CHUYN THIN CU

5

& CC H TA TRONG THINVN HNG HI

THNH VIN NHM:

NGUYN CNG TRN VN KHNH NGUYN TH KIM DUNG V VN BC NGUYN TUN ANH

HNG HI THIN VN -THIN CUKhi nim: Trong thin vn hc v hng hi, thin cu l mt hnh cu t quay tng tng vi bn knh khng l", ng tm vi Tri t. Tt c cc thin th trn bu tri c th c coi l nm trn hnh cu ny. Hnh chiu ca xch o v cc a l ln thin cu l thin xch o (xch o tri) v cc thin cc I)

Thin Cu l mt hnh cu tng tng m tm trng vi tm Tri t (mt s ti liu ghi tm l ni ta ng quan st), c bn knh v cng ln. Cc thin th rt xa ta coi nh chng nm trn mt ca Thin Cu

Thin cu v cc cc v tr

Qu o v tr Thin cc Bc trn theo thi gian

II) CC NG, IM V VNG TRN CHNH TRN THIN CU:Chng ta hy xem xt Thin cu (Celestial Sphere) vi tm l v tr ngi quan st trn b mt Tri t, v ca ngi quan st l Thin trc,thin cc Bc,thin cc Nam Thin xch o (Celestial Equator) Vng thng ng ng dy di(ng thng ng),Thin nh,Thin Thin kinh tuyn (Celestial Meridian),Thin kinh tuyn thng(kinh tuyn ngy),Thin kinh tuyn h(kinh tuyn m) Mt phng chn tri tht

Chng ta c mi lin h quan trng nh sau: gc NOPn = . Ngi ta s dng biu din Thin cu nh vy d nguyn cu s chuyn ng ca cc thin th v gii mt s bi ton c lin quan n thin vn

H TA TRONG THIN VNTrong Thin vn hng hi,c 3 h ta c s dng,d l: *H ta chn tri *H ta xch o loi 1 *H ta xch o loi 2 Trong 2 loai u c s dng nhiu hn c

H TO CHN TRI

A: PHNG V (A) Phng v A ca thin th l gc cu thin nh, cc cnh l kinh tuyn ngi quan st v vng trn thng ng ca thin th. Phng v cn c o bng mt cung tng ng trn vng chn tri tht bt u t kinh tuyn ngi quan st v kt thc t vng trn thng ng i qua thin th.

Phng v nguyn vng A: c o bng cung trn vng chn tri tht t im N v pha E n vng thng ng cha thin th. ln t 0- 360. Phng v bn vng (A ): c o t kinh tuyn ngi quan st t im N hay S dc theo cung chn tri tht v pha E hay W n vng thng ng ca thin th. ln ca phng v bn vng bin thin t 0- 180 v c vit nh sau, v d: A =N 105E hay A =105 NE. Phng v (A ): c o bng cung trn ng chn tri tht t cc im N hay S v pha E hay W n vng trng thng ng cha thin th, c tr s t 090. Cch biu din cng ging nh trong phng v 1/2 , v d nh: A = SE 75

B: CAO (h) cao ca thin th l gc tm thin cu,kp gia mt phng chn tri tht v hng ti thin th. cao cn c o bng cung tng ng trn vng thng ng ca thin th t chn tri n v tr ca thin th

Gi tr ca h l t m 90 - i vi cc thin th c v tr ti thin (nadir) cho n dng 90 - i vi cc thin th nm ti thin nh. Gi tr ca cao ny s l m nu thin th nm di ng chn tri (tc l khng th nhn thy) v dng nu nm pha trn ng chn tri.

Trong mt s trng hp, cao h ny c thay th bng mt gi tr tng ng l zenith distance, l khong cch gc gia thin nh v thin th cn xc nh. Nh vy th gi tr ca ch s ny s l 0 nu thin th nm trn thin nh, l 90 nu thin th nm trng vi chn tri v l 180 khi thin th nm ti thin .

H TA XCH O LOI 1

A:GC GI CA THIN TH (T)

L cung ca xch o tnh t kinh tuyn thng ngi quan st v pha W n kinh tuyn ca thin th c gi tr t 0-360 v c gi l gc gi Ty(hoc gi l gi qui c)

Gc gi thc dng:c tnh t kinh tuyn thng v pha ng hoc Ty n kinh tuyn qua thin th,c gi tr t 0-180 .Gc gi thc dng thngc dng gii cc bi ton thin vn

B:XCH V CA THIN THL gc tm Thin cu,kp gia mt phng thin xch o v hng ti thin th.Xch v cng c o bng cung tng ng trn kinh tuyn ca thin th t xch o n v tr ca thin th Nu thin th nm bn cu Bc,xch v ca n mang tn N Nu thin th nm bn cu Nam,xch v ca n mang tn l S

NHN VO HNH TA THY Xch

v : l khong cch gc t Xch o tri n thin th S. S = SS -Gc gi t : l gc gia kinh tuyn tri v vng gi qua thin th S, tnh t S theo chiu Nht ng (tc hng sang Ty). tS = XS

