dao tao tham van 4

Khai th¸c çc nhu cÇu cña th©n chñ

QuyÓn I Mo®un II, Bµi III: Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

103

• çch thøc giao tiÕp cña trÎ phô thuéc vµo ®é tuæi vµ møc ®é ph¸t triÓn cña trÎ. • Do vËy, giao tiÕp cã hiÖu qu¶ víi trÎ ®ßi hái chóng ta ®iÒu chØnh hoÆc

thay ®æi çch tiÕp cËn cña m×nh cho phï hîp víi møc ®é ph¸t triÓn cña trÎ.

3. Vai trß cña nhµ tham vÊn khi lµm viÖc víi trÎ em vµ thanh thiÕu niªn: Ho¹t ®éng nhãm nhá (35 phót) • Yªu cÇu häc viªn chia thµnh çc nhãm nhá 4 hoÆc 5 ng−êi • §Þnh nghÜa l¹i l¹i kh¸i niÖm cña tham vÊn vµ ph©n biÖt gi÷a tham vÊn vµ cè vÊn, nhÊn m¹nh

r»ng chóng ta ®ang häc ®Ó trë thµnh nhµ tham vÊn chø kh«ng ph¶i lµ nhµ cè vÊn • Yªu cÇu çc nhãm tr¶ lêi nh÷ng c©u hái sau:

1. Nhµ tham vÊn sÏ lµm nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ nµo ®Ó gióp trÎ? 2. Vai trß cña nhµ tham vÊn khi lµm viÖc víi trÎ lµ g×?

• Dµnh cho mçi nhãm nhá kho¶ng 20 phót vµ mçi ng−êi kho¶ng 15 phót ®Ó tËp hîp l¹i nh÷ng kh¸m ph¸ cña ç nh©n hoÆc cña nhãm ®ã

Ph¸t tµi liÖu 7.1: Vai trß cña nhµ tham vÊn khi lµm viÖc víi trÎ em

• Tr×nh bµy tãm t¾t çc th«ng tin quan träng nh− trong phÇn KiÕn thøc tham kh¶o. • §−a ra tèi thiÓu 1 vÝ dô vÒ çch thøc mµ nhµ tham vÊn cã thÓ gióp trÎ nhËn thøc

®−îc nh÷ng g× ®· x¶y ra víi çc em trong qu¸ khø cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn th¸i ®é cña çc em hiÖn nay ra sao vµ çc em cã thÓ lµm g× ®Ó thay ®æi.

4 Hái häc viªn : T¹i sao viÖc gióp trÎ x¸c ®Þnh vµ ®èi mÆt víi çc c¶m gi¸c l¹i cã ý nghÜa? Ng−êi lín cã thÓ gióp trÎ lµm viÖc nµy nh− thÕ nµo?

Ph¸t tµi liÖu 7.2: Gióp trÎ ®èi mÆt víi çc c¶m gi¸c

4 Hái häc viªn : Nhµ tham vÊn cã thÓ thÓ hiÖn sù t«n träng trÎ nh− thÕ nµo?

4. Giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn: Tr×nh bµy vµ th¶o luËn (20 phót)

4 Hái häc viªn: Anh/chÞ nªn sö dông ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn nµo ®Ó giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn? Çch tiÕp cËn víi thanh thiÕu niªn kh¸c víi çch tiÕp cËn víi trÎ nhá tuæi nh− thÕ nµo?

• ChØ ra r»ng nh÷ng trÎ lín, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn th−êng cã xu h−íng hßa nhËp víi b¹n cïng trang løa vµ kh«ng thÊy tho¶i m¸i khi giao tiÕp cëi më víi ng−êi lín. Mét çch ®Ó thu phôc lßng tin cña mét thanh thiÕu niªn lµ ®¶m b¶o víi çc em r»ng mäi chuyÖn th¶o luËn víi nhau trong cuéc tham vÊn sÏ "®−îc gi÷ kÝn gi÷a hai ng−êi " (vµ tÊt nhiªn lµ b¹n nªn gi÷ lêi høa!).

• §−a ra cho häc viªn mét sè gîi ý kh¸c vÒ giao tiÕp cã hiÖu qu¶ víi ng−êi vÞ thµnh niªn (xem phÇn KiÕn thøc tham kh¶o)

Ph¸t tµi liÖu 7.3: Çc b−íc trong giao tiÕp thanh thiÕu niªn.

5. Ra quyÕt ®Þnh: Ho¹t ®éng trÝ tuÖ vµ th¶o luËn (45 phót)



104

Chó ý: Ho¹t ®éng nµy cã thÓ ®−îc th¶o luËn theo nhãm hoÆc tõng ç nh©n ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh sau ®ã th¶o luËn nhãm lín.

Ph¸t tµi liÖu ph¸t tay 7.4: Çc c©u hái th¶o luËn: Ra quyÕt ®Þnh

• Yªu cÇu häc viªn dµnh kho¶ng 15 phót ph¶n håi çc c©u hái trong tµi liÖu. • T¹o ®iÒu kiÖn th¶o luËn nhãm lín vµ so s¸nh nh÷ng c©u tr¶ lêi cña çc nhãm. • ChØ ra r»ng viÖc mêi trÎ tham gia vµo viÖc ra çc quyÕt ®Þnh cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn

cuéc sèng cña çc em bëi v×: 3. §iÒu ®ã t¹o cho nhµ tham vÊn c¬ héi ®Ó t¹o nªn m« h×nh çc kü

n¨ng ra quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶. 2. §iÒu ®ã gióp trÎ c¶m thÊy cã ®ñ kh¶ n¨ng, cã ®ñ phÈm chÊt vµ ®−îc t¨ng c−êng n¨ng lùc.

Ph¸t tµi liÖu ph¸t tay 7.5: Çc b−íc ®Ó ra nh÷ng quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cho çc häc viªn tham kh¶o



105

ChÝnh v× lý do nµy mµ viÖc nhµ tham vÊn cã kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ çc kü n¨ng sèng – nh÷ng ®iÒu cã thÓ xuÊt ph¸t tõ kinh nghiÖm sèng lµ rÊt thó vÞ lµ rÊt cã ý nghÜa. Chóng ta kh«ng thÓ gióp trÎ, vÝ dô, ®Ó hiÓu nh÷ng thay ®æi diÕn ra trong c¬ thÓ çc em trõ khi chóng ta hiÓu râ nh÷ng thay ®æi nµy trong chóng ta. 5. Gióp trÎ ra çc quyÕt ®Þnh tèt cho b¶n th©n vµ cho cuéc sèng cña çc em D¹y trÎ nh÷ng kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh tèt lµ mét çch rÊt quan träng nhµ tham vÊn gióp ®ì th©n chñ. H·y nhí l¹i thµnh ng÷ “Anh/chÞ cã thÓ cho mét ng−êi mét con ç ®Ó anh ta sèng qua ngµy h«m ®ã, nh−ng anh/chÞ cã thÓ d¹y anh ta çch c©u ç ®Ó sèng nèt phÇn ®êi cßn l¹i.” Trong tham vÊn, chóng ta kh«ng ra quyÕt ®Þnh cho th©n chñ (cho hä ç); thay vµo ®ã, chóng ta trang bÞ cho trÎ nh÷ng c«ng cô cÇn thiÕt ®Ó çc em ra quyÕt ®Þnh cho chÝnh b¶n th©n çc em, vµ cho cuéc sèng cña çc em. §©y lµ chñ ®Ò quan träng sÏ ®−îc th¶o luËn ë phÇn sau.

Giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn Mét sè ®iÓm vÒ giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn:

• H·y nh¹y c¶m vµ th«ng c¶m víi nh÷ng tr¶i nghiÖm cña thanh thiÕu niªn. Lu«n nhí r»ng thanh thiÕu niªn lµ nh÷ng ng−êi ®ang cã nh÷ng thay ®æi vÒ t©m lý vµ x· héi; h·y ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ cña thanh thiÕu niªn (th«ng c¶m) khi anh/chÞ c¶m thÊy bÊt ®ång hoÆc kh«ng kiªn nhÉn ®−îc n÷a.

