dambrauskiene lietuvos teises pagrindai 2004

LIETUVOS TEISS PAGRINDAI


UDK 340(474.5) Li333

Autori

kolektyvas:

G. Dambrauskien, A. Marcijonas, E. Monkeviius, P. Petkeviius, V. Piesliakas, J. atas, E. ileikis, V Valanius, A. Vileita, D. alimas, S. alimien Koordinatorius doc. dr. Juozas atas 2004-08-27 Nr.A-211 Lietuvos Respublikos vietimo ir mokslo ministerijos Auktj mokykl bendrj vadovli leidybos komisijos rekomenduota Skyri autoriai:

TEISS TEORIJA - doc. dr. Juozas atas KONSTITUCIN TEIS - doc. dr. Egidijus ileikis ADMINISTRACIN TEIS -doc. dr. Pranas Petkeviius CIVILIN TEIS - doc. dr. Alfonsas Vileita CIVILINIO PROCESO TEIS - doc. dr. Virgilijus Valanius Mokesi TEIS, APLINKOS APSAUGOS TEIS -prof. dr. Antanas Marcijonas DARBO TEIS -prof. dr. Genovait Dambrauskien EMS TEIS - doc. dr. Eduardas Monkeviius BAUDIAMOJI TEIS, BAUDIAMOJO PROCESO TEIS -prof. habil. dr. Vytautas Piesliakas TARPTAUTIN IR EUROPOS SJUNGOS TEIS - doc. dr. Dainius alimas, doc. dr. Skirgail alimien Recenzentai: doc. dr. Vytautas Nekroius doc. dr. Vytautas Pakalnikis Leidinio rengim rm Atviros Lietuvos fondas ISBN 9955-616-03-2 G. Dambrauskien, 2004 A. Marcijonas, 2004 E. Monkeviius, 2004 P. Petkeviius, 2004 V. Piesliakas, 2004 J. atas, 2004 E. ileikis, 2004 V. Valanius, 2004 A. Vileita, 2004 D. alimas, 2004 S. alimien, 2004 UAB Justitia", 2004

TURINYSPRATARM ........................................................................................................................... 19 Pirmas skyrius TEISS TEORIJA................................................................................................................... 21 1. Bendrieji valstybs ir teiss klausimai ................................................................................. 23 1.1. Valstybs ir teiss mokslai bendrojoje moksl sistemoje..................................... 23 1.2. Valstybs teorijos (pagrindins idjos) ................................................................ 23 2. Teiss teorijos pagrindai ...................................................................................................... 26 2.1. Teiss samprata .................................................................................................... 26 2.2. Teiss poymiai.................................................................................................... 26 2.3. Teiss teorijos (pagrindins idjos) ..................................................................... 27 2.4. Teiss formos (altiniai) .......................................................................................32 2.5. Teisins sistemos..................................................................................................33 2.6. Lietuvos teisin sistema........................................................................................35 2.7. Lietuvos norminiai teiss aktai.............................................................................38 2.8. Lietuvos teiss normos .........................................................................................44 2.9. Teisiniai santykiai ................................................................................................48 2.10. Teistumas ir teistvarka Lietuvos Respublikoje ...............................................49 2.11. Teistas elgesys, teiss paeidimai ir j prieastys.............................................51 2.12. Teisin atsakomyb ...........................................................................................53 2.13. Teis ir moral....................................................................................................56 Pagrindins svokos.................................................................................................................59 Klausimai .................................................................................................................................60 Uduotys ..................................................................................................................................60 Antras skyrius KONSTITUCIN TEIS ........................................................................................................63 1. Konstitucin teis ir Konstitucija .........................................................................................65 1.1. Konstitucins teiss samprata ir ypatumai............................................................65 1.2. Lietuvos Respublikos Konstitucijos samprata ir ypatumai ...................................70 2. Pamatiniai valstybs organizavimo principai.......................................................................77 2.1. Pamatini valstybs organizavimo princip bendra samprata ............................. 77 2.2. Demokratins valstybs principas ........................................................................77 5