Xch v hay xch v (k hiu ), Xch v l mt thut ng thin vn hc ch mt trong hai ta ca mt im trn thin cu khi s dng h ta xch o. Ta cn li gi l xch khinh hoc gc gi. Xch v ca mt thin th l khong cch gc t mt phng xch o n thin th . Xch v tng t nh v , chiu ln thin cu, o theo gc v pha Bc, tnh t xch o. C th, xch v ca mt thin th bng gc gia phng ni thin th v tm Tri t vi mt phng xch o. Gc ny c quy c l dng khi thin th nm pha Bc mt phng xch o v m khi nm pha Nm

Cc im bn cu Bc c xch v dng ln n +90, v cc im bn cu Nam c xch v m xung n 90. Vt th nm trn thin xch o c xch v = 0. Vt th nm trn cc bc, c th l sao Bc Cc c xch v = +90. Vt th nm trn cc nam c xch v = 90. Vt th nm thin nh, c xch v bng v ca ngi quan st.

H TA XCH O LOI 2H TA XICH O LOI 2

KHI NIM -ng

c bn : Xch

o tri. -im c bn : im xun phn (l 1 trong 2 giao im ca vng Hong o v mt phng Xch o tri) .

-Ta

: Xch v v xch kinh

Xch v: nh va nu trn. -Xch kinh ca thin th S l gc gia vng gi qua im Xun phn v vng gi qua S tnh t im theo chiu ngc vi chiu nht ng. S = S

Xch kinh l mt thut ng thin vn hc ch mt trong hai ta ca mt im trn thin cu khi s dng h ta xch o. Ta cn li gi l xch v

Xch kinhXch kinh tng t nh kinh , o t mt phng xc nh gi l phng xun phn v pha ng. C th, xch kinh ca mt thin th bng gc gia phng ni thin th v tm Tri t vi mt phng cha thin cc v phng xun phn. Gc ny c quy c l dng khi thin th nm pha ng ca phng xun phn, v m khi thin th nm pha ty. Xch kinh khc kinh ch n o bng: gi xch kinh = 15 dy cung pht xch kinh = 15 pht dy cung giy xch kinh = 15 giy dy cung Cc n v ny va l n v o gc, va l n v o thi gian gn vi thi gian (theo) sao Trong cng tc hoa tiu, ngi ta cn dng gc gi (theo) sao. Gc gi (theo) sao c o theo chiu v pha ty, trong khi xch kinh o theo chiu v pha ng.

Xch kinh c dng xc nh v tr cc sao v xc nh khong thi gian cn cho mt ngi sao di chuyn n mt v tr no trn bu tri, trong khi Tri t quay. V d, mt ngi sao c xch kinh 01:30:00 ang kinh tuyn ca bn, th mt ngi sao c xch kinh 20:00:00 s n kinh tuyn ny vo 18,5 gi theo thi gian sao sau .

MT S KHI NIM CN CH :

1.Nht ng. Do s t quay ca Tri t, ta thy cc thin th mc pha ng, ln pha Ty. Qu trnh ny tun hon theo thi gian t ngy ny qua ngy khc. V cc thin th rt xa nn chng ta thng coi chng b gn cht vo thin cu, v vy chng ta tng tng rng thin cu ang quay. S quay ca Thin cu trong mt ngy m gi l Nht ng.

2. Cc V Tr : Thin Cu quay quanh mt trc gi l trc cc. Trc cc ct Thin cu ti 2 im gi l 2 cc V Tr : Cc V tr Bc v Cc V tr Nam. (Thin cc Bc v Thin cc Nam). Hin nay Thin cc Bc gn vi sao Bc Cc. Do hin tng Tin ng v Chng ng ca Tri t m sao trong chm Tiu Hng ch cch Thin cc Bc khong 1o . Nhng trong tng lai, Thin cc s di chuyn l nm gn mt ngi sao khc v ngi sao s tr thnh Sao Bc Cc mi.

ng chn tri: Mt phng ngang hay mt phng chn tri, ct thin cu theo mt vng trn ln gi l ng chn tri. -Thin nh, Thin : ng thng vung gc vi mt phng chn tri v ct mt phng chn tri ti v tr ngi quan st, ng thng ny cng ct thin cu ti mt im gi l Thin nh. im i tm vi Thin nh gi l Thin . -Xch o tri: Mt phng cha xch o Tri t, ko di v ct thin cu theo mt vng trn ln gi l xch o tri.-Kinh tuyn tri, V tuyn nht ng: + Vng trn i qua Thin cc Bc, Thin cc Nam v thin nh gi l kinh tuyn tri. + Do Nht ng, cc ngi sao trn Thin Nhng vng trn ny gi l v tuyn nht ng. V tuyn nht ng cng gn thin cc th chu vi cng nh. cu s v ln nhng vng trn song song vi nhau.

Ti liu tham kho: - Gio trnh i Cng Hnh Hi (h GTVT TP HCM) - Lm quen vi bu tri - Phan Vn ng - Bn dch Atlas d'Astronomie - ng V Tun Sn - Gio trnh Thin Vn Hc i Cng - Phm Vit Trinh, Nguyn nh Non

CM N THY V CC BN THEO DI !