• H·y thÓ hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¶m gi¸c, ý nghÜ cña thanh thiÕu niªn. • Hái mét çch nhÑ nhµng ®Ó t×m ra nh÷ng lý gi¶i cho hµnh vi cña th©n

chñ vÞ thµnh niªn mµ kh«ng chÊt vÊn hoÆc kÕt thóc ®ét ngét. • Cè g¾ng hiÓu quan ®iÓm cña thanh thiÕu niªn tr−íc khi bµy tá quan

®iÓm cña b¶n th©n. • Thõa nhËn r»ng thanh thiÕu niªn cã thÓ cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c anh/chÞ,

chÊp nhËn çc ý kiÕn ®ã nh− mét dÊu hiÖu cho sù ph¸t triÓn ç nh©n cña th©n chñ nÕu nã kh«ng tæn h¹i hay nguy hiÓm cho th©n chñ hay ng−êi kh¸c. Tr¸nh bÊt ®ång víi çc th©n chñ thanh thiÕu niªn hay nãi r»ng çc em “sai”

• Mét sè th©n chñ, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn, th−êng chia sÎ nhiÒu h¬n víi nh÷ng

nhµ tham vÊn, nh÷ng ng−êi kh«ng nh÷ng chØ hái mµ cßn chia sÎ tr¶i nghiÖm b¶n th©n víi hä. NÕu anh/chÞ chØ nãi vÒ b¶n th©n, h·y tr¸nh lµm chñ cuéc nãi chuyÖn vµ h·y nghÜ r»ng môc tiªu cña anh/chÞ lµ th©n chñ. Lu«n ®ång c¶m vµ liªn hÖ chuyÖn cña anh/chÞ víi t×nh huèng cña th©n chñ. VÝ dô, “C« hoµn toµn hiÓu ch¸u sÏ rÊt buån khi b¹n ch¸u chuyÓn ®i. Khi ng−êi b¹n th©n nhÊt cña c« chuyÓn ®i thµnh phè kh¸c c« nhí lµ c« ®· rÊt buån vµ c« ®¬n. ”

• H·y nhí r»ng mét môc tiªu trong tham vÊn th©n chñ vÞ thµnh niªn lµ

gióp hä ph¸t triÓn suy nghÜ tõ quan ®iÓm bao gåm çc lùa chän kh¸c nhau chøa ®ùng hai hay nhiÒu mÆt ®èi lËp. VÝ dô mét em g¸i cã thÓ tin r»ng em chØ cã mét lùa chän duy nhÊt lµ nghØ häc v× em ®· thi tr−ît. Anh/chÞ cã thÓ gióp c« bÐ nhËn ra çc kh¶ n¨ng kh¸c (vÝ dô, em cã thÓ häc ch¨m h¬n



106

trong lÇn thi tíi, nãi chuyÖn víi thÇy, c« gi¸o vÒ çch em cã thÓ tr¶ nî bµi thi…)

• Tr¸nh thÓ hiÖn th¸i ®é söng sèt hay bèi rèi khi trÎ tiÕt lé ®iÒu g× ®ã thùc

sù phiÒn to¸i hay g©y ®au khæ. ThÓ hiÖn sî h·i hay kh«ng tho¶i m¸i sÏ chuyÓn tíi th©n chñ mét bøc th«ng ®iÖp r»ng c©u chuyÖn cña em qu¸ søc cña anh/chÞ. TrÎ ®ã cã thÓ sÏ chän kh«ng “trót g¸nh nÆng” lªn anh/chÞ víi nh÷ng th«ng tin mµ em thùc sù cÇn chia sÎ víi mét ai ®ã n÷a.

• Kh«ng ®èi xö kÎ c¶ víi th©n chñ vÞ thµnh niªn. H·y ®èi xö víi çc em

nh− nh÷ng ng−êi lín trÎ tuæi, nh÷ng ng−êi cã ®ñ n¨ng lùc suy nghÜ cho b¶n th©n. Lµm ®−îc nh− thÕ trÎ sÏ tin cËy vµo anh/chÞ h¬n.

H·y nhí r»ng, nãi víi thanh thiÕu niªn víi th¸i ®é chÊp nhËn, th«ng c¶m, vµ kh«ng chÊt vÊn lµ ®ang gióp ®ì hä. Khi lÇn ®Çu tiªn anh/chÞ gÆp gì mét thanh thiÕu niªn (hoÆc bÊt cø mét th©n chñ nµo), h·y t×m ra mét sè ®iÓm vÒ ng−êi ®ã mµ anh/chÞ cã thÓ t«n träng vµ nh÷ng çch anh/chÞ cã thÓ th«ng c¶m víi t×nh huèng cña th©n chñ. NÕu anh/chÞ kh«ng thÓ kh¸m ph¸ ra nh÷ng®iÒu nµy, anh/chÞ sÏ kh«ng thÓ gióp ®ì th©n chñ. Thanh thiÕu niªn th−êng cã hµng t¸ çc çch ®Ó “kiÓm tra” nhµ tham vÊn. VÝ dô, lóc ®Çu trÎ th−êng tõ chèi nãi chuyÖn víi nhµ tham vÊn. Víi mét sè trÎ, ®©y cã thÓ lµ çch ®Ò çc em b¶o vÖ minh tr−íc nh÷ng nçi ®au cã thÓ x¶y ra; çc em cã thÓ nhgÜ r»ng nhµ tham vÊn còng nh− nh÷ng ng−êi lín kh¸c trong cuéc sèng cña çc em, nh÷ng ng−êi ®· lµm h¹i vµ kh«ng hiÓu t×nh c¶nh cña çc em. Nhµ tham vÊn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn lùc gièng nh− thµy cè hoÆc bè mÑ, hä lµ nh÷ng “®ång minh” cña trÎ; ng−êi mµ trÎ cã thÓ tin t−ëng. Çch tèt nhÊt ®Ò v−ît qua “nh÷ng kiÓm tra” mµ trÎ sö dông lµ l¾ng nghe trÎ. Sù l¾ng nghe ch©n thµnh, trung thùc vµ kh«ng ph¸n xÐt th−êng hiÕm khi x¶y ra trong cuéc ®êi cña trÎ. Còng vËy hái çc c©u hái më, vÝ dô, “Ch¸u c¶m thÊy thÕ nµo vÒ chuyÖn ®ã?” “Víi ch¸u ®iÒu g× lµ quan träng trong tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u rót ra ®iÒu g× tõ tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u cã thÓ nãi chi tiÕt h¬n vÒ ®iÒu nµy kh«ng?” Ghi nhí: hç trî trÎ, nh−ng ®õng th−¬ng h¹i chóng Anh/chÞ sÏ th−êng lµm viÖc víi nh÷ng trÎ ®· tr¶i nghiÖm qua nh÷ng nçi ®au khæ, hoÆc gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n tét ®Ønh. §«i khi, xu h−íng tù nhiªn cña con ng−êi lµ c¶m thÊy th−¬ng h¹i cho nh÷ng trÎ v« téi trong nh÷ng t×nh huèng ®au khæ. Tuy nhiªn, sù th−¬ng h¹i cã ý tèt cña chóng ta cã thÓ mang l¹i nh÷ng ¶nh h−ëng nguy h¹i h¬n c¶ sù ®au khæ ®ã. NÕu ng−êi lín thÓ hiÖn th−¬ng h¹i trÎ con, kh«ng cã lý do g× hîp lý h¬n lµ trÎ cã thÓ c¶m thÊy ®−îc biªn minh trong sù th−¬ng h¹i ®ã. TrÎ cã thÓ dÔ dµng sèng mét cuéc sèng mµ lu«n c¶m thÊy ®¸ng tiÕc cho b¶n th©n m×nh; sau ®ã çc em kh«ng thÓ nhËn tr¸ch nhiÖm xö lý çc nghÜa vô trong cuéc sèng vµ t×m kiÕm mét çch v« väng mét ai ®ã hoÆc mét çi g× ®ã ®Ó bï ®¾p cho em nh÷ng mÊt m¸t mµ cuéc sèng ®· chôp lªn em.



107

ChÝnh v× lý do nµy mµ viÖc nhµ tham vÊn cã kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ çc kü n¨ng sèng – nh÷ng ®iÒu cã thÓ xuÊt ph¸t tõ kinh nghiÖm sèng lµ rÊt thó vÞ lµ rÊt cã ý nghÜa. Chóng ta kh«ng thÓ gióp trÎ, vÝ dô, ®Ó hiÓu nh÷ng thay ®æi diÕn ra trong c¬ thÓ çc em trõ khi chóng ta hiÓu râ nh÷ng thay ®æi nµy trong chóng ta. 5. Gióp trÎ ra çc quyÕt ®Þnh tèt cho b¶n th©n vµ cho cuéc sèng cña çc em D¹y trÎ nh÷ng kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh tèt lµ mét çch rÊt quan träng nhµ tham vÊn gióp ®ì th©n chñ. H·y nhí l¹i thµnh ng÷ “Anh/chÞ cã thÓ cho mét ng−êi mét con ç ®Ó anh ta sèng qua ngµy h«m ®ã, nh−ng anh/chÞ cã thÓ d¹y anh ta çch c©u ç ®Ó sèng nèt phÇn ®êi cßn l¹i.” Trong tham vÊn, chóng ta kh«ng ra quyÕt ®Þnh cho th©n chñ (cho hä ç); thay vµo ®ã, chóng ta trang bÞ cho trÎ nh÷ng c«ng cô cÇn thiÕt ®Ó çc em ra quyÕt ®Þnh cho chÝnh b¶n th©n çc em, vµ cho cuéc sèng cña çc em. §©y lµ chñ ®Ò quan träng sÏ ®−îc th¶o luËn ë phÇn sau.

Giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn Mét sè ®iÓm vÒ giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn:

• H·y nh¹y c¶m vµ th«ng c¶m víi nh÷ng tr¶i nghiÖm cña thanh thiÕu niªn. Lu«n nhí r»ng thanh thiÕu niªn lµ nh÷ng ng−êi ®ang cã nh÷ng thay ®æi vÒ t©m lý vµ x· héi; h·y ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ cña thanh thiÕu niªn (th«ng c¶m) khi anh/chÞ c¶m thÊy bÊt ®ång hoÆc kh«ng kiªn nhÉn ®−îc n÷a.

• H·y thÓ hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¶m gi¸c, ý nghÜ cña thanh thiÕu niªn. • Hái mét çch nhÑ nhµng ®Ó t×m ra nh÷ng lý gi¶i cho hµnh vi cña th©n

chñ vÞ thµnh niªn mµ kh«ng chÊt vÊn hoÆc kÕt thóc ®ét ngét. • Cè g¾ng hiÓu quan ®iÓm cña thanh thiÕu niªn tr−íc khi bµy tá quan

®iÓm cña b¶n th©n. • Thõa nhËn r»ng thanh thiÕu niªn cã thÓ cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c anh/chÞ,

chÊp nhËn çc ý kiÕn ®ã nh− mét dÊu hiÖu cho sù ph¸t triÓn ç nh©n cña th©n chñ nÕu nã kh«ng tæn h¹i hay nguy hiÓm cho th©n chñ hay ng−êi kh¸c. Tr¸nh bÊt ®ång víi çc th©n chñ thanh thiÕu niªn hay nãi r»ng çc em “sai”

• Mét sè th©n chñ, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn, th−êng chia sÎ nhiÒu h¬n víi nh÷ng

nhµ tham vÊn, nh÷ng ng−êi kh«ng nh÷ng chØ hái mµ cßn chia sÎ tr¶i nghiÖm b¶n th©n víi hä. NÕu anh/chÞ chØ nãi vÒ b¶n th©n, h·y tr¸nh lµm chñ cuéc nãi chuyÖn vµ h·y nghÜ r»ng môc tiªu cña anh/chÞ lµ th©n chñ. Lu«n ®ång c¶m vµ liªn hÖ chuyÖn cña anh/chÞ víi t×nh huèng cña th©n chñ. VÝ dô, “C« hoµn toµn hiÓu ch¸u sÏ rÊt buån khi b¹n ch¸u chuyÓn ®i. Khi ng−êi b¹n th©n nhÊt cña c« chuyÓn ®i thµnh phè kh¸c c« nhí lµ c« ®· rÊt buån vµ c« ®¬n. ”

• H·y nhí r»ng mét môc tiªu trong tham vÊn th©n chñ vÞ thµnh niªn lµ

gióp hä ph¸t triÓn suy nghÜ tõ quan ®iÓm bao gåm çc lùa chän kh¸c nhau chøa ®ùng hai hay nhiÒu mÆt ®èi lËp. VÝ dô mét em g¸i cã thÓ tin r»ng em chØ cã mét lùa chän duy nhÊt lµ nghØ häc v× em ®· thi tr−ît. Anh/chÞ cã thÓ gióp c« bÐ nhËn ra çc kh¶ n¨ng kh¸c (vÝ dô, em cã thÓ häc ch¨m h¬n



108

trong lÇn thi tíi, nãi chuyÖn víi thÇy, c« gi¸o vÒ çch em cã thÓ tr¶ nî bµi thi…)

• Tr¸nh thÓ hiÖn th¸i ®é söng sèt hay bèi rèi khi trÎ tiÕt lé ®iÒu g× ®ã thùc

sù phiÒn to¸i hay g©y ®au khæ. ThÓ hiÖn sî h·i hay kh«ng tho¶i m¸i sÏ chuyÓn tíi th©n chñ mét bøc th«ng ®iÖp r»ng c©u chuyÖn cña em qu¸ søc cña anh/chÞ. TrÎ ®ã cã thÓ sÏ chän kh«ng “trót g¸nh nÆng” lªn anh/chÞ víi nh÷ng th«ng tin mµ em thùc sù cÇn chia sÎ víi mét ai ®ã n÷a.

• Kh«ng ®èi xö kÎ c¶ víi th©n chñ vÞ thµnh niªn. H·y ®èi xö víi çc em

nh− nh÷ng ng−êi lín trÎ tuæi, nh÷ng ng−êi cã ®ñ n¨ng lùc suy nghÜ cho b¶n th©n. Lµm ®−îc nh− thÕ trÎ sÏ tin cËy vµo anh/chÞ h¬n.

H·y nhí r»ng, nãi víi thanh thiÕu niªn víi th¸i ®é chÊp nhËn, th«ng c¶m, vµ kh«ng chÊt vÊn lµ ®ang gióp ®ì hä. Khi lÇn ®Çu tiªn anh/chÞ gÆp gì mét thanh thiÕu niªn (hoÆc bÊt cø mét th©n chñ nµo), h·y t×m ra mét sè ®iÓm vÒ ng−êi ®ã mµ anh/chÞ cã thÓ t«n träng vµ nh÷ng çch anh/chÞ cã thÓ th«ng c¶m víi t×nh huèng cña th©n chñ. NÕu anh/chÞ kh«ng thÓ kh¸m ph¸ ra nh÷ng®iÒu nµy, anh/chÞ sÏ kh«ng thÓ gióp ®ì th©n chñ. Thanh thiÕu niªn th−êng cã hµng t¸ çc çch ®Ó “kiÓm tra” nhµ tham vÊn. VÝ dô, lóc ®Çu trÎ th−êng tõ chèi nãi chuyÖn víi nhµ tham vÊn. Víi mét sè trÎ, ®©y cã thÓ lµ çch ®Ò çc em b¶o vÖ minh tr−íc nh÷ng nçi ®au cã thÓ x¶y ra; çc em cã thÓ nhgÜ r»ng nhµ tham vÊn còng nh− nh÷ng ng−êi lín kh¸c trong cuéc sèng cña çc em, nh÷ng ng−êi ®· lµm h¹i vµ kh«ng hiÓu t×nh c¶nh cña çc em. Nhµ tham vÊn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn lùc gièng nh− thµy cè hoÆc bè mÑ, hä lµ nh÷ng “®ång minh” cña trÎ; ng−êi mµ trÎ cã thÓ tin t−ëng. Çch tèt nhÊt ®Ò v−ît qua “nh÷ng kiÓm tra” mµ trÎ sö dông lµ l¾ng nghe trÎ. Sù l¾ng nghe ch©n thµnh, trung thùc vµ kh«ng ph¸n xÐt th−êng hiÕm khi x¶y ra trong cuéc ®êi cña trÎ. Còng vËy hái çc c©u hái më, vÝ dô, “Ch¸u c¶m thÊy thÕ nµo vÒ chuyÖn ®ã?” “Víi ch¸u ®iÒu g× lµ quan träng trong tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u rót ra ®iÒu g× tõ tr¶i nghiÖm nµy?” “Ch¸u cã thÓ nãi chi tiÕt h¬n vÒ ®iÒu nµy kh«ng?” Ghi nhí: hç trî trÎ, nh−ng ®õng th−¬ng h¹i chóng Anh/chÞ sÏ th−êng lµm viÖc víi nh÷ng trÎ ®· tr¶i nghiÖm qua nh÷ng nçi ®au khæ, hoÆc gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n tét ®Ønh. §«i khi, xu h−íng tù nhiªn cña con ng−êi lµ c¶m thÊy th−¬ng h¹i cho nh÷ng trÎ v« téi trong nh÷ng t×nh huèng ®au khæ. Tuy nhiªn, sù th−¬ng h¹i cã ý tèt cña chóng ta cã thÓ mang l¹i nh÷ng ¶nh h−ëng nguy h¹i h¬n c¶ sù ®au khæ ®ã. NÕu ng−êi lín thÓ hiÖn th−¬ng h¹i trÎ con, kh«ng cã lý do g× hîp lý h¬n lµ trÎ cã thÓ c¶m thÊy ®−îc biªn minh trong sù th−¬ng h¹i ®ã. TrÎ cã thÓ dÔ dµng sèng mét cuéc sèng mµ lu«n c¶m thÊy ®¸ng tiÕc cho b¶n th©n m×nh; sau ®ã çc em kh«ng thÓ nhËn tr¸ch nhiÖm xö lý çc nghÜa vô trong cuéc sèng vµ t×m kiÕm mét çch v« väng mét ai ®ã hoÆc mét çi g× ®ã ®Ó bï ®¾p cho em nh÷ng mÊt m¸t mµ cuéc sèng ®· chôp lªn em.



