dai viet su ki toan thu

739
Bn in Ni Các Quan Bn Mc bn khc năm Chính Hòa th18 (1697)

Upload: cheguevara-nguyen

Post on 17-Aug-2015

13 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  1. 1. Bn in Ni Cc Quan Bn Mc bn khc nm Chnh Ha th 18 (1697)
  2. 2. 2 i Vit S K Ton Th- Ta Ta sch: i Vit S K Ton Th Nm Son gi: L Vn Hu, Phan Phu Tin, Ng S Lin, v.v... 1697 Dch gi: Vin Khoa Hc X Hi Vit Nam 1985-1992 Nh xut bn: Khoa Hc X Hi - H Ni 1993 Chuyn sang n bn in t bi: L Bc, Cng , Ngc Thy, Tuyt Mai, Hng Ty, Nguyn Quang Trung 2001 iu hp: L Bc - [email protected] 2001
  3. 3. 3 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn I i V i t S K N g o i K T o n T h Quyn I [1a] Triu Lit i Phu, Quc T Gim T Nghip, Kim S Quan Tu Son, Thn Ng S Lin Bin Xt: Thi Hong dng mun nc, ly a gii Giao Ch v pha Ty Nam, xa ngoi t Bch Vit. Vua Nghiu sai Hy th1 n Nam Giao2 nh t Giao Ch phng Nam. Vua V chia chn chu3 th Bch Vit4 thuc phn t chu Dng, Giao Ch thuc v y. T i Thnh Vng nh Chu [1063-1026 TCN] mi gi l Vit Thng th5 , tn Vit bt u c t y. K Hng Bng Th Kinh Dng Vng [1b] Tn hy l Lc Tc, con chu h Thn Nng6 . Nhm Tut, nm th 17 . Xa chu ba i ca Vim h Thn Nng l Minh sinh ra Nghi, sau Minh nhn i tun phng Nam, n Ng Lnh8 ly con gi V Tin, sinh ra vua [Kinh Dng Vng]. Vua l bc thnh tr thng minh, Minh rt yu qu, mun cho ni ngi. Vua c nhng cho anh, khng dm vng mnh. Minh mi lp Nghi l con ni ngi, cai qun phng Bc, phong cho vua lm Kinh Dng Vng, cai qun phng Nam, gi l nc Xch Qu. Vua ly con gi ng nh Qun tn l Thn Long9 sinh ra Lc Long Qun (Xt: ng k chp: thi Kinh Dng c ngi n b chn d, t xng l con gi t ca ng nh Qun, ly con th ca 1 Hy th: Tng truyn vua Nghiu sai anh em h Hy (Hy th) v h Ha (Ha th) i bn phng trng coi cng vic thin vn lch php. Hy Thc l em Hy Trng n min t phng Nam (Kinh Th, Nghiu in) 2 Kinh Th chp vua Nghiu sai Hy Thc n Nam Giao (Hy Thc trch Nam Giao). Khng An Quc thi Ty Hn ch gii Kinh Th, ch cho Nam Giao l phng Nam. Mi n thi ng, T M Trinh mi gii thch Nam Giao l Giao Ch phng Nam. 3 Theo thin V Cng trong Kinh Th, chn chu l K, Duyn, Thanh, T, Dng, Kinh, D, Lng Ung. 4 Bch Vit: l t m ngi Hn dng gi chung cc tc ngi khc Hn sng min nam Trung Quc thi xa. T ny ln u tin thy chp trong S K (Ng Khi Truyn ca T M Thin. 5 Vit Thng Th: tn nc thi c pha Nam Trung Quc c quan h vi nh Chu (hin chim tr cho Thnh Vng), ln u tin c ghi trong sch Thng Th i Truyn. C nhiu gii thch khc nhau, c thuyt ni rng Vit Thng Th min qun Cu c, tc min H Tnh (Thy Kinh Ch, Cu ng Th); c thuyt ni Vit Thng th v tr nc Lm p i sau (Vn Hin thng kho, Minh S, Minh nht thng ch). 6 Thn Nng: theo truyn thuyt Trung Quc, l mt trong 5 v thi thng c, dy dn bit cy ba trng trt, cng gi l Vim . 7 Theo Mc lc k nin ca i Vit S K v cu kt ca K Hng Bng th (NK1, 5b) th t nm Nhm Tut n nm Qu Mo (258 TCN) cng 2622 nm. Vy nm Nhm Tut l nm 2879 TCN. ch l mt nin i suy on trn c s - nh trong Phm l ni r - mun t Kinh Dng Vng ngang vi Nghi. 8 Ng Lnh: c nhiu thuyt khc nhau, i khi ch 5 ngn bin gii pha nam ca Trung Quc. Theo Qung Chu k, l cc ni: i D, Thy An, Lm H, Qu Dng, Yt Dng. 9 Nguyn vn: "Th ng nh Qun n, vit Thn Long". Theo cu ny th phi hiu Thn Long l tn ngi con gi ca ng nh Qun. Nhng on di (t 2b), son gi li vit: "Kinh Dng Vng ly con gi ca Thn Long, sinh ra Lc Long Qun". Nh vy tn ca ng nh Qun l Thn Long.
  4. 4. 4 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn I Kinh Xuyn, b b, vit th nh Liu Ngh tu vi ng nh Qun. Th th Kinh Xuyn v ng nh i i lm thng gia vi nhau t lu ri). Lc Long Qun [2a] Tn hy l Sng Lm, con ca Kinh Dng Vng. Vua ly con gi ca Lai l u C, sinh ra trm con trai (tc truyn sinh trm trng), l t ca Bch Vit. Mt hm, vua bo u C rng: "Ta l ging rng, nng l ging tin, thy ha khc nhau, chung hp tht kh". Bn t bit nhau, chia 50 con theo m v ni, 50 con theo cha v min Nam (c bn chp l v Nam Hi), phong cho con trng lm Hng Vng, ni ngi vua. S thn Ng S Lin ni: Khi tri t mi m mang, c th do kh ha ra, l Bn C th. C kh ha ra ri sau c hnh ha, khng th g ngoi hai kh m dng c. Kinh Dch ni: "Tri t nung , vn vt thun ha, c ci hp tinh, vn vt ha sinh"1 . Cho nn c v chng ri sau mi c cha con, c cha con ri sau mi c vua ti. [2b] Nhng thnh hin sinh ra, tt c khc thng, l do mnh tri. Nut trng chim huyn iu m sinh ra nh Thng2 , gim vt chn ngi khng l m dy nh Chu3 , u l ghi s thc nh th. Con chu Thn Nng th l Minh ly con gi V Tin m sinh Kinh Dng Vng, tc l thy t ca Bch Vit. Vng ly con gi Thn Long sinh ra Lc Long Qun, Lc Long Qun ly con gi Lai m c phc lnh sinh trm con trai. chng phi l ci gy nn c nghip ca nc Vit ta hay sao? Xt sch Thng Gim Ngoi k (4)4 ni: Lai l con Nghi; c theo s ghi chp y th Kinh Dng Vng l em rut Nghi, th m kt hn vi nhau, c l v i y cn hoang s, l nhc cha t m nh th chng? Hng Vng [3a] Con Lc Long Qun (khng r tn hy)5 , ng Phong Chu (nay l huyn Bch Hc)6 . Hng Vng ln ngi, t quc hiu l Vn Lang (nc ny ng gip bin Nam Hi, ty n Ba Thc, bc n h ng nh, nam gip nc H Tn, tc nc Chim Thnh, nay l Qung Nam), chia nc lm 15 b l: Giao Ch, Chu Din, V Ninh, Phc Lc, Vit Thng, Ninh Hi, Dng Tuyn, Lc Hi, V nh, Hoi Hoan, Cu Chn, Bnh Vn, Tn Hng, Cu c; u l t thn thuc ca Hng 1 Kinh Dch: H t. 2 Truyn thuyt Trung Quc ni l b Gin ch (v th Cc) nut trng chim huyn iu, c mang, sinh ra ng Tit, t ca nh n - Thng. 3 B Khng Nguyn gim vt chn ngi khng l, sinh ra ng Khi, tc Hu Tc, t nh Chu. 4 Thng gim ngoi k: tc phn Ngoi K ca sch T Tr Thng Gim (294 quyn) do T M Quang i Tng son. 5 Nguyn bn in nh hai ch "khuyt hy", d nhn lm l khuyt hy ca Lc Long Qun. Nhng trn ni Lc Long Qun hy Sng Lm. y ni khuyt hy ca Hng Vng. 6 Huyn Bch Hc thi L l mt phn t huyn Phong Chu, tnh Vnh Ph ngy nay.
  5. 5. 5 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn I Vng; cn b gi l Vn Lang l ni vua ng 1 . t tng vn gi l Lc Hu, tng v gi l Lc Tng (ch Lc Tng, sau chp sai l Hng Tng2 ). Con trai vua gi l Quan Lang, con gi vua gi l M Nng. Quan coi vic gi l B Chnh, i i cha truyn con ni, gi l ph o. Vua cc i u gi l Hng Vng. By gi dn rng ni thy sng ngi khe sui u c tm c, nn r nhau i bt c n, thng b thung lung lm hi, [3b] n tha vi vua. Vua ni: "Ngi man ni khc vi cc loi thy tc; cc thy tc y a cng loi m ght khc loi, cho nn mi b chng lm hi. Ri vua bo mi ngi ly mc v hnh thy qui mnh. T y thung lung trng thy khng cn hi na. Tc v mnh ca ngi Bch Vit c l bt u t y. i Hng Vng th 6, hng Ph ng, b V Ninh c ngi nh giu, sinh mt con trai, n nm hn ba tui n ung bo ln nhng khng bit ni ci. Gp lc trong nc c tin nguy cp, vua sai ngi i tm ngi c th nh lui c gic. Ngy hm y, a tr bng ni c, bo m ra mi thin s vo, ni: "Xin cho mt thanh gm, mt con nga, vua khng phi lo g". Vua ban cho gm v nga, a tr lin phi nga vung gm tin ln trc, quan qun theo sau, nh tan qun gic chn ni V Ninh3 . Qun gic t quay gio nh ln nhau, cht rt nhiu, bn sng st u rp ly, tn gi a tr y l thin tng, lin n xin hng c. a tr phi nga [4a] ln tri m i. Vua sai sa sang ch vng nh ca a tr lp n th, tu thi cng t. V sau, L Thi T phong l Xung Thin Thn Vng. (n th cnh cha Kin S, hng Ph ng). Thi Thnh Vng nh Chu [1063-1026 TCN], nc Vit ta ln u sang thm nh Chu (khng r vo i Hng Vng th my), xng l Vit Thng th, hin chim tr trng. Chu Cng ni: "Chnh lnh khng ban n th ngi qun t khng coi ngi ta l b ti ca mnh", ri sai lm xe ch nam a s gi v nc. Cui thi Hng Vng, vua c con gi gi l M Nng, nhan sc xinh p. Thc Vng nghe ting, n cu hn. Vua mun g, nhng Hng hu can rng: "H mun chim nc ta, ch ly vic hn nhn lm c m thi". Thc Vng v chuyn y bng on gin. Vua mun tm ngi xng ng g, bo cc b ti rng: "a con gi ny l ging tin, ngi no c ti c mi cho lm r". By gi c hai ngi t ngoi n, ly di sn cu hn. Vua ly lm l, hi th h tha rng mt ngi l [4b] Sn Tinh, mt ngi l Thy Tinh, u trong ci c, nghe nh vua c thnh n, nh bo n xin lnh mnh. Vua ni: "Ta c mt ngi con gi, l no li c c hai r hin?". Bn hn n ngy hm sau, ai em snh l n trc th g cho ngi y. Hai ngi vng li, ly t ra v. Hm sau, Sn Tinh em cc chu bu vng bc, chim ni th rng n dng. Vua y hn g con cho. Sn Tinh n v v ngn ni cao trn ni Tn Vin. Thy Tinh cng em snh l n sau, gin tic l khng kp, bn ko my lm ma, dng nc trn ngp, em cc loi thy tc ui theo. Vua cng Sn Tinh ly li st chng ngang thng lu sng T Lim4 chn li. Thy Tinh theo sng khc, t Ly Nhn vo chn ni Qung Oai5 ri theo dc b ln ca sng Ht, ra sng ln6 m r vo sng nh Tn Vin, ni ni o su thnh vc thnh chm, cha nc mu nh p. Sn Tinh c php thn bin ha, gi [5a]7 ngi man an tre lm ro chn nc, ly n bn xung, cc loi c vy v c v trng 1 Vit S Lc chp nc Vn Lang gm 15 b lc, trong c 10 b lc ging tn nh Ton th ghi trn y (Giao Ch, V Ninh, Vit Thng, Ninh Hi, Lc Hi, Hoi Hoan, Cu Chn, Bnh Vn, Cu c, Vn Lang), v 5 b lc vi tn khc (Qun Ninh, Gia Ninh, Thang Tuyn, Tn Xng, Nht Nam). Lnh Nam Chch Qui cng chp tn 15 b, nhng trong cc bn hin cn, tn cc b y c nhiu sai khc chnh lch. D a Ch ca Nguyn Tri chp ng tn cc b nh Ton Th ghi trn y, nhng khng c tn b Vn Lang. 2 Ch "Hng" v ch "Lc" ch khc nhau v pha bn tri, d c v chp lm. 3 Lnh Nam Chch Qui chp Ph ng Thin Vng nh gic n di ni Tru Sn, Sch Vit S Tng Vnh ch rng ni V Ninh thuc huyn Qu Dng (nay thuc t Qu V, tnh H Bc). 4 Sng T Lim: ch khc sng Hng chy qua Chm, H Ni. 5 Tc l sng y. 6 Tc l sng Hng. 7 Nguyn b n mt t in 5a - b, c thay th bng t chp tay.
  6. 6. 6 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn I tn u chy trn c. Rt cuc Thy Tinh khng th xm phm c ni Tn Vin. (Tc truyn Sn Tinh v Thy Tinh t y v sau i i th on, mi nm ma nc to thng vn nh nhau). Ni Tn Vin l dy ni cao ca nc Vit ta, s linh thing rt ng nghim. M Nng ly Sn Tinh, Thc Vng tc gin, dn li con chu phi dit Vn Lang m chim ly nc. n i chu l Thc Phn c dng lc, bn nh ly nc. S thn Ng S Lin ni: Thi Hng Vng t ch hu lm phn giu, chia nc lm 15 b. 15 b y u c trng v t. Vua theo th bc ct t cc con th cai tr. Ni 50 con theo m v ni, lm sao bit khng phi l nh th? V m lm qun trng, cc con u lm cha mt phng. C xem nh t trng ngi man ngy nay xng l nam ph o, [5b] n ph o (nay bn triu i ch ph o ___ ___ thnh ch ph o ___ ___ th c l ng nh th). Cn nh vic Sn Tinh, Thy Tinh th rt l qui n, tin sch chng bng khng c sch, hy tm thut li chuyn c truyn li s nghi ng thi). Tr ln l [k] Hng Bng th, t Kinh Dng Vng c phong nm Nhm Tut, cng thi vi Nghi, truyn n cui thi vua Hng Vng, ngang vi i Non Vng nh Chu nm th 57 [258 TCN] l nm Qu Mo th ht, tt c 2.622 nm [2879 - 258 TCN]. K Nh Thc An Dng Vng H Thc, tn hy l Phn, ngi Ba Thc1 , ngi 50 nm, ng Phong Kh (nay l thnh C Loa). [6a] Gip Thn, nm th 1 [257 TCN], (Chu Non Vng nm th 58). Vua thn tnh c nc Vn Lang, i quc hiu l u Lc. Trc kia vua nhiu ln em qun nh Hng Vng, nhng Hng Vng binh hng tng mnh, vua b thua mi. Hng Vng bo vua rng: "Ta c sc thn, nc Thc khng s ?" Ri Hng Vng b khng sa sang v b, ch ham n ung vui chi. Qun Thc ko st n ni, hy cn say mm cha tnh, ri th huyt nhy xung ging cht, qun lnh quay gio u hng Thc Vng. By gi Thc Vng p thnh Vit Thng, rng nghn trng, cun trn nh hnh con c, cho nn gi l Loa Thnh2 , li c tn l thnh T Long (ngi nh ng gi l thnh Cn Ln, v thnh rt cao3 ). Thnh ny c p xong li st, vua ly lm lo, mi trai gii khn tri t v thn k ni sng, ri khi cng p li. Bnh Ng, nm th 3 [255 TCN], (ng Chu Qun nm th 1). Ma xun, thng 3, cht c thn nhn n ca thnh, tr [6b] vo thnh, ci m ni rng: "p n bao gi cho xong!". Vua mi vo in hi, thn nhn tr li: "C i giang s n". Ri co t i ngay. Sng hm sau, vua ra ca thnh, qu thy c con ra vng bi trn sng t pha ng n, xng l giang s, ni c ting ngi, bn c vic tng lai. Vua mng lm, vo mm vng, t mm ln trn in. Vua hi v nguyn 1 V iu ghi Thc Phn ngi Ba Thc (T Xuyn, Trung Quc), Cng mc c nhn xt: "Nc Thc t nm th 5 i Thn Tnh Vng nh Chu (316 TCN) b nc Tn dit ri, lm g c vua na ? Hung chi t Thc n Vn Lang cn c t Kin Vi (nay thuc Vn Nam), t D Lang, Cng, Tc, Nhim Mang v.v... cch nhau hng hai ba ngn dm, c l no Thc vt qua c cc nc y m sang nh ly Vn Lang? .... Hoc gi ngoi ci Ty Bc gip vi nc Vn Lang cn c h Thc khc, m s c (tc Ton Th) nhn l Thc Vng chng ?" (CMTB1,9). Hin nay, c nhiu gi thuyt v ngun gc ca Thc Phn, trong c thuyt coi h Thc l th lnh ca ngi u Vit (hay Ty u) pha bc nc Vn Lang m trung tm l vng Cao Bng. 2 Nay cn di tch huyn ng Anh, H Ni. 3 Cn Ln: tn dy ni Trung Quc ( min Tn Cng - Ty Tng).
  7. 7. 7 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn I do thnh sp, ra vng p: " l do tinh kh ni sng vng ny b con vua trc ph vo bp th nc, np ni Tht Diu. Trong ni c con qu, l ngi con ht thi trc chn y ha lm qu. Cnh ni c ci qun, ch qun tn l Ng Khng, c mt a con gi v mt con g trng, l d kh ca tinh, phm ngi qua li ng m y u phi cht v b qu lm hi. Chng c th gi nhau hp n l, lm cho sp thnh. Nu git con g trng tr tinh kh y, th thnh t nhin c [7a] bn vng. Vua em ra vng n qun y, gi lm ngi ng tr. Ch qun ni: "Ngi l qu nhn, xin i ngay, ch lu li y m b ha". Vua ci ni: "Sng cht c mnh, ma qu lm g ni ?". Ri ng li qun. n m nghe ting tinh qu t ngoi n gi m ca, ra vng lin qut mng, qu khng vo c, n khi g gy th l qu tan chy ht. Ra vng xin vua ui theo. Ti ni Tht Diu th tinh kh bin mt, vua tr v qun. Sng sm, ch qun tng vua cht ri, gi ngi n khm lim em chn. Thy vua vn vui v ci ni, ch qun lin sp ly ni: "Ngi lm sao c nh th, tt phi l thnh nhn!". Vua xin con g trng git t. G cht, con gi ch qun cng cht theo. Vua lin sai ngi o ni, thy c nhc kh c v xng ngi, em t thnh tro, ri xung sng, yu kh mi mt hn. T y, p thnh khng [7b] qu na thng th xong. Ra vng co t ra v. Vua cm t, hi rng: "i n ngi thnh p vng, nu c gic ngoi n, th ly g m chng gi ?" Ra vng bn trt chic mng trao cho vua v ni: "Nc nh yn hay nguy u do s tri, nhng ngi cng nn phng b; nu c gic n th dng mng thing ny lm ly n, nhm vo gic m bn th khng phi lo g". Vua sai b ti l Cao L (c sch chp l Cao Thng1 ) lm n thn, ly mng ra lm ly, t tn l Linh Quang Kim Tro Thn N. Cao Vng nh ng [tc Cao Bin] dp nc Nam Chiu, khi a qun v qua chu V Ninh, m nm chim bao thy c ngi l t xng l Cao L, ni: "Ngy xa gip An Dng Vng, c cng nh lui gic, b Lc hu gim pha, phi b i, sau khi cht, tri thng khng c ti g, ban cho mt di ni sng ny, cho lm chc qun lnh thng tng qun, lm ch mi vic nh dp gic gi v ma mng cy cy. Nay theo minh cng i dp yn qun gic, li tr v bn b, khng c li t bit th khng phi l. Cao Vng thc dy, ni chuyn li vi liu thuc, c lm bi th: M h Giao Chu a, Du Du vn ti lai. C hin nng c kin, Chung bt ph linh i. (p thay t Giao Chu, Dng dc tri mun thu. Ngi xa nay c thy, H tm lng by lu). Nhm T, nm th 9 [249 TCN], (ng Chu Qun nm th 7; [by gi c] 7 nc l Tn, S, Yn, Triu, Ngy, Hn, T). Nm y nh Chu mt. [8a] Canh Thn, nm th 37 [221 TCN], (Tn Thy Hong L Chnh nm th 26). Nc Tn thn tnh c 6 nc, xng hong . By gi ngi T Lim, Giao Ch ta, l L ng Trng2 ngi cao 2 trng 3 thc, lc t tui n hng p lm lc dch, b trng quan nh, bn b sang nc Tn lm quan n chc T l hiu y. Thy Hong ly c thin h, sai ng em qun ng gi t Lm Thao3 , uy danh chn ng nc Hung N. Khi tui gi, v lng ri cht. Thy Hong cho ng l ngi k l, c ng lm tng, ca T M Hm Dng, bng tng cha c my chc ngi, ngm lay th chuyn ng c, Hung N tng l hiu y cn sng, khng dm n xm phm (Triu Xng nh ng lm h Giao Chu, m thng nm chim bao thy cng ng Trng ging bn sch Xun Thu, T Truyn, nhn hi ch c, ri dng n th. Khi Cao Vng i nh Nam 1 Cao L, chp l Cao Thng trong cc ti liu ca Trung Quc nh Giao Chu Ngoi Vc K (do Thy Kinh Ch, q.14 dn), Thi Bnh hon v k (phn Nam Vit Ch, q. 170), v.v.... 2 Mt s ti liu Trung Quc (nh Qung D K, i Thanh Nht Thng Ch, v.v....) chp l Nguyn ng Trng, c l v da theo s liu Vit Nam i Trn do king hy i L thnh Nguyn. 3 Lm Thao: tn huyn Trung Quc thi Tn, nay thuc tnh Cam Tc.
  8. 8. 8 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn I Chiu, thn thng hin linh gip sc. Cao Vng cho sa li n th, tc g lm tng, gi l [tng] L hiu y. x Thy Hng huyn T Lim)1 . inh Hi, nm th 44 [214 TCN], (Tn Thy Hong nm th 33). Nh Tn pht nhng ngi trn trnh, ngi r [8b] ngi i bun, cc o ra lm binh, sai hiu y Th em qun lu thuyn, sai S Lc o ngi vn lng, i su vo t Lnh Nam, nh ly min t Lc Dng, t cc qun Qu Lm (nay l huyn Qu ca t Minh, Qung Ty)2 , Nam Hi (nay l tnh Qung ng) v Tng Qun (tc l An Nam)3 ; cho Nhm Ngao4 lm Nam Hi y, Triu lm Long Xuyn lnh (Long Xuyn l thuc huyn ca Nam Hi), em nhng binh phi ti 50 vn ngi n ng n Ng Lnh, Ngao v nhn mu xm chim nc ta. (Chu t: con trai khng c tin np snh l, ly thn gi nh v nn gi l chu t [ gi r] nh ci bu mnh ngi ta, l vt tha. Lc Lng l ngi Lnh Nam phn nhiu ch ni rng, trn cn (lc), tnh ngi mnh tn (cng lng) nn gi l Lc Lng). Tn Mo, nm th 48 [210 TCN], (Tn Thy Hong nm th 37). Ma ng, thng 10, Thn Thy Hong mt Sa Khu. Nhm Ngao v Triu em qun sang xm ln. ng qun ni Tin Du, Bc Giang5 nh nhau vi vua. Vua em n thn ra bn, thua chy. By gi Ngao em thy qun ng Tiu Giang (tc l [con sng] ph [9a] h, sau lm l ng H, tc l bn ng H ngy nay)6 , v phm th thn nn b bnh, phi rt v. Nhm Ngao bo rng: "Nh Tn sp mt, dng mu k nh Phn th c th dng nc c". bit vua c n thn, khng th ch ni, bn lui gi ni V Ninh, sai s n ging ha. Vua mng, bn chia t Bnh Giang (nay l sng Thin c huyn ng Ngn) tr ln pha Bc thuc quyn cai tr ca , tr v pha Nam thuc quyn cai tr ca vua. sai con l Trng Thy vo hu lm tc v, cu hn con gi vua l M Chu. Vua bng lng. Trng Thy d M Chu xem trm n thn, ri ngm b gy ly n, thay ci khc vo, gi v v Bc thm cha m, bo M Chu rng: "n tnh v chng khng th qun nhau, nu l hai nc khng ha, Nam Bc cch bit, ta li ti y th lm th no m tm thy nhau?". M Chu ni: "Thip c ci nm gm lng ngng, thng mang theo mnh, i n u th rt lng ngng rc ch ng r lm du". Trng Thy v bo cho bit. [9b] Qu T, nm th 50 [208 TCN] (Tn Nh Th H Hi, nm th 2). Nhm Ngao m sp cht, bo rng: "Ti nghe ni bn Trn Thng lm lon, lng dn cha bit theo v u. t ny ni xa lnh, s bn gic xm phm n y, mun cng ng cht ng (ng vo t Vit do nh Tn m), t phng b, i xem ch hu bin ng th no". n khi m nng, li ni: "t Phin Ngung (nh Hn gi l Nam Thnh) da ni cch sng, ng ty di my nghn dm, v c ngi Tn cng gip, cng dng nc, dy vng, lm ch mt phng. Cc trng li trong qun ny khng ngi no ng cng mu bn, cho nn ti gi ring ng bo". Ri Ngao ly thay mnh. Ngao cht, lin gi hch n cc ca i Honh Ph, Dng Sn, Hong Kh, ni: "Qun gic sp n, phi gp cht ng, hp binh t gi". Hch n ni, cc chu qun u hng ng. By gi git ht cc trng li do nh Tn t, em thn thch phe cnh thay lm th lnh. em qun n nh vua, vua khng bit ly n mt [10a], ngi nh c ci m bo: " khng s n thn ca ta sao?". Qun ca tin st n ni, vua ging n th ly gy ri. Vua thua chy, M Chu ngi trn nga, cng chy 1 Tc n Chm huyn T Lim, H Ni. 2 Qu Lm: tn qun thi Tn, nay l vng t bc v ng tnh Qung Ty, ch khng ch ring huyn Minh Qu, ni ng tr s ca tnh y. 3 Tng Qun: tn qun i Tn m trc y nhiu sch s ca ta v ca Trung Quc u ch gii l qun Nht Nam, hay bao gm c ba qun Giao Ch, Cu Chn, Nht Nam thi Hn, tc t An Nam. Thuyt l da vo mt cu cc ch ca Hn Th (q.28 h, tr. 11a) v qun Nht Nam thi Hn: "Qun Nht Nam - qun Tng thi Tn ngy trc". Nhng t cui th k XIX, thuyt b ph phn. Chnh Hn th phn Bn K (q.7 tr.9a) chp r rng: "Nm th 5 hiu Nguyn Phng (76 TCN), bi b qun Tng, chia t vo hai qun Ut Lm v Tng Kha". Qun Ut Lm l vng Qung Ty, qun Tng Kha pha ty qun Ut Lm v gm mt phn Qu Chu. Vy Tng Qun l min ty Qung Ty v nam Qu Chu. 4 Ch c hai m: "Hiu" v "Ngao". Chng ti phin theo m quen gi. 5 Bc Giang: tn o i inh, tn l thi L, Trn v u L (nay l tnh H Bc). 6 Cng mc (TB1, 16b) ch: "By gi khng bit con sng ny u".
  9. 9. 9 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn I v pha nam. Trng Thy nhn du lng ngng ui theo. Vua n b bin, ht ng m khng c thuyn, lin gi ra vng my ting: "Mau n cu ta!" Ra vng ni ln mt nc, mng rng: "K ngi sau nga l gic y, sao khng git i?". Vua rt gm mun chm M Chu, M Chu khn rng: "Trung tn trn tit, b ngi nh la, xin ha thnh ngc chu ra th nhc ny". Cui cng vua vn chp M Chu, mu chy loang mt nc, loi trai nut vo bng, ha lm ht minh chu. Vua cm sng t vn di 7 tc xung bin m i (tc nh ngy nay gi l sng t r nc. Tc truyn ni D Sn x Cao X Din Chu l ni y). Trng Thy ui theo n ni, thy M Chu cht, thng khc m xc em v chn Loa Thnh, ha lm ngc. Trng Thy nh tic M Chu, tr li ch M Chu [10b] tm gi trang im khi trc, thng nh khng ngui, cui cng nhy xung ging m cht. Ngi sau c ht minh chu bin ng, ly nc ging y m ra, sc ngc cng sng hn. S thn Ng S Lin ni: Chuyn ra vng ng tin chng? Chuyn thn ging t Sn1 , chuyn bit ni2 cng c th l c. V vic lm ca thn l da theo ngi, thc vo vt m ni nng. Nc sp thnh, thn minh ging xem a ha; nc sp mt, thn cng ging xt ti c. Cho nn c khi thn ging m hng, cng c khi thn ging m vong. An Dng Vng hng cng p thnh c phn khng d t sc dn, cho nn thn thc vo ra vng rn bo, chng phi l v li on trch ng dn m thnh ra nh th ? Nhng th cng cn l kh. n nh lo ha hon v sau m ni xin vi thn, th lng ring ny. Lng ring mt khi ny mm th l tri theo m mt, [11a] sao thn li chng gieo cho tai ha! Ra vng trt mng thing trao cho, bo l c th nh lui c qun ch, l mm ha chng? Nh chuyn thn ban cho nc Quc rung t m sao nc Quc cng mt theo. Sau [An Dng Vng] qu nhin nh vy. Th chng phi l thn theo ngi m hnh ng sao? Nu khng c li ni xin [vi ra vng], c theo o l m lm, bit u quc thng li chng c lu di? n nh chuyn M Chu rc lng ngng ch ng, th cha chc c. Nu c th ch mt ln l phi, th m sau ny con gi Triu Vit Vng li bt chc m cng ni nh th, l lm sao? C l ngi chp s cho rng nh Thc v nh Triu mt nc u do con r, cho nn nhn mt vic m ni hai ln chng? Th th vic ma qu lm thnh cng ng tin sao? Tr li rng: i loi cng nh chuyn B Hu lm qu d, sau ngi nc Trnh lp con chu ca Hu, [hn ca Hu] c ch nng ta ri th ht3 . Th l tr b yu kh, qu khng [11b] c ch ph vo na th phi thi. n nh s chp An Dng Vng bi vong l do n thn b i ly, Triu Vit Vng bi vong v m u mu mt mng rng, u l mn li cho vt tr thnh thing m thi. i phm vic gi nc chng gic t c o l ca n, ng o l th c nhiu ngi gip m nc hng, mt o l th t ngi gip m nc mt, khng phi v nhng th y. Tr ln l [k] An Dng Vng, khi t nm Gip Thn n nm Qu T l ht, tt c 50 nm [257 - 208 TCN]. 1 Thn ging t Sn: T Truyn chp rng thn hin t Sn thuc nc Quc, Quc cng sai quan n lm l t, c thn ban cho rung t. 2 bit ni: T Truyn ghi vic nm th 8 i L Ai Cng t Nguy Du nc Tn c hn bit ni. 3 B Hu: tc Lng Tiu, i phu nc Trnh thi Xun Thu b cht oan, thng hin hn v quy nhiu. Sau, T Sn cho con B Hu l Lng Ch lm quan, hn B Hu mi thi khng bo on na. (T Truyn, q.13).
  10. 10. 10 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II i V i t S K N g o i K T o n T h Quyn II [1a] K Nh Triu1 V ngi 71 nm [207 - 136 TCN], th 121 tui [256 - 136 TCN]. H Triu, nhn lc nh Tn suy lon, git trng li Tn, chim gi t Lnh Nam, xng , i ngang vi nh Hn, hng nc truyn ngi 100 nm mi mt, cng l bc vua anh hng. H Triu, tn hy l , ngi huyn Chn nh2 nc Hn, ng Phin Ngung (nay tnh Qung ng)3 . Gip Ng, nm th 1 [207 TCN], (Tn Nh Th nm th 3). Vua chim ly t Lm p4 v Tng Qun, t lp lm Nam Vit Vng. t Mi, nm th 2 [206 TCN], (Ty S B Vng Hng Tch nm th 1; Hn Vng Lu Bang nm th I). Nm y nh Tn mt. [1b] inh Du, nm th 4 [204 TCN], (S Hng Tch nm th 3; Hn Lu Bang nm th 3). Ma ng, thng 10, ngy 30, nht thc. Thng 11, ngy 30, nht thc. Mu Tut, nm th 5 [203 TCN], (S Hng Tch nm th 4; Hn Lu Bang nm th 4). Ma thu, thng 7, sao Chi mc khu vc sao i Gic. K Hi, nm th 6 [202 TCN], (Hn Cao nm th 5). Ma xun, thng 2, Hn Vng ln ngi hong . Nm y Ty S mt. Qu Mo, nm th 10 [198 TCN], (Hn Cao nm th 9). Vua sai hai s coi gi hai qun Giao Ch v Cu Chn. t T, nm th 12 [196 TCN], (Hn Cao nm th 11) Nh Hn nh c thin h, nghe tin vua cng xng vng nc Vit, mi sai Lc Gi sang phong vua lm Nam Vit Vng, trao cho n thao5 v con so b i6 , thng s vi nhau, bo vua gi yn t Bch Vit, ch cp ph. Khi s 1 Ton th, cng nh nhiu b s thi phong kin, quan nim nh Triu l mt triu i chnh thng ca nc ta, v vit thnh K Nh Triu. Quan nim , t th k XVIII b ph phn, m ngi bc b u tin l Ng Th S, tc gi Vit S Tiu n. 2 Nay l huyn Chinh nh, tnh H Bc, Trung Quc. 3 Tc Qung Chu ngy nay. Qung ng vn cn huyn Phin Ngung. 4 Theo S K (q. 113: Nam Vit Lit Truyn): "Khi nh Tn b dit, lp tc nh ly Qu Lm, Tng Qun, t lp lm Nam Vit Vng". y, vn bn ca Ton Th, do sao chp hoc khc in, nhm ln t Qu Lm thnh Lm p. 5 NGuyn vn: "T th" = qu n v dy thao buc (v trang sc) qu n. 6 Nguyn vn: "Phu ph" = vt bng vng bc, ngc , v.v.... cp cho ngi c phong quan tc, khi cn xc nh th khp hai na vi nhau; tc dng cng nh ph tit, nhng ph tit thng l hnh ng lm bng tre g, cp cho cc vin quan i thi hnh mnh lnh.
  11. 11. 11 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II n, vua ngi xm m tip Lc Gi. Gi ni: "Vng vn l [2a] ngi Hn, h hng m m u nc Hn, nay li lm tri tc nc mnh, mun chim t ny lm k ch chng chi vi nh Hn, h chng lm hay sao? V li, nh Tn mt con hu1 , thin h u tranh nhau ui, ch c Hn khoan nhn yu ngi, dn u vui theo, khi qun t t Phong Bi m vo Quan Trung trc tin chim gi Hm Dng, dp tr hung bo. Trong khong 5 nm, dp yn lon lc, bnh nh bn bin, khng phi l sc ngi lm ni, tc l tri cho. Hn nghe vng lm vua t ny, tng mun quyt mt phen c thua, nhng v dn chng lao kh va xong cho nn phi b nh, sai s mang n thao cho vng, ng l vng phi ra ngoi giao2 nghnh n bi yt t lng tn knh. Nay khng lm th, th nn sm l m tip s gi mi phi, sao li cy dn Bch Vit ng m khinh nhn s gi ca thin t? Thin T nghe bit, pht binh sang hi ti, th vng lm th no?". Vua ra dng s hi, ng dy ni: "Ti t ny lu ngy [2b] qun mt c l ngha". Nhn hi Gi rng: "Ti vi Tiu H, To Tham ai hn?"3 Gi ni: "Vng hn ch". Li hi: "Ti vi vua Hn ai hn?". Gi ni: "Hn ni nghip ca Ng Tam Vng, thng tr ngi Hn k hng c vn ngi, t rng hng mun dm, vt thnh dn giu, quyn chnh ch do mt nh, t khi tri t m mang n nay cha tng c. Nay dn ca vng, chng qua mi vn , xen khong ni bin, ch v nh mt qun ca nh Hn, v vi Hn sao c?". Vua ci v ni: "Ti ly lm gin khng c ni dy bn y, bit u chng bng nh Hn?" Gi ngi im lng, sc mt tiu nghu. Bn gi Gi li vi thng. Vua ni: " t Vit ny khng ai ni chuyn c. Nay ng n y hng ngy ti c nghe nhng chuyn cha tng nghe." Cho Gi chu bu gi nghn vng lm vt b bao. n khi Gi v, li cho thm nghn vng na. [3a] Bnh Ng, nm th 13 [195 TCN], (Hn Cao nm th 12). Ma h, thng 4, vua Hn bng. Canh Tut, nm th 17 [191 TCN], (Hn Hu Doanh nm th 4). Ma h, nh Hn dng Nguyn Miu pha bc sng V. Qu Su, nm th 20 [188 TCN], (Hn Hu nm th 7) Ma xun, thng ging, ngy mng mt, nht thc. Ma h, thng 5, nht thc, mt tri b che khut ht. Ma thu, thng 8, vua Hn bng. t Mo, nm th 22 [186 TCN], (Hn Cao Hu L Tr nm th 2). Ma h, thng 6, ngy 30, nht thc. inh T, nm th 24 [184 TCN], (Hn Cao Hu nm th 4). Nh Hn cm nc Nam Vit mua st ca quan. Vua ni: "Khi Cao ln ngi, ta cng thng s chung dng. Nay Cao Hu nghe li gim pha, phn bit dng Hn, Vit. Vic ny tt l mu k ca Trng Sa Vng4 mun da uy c ca nh Hn mu ly nc ta m lm vua c, t lm cng ca mnh". [3b] Mu Ng, nm th 25 [183 TCN], (Hn Cao Hu nm th 5). Ma xun, vua ln ngi hong , em qun nh Trng Sa, nh bi my qun ri v. Canh Thn, nm th 27 [181 TCN], (Hn Cao Hu nm th 7). Nh Hn sai Lm L hu Chu To sang nh Nam Vit bo th vic nh Trng Sa. Gp khi nng to m thp, bnh dch pht, bn bi qun. Vua nhn th dng binh uy v ca ci chiu v Mn Vic v u Lc pha ty (tc l Giao Ch v Cu Chn), cc ni y u theo v, t ng sang ty rng hn vn dm. Vua ngi xe mui vng, dng c t o5 , cho l nghi v ngang vi nh Hn. 1 Dng ai t ng m (lc l con hu, v lc l phc lc) ni bng vic nh Tn mt nc. 2 Giao: vng ngoi thnh. 3 Tiu H, Ta Tham: hai ngi c cng u trong vic ph t Hn Cao T, ni tip gi chc tha tng nh Hn. 4 Tc ca Ng Nhu i Hn Cao T c phong lm phin vng Trng Sa (nay l phn t pha ng tnh H Nam). 5 T o: loi c ln trang sc bng lng ui cu, dng trn xe nh vua.
  12. 12. 12 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II Tn Du, nm th 28 [180 TCN], (Hn Cao Hu nm th 8). Ma thu, thng 7, Cao Hu bng, cc i thn n i vng Hng ln ngi, tc l Vn . Nhm Tut, nm th 29 [179 TCN], (Hn Vn Hng nm th 1). Vua Hn v thy m m t tin ca vua u Chn nh [4a] mi t ngi th p trng coi, tu thi cng t, gi cc anh em ca vua cho lm quan to, ban cho hu. Vua Hn hi T tng Trn Bnh c th c ai sang s Nam Vit c, Bnh ni: "Lc Gi thi Tin tng sang s Nam Vit". Vua Hn gi Gi cho lm Thi trung i phu, ly mt ngi yt gi1 lm ph s, em th sang cho vua. Th ni: "Knh hi thm Nam Vit Vng rt lao tm kh . Trm l con v l ca Cao , phi ui ra ngoi lm phin vng t i, v ng s xa xi, kin thc hp hi qu kch, nn cha tng gi th. Cao Hong la b by ti, Hiu Hu Hong qua i, Cao Hu t ln trng coi vic nc, khng may c bnh, ngi h L chuyn quyn lm by, mt mnh khng ch ng c, mi ly con ngi h khc ni nghip Hiu Hu Hong . Nh anh linh tng miu v sc lc ca cc cng thn, git ht bn y. Trm v cc vng hu v quan li khng cho t chi, khng th khng nhn, nay ln ngi. Mi ri nghe ni vng c gi th cho tng [4b] qun Lm L hu, mun tm anh em thn v xin bi chc hai tng qun Trng Sa. Trm theo th ca vng, bi chc tng qun Bc Dng hu ri, cn anh em thn ca vng hin Chn nh, trm sai ngi n thm hi v sa p phn m tin nhn ca vng ri. Ngy trc nghe tin vng em qun nh bin gii, cp ph mi khng thi, dn Trng Sa kh s m Nam Qun kh nht, nc ca vng h c li ring hay sao? Tt phi cht nhiu qun lnh, hi cc tng li ti gii, lm cho v ga chng, con m ci, cha m mt con, c mt hi mi, trm khng n lm th. Trm mun phn nh t phong xen k ch ng ln nhau2 , em vic ra hi, bn quan li u ni: "Cao Hong s d ly Trng Sa lm a gii, v [qu ch ] l t ca vng, khng nn t tin thay i". Nay d ly c t ai ca vng cng khng ln thm, ly c ca ci ca vng cng khng giu thm, ci t t Ng Lnh v nam, vng c vic tr ly. Tuy vy, vng xng l [5a] , hai cng lp m khng c xe s thng hiu, th l tranh nhau. Tranh m khng bit nhng th ngi c nhn khng lm. Trm nguyn cng vng u b him trc, t nay tr i thng hiu nh xa. V vy mi sai Lc Gi sang a t d, t vi vng bn ca trm. Vng cng nn nghe theo, ch lm nhng vic cp ph na. Nhn gi biu vng 50 chic o bng thng hng, 30 chic o bng trung hng, 20 chic o bng h hng. Mong rng Vng hy nghe nhc tiu su v thm hi nc lng ging". Khi Gi n, vua t li ni: "Knh vng chiu ch, xin lm phin vng, gi mi l cng". Ri vua h chiu rng: "Trm nghe: hai ngi hng khng ng cng nhau, hai ngi hin khng cng i. Hong nh Hn l bc thin t hin ti, t nay ta trit b xe mui vng v c t o l nghi ch ca hong ". Nhn vit th rng: "Man Di i trng lo phu, thn , mo mui ng cht, hai ly dng th ln hong b h. Lo phu vn l li c t Vit, Cao ban cho n [5b] thao lm Nam Vit Vng. Hiu Hu Hong ln ngi, v ngha khng n tuyt nn ban cho lo phu rt hu. Cao Hu ln coi vic nc li phn bit Hoa - Di, ra lnh khng cho Nam Vit nhng kh c lm rung bng st v ng; nga, tru, d nu cho th cng ch cho con c, khng cho con ci. Lo phu t ho lnh, nga, tru, d gi. T ngh nu khng sm l vt cng t, th ti thc ng cht, mi sai ni s Phan, trung y Cao, ng s Bnh, ba bn dng th t li, nhng u khng thy tr v. Li nghe n rng, phn m ca cha m lo phu b p ph, anh em h hng u b git. V vy, bn li bn nhau rng: "Nay bn trong khng c phn chn vi nh Hn, bn ngoi khng ly g t cao khc vi nc Ng". V vy mi i xng hiu l , t lm nc mnh, khng dm lm iu g hi n thin h. Cao Hong Hu nghe tin c gin, tc b s sch ca Nam Vit, khin cho vic sai ngi i s khng thng. Lo phu trm ng l v Trng Sa Vng gim [6a] pha, cho nn mi em qun n nh bin gii. Lo phu t Vit 49 nm, n nay m chu ri, nhng vn phi dy sm, ng mun, nm khng yn chiu, n khng bit ngon, mt khng trng sc p, tai khng nghe ting chung trng, ch v khng c lm ti nh Hn m thi. Nay may c b h c lng thng n, 1 Yt gi: chc quan i Tn, Hn, gi vic giao thip vi nc ngoi. 2 Nguyn vn: "nh a khuyn nha chi tng ch" (phn nh t ai theo kiu xen k nh rng ch ch ng ln nhau). Nh Hn ct t phong kiu cho xen lt phn t ca phin quc n vi phin quc kia d b ch ng.
  13. 13. 13 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II c khi phc hiu c, cho thng s nh trc, lo phu d cht xng cng khng nt. Vy xin i tc hiu, khng dm xng na. Knh cn sai s gi dng mt i ngc bch trng, 1.000 b lng chim tr, 10 sng tn, 500 v c mu ta, 1 gi c cung, 40 i chim tr sng, 2 i chim cng. Mo mui liu cht, hai ly dng ln hong b h". Lc Gi em th y v bo, vua Hn rt mng. T y Nam Bc giao ho, thi vic binh ao, dn c yn ngh. Qu Hi, nm th 30 [178 TCN], (Hn Vn nm th 2). Ma ng, thng 10, ngy 30, nht thc. [6b] Gip T, nm th 31 [177 TCN], (Hn Vn nm th 3). Ma ng, thng 10, ngy 30 nht thc. Thng 11, ngy 30, nht thc. Tn T, nm th 48 [160 TCN], (Hn Vn Hu Nguyn, nm th 4). Ma h, thng 4, ngy 30, nht thc. Gip Thn, nm th 51 [157 TCN], (Hn Vn nm th 7). Ma h, thng 6, vua Hn bng, c chiu dn tang ngn. Ma thu, thng 9, sao Chi mc phng ty. t Du, nm th 52 [156 TCN], (Hn Cnh Khi, nm th 1). Nh Hn chiu sai cc qun quc dng miu Thi Tng. Bnh Tut, nm th 53 [155 TCN], (Hn Cnh nm th 2). Ma ng, thng 11, c sao Chi mc phng ty. inh Hi, nm th 54 [154 TCN], (Hn Cnh nm th 3). Ma xun, thng ging, c sao Chi ui di mc phng ty. Thng y, ngy 30, c nht thc. [7a] Mu T, nm th 55 [153 TCN], (Hn Cnh nm th 4). Ma ng, thng 10, ngy 30, nht thc. Qu T, nm th 60 [148 TCN], (Hn Cnh Trung Nguyn nm th 2). Ma h, thng 4, c sao Chi mc pha ty bc. Ma thu, thng 9, ngy 30, c nht thc. Gip Ng, nm th 61 [147 TCN], (Hn Cnh nm th 3). Ma thu, thng 9, c sao Chi mc pha ty bc. Thng y, ngy 30, nht thc. t Mi, nm th 62 [146 TCN], (Hn Cnh nm th 4). Ma ng, thng 10, ngy 30, nht thc. inh Du, nm th 64 [144 TCN], (Hn Cnh nm th 6). Ma thu, thng 7, ngy 30, nht thc. By gi vua sai s sang nh Hn th xng l vng, gi l triu yt cng nh cc nc ch hu, trong nc th theo hiu c []. [7b] Mu Tut, nm th 65 [143 TCN], (Hn Cnh Hu Nguyn, nm th 1). Ma thu, thng 7, ngy 30, nht thc. Canh T, nm th 67 [141 TCN], (Hn Cnh [Hu Nguyn] nm th 3). Ma ng1 , thng 10, mt tri, mt trng u sc . Thng 12, sc mt tri ta, nm sao i ngc chiu m ly chm sao Thi Vi; mt trng i xuyn vo Thin nh (Thin nh tc l 10 ngi sao cung vin Thi Vi gc hu sao Long Tinh, khong sao Dc sao Chn; y l cung ca thin t; ta ca ng ). Ma xun, thng ging, vua Hn bng. Nhm Dn, nm th 69 [139 TCN], (Hn V Trit, Kin Nguyn nm th 2). Ma xun, thng ging, ngy 30, nht thc. Ma h, thng 4, c sao to bng mt tri mc ban m. 1 S vic ghi trong nm Canh T ny (141 TCN), trc ni ma ng, sau li ghi vic ma xun, hn l vic hai nm khc nhau. Hn Cnh ngi 16 nm, cht nm Canh T (xem: Lch i cng miu thy nin hy ph) ng nh Ton Th ghi ti y. V vy, iu ghi "ma ng, thng 10 ..." trn l ghi li s vic trong ma ng nm trc. Hoc cng c th coi l vn bn Ton th b st tiu mc v nm K Hi (142 TCN) m s vic v ma ng ghi nhm v tr nh trn.
  14. 14. 14 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II Qu Mo, nm th 70 [138 TCN], (Hn Kin Nguyn nm th 3). Ma thu, thng 7, sao Chi mc pha ty bc. Thng 9, ngy 30, nht thc. Gip Thn, nm th 71 [137 TCN], (Hn Kin Nguyn, nm th 4). Vua bng, thy l V . Chu l H ln ni ngi. (V sau, nh Trn [8a] phong l Khai Thin Th o Thnh V Thn Trit Hong ). L Vn Hu ni: t Liu ng khng c C T th khng thnh phong tc mc o i m [nh Trung Hoa], t Ng Ci khng c Thi B th khng th ln ci mnh ca b vng. i Thun l ngi ng Di nhng l bc vua gii trong Ng . Vn Vng l ngi Ty Di m l bc vua hin trong Tam i. Th mi bit ngi gii tr nc khng c t rng hay hp, ngi Hoa hay Di, ch xem c m thi. Triu V khai thc t Vit ta m t lm trong nc, i ngang vi nh Hn, gi th xng l "lo phu", m u c nghip vng cho nc Vit ta, cng y c th ni l to lm vy. Ngi lm vua nc Vit sau ny nu bit bt chc V m gi vng b ci, thit lp vic qun quc, giao thip vi lng ging phi o, gi ngi bng nhn, th gn gi b ci c lu di, ngi phng Bc khng th [8b] li ngp ngh c. S thn Ng S Lin ni: Truyn [Trung Dung] c cu: "Ngi c c ln th t c ngi, t c danh, t c sng lu". [V] lm g m c nh th? Cng ch v c c m thi. Xem cu tr li Lc Gi th oai anh v km g Hn Cao. n khi nghe tin Vn t th p trng coi phn m t tin, tu thi cng t, li ban thng u hu cho anh em, th by gi vua li khut phc nh Hn, do tng miu c cng t, con chu c bo tn, th chng phi l nh c ? Kinh Dch ni: "Bit khim nhng th ngi tn m c sng, ngi thp m khng ai dm vt qua". Vua chnh hp cu y. Vn Vng ngi 12 nm, th 52 tui. Vua ly ngha cm nc lng ging, nh lui ch, yn bin cnh, cng gi l bc vua c mun thnh tr vy. [9a] Tn hy l H, con trai Trng Thy, chu V . Bnh Ng, nm th 2 [135 TCN], (Hn Kin Nguyn nm th 6). Ma thu, thng 8, c sao Chi mc phng ng, ui di ht tri. Mn Vit Vng Snh xm ln bin p nc ta. Vua gi c vi nh Hn, khng t tin dy qun, sai ngi em th ni vic vi nh Hn. Nh Hn khen l ngha, v vua m pht i binh, sai Vng Khi xut qun t D Chng, Hn An Quc xut qun t Ci K, nh Mn Vit. Hoi Nam Vng [Lu] An dng th can rng: "Vit l t ngoi ci. Dn ct tc v mnh, khng th ly php ca nc i m mang ai m tr c. T thi Tam i thnh tr, ngi H, ngi Vit khng nhn chnh sc, khng phi l v mnh m khng hng phc c, uy khng ch ng c, m v t y khng th c, dn y khng th chn c, khng b lm phin n Trung Quc vy. Nay h nh ln nhau m b h pht qun n cu, th l tri li em Trung Quc m [9b] phc dch di dch vy. V ngi Vit khinh bc, tro tr, khng theo php , khng phi mi c mt ngy. Nay mi khng vng chiu m ct qun i nh git, thn s sau ny vic binh cch khng bit n lc no thi. Va ri my nm lin khng c ma, sinh k ca dn cha li nh c, nay pht binh ly lng, i my nghn dm li thm rng su tre rm, nhiu rn c th d, thng h ma nng, cc bnh th t hoc lon pht ra lun, tuy cha tng ra qun kim m cht chc tt nhiu ri. Thn nghe rng sau vic qun l, tt l mt ma, l bi ci kh su kh ph s iu ha ca kh m dng, cm n tinh kh
  15. 15. 15 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II ca tri t, tai bin do y m sinh ra. B h c snh tri t, n n c cy, mt ngi i rt khng c hng trn tui tri m cht, b h cng ly lm thng xt trong lng. Hin nay trong nc khng c ting ch sa bo ng m khin qun lnh phi di du [10a] ng ni, ngm t ni hang, khin dn bin cng phi ng ca sm m ca mun, ba mai khng kp ba hm, thn An trm xin b h thn trng vic . V ngi Vit nhn ti vt lc yu mng khng bit nh b, li khng bit dng xe nga cung n, th m khng th em qun vo c, l v h gi c t him, m ngi Trung Quc th khng quen thy th. Thn nghe ng s ngi ta ni rng: Mn Vit Vng b em l Gip git cht, Gip cng b git ri, dn nc y cha thuc v ai. Nu b h sai trng thn n ni thm hi, ban c cp thng chiu d h, th tt h s dt tr du gi theo v thnh c. Nu [b h] khng dng t y lm g, th nc mt lm cho cn, dng tuyt khin ni li, phong lm vng hu, nh th tt h phi em mnh lm ti, i i np cng. B h ch dng ci n vung mt tc, dy thao mt trng hai, m trn v c t ngoi, khng phi nhc mt tn lnh no, khng phi cn mt chic gio no, m uy c u c c. Nay em qun [10b] vo t h, h tt s hi, trn vo rng ni; nu ta b v, th h li hp n t l, nu ta gi, th ht nm ny sang nm khc, qun lnh mt mi, lng thc thiu ht, mt phng c vic gp, th bn mt u s. Thn s rng bin c s sinh, gian t s ni, u l bt u t y c. Thn ngh rng: qun ca thin t ch i nh k di phm li, ch khng i nh nhau tranh ginh, v l khng ai dm sc. Nu ngi Vit lm liu chng li quan chp s m trong qun kim ci y xe c k no khng v th d c chm c u ca Vit Vng, thn cng ly lm xu h1 . B h ly chn chu lm nh, sinh dn u l thn thip c, t ca di ch no c lm nhn h c mt ngy m phi phin n nga m hi mt nhc? Kinh Thi c cu: "o vng tin thc, t T theo v". ni vng o rt ln m phng xa mn phc. Thn An trm lo rng tng li em 10 vn qun i ch lm ci trch nhim ca mt ngi [11a] s gi m thi." Khi y qun nh Hn cha qua o, Mn Vit Vng pht binh gi ch him chng c. Em Mn Vit Vng l D Thin cng vi ngi trong h bn nhau rng: "V vng t tin em qun nh Nam Vit khng xin php nh Hn, cho nn nh Hn em qun n nh. Qun Hn nhiu v mnh, d may m mnh c nh c chng na sau h li ko sang nhiu hn, chung quy nc cng b dit, chi bng git vng t li vi nh Hn m xin bi binh". Bn git Snh, sai s em u np cho Vng Khi. Khi lin cho ng qun li, bo cho Hn An Quc, ri sai s mang u Snh chy v bo. Vua Hn sai Trang Tr sang t cho vua bit. Vua rp u ni: "Thin t v qu nhn em qun git vua Mn Vit, qu nhn d cht cng khng bo p c n c y". Mi sai thi t l Anh T sang nh Hn lm con tin. Nhn bo Tr rng: "Nc ti mi b cp, s gi c v trc, qu nhn ang ngy m sm sa hnh trang vo triu kin thin t". Tr v ri, by ti u can [11b] vua rng: "Qun nh Hn git [Mn Vit Vng] Snh l c mun cnh co nc Vit ta. V li tin ni th nh Hn ct khng tht l th thi. Tm li ch nn tin li ni kho, vo chu vua Hn th khng v c na, l th mt nc y." Vua bn ni thc l c bnh ri khng sang yt kin na. inh Mi, nm th 3 [134 TCN], (Hn Nguyn Quang, nm th 1). Ma thu, thng 7, ngy 30, nht thc. Gip Dn, nm th 10 [127 TCN], (Hn Nguyn Sc nm th 2). Ma xun, thng 3, ngy 30, nht thc. t Mo, nm th 11 [126 TCN], (Hn Nguyn Sc nm th 3). Vua m nng, Thi t Anh T Hn v. Bnh Thn, nm th 12 [125 TCN], (Hn Nguyn Sc nm th 4). Vua mt, thy l Vn Vng. Con l Anh T ni ngi. 1 Cu ny c khc vi ch so vi nguyn vn bc th ca Lu An: " .... thn do thit v i Hn tu chi": thn cng trm xu h cho nh i Hn (Hn th, Hoi Nam Vng truyn).
  16. 16. 16 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II [12a] S thn Ng S Lin ni: Vn Vng giao thip vi nc lng ging phi o, nh Hn khen l c ngha, n mc dy binh nh gip k th; li bit nghe li can, thc bnh khng sang chu nh Hn, gi php nh mu cho con chu, c th gi l khng xu h vi ng ni. Minh Vng ngi 12 nm. Vua khng cn thn mi v chng, gy thnh lon cho quc gia, khng c g ng khen. Tn hy l Anh T, con trng ca Vn Vng. inh T, nm th 1 [124 TCN], (Hn Nguyn Sc nm th 5). Ly L Gia lm Thi ph. K Mi, nm th 3 [122 TCN], (Hn Nguyn Th nm th 1). Ma h, thng 5, ngy 30, nht thc. Nhm Tut, nm th 6 [119 TCN], (Hn Nguyn Th nm th 4). Ma xun, sao Chi mc pha ng bc. Ma h, sao Chi di mc [12b] phng ty. t Su, nm th 9 [116 TCN], (Hn Nguyn nh nm th 1). Mu Thn, nm th 12 [113 TCN], (Hn Nguyn nh nm th 4). Trc kia vua lm th t, sang lm con tin cho nh Hn Trng An, ly con gi ngi h C Hm an, sinh con tn l Hng. n khi ln ngi, giu n ca tin i, dng th sang nh Hn xin lp C th lm hong hu, Hng lm th t. Nh Hn my ln sai s gi sang khuyn vua vo chu. Vua s vo yt kin phi theo php nh Hn ngang vi cc ch hu trong, c co m khng i, bn sai con l Th cng vo lm con tin. Nm y vua mt, thy l Minh Vng. Con l Hng ni ngi. Ai Vng ngi 1 nm [112 TCN]. [13a] Mu hu ngang nhin dm lon, quyn thn chuyn chnh, vua hn tui tr, gi ni th no c. Tn hy l Hng, con th ca Minh Vng. Nm y, vua ln ngi, tn m l C th l thi hu. Trc kia, thi hu cha ly Minh Vng, tng thng dm vi An Quc Thiu Qu ngi B Lng. An Quc l h, Thiu Qu l tn. Nm y nh Hn sai An Quc Thiu Qu sang d vua v thi hu vo chu, nh i vi cc ch hu trong, li sai bin s l bn Gin ngh i phu Chung Qun tuyn d, dng s l bn Ngy Thn gip vic, v y L Bc c em qun ng Qu Dng i s gi. Khi y vua cn t tui, C hu l ngi Hn, Thiu Qu n, li t thng. Ngi nc bit, phn nhiu khng theo thi hu. Thi hu s lon ni, mun da uy nh Hn, nhiu ln khuyn vua v cc quan xin ni ph nh Hn. [13b] Bn nh s nh Hn dng th, xin theo nh cc ch hu trong, c 3 nm mt ln vo chu, trit b ca quan bin gii. Vua Hn bng lng, ban cho vua v Tha tng L Gia n
  17. 17. 17 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II bng bc v cc n ni s, trung y, thi ph, cn cc chc khc c t t ly. B hnh pht c thch ch, ct mi, dng php lut nh Hn nh cc ch hu trong. Cc s gi u li trn gi v v1 . K T, nm th 1 [112 TCN], (Hn Nguyn nh nm th 5). Vua v thi hu sa son hnh trang l vt qu gi vo chu. By gi T Tng L Gia tui nhiu, lm tng tri ba triu, ngi trong h lm trng li n hn 7 chc ngi, con trai u ly con gi vua, con gi u g cho con em vua v ngi tn tht, cng thng gia vi Tn Vng qun Thng Ng, trong nc rt c lng dn hn c vua. Gia nhiu ln dng th can vua, vua khng nghe, nhn th c lng mun lm phn, thng co m khng tip [14a] s gi nh Hn. Cc s gi nh Hn u ch n Gia, nhng th cha th git c. Vua v thi hu cng s bn Gia khi s trc, mun nh s gi nh Hn tr mu git bn Gia. Bn t tic ru mi s gi n d, cc i thn u ngi hu ru. Em Gia lm tng, em qun ng ngoi cung. Tic ru mi bt u, thi hu bo Gia rng: "Nam Vit ni thuc [Trung Quc] l iu li cho nc, th m tng qun li cho l bt tin l ti sao?", ct chc tc s gi. S gi cn ng h nghi, chn ch cha dm lm g. Gia thy tai mt h c v khc thng, lp tc ng dy i ra. Thi hu gin, mun ly gio m Gia, vua ngn li. Gia bn ra chia ly qun lnh ca em dn v nh, co m khng chu gp vua v s gi, ngm cng cc i thn mu lm lon. Vua vn khng c git Gia, Gia cng bit th, v vy n my thng khng hnh ng g. Thi hu mun mt mnh git Gia nhng sc khng lm ni. [14b] Vua Hn nghe tin Gia khng nghe mnh, m vua v thi hu th c lp, yu t khng ch ng ni, s gi th nht nht khng quyt on, li thy vua v thi hu ni ph ri, ch mt mnh L Gia lm lon, khng ng dy qun, mun sai Trang Sm em 2 nghn ngi sang s. Trang Sm ni: "Ly s ha hiu m sang, th vi ngi cng , ly v lc m sang, th 2 nghn ngi khng lm g c". Sm t chi khng nhn. Vua Hn bn bi chc Sm. Tng T Bc c l Hn Thin Thu hng hi ni: "Mt nc Vit cn con, li c vng v thi hu lm ni ng, ch mt mnh tha tng L Gia lm lon, xin cp cho 3 trm dng s, th no cng chm c Gia v bo". By gi nh Hn sai Thin Thu v em C thi hu l C Lc em 2 nghn ngi tin vo t Vit. L Gia bn h lnh cho trong nc rng: "Vua cn nh tui, thi hu vn l ngi Hn, li cng vi s gi nh Hn dm lon, chuyn mun ni ph vi nh Hn, em ht [15a] chu bu ca Tin Vng dng cho nh Hn nnh b, em theo nhiu ngi n Trng An ri bt bn cho ngi ta lm y t, ch ngh mi li mt thi, khng oi g n x tc h Triu v lo k mun i". Bn cng vi em em qun nh, git vua v thi hu, cng tt c bn s gi nh Hn, ri sai ngi i bo cho Tn Vng Thng Ng v cc qun p, lp con trng ca Minh Vng l Thut Dng hu Kin c lm vua. Vua b git, tn thy l Ai Vng. S thn Ng S Lin ni: Tai ha ca Ai Vng, tuy bi L Gia m s thc th gy mm t C Hu. K ra sc p n b c th lm nghing nc nh ngi ta th c nhiu manh mi, m ci triu ca n th khng th bit trc c. Cho nn cc tin vng tt phi t ra l i hn2 , tt phi cn thn quan h v chng, tt phi phn bit him nghi, hiu nhng iu nh nht, tt phi chnh v trong ngoi, tt phi ngn nga vic ra vo, tt phi dy o [15b] tam tng, th sau mi ha mi khng do u m n c. Ai Vng t tui khng th ngn gi c m, L Gia coi vic nc, vic trong vic ngoi li khng d bit hay sao? Khch ca nc ln n, th vic n tip c l nghi, ch c th t, cung ng c s, tha tip c ngi, sao n nI thng dm vi mu hu? Mu hu thm trong cung, khng d vic ngoi: khi no c vic ra ngoi, th c xe da c, c mn ui tr, cung tn theo hu, sao n ni thng dm vi s khch c? Bn Gia toan dp tt la chy ng khi ang chy rc, sao bng ngn ngay ci c ha lon t khi cha c triu chng g c hn khng? Cho nn ni: Lm vua m khng bit ngha Xun Thu tt phi chu ci ting cm u ti c; lm ti khng bit ngha Xun Thu tt mc phi ti cp ngi git vua, tc nh l Minh Vng, Ai Vng v L Gia vy. 1 Nguyn bn in l: "dng Hn php, t ni ch hu gi giai trn ph chi", c php v ngha u khng n. S K (q.113 Nam Vit lit truyn) cu ny vit r l: " .... dng Hn php, t ni ch hu. S gi giai lu trn ph chi". Nh vy, vn bn ca Ton Th cu trn y b st hai ch: s v lu. Chng ti dch theo cu chnh l. 2 i hn: l hn l ca hong .
  18. 18. 18 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II Thut Dng Vng [16a] ngi 1 nm [111 TCN]. X tc h Triu, C hu lm cho nghing, gc nh trc ri, ngn cng theo m . Tn hy l Kin c, con trng ca Minh Vng v ngi v Vit. By gi, ma ng, thng 11, T tng L Gia lp vua ln ngi, m qun ca Hn Thin Thu vo ci, nh ph mt vi p nh. Gia bn m mt ng thng cp lng cho qun, [khi qun nh Hn] n cn cch Phin Ngung 40 dm, th Gia xut qun nh, git c bn Thin Thu. Sai ngi em s tit ca nh Hn cho vo trong hm trn ni Ti Thng (tc l o i D) dng li kho t ti, [mt mt] pht binh gi ch him yu. Vua Hn nghe tin, sai Phc ba tng qun L Bc c xut pht t Qu Dng, Lu thuyn tng qun Dng Bc xut pht t D Chng, Qua Thuyn tng qun1 Nghim (s chp thiu h) xut pht t Linh Lng, H li tng qun Gip [16b] (s chp thiu h) em qun xung Thng Ng, Tr Ngha hu Qu2 (s chp thiu h) em qun D Lang xung sng Tng Kha, u hi c Phin Ngung. Canh Ng, nm th 1 [111 TCN], (Hn Nguyn nh nm th 6). Ma ng, Dng Bc nh Hn em 9 nghn tinh binh hm Tm Hip, ph Thch Mn (L Gia cht gia sng gi l Thch Mn) ly c thuyn thc ca ta ko lun c cc thuyn y i, em my vn ngi i Phc ba tng qun L Bc c. Bc c ni v ng xa nn chm, ri cng vi Lu thuyn tng qun hi qun tin n Phin Ngung. By gi [L Bc c] c hn 1 nghn ngi cng tin [vi qun Dng Bc]. Dng Bc i trc n Phin Ngung. Vua v L Gia cng gi thnh. Dng Bc t chn ch thun tin ng mt ng nam; L Bc c ng mt ty bc. Va chp ti, Dng Bc nh bi [qun Triu], phng la t thnh. Bc c khng bit qun trong thnh nhiu hay t bn ng doanh, sai s chiu d. K no ra hng u cho n thao v tha cho v chiu d nhau. Lu thuyn3 [17a] tng qun Dng Bc c sc nh, ui [qun Triu] chy ngc vo dinh qun ca L Bc c. n t m sng th trong thnh u hng. Vua v Gia cng vi vi trm ngi, ang m chy ra bin. Bc c li hi nhng ngi u hng bit ch ca Gia, bn sai ngi ui theo. Hiu y t m l T Hong bt c vua, quan lang Vit l K (c bn chp l Tn ) bt c Gia. By gi qun ca H li v Qua thuyn tng qun, cng qun D Lang ca Tr Ngha hu cha n m nc Vit ta b L Bc c v Dng Bc dp yn ri. (By gi nc Vit ta sai ba quan s4 em 300 con tru, 1.000 chung ru v s h ca 3 qun Giao Ch, Cu Chn v Nht Nam n xin hng; L Bc c nhn cho ba ngi y lm thi th 3 qun tr dn nh c). T [nh Hn] ly t chia lm 9 qun l: Nam Hi (qun ca nh Tn, nay l t Qung ng nh Minh), Thng Ng (nh ng gi l ch Chu5 , xa l u Lc, t ca nc Vit ta), Ut Lm (nh Tn l qun Qu Lm, Hn V i lm tn ny), Hp Ph (nh Tn l Tng Qun, nay thuc Lim Chu), Giao Ch, Cu Chn, Nht Nam (u l Tng Qun thi Tn)6 , Chu Nhai, m Nh (u trong bin ln). T y nh Hn bt u [17b] t Th s, Thi th. Ch nh Hn t Th s cai tr mt chu, Thi th cai tr mt qun (qun l cp di ca chu) .... 1 Phc ba tng qun, Lu thuyn tng qun, Qua thuyn tng qun, H li tng qun u l danh hiu cp tng qun i Hn V (phc ba: dp sng, lu thuyn: thuyn lu, h li: xung thc). Ring v tn hiu Qua thuyn tng qun, Trng An ch gii S K vit: "Ngi Vit thng ln di nc lt p thuyn, li thng c thung lung lm hi cho nn phi cm qua di thuyn, nhn m t tn" (qua l mt loi v kh). 2 T Qung ch gii S K ghi Tr Ngha hu tn l Di. 3 Nguyn bn thiu t 17 a-b v ng nhm t 17 a-b ca BK2, chng ti theo bn in khc b sung t thiu ny. 4 nm Qu Mo (198 TCN), Ton th ghi Triu V sai hai s coi gi hai qun Giao Ch v Cu Chn; y li ni sai ba quan s em s h ca 3 qun Giao Ch, Cu Chn v Nht Nam. Li cn n ca Cng mc (TB2,2b) dn sch Thy Kinh ch ca Lch o Nguyn cng chp vic tng t nh chnh iu ghi trn y: ch c hai s hai qun Giao Ch v Cu Chn, khng ni n qun Nht Nam. 5 Thng Ng l tn qun t thi Hn, nh ng i gi l Ng Chu (nay l huyn Thng Ng, tnh Qung Ty), ch khng phi l ch Chu (nay l T Xuyn) nh ngi ch thch nguyn bn nhm. 6 Xem ch thch 3 tr.138.
  19. 19. 19 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn II L Vn Hu ni: L Gia can ngn Ai Vng v C thi hu khng nn xin lm ch hu nh Hn, ng trit b ca quan bin gii, c th gi l bit trng nc Vit vy. Song can m khng nghe, th ngha ng em ht by ti n triu nh, trc mt vua trnh by li hi v vic nc Hn, nc Vit u xng c, c l Ai Vng v thi hu cng nghe ra m tnh ng Nu li vn khng nghe theo, th nn t trch mnh m lnh ngi [t tng], nu khng th th dng vic c h Y1 , h Hoc, chn mt ngi khc trong hng con ca Minh Vng thay ngi, cho Ai Vng c nh Thi Gip2 v Xng p m gi ton tnh mnh, nh th th khng li ng tin thoi. Nay li git vua h lng on, li khng bit c cht gi ly nc, khin cho nc Vit b chia ct, phi lm ti nh Hn, ti ca L Gia ng cht khng dung. [18a] S thn Ng S Lin ni: Ng Lnh i vi nc Vit ta l i him ca ng ca nc cng nh H Lao ca nc Trnh, H Dng ca nc Quc. Lm vua nc Vit tt phi t qun ch him gi nc, khng th cho mt c. H Triu mt khi khng gi c t him y th nc mt dng tuyt, b ci b chia ct. Nc Vit ta li b phn chia, thnh ra ci th Nam-Bc vy. Sau ny cc bc Vng ni dy, ch t him mt ri, khi phc li tt nhin l kh. Cho nn Trng N Vng tuy nh ly c t Lnh Nam, nhng khng gi c ni him yu Ng Lnh, rt cuc n bi vong. S Vng tuy khi phc ton thnh, nhng by gi cn l ch hu, cha chnh v hiu, sau khi cht li mt ht; m cc nh inh, L, L, Trn ch c t t Giao Chu tr v Nam thi, khng khi phc c t c ca Triu V , ci th khin nn nh vy. Tr ln l. h Triu, t V nm Gip Ng n Thut Dng Vng nm Canh Ng l ht, gm 5 i, cng 97 nm [207 - 111 TCN]. 1 H Y: tc Y Don, quan ph chnh ca nh Thng; sau khi vua Thang cht, chu ni l Thi Gip ng c ni ngi, nhng Gip km o c. Y Don bn y Gip n t ng, sau 3 nm, Thi Gip hi ci, Y Don li n v cho lm vua. H Hoc: l Hoc Quang, quan ph chnh ca nh Hn. Sau khi Hn Chiu cht, theo di chiu, Quang rc lp Xng p Vng ln ni ngi, nhng Xng p Vng dm lon, Quang ph i m lp Tuyn . 2 Xem ch thch NK1, 8b.
  20. 20. 20 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn III i V i t S K N g o i K T o n T h Quyn III [1a] K Thuc Ty Hn Tn Mi, [110 TCN], (Hn Nguyn Phong nm th 1). Nc Vit ta thuc v nh Hn. Nh Hn cho Thch i lm Thi Th 9 qun. (Ch nh Hn ly chu lnh qun, tr hai qun Chu Nhai, m Nh u gia bin, cn 7 qun thuc v Giao Chu, i lm chu Thi th1 . Thi Ty Hn, tr s ca Thi Th t ti Long Uyn, tc l Long Bin, thi ng Hn t ti M Linh tc l Yn Lng2 . n khi i cht, Hn Chiu ly Chu Chng thay. n cui i Vng Mng, chu mc Giao Chu l ng Nhng cng cc qun ng chn b ci t gi. Tng nh Hn l Sm Bnh vn quen thn vi Nhng, gi th cho Nhng by t uy c ca nh Hn. Th ri [Nhng] bo Thi th Giao Ch l Tch Quang v Thi th cc qun l bn Mc sai s sang cng hin nh Hn. Nh Hn u phong cho nhng ngi y tc hu. By gi l nm K Su thi Hn Quang V nm Kin V th 5 [29]. Tch Quang ngi qun Hn Trung, khi [1b] Giao Ch, ly l ngha dy dn. Li ly Nhm Din lm Thi th Cu Chn. Din l ngi Uyn [huyn]. Tc ngi Cu Chn ch lm ngh nh c, i sn, khng bit cy cy. Din mi dy dn khai khn rung t, hng nm cy trng, trm h no . Dn ngho khng c snh l ci v, Din bo cc trng li tr xung bt bng lc ra gip , cng mt lc ly v c n 2.000 ngi. Din coi vic c 4 nm th b gi v. Ngi Cu Chn lm n th. Nhng ngi con u t tn l Nhm. Phong tc vn minh ca t Lnh Nam bt u t hai thi th y. K Hi, [39], (Hn Quang V Lu T, Kin V nm th 15). Thi th Giao Ch l T nh chnh s tham lam tn bo, Trng N Vng dy binh nh. Tr ln l [k] thuc nh Hn, t nm Tn Mi n nm K Hi, cng 149 nm [110 TCN - 39]. 1 Thch i: lm thi th 9 qun, Cng mc (TB2, 6b) sa l th s b Giao Ch. Nhng th s l chc quan c t vo nm Nguyn Phong th 5 (106 TCN) i Hn V . 2 Yn Lng: nay thuc tnh Vnh Ph.
  21. 21. 21 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn III [2a] K Trng N Vng Trng Vng ngi 3 nm. Vua rt hng dng, ui T nh, dng nc xng vng, nhng v l vua n b, khng th lm nn cng ti to. Tn hy l Trc, h Trng. Nguyn l h Lc, con gi ca Lc tng huyn M Linh1 , Phong Chu, v ca Thi Sch huyn Chu Din2 . (Thi Sch cng l con Lc tng, con hai nh tng kt hn vi nhau. Sch Cng mc tp lm ly Lc lm h l lm). ng M Linh. Canh T, nm th 1 [40], (Hn Kin V nm th 16). Ma xun, thng 2, vua kh v Thi th T nh dng php lut tri buc, li th nh git chng mnh, mi cng vi em gi l Nh ni binh nh hm tr s chu. nh chy v nc. Cc qun Nam Hi, Cu Chn, Nht Nam, Hp Ph u hng ng, ly c [2b] 65 thnh Lnh Nam, t lp lm vua, mi xng l h Trng. Tn Su, nm th 2 [41], (Hn Kin V nm th 17). Ma xun, thng 2, ngy 30, nht thc. Nh Hn thy h Trng xng vng, dy qun nh ly cc thnh p, cc qun bin thy b kh, mi h lnh cho Trng Sa, Hp Ph v Giao Chu ta sp sn xe thuyn, sa sang cu ng, thng cc ni khe, cha thc lng, cho M Vin lm Phc Ba tng qun, Ph Lc hu Lu Long lm ph sang xm lc. Nhm Dn, nm th 3 [42], (Hn Kin V nm th 18). Ma xun, thng ging, M Vin theo ven bin m tin, san ni lm ng hn nghn dm, n Lng Bc ( pha ty Ty Nhai ca La Thnh, gi l Lng Bc)3 nh nhau vi vua. Vua thy th gic mnh lm, t ngh qun mnh hp, s khng chng ni, lui qun v gi Cm Kh (Cm Kh, s chp l Kim Kh). Qun cng cho vua l n b, s khng nh ni ch, bn tan chy. Quc thng li mt. [3a] L Vn Hu ni: Trng Trc, Trng Nh l n b, h mt ting m cc qun Cu Chn, Nht Nam, Hp Ph, cng 65 thnh Lnh Ngoi u hng ng, vic dng nc xng vng d nh tr bn tay, c th thy hnh th t Vit ta dng c nghip b vng. Tic rng ni sau h Triu cho n trc h Ng, trong khong hn nghn nm, bn n ng ch ci u b tay, lm ti t cho ngi phng Bc, h chng xu h vi hai ch em h Trng l n b hay sao? i ! C th gi l t vt b mnh vy. Tr ln l Trng N Vng, bt u t nm Canh T n nm Nhm Dn th ht, tt c 3 nm [40-42]. K Thuc ng Hn 1 Huyn M Linh: thi thuc Hn bao gm phn t tnh Vnh Ph v mt s huyn thuc ngoi thnh H Ni ngy nay. 2 Huyn Chu Din: thi thuc Hn min lu vc sng y (thuc mt phn t H Ty v H Nam Ninh). 3 y, Ton th cho Lng Bc l H Ty (H Ni), nhng nh vy l lm. Nhiu nh nghin cu on nh Lng Bc vng huyn Tin Sn, tnh H Bc ngy nay.
  22. 22. 22 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn III Qu Mo, [Trng Vng, nm th 4], [43], (Hn Kin V nm th 19). Ma xun, thng ging, Trng N Vng cng em gi l Nh chng c li vi qun nh Hn, [3b] th c, u thua cht. M Vin ui theo nh qun cn st l bn Dng. n huyn C Phong th [bn Dng] u hng, [Vin] bn dng ct ng lm gii hn cui cng ca nh Hn. (Ct ng tng truyn trn ng C Lu1 chu Khm. Vin c cu th: "Ct ng gy th Giao Chu dit". Ngi Vit ta i qua di ct y, thng ly cht vo, thnh nh g ng, v s ct y gy. M Tng nh ng li dng hai ct ng ch c ca nh Hn ghi cng c ca M Vin t ra mnh l dng di ca Phc Ba, nay cha r ch no. Hai sng T Giang, Hu Giang mi ni c mt ct). Vin thy huyn Ty Vu c 3 vn 3 nghn h, xin chia lm hai huyn Phong K v Vng Hi, vua Hn nghe theo. Vin li p thnh Kin Giang huyn Phong Kh. Thnh p trn nh hnh ci kn, cho nn ly [ch Kin]2 lm tn. Nc Vit ta li thuc vo nh Hn. Ba nm sau, Vin tr v. Ngi a phng thng mn Trng N Vng, lm n th phng (n x Ht Giang, huyn Phc Lc3 , t c thnh Phin Ngung cng c). S thn Ng S Lin ni: H Trng gin thi th nh Hn bo ngc, vung tay h mt ting m [4a] quc thng nc ta c h c khi phc, kh khi anh hng h ch lc sng dng nc xng vng, m sau khi cht cn c th chng ngn tai ha. Phm gp nhng vic tai ng hn lt, n cu o khng vic g l khng linh ng. C b Trng em cng th. V l n b m c c hnh k s, ci kh hng dng trong khong tri t khng v thn cht m km i. Bn i trng phu h chng nn nui ly ci kh phch cng trc chnh i y ? Gip Thn, [44], (Hn Kin V nm th 20). T y v sau, tri cc i Hn Minh , Chng , Ha , Thng , An , gm 5 i, cng 82 nm, duy thi Minh c L Thin ngi huyn Nam Dng lm Thu th Nht Nam, lm vic chnh s c n hu yn dn, khin cho ngi khc phong tc cng mn chung tm n. Sau Thin i lm Thi th Cu Chn. Bnh T, [136], (Hn Thun Bo, Vnh Ha nm th 1). Thi th Chu Xng cho l Giao Chu ngoi chn chu [4b], ra Bch Vit, dng biu xin t phng b4 . Vua Hn cho Xng lm Th s5 , cai qun cc qun huyn. inh Su, [137], (Hn Vnh Ha nm th 2). Ngi man huyn Tng Lm, qun Nht Nam ( a gii nc Vit Thng xa), l bn Khu Lin nh ph qun huyn, git trng li. Th s Giao Chu l Phn Din em qun chu v qun Cu Chn hn vn ngi i cu ng, nhng qun lnh ngi i xa. Ma thu, thng 7, qun hai qun lm phn nh ph tr, th chuyn thnh mnh. Mu Dn, [138], (Hn Vnh Ha nm th 3). Ma h, thng 5, Th ng s Gi Xng cng vi cc chu qun hp sc nh bn Khu Lin khng c, b Khu Lin vy nh hn mt nm, binh lng khng th tip t c. Vua Hn gi cc cng khanh v thuc li bn ph hi phng lc, cc quan u bn nn sai tng pht 4 vn qun ca bn chu Kinh, Dng, [5a] Duyn, D i nh. L C bc i, ni rng: "Cc chu Kinh, Dng gic cp t hp cha tan; Trng Sa, Qu Dng nhiu ln b thu thu bt lnh, nay li lm ri ng, t li sinh ha na. Ngi cc chu Duyn, D phi i xa mun dm, chiu th thc bch, tt phi b trn. Nam Chu6 th tri nng nc, m thp li thm lam chng dch l, 10 phn phi cht n 4, 5 phn. ng xa mun dm, qun lnh mi mt, n lc ti Lnh Nam th khng kham ni chin u. Qun i mI ngy 30 dm m Duyn, D cch qun Nht Nam hn 9 1 Chuyn ct ng M Vin c chp trong mt s ti liu ca Trung Quc, nhng u khng n khp vi nhau. Cho ct ng C Lu (Khm Chu) ch l mt thuyt, CMTB2, 13b chp l C Sm (theo Nht Thng Ch ca nh Thanh). 2 Kin: kn. 3 Nay Ht Mn, huyn Phc Th, tnh H Ty. 4 Phng b: gi chung quan ng u a phng, nhng thng ch quan ng u mt chu nh Th s, Quan st s thi Hn, B chnh s thi Minh - Thanh, v.v... 5 V vic Chu Xng dng biu, Cng mc ghi r: "Khong thi Hn Thun , Thi th Giao Ch l Chu Xng xin lp t Giao Ch lm mt chu, triu nh bn nh khng cho, nhng phong cho Chu Xng lm Th s Giao Ch" (CMTB2, 17b, dn Tn Ch). Nh vy nh Hn ch cho Xng lm Th s l chc quan chnh thc ca ngi cai qun mt chu, cn vic lp ring mt chu (lnh cc qun) th mi n nm Kin An th 8 (203) mi thc hin. 6 Nam Chu: chu phng Nam, ch Giao Chu.
  23. 23. 23 i Vit S K Ton Th - Ngoi K - Quyn III nghn dm, phi 3 trm ngy mi n. Tnh lng mt ngi n mI ngy 5 thng, th phi dng n 60 vn hc go, l khng k lng thc ca tng li v la nga. t qun y, cht chc tt nhiu, khng qun chng gic, li phi bt thm. Th l xo ct lng bng chp v cho chn tay. Cu Chn v Nht Nam ch cch nhau 1 nghn dm, li dn i nh cn khng kham ni, hung chi li lm kh qun lnh bn chu [5b] cu nn xa mun dm? Trc y Trung lang tng Don Tu nh ngi Khng lm phn ch Chu, ngi ch Chu c ngn ng rng: "L lai thng kh, Don lai st ng" (Gic n cn kh, Don n cht ta). Sau Tu b i v, em qun giao cho Phn chu l Trng Kiu, Kiu vn dng tng li ca Tu, ch trong khong mi hm, dit ht gic cp. Th l bng chng t rng sai tng i l v ch, m chu qun c th dng c. Nay nn chn ngi no c dng lc nhn hu, c th lm tng sy c, cho lm Th s, Thi th, di li dn Nht Nam n nng da vo qun Giao Ch Bc, tr li chiu m ngi Man Di, khin h nh ln nhau, chuyn vn hng la n cp cho, k no c th phn gin d hng th ct t phong cho. Th s Tnh Chu trc l Chc Lng dng mnh quyt on, Trng Kiu trc ch Chu c cng ph gic, u c th dng c. Bn ph u theo li bn ca C. Bn cho Lng lm Thi th Cu Chn, Kiu lm Th s Giao Chu. [6a] Kiu n ni, ly lng thnh tht d bo, dn chng u hng phc. Lng i mt xe n Cu Chn, t r uy tn, ngi ra hng n vi vn. Gip Thn, [144], (Hn Kin Khang nm th 1). Ma thu, thng 8, vua Hn mt. Ma ng, thng 10, ngi Nht Nam li nh t qun p. Th s Cu Chn l H Phng gi nhng k ra hng d bo h. Sau Phng i lm Thi th Qu Dng, ly Lu To thay. Canh T, [160] (Hn Hon Ch, Nguyn Gia nm th 2). Ma ng, thng 11, ngi qun Cu Chn li ng gi qun Nht Nam, qun chng tr nn mnh hn. Khi y H Phng i lm Thi th Qu Dng, li giao cho lm Th s. Phng vn c ting v uy c, khi n Nht Nam, dn chng t hp hn vn ngi em nhau n u hng Phng. Mu Ng, [178], (Hn Linh Honh, Quang Ha nm th 1). Ma h, thng 4, ngi trong chu v bn Man H1 lm lon lu, mc [6b] th l Chu Ngung khng ngn c, ngi chu l bn Lng Long nhn y dy binh nh ph qun huyn, qun n vi vn ngi. Tn Du, [181], (Hn Quang Ha nm th 4). Vua Hn sai Huyn lnh Lan Lng l Chu Tun, ngi Thng Ngu qun Ci K, sang cu Ngung. ng i qua qu nh, Tun m thm gia binh cng vi binh em i theo cng 5 nghn ngi, theo hai ng tin vo. Trc ht sai xem xt h thc, tuyn dng uy c lay ng lng ngi ri qun by qun2 tin bc, git c Lng Long, k u hng n vi vn ngi. Gip T, [183], (Hn Trung Bnh nm th 1). n binh ngi chu bt Th s Chu Ngung git i, sai ngi n ca khuyt k ti trng ca Ngung. Vua Hn nghe tu, xung chiu chn k quan li c ti. Hu ty tin c Gi Tng l ngi Liu thnh ng Qun lm Th s (Tng trc lm Ng s). Trc y nhng ngi lm Th s thy [7a] t chu c cc th ngc trai, lng tr, t, voi, i mi, hng l, g tt, nhiu ngi khng lim khit, v vt ca ci cho y, ri li xin i i, cho nn li dn u lm phn c. Kp khi Tng n b3 , xt hi tnh trng lm phn, ngi ta u ni rng chnh lnh trc thu m nng qu, trm h khng ai khng khn kh tng thiu, Kinh s th xa, khng bit t co vo u, dn khng sng ni, nn t hp nhau chng, ch khng thc s lm phn. Tng mi sai ngi chia i cc ni khuyn d, khin u yn nghip lm n, d d nhng k lu vong, tha bt thu kha. Ri git k bo ngc u s, chn quan li tt cho gi qun huyn. Trm h c yn, trn ng ng ngi ta c cu rng: "Gi ph lai vn, s ng tin phn. Kim kin thanh bnh, bt cm phc bn". (B Gi n mun, khin ta phn trc; Nay thy thanh bnh, khng dm phn na). Tng coi vic 3 nm, c gi v lm chc Ngh Lan. L Tin thay. (L Tin l ngi Giao Chu ta). 1 H: tn tc thiu s vng ni H thuc huyn Honh, tnh Qung Ty (CMTB2, 24a dn Hu Hn Th v Nam Chu D Vt Ch cng ghi H pha nam Qung Chu, pha bc Giao Chu). Nguyn bn in nhm l iu H, ch d nhm vi ch iu. 2 Nguyn bn in nhm l: "th qun binh", ng ra l "tht qun binh" (theo Hu Hn Th q.71, Chu Tun truyn), ch tht d nhm vi ch th. 3 Tc l b Giao Ch.