2.3. Respublikins valstybs principas ............................................................ 84 2.4. Nepriklausomos valstybs principas ........................................................ 84 2.5. Teisins valstybs principas...................................................................... 85 3. Konstitucins mogaus teiss ir laisvs .................................................................. 89 3.1. Bendra samprata ...................................................................................... 89 3.2. Prigimtins universaliosios teiss ir laisvs............................................... 90 3.3. Specialiosios pilietins (politins) teiss .................................................. 94 3.4. Specialiosios kins ir kultrins (socialins) teiss..................................97 3.5. Konstitucins asmens pareigos .............................................................. 100 4. Pagrindins valstybs valdios institucijos............................................................ 103 4.1. Seimas .................................................................................................... 103 4.2. Respublikos Prezidentas ir Vyriausyb .................................................. 114 4.3. Teismai................................................................................................... 117 Pagrindins svokos................................................................................................. 127 Klausimai .................................................................................................................128 Uduotys ..................................................................................................................129 Treias skyrius ADMINISTRACIN TEIS ...................................................................................131 1. Administracins teiss samprata ..........................................................................133 1.1. Administracins teiss reguliavimo dalykas ...........................................133 1.2. Administracins teiss reguliavimo metodas ..........................................135 1.3. Administracins teiss altiniai ..............................................................135 1.4. Administracins teiss svokos apibrimas ..........................................136 2. Administracins teiss normos ir santykiai...........................................................137 2.1. Administracins teiss normos samprata ir struktra .............................137 2.2. Administracins teiss norm rys .......................................................138 2.3. Administracins teiss norm galiojimas................................................139 2.4. Administracins teiss norm gyvendinimas.........................................139 2.5. Administracini teisini santyki samprata ir ypatumai .........................140 2.6. Administracini teisini santyki rys...................................................140 2.7. Administracini teisini santyki atsiradimo, pasikeitimo ir pasibaigimo pagrindai............................................................141 3. Vieasis valdymas .................................................................................................142 3.1. Vieojo valdymo samprata ir pagrindiniai bruoai .................................142 3.2. Vieojo valdymo principai ......................................................................145 4. Vieojo valdymo subjektai....................................................................................145 4.1. Vieojo valdymo subjekt samprata .......................................................145 4.2. Vieojo valdymo subjekt rys .............................................................1476

Turinys 4.3. Vieojo valdymo subjekt sistema ......................................................... 148 4.4. Lietuvos Respublikos Vyriausyb........................................................... 148 4.5. Ministerijos ............................................................................................ 151 4.6. Vyriausybs staigos ir staigos prie ministerij ...................................... 152 4.7. Apskrities valdymas ............................................................................... 153 4.8. Savivaldybs valdymo subjektai.............................................................. 154 5. Valstybs tarnyba.................................................................................................. 156 6. Valdymo aktai ...................................................................................................... 159 6.1. Valdymo akt samprata ir juridin reikm............................................ 159 6.2. Valdymo akt skirtumas nuo kit teisini akt ...................................... 160 6.3. Valdymo akt klasifikacija ..................................................................... 161 6.4. Valdymo akt rengimo ir primimo tvarka ............................................. 162 6.5. Valdymo akt paskelbimo ir sigaliojimo tvarka.................................... 163 7. Administracin atsakomyb................................................................................. 164 7.1. Administracins atsakomybs samprata ................................................ 164 7.2. Administracins atsakomybs principai ................................................. 164 7.3. Administracins atsakomybs pagrindas administracins teiss paeidimas ................................................................ 166 7.4. Juridin administracinio teiss paeidimo sudties analiz ................... 166 7.5. Administracins nuobaudos ir j rys.................................................... 168 7.6. Administracini nuobaud skyrimo, apskundimo ir vykdymo procesin tvarka ......................................................................... 171 Pagrindins svokos ................................................................................................. 175 Klausimai ................................................................................................................. 176 Uduotys .................................................................................................................. 177 Ketvirtas skyrius CIVILIN TEIS .................................................................................................... 179 1. Civilins teiss samprata, principai ir altiniai...................................................... 181 1.1. Civilins teiss samprata ........................................................................ 181 1.2. Civilins teiss principai......................................................................... 181 1.3. Civilins teiss altiniai........................................................................... 182 1.4. statymo ir teiss analogija ..................................................................... 182 2. Civilins teiss subjektai....................................................................................... 182 2.1. Fiziniai asmenys ..................................................................................... 182 2.2. Juridiniai asmenys .................................................................................. 183 3. Sandoriai .............................................................................................................. 188 3.1. Sandorio samprata ir sandori rys ......................................................188 3.2. Sandorio subjektai.................................................................................. 1887