109

Çc b−íc trong giao tiÕp víi thanh thiÕu niªn

• H·y nh¹y c¶m vµ th«ng c¶m víi nh÷ng tr¶i nghiÖm cña

thanh thiÕu niªn. • H·y thÓ hiÖn sù quan t©m ®èi víi c¶m gi¸c, ý nghÜ, nh÷ng

bËn t©m cña thanh thiÕu niªn. • Hái mét çch nhÑ nhµng ®Ó t×m ra nh÷ng lý gi¶i cho hµnh

vi cña th©n chñ vÞ thµnh niªn mµ kh«ng ph¸n xö hoÆc kÕt luËn®ét ngét.

• Cè g¾ng hiÓu quan ®iÓm cña thanh thiÕu niªn tr−íc khi

bµy tá quan ®iÓm cña b¶n th©n. • Thõa nhËn r»ng thanh thiÕu niªn cã thÓ cã nh÷ng ý kiÕn

kh¸c anh/chÞ. • Mét sè th©n chñ, ®Æc biÖt lµ thanh thiÕu niªn, th−êng chia

sÎ nhiÒu h¬n víi nh÷ng nhµ tham vÊn, nh÷ng ng−êi kh«ng nh÷ng chØ hái mµ cßn chia sÎ tr¶i nghiÖm b¶n th©n víi hä.

• H·y nhí r»ng mét môc tiªu trong tham vÊn th©n chñ vÞ

thµnh niªn lµ gióp hä ph¸t triÓn suy nghÜ tõ quan ®iÓm bao gåm çc lùa chän kh¸c nhau chøa ®ùng hai hay nhiÒu mÆt ®èi lËp.

• Tr¸nh thÓ hiÖn th¸i ®é söng sèt hay bèi rèi khi trÎ tiÕt lé

®iÒu g× ®ã thùc sù phiÒn to¸i hay g©y ®au khæ. • Kh«ng ®èi xö kÎ c¶ víi th©n chñ vÞ thµnh niªn.



110

M«®un II: bµi iiI

Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

Môc tiªu:

• HiÓu ®−îc qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ tiÕp tôc ph©n biÖt ®−îc víi qu¸ tr×nh cè vÊn

• Häc çch x¸c ®Þnh vÊn ®Ò trong tham vÊn vµ x¸c ®Þnh çc nguyªn nh©n s©u xa trong vÊn ®Ò “næi cém“ cña th©n chñ

Thêi gian: Kho¶ng 3 tiÕng 30 phót

ho¹t ®éng gîi ý Chó ý: Néi dung cña bµi häc nµy kh¸ gièng néi dung bµi häc M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc (M«®un I, Bµi V). §Ó tr¸nh nhÇm lÉn, h·y gi¶i thÝch râ rµng sù kh¸c nhau gi÷a M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc vµ Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr−íc, trong vµ sau bµi häc . (Nh×n chung, M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc chñ yÕu lµ khung cho qu¸ tr×nh tham vÊn nh− mét chØnh thÓ. Cßn qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ m« h×nh ®Ò gi¶i quyÕt tõng vÊn ®Ò, tõng khã kh¨n riªng lÎ ph¸t sinh trong cuéc tham vÊn hoÆc trong çc b−íc cña cuéc pháng vÊn n¨m b−íc. Gi¶i thÝch r»ng m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc giíi thiÖu trong bµi häc nµy nh»m h−íng dÉn häc viªn qu¸ tr×nh xö lý çc vÊn ®Ò cña th©n chñ trong tham vÊn.

1. Bµi tËp l¾ng nghe: Ho¹t ®éng khëi ®éng (20 phót)

• Tr−íc buæi häc, lÊy ra mét bµi b¸o dµi kho¶ng hai, ba ®o¹n, liªn quan ®Õn vµi sù kiÖn. ChuÈn bÞ 7-8 c©u hái liªn quan ®Õn néi dung bµi b¸o ®ã (vÝ dô: tªn, ngµy th¸ng, ®Þa danh, sù kiÖn...). ChuÈn bÞ phÇn th−ëng 20,000VND (hoÆc phÇn th−ëng kh¸c cã gi¸ trÞ t−¬ng øng ).

• Trong buæi häc, kh«ng giíi thiÖu, bÊt ngê nãi víi häc viªn, "çc anh/ chÞ ch¾c

®· cã ng−êi gÆp bµi b¸o nµy ë ®©u ®ã", vµ ®äc to néi dung bµi b¸o ®ã lªn. • Häc viªn sÏ cã vÎ ch¸n n¶n, kh«ng høng thó, hoÆc bèi rèi cho ®Õn khi anh chÞ

®äc xong bµi b¸o. H·y gi¬ tê 20.000VND lªn vµ nãi, "B©y giê t«i cã mét vµi c©u hái vÒ néi dung bµi b¸o anh/ chÞ võa nghe. Anh/ chÞ nµo tr¶ lêi ®óng tÊt c¶ çc c©u hái sÏ lµ ng−êi chiÕn th¾ng vµ nhËn ®−îc 20.000 ®ång nµy"

• §äc to çc c©u hái anh/ chÞ ®· chuÈn bÞ vµ cho häc viªn Ýt phót ®Ó viÕt ra çc

c©u tr¶ lêi. Cã vÎ nh− lµ sÏ ch¼ng cã ai tr¶ lêi chÝnh x¸c tÊt c¶ çc c©u hái.



111

Chó ý: Tèt nhÊt lµ anh/ chÞ chuÈn bÞ bµi b¸o cã chñ ®Ò kh«ng quen thuéc víi häc viªn ®Ó mäi häc viªn ®Òu cïng nghe víi mét møc ®é hiÓu biÕt ban ®Çu. 4§Ó tãm l−îc ho¹t ®éng , h·y hái häc viªn nh÷ng c©u hái sau:: • TÊt c¶ çc anh/ chÞ ®· nghe bµi b¸o, nh−ng rÊt Ýt ng−êi trong chóng ta cã thÓ

nhí toµn bé c©u chuyÖn. T¹i sao vËy? (Kh«ng høng thó, kh«ng môc ®Ých, kh«ng th«ng b¸o tr−íc vÒ phÇn th−ëng...)

• T¹i sao çc anh/ chÞ l¹i kh«ng nghe? §iÒu ®ã cã ph¶i cã ®Æc tr−ng kh«ng? Chóng ta lµm thÕ nµo ®Ó c¶i thiÖn kü n¨ng nghe cña chóng ta? (H·y linh ho¹t, tr¸nh sù xao l·ng, nghe ch¨m chó, nghe tÊt c¶ çc ý kiÕn, ch−a véi ®¸nh gi¸/ph¸n xÐt, tËp trung chó ý vµo néi dung thay v× ph¶n øng ngay,...)

• NÕu anh/ chÞ ®−îc th«ng b¸o tr−íc r»ng anh/ chÞ sÏ nhËn ®−îc phÇn th−ëng khi anh/ chÞ tr¶ lêi ®óng çc c©u hái, liÖu anh/ chÞ cã nghe mét çch ch¨m chó h¬n kh«ng? T¹i sao?

• Chóng ta lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ nghe ch¨m chó mµ kh«ng quan t©m ®Õn viÖc cã phÇn th−ëng hay kh«ng?

2. §Þnh nghÜa vÊn ®Ò : Ho¹t ®éng ç nh©n (20 phót) • Yªu cÇu häc viªn viÕt ra giÊy ®Þnh nghÜa vÒ mét vÊn ®Ò theo quan ®iÓm ç

nh©n.

• Yªu cÇu mét häc viªn lªn b¶ng ghi chÐp çc c©u tr¶ lêi cña çc häc viªn vµ tãm t¾t nh÷ng c©u tr¶ lêi gièng nhau. ChØ ra sù gièng vµ kh¸c nhau, ghi nhËn çc c©u tr¶ lêi kh¸c nhau

Η Ph¸t tµi liÖu 12.1: §Þnh nghÜa mét vÊn ®Ò

• L−ít qua tµi liÖu, lµm râ tõng luËn ®iÓm vµ rót ra nh÷ng ý kÕn nhËn xÐt. §−a ra vÝ dô ®Ó minh ho¹ cho çc luËn ®iÓm cña anh/chÞ, liªn hÖ çc kiÕn thøc trong tµi liÖu víi çc c©u tr¶ lêi cña häc viªn.

Η Ph¸t tµi liÖu 12.2: Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo tõng b−íc. L−ít nhanh qua çc b−íc, so s¸nh kiÕn thøc trong tµi liÖu víi ý kiÕn cña häc viªn tõ ho¹t ®éng nhãm nhá.

3. Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò : Tr×nh bµy vµ Th¶o luËn (45 phót)

Chó ý: Khi tr×nh bµy bµi gi¶ng, h·y liªn hÖ gi÷a tµi liÖu vµ çc bµi häc cña ho¹t ®éng khëi ®éng (nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña l¾ng nghe ch¨m chó vµ cÈn thËn). H·y nhí dõng tõng ®o¹n vµ ®Æt çc c©u hái ®Ó t¹o lËp mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a çc ®o¹n. LÊy vÝ dô tõ kinh nghiÖm b¶n th©n anh/chÞ ®Ó minh häa cho nh÷ng luËn ®iÓm chÝnh vµ còng khuyÕn khÝch häc viªn chia sÎ çc kinh nghiÖm cña hä.



112

• ChØ ra r»ng ho¹t ®éng ®Þnh nghÜa vÊn ®Ò cho thÊy cã rÊt nhiÒu d¹ng vÊn ®Ò kh¸c nhau, tõ nh÷ng vÊn ®Ò t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò v« cïng phøc t¹p.

• Trong tham vÊn, qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc sö dông ®Ó gióp th©n chñ tho¶ m·n çc nhu cÇu hay ®èi mÆt víi nh÷ng lo l¾ng. Nhµ tham vÊn sÏ lµm viÖc víi th©n chñ ®Ó gióp hä gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho chÝnh b¶n th©n hä.; nhµ tham vÊn kh«ng ®−a ra çc gi¶i ph¸p cho th©n chñ.

• ¸p dông qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p hoÆc mang tÝnh ¸p lùc b»ng çch chia vÊn ®Ò thµnh çc ®¹i l−îng nhá h¬n vµ cã thÓ qu¶n lý. (Gi¶i thÝch r»ng quan ®iÓm nµy sÏ ®−îc nãi chi tiÕt h¬n khi th¶o luËn tõng b−íc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò).

3.1. b−íc 1: X¸c ®Þnh vÊn ®Ò

• Môc tiªu cña giai ®o¹n 1 lµ x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña nhu cÇu cña th©n chñ th«ng qua nãi chuyÖn, ph¶n ¸nh vµ quan s¸t. Çc c©u hái mµ nhµ tham vÊn ®Æt ra ®Ó t×m kiÕm c©u tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ:

"VÊn ®Ò lµ g×" vµ "VÊn ®Ò n»m ë ®©u"?

• Chó ý: H·y sö dông vÝ dô minh ho¹ cho mçi giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Çc vÝ dô cã thÓ trÝch tõ phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o” hay tõ kinh ngiÖm b¶n th©n cña çc anh/chÞ hoÆc t−ëng t−îng. §¶m b¶o r»ng phÇn tr×nh bµy cña anh/chÞ tu©n theo ph−¬ng ph¸p cïng tham gia mét çch triÖt ®Ó, h·y hái häc viªn thËt nhiÒu c©u hái.

• ViÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ çc nguyªn nh©n s©u xa cña chóng chÝnh x¸c ngay tõ ®Çu ®Ó ®¶m b¶o r»ng qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®i ®óng h−íng lµ rÊt quan träng.

VÊn ®Ò næi cém

4 Hái häc viªn xem hä hiÓu thÕ nµo lµ “vÊn ®Ò næi cém”. Cã g× kh¸c nhau gi÷a vÊn ®Ò næi cém vµ vÊn ®Ò tiÒm Èn? Yªu cÇu häc viªn ®−a ra nh÷ng vÝ dô cô thÓ tõ kinh nghiÖm cña hä. • "Çc vÊn ®Ò næi cém" cña th©n chñ, lµ nh÷ng vÊn ®Ò khiÕn hä ®Õn víi

tham vÊn trong lÇn ®Çu. Chóng hÇu hÕt lµ "triÖu chøng" hay dÊu hiÖu cña nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm tµng s©u xa h¬n.

• Kh«ng bao giê dõng l¹i ë "vÊn ®Ò næi cém" hay ®Æt gi¶ ®Þnh cho nh÷ng

vÊn ®Ò tiÒm tµng. Thay vµo ®ã h·y kh¸m ph¸ s©u h¬n çc khÝa c¹nh kh¸c nhau trong ®êi sèng cña th©n chñ ®Ó cã ®−îc bøc tranh ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ çc nh©n tè cÊu thµnh vÊn ®Ò næi cém.



113

4 Liªn hÖ víi çc quan ®iÓm t−¬ng øng häc viªn nªu ra trong ho¹t ®éng nhãm nhá. Hái häc viªn xem cã th¾c m¾c g× kh«ng?.

3.2. b−íc 2: Ph©n tÝch vÊn ®Ò

• Trong giai ®o¹n 2 cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ cïng ph©n tÝch kü l−ìng vÊn ®Ò vµ çc nguyªn nh©n s©u sa cña chóng. Giai ®o¹n nµy ®−îc gäi lµ kh©u "®¸nh gi¸". Môc tiªu cña nhµ tham vÊn lµ t×m hiÓu b¶n chÊt vÊn ®Ò cña th©n chñ;

"Ai sÏ chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp tõ vÊn ®Ò?" "§©u lµ nguyªn nh©n s©u xa?" "VÊn ®Ò ®· tån t¹i bao l©u?" "Nh÷ng hµnh ®éng ®· thùc hiÖn tr−íc ®©y vµ hËu qu¶

cña nh÷ng hµnh ®éng ®ã lµ g×"?

• ViÖc x¸c ®Þnh nguån gèc s©u xa cña vÊn ®Ò th©n chñ ®ang gÆp ph¶i cã thÓ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ phøc t¹p. ( Hái häc viªn trong khi ph©n tÝch vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn cÇn khai th¸c nh÷ng th«ng tin g×?). VÝ dô khi ph©n tÝch vÊn ®Ò cÇn:

Khai th¸c chi tiÕt t×nh h×nh hiÖn t¹i; Gia ®×nh vµ nguån gèc cña th©n chñ; Quan hÖ cña th©n chñ víi nh÷ng ng−êi kh¸c; vµ M«i tr−êng kinh tÕ - x· héi cña gia ®×nh th©n chñ trong

mèi quan hÖ víi çc nh©n tè kh¸c.

3.3. b−íc 3: §−a ra çc gi¶i ph¸p kh¶ thi

• Sau khi anh/chÞ vµ (çc) th©n chñ ®· th¶o luËn vµ xem xÐt vÊn ®Ò cña th©n chñ mét çch kü l−ìng, anh/chÞ chuyÓn sang x¸c ®Þnh çc gi¶i ph¸p kh¶ thi, tr−íc tiªn, xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña th©n chñ. Nh÷ng c©u hái mµ c¶ nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ®Òu cè g¾ng ®Ó tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g× ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh hay gi¶i quyÕt vÊn ®Ò?"

"Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" vµ "Nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi cã thÓ ®−îc thùc hiÖn nh−

thÕ nµo?"

3.4. b−íc 4: §¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi

• Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ sÏ ®¸nh gi¸ kü l−ìng çc gi¶i ph¸p kh¶ thi cho vÊn ®Ò. Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ xem xÐt çc yÕu tè thuËn, nghÞch cña tõng gi¶i ph¸p ®· nªu ë giai ®o¹n 3. Th©n chñ vµ nhµ tham vÊn còng x¸c ®Þnh çc nguån lùc cã thÓ hç trî



114

còng nh− g©y ra çc trë ng¹i tiÒm tµng ®èi víi çc gi¶i ph¸p kh¶ thi. TÊt c¶ kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®Òu nªn ®−îc ®Æt thø tù −u tiªn. Nãi çch kh¸c lµ, x¸c ®Þnh hµnh ®éng nµo lµ hµnh ®éng quan träng nhÊt cÇn ®−îc thùc hiÖn tr−íc tiªn.

4 Yªu cÇu häc viªn cã ý kiÕn vÒ t×nh huèng anh/chÞ sö dông ®Ó minh ho¹ cho quan ®iÓm cña m×nh. Çc b−íc nµo lµ phï hîp ®Ó ®¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi? Nh÷ng gi¶i ph¸p nµo cã thÓ ®−a ra cho t×nh huèng nµy?

3.5. b−íc 5: Ra quyÕt ®Þnh vµ Thùc hiÖn

• Trong b−íc 5, nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cuèi cïng nh− lµ gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn çc thay ®æi. Çc quyÕt ®Þnh cuèi cïng lu«n lu«n ®−îc ®−a ra bëi c¶ th©n chñ vµ nhµ tham vÊn. Nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn lµm viÖc s¸t çnh bªn nhau ®Ó triÓn khai çc kÕ ho¹ch thiÕt thùc vµ râ rµng cho viÖc thùc hiÖn çc gi¶i ph¸p. Çc c©u hái quan träng cña giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g×?" "Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" "HËu qu¶ sÏ nh− thÕ nµo?" "Khi nµo th× nã (hay tõng giai ®o¹n) sÏ ®−îc thùc hiÖn" "§iÒu nµy sÏ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo"; vµ "Khi nµo th× nã kÕt thóc?"

3.6. b−íc 6: §¸nh gi¸ kÕt qu¶

• B−íc cuèi cïng trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ çc kÕt qu¶ cña çc quyÕt ®Þnh ®· ®−îc ®−a ra vµ thùc hiÖn. Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn lµm viÖc víi th©n chñ ®Ó x¸c ®Þnh xem çc ho¹t ®éng can thiÖp ®−îc tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ hay kh«ng vµ cã cÇn thay ®æi, ®iÒu chØnh g× kh«ng. D−íi ®©y lµ nh÷ng ®iÒu nhµ tham vÊn cÇn khai th¸c:

“KÕt qu¶ cã kh¶ quan kh«ng?” “VÊn ®Ò cã ®−îc söa ch÷a kh«ng?” “Gi¶i ph¸p cã thiÕt thùc kh«ng?”; vµ “Cã hËu qu¶ bÊt ngê nµo x¶y ra kh«ng?”

• B−íc nµy cÇn ®−îc thùc sù tiÕn hµnh ®Þnh kú trong suèt qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng trë ng¹i tiÒm tµng vµ nh÷ng thiÕu sãt tr−íc khi chóng trë thµnh ¸p lùc.



115

Hái häc viªn: NÕu biÓu hiÖn bÒ ngoµi cho thÊy sù can thiÖp lµ kh«ng cã hiÖu qu¶ th× cã thÓ sai sãt ë ®iÓm nµo? (ViÕt nh÷ng c©u tr¶ lêi cña häc viªn lªn b¶ng vµ gîi ý nh− sau nÕu cÇn thiÕt):

Çc kh¶ n¨ng : a. Ph−¬ng ph¸p can thiÖp (vÝ dô nhµ tham vÊn ®· lµm viÖc víi th©n chñ nh− thÕ

nµo); b. §¸nh gi¸ ban ®Çu t×nh h×nh cña th©n chñ vµ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò; c. Tho¶ thuËn gi÷a nhµ tham vÊn vµ th©n chñ vÒ gi¶i ph¸p vµ nh÷ng ®iÒu cÇn

tiÕn hµnh d. KÕ ho¹ch thùc hiÖn.

• NÕu sù ®¸nh gi¸ cuèi cïng chØ ra r»ng vÊn ®Ò ®· ®−îc gi¶i quyÕt vµ kh«ng tån t¹i vÊn ®Ò næi cém nµo th× nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn tháa thuËn kÕt thóc quan hÖ (sau khi nhµ tham vÊn ®· ®¸nh gi¸ cao sù thµnh c«ng cña gia ®×nh th©n chñ!)

4. Tæng kÕt bµi häc: (5 phót)

4yªu cÇu häc viªn tãm l−îc nh÷ng ®iÓm chÝnh cña bµi häc. Bæ sung nh÷ng ®iÓm chÝnh ®−îc nhÊn m¹nh trong phÇn “KiÕn thøc tham kh¶o”

4 H·y hái xem häc viªn cã th¾c m¾c g× kh«ng. Yªu cÇu mét häc viªn gi¶i thÝch l¹i sù kh¸c nhau gi÷a M« h×nh tham vÊn n¨m b−íc vµ Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Lµm s¸ng tá nh÷ng nhÇm lÉn.

5. Bµi tËp t×nh huèng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò : Ho¹t ®éng nhãm nhá (90 phót)

Η Ph¸t tµi liÖu 12.3: Bµi tËp t×nh huèng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò • Yªu cÇu häc viªn chia thµnh çc nhãm nhá 4-5 ng−êi. Chän mét ng−êi ghi

chÐp vµ mét ng−êi tr×nh bµy (hai ng−êi kh¸c nhau). Giao cho mét nöa sè nhãm t×nh huèng 1, sè nhãm cßn l¹i t×nh huèng 2.

• TiÕp theo, yªu cÇu çc nhãm chuÈn bÞ viÕt vµ nãi mét çch chi tiÕt vÒ çch hä

cã thÓ gióp trÎ vµ gia ®×nh trong çc kÞch b¶n sau ®©y theo m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. NhÊn m¹nh r»ng häc viªn nªn xem xÐt çc vÊn ®Ò t©m lý cña th©n chñ cïng víi çc yÕu tè kinh tÕ x· héi. Yªu cÇu häc viªn v¹ch ra 6 giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lªn giÊy lín.

• Sau 30-40 phót, yªu cÇu mçi nhãm tr×nh bµy phÇn th¶o luËn cña hä vµ mêi

çc häc viªn kh¸c th¶o luËn vµ cho ý kiÕn. Yªu cÇu mçi nhãm gi¶i thÝch t¹i sao hä l¹i ®i ®Õn quyÕt ®Þnh ®ã vµ çc nh÷ng ®¸nh gi¸ nµo dÉn ®Õn ®Þnh h−íng mµ hä lùa chän.



116

• Khi çc nhãm ®· kÕt thóc, so s¸nh çc t×m tßi cña çc nhãm cã cïng t×nh

huèng (1 vµ 2), cuèi cïng tãm l−îc phÇn lµm viÖc cña nhãm mét çch chi tiÕt v× chóng liªn quan ®Õn bµi gi¶ng tr−íc.



117

KiÕn thøc tham kh¶o Giíi thiÖu Nh− chóng ta ®· t×m hiÓu trong ho¹t ®éng ban ®Çu vÒ ®Þnh nghÜa vÊn ®Ò, cã rÊt nhiÒu d¹ng vÊn ®Ò, tõ nh÷ng vÊn ®Ò t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n ®Õn v« cïng phøc t¹p. Mét sè vÊn ®Ò cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh vµ gi¶i quyÕt kh¸ dÔ dµng qua qu¸ tr×nh tham vÊn. Ch¼ng h¹n, nhµ tham vÊn cã thÓ d¹y mét cËu bÐ ®ang cã vÊn ®Ò vÒ viÖc kÕt b¹n mét sè kü n¨ng x· héi c¬ b¶n ®Ó gióp cËu bÐ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng hoµ nhËp víi b¹n cïng trang løa. Tuy nhiªn cã nhiÒu vÊn ®Ò ch¼ng h¹n nh− ®ãi nghÌo, l¹m dông hoÆc ph©n biÖt ®èi xö rÊt khã gi¶i quyÕt. Râ rµng, chóng ta kh«ng mong ®îi nhµ tham vÊn cã thÓ gi¶m ®−îc ®ãi nghÌo, nh−ng cã mét sè biÖn ph¸p nhµ tham vÊn cã thÓ thùc hiÖn ®Ó gióp çc gia ®×nh ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng c¨ng th¼ng ph¸t sinh tõ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p nµy(vÝ dô, gióp çc gia ®×nh tiÕp cËn çc nguån lùc ®Ó bæ sung thu nhËp vµ gi¶m bít khã kh¨n tµi chÝnh trong cuéc sèng). Cïng víi viÖc gióp çc gia ®×nh t×m ®−îc çc nguån lùc kh¸c nhau ( c«ng viÖc thùc ra cã chøc n¨ng cña c«ng t¸c x· héi nhiÒu h¬n), nhµ tham vÊn cßn gióp th©n chñ gi¶i quyÕt çc mÆt t©m lý vµ t×nh c¶m bÞ ¶nh h−ëng bëi çc vÊn ®Ò x· héi cã quy m« lín h¬n. Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®èi mÆt víi nh÷ng ¸p lùc phøc t¹p b»ng çch chia chóng thµnh çc ®¹i l−îng hoÆc çc b−íc nhá h¬n vµ cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc. Nhµ tham vÊn sö dông qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó gióp th©n chñ tho¶ m·n çc nhu cÇu hay gi¶m nhÑ nh÷ng lo l¾ng. Quan träng: Mét lÇn n÷a cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng nhµ tham vÊn lµm viÖc víi th©n chñ ®Ó gióp hä gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho chÝnh b¶n th©n hä; nhµ tham vÊn kh«ng ®−a ra çc gi¶i ph¸p cho th©n chñ. §iÒu nµy lµm cho tham vÊn trë thµnh qu¸ tr×nh t¨ng c−êng n¨ng lùc, d¹y cho th©n chñ çc kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó hä cã thÓ ¸p dông chóng trong ®êi sèng. ViÖc chØ ®¬n thuÇn ®−a ra çc c©u tr¶ lêi hoÆc çc gi¶i ph¸p cho th©n chñ hiÕm khi cã hiÖu qu¶.Nã phñ nhËn n¨ng lùc tù ®−a ra çc lùa chän ®óng cho b¶n th©n hä vµ,hä c¶m thÊy bÞ ng¨n c¶n trong viÖc lµm chñ cuéc sèng cña m×nh. ViÖc ®−a ra çc “c©u tr¶ lêi” hoÆc nãi ai ®ã nªn lµm g× kh«ng phï hîp trong tham vÊn v×: • Nã thÓ hiÖn r»ng anh/chÞ kh«ng tin t−ëng vµo n¨ng lùc tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

cña th©n chñ. • Nã ¸m chØ r»ng anh/chÞ biÕt çi tèt nhÊt cho hä h¬n lµ chÝnh b¶n th©n hä; vµ • Kh«ng bao giê cã c©u "tr¶ lêi" dÔ dµng cho çc vÊn ®Ò cña th©n chñ. Gi¶ sö anh/chÞ ®ang lµm viÖc víi mét cËu bÐ mµ bè mÑ em ®· ®ét ngét qua ®êi. Anh/chÞ kh«ng thÓ lµm cho bè mÑ cËu bÐ sèng l¹i còng nh− kh«ng thÓ lµm trÎ c¶m thÊy tèt h¬n ngay lËp tøc. Nh−ng anh/chÞ cã thÓ hç trî trÎ b»ng çch th«ng c¶m, l¾ng nghe vµ t«n träng c¶m xóc cña trÎ vÒ th¶m kÞch ®ã cña em. Anh/chÞ cã thÓ gióp cËu bÐ nhËn ra vµ sö dông chÝnh søc m¹nh cña em ®Ó v−ît qua giai ®o¹n khñng ho¶ng ban ®Çu.



118

b−íc 1: X¸c ®Þnh vÊn ®Ò

Môc tiªu cña giai ®o¹n 1 lµ x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña nhu cÇu cña th©n chñ th«ng qua nãi chuyÖn, ph¶n ¸nh vµ quan s¸t. Çc c©u hái mµ nhµ tham vÊn ®Æt ra ®Ó t×m kiÕm c©u tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ: • "Cã vÊn ®Ò g×" vµ • "VÊn ®Ò n»m ë ®©u"?

§Ó minh ho¹ cho qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, chóng ta sö dông vÝ dô cña mét gia ®×nh ®ang cã cËu con trai c¶, cËu bÐ Trung, 14 tuæi, b¾t ®Çu nghiÖn hót. VÊn ®Ò næi cém cÇn ®−îc gi¶i quyÕt kh¸ râ rµng: Trung sö dông thuèc phiÖn. Chó ý: Nhµ tham vÊn th−êng tham vÊn víi hai d¹ng th©n chñ; nh÷ng th©n chñ t×m kiÕm sù gióp ®ì, vµ nh÷ng th©n chñ tõ chèi sù gióp ®ì. Trung thuéc lo¹i th©n chñ thø hai: em cã vÎ kh«ng muèn. Khi x¸c ®Þnh vÊn ®Ò Trung nghiÖn ma tuý, anh/chÞ cÇn x¸c ®Þnh cµng chÝnh x¸c cµng tèt b¶n chÊt cña vÊn ®Ò tõ quan ®iÓm cña çc thµnh viªn trong gia ®inh. ( gi¶ ®Þnh r»ng hä s½n lßng nãi chuyÖn víi anh/chÞ). Bè mÑ Trung cã thÓ nh×n vÊn ®Ò gièng Trung: "nã lµ th»ng con h−". Nh−ng khi anh/chÞ lµm viÖc s©u s¸t h¬n víi gia ®×nh (sö dông nhiÒu c©u hái më vµ çc kü n¨ng giao tiÕp b»ng lêi), anh/chÞ cã thÓ ph¸t hiÖn ra r»ng vÊn ®Ò l¹i ph¸t sinh tõ çc nguyªn nh©n kh¸c. Nãi kh¸c ®i vÊn ®Ò kh«ng ph¶i ë Trung. Çc ý kiÕn: Cã thÓ Trung vµ gia ®×nh kh«ng ®oµn kÕt. Cã thÓ Trung bÞ ng−îc

®·i hay bá r¬i. Cã thÓ do hoµn c¶nh gia ®×nh qu¸ khã kh¨n, Trung ph¶i ra ®−êng kiÕm sèng vµ b¾t ®Çu giao du víi nh÷ng ®øa trÎ cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn b¶n th©n em.

TÊt nhiªn, cuèi cïng Trung còng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña chÝnh em, vµ mét trong nh÷ng môc tiªu ®Æt ra cho nhµ tham vÊn lµ gióp em cai ®−îc thuèc phiÖn. Nh−ng, nhµ tham vÊn muèn khai th¸c vÊn ®Ò mét çch kü l−ìng ®Ó x¸c ®Þnh nguån gèc s©u xa, vµ gióp Trung hiÓu nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa nµy vµ häc çch xö lý chóng phï hîp h¬n. Chó ý: ViÖc anh/chÞ nhËn d¹ng vÊn ®Ò mét çch ®óng ®¾n ngay tõ ®Çu ®Ó ®¶m b¶o r»ng qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sÏ ®i theo ®óng h−íng lµ rÊt quan träng. VÝ dô, nÕu nhµ tham vÊn x¸c ®Þnh r»ng nh÷ng cËu bÐ mµ Trung ®ang giao du lµ nguyªn nh©n khiÕn Trung nghiÖn hót, anh/chÞ ta cã thÓ bá qua nguyªn nh©n gia ®×nh. Çc vÊn ®Ò næi cém "Çc vÊn ®Ò næi cém" cña th©n chñ lµ nh÷ng vÊn ®Ò khiÕn th©n chñ ®Õn tham vÊn lÇn ®Çu tiªn. Chóng hÇu hÕt lµ "triÖu chøng" hay dÊu hiÖu cña nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm tµng s©u xa h¬n. C«ng viÖc cña nhµ tham vÊn gÇn gièng nh− c«ng viÖc kh¸m ph¸ (qua viÖc sö dông çc kü n¨ng tham vÊn) nguån gèc c¬ b¶n Èn



119

d−íi vÊn ®Ò næi cém vµ çch chóng tù béc lé nh− thÕ nµo thµnh çc vÊn ®Ò hiÖn t¹i. Trong t×nh huèng cña Trung, nhµ tham vÊn cã thÓ cè g¾ng ng¨n Trung dïng thuèc phiÖn b»ng çch nãi r»ng sö dông thuèc phiÖn lµ “sai”. Nh−ng çch nµy cã vÎ kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ nh− anh/chÞ nghÜ. BÊt cø ng−êi lín nµo còng cã thÓ gi¶ng gi¶i cho em vÒ hµnh vi cña em, bè mÑ vµ ng−êi th©n cña Trung cã thÓ ®· lµm ®iÒu ®ã. Çch tiÕp cËn tèt h¬n cho nhµ tham vÊn lµ dµnh thêi gian ®Ó lµm quen víi Trung, x©y dùng lßng tin víi em, cè g¾ng t×m hiÓu thËt nhiÒu vÒ cuéc sèng cña em. Qua qu¸ tr×nh nµy,, nhµ tham vÊn cã thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa vÒ viÖc Trung sö dông thuèc phiÖn. (vÝ dô, hoµn c¶nh gia ®×nh em).

Kh«ng bao giê nªn dõng l¹i ë "vÊn ®Ò næi cém" hay ®Æt gi¶ ®Þnh vÒ nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa. Thay vµo ®ã h·y kh¸m ph¸ s©u h¬n çc khÝa c¹nh kh¸c nhau trong ®êi sèng cña th©n chñ ®Ó cã ®−îc bøc tranh ®Çy ®ñ vÒ tÊt c¶ çc nh©n tè cã thÓ cÊu thµnh nªn vÊn ®Ò næi cém. Khi chiÕc lèp xe ®¹p cña anh/chÞ liªn tôc hÕt h¬i, anh/chÞ cã thÓ sÏ tiÕp tôc b¬m nã mçi khi anh/chÞ muèn ®i, nh−ng sÏ cã lý h¬n nhiÒu nÕu anh/chÞ thay s¨m cho nã. T−¬ng tù, vÊn ®Ò næi cém chØ cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt hoµn toµn khi çc nguyªn nh©n s©u xa ®−îc x¸c ®Þnh vµ xö lý H·y nhí r»ng, th©n chñ th−êng kh«ng nhËn ra ®−îc vÊn ®Ò cña hä, hoÆc hä cã thÓ kh«ng thõa nhËn mét sè hµnh vi nhÊt ®Þnh (ch¼ng h¹n nh− sö dông ma tuý) lµ cã vÊn ®Ò. Qua qu¸ tr×nh x©y dùng mèi quan hÖ tin t−ëng, trong ®ã th©n chñ c¶m thÊy ®−îc chÊp nhËn, th× nh÷ng thay ®æi sÏ x¶y ra mÆc dï ®©y cã thÓ lµ giai ®o¹n khã kh¨n vµ l©u dµi, nã ®ßi hái sù kiªn tr× vµ lßng tËn t©m.

B−íc 2: Ph©n tÝch vÊn ®Ò

Trong giai ®o¹n 2 cña qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ cïng ph©n tÝch kü l−ìng vÊn ®Ò vµ çc nguyªn nh©n s©u xa cña chóng. Giai ®o¹n nµy ®−îc gäi lµ kh©u "®¸nh gi¸". Môc tiªu cña nhµ tham vÊn lµ t×m hiÓu b¶n chÊt vÊn ®Ò cña th©n chñ;

"Ai sÏ chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp tõ vÊn ®Ò?" "§©u lµ nguyªn nh©n s©u xa?" "VÊn ®Ò ®· tån t¹i bao l©u?" "Nh÷ng hµnh ®éng ®· thùc hiÖn tr−íc ®©y vµ hËu qu¶ cña nh÷ng hµnh ®éng ®ã lµ g×"?

X¸c ®Þnh nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò cña th©n chñ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ phøc t¹p. (Hái häc viªn : Trong khi ph©n tÝch vÊn ®Ò nhµ tham vÊn cÇn nh÷ng th«ng tin g×?) Khi ph©n tÝch vÊn ®Ò cÇn:

Khai th¸c chi tiÕt t×nh huèng hiÖn t¹i; Nguån gèc gia ®×nh cña th©n chñ; Quan hÖ cña th©n chñ víi nh÷ng ng−êi kh¸c; vµ M«i tr−êng kinh tÕ - x· héi cña gia ®×nh trÎ trong mèi quan hÖ víi çc nh©n tè kh¸c.



120

Ch¼ng h¹n, trong tr−êng hîp cña Trung, sau khi ®· tham vÊn vµi lÇn víi gia ®×nh em, anh/chÞ kh¸m ph¸ ra r»ng Trung bÞ ng−îc ®·i vÒ th©n thÓ hÇu hÕt thêi gian ë nhµ. Em còng kh«ng cã kh¶ n¨ng häc hµnh vµ lu«n lu«n cã kÕt qu¶ thÊp ë trªn líp vµ th−êng bÞ çc thµnh viªn trong gia ®×nh gäi lµ "ngu ngèc". Anh/chÞ cã thÓ kh¸m ph¸ ra r»ng bè Trung nghiÖn r−îu vµ ngo¹i t×nh. Gia ®×nh Trung rÊt nghÌo, mÑ Trung suèt ngµy sèng trong buån ®au vµ phiÒn muén. Nh÷ng sù thËt nµy lµm s¸ng tá vÊn ®Ò sö dông ma tuý cña Trung, vÊn ®Ò d−êng nh− lµ sù kÕt hîp cña tÊt c¶ çc yÕu tè nãi trªn. Còng trong b−íc nµy, nhµ tham vÊn cã thÓ t×m hiÓu çch mµ bè mÑ Trung ®· hoÆc ®ang gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nghiÖn hót cña em. Hä cã trõng ph¹t em kh«ng? NÕu cã, b»ng çch nµo? Sau ®Êy chuyÖn g× ®· x¶y ra? Hä cã b¸o cho chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng kh«ng? B¸o cho hä hµng kh«ng? Cho l¸ng giÒng biÕt kh«ng? Quan träng h¬n c¶, ®Ó tr¸nh ®−a ra çc gi¶ ®Þnh, nhµ tham vÊn nªn hái Trung t¹i sao em l¹i dïng thuèc phiÖn (víi th¸i ®é kh«ng ph¸n xÐt, kh«ng buéc téi). Anh/chÞ cã thÓ thÓ hiÖn sù c¶m th«ng cña m×nh víi Trung nh− thÕ nµo trong çch tiÕp cËn cña m×nh? Anh/chÞ sÏ thÓ hiÖn vai trß hç trî, thay v× vai trß quyÒn lùc nh− thÕ nµo? Anh/chÞ sÏ ph¶n øng nh− thÕ nµo nÕu Trung liªn tôc nãi r»ng "ch¸u kh«ng biÕt?" Anh/chÞ sÏ ph¶n øng nh− thÕ nµo nÕu ch¸u nãi r»ng ch¸u dïng thuèc v× chóng lµm ch¸u cã c¶m gi¸c tèt h¬n vµ ch¸u thÝch c¶m gi¸c ®ã? (H·y th«ng c¶m, nh−ng kh«ng bá qua hµnh vi cña em)

b−íc 3: §−a ra çc gi¶i ph¸p kh¶ thi

Sau khi anh/chÞ vµ (çc) th©n chñ ®· th¶o luËn vµ xem xÐt vÊn ®Ò cña th©n chñ mét çch kü l−ìng, chuyÓn sang x¸c ®Þnh çc gi¶i ph¸p kh¶ thi, tr−íc tiªn, xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña th©n chñ. Trong giai ®o¹n nµy nhµ tham vÊn gióp th©n chñ x¸c ®Þnh tèi ®a çc çch kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Anh/chÞ nªn khuyÕn khÝch sù s¸ng t¹o, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho tÊt c¶ nh÷ng ng−êi bÞ ¶nh h−ëng bëi vÊn ®Ò cña th©n chñ cã c¬ héi nh− nhau trong viÖc tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy. ViÖc nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ®¹t ®−îc sù nhÊt trÝ vµ hiÓu biÕt lÉn nhau vÒ çc quyÕt ®Þnh nµy lµ rÊt cÇn thiÕt. Nh÷ng c©u hái chñ yÕu mµ c¶ nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ®Òu cè g¾ng ®Ó tr¶ lêi trong giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g× ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh hay gi¶i quyÕt vÊn ®Ò?"

"Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" vµ "Nh÷ng gi¶i ph¸p kh¶ thi cã thÓ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo?"

ë tr−êng hîp cña Trung, nhµ tham vÊn cã thÓ th¨m dß çc ý kiÕn tõ Trung vµ bè mÑ em, hµnh ®éng nh− mét ng−êi trung gian vµ ng−êi hoµ gi¶i gi÷a ba ng−êi khi cÇn thiÕt. Anh/chÞ nªn hy väng r»ng gia ®×nh sÏ cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau cho gi¶i ph¸p cã tÝnh kh¶ thi cao nhÊt. §iÒu nµy còng tèt, bëi nhiÖm vô chÝnh lµ t¹o ra cµng nhiÒu gi¶i ph¸p kh¶ thi cµng tèt. CÇn ®¶m b¶o r»ng Trung vµ gia ®×nh vµ ng−êi tham dù chñ yÕu vµo qu¸ tr×nh. Çc gi¶i ph¸p cña hä lµ "®óng" hay "sai" trong giai ®o¹n nµy lµ kh«ng quan träng. Quan träng h¬n c¶ lµ, nhµ tham vÊn l¾ng nghe, hiÓu tÊt c¶ çc ý kiÕn cña hä mét çch nghiªm tóc



121

Nhµ tