dai cuong ve phat giao dai thua - nguyen uoc

8/3/2019 Dai Cuong Ve Phat Giao Dai Thua - Nguyen Uoc

1/80

I CNG PHT GIO I THANguyn c

Ngunhttp://thuvienhoasen.org

Chuyn sang ebook 25-7-2009Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcKhc bit gia Tiu tha v i thaBn mt tri

II. L tng B tt ngha ca B tti tha v B tt

So vi Kit gio ngha Ba-la-mtHnh Ba-la-mtHnh tr thnh nguyn l l hnh t xt mnhGi d ti gic ngTnh dc v bt tn sinh thc, d tnh v cng cHnh ng v gic ngL tr quyn vi cm xcB tt: nim hng khi v gng mu

III. Trit hc Trung qun tngTm kinhi chiu hi ci tha v t tnhT Tr hu ti Khng tnhi lun s Long ThSo vi trit hc Ty phngBin chng php Long ThChn l qui c v chn l ti huTrnh by theo cch khc

Nhn thc v ng thiKhc phc nim qui cKhng tnhSo vi trit hc Ty phngThch Nht thit hu bKhng tnh v v thngTc dng ca nim khng tnhSo vi trit hc Ty phng
http://phatphaponline.info/kinh/Audio/http://phatphaponline.info/kinh/Audio/


2/80

Mt s ni hm ca Khng tnhTrnh by theo cch khcV quan h nhn quMt n tng cn trnh

IV. Trit hc Duy thc tng

Duy tm ch ngha?Cc lun c Duy thc tngTh lp lun phn bcSo vi trit hc Ty phngTh trnh by cch khcTh nu vi cu hiGin ktBy v tm thcNghip bo v thc lu trKhi ht mm chn muiMt-na tc ng ln A-li-da

So vi trit hc Ty phngCi g ti sinh?Nghip lc ti sinhVn php v t tnh

V. Hc thuyt Nh Lai tngNh Lai v chng sinhPht tnh v Chn nhBy Pht tnhi chiu vi thi k uPht tnh v tiu ng

VI. Hc thuyt Ba ThnChi tit Ba ThnLai lch v ngha thc dngCng ch l gic ngTh i chiu vi Kit gio

VII. V tr lunCi Ta-b ca chng tai tm l do khcTnh tng sinh, tng nhp ca mi sL v S tng tc m sinh ra ton th vn vt.Vn, trit v o c hcSo vi trit hc Ty phngBa th giiNm v Pht

VIII. Cuc suy tn ca Pht gio ti n Tm cao kinh t x hiTnh trng c lp ca tu vinCc cuc ngoi xm

IX. Trin khai v sau ca i tha1. Ti Trung Hoa


3/80


4/80

l Con ng B tt.

Hnh thc minh trit c tnh phn tch c cao theo li hiu Lun tngng thi (c) cng b xem l qu n gin. ch l s thao luyn bngcch phn nh ton b kinh nghim phc tp thnh cc dharmas (php):nhng thnh phn cn bn cu thnh mi vt phc hp. Gi y, truynthng mi m lp lun rng hnh ng ngy cng nhn bit cc dharmastrong t n khng l cu cnh ca minh trit Pht gio. Hnh trnh gic ng

phi a ti trng thi bt gp thm ci g na, v dn d, ci thm yc gi l Tr hu Bt nh hoc Minh trit hon ho.

Nh th, ta c th rt gn hai im ph phn trn thnh hai t thng cdng miu t s khai trin c tnh cht ph phn v xuyn su ca trit

hc i Tha: T bi v Tr hu.

Khc bit gia Tiu tha v i tha

V mt danh xng, y chng ti dng ch Tiu tha ch thun tin ichiu vi i tha. Nh c ln trnh by, li gi Tiu tha d lmchnh lng. T sau Hi ngh Pht gio Th gii hp ti Katmandu (Npal)nm 1956, Tiu tha c chnh thc gi l Pht gio Nguyn thu viThng ta b (Theravada) l i din ca truyn thng trong thi hin

i.

Tiu tha c xe nh, v i Tha c xe ln tuy xut pht t hai nhnhca Tiu tha l i chng b v Nht thit hu b, c mt s c tnh khcnhau. Thu Giang Nguyn Duy Cn trong Pht hc tinh hoa, Nxb Khai Tr,Si Gn, 1965, tt 108-109 lit k nh sau:

Ch khc nhau gia i v Tiu tha c th quy vo my im chnh sauy:

Tiu tha th lo t ( ly mnh ra khi lun hi sinh t); tm lngkhim tn, ch lo v t gic m thi; cn i tha th chng nhng lo t, m cn lo ph chng sinh (gic tha); tm lng qung i, gm trongcu: T gic nhi gic tha. C hai u b tc nhau ch khng phi i chinhau.


5/80

Tiu tha ch lo ph ng chp, ch khng lo ph php chp; cn i thath kim c s ph ng chp v php chp.

Tiu tha th gii thot ly th gian tng; cn i tha th gii thot khngly th gian tng.

Tiu tha th cn kh cn, chn ng sinh t, kh no m mong cu chngNit bn thot vng lun hi. Tiu tha quan nim Nit bn tch ri Sinh-T; cn i tha th cn kh nhn bn, bit r phin no vn khng, khngtr ni sinh t, cng khng tr ni Nit bn, phin no tc B , Sinh t v

Nit bn l mt.

Ci qu cng cc ca Tiu tha l La-hn (Arhat); cn qu ca i tha lPht. Bi vy mi c ni: i tha l ci ng ca Pht, cn Tiu tha l cing ca La-hn.

Ch ch trng v Hu v Khng (Sc Khng) ca hai tha cng khc nhauxa: Tiu tha cho rng vn s vn vt (vn php) l c tht, cn vn tngth rt sai bit (khc nhau). i tha c hai phi []. Quyn i tha [Duythc tng] cho rng vn s vn vt (vn php) u do Tm m c, ngoi

Tm khng c s s vt vt g tht c. Thc i tha [Trung qun tng] thch trng Phi hu phi khng, dic hu dic khng (chng c chngkhng, m cng va c va khng), khc Tiu tha ch chp huv khc Quyn i tha ch chp khng.Th th Tiu tha tuy nhn vn tng l Sai bit m cha tng bit n chBnh ng ca bn th. Quyn i tha th tuy ph c ch Sai bit cavn tng v bit n ch Bnh ng ca bn th, nhng cha r n ch gil Trung o ca Thc i tha; bn th l hin tng, hin tng l bnth, sinh t l nit bn, nit bn l sinh t ngha l phin no tc B [Ghi thm ca chng ti: Bnh ng, theo Pht gio, ng ngha vi Tuyti, ngha l Bt nh (khng c hai)].

Tt c tinh hoa ca Pht hc i tha l ch thc hin c ci Tm bnhng m Thc i tha ni r trong cc Kinh Php hoa v Hoa nghim.

Tiu tha trng v vn t; l thuc tng cu tng ch, g b st theo kinhsch; cn i tha th phng khong, t do, bt chp vn t [...].


6/80

Tm li, Tiu tha v i tha tuy c nhiu im khc nhau, nhng thc skhng c ci no cao, ci no thp m ch l vn trnh v giai on.Tht s ch c mt-tha, l Pht tha, cn k d Tam-tha u l phngtin c [...].

Bn mt tri

V mt a l, nh trnh by, Tiu tha c gi l Nam tng v truyngio v phng nam theo ng Tch Lan, i tha l Bc tng, theo ngTrung Hoa, Ty Tng. Trong lch s trit hc Pht gio n , c bn vi lun s c knh ngng l B tt v c v nh bn mt tri chiusng th gii u c lin h ti i tha v Thin tng, tuy hu th ch c

th phng on thi im sng ca mi v da theo truyn thuyt. Ch v ygm:

M Minh (Asvagosa). Nh th v lun s ngi n . Trc khi xut gia,s tng lp gia nh. Danh xng M Minh c tn tng ti thuyt php cas tuyt vi ti nga cng phi h ln ca ngi. S sng khong th k 12sau Cng Nguyn (CN) v l t th 12 ca Thin tng n . Tc phmquan trng ca s ngoi Pht s hnh tn vit v cuc i c Pht, cn ccun ni bt nht l i tha khi tn lun. y l tc phm cn bn ca itha trong s trnh by cc khi nim quan trng nht cng vi gio php

ca i tha v cch thc tu tp.

Long Th (Nagarjuna). V i lun s ni ting nht m s xut hin ca sc xem l cuc trin khai ln chuyn php lun th hai ca c Pht . Ssng khong t nm 150-250 sau C.N., v l v t th 14 ca Thin tng n. Tc phm chnh l Trung qun lun. Ta s cn gp g v ny rt nhiudp cc phn sau.

Thnh Thin (Aryadeva). Cn c gi l -b-mt-mt (Kanadeva). S lhc tr ca Long Th v l i lun s ni ting ca Trung qun tng, sngti Tch Lan vo th k 3. Trong cc tc phm chnh ca s c T bch lun,chuyn v cc lun ca trit hc Long Th, c ngh lun theo php

bin chng ph nh ca thy mnh nhm gii thch l thuyt v V ng vKhng tnh. S l t th 15 ca Thin tng n ; tng truyn s b nhng


7/80

k chng Pht gio st hi.

Cu-ma-la-a (Kumaralata). Sinh thi ca s khong th k 3 sau CN. Sgc ng cp B-la-mn, v sau lm t th 19 ca Thin tng n . Thuc

phi Nht thit Hu b, rt tinh thng ngha l kinh in. Cc tc phmchnh ca s gm c D man lun, Si man lun, Hu liu lun, v.v

Chng ta s bt u phn tip theo ca chng ny bng cch xem xt nihm T bi trong L tng B tt cng nhng hm o c ca ltng y. K , chng ta s nhn trit hc i tha vi nhng trin khaica n nh mt li tip cn vo Tr hu Bt nh.

II. L tng B tt ngha ca B tt

Theo ngha en, B tt c ngha l mt hu th gic ng. T ng yc dng ni ti mt ngi ti ch cui ca cuc hnh trnh gicng, t qu v Pht, nhng t tr hon bc ti hu y, nguyn khngnhp cnh gii Nit bn khi chng sinh cha gic ng. V y tip tc sngquanh qun trong ci th ny, nhn lnh mi kh no ca ng loi vchuyn nhng ht cng c ca mnh cho k khc. B tt biu l lng t bi

v lng i vi mi sinh linh ang au kh bng cch gip chng sinh tinhtin trn con ng tm linh. Vi nhng phm tnh tuyt vi y, B tt cntiu biu cho l tng cao c ca ngi theo Pht.

Nguyn gc ting Sanskrit, B tt l Bodhisattva. Ch kp y gm Bodhi lgic ng; sattva l chng sinh. Ngi theo l tng B tt trn th cu ogic ng v thng tc qu v Pht, di th pht nguyn cu cho htthy chng sinh vin thnh Pht o khng km g mnh. c trng ca Btt l th hin lng t bi v lng i vi chng sinh bng thc hnh hnh vtha, t cn bn trn phng php tu tp hnh Tr hu hon ho (Bt nh ba-

la-mt), nh s trnh by mt on di.

Trong Pht gio thi k u, thi t Tt-t-a c m t l mt B tttrc thi im ngi thnh o. Cc cu chuyn cm ng v nhng tinkip ca ngi va cho thy hnh nh B tt ca chnh ngi va cung cpgng mu cho nhng ai tu theo hnh B tt. Ngi Pht gio tin tngrng trong tng lai, vo mt thi mt php nht nh, khi li ging ca Pht


8/80

php b suy vi, s xut hin mt v tn s khc, l B tt Di Lc.

i tha v B tt

Pht gio i tha trin khai rng ri phm vi thao tc ca B tt vi itng l ht thy cc hu th khao kht c gic ng. Nh th, mi Pht t,c ngi xut gia ln k ti gia u c xem l nhng B tt tp s. ngthi, kiu mu B tt cn bao gm mi hu th nguyn mu c hnh dungtrong qun tng (chim nghim) v biu hin cc kha cnh ca thc gicng.

T quan im , l tng B tt c a dn vo Pht gio nhm ti haiiu:

Lm cu cnh tm linh cho c nhn mi ngi;

Ly mi hu th tm linh lm i tng tn hin rng ln ca bn thnngi tu tp.

Vi hai mc ch tng lin y, Pht gio i tha ngy cng cc k phongph v l thuyt trit hc ln thc hnh tn gio. Ta s thy r qui m y khii chiu vi tnh cht n gin ca li tip cn mang tnh Pht gio Nguyn

thu trc .

So vi Kit gio

Cng t ng Cu th v Cu , nhng trong Kit gio v Pht gio, chngmang ni dung khc nhau v tnh ch ng, th ng hay tch cc.

Theo Kit gio, ng Cu th l k cu v gii thot loi ngi khi tili, khin con ngi c ho gii vi Thin Cha; ng Cu th l c

Gi-su Kit. Ch Kit l phin m Hn Vit t ch La-tin Christus, c nghal ng Cu th. Khng mt ai trong loi ngi c kh nng t cu vtrng thi ti ti ca n nh mt h lu t ti t tng; nu khng c ncu ca ng Cu th th n khng bao gi c gii thot. Sc mnhgii thot, nh th, ch pht xut t Thin Cha.


9/80

Quan im ca Pht gio theo Walpola Rahula (1909-1997), cao tng TchLan v gio s i hc hng u, trong What the Buddha Taught (Bn dch:T tng Pht gio Con ng thot kh ca Thch n Tr Hi, Pht hcvin Quc t ti bn nm 1990) th cng c th hiu c Pht l ng Cuth nhng, Nu ngi ta c th gi c Pht l mt ng cu th i nath ch vi ngha rng ngi tm ra v ch dn con ng i n giithot, nit bn. Nhng t chng ta phi t bc trn con ng y. Nhth, c l cng l ng li cu chng sinh ca B tt: mi sinh linhu c kh nng t cu v ch c n mi c th gii thot n; v trong nlc gip mi sinh linh t mnh bc trn con ng i n gii thot, nit

bn, B tt ch tu phng tin thch hp m gia tr.

ngha Ba-la-mt

Xt theo truyn thng, ngi gic ng c su phm tnh vn ton, gi lhnh Ba-la-mt-a, cng c gi tt l Ba-la-mt. y l ting phin mHn Vit ch paramitta, v l mt thut ng cc k quan trng trong trithc Pht gio.

Ba-la-mt c ngha:

o b ngn, vt qua sng m lm thot sang bn gic ng bnkia;

, ci nng dt ngi tu tp t ti b gii thot;

Hon tt, hon ho, vin mn, vin thnh, tt cng, siu vit, v.v hiu cnk v vt qu mt bn kia ca chuyn ho, ca hin tng.