LIETUVOS TEISES PAGRINDAI

3.3. Juridiniai poelgiai...............................................................................................189 3.4. Slyginiai sandoriai ............................................................................................189 3.5. Sandorio galiojimo slygos ............................................................................... 189 3.6. Sandorio forma.................................................................................................. 189 3.7. Negaliojantys sandoriai ..................................................................................... 191 3.8. Sandorio pripainimo negaliojaniu padariniai ................................................. 195 4. Atstovavimas..................................................................................................................... 195 4.1. Atstovavimo samprata, subjektai ir rys .......................................................... 195 4.2. Komercinis atstovavimas................................................................................... 197 5. Terminai............................................................................................................................ 198 5.1. Termino samprata.............................................................................................. 198 5.2. Termin rys.................................................................................................... 198 5.3. Termin skaiiavimas........................................................................................ 198 6. Iekinio senaties terminai .................................................................................................. 199 7. Daiktin teis .................................................................................................................... 200 7.1. Daiktins teiss samprata................................................................................... 200 7.2. Daiktini teisi vieumas................................................................................... 200 7.3. Daiktini teisi objektai..................................................................................... 200 7.4. Nekilnojamieji ir kilnojamieji daiktai ................................................................ 201 7.5. Valdymas........................................................................................................... 201 7.6. Nuosavybs teis ............................................................................................... 202 7.7. Bendrosios nuosavybs teis ............................................................................. 204 7.8. Savininko teisi apsauga ir gynimas.................................................................. 205 7.9. Kitos daiktins teiss ......................................................................................... 206 8. Prievoli teis.................................................................................................................... 208 8.1. Prievols samprata ............................................................................................. 208 8.2. Prievols dalykas ............................................................................................... 209 8.3. Prievoli rys ................................................................................................... 209 8.4. Prievoli subjektai ............................................................................................. 209 8.5. Asmen pasikeitimas esant prievolei .................................................................210 8.6. Prievoli vykdymas ........................................................................................... 210 9. Sutari teis ..................................................................................................................... 211 9.1. Sutarties samprata..............................................................................................211 9.2. Sutari rys .................................................................................................... 211 9.3. Sutarties forma ..................................................................................................212 9.4. Sutari sudarymo tvarka .................................................................................. 212

8

Turinys

10. Civilin atsakomyb.........................................................................................................212 10.1. Civilins atsakomybs samprata ir rys..........................................................212 10.2. Civilins atsakomybs slygos.........................................................................213 10.3. Sutartin atsakomyb .......................................................................................213 10.4. Deliktin atsakomyb.......................................................................................214 11. Atskiros sutari rys .....................................................................................................216 11.1. Pirkimo-pardavimo sutartis ..............................................................................216 11.2. Nuomos sutartis................................................................................................220 11.3. Lizingo sutartis ................................................................................................223 11.4. Gyvenamj patalp nuomos sutartis...............................................................224 11.5. Panaudos sutartis ..............................................................................................228 11.6. Rangos sutartis .................................................................................................229 11.7. Krovini veimo sutartis ..................................................................................231 11.8. Paskolos sutartis ...............................................................................................232 11.9. Bank sutartys. Atsiskaitymo teisiniai santykiai ..............................................233 11.10. Draudimo sutartis ...........................................................................................235 12. Intelektin nuosavyb ......................................................................................................238 12.1. Autori teiss....................................................................................................238 12.2. Gretutins teiss ...............................................................................................243 12.3. Autori teisi ir gretutini teisi kolektyvinis administravimas .......................245 12.4. Autori teisi ir gretutini teisi gynimas ........................................................246 12.5. Pramonin nuosavyb.......................................................................................246 13. Paveldjimo teis .............................................................................................................253 13.1. Paveldjimo teiss samprata .............................................................................253 13.2. Paveldjimo pagrindai ......................................................................................253 13.3. Palikimo atsiradimo laikas ir vieta ...................................................................254 13.4. pdiniai............................................................................................................254 13.5. Paveldjimas pagal statym.............................................................................254 13.6. Paveldjimas pagal testament .........................................................................255 13.7. Palikimo primimas ir jo atsisakymas ............................................................. 257 14. eimos teis .................................................................................................................... 259 14.1. eimos teiss samprata, principai ir altiniai ....................................................259 14.2. Santuoka, jos sudarymo slygos ir tvarka........................................................ 259 14.3. Asmeniniai ir turtiniai sutuoktini santykiai.................................................... 261 14.4. Santuokos negaliojimas ir santuokos nutraukimas........................................... 264 14.5. Asmeniniai bei turtiniai tv ir vaik santykiai ............................................... 267

9


14.6. vaikinimas ......................................................................................................272 14.7. Globa ir rpyba................................................................................................ 273 Pagrindins svokos ..............................................................................................................274 Klausimai ..............................................................................................................................277 Udaviniai .............................................................................................................................278 Penktas skyrius CIVILINIO PROCESO TEIS ............................................................................................281 1. Bendrosios civilinio proceso nuostatos..............................................................................283 1.1. Civilinio proceso esm. Civilinis procesas ir civilinio proceso teis, jos paskirtis ..........................................283 1.2. Civilinio proceso tikslai .....................................................................................284 1.3. Civilinio proceso principai .................................................................................284 1.4. Byl priskirtinumas teismams ir teismingumas..................................................293 1.5. Proceso dalyviai .................................................................................................295 1.6. Bylinjimosi ilaidos..........................................................................................296 1.7. Teismo nuobaudos .............................................................................................297 1.8. Procesiniai dokumentai ir j teikimas ...............................................................298 1.9. Iekinys ............................................................................................................. 300 1.10. Laikinosios apsaugos priemons .....................................................................301 1.11. Teismo posdiai..............................................................................................302 2. Procesas pirmosios instancijos teisme ...............................................................................303 2.1. rodymai .............................................................................................................303 2.2. Gino teisena......................................................................................................304 2.3. Teismo sprendimai ............................................................................................ 308 3. Bylos nagrinjimas apeliacins instancijos teisme.............................................................312 3.1. Apeliaciniai skundai...........................................................................................312 3.2. Atskirieji skundai .............................................................................................. 316 4. Kasacinis procesas ............................................................................................................ 316 5. Proceso atnaujinimas ........................................................................................................ 318 Pagrindins svokos...............................................................................................................320 Klausimai.............................................................................................................................. 321 Uduotys............................................................................................................................... 321 etas skyrius MOKESI TEIS.............................................................................................................. 323 1. Mokesi samprata, esm ir rys .................................................................................... 325 1.1. Valstybs pajamos ir mokesi samprata.......................................................... 325 1.2. Mokesi rys ................................................................................................. 325 2. Lietuvos Respublikos valstybin mokesi sistema ......................................................... 326

10

Turinys

3. Mokesi teiss samprata. Mokesi teiss normos ir mokestiniai teisiniai santykiai......................................................327 3.1. Mokesi teiss svoka ir dalykas ......................................................................327 3.2. Mokesi teiss normos......................................................................................327 3.3. Mokestiniai teisiniai santykiai ........................................................................... 328 4. Mokesi teiss altiniai.....................................................................................................328 5. Apmokestinimo teisinis reglamentavimas ......................................................................... 329 5.1. Apmokestinimo tvarka........................................................................................329 5.2. Mokesi moktojai, j pareigos ir teiss .......................................................... 329 5.3. Apmokestinimo objektas ir mokesio baz........................................................ 330 5.4. Mokesio dydis (tarifas) .....................................................................................330 5.5. Mokesi mokjimo taisykls............................................................................ 330 6. Mokesi administravimas................................................................................................ 331 6.1. Mokesi administravimo samprata ................................................................. 331 6.2. Mokesius administruojanios institucijos ir j kompetencija........................... 332 6.3. Mokesi apskaiiavimas ir sumokjimas ......................................................... 334 6.4. Mokestini gin nagrinjimas.......................................................................... 336 7. Kai kuri mokesi apibdinimas ..................................................................................... 338 7.1. Pridtins verts mokestis.................................................................................. 338 7.2. Akcizas .............................................................................................................. 339 7.3. Gyventoj pajam mokestis............................................................................... 339 7.4. Pelno mokestis ................................................................................................... 340 7.5. ems mokestis ................................................................................................. 340 7.6. Paveldimo turto mokestis................................................................................... 340 8. Atsakomyb u mokesi statym paeidimus ................................................................ 341 8.1. Teisin atsakomyb u mokesi statym paeidim ir jos pagrindas .... 341 8.2. Finansins sankcijos........................................................................................... 341 8.3. Atleidimas nuo baud ........................................................................................ 342 8.4. Administracin ir baudiamoji atsakomyb u mokesi statym paeidimus............................................................................. 343 Pagrindins svokos .............................................................................................................. 344 Klausimai .............................................................................................................................. 345 Uduotys................................................................................................................................ 345 Septintas skyrius DARBO TEIS ..................................................................................................................... 347 1. Darbo teis: bendroji dalis................................................................................................. 349 1.1. Darbo teiss svoka, sistema, principai ir metodas ............................................ 349 1.2. Darbo teiss altiniai .......................................................................................... 352 11


1.3. Darbo teiss vienyb ir diferenciacija.................................................... 353 1.4. Darbo teiss subjektai ............................................................................ 353 1.5. Darbo teiss subjekt atstovavimas ........................................................ 355 2. Kolektyviniai darbo santykiai............................................................................... 356 2.1. Socialin partneryst .............................................................................. 356 2.2. Kolektyvin sutartis................................................................................357 2.3. mons kolektyvin sutartis ...................................................................358 2.4. Kolektyviniai darbo ginai ..................................................................... 360 3. Individuals darbo santykiai.................................................................................363 3.1. darbinimo svoka ir institucijos.............................................................363 3.2. Darbo sutartis ......................................................................................... 364 3.3. Darbo ir poilsio laikas ............................................................................371 3.4. Darbo umokestis. Garantijos ir kompensacijos .....................................378 3.5. Darbo drausm .......................................................................................381 3.6. Materialin atsakomyb .........................................................................383 3.7. Darbo ginai ...........................................................................................385 3.8. Sauga darbe ............................................................................................387 Pagrindins svokos .................................................................................................388 Klausimai .................................................................................................................389 Uduotys ..................................................................................................................390 Atuntas skyrius APLINKOS APSAUGOS TEIS .............................................................................391 1. Aplinkos apsaugos teiss samprata ir altiniai ......................................................393 1.1. Valstybs aplinkosaugin funkcija ..........................................................393 1.2. Lietuvos Respublikos aplinkos apsaugos teiss sistema..........................394 1.3. Aplinkos apsaugos teiss svoka, dalykas ir objektas ..............................394 1.4. Aplinkos apsaugos teiss altiniai ...........................................................394 2. Valstybinis aplinkos apsaugos valdymas................................................................395 2.1. Valstybinio aplinkos apsaugos valdymo samprata ir funkcijos ................395 2.2. Valstybinio aplinkos apsaugos valdymo organizacin struktra ..............395 2.3. Aplinkos apsaugos valstybin kontrol...................................................397 3. Aplinkosauginiai kins veiklos pagrindai ............................................................398 3.1. kins veiklos aplinkosauginio pagrindimo tikslai ir priemons ............398 3.2. Teritorij planavimo teisinis reguliavimas.............................................. 398 3.3. Planuojamos kins veiklos poveikio aplinkai vertinimas .......................399 3.4. kins veiklos objekt, galini turti poveik aplinkai, projektavimas, statyba ir primimas naudoti..........................................................................400 3.5. kins veiklos objekt eksploatavimas ...................................................40112

Turinys

3.6. Atliek tvarkymo teisinis reguliavimas .................................................. 402 3.7. Ekonominis aplinkos apsaugos mechanizmas......................................... 403 3.8. Aplinkos apsaugos normatyvai, standartai, limitai.................................. 403 4. Atskir aplinkos objekt apsaugos teisinio reguliavimo pagrindai ....................... 404 4.1. Aplinkos oro apsauga ............................................................................. 404 4.2. Dirvoemio apsauga ............................................................................... 405 4.3. Laukins augalijos apsauga .................................................................... 406 4.4. Laukins gyvnijos apsauga....................................................................408 4.5. Saugom teritorij apsauga ....................................................................410 4.6. Vandens apsauga ....................................................................................411 5. Teisin atsakomyb u aplinkos apsaugos statym paeidim..............................412 Pagrindins svokos..................................................................................................415 Klausimai .................................................................................................................415 Uduotys...................................................................................................................416 Devintas skyrius EMS TEIS.........................................................................................................417 1. ems teiss aka..................................................................................................419 1.1. ems teiss dalykas, metodas, ypatumai. ems teisiniai santykiai ...............................................................................419 1.2. ems teiss altiniai, j sistema ............................................................421 2. ems nuosavybs teis ........................................................................................422 2.1. ems nuosavybs teiss svoka, rys ir turinys ....................................422 2.2. Privati ems nuosavyb .........................................................................423 2.3. Valstybin ems nuosavyb ...................................................................425 2.4. Bendroji ems nuosavyb......................................................................426 2.5. ems servitutai ir kiti nuosavybs teisi ribojimai..................................................................427 2.6. ems nuosavybs teiss gynimas ..........................................................428 3. ems sandoriai....................................................................................................428 3.1. ems sandori svoka, forma ir rys .................................................. 428 3.2. ems nuosavybs perleidimo sutartys .................................................. 429 3.3. ems keitimo sutartis.......................................................................... 430 3.4. ems nuomos ir kitos jos naudojimo sutartys....................................... 431 4. ems naudojimo teis ........................................................................................ 432 4.1. ems naudojimo teiss turinys ir rys ................................................ 432 4.2. ems kio paskirties emi naudojimas ............................................... 433 4.3. Kitos paskirties emi naudojimas ........................................................ 435 4.4. ems pamimas visuomens poreikiams.............................................. 43713


5. ems valdymo teis......................................................................................................... 437 5.1. ems valdymo teiss svoka ir turinys............................................................. 437 5.2. Valstybinio ems valdymo sistema .................................................................. 439 5.3. Valstybin emtvarka ir ems kadastras......................................................... 440 5.4. ems teisinis registravimas .............................................................................. 441 6. ems teisin apsauga ....................................................................................................... 442 6.1. ems teisins apsaugos svoka ir sistema ........................................................ 442 6.2. Specialiosios ems apsaugos priemons........................................................... 442 6.3. Atsakomyb u ems teiss paeidimus ...........................................................444 6.4. ems gin nagrinjimas.................................................................................. 446 Pagrindins svokos .............................................................................................................. 448 Klausimai .............................................................................................................................. 449 Uduotys................................................................................................................................ 450 Deimtas skyrius BAUDIAMOJI TEIS ........................................................................................................451 1. Baudiamoji teis ir baudiamasis statymas.....................................................................453 1.1. Baudiamoji teis kaip teiss aka .....................................................................453 1.2. Baudiamasis statymas ir jo galiojimas ............................................................453 2. Pagrindins baudiamosios teiss nuostatos (principai), tvirtintos naujajame Baudiamajame kodekse......................................................................455 2.1. Nusikaltimo sudtis - baudiamosios atsakomybs pagrindas............................455 2.2. Non bis in idem principas (negalima du kartus bausti u t pat)........................455 2.3. Baudiamosios atsakomybs teisingumo principas ............................................456 2.4. Atsakomybs individualizavimo principas .........................................................456 2.5. anso principas................................................................................................... 457 2.6. Nukentjusiojo interes ipltimo principas.......................................................457 2.7. Gero kaltininko elgesio ir pagalbos atskleidiant nusikaltimus skatinimo principas .........................................................458 3. Baudiamojo kodekso struktra ........................................................................................459 4. Baudiamosios atsakomybs pagrindai .............................................................................459 4.1. Nusikalstamos veikos samprata .........................................................................459 4.2. Nusikaltim kategorijos .....................................................................................460 4.3. Baudiamoji atsakomyb u atskiras nusikalstamas veikas ...............................461 5. Nusikalstamos veikos sudtis ir jos baudiamoji teisin reikm ......................................464 5.1. Nusikalstamos veikos sudties samprata ir reikm...........................................464 5.2. Nusikalstamos veikos (nusikaltimo ir baudiamojo nusiengimo) sudties poymiai..................................465 5.3. Nusikalstamos veikos sudi rys ..................................................................466

14

Turinys

6. Objektyvieji nusikalstamos veikos sudties poymiai ....................................................... 467 6.1. Pavojinga veika.................................................................................................. 467 6.2. Nusikalstamos veikos padarymo padariniai ....................................................... 470 6.3. Asmens, padariusio nusikalstam veik, amius................................................ 471 6.4. Fakultatyvs objektyvieji nusikalstamos veikos sudties poymiai ...................................................................................................... 471 7. Subjektyvieji nusikalstamos veikos sudties poymiai ...................................................... 472 7.1. Pakaltinamumas kaip baudiamosios atsakomybs slyga. Nepakaltinamumo samprata ir poymiai .................................................................................................472 7.2. Ribotas pakaltinamumas ir jo baudiamoji teisin reikm................................474 7.3. Kalts samprata ..................................................................................................475 7.4. Klaida ir jos taka kaltininko atsakomybei .........................................................479 7.5. Kazusas ir jo baudiamasis teisinis vertinimas...................................................480 8. Baudiamj atsakomyb alinanios aplinkybs..............................................................481 8.1. Btinoji gintis.....................................................................................................482 8.2. Asmens, padariusio nusikalstam veik, sulaikymas..........................................484 8.3. Profesini pareig vykdymas .............................................................................484 8.4. Btinasis reikalingumas .....................................................................................484 8.5. Teissaugos institucijos uduoties vykdymas.....................................................485 8.6. sakymo vykdymas.............................................................................................485 8.7. Pateisinama profesin ar kin rizika .................................................................485 8.8. Mokslinis eksperimentas ....................................................................................485 9. Baudiamoji atsakomyb u nebaigt nusikalstam veik.................................................486 10. Keli asmen dalyvavimas padarant nusikalstam veik ir j baudiamoji atsakomyb ................................................................................................488 10.1. Bendrininkavimo samprata ir poymiai............................................................488 10.2. Bendrinink rys ............................................................................................490 10.3. Bendrininkavimo formos..................................................................................491 10.4. Prisidjimas prie nusikalstamos veikos ........................................................... 492 11. Nusikalstamos veikos padarymo teisiniai padariniai ...................................................... 493 11.1. Baudiamosios atsakomybs samprata ............................................................ 493 11.2. Bausm ir jos paskirtis..................................................................................... 495 11.3. Bausmi rys ................................................................................................. 495 11.4. Bausms skyrimas ........................................................................................... 498 11.5. Atleidimas nuo baudiamosios atsakomybs................................................... 501 11.6. Atleidimas nuo bausms .................................................................................. 503 11.7. Senatis ............................................................................................................. 506 11.8. Teistumas......................................................................................................... 507

15


Pagrindins svokos ..............................................................................................................509 Klausimai .............................................................................................................................. 511 Uduotys................................................................................................................................511 Vienuoliktas skyrius BAUDIAMOJO PROCESO TEIS....................................................................................513 1. Bendrosios baudiamojo proceso nuostatos.......................................................................515 1.1. Baudiamasis procesas kaip teiss aka ir mokymo disciplina...........................515 1.2. Baudiamojo proceso statymai..........................................................................515 1.3. Baudiamojo proceso principai ..........................................................................516 1.4. Baudiamojo proceso dalyviai ...........................................................................519 2. Ikiteisminis baudiamosios bylos tyrimas..........................................................................524 2.1. Ikiteisminio tyrimo pradia ................................................................................524 2.2. tariamojo sulaikymas ir kardomosios priemons ..............................................525 2.3. rodymai ir j rinkimas ikiteisminio tyrimo metu ..............................................527 2.4. Ikiteisminio tyrimo pabaiga ...............................................................................528 3. Bylos nagrinjimas pirmosios instancijos teisme.............................................................. 530 3.1. Bendrosios nuostatos..........................................................................................530 3.2. Bylos nagrinjimo pirmosios instancijos teisme stadijos................................... 531 4. Bylos nagrinjimas apeliacins instancijos teisme.............................................................537 4.1. Apskundimas apeliacins instancijos teismui .................................................... 537 4.2. Apeliacinis procesas ir jo ypatumai ................................................................... 537 4.3. Bylos nagrinjimas apeliacins instancijos teismo posdyje ............................. 538 5. Bylos nagrinjimas kasacins instancijos teisme .............................................................. 539 5.1. Kasacinio apskundimo pagrindai....................................................................... 539 5.2. Kasacinis procesas ir jo ypatumai...................................................................... 540 5.3. Bylos nagrinjimas kasacins instancijos teismo posdyje................................ 541 Pagrindins svokos.............................................................................................................. 543 Klausimai .............................................................................................................................. 544 Uduotys ............................................................................................................................... 544 Dvyliktas skyrius TARPTAUTIN IR EUROPOS SJUNGOS TEIS .......................................................... 545 1. Tarptautin teis................................................................................................................ 547 1.1. Tarptautins teiss svoka ................................................................................. 547 1.2. Tarptautin vieoji ir tarptautin privatin teis................................................. 549 1.3. Tarptautins teiss specifika .............................................................................. 550 1.4. Tarptautins ir nacionalins teiss santykis ....................................................... 555 1.5. Tarptautins teiss sistema ................................................................................ 557

16

Turinys 1.6. Jus cogens normos................................................................................... 558 1.7. Pagrindiniai tarptautins teiss principai ................................................559 2. Europos Sjungos teis......................................................................................... 560 2.1. Europos Bendrij teiss virenyb ..........................................................561 2.2. Europos Bendrij teiss tiesioginis galiojimas ir taikymas ..................... 562 2.3. Europos Bendrij teiss vieningo veikimo utikrinimas bei taikymas valstybse narse ...................................................................... 563 2.4. Europos Bendrij teiss sistema.............................................................563 2.5. Pagrindins teiss ...................................................................................566 2.6. Bendrieji Europos Bendrij teiss principai...........................................567 2.7. Struktriniai Europos Bendrij teiss principai......................................568 Pagrindins svokos .................................................................................................572 Klausimai .................................................................................................................574 Uduotys...................................................................................................................575

3

PRATARMNuo seniausi laik inoma, kad n viena moni visuomen negali normaliai gyvuoti ir vystytis, jei nepaisomos joje galiojanios elgesio (bendrabvio) normos ir taisykls. iais laikais kiekvienas mogus gyvena valstybs forma organizuotoje ir i esms teiss norm reguliuojamoje visuomenje. Kiekvienoje valstybje veikia joje priimti statymai, kiti teiss aktai, reguliuojantys vairius moni tarpusavio santykius. Kad valstybje vyraut tvarka ir drausm, jos pilieiai turi inoti bent svarbiausias joje galiojanias bendravimo taisykles ir elgtis taip, kaip to reikalauja jos statymai (teiss normos). Lietuvoje, kaip ir bet kurioje kitoje valstybje, galioja daug vairi statym ir postatymini teiss akt, kuriuose sureguliuoti svarbiausi ms alyje visuomeniniai santykiai: nustatytos mogaus teiss ir pareigos, j gyvendinimo tvarka, atsakomybs formos ir kt. Vien tik Seimo priimt statym iuo metu suskaiiuojama per tris tkstanius. ioje statym gausybje nelengva susigaudyti net ir teiss specialistams. Taiau statymuose tvirtinta daug ir toki teisini dalyk, kuriuos turi inoti kiekvienas Lietuvos pilietis. Vadinasi, btina organizuoti teisin visuomens vietim ir mokym, vis pakop mokyklose dstyti teiss pradmen ir pagrind kursus, pristatyti bei aikinti visuomenei naujus teiss aktus, rengti ir leisti teisins tematikos straipsnius ir kt. ios ir kitos teisinio vietimo bei mokymo priemons turt bti naudojamos sistemingai, pagal specialiai tam parengt vientis valstybin program. Nedelsiant tai daryti skatina pats gyvenimas, teisins valstybs ir gerovs visuomens ms alyje krimo tikslai. Jei iuolaikiniame - labai dinamikame, permain kupiname - gyvenime mogus teisikai neipruss, jis pasmerktas neskmms ir atsilikimui. iuo metu ypa svarbu, kad reikalingiausios teiss inios bt nedelsiant, nuosekliai ir sistemingai perteikiamos alies auktj mokykl studentams. Be to, svarbu, kad tai bt daroma studij programose tvirtintos Lietuvos teiss pagrind, kaip privalomos disciplinos, dstymo tvarka. Tik taip perteikiant teiss inias galima pasiekti, kad specialistas gyt reikiam teisin iprusim, kuris leist jam uimti deram pilietin pozicij. Darbui vairiose kins veiklos srityse rengiam auktos kvalifikacijos specialist teisinis mokymas btinas dar todl, kad skmingai klostytsi j bsimoji profesin veikla. Visi svarbiausi santykiai, susij su moni valdymu ir verslo organizavimu, iuo metu sureguliuoti teiss norm (statym ir postatymini teiss akt). Todl tinkami, teisikai pagrsti sprendimai gali bti priimami tik inant teiss norm reikalavimus.

19


iame vadovlyje sutelkta bei koncentruotai pateikta reikalingiausia mogaus gyvenime ir jo praktinje veikloje teisin informacija, apimanti pagrindines Lietuvos teisins sistemos struktrines dalis - pradedant trumpa teiss teorijos apvalga bei pratsiant pakankamai isamia atskir teiss ak (konstitucins, administracins, civilins, darbo, baudiamosios ir kt.) analize. Jo autoriai - Vilniaus universiteto Teiss fakulteto ir Lietuvos teiss universiteto profesoriai ir docentai - leidin skiria pirmiausia Lietuvos auktj mokykl ne teiss specialybs studentams. Kadangi vadovlyje pateikta informacija pagrsta i esms naujausi kodeks ir statym nuostatomis, jis bus naudingas ir praktikuojantiems teisininkams bei kit srii specialistams, kuri domjimosi sritis ar praktin veikla susijusi su teisiniais dalykais ar (ir) praktiniu j panaudojimu.

PIRMAS SKYRIUS

TEISS TEORIJA

dambrauskiene lietuvos teises pagrindai 2004

Documents