Hnh Ba-la-mt

Ba-la-mt, theo truyn thng, ch yu gm su hnh chnh, gi l Lc :

B th. Lm vic t thin, tng ca ci vt cht v tinh thn. B th cn baohm lng t bi v bao dung, sn sng chuyn nhng ht cng c ca mnh cu ngi khc.


10/80

Gi gii. Sng vi ng thi ng n, tit ch. C hnh vi tt ch ngnhng am m, t mnh bo m cho mnh mt kip ti sinh thun li cth tip tc hot ng cu ri chng sinh.

Nhn nhc. Kh khn phin no no ca ngi no cng c nguyn nhn cbit ca n, ngi ngoi kh c th hiu thu. Nm vng quan im ta sc lng bao dung, bit thng cm v kin nhn khi tip nhn x th.

Tinh tin. Bn b, quyt tm trong mi n lc. Gi ch kin nh tinhtin o c v tm linh, khng cho tm t mnh b xao lng v bt c cig.

Thin nh. Theo phng php qun tng nh mt phng tin lm tanbin o gic v ci ti bn ng. Trong thin nh, hnh gi nhn ra mi linkt gia bn thn v tha nhn, cm th c mi hn hoan su kh cachng sinh.

Tr tu. Cng l tr hu, tu ngi c. Hiu c tr nng cao nht, t titrnh gic ng v thng. Thu hiu rng vn php ch do tm to thnhv do nhn duyn ho hip m c nhng bn th cng vn l khng.

V sau, cn c thm vo bn hnh na, thnh Thp :

Phng tin thin xo. Hiu r phng th thch hp nht gip tngi tng v tu vic tin li lm, nhm cu chng sinh. Khng ticmng sng mnh. Xem chng sinh u ngang nhau, sn sng ging dy v thin chng sinh vt sng m.

Nguyn. Quyt ch ht sc mnh, cu gip cho chng sinh hiu thu Trungo, dt sch phin no, ht lng tu hc v vin thnh Pht o.

Lc. Dng tr hu v sc mnh ca mnh chuyn ho nhng phn t c t v h tr chng sinh c nhp Php i tha.


11/80

Tr. Hiu r cc Php, gi vng Trung o. Khng chn sinh t, chng hamnit bn, c i x tm thng xt chng sinh. Lun lun khai tm im onhm gip chng sinh c thnh chnh qu.

Hnh tr thnh nguyn l

Nhng qung din trn ch c mc ch gi ch khng th no trnh byht ni hm ca Lc hay Thp . Hnh gi theo l tng B tt thngghi nh mi t ng va lit k y biu hin mt cch cn bn v nguyn lcho mt , v chim nghim chng theo thc hnh, ngy cng vtln trn bn thn trong chiu hng tn hin cho tha nhn. Thch Minh Chu& Minh Chi trong T in Pht hc Vit Nam, t. 391, nu th d v mt vihnh rng:

Tu hnh b th Ba-la-mt, v B tt khng nhng em cho ca ci, m nucn, v B tt c th hy sinh c thn mnh. Tu hnh nhn nhc Ba-la-mt, vB tt khng bao gi t ra sn gin i vi nhng ngi lm hi mnh, hayl lng nhc mnh, v.v

Vic chit gii nh trn ch thun tin tip cn, v nhng qun tng vthc hnh cc y mang tnh ng

b v lin hon. L nhng nguyn l, Lc hay Thp khng m t mtng hng hnh ng c bit, nhng gom chung li s cho thy mt cchgn gng cc hnh ng nhm tin ti gic ng m hng ngy, ngi tu theol tng B tt khao kht v tm cch s c.

Tuy th, c s L.H. Tnh Hu hn c k li nhng chng nghim ca mnhkhi vit trong cun i tha yu lc hay Cm nang ca ngi tu i tha,

bn in rono ti Si Gn nm 1988, t. 66, rng: Nn nh rng trong Lc Ba-la-mt, Bt-nh Ba-la-mt [tr hu hon ho] l m ca nm kia, lnguyn l ch o, v thiu n nm kia s lc ng, lc hng nh bnm.


12/80

l hnh t xt mnh

Lc hoc c Thp , nh vit, u c gi l cc hnh. Hnh chiu l nn np th hin trong ba mt, lm thnh cuc sng ca ngi Phtgio:

Np sng o c c nhn;

Cch thc tu dng hng ngy bin thnh tp qun;

Tm t nung nu nim khao kht cao c c gp phn cu chng sinh.

Bng vic nhn mnh cc hnh Ba-la-mt ca mt hu th gic ng, ngiPht t lun lun tm cch th thch hp thc hnh chng; mi hnh baohm mt ni dung c th nhng xt mt cch ph qut, hnh ny b sungcho hnh kia. V iu c bit hn na l cc hnh y phn nh cuc sngca c s ti gia hn l ca tu s trong tu vin.

Trong Pht gio thi k u, o c hc ca cng on Pht gio tp trungvo nm gii khng st sinh, khng trm cp, khng t dm, khng ni div khng say sa men ru p dng chung cho mi thnh phn Pht t, ctu s ln c s. Ngoi ra cn c hng trm gii khc c gii tu s chp nhngi sut ngy m, hoc hng chc gii khc c gii c s chp nhn gitrong mt khong thi gian c hn. Sang ti thi k ny, bng vic thm vo

mt s gii di hnh thc cc hnh, i tha lp thnh mt b phn ccl lut v truyn thng c tnh ton b, bin chng tr thnh Lut Tngmang tnh tu vin trong mt chng mc nht nh. Tuy th, chng khng

bao gi b xem l l lut tuyt i phi gi m ch l nhng nguyn tc tmnh thm nh hnh kim.

Gi d ti gic ng

Da trn s vng mt mi khi nim v Thng v s tha nhn tnh lin

tc bin i ca thc ti, Pht gio khng lp c s cho li tip cn mangtnh tuyt i ch ngha vo o c hc. Vn ng trin khai l tng Btt chng nhng khng i ngc li ni dung o c hc trc m cncung cp phng cch mi m mi c nhn t sot xt hnh kim camnh, da trn nguyn t nhin mun thm nhp vo trng thi ca ngi gic ng theo tng tng v tri nghim.


13/80

Ta c th trnh by nhn xt trn theo mt cch khc. Thay v t cu hirng: Theo li ging ca c Pht, ti nn lm g tinh tin tm linh?ngi theo o Pht s t hi: Trong tnh hung ny, nu l ngi gic ng,ti s lm g? Ti nn c loi hnh ng no biu l cc phm tnh b th,gi gii, nhn nhc, tinh tin, thin nh v tr hu m ngi gic ng sc?

Nu lin h th d minh ho va k vi nghip, ta s thy Lc nhnmnh ti cc hnh ca n trong tng hnh ng ln trong d tnh nm ngsau hnh ng, ch khng ch trong t thn hnh ng. iu y phn nhquan im o c tng qut ca Pht gio rng t thn hnh ng khng tthoc xu; hnh ng l cng qu nn ch yu l tnh cng c (kusala) hockhng cng c (akusala) ca n. i vi ch th hnh ng, mi hnhng u biu l nhn thc v d tnh ca ngi y ngha l phn nh lng

t bi v tr hu ngi y. Chnh t bi v tr hu nm ng sau mi hnh ngmi l yu t quyt nh phm tnh o c ca n.

Tnh dc v bt tn sinh

Trong truyn thng i tha, c mt s ch o c c trin khai mtcch c th. Th d, trong tu tp Mt tng vn do mt s i s trong itha trin khai nn c mt quan im v tnh dc, theo khuyn khch sdng tnh dc nh mt c xe chuyn ti ci nhn thu sut. Quan im y

tng phn vi cc quan im trc cho rng i vi ngi sng i tus, cn phi t nguyn t b tnh dc v li ch ca cuc truy tm tm linh, vi vi ngi sng i c s, sinh hot tnh dc trong iu kin bnh thngth trung tnh, nhng trong iu kin xu nht, n gy chng ngi cho qutrnh tinh tin tm linh.

i tha cng c ng gp ring bit vo vn chay tnh. R rng trongnm gii, gii th nht khng st sinh gi cho thy nn trnh n tht, nhngtrong Diu php lin hoa, mt trong nhng kinh in quan trng nht cai tha, c gi rng cuc ti sinh c th mang hnh thc thc vt cngnh loi vt. tng y c ni hm trit v nh th, trn nguyn tc, viclm tn hi s sng ca c cy cng b nh gi ngang vi vic lm tn his sng ca th vt.

V mt thc tin, gii quyt nan bt tn sinh y, ngi ta a ra lihng dn khi qut rng d mi vic st sanh c d tnh u khng cng


14/80

c, nhng trong trng hp i tng l loi vt th t phm gii hn l loingi. V nh th, li y cng hm rng trong trng hp i tng lthc vt th t phm gii hn l loi vt.

Nhn y, ta c th a ra i cht kin. Nu mi vt trong th gii nyu tng lin ni kt, lc , vic duy tr s sng cho bn thn ta c ci gi

phi tr, v khng hnh ng no c kh nng bt tn sinh tuyt i. Tnhth nan gii l nu bn c khng lm tn hi ht thy mi vt ang sng,c loi vt ln thc vt, c ngha rng bn ang i ti kt cuc lm tn hi ssng ca chnh bn, v nh vy bn cng khng trnh khi vic phm giicm th nht. Tuy nhin, ngi ta khng th no gii quyt nan y v mto c. N khng phi l vn lin quan ti hnh ng pht trin tnhnhy cm ca mi ngi, chnh l ci m tt c nhng g i tha mun cp khi nhn mnh ti tr hu v t bi.

thc, d tnh v cng c

D nhin hnh ng tn sinh khng c khng b xem l phm gii, v chnhd tnh lm pht sinh hnh ng y mi l yu t quyt nh ni hm nghip

bo ca n. V do , vi ch th hnh ng vo lc y, vic tn sinh v dtnh khng b nh gi l cng c hoc khng cng c.

Quan im va cp y rt quan trng trong o c hc Pht gio. i

vi mt s vic, cho d xy ra mt phn t khc ca a cu v chng cand g ti c nhn ti, th d nh nn i chu Phi chng hn, d ti khngtrc tip gy ra nn i y nhng ti vn c th b quy trch phn no, bi vti c kh nng tip tay to thay i nhng ti khng chu lm. S quy trchy da trn c s rng ti bit mnh c th gp phn lm nn i gim btc cht no hay cht ny th m ti chn cch chng hnh ng g c.Ti khng th b quy trch v vic ti khng th lm, nhng ti c th b quytrch v vic ti c th lm mt cch thch ng nhng c tnh khngchu lm.

Tuy nhin, iu chng ta cn l o c hc trong bi cnh nh thhon ton khc vi s thm nh c ti hoc khng c ti. Ci chng ta c y l ni hm ca vic theo ui l tng B tt, mt hu th gic ngang khai trin mi phm tnh ca t bi v tr hu, k hiu r nhu cu catng tnh hung v c cch thc p ng thch ng. Cc hnh Ba-la-mt


15/80

cung cp bn phc tho cho mi phm tnh y.

Hnh ng v gic ng

Nh chng ta thy on trn, v mc ch thit thc nn khi thm nhtnh hung, vi li tip cn ny s ny sinh cu hi: Trong hon cnh nhth ny, ngi gic ng s lm iu g? Thm na, nn nh quan im cn

bn ca Pht gio rng c nhn vn khng c hu bn ng c nh, khinngi ta khng th t bo cha bng cch ni nhng m ti l k khngc gic ng, v ni nh vy c ngha lm nh th gic ng l mt phmtnh c hu v c s hu. ng hn, chnh hnh ng ca mt hu thgic ng chng t mc gic ng, v nh th, chnh hnh ng (hockhng hnh ng) ca bn chng t trng thi tm linh ca bn. Sinh linh

no c kh nng nhn bit v c kh nng p ng thch ng tc l n angt tinh tin trn con ng hng ti gic ng.

Li tip cn tinh tin bn thn y thot nghe c v v k. Th d bn l chth thc hin mt hnh ng chnh ng chng qua ch v bn mun nggp cng qu vo s tinh tin ca bn thn mnh trn ng hng ti gicng. Nhng ngh nh th tc l bn hiu sai ch gic ng, v t im nhnca l tng B tt, gic ng c ngha l ng x v tha vi t bi v tr tu.

Nu bn thc hin mt hnh ng ch v mun tm kim s tinh tin cho bnthn bn m thi, n s sn sinh kt qu ngc li, v nh th c ngha l v

k. V i vi ngi Pht gio, chnh d tnh mi ng k, mi c xem lch thc c cng qu hay khng cng qu v mt o c.

Cn na, c tnh ch cht ca o c hc Pht gio, vn ny sinh t tritl nn tng ca c Pht, l hnh ng khc phc o gic ca bn sc v k.Hu th gic ng c kh nng hnh ng vi lng t bi i vi mi itng, n thun ch v hu th y c gii thot khi tnh v k, ci vn

pht sinh bi o gic v mt bn ng c lp v thng ti ca mnh.

L tr quyn vi cm xc

Ton b trit hc Pht gio t c s trn l tr v phn tch. Mt mt, nkhuyn khch bn kho st cc mnh v kim tra chng bng chnh kinhnghim ca bn: thn chng. Mt khc, n khuyn khch bn ngy cng tinhtin trong vic nhn bit cc tri nghim hin thi cng phn ng ca bnthn trong cc tri nghim . Chnh nh hng nn tng y khin chng ta


16/80

c kh nng nghin cu Pht gio nh mt trit l. Ngc li, mt khi bhon ton cch ly vi cm xc, l tr s quay lng li vi thnh phn c ngha quan trng trong kinh nghim nhn sinh. c mt trit l v isng m khng khch l cm xc tc l t mu thun v t ng.

Nhng ph phn do ngi i tha a ra v cc b phi trc , v cchring cc lun c c phn nh trong nhng trin khai ca cc i lun sv l tng B tt, ng vai tr tch cc trong n lc gip cho ngi Phtgio sng cuc i trn y cm xc khi bc i trn con ng o. Vnh th, chng ngn khng cho ton b s nghip tn gio v trit hcPht gio b bin thnh qu trnh phn tch lnh lng v kh khan.

Mt phn qu trnh sng chan cha cm xc y lin quan ti li tip cnbng chim nghim hoc qun tng y n tng. Trong khi ton bthc hnh Pht gio thi k u ch lin quan ti vic kim tra nhn thc

cng phn tch trng thi th truyn thng i tha bao hm vic hnh dungmt s lng hnh nh nhng hu th gic ng nhng hnh nh m ngichim nghim c th t ng ho vi chng, ng thi s dng chng nhi tng sng m v tn hin. phn sau trong chng ny, chng ta sthy cch trin khai ni hm y thnh tng Tam thn (trikaya): ba loithn ca mt v Pht.

B tt: nim hng khi v gng mu

Tm thi lc ny chng ta khng th khng tha nhn rng l tng B tt lm pht sinh mt s trin khai giu tng, trong c th hin humt s lng cc B tt cao c v a dng, t ngi tn hnh o giacuc i thng, k c xem l ang khao kht tr thnh B tt, ti mtqui m cc dng thc tng tng c hnh gi s dng trong khi hnhdung ho.

T nhng m t Pht gio thi k u nh mt trng phi phn tch vicu cnh ti hu l gic ng c nhn v qu v A-la-hn, sang ti i tha m ra mt s lng a dng v phong ph cc dng thc B tt, bao gmnhng hnh nh ho hng, tiu biu cho tng phm tnh ca t bi tr hu, vthch hp vi nhu cu trin khai ca ngi i theo bc chn Pht. t ,c nhn hnh gi c th t thn i vo cc hnh nh thch hp vi mnh mthm d thu o, ho hng tu tp v ngy cng tinh tin trn con ngPht o.


17/80

Ni cch khc, vi gio l i tha cng hin nhng hnh nh ca cc huth gic ng c nhn con ngi c th t ng ho, l tng B tt cung cp phng th cho hnh ng dn mnh vo cm xc, thc cht l mt

bc tin mi trong qu trnh din tin, so vi trc ngi Tiu tha(Nguyn thu) ly l tr lm u tin. Phng th mi m ny khng phnhn gi tr li tip cn ca thi k u, m l tm cch b sung v lm chon phong ph thm.

III. Trit hc Trung qun tng

Trong Pht gio i tha c hai tng phi chnh, trin khai t truyn thngthng gii cc kinh sch vn khng c chp nhn nh l thnh phn caKinh in vit bng ting Pali, mt th ng n , xut pht t Phn ng

(Sanskrit) v c Thng to b dng vit cc b kinh in ca mnh.Nhiu hc gi cho rng bi tnh cch mc mc v bnh dn ca Pali nn nl ngn ng c c Pht dng khi ngi ging dy.

Trung qun tng, hay Trung lun tng v cn c th gi l Trung o, thnggii b kinh Bt nh Ba-la-mt, ngha l Hu o b ngn hay Tr tu honho, v Duy thc tng hay Du gi hnh tng, thng gii mt s lng cckinh khc, m mt s hc gi phng Ty gi l mang bn sc duy tm chngha.

Hai tng phi y v sau chia thnh nhiu chi phi a dng v cng a ranhiu n lc nhm tng hp chng. Tuy th, v mc ch ca cun sch ny,chng ta s ch gii hn nhng quan tm ca mnh vo cc li tip cn cn

bn ca Trung qun tng v Duy thc tng.

iu quan trng chng ta khng th khng tha nhn l ngi s dng kinhsch i tha u ngh rng cc b kinh y qu tht chng a ra iu nomi m v Pht php. H xc tn rng nhng truyn thng c cc b kinhy th nhp u tng c Pht Thch Ca ch thn ging dy, v clu truyn ngay t cc ln kt tp kinh in theo truyn thng tng c. Vnh chng ta s thy phn sau, h cng tin tng rng mt phn ca cc

b kinh y c bo tn dnh cho ngi c im o, ch khng dnh truyn ging rng ri cho nhng ai cha sn sng n nhn cc tng trnh cao hn cp v lng.


18/80

Tm kinh

Mt trong nhng tc phm c ghi li tr nht nhng c ng nht, lTm kinh (mahaprajnaparamitta-hrdaya-sutra). Kinh y c bit quan trngv c o v rt ngn gn, ch hn 250 ch, xc tch, d nh, d c thuclng, v do , n l mt phng cch ch cht hi t v truyn b trithc c o ny.Tm kinh ng x vi cc ch ch cht nhm m cnh ca am hiu Phtgio i tha. Chng ta s ln lt xem xt cc ch . Nay c th tmthi tm lc nh sau:

Mi hin tng u khng c s tn ti (hin hu) c hu ca ring chng;chng khng th tn ti c lp vi nhau.

D cc thc th phc tp, th d thn xc, hin hu mt cch qui c nghal v cu cnh thc tin, chng ta buc phi ni ti chng nh nhng thcth n l, nhng nu phn tch cn k chng ta s thy rng chng khngtn ti bn ngoi v cao hn cc thnh phn cu to nn chng ngha l

bn khng c thn xc no khc hn tng s mi thnh phn lm thnhthn xc bn.

Do , mi hin tng ch n thun l v ngoi. Bn c th thy ci cy

trc mt bn; mt cch qui c, bn c th gi n l ci cy. Trong thc t,n c th b phn tch thnh cc phn t v nguyn t, thm ch thnh cclc vi ht nh hn nguyn t. Ci cy ch vn vn l s tch lu ht thy ccnguyn t y; n khng tn ti hon ton c lp vi phn cn li ca thgii v vi cch thc v tr ny c cu thnh.

Mi vt u c c hnh thc ln h khng. i vi ci cy, hnh thc lci cy, h khng l thc t rng n khng hin hu t thn n nhng chhin hu nh mt s sp xp cc nguyn t ang lin tc bin i, v.v...Khng c ci no tn ti m khng c ci khc.

Nu khng c gic ng, chng ta khng th no thy trong cng mt lcc hnh thc ln h khng.


19/80


20/80

kh no. Pht gio qu quyt rng khng c g thng ti, v nh th, tmkim s thng ti bao gi cng l o gic.

Khoa hc hin i c khuynh hng ng thun quan im y. Trong khicc nguyn t c th c xem l thng ti, nh mt hnh thc i lp vicc phn t v cc thc th phc tp hn m chng kt hp cu thnh, rrng ton b vt cht ch thnh hin thc di mt nhit nht nh v cth b chuyn i thnh bc x. Mt s thc th trong v tr tn ti lin tctrong mt khong thi gian rt di, nhng khng vt no c t tnh, v khngvt no c th tn ti c lp hon ton vi cc iu kin.

T Tr hu ti Khng tnh

C nn t vn ba-la-mt (paramitta) ca tr hu khng? Nan y hp lv trc ht ba-la-mt (hon ho) ca tr hu (prajna: bt nh), l danh xngca b kinh Bt-nh Ba-la-mt (Prajnaparamitta-sutra). Thm na, r rngcha kho m b kinh y l tng Khng tnh (sunyata), nhng n linquan nhiu hn ti s nm bt c tnh tr tu khi nim .

Mt c im quan trng ca trit hc i tha l n khng ch b nm btmt cch duy nht cp bc tr tu; n l quan im v cuc sng m cnhn mi ngi u c th i vo. i tha s dng Khng trong Khngtnh, hoc tnh Khng nh mt danh t (sunyata), xem Khng l vn s, vn

s l Khng, tc l t thn mi hin tng u khng c t tnh.

Vic nhn vn vt ang l khng, h khng, trng rng s lm bin ing thi ca chng ta i vi cc s vt v ri ti lt n nh hng lncc chn la o c v hnh ng ca chng ta. Do , h khng hocKhng tnh l mt thi ca tm tr trong khi ng x vi cuc sng chkhng ch l mt phng cch nhn mnh tnh v thng ca cuc i.i tha cho rng thi y ca tm tr chnh l v lun lun l nn tngca trit hc Pht gio.

i lun s Long Th

Trung qun tng hay Trung lun tng hay Trung o, i khi cn c gil Khng tng, l mt trng phi trit hc Pht gio do Long Th(Nagarjuna) thnh lp, m s ra i ca v i s y trong lch s cngi Pht gio xem l mt B Tt ho thn, cha ca i tha, ngi


21/80

u tin trong lch s Pht gio lp thnh mt h thng trit hc hn hoi,v l trin khai ln chuyn php lun th hai ca c Pht. D nhin, nvn t c s trn ln th nht do ch thn Pht Thch Ca ging khai o Lc uyn. V t , a ti ln trin khai th ba l s xut hin ca Kimcng tha (Mt tng).

Cho n nay, cha th bit chc chn s Long Th sng trong khong thigian no t gia th k th 2 ti gia th k th 3 sau CN. Ch bit v is y c ging dy ti Vin Pht gio Nalanda v theo truyn thuyt l v tth 14 ca Thin tng n . Thch Minh Chu v Minh Chi trong sch dn, t. 383, cho bit mt s chi tit nh sau:

Th l cy, ch cy arjuna, ni sinh ra Lun s. M Lun s h sinh ra ng

di gc cy arjuna nn ly tn cy t cho tn con.[...] Long Th sinh ra vln ln trong mt gia nh B-la-mn min nam n . T nh, ng ni ting l ngi hc gii, thng tho ton b kinh in B-la-mn gio.Sau khi c gic ng theo o Pht, ng cng vi hc tr l Aryadeva(Thnh Thin) lp ra trng phi Trung lun tng (S. Madhyamaka), cnggi l trng phi Khng lun (S. sunyatavada).

Tuy c rt nhiu tc phm c qui cho s Long Th, nhng chc chn batc phm do s sng tc l: Thp nh mn lun (Dvadashadvara-shatra); i

tha nh thp tng (Mahayana-vimshaka); v Trung qun lun tng(Madhyamika-karika). Cng trnh trng i nht ca s Long Th l hthng ho v o su l thuyt ca b kinh Bt nh Ba la mt(Prajnaparamitta-sutra). V mt phng php lun, s Long Th khai trinmt mn lun l t nn tng trn tng quan i khng gia cc mnh .

Danh xng Trung qun tng c ngha l quan im trung dung c phnnh trong cc li ging c tnh tm im:

Vt khng hin hu mt cch tuyt i;

Vt cng khng hon ton khng hin hu;

Do , chng hin hu mt cch tng i.


22/80

S Long Th tuyn b rng quan im y l s gii thch n gin cc liging nguyn thu ca c Pht trong ngi bc b c vnh cu ch nghaln tch dit ch ngha.

Nh c cp, trit hc Trung qun tng hoc Trung o ca s LongTh h thng ho cc t tng trong b kinh Bt-nh Ba-la-mt vi chakho m l Khng tnh ca ht thy cc thnh phn (vn php: dharmas)lp nn th gii hin hu. Mt c im quan trng khc na ca trit hcTrung qun tng m chng ta s xem xt y l s phn bit gia chn lti hu v chn l qui c.

Bng vic thng gii b kinh y, s Long Th khng cng hin trit hc nomi. S ch nhn mnh tm quan trng nht ca tng v Khng tnhtrong quan im Pht gio v thc ti. Thay vo , s xuyn su chnh yu

ca Long Th l dng l lun chng minh tnh cht phi l-gic trongnhng tuyn b ca ngi khc, bng vic s dng li lp lun theo phngphp gim thiu lm l r s phi l ca chng. y l mt din tin lplun rt ta tnh cht mu thun t mt chui cc gi nh no , v kt lunrng chui y hon ton khng ng vng v t nht trong c mt ginh b bc b. Cc lun c ca s Long Th c trnh by c th trongcun Trung qun lun tng, thng c gi l Trung qun lun. (Hin c tnht ba bn Vit dch ca Thch N Chn Hin, Thch Vin L v ThchTnh Nghim, website Th vin Hoa Sen).

So vi trit hc Ty phng

Li tip cn ca s Long Th ging vi li tip cn ca Socrates. l tngbc:

Nhn cn k nim tin c bo lu chung;

Kho st cc ni hm ca chng; h l tnh cht phi lun l ca chng;

T nh gi li cc gi nh nguyn thu.

Bin chng php Long Th

S Long Th pht trin mt bin chng php c bit. S y cc lun cphn ti ch phi l. Khi i t nguyn l xem vn vt ch tn ti bng


23/80

mt ngc li ca n mt bn kia ca trng thi bin i lin tc schng minh mi s mi vt u tng i v khng c t tnh, v nh th, l Khng tnh hoc tnh Khng. S bc b cc mt khc nhau y l cn

bn xut pht ca phng php Long Th; n c dng lm c s cho trithc Trung o v trc tip gn lin vi nhng li ging nguyn thu cac Pht. C th tm tt quan im Trung qun ny bng bi k Bt bt(Tm ph nh) m u cun Trung qun lun:

Bt sinh dic bt ditBt thng dic bt onBt nht dic bt nhBt lai dic bt xut

Phng dch:

Chng sinh cng chng ditChng cn cng chng mtChng ng nht, chng d bitChng n cng chng i.

Chn l qui c v chn l ti hu

R rng, v mt ngn ng, s c vn khi tuyn b rng mi s mi vt

u h khng, v theo li ni bnh thng hng ngy, chng ta phi ni tiloi ngi, loi vt, cc hin tng vt l, thm ch cc bin c ch xy ratrong chc lt, rng chng u hin hu. Tht ra khi ni nh th chng takhng c bo rng chng s tn ti mi mi v rng chng c lp vi mici khc; chng ta ch c ni rng chng hin hu, thay cho cu ni rngchng khng hin hu.

Nh th, chng ta khng th no khng ni ln cu ci hin hu. Trungqun tng m li thot ra khi tnh th lng nan bng cch cho rng chai loi chn l: mt c tnh qui c v mt c tnh ti hu; ng hn, chn

l c hai mt, gi l nh .

Chn l qui c (samvrti-satya). Cc khi nim chng ta c c trn cnbn sinh hot hng ngy. Chn l ny c gi l tc , dnh cho cc hintng v cc khi nim i thng. Chng b qui nh theo li suy nghmang tnh nh nguyn ch ngha c th tip cn bng l lun thngthng. Tuy khng l chn l ti hu, nhng tc cng c gi tr nht


24/80

nh.

Chn l ti hu (paramartha-satya). Chn bn th ca mi vt, trong ci nhnr b ht mi khi nim qui c. Chn l ny c gi l chn . N gind, n thun, khng cn cc mt i lp.

Nh th, chn l qui c i hi chng ta ni ti cc c th nh th chng lcc thc th thng ti v ring l v nu khng ni nh th, chng ta khngth no ng x vi chng trn cn bn i thng hng ngy. Nhng xtn cng thc ti, chn l ti hu cho chng ta bit rng, th d, ci mnhiu ngi cho l bn ng thng ti th tht ra, khng c ci nh th.

Xt v mt chn l qui c, th gii v Pht php khng phi khng c gi

tr, nhng xt v mt chn l ti hu, tt c nhng ci u khng tn tiv mi s vt u ch l b ngoi, ch l hnh thc.

Trnh by theo cch khc

cp bc qui c, bn hin hu. Ngi khc bit bn qua giao tip vi bn;nu bn yu cu, h c th m t v bn, t nht v din mo ca bn. Nhng cp bc tuyt i, bn khng hin hu; bn l cc thnh phn tm thic t vo nhau ca th gii ny. Ti cng th. Chng ta chng khc g

nhau. Cuc i ngn ngi cha y mt gang tay ca ti s li cng huhn hn mt khi ti khng cn dng kh ht vo! Ti gm cc t bo;chng tng trng nh thc phm ti n vo. Ti trong trng thi lin tc

bin i v mt vt l, v mi sinh linh u nh vy. Cng th, ci Tilin quan ti ngi khc cng ang bin i lin tc tng ng vi mi quanh ca ti vi mi trng sng hng ngy ca mnh.

Do , v mt qui c, Ti l ton b th y, nhng theo li ni tuyt i,ti khng hin hu. Bng cch lp nn s phn bit gia tnh tuyt i vtnh qui c, trit hc i tha c kh nng tip tc qu trnh phn tch cc

k rt ro mi s vt m khng lm cho cuc sng v li ni bnh thng trthnh bt kh thi.


25/80


26/80

nh (tathata) ca Pht gio din t iu , rng s vt l ng nh n angl trong cch thc nht thi v tng i ca n. Li pht biu y khngmang tnh ph nh; n khng ph nh ci g c. N n gin ch l li nitng ng vi s vt nh n ang tht s l, trong trng thi ch th gt bmi tng tng mang tnh vnh cu ch ngha.

Ni cch khc, ng c cho rng ci ny l mi mi v bn tha bit nkhng l mi mi, v thi nh th ch lm cho bn c hnh ng hoangtng, thm mun, nm bt n ri tht vng, chu kh no. Hy ch nirng ci ny ng nh n l n, ngha l n hin hu nh n ang l, lc bn c th nh gi n, thng ngon n ng vi t thn n, v bnkhng c bt c hnh ng no cng ch n thnh ci nn l cho phhp vi s tng tng mang tnh vnh cu ch ngha ca bn.

Mt ni dung trit hc nh th nghe c v khng khc bit lm vi t duyPht gio thi k u. V th, chng ta thy s Long Th xem ch l cchtrnh by c tnh lun l nhng li do chnh c Pht ging dy. Th nhng c s phn bit quan trng gia mt s tng phi trc , cch ring

Nht thit hu b, v Trung qun tng: phn bit v trng thi ca Khngtnh v cc php, hoc cc thnh phn cu to (dharmas).

Khng tnh

Tnh Khng, Khng tnh hoc Khng trong ting sanskrit nu dng didng danh t l sunyata, di dng tnh t l sunya c ngha l h khng,trng rng, rng khng. Mi s vt c din t l u trng rng ci ttnh (svabhava): chng l khng tnh. D tng y nghe c v nh mtquan im khng nhiu th t ph nh thc ti, nhng tht ra n khng c .

Trong Pht gio thi k u c tha nhn hai c im ph qut ca thcti. Mt l v thng: mi s mi vt ang lin tc bin i; hai l v ng:khng c bn ng c nh. Hnh ng bm vu vo nim v mt bn ngthng ti chnh l nguyn nhn ca kh no. Pht php tm cch chngminh rng mi s mi vt pht sinh trong tu thuc vo cc iu kin mcc iu kin th ang bin i lin tc v khng ngng.

Nh th, t tnh l thut ng dng ch ci gi l bn ng ang hin humt cch thng trc, v ngi Pht gio cho rng mi s vt u trngrng, rng tuch, h khng ci t tnh ; chng u b iu kin ho v


27/80

ang lin tc bin i. l ngha ca thut ng Khng tnh trong Phtgio i tha. N n gin ch l h qu thun l ca quan im cn bn caPht gio v cuc sinh tn, s hin hu hay tn ti ang b iu kin ho.


Mi php ch l nhng dng xut hin, nhng v ngoi ca Khng tnh, ul Khng. Khng tnh va cha mi hin tng va xuyn sut mi qutrnh pht trin s vt. Khi trnh by Khng tnh (h khng) nh va k tacn phi trnh v phi phn bit n vi h v ch ngha (nihilism).

H v ch ngha cho rng hon ton khng c g c hoc c cng nhkhng. Vi nim tin rng cuc i ny v ngha, n t khc ht thy cc

nguyn tc o c v tn gio. H v ch ngha cn l mt dng thc ccoan ca hoi nghi ch ngha; n cho rng khng c g tht s hin hu.

Nh th, mi vt u khng tnh (khng c t tnh) hon ton khc vi mivt u h v (khng hin hu). Mi vt u khng tnh khng c nghachng khng tht s hin hu; chng ch hin hu theo v bn ngoi mthi v th khng ph hp vi Hin thc tht ca chng; chng khng cmt bn cht ring (t tnh) no bi v chng ang tng thuc v bin i.

Thch Nht thit hu bTrong cc truyn thng Pht gio trc i tha, ngi ta cng nhn rngcc s vt phc hp (nh bn ng) khng hin hu do t chnh c th cachng. Chng ta thy quan im y c chng minh bng cch phntch cc s vt thnh nhng thnh phn lp nn chng (phc hp), c gil cc php (dharmas). Cc dharmas hoc cc thnh phn cu to lnhng n v nh b nht ca thc ti v ca mi thc th phc hp cchng hp thnh.

i vi ngi Nht thit hu b, quan im y mang ni hm rng ccdharmas c tnh vnh cu nhng ngc li, cc vt c chng hp thnh thkhng nh th. B phi ny cho rng c 75 php (dharmas), v cho rngnhng n v cui cng y khng th chia ct v u hin hu ng thi.Ch cc dharmas l c tht. S Long Th thch ni hm . S t vn rng nu ht thy cc s vt u tu thuc vo cc iu kin ang bin i,th th ti sao cc dharmas li c ngoi l, li khng b tu thuc vo cc


28/80

iu kin? Ti sao cc php y li c s t tn ti? V nh th, ta phi chpnhn rng cc dharmas cng khng tnh (trng rng s hin hu c hu - ttnh).

Khng tnh v v thng

Ni cch khc, y l vn lm th no bn c th hiu mt cch trit tng ca Pht gio v v thng. Theo ngi Nht thit hu b, cc s vt

phc hp u v thng nhng chng c lp thnh bi cc dharmas anghin hu thng trc. Theo s Long Th, cp bc tuyt i, mi s vtu v thng; mi s vt u c phm tnh khng tnh (trng rng, rngkhng). Ngn ng c s Long Th dng y mang tnh tuyt i, khngthuc loi ngn ng qui c hng ngy v i thng, v v mt qui c,

cc s vt vn c m t l ang hin hu.Vic tha nhn mi s vt u trng rng (khng tnh) khng c nghachng khng c gi tr. i vi ngi Pht gio i tha th hon tonngc li: chng vn l tht, chng c g v chng b bin i, chng vn lchng. Nhng bng vic tha nhn mi s vt u khng tnh, th khng cvn ra sc nm bt hoc nu gi s vt no hoc trng mong rng n skhng bin i. ng hn, s vt khng tnh c trng mong rng n ang

pht trin v bin i tng tc vi chng ta v vi phn cn li trongmi trng ca n.

Tc dng ca nim khng tnh

Khng tnh ngn khng cho con ngi t cu hi rng: Ci ti tht sl ci g? Bn chnh xc l nhng g bn ang l: cc ngh ca bn, ccngn t v cc hnh ng ca bn. Bn l ci bn ang l lc ny, nh ktqu ca ci bn tng l trong qu kh. Nghip (karma) ca bn sn sinh cckt qu ca n. Cng th, ci bn s l trong tng lai th tu thuc phn novo nhng chn la ca bn lc ny, v n cng tu thuc vo nhng thnht khc m bn khng th kim sot chng; chng l nhng iu kin cctnh hung a dng cng cc bin c pht sinh cho bn trong tng lai.

Do bn trng rng (khng tnh) bn khng c bn ng c nh vhng cu, ci bng cch no nhn thy chnh n b mc kt trong th giiang lin tc bin i ny. D thch hay khng thch, bn ang l thnh phnca qu trnh bin i y; nu bn hnh ng nhm ngn tr hoc c i


29/80

ngc li din tin y tc l bn chy theo o gic, v nh th n ngnhin dn bn ti trng thi tht vng v kh no khng trnh khi.

iu khng c ngha rng khng c g hin hu v nh th c ngha lch trng tch dit hoc tn dit ch ngha (annihilationism). N ch cngha l khng c ci g hin hu mt cch vnh cu do t chnh c th can. S vt no cng ch hin hu trong tng quan vi cc iu kin lmxy ra n; mt khi cc iu kin y chm dt, s vt chm dt.


Trong trit hc Ty phng v tm tr, c vn c gi l ci ti haylng trnh v kh nm bt ca David Hume. Th d, v thc t, ti c th

ni ti th xc ca ti v tm tr ca ti vi hm rng c mt ci ti bn trn tt c hai ci vt ca ti y. Vn l ci ti y li c bntnh hay lng trnh v kh nm bt.Pht gio i vo cuc tranh lun bng cch n gin gi rng Ci tiy hay lng trnh v kh nm bt v tht ra, n ch l o gic. V mt ti a,

bn ch c th dng li ni y nh mt cch qui c din t bn thn bnm thi.

Nh th, d n vi vn ci ti y t mt v tr khc, quan im caPht gio khng khc lm so vi cc kt lun khong hai ngn nm sau ca

Gilbert Ryle trong cun The Concept of Mind (Khi nim v tm tr), 1949(xem thm i cng trit hc Ty phng).

Mt s ni hm ca Khng tnh

S Long Th i ti kt lun rng, mt cch ti hu, hon ton khng cs khc bit no gia nit bn v v thng, cho d cp bc qui c c haic khc nhau.

Xt v mt truyn thng, li pht biu y nghe c v cp tin v Pht gioc xem l phng th nhm ch ng th gii v thng ang bin ikhng ngng vi ton b kh no lin quan ti n, v ng thi nhm lmcho con ngi c kh nng t ti trng thi an tnh ca nit bn. Nhng nunit bn v v thng qu tht chng khc g nhau, th th ta nn hiu truynthng y nh th no?


30/80

iu m s Long Th mun thuyt phc l, nu V thng cng nh mi svt khc, u khng c s hin hu c hu, u khng th l s vt thngti c xc nh v tch bit, th th n khng l mt thc th tch bit hon ton i ngc li vi tt c nhng ci khc - trng thi c ta gi lnit bn. Cng nh th, trong trng thi mi am m u tnh lng, ton

b l hnh phc v thu sut, th khng c ci g hin hu chng limi cc khc n khng th l s vt thng ti. Nit bn n gin ch ltrng thi nhn thy bn tnh b iu kin ho ca s ti lui lin tc hi h clin quan n v thng. Nit bn l vic tha nhn rng mi s vt ukhng tnh v rng khng c g c th nm bt v bo lu.

Trnh by theo cch khc

Quan im ca s Long Th v nit bn: trng thi an tnh, v v v thng:th gii hin tng, rt c bit v cp tin. Ta th trnh by theo cch khcmay ra c th d lnh hi.

Nit bn v th gii v thng l ng nht;

C hai l biu hiu khc nhau ca mt ci thi;

Ci nu xt v mt tu thuc v qui c th n l th gii v thng;

Ci nu xt v mt khng tu thuc v ti hu th n l nit bn;Do , nit bn khng t ti, m l vic nhn thc bn tnh chn chnhca cc hin tng trong ht thy nhng biu hin tm thi mun hnhmun v ca chng u b xo sch.

V quan h nhn qu

C th p dng trit hc ca s Long Th vo vn quan h nhn qu nh

sau:

Nguyn nhn v kt qu khng th ging nhau (v ngc li, s khng xyti ci g mi m).


31/80

Nguyn nhn v kt qu khng th khng ni kt vi nhau (v ngc li, ciny khng th gy nn ci kia kinh nghim cho chng ta thy thc tchng ni kt v ni cho cng, th gii c th c d bo phn no).

Kt qu khng th l thnh phn ca nguyn nhn (v ngc li, s khngth no gy nn ci g mi m).

Do , theo t duy qui c, cho ci g c to nn, phi c s lintc nhng ng thi cng phi c ci g mi m.

V th, li lp lun c tnh qui c y b sp , n khng c kh nng gii

thch qu trnh bin i.

Cu tr li nm trong khng tnh nguyn nhn cng nh kt qu, c haiu khng c s hin hu thng trc v tch bit. Ch trong ngha quic chng mi l hai thc th ring bit v tch bit ang i hi phi nikt nhau bng cch no .

Nh th, sunyata (khng tnh) cho thy rng vn v cch lm th no svt ny c th ni l gy nn s vt n, trong thc t, ch l cc du hiu lch

lc ca t duy qui c ca chng ta m thi.

Mt n tng cn trnh

Ti Vit Nam trc y, vo giai on thiu thuc men, tr cc th bnhthng thng nh nhc u s mi, trng gi, ngi ta thng dng du cl. V c li qung co t chng trnh khuyn mi t nhn trn i phtthanh Si Gn rng Khng c g tr b bnh hu hiu cho bng du c lCon kh kh, ch Hai c Ba dng mi th thuc nhng khng lnh bnh

ngay. Ln ti ch Hai c Ba c th dng du c l Con kh kh. Khng cg, khng c g bng du c l Con kh kh. Li qung co y c lp ilp li nhiu ln trong ngy sut my nm, ti n bin thnh cu chm

bim: S mi ho hen c ly khng c g m bi! V cm t khng cg tr thnh tiu biu cho du c l Con kh kh, mt thc th, mt s vt.


32/80

Do , bn hy phng li suy ngh cho rng c mt thc th no cgi l khng tnh (khng c g: trng rng, h khng, rng khng) lm cn

bn ca mi s vt mt thc th v hnh khng c g no . Hc thuytv khng tnh qu quyt rng khng hin hu mt thc th, mt s vt nhth.

IV. Trit hc Duy thc tng

l mt trng phi chnh ca trit hc i tha c hai anh em i sV Trc (Asanga) v Th Thn (Vasubandhu) sng lp. Hai v i lun sy sng khong th k th 4 hoc th 5 sau CN. Ging nh Trung quntng, Du gi hnh tng, tn gi ti n ca Duy thc tng hay Thc hc,trin khai t mt h thng thng gii cc kinh in i tha. S V Trcs dng danh xng Du gi hnh tng trong cc tc phm ca mnh c l do

c bit ch trng ti vic thc hnh yoga. Danh xng Thc tng hoc Thchc thng c s Th Thn s dng, v cng thng c dng ti n cng Ty Tng. Ti ng, thng gi l Duy thc tng hoc Duy thchc, v cng l danh xng c chng ti dng trong phn ny.

C Duy thc tng ln Trung qun tng u ng thun rng cc s vt lpthnh th gii u thiu t tnh. Ni cch khc, chng khng hin hu do tchnh c th ca chng m hon ton tu thuc vo cc iu kin lm xy rachng. im ging nhau y khng gy ngc nhin cht no v l nn tngca ton b tng Pht gio v trng thi tng lin ni kt ca mi s

mi vt.

Trong khi nhn mnh Khng tnh, Trung qun tng tuyn b rng cc s vttrng rng s hin hu c hu th ngi Duy thc tng cho rng li tuyn

b y i qu xa, hng ti h v ch ngha, v h t cho tng phi camnh c n lc khi phc s qun bnh vi cch tip cn ch bn tnhnht thi ca tri nghim t mt gc khc hn. Duy thc tng lp lunrng cc s vt c chng ta tri nghim nh ang hin hu trong th giiny, trong thc t u ch l cc cu trc tm thn hoc tm thc, v rng cic chng ta tri nghim y cng ch l s thng gii do tm tr ca chngta t ra.

Duy tm ch ngha?

Theo Th Thn truyn, s V Trc xut thn t mt gia nh ng cp B-la-mn. Ngoi ngi em rut th hai l s Th Thn, s cn ngi em th

ba. Ban u, c ba anh em u tu hc gio php Nht thit hu b nn Duy


33/80

thc tng c thit lp di nh hng ca b phi y. S V Trc cthi dc lng c sc tu tp, nhng khng t chng ng l Khng tnh caLong Th. C th v th s khc t quan im ca Long Th v Khngtnh tuyt i. Cc tc phm ca s V Trc gm Du gi s a lun; itha kinh trang nghim lun; i tha a t t ma tp lun; v Nhip itha lun, v.v

S Th Thn va l em va l t v c s V Trc khuyn d theoi tha. S l nh bin lun xut sc, t th 21 ca Thin tng n .Cng trnh chnh ca s l h thng ho t tng Du gi hnh tng ca shuynh V Trc thnh Duy thc tng v l tc gi cc cun Duy thc tamthp tng v nhiu bi lun v cc tc phm ca V Trc v ca trit hci tha nh Thp a, kinh Kim Cng, kinh Diu php Lin hoa, i thav lng th trang nhgim, v.v

Nh vit trn, c th tm hiu trit hc Du gi hnh tng (Duy thctng) bng ba danh xng; mi danh xng u t n hm cha ni dung catng phi y:

Duy tm thn (cittamantra);Thc hc (vijnanavada);Duy thc (vijnatimatra).

Theo nhng danh xng , Du gi hnh tng hay Duy thc tng, di mt

cc hc gi Ty phng, l mt trit hc mang tnh duy tm ch ngha(idealism) v n ly s thng gii tm thn cc kinh nghim ca con ngilm im xut pht.

Cc lun c Duy thc tng

C th trnh by mt cch hon ton gin d lp lun nm ng sau li tipcn ca Duy thc tng nh sau:

Bn c th b lm ln v ci bn ang tri gic. Th d nm 1995, ti Toronto,ti b tai nn xe hi gy chn thng s no. T tai ti b , nghe nh cting my t lnh chy trong u sut ngy m. Khin nhiu khi t lnh bmt in m ti c tng my ang chy. Th d th hai l ngi Ty

phng sang Vit Nam du lch thng khng nghe quen ting pho n nnd lm tng m thanh pho ci l ting sng lin thanh bn. Hoc bn c


34/80

th trng lm mt khc dy thng gia ng l mt con rn, hoc cuctranh lun ca nm ngi m s voi.

Bn c th ang m. Trong cun Nhip i tha lun, s V Trc lp lunrng khi ng m, bn ang nhn bit mt th gii ton cc sinh vt tngtng nhng chng ch trong tm tr ca bn. Bn c th thy mt otng trong khi nghe mt ting vang, v bn tng lm n l ngun ca mthanh y. Do , c kh nng bn c nhng tri nghim tht nhng chngkhng nht thit phi tng ng vi bt c ci g th gii bn ngoi.

Bn c th thiu mt kh nng c bit no . Th d chng may bn b mmu sc, nhng nh th khng c ngha cc s vt bn nhn ang tht sthiu mu sc.

Do , tt c nhng g bn c th bit ti ch l nhng g bn tri nghim;bn khng th c tri thc trc tip v bt c ci g nm ngoi tri nghim.

Th lp lun phn bc

Bn c th lp lun ngc li rng chnh s c kt v khng ch tm lnhng g gi cho ta thy mt thc ti bn ngoi. Th d, d sao ti cngkhng chn la khi nhn ci bng en y, v ti bit rng h mi ln vo lphc ny l ti thy n s s trc mt mnh. Ngi Duy thc tng phn bc

lp lun bng cch gi rng trong gic m, bn khng ch ng ci bntri nghim, th nhng vc dng mt my con ngi bn thy trong gic my trc sau vn nh mt.

Nhng nu bn thc mc rng cn tnh cht thng xuyn trong tri nghimca chng ta th sao? C phi n khng chng minh cho ngun gc ngoi tica n? Mt ln na s Th Thn lp lun rng, ton b kinh nghim l stip ni ca cc bin c, v nhng g chng ta gi l cc tri gic chnchnh n gin ch l nhng c kt nht qun vi s ni tip , nhng cigi to l nhng ci khng n khp vi s ni tip . V th, s Th Thn

vch cho thy khi bn tuyn b rng ci g l chn chnh hay gi to, hochin hu hay khng hin hu, li tuyn b y khng tu thuc vo tri thcv bt c thc ti ngoi ti no, n ch tu thuc vo s cm nhn rng ci c tng hp hay khng vi phn cn li ca kinh nghim ca bn.


35/80


36/80

hin c lp v ng ring r. Ngi Pht gio khuyn khch bn nhn bit ytha khi tnh trong mi lc v nhn ra rng cc s vt u pht sinh tuthuc vo cc iu kin lin quan v c kh nng bin i lin tc.

Vin thnh tht tnh (paranispana-svabhava). Bng tm thn (hay tm thc)m nhn bit s hon ho trong bn tnh tht ca cc hin tng. y lcch tt nht am hiu trn vn thc ti. y l s nhn bit rng khng ccc s kin hin hu tch bit nhau. Th nhng, khng th trnh by nhiuv vn ny v y l phng cch ca ngi gic ng nhn th gii, vkhng th din t bng ngn t s thn chng nm tri trc tip cangi gic ng. Nu c th din t n bng ngn t th bn thn ngi chagic ng cng chng th no hiu ni.

Th trnh by cch khc

Ni cch khc, cc hin tng c tm thn nhn bit u mang bn chtba mt:

(1) Biu tng hay tng tng;(2) L thuc vo nhau;(3) Hon ho trong bn tnh tht.

Cc hin tng gi l biu tng l nhng sn phm tng tng thuntu, nhng tng sai lc. Chng c tnh l thuc v chng tn ti trong

trng thi tng thuc vo nhng nhn t khc. Cui cng, chng l honho trong bn tnh tht ca chng, m bn tnh ny l Khng tnh (sunyata)hoc Chn nh (tagatha).

Tm li, theo Duy thc tng, mi ngi u qu tht tri nghim ci (2)nhng hu ht li thng gii mt cch sai lc ra ci (1). Tuy nhin, nhn bit

bn tnh b iu kin ho ca s vt ti hu s dn ti thng gii thnh ci(3).

Th nu vi cu hi

Mt cch t nhin, ta c th t ra cho Duy thc tng vi cu hi nh thny:

Nu khng c cc s vt ngoi ti th ci g gy ra cm xc? Qu tht trongnhiu dp, chng ta c th hiu sai lc m cho rng gic m l mt thc tingoi ti no , nhng s d xy ra chuyn ch v chng ta c thi quen


37/80

tri nghim nhng g chng ta cho l thc ti ngoi ti. Nhng cc gic quanca chng ta dng lm g nu khng phi pht hin ci g hin hu

bn ngoi bn thn ta?

Ni chung, ngi Pht gio hn a ra cu tr li rng bn , bn sai lmnu dng quan im ta v chng khi nhn cc s vt nh th c hm thgii ny bao gm cc hu th ring bit, mi ci hin hu do t chnh c thca chng. Li nhn y c th tm n xt theo quan im qui c, v chyu n c tnh tng i trong lin quan ti thc tin cuc sng hng ngy.

Nhng tht ra, thc ti th tng lin ni kt, v mi s vt trong thc ti,tng khonh khc, u tu thuc vo cc iu kin ang duy tr chng.

Gin kt

C l chng ta c th rt gn nhng g c Duy thc tng rn sc din tbng ngn t, theo cch ny:

Tri nghim ca bn v ngi y ch n gin l tri nghim;

Bn khng th li tr li ng sau tri nghim ;

Bn khng th ni rng: ci con ngi ti bit hon ton nm ngoi cctri nghim ca bn;

Ci bn tri nghim l ci ang . Bn c th chp nhn n nh mt dngchy kinh nghim ang lin tc bin i, hoc bn ra sc ct ri n thnhcc thc th tch bit nhng lm nh th tc l chnh bn to ra o gic vs tch bit.

By v tm thc

Thc (vijnana) l mt thut ng quan trng trong Pht php, ch s nhnbit. Thc l hot ng tm l, sinh ra sau khi gic quan (cn) tip xc vii tng (trn). Vai tr ca thc cc k quan trng; n l mt trong nm

yu t trong Ng un v l yu t th ba trong Thp nh nhn duyn.

Duy thc tng a ra by dng ca thc. Php tng tng, mt hnh thckhc ca Duy thc tng, a thm mt dng na, lm thnh tm dng. l:


38/80

Nhn thc. Thc ca mt: thy;Nh thc. Thc ca tai: nghe;T thc. Thc ca mi: ngi;Thit thc. Thc ca li: nm;Thn thc. Thc ca thn th: ton thn, ng chm, s m; thc. Thc ca : nhn thc;Mt-na thc. Thc nhim;A-li-da thc. Thc lu tr; chn thc hoc cn bn thc.

Nm thc u tng ng vi nm gic quan ca ta. Thc th su tng hpnm thc trn, sn sinh n tng tm thn. Thc th by l thc t nhn bitv chnh mnh; gi l thc nhim v ngh rng mnh c mt ci ti. Thcth tm tn tr ht thy nhng tri nghim ca cc kip sng v tn.

Tuy nhin, ci thao tc mnh m nht l Mt na thc: thc nhim. N ati nhng hoang mang v bn ng, ti cm gic b thng tn hoc kiuhnh. Chnh xc, n ng l ci dng ca thc m ngi Pht gio n lctm cch khut phc cho bng c v Pht gio xem Mt na thc t c strn ci nhn m lm gi to v bn ng v v thc ti.

Nghip bo v thc lu tr

Nu ch c dng chy ca thc, khng c s tip ni di dng mt bnng, lm th no chng ta nhn ra v nh li cc s vt v s kin theo cch

ngi khc nhn thy, l c th cm nhn v d bo c? Tng t, numi s vt u c tnh tm thc, lm th no nghip bo (karma) c th thaotc? i vi c hai nan y, s Th Thn a ra cu tr li bng tngv thc lu tr, hay gi theo thut ng Pht gio l A-li-da thc (alaya-vijnana).

C mt mo d nh thut ng m ngi Pht gio dng nguyn li phinm t Phn ng ny, l bn hy lin tng ti dy ni Himalaya. Hima ltuyt, alaya l lu tr Himalaya phin m ra Hn Vit l Hi m lp sn:ni lu tr tuyt. Nh th, A-li-da thc hiu ngc li theo cu trc ngnng Hn Vit l thc lu tr.

Khi ht mm chn mui

Dng chy ca cc bin c tm thn m bn tri nghim, li ht mm chng t (bija) ca nghip trong thc lu tr, gi l Tng thc, Hm tngthc: A-li-da thc. Cc ht mm c tn tr trong nh kho cho ti sau


39/80

cng, khi hi cc iu kin thch ng, chng chn mui v ri nh hngln cc bin c v sau. L thuyt y ca s Th Thn gii thch khng chring v s tip ni ca kinh nghim m cn c v bn tnh t khi t hnhca nghip bo.

A-li-da thc cha ng mi kinh nghim trong kip sng ca mi conngi v ngun gc ca tt c cc quan nim tinh thn. Theo quan im caPhp tng tng th A-li-da thc l ni tp hp mi nghip qu kh ri timt thi im nht nh, tc ng ln kip ti sinh. V c th tht ra ch ldng sinh dit tip ni ca v s chng t ca nghip, do , khng c mt

bn ng c nh.

Lc ny, bn ang tri nghim cc kt qu hnh ng ca bn trong qu kh,v nhng hnh ng y nh hng ln thc lu tr ca bn v ht thy

nhng g bn tng lm trong qu kh c bo tn cht chng, ang nhhng ln hin ti ca bn. Do th, c th c mt l trng gia mt s c ctnh nghip bo vi cc kt qu ca n, m khng cn gi thit phi c mt

bn ng hay mt linh hn ang tip tc thng ti.V tng tr v tc ng nn A-li-da thc cn c gi l Cn thc, thc cn

bn ca mi hin tng. A-li-da thc gm cha 7 thc kia, t phngchiu thnh bng nh khin con ngi c cm gic nh tht v nhng ci lhnh hi, sc tng, m thanh, mi v, t,... - tc l cuc i. Nh th,cuc i vn ch l bng nh, trong nhn thc, pht sanh t nhn thc vtt mt vo . Cuc i dt tuyt vo thi im A-li-da thc v 7 thc kia

khng cn nhn ra n.

Theo kinh Lng gi, A-li-da thc cn c gi l Chn thc. Trong A-li-da c mt b phn gi l Chn, l Tnh; cng gi l Nh Lai tng. Nthng c xem l chn l ti hu, v c khi c gi l Chn nh(tathata). Do , mt khi hnh gi ch gi li A-li-da thc tm khng cnv minh th d gic ng, nhp cnh gii nit bn.

Mt-na tc ng ln A-li-da

Chn Nguyn & Nguyn Tng Bch trnh by rt xut sc v tng quangia hai thc (7) v (8) nh sau:

A-li-da thc c xem mnh mng nh bin c, bn thn n khng chng to tc. Nhng mt khi Mt-na tc ng ln A-li-da thc th nhngchng t nm sn trong A-li-da thc c khi ng v thao tc nhng svt tng chng nh khch quan. Mt-na l thc phn bit tc thi khch


40/80


41/80

tng v th tnh ca n chnh l th tnh ca nit bn. V Pht gio khngtha nhn c mt linh hn bt bin tn ti c lp vi th xc v v chlun hi c th gy o tng c mt linh hn chuyn t kip ny sang kipkhc, nn ngy nay, ngi Pht gio thch dng ch ti sinh. Th nhng, nukhng c linh hn th ci g ti sinh?

Nhiu ngi toan tnh gii quyt vn nn bng cch t ra cho c Phtcu hi t u m c lun hi, hoc ging hu tnh loi ng vt ni chung

c t bao gi c Pht khng bao gi tr li loi thc mc v ngicho rng kin thc v chng chng gip ch c g trn con ng tu tp.Bn ch c th chng ng nit bn, tc l gii thot khi lun hi, trong kiplm ngi bng cch dt b c tham sn si.

Con ngi, ton b thn tm c to thnh bi ng un vi cc c tnh

tng qut l v thng, v ng v au kh. Ng un khng h to thnh mtci c gi l ci ta. V con ngi cng khng c linh hn nh mt thcth n thun khng bin i. i vi Pht gio, ti sinh khng phi lchuyn linh hn, hiu nh c s di chuyn ca mt linh hn t th xc kipny sang th xc kip kia. Vy th ci g ti sinh?

Nghip lc ti sinh

Cu tr li theo li ni thng thng l xc thn cht v nghip lc ti sinhtrong mt th xc khc. Nghip l hnh ng ca bn. Nghip to nghip

qu. Nghip lc l sc mnh ca nghip qu, li cun bn thn ngi tonghip phi chu qu bo thin hay c mt thi im chn mui no vomt kip no . Nghip ca bn ghi du trong tm thc bn v tm thc ys hng theo nhng to tc ca chnh bn. Thi gian chn mui ca nghipc th ko di rt lu v chnh n tc ng ln s ti sinh, v n lm cho loihu tnh trong c con ngi c quanh qun mi trong vng sinh t(lun hi). Mt sinh linh cho i khng ging hon ton cng khng khctuyt i vi sinh linh va qua i, bi v c hai cng nm trong mt lungnghip, cng chu tc ng ca mt nghip lc.

Ananda Coomaraswami a ra th d minh ho s ti sinh ca nghip lc tkip ny sang kip khc nh tri bi-da A ng vo tri bi-da B. Khng phiA tip tc ln m l A ng li, v lc tc ng ca n khin B bt u ln.N [A] vn nm li pha sau, n cht. Nhng ta khng th ph nhn rngchnh s di chuyn ca n, sc xung kch ca n, ci kt qu d nhin, hayci nghip lc ca qu banh trc pht xut trong qu banh k [B], ch


42/80

khng phi mt chuyn ng mi no khc c to ra. (Trch theo NradaThera, c Pht v Pht php, Phm Kim Khnh dch, Nxb TP. H ChMinh, 1998, tt. 432-433)

Vn php v t tnh

Nhn y, hn cng nn cp i cht quan im ca Duy thc tng v shin hu ca vn php v t tnh. C l bt ngun t chim nghim ca sV Trc v Khng tnh nn quan im ca Duy thc tng i vi ch ny c trnh by mt cch hi khc vi Trung qun tng. Ta c th thmd iu qua cch din gii dung hp ca Kimura Taiken, hc gi ngi

Nht trong cun i tha Pht gio T tng lun, bn dch ca ThchQung , Si Gn, khng ghi nh xut bn, t. 238-239, khi ng dng cmt Chn-khng Diu-hu rng:

Tuy nhin, nu ni mt cch i khi, th theo ti tt c u qui np v bnch Chn-khng Diu-hu. Chn-khng [h khng] ngha l ht thy hintng u khng c t tnh, cn Diu-hu l ch s tn ti ca vn php[php, dharma] mc du vn php khng c t tnh. Hai quan nim nykhng bao gi xa la nhau, l c sc ca trit hc i tha. V phaTiu tha, c nhng nh quan nim lun cho rng ht thy cc php u l

gi danh, khng c thc th. Nhng tri li, cng c nhng ngi chtrng ba i tht c, php th hng c, l b phi Thc ti lun ccoan. i tha ch thng hp c hai quan nim m ch trng Chn-

khng tc Diu-hu. l ch lp cc cn bn ca i tha. D nhin vtrit hc i tha, cng c ngi ch thin v phng din Chn-khng mlp thnh th gii quan nhng cng c ngi phn i ch trng y mnghing v din Diu-hu kho st cc hin tng.

Tuy c nhng ch trng tng phn , nhng bt lun ch trng nocng u tha nhn rng: Chn-khng khng ngoi Diu-hu v ngc li.

Ngha l khi t n tuyt i thi Chn-khng l Diu-hu, Diu-hu tcChn-khng. l im cng thng ca tt cc cc b phi i tha.

V. Hc thuyt Nh Lai tng

Nh Lai tng theo ting sanskrit l tathagatagarbha, gm hai ch. Mt ltathagata ngha l Nh Lai: ngi n nh th, danh hiu ca v t gicng bc cao nht, v cng l mt trong mi danh hiu ca mt v Pht.Trong Pht gio thi k u, Nh Lai khng phi l mt danh hiu. PhtThch Ca thng t gi mnh l nh lai vi dng khim nhng v v


43/80

ng, trnh s dng ting ta hoc ti trong lc ngi ging dy. Garbhangha en l cung lng ngi n, ngha bng l mm, c dch sang chTy Tng c ngha l ni cha ng, n giu v kh nng nui dng.

Nh Lai v chng sinh

Tathagatagarbha l mm Nh Lai hay l ngi cha ng Nh Lai trongbn thn mnh. Hiu theo i tha, Nh Lai tng ng ngha vi Pht tnh.Hc thuyt Nh Lai tng hay Pht tnh hm cha tng rng sinh linh nocng n cha trong lng n mt v Pht, mt mm Pht, ngha l mi sinhlinh u c Pht tnh. Sinh linh no cng c tim nng tng trng t qu vPht. Mi loi u c kh nng t gic ng v tr thnh Pht m khng bhn ch bi kip sng hin ti.

y, quan im ca i tha c khc vi ca Tiu tha v vn mi loic s hu Pht tnh thng trc hay khng. Hu nh khng nhc ti Phttnh, Tiu tha cho rng khng phi sinh linh no cng c th thnh Pht.i tha vn t qu v Pht lm mc ch cao nht nn cho rng vic thhin Pht tnh nm sn trong ht thy chng sinh, thng qua php tu hcnht nh.

Kinh Phm Vng ghi: Tt c chng sinh u c Pht tnh. Trong kinhPhp Bo n, phm th hai: Bt nh, v t th su ca Thin tng TrungHoa l Hu Nng vit rng: Phi bit ngi ngu, ngi tr Pht tnh vn

khng c khc, ch [v] duyn m ng khng ng, nn [mi] c ngu c tr.(Bn dch ca Thch Thanh T, Nxb Thnh hi Pht gio TP. H Ch Minh,1992, tr. 64).

Pht tnh v Chn nh

Nh th, Pht tnh l tnh gic ng, bn tnh tt lnh, mm lng thin tronglng ca ht thy cc loi, bt k con ngi hay th vt. Cn na, Pht tnhcng tc l Chn nh (tathata). Chn nh l bn tnh thng cn, bt dit,chn tht, sng sut trong lng ca mi sinh linh.

C s on Trung Cn trong Pht hc t in, tr. 1239, vit rng:

Pht tnh cng tc l Chn nh, ci tnh chn tht nh thng, khngbin ci, chng sanh chng dit. Song vi k ngu v b nhiu s dc, v bnghip chng ngn bt, nn ci Pht tnh, ci Chn nh phi lu l. Cn


44/80

i vi ngi tr t tham, t dc, m vic tu hnh, nn ci Pht tnh, ciChn nh t r ra, bit l quy m trnh, bit l phi m theo.

Chn nh c Chn Nguyn & Nguyn Tng Bch trnh by mt cchhn lm hn, rng:

Chn nh ch th tnh bt ng, thng hng, nm ngoi mi l lun, nhnthc. Chn nh nhm ch ci ngc li ca th gii hin tng thuc thnthuc tm. Tri kin c Chn nh tc l gic ng, vt ra khi th gii nhnguyn, chng c ci nht th ca khch th v ch th. Chn nh ngngha vi Nh Lai tng, Pht tnh, Php thn. (Sch dn, tr. 87)

By Pht tnh

Theo i bt nit bn kinh, (mahaparinirvana-sutra) vit bng ting sanskrit,mt b kinh ni ti Pht tnh v lun v cc ti quan trng khc ca Phtgio i tha, Pht tnh gm by c tnh:

Thng. Thng cn, khng mt khng bin i;Tnh. Trong sch;Tht. Thnh tht;Thin. Lnh, chng c;ng kin. Thy ht nhng ci xy ra;

Chn. ng tht, khng gi.Kh chng. C kh nng tri nghim chng c thnh chnh qu.

i chiu vi thi k u

Vi quan im i tha, chng ta va cp kh nhiu ti Pht tnh, cngchnh l Chn nh, v nhn mnh kh nng thnh Pht ca mi sinh linh.Theo ngha nht nh, trn thc t, nhng pht biu y khng c cht nokhc vi li ging ca Pht Thch Ca. V t u ch cui, ngi dy bo

chng sinh con ng dn ti gic ng, v cc kinh in Pht gio thi ku ghi li nhiu v d c qu gic ng ca cc mn i theo ngi.

Kt hp vi tng ti vin thnh, r rng Pht gio xem mi sinh linh utim n kh nng i ti im tt cng bn thn mnh t gic ng. Do, Pht gio qu quyt rng mi ngi l mt v Pht s thnh. c im c

bit ca hc thuyt Nh Lai tng Pht tnh v Chn nh ny l chng ta


45/80

ang l Pht, chng ta l Pht ri nhng chng ta khng th thy ra iu yv chng ta hiu th gii ny theo cch ho huyn, vin vng, khng ngvi thc t y.

iu y t n mang ni hm c th trong vic thc hnh Pht gio. Th dngi Pht gio Ty Tng c th t hnh dung mnh theo dng thc ca mtv Pht hay mt v B tt. Vic hnh dung nh th khng b nh gi l t cao hoc hoang tng. l mt n lc i ti qu bn kia o gic v s tch

bit thy bn tnh chn chnh ca ta: Pht tnh. Cng mt cch y nh th,truyn thng Thin tng To ng c th lp lun rng trong thi gian bnngi thin, bn l mt v Pht. S o Nguyn Hi Huyn (1200-1253) ni:To thin t n l gic ng. Ngi mt pht l lm Pht mt pht. (XemCm nang sng Thin, Nguyn c, Nxb Vn ho Thng tin, H Ni,2007).

Pht tnh v tiu ng

Nhng v y l im quan trng i vi bt c din gii no v Pht gioi tha iu y khng c ngha rng c mt bn ng bn trong ta, t hinhu thng ti v c gi l Pht tnh, ang ch thi im gic ng nhp lm mt vi Pht tnh ph qut no . Ngh nh th th, mt cchchnh xc, hon ton ging ht vi tng ca n gio v mt tiu ng(atman) ang vn ln, ch ti lc ho nhp, tr nn lm mt vi Brahman(i ng).

ng hn, Pht tnh cha ng hm rng gic ng l trng thi t nhin,v o gic m lm l trng thi phi t nhin. Chng ta u c tim nng thys vt nh n ang l, sng vi ci nhn thu sut thay v sng vi ogic m lm.

Cn na, nu b thng gii sai lc m hiu Pht tnh theo ni dung bn ngchn chnh nh mt s nh t tng thuc phong tro New Age (Thi imi), lc Pht tnh ho ra ci g cho bn khao kht bm vu v v th,n tr thnh mt ngun gc kh no ca bn. V i vi ngi Pht gio,thng gii v khao kht nh th tc l ang t mnh lm cho mnh cho mnhtht bi.

VI. Hc thuyt Ba Thn

Pht l tc hiu, mang ngha ng gic ng. Trong cch gi trc tipv rnh mch nht, danh hiu c Pht nu dng ring l ch c cp ti


46/80

ngi Tt-t-a C-m. Nhng v mt hc thuyt, Pht gio ni kh rng ngha ca t ng Pht ra ba cch:

Pht gio tin rng ang v s c thm nhiu ng gic ng khc. Trongkhi xem xt nhng truyn thng Pht gio sm sa nht, chng ta tmthy tng v mt v Pht tng lai, ng s n phc hi Pht phpkhi nhng li ging y gp thi suy mt chn th gian. V ng y l PhtDi Lc.

Trong truyn thng i tha, nim y c dn tri su rng hn gmvo nhiu v Pht, mi v c phm tnh c bit hoc ph by mt dng thctr hu c th. Quan im lm ni bt tng rng qu v c PhtThch Ca thnh tu mang ngha trng i v ph qut, v cng l khnng thnh tu ca ht thy chng sinh, nh chng ta thy phn trn v

tng Pht tnh v Nh Lai.Theo li ghi li trong kinh in, c Pht tng ni Ngi no thy Php(Dharma: li Pht ging dy v cng l chn l) tc l thy Ta. Nh th,ting Pht tr thnh mt thut ng khng ch dng ni ti nhng ai gic ng m cn ni ti chn l c vn l trong s gic ng y.

Cn na, trong khi chim nghim v qun tng nh ng dng phng phpt hnh dung ho cch ring theo truyn thng Ty Tng c trin khaimt cp phong ph, bao gm ton b cc hnh dung v ch Pht v ch

B tt vi nhng hnh nh v mu sc a dng, mi nh sc ph din mtkha cnh ca gic ng.

Chi tit Ba Thn

Ba cch thc va k dn a i tha ti cc li ging c gi l BaThn (trikaya). Hc thuyt y tuyn b rng c ba thn ca Pht:

Php thn (dharmakaya). T tnh ca Pht vn sng sut, trung lng, chiuri khp ni mi li. y thc l chn thn ca Pht. Php thn cng c

hiu l th tnh tht s ca Pht, ng ngha vi Chn nh l th tnh ca vtr. y cng l Pht tnh m mi sinh linh u c chung, v cng l Phphiu theo hai ngha: mt l qui lut vn hnh trong v tr, hai l nhng liging ca c Pht Thch Ca.

Bo thn (sambhogakaya). Thn do cng c v gic ng ca cc B tt hohin cho chng sinh thy. Cng v th c gi l Th dng thn, thn


47/80

hng th c qua nhng cng c thin nghip to. Cc thn Pht ny ba mi hai tng tt, tm mi v p c m t trong kinh in itha v c hnh dung trong tu tp sng knh, ph by mt cch hnh tngcc phm tnh ca gic ng.

Ho thn (nirmanakaya). Cn gi l ng thn. Thn xut hin ca Pht trnth gian ny trong nhn dng loi ngi tu vo tng loi chng sinhkhc nhau m giao tip v cu . Ho thn ny cng b chi phi bi qutrnh sinh lo bnh t nh con ngi bnh thng.

Lai lch v ngha thc dng

Hc thuyt Ba Thn xut hin vo khong th k th t sau CN. Ngi dingii r nht v n l V Trc, v i lun s sng lp Du gi hnh tng, tin

thn ca Duy thc tng. Hc thuyt ny c im xut pht t cc quan nimca i chng b trong nhn mnh tnh cht tuyt i v siu nhin cacc v Pht. Dn dn, nhn vt Pht lch s c Thch Ca Mu Ni livo pha sau. Cc quan nim ny v sau c i tha chp nhn, trin khaiv li nhng du n su sc.

Ni dung ca Ba Thn cho thy ch Pht u tinh khit c th cht ln tinhthn vi cuc sng vnh cu v quyn nng v hn. tng v mt khnggian v hn cha v s v tr cng ng vai tr quan trng trong qu trnh

pht trin ca hc thuyt ny. cu mi sinh linh sng trong khng

gian v tr mnh mng y, phi c v lng B tt mi p ng kp thi vtho ng.

Quan im y ch trng ti Ho thn, v nht l Php thn. Cc v Pht xuthin trong v tr mnh mng y l hin thn ca Php thn. V lng t bica mnh, v v li ch ca chng sinh, ch v y n vi th gian cu .

Cng ch l gic ng

Phn trnh by v Ba Thn trn ch gii hn trong trit hc i tha, cha

bc sang phm vi Thin tng v Kim Cng tha. Ngang y, chng tadng li mt cht a ra vi nhn xt.

Ho thn v Bo thn tu thuc vo Php thn. Thi t v tu s Tt-t-ach c gi l Pht k t thi im ngi gic ng. Cng th, nhng nh scmun hnh mun v ca Bo thn ch mang ngha cc kha cnh ca mttm tr gic ng; chng khng c thc ti, cng chng c quyn nng no


48/80

ngoi tm mc chng khin cho ngi tu tp c kh nng chm ti cc phmtnh c th v nh th, bn thn ngi y t chuyn ng hng ti gicng.

Nh th, vi iu kin ngi ta khng hiu sai lc theo ngha en no vBa Thn ca cc v Pht, hc thuyt Ba Thn c s dng n thun chonhng g mang hm nguyn thu trong li dng gi c Thch Ca biv chnh ngi l ng nhn bit bn tnh chn chnh ca vn s; ngi ph byv ging dy cc phm tnh c hm cha trong s thc ng.

Th i chiu vi Kit gio

Ba Thn nu trn khng phi l ba trng thi c lp, m biu hin cho mtn v duy nht. T ng Ba Thn (trikaya) cng c dch sang ting Anh l

Trinity v ting Php l Trinit, cng l t ng Anh/Php c dng choThin Cha Ba ngi: Cha, Con v Thnh thn (hoc Thnh linh). C l cngkh hp dn nu ta th thm d, tm kim nhng tng ng gia quan imca Kit gio v Thin Cha Ba ngi v ca Pht gio v Ba Thn Pht.

Trc ht, cp bc c th, c hai quan im y hon ton khc nhau vPht gio mang tnh v thn ch ngha, v do , d g i na, Ba Thn cngkhng th dng ni ti cc hu th thing ling.

Th nhng, t im nhn ca trit hc v tn gio, c im tng ng nht

nh lin quan ti cch trin khai quan im y:

Trong truyn thng Kit gio, Cha, qua hnh ng sng th, c th cdng ni ti ngha nn tng ca cu trc v cu cnh trong v tr cithc ti ti hu, hin hu t thn n. Con l tc hiu dng gi cGisu, nh cch th ph by nim tin rng ngi l s mc khi c nht caThng trong hnh dng con ngi. V th th Thnh thn hn c niti ngun ci cc phm tnh tm linh c nm tri trong cng ng Kitgio.

Do , bn c th lp lun rng c im tng ng gia Bo thn viThnh thn, gia Ho thn vi Con, lin quan ti chc nng ca hai cp ytrong khung trit hc / tn gio tng th.

Ngc li, cn phi tha nhn r rt rng trong Pht gio, Ba Thn Pht c ni ti mt qu trnh pht trin tm linh, tri li, trong Kit gio, Thin Cha


49/80

Ba ngi c dng ni ti cc thc ti thing ling c lp ch khngphi l cc kha cnh tri nghim tn gio ca con ngi.

Th nhng i chiu nh vy e c v s to thnh mt cuc tho lun vinhit tnh cng lc cng mnh, tng thm phn si ni no nhit ch khngri i cht nh sng nhm lm sng t vn , v t cc tin gi nh trithc khc nhau, c Ba Thn ln Ba ngi u nhn mnh tnh tn gio, ttrn nim tin, v u i ti nhng cu trc c v ngoi na n ch khng thts ging nhau.

VII. V tr lun

tm im ca kinh Diu php Lin hoa, c mt hnh nh cc k th v vnhiu h thng khc nhau, tri rng khp mi hng khng gian; trong mi

h thng th gii y c mt v Pht. V tr quan y mnh mng v phctp.

Ci Ta-b ca chng ta

Th gii hin ti ny c gi l Ta-b th gii hoc Sa-b th gii(sahalokadhatu) l ci con ngi chu nhiu kh no nn cn chu ng vnhn ni tu tp hu t chnh qu. Do , th gii Ta-b, hoc ci Sa-bny, cng c nh ngha l Nhn , hoc Kham nhn th gii, mt thgii i hi con ngi phi nhn nhc, kho chu ng.

Theo mt phm vi ngha nht nh, ci Ta-b ny tm thng, r rng,hon ton tri ngc vi bc phng v i v nn hu cnh v tr bao la.

Nhng ng thi hnh nh Ta-b cng gi cho thy ht thy cc h thng thgii khc vi cc v Pht ca chng u hip cng nhau cng nhn rng cPht Thch Ca v ang truyn ging Php chn chnh, v cng chnh lloi Php c cc v Pht khc truyn ging trong mi h thng th giica mnh.

Ton b hnh nh bao la v gi cm y c th khin ngi ta c khuynh

hng t v v trin khai theo kiu m chng ta tm thy khp ni trong cctc phm vn hc ca Pht gio cng nh ca n gio. Th nhng tht sailm khi thng gii n mt cch gin d i ti kt lun rng l mt loisuy tng mang tnh v tr lun ca Pht gio.

C truyn thuyt rng c Pht khng tho lun v vn th gii ny cmt khi thu hay khng, v hn l vn khng th no c cu tr li.


50/80

V trong iu kin tt nht, n cng ch lm xao lng n lc chuyn ch ditkh. Nh th, trong hc thuyt Pht gio, hn khng c thnh phn c gil suy tng mang tnh v tr lun. ng hn, chng ta nn tm kim cucnh ch yu m ngi a ra hnh nh v tr y mun n tc ng lnngi nghe hoc ngi c. Tnh xuyn su ca ton b hnh nh y chothy rng c Pht hin ti v h thng th gii ny c t trong mt bicnh c ngha trng i, hng cu v ph qut, bt chp v ngoi ca ntrong ci th v thng.

i tm l do khc

Ni cch khc, c th xem ci c v l suy tng mang tnh v tr luntrong Pht gio i tha ch l li gii thch xut pht t nhu cu phi:

Th hin tnh thch ng, ph qut ca Pht php;Bc l tnh tm thng v ngha v tng i ca h thng th gii hin ti.

Do , n khng c ngha i hi chng ta phi tin nh mt c tin vocc h thng th gii khc theo kiu cch trnh by. Mt c tin nh thhn hon ton xa l vi li tip cn mang bn sc Pht gio.

Tnh tng sinh, tng nhp ca mi s

Cng vi v lng h thng th gii, v tr lun i tha cn mt c imquan trng khc. l khi nim Hoa nghim. Khi i t b kinh c bnca i tha c tn l i phng qung pht hoa nghim kinh, thngc gi tt l Kinh Hoa nghim (Avatamsaka-sutra) m ngy nay ch cntm thy trong dng ch Hn v ch Ty Tng; phn ch Hn c dch voth k th 5.

c gi l hc thuyt v tnh ton th, Hoa nghim ch chuyn nghin cumi lin h gia cc hin tng m thi. tng Hoa nghim l tnh nhnqu ph bin ca Php gii (Dharmadhatu), theo mi s vt trong v tr

u pht sinh ln nhau tng sinh tng xm nhp mt cch t pht vng thi. Mi Dharma c su c trng cn bn: tnh ph bin, tnh ring

bit, tnh ging nhau, tnh c th, tnh hp nht v tnh phn ho.Ht thy cc Dharma ca v tr u:

Ph thuc ln nhau;Qui nh ln nhau;


51/80

Khng th tn ti trong tch bit;Cng tn ti trong ho hp vi nhau;u nm trong trng thi Chn nh, gm hai mt:Mt tnh l khng tnh, lnh vc hot ng ca Nguyn l (L);Mt ng biu hin th gii ca cc hin tng ng nht v xm nhp lnnhau (S).

L v S tng tc m sinh ra ton th vn vt.

Trng thi tng sinh tng xm nhp ca cc hin tng khin cho mihin tng u bao gm tt c cc hin tng khc v tt c cc hin tngu l biu hin ca Nguyn l thng nht. Do , n khin cho mi th giiv mi hin tng trong mi th gii l hin thn ca mt thc th tithng v ng mt th vi Pht tnh.

Nh th, khi nim Hoa nghim c lin quan phn ln ti hc thuyt NhLai tng v phn no ti tng cn bn ca Pht gio v s tng sinh biu kin ho. cng l quan im cn bn ca Pht gio v thc ti,nhng Hoa nghim bao gm cc ni hm nhm am hiu Pht tnh ca mi cth v n cho rng mi c th l biu th ca Nguyn l Pht ph qut v do, c th no cng c gi tr c hu.

Vn, trit v o c hc

y, thm mt ln na, cn rng ci c th xem l suy tng mangtnh v tr lun ca Pht gio y, trong thc t, ch l phng cch trnh by hn c tnh vn hc v trit l ci nhn cn bn ca Pht gio v mi svt u pht sinh l thuc vo cc iu kin; chng khng c s tn tithng trc, c hu v c lp. Mt khc, vic nhn v tr di dng tngsinh tng xm nhp ca mi s vt c ni hm mnh mng. N lin quanti vic ta t mnh am hiu, nh gi v thng ngon ci c tnh nht thi,v cng lin quan ti nh hng o c ca ta. Th nn khng l cht nokhi on cui ca phm di nht v quan trng nht ca b kinh Hoa nghimli trnh by mi i nguyn, dng lm c s cho cuc sng B tt. V hai

bi k quan trng ca kinh y l:

1.Nu ngi mun bit,Tt c Pht tam thPhi qun tnh Php giiTt c do tm to.


52/80

2.Nu ngi mun bit cnh gii Pht cn thanh tnh nh h khngXa la vng tng v chp thKhin tm khp ni u v ngi.

(Thch Duy Lc dch, trch theo Chn Nguyn & Nguyn Tng Bch, sch dn, tt. 123-124).


Nu em khi nim Hoa nghim va k i chiu vi trit hc Ty phng,c l ni gn gi nht l ch ngha thn b hay huyn hc (mysticism), hocqua cc sch bo ca nhng ngi c lin quan ti sinh thi hc. V chnh

trong s nh gi bn tnh tng lin ni kt ca s sng trong cc h thngsinh thi khin chng ta chm ti ngha trng i ca hc thuyt Hoanghim.

Ba th gii

Chng ta c th thm d quan im cn bn ca i tha v v tr quan cao Pht theo nhng cch thc c trnh by trong cc tc phm ln lao vs lng v tm c ca i tha. Mt trong nhng cch thc y lin quanti khi nim v ba th gii (triloka) ca thc ti, hoc ca vng sinh t, ni

cc loi hu tnh ti sinh theo su dng i sng gi l Lc o su conng sng cht ca chng sinh, gm 3 ci lnh: tri, A-tu-la v ngi, v 3ci c: sc sinh, ng qu, a ngc.

Su ci y nm trong ba th gii gm:

Dc gii. Th gii trong c tri t ca chng ta, gm chng sinh va csc thn ci thn vt cht do bn yu t t nc la gi to thnh vac lng tham dc.

Sc gii. Th gii trong chng sinh gt b ht lng tham dc nhngvn cn sc thn.

V sc gii. Th gii gm chng sinh khng nhng khng cn lng dc mcng chng cn sc thn, ch cn tm linh thun tu.


53/80

Nm v Pht

C mt li tip cn khc, c bit lin quan ti thc hnh tn gio v chimnghim: quan im ca i tha v nm v Pht. l nm dng xuthin c bn ca Bo thn, th hin phm tnh nm mt khc nhau ca Trhu (Bt nh), nhng cng biu hin cho nhng nng lng khi cn xu thto ra thi tinh thn tiu cc, v sau khi chuyn ho th tr thnh trnng tch cc.

Mi hin tng y mang mt trong nm phm tnh , nn c th xp chungthnh nm loi, hoc nm gia nh ln, c dn dng theo Man-a-la bctranh v biu tng ca v tr v sc mnh trong v tr. Mi v Pht linquan ti mt un trong ng un; din t ca Man-a-la, m nguyn ngha lvng trn vng cung, cn mang tnh hnh v s tng lin ni kt ca

bn ng vi cc c im nn tng ca ton b thc ti.Nm v Pht ca nm gia nh Pht gia y gm:

i Nht Nh Lai. Mu trng, trung tm ca Man-a-la. Nng lng nykhi xu th v minh, cn nguyn ca lun hi, c chuyn ho th thnh trhu hon ho;

Bt ng Nh Lai. Mu xanh thm, t pha ng. Nng lng ny khixu th sn hn, c chuyn ho th thnh tr vin mn nh gng trn

sng;

Bo Sinh Nh Lai. Mu vng, t pha nam. Nng lng ny khi xu thkiu mn, c chuyn ho th thnh Bnh ng tn tr, tr nng bnh thn;

A-di- Nh Lai. Mu rng , t pha ng. Nng lng ny khi xu ththam dc, cng hung cc c, c chuyn ho th thnh Diu quan st tr, trnng phn tch phn bit;

Bt Khng Thnh Tu Nh Lai. Mu xanh lc, t pha bc. Nng lng

ny khi xu th ganh ght, c chuyn ho th thnh Thnh s tc tr, trnng sung mn;

VIII. Cuc suy tn ca Pht gio ti n

Sau mt thi gian di rt rc r, ti th k th 3 hoc th 4 sau CN, Phtgio bt u m nht dn. Cuc suy vi ti n ko di chm chm trong


54/80

mt ngn nm tip sau c cc hc gi phn tch vi cc nguyn nhna dng. Tuy th, trong c bn l do quan trng nht.

Tm cao kinh t x hi

L do th nht lin quan ti qu trnh tin trin ca Pht gio v mt x hi.Vo thi k u, Pht gio c sc li cun cc k nhng ngi thuc cp

bc cao trong h thng phm trt kinh t, chnh tr v x hi. Thm ch trongthi cc thnh, Pht gio vi truyn thng vn ha v trit hc rt cao, nhn c s h tr mnh m ca gii u tuyn chnh tr v kinh t. iu ykhng c ngha Pht gio t mnh on la vi cc giai tng x hi thp hockhng thit lp c c s ti vng nng thn ni sinh sng a s dn chngn . Tuy th, n c ngha rng Pht gio khng tri rng v thu su vongi dn thng trong x hi cho bng n gio. Do , Pht gio d b tn

thng trc cc sc mnh ang lm thay i tnh trng kinh t v chnh tr.Tnh trng c lp ca tu vin

L do th hai lin quan mt thit ti s suy tn ca Pht gio ti n l hngn cch ngy cng rng gia cc cng on tu vin v qun chng Pht tti gia, m c hai vn c gi nh l cng kt hip cht ch.Theo l tng Pht gio, gii tu s v gii c s tng thuc: tu s cung ngl tng tn gio v nhng li ging v Pht php, cn cng ng c s cungcp nhng h tr vt cht nh thc phm, y phc v ni , ni theo kiu

ngy nay l h tr tam bo. Tuy nhin, khi cc tu vin ngy cng tr thnhnhng nh ch t tc di do v lm ch t ai, gii tu s cm thy khngnht thit phi chm lo vn ng s h tr ca gii c s. Hu qu l milin h h tng gia h v dn chng dn dn bin mt.

Sc sng ca truyn thng B-la-mn

Khong nm 186 trc CN, triu i Sunga nm quyn bc n, khc tPht gio v khch l cc truyn thng chnh thng ca n gio. T thiim , Pht gio phi i mt vi s hi sinh ca n gio. Tng l B-la-

mn sng to cc dng thc mi m trin khai t tng trit hc camnh, th d h thng Phi nh nguyn chnh thng ca Sankara trong kthp nhiu ci nhn thu sut ca Pht gio, t thit lp cc hnh thcmi ca i sng tho am v tu vin. Gii tu s B-la-mn tm cch chnhthng ho c Pht, xem ngi l mt ha thn ca Vishnu, v thng crt nhiu ha thn, nh Rama v Krishna, v.v, v a ngi vo n thcc thn linh n gio.


55/80

Ngi n gio cng t ra mt h thng nghi l tn gio c tnh tng hp,trc tip p ng tho ng cc nhu cu tn gio v x hi a dng ca dnchng. C th l s h tng nh hng gia Mt tng Pht gio v Mtgio n gp phn ha gii nh hng c th ca Pht gio. Trong khi, gii B-la-mn bt u pht ng cc phong tro tn hin, ra sc licun s ym tr rng ri ca ngi dn n, v n gio c th thu ht v bolu c ngy cng nhiu lng trung thnh ca tng lp thng lu cngnh dn thng.

Cc cuc ngoi xm

Trong th k 6, cc o qun Bch Hung cn qut qua nhiu khu vc Trung v ty bc n . Sau ngi Bch Hung, ti lt cc b lc Trung tiv nh c gia vng bnh nguyn sng Indus v Hng H. K , qua th

k 8, ngi -rp Hi gio ti ti ca sng Indus. Dn d, cc o qunHi gio chim ng lun c ng n. Khong th k 13, ngi Hi giodng ln mt quc bao gm ton b vng Bc n. Trong dng tin qunca h, cc nhm binh s -rp khc nhau ph hu nhiu trung tm Phtgio ln, thiu hu kinh sch v lm tiu hao nhiu cng on tng ni. Thmna, mt khi nm quyn lc, ngi Hi gio xm lng t c nhng thnhqu ln lao trong vic ci o nhng tn Pht gio sang Hi gio.

Ti u th k 13, Pht gio gn nh b trit tiu ti Bc n ngoi tr mt st nhm sng ri rc. Tuy vy, o Pht vn c thc hnh ti Nam n cho

ti th k 15, ri bin mt. T lc y cho ti th k 20, ti n , Pht gioc th hin ch yu trong nhng di tch n i cng nh hng thmthu v trng tn trong n gio, Hi gio, o Sikh, v cc truyn thngdn d khc, lm thnh vn minh n . Ngay trong tm thc ca ngi ngio, k c cc bc o s ln gii tr thc, c Pht vn l nim hng khiv hnh nh ca mt ng cu , i tn s v tm linh v gic ng.

bn ngoi n , cng cuc hong php ngy cng thnh t vi nhngtrin khai mun hnh mun v. Ngay t u cng nguyn, nh con ngtruyn gio Nam tng v Bc tng, Pht gio khng bin mt m cng lccng c kin thit v duy tr sng ng trong cuc sng hng ngy trncc min t mi. Sang ti u th k 21, vi tinh thn t bi, ph chp, phic ch v chng nghim ca mnh, Pht gio ngy cng c n nhn rngri, y nhit tnh trong gii tr thc phng Ty, v ang pht huy nn trithc thm su cng th hin tnh cch bao dung v t lc trn ng trthnh mt tn gio th gii.


56/80

IX. Trin khai v sau ca i tha

Chng ta nhn vo mt s c im cn bn ca trit hc Pht gio.Trong khi t n , Tiu tha truyn qua ng Tch Lan ti Min in,vng quc Khmer, Indonesia, v vng t v sau l Thi Lan, i tha btu truyn sang Trung , Ty Tng v c bit cc nc ng ng vnnh Vit Nam, Trung Hoa, qua Triu Tin ti Nht Bn. Bnh xe hong

php cng ln trn nhng vng t vn ho xa l th cng cun vo n v sdu vt mi m v nhng hnh thc chuyn ng thch nghi. S kin yc phn nh trung thc trong sinh hot nghi l v nt v, chm khun mtPht c bit, tng ng vi hnh nh ngi dn bn a, cng li kin trc

bn ngoi v trang tr bn trong cc n cha.

Pht gio l mt tn gio v cng l mt trit hc, trong cuc vn hnh trn

nhng vng t mi y, ny sinh nhng trin khai t duy v thc hnh png yu tnh v nhu cu c th mi dn tc, nhng tu chung, vn da trnnn tng Pht php truyn thng. Tuy th, c mt s tng phi Pht gio chothy cc l thuyt trit hc m nht hn cc biu hin tn gio. Di y, tas cp i nt v Pht gio Trung Hoa, Ty Tng v Nht Bn, nhnthong qua Pht gio Vit Nam, l nhng ni c cc trin khai c th,mang ngha trit hc.

1. Ti Trung Hoa

Theo ng Bc tng, Pht gio truyn sang Trung Hoa ri mang mt hnhthc c bit; ni theo mt s hc gi, Pht gio c phn no Trung Hoaho.

Cc giai on thng trm

C th chia qu trnh pht trin Pht gio ti Trung Hoa lm 4 thi k.

Thi s khai, khi mi du nhp Trung Hoa th k 2 sau CN, Pht gio bxem nh mt loi phng thut thn tin, phn v phi dng ngn ng o

gio din t gio thuyt v dch kinh sch Pht, phn v nhng ngi Hnu tin theo o Pht l ngi tng theo o gio. Du vt ny, c v hcthuyt ln nghi l, cn c ghi su m v lu di, tiu biu trong trongmt s tc phm vn hc nh Ty du k ca Ng Tha n v Hng lumng ca To Tuyt Cn, v.v


57/80

Sang thi pht trin, t th k 3 ti th k 5, kinh Pht tm thy ngn ngtng i thch hp v c dch rt nhiu. Trung Hoa c cng on Tnggi t nm 355. Thi ny ni bt cao tng Chi n (314-366) sng lptrng phi Bt nh, mt trong Lc gia tht tng. Nm 399, s Php Hin lngi u tin tht s i n hc hi v thu thp kinh sch. S Cu MaLa Thp (344-413) c cng ln dch kinh in i Tha v truyn b rngri gio php ca Trung qun tng. Khng th khng k ti i cng ca sChn (499- 569), ngi dch 64 cun kinh, a Duy thc tng vo. ngvai tr quan trng trong thi k ny l cc kinh Nhp Lng gi, i bt nit

bn v Thnh tht lun. T a ti s ra i ca cc phi Tam lun tng,Thnh tht tng, Nit bn tng. y l thi Pht gio pht trin rng ri,c s ng h ca triu nh, xy nhiu cha v cho ra i nhiu tc phm.

K , ti thi cc thnh t th k 6 ti th k 10. Nhn vt kit xut l cao

tng Huyn Trang Tam Tng (600-664), ngi sng lp Php tng tng,mt dng ca Duy thc tng. S du hnh n trong 16 nm, ging hc tiVin Pht hc Nalanda ri mang v v dch hng trm b kinh. Thi nyxut hin cc tng nh Hoa nghim, Thin thai, Tnh , v.v v c bitThin tng m ta s cp chi tit trong chng 9. Cng vi thi k trc,Pht gio Trung Hoa tng tr c rt nhiu kinh sch dch t Phn ng, vti lt kho tng ny c nghin cu tr li sau khi ti n , rt nhiukinh sch nguyn ng b tht lc.

Tip n l thi suy yu hoc ho ng. T th k 13, di triu i Tng,

Pht gio Trung Hoa khng bao gi tr li c thi huy hong ngy trc.Pht gio ho nhp vi Nho gio v o gio v li du n quan trngca Tam gio trong nn vn ho; ch cn Thin tng v Tnh tng l quantrng. Sang ti thi Nguyn, Minh, Thanh, Pht gio cng sa st. Cc tng

phi dung hp nhau v vn Tm tnh tr thnh trng tm ca trit hc. Ckhuynh hng Thin Tnh hp nht, gy c nh hng ng k, vi caotng Vn Th Chu Hong (1535-1615). Sau , t th k 17 ti 20, Phtgio Ty tng bt u lan sang v c tc ng, nhng ti thi Cch mngVn ho (1966-1976) Pht gio Trung Hoa li gp cn khn n.

Lc gia tht tng

Su nh by phi hnh thnh trong giai on pht trin ca Pht gio,khong th k th 4. Thi Ngu Tn, v mi khi s dch kinh nn c rtnhiu im m h v kinh ngha v dng t ng ca Lo Trang nn sinh ranhiu cch hiu khc nhau. Di nh hng ca o gio v v thiu ngn


58/80

t thch ng, cc nh Pht hc thi lin lin tng ti khi nim V,dng n tip cn ch Khng. Cn na, nhng tranh lun v Huyn hcng thi cng c a vo ni dung nghin cu kinh Bt nh ba la mt,dn ti s ra i Bt nh hc lm ny sinh su nh: Bn v tng, Tc sctng, Thc hm tng, Huyn ho tng, Tm v tng v Duyn hi tng. Sauc thm Bn v d tng t Bn v tng phn ra, nn c gi l Lc gia thttng.

Khun mt ni bt trong Lc gia tht tng l cao tng v nh th Chi n(314-366), cn gi l Chi o Lm. S vn h Quan, ngi t Trn Lu(nay pha ng Khai Phong, tnh H Nam). c kinh t nh, nm 25 tuixut gia, c ti vit ch Tho, ch L v thch nui nga. C ngi ni nuinga khng phi l vic ngi tu hnh nn lm, s ci p: Bn o aci v thn tun ca n. Hay th, thch m lun huyn hc v l bn ca

nh th php Vng Hi Chi (303-361). c ngi i gi l nh huynhc ho, s vit nhiu sch, trong c Tc sc huyn lun, m u lpthuyt v thnh lp tng phi Bt nh hc tc sc trong Lc gia. Theo sChi n, Tnh ca sc l khng t c sc. Sc khng t c nn tuy c scm l khng, cho nn bo sc tc l khng, sc li khc khng. Quan imy v sau b ph phn l cha trit , ch nhn sc khng nh do nhn duynto thnh, m khng nm vng tnh cht thng nht va Th va Dng catinh thn sc tc l khng, khng tc l sc.

Tuy th, s Chi o Lm l ngi u tin lun gii danh t L di nh

sng Pht gio. Theo quan nim truyn thng t Trung Hoa c i, L l quilut ca v tr, nhng i vi s Chi n, L tc l Chn l cng tt, Tuyti, Chn nh. Quan nim L y v sau c cc tng phi khc tip thu v

pht trin thm, trong c Hoa nghim tng.

Tam lun tng

Trong lch s Pht gio Trung Hoa, y l tng phi u tin lp mt hthng trit hc, tuy trong mt gii hc thut, n l mt hc phi hn l mttng phi. S d c tn Tam lun tng v t c s l lun trn hai b lunca Long Th l Trung qun lun tng, v Thp nh mn lun cng vi mt

b lun ca Thnh Thin l Bch lun.

Cc b lun y trong s 35 b 294 quyn kinh Pht, c cao tng Cu-ma-la-thp (344-413) dch v ch gii vo th k 5, tr thnh kinh in c

bn cho cc hc phi v tng phi Pht gio Trung Hoa. S cho i Ty


59/80


60/80

Thi gio th ba, l lc mi t sn sng nghe kinh Diu php linhoa. y l thi Pht tha, ch c mt php duy nht.

V hc thuyt, Tam lun tng khng chp hu tc l c cng khngchp v tc l khng; s vt khch quan tuy tn ti nhng khng nhchng ta thy, chng do nhn duyn sinh, nhng t chng khng c bn th,khng c thc th. S Ct Tng chia mi chn l trong Nh thnh ba cp:

Chn l tng i:Chp hu, cho rng tt c u c;Chp hu hoc chp v;Chp hoc khng chp c hu ln v.

Chn l tuyt i:

Chp v, cho rng tt c u khng;Khng chp c hu ln v;Khng chp v cng khng khng chp c hu ln v.

T l thuyt y, s Ct Tng t ti, qua nhiu ln ph nh, mt cp c hu ln v u c ngha. V y chnh l mc cao nht ca Trungo. Ngi i sau xp s vo mi v i s i Hu Tu (618-626).Hc thuyt Tam lun tng thnh hnh u i ng. Ti khi cc tng phiDuy thc v Php tng, Hoa nghim, Thin lu hnh rng ri, Tam luntng suy yu dn.

Thin thai tng

Knh ngng i lun s Long Th l s t, ly Diu php lin hoa kinh lmcn bn, Tr lun lm kim ch nam, i bt-nit-bn kinh (cun sanskrit i tha) h tr v Bt-nh Ba-la-mt lm c s ca cc php qun, Th

dai cuong ve phat giao dai thua - nguyen uoc

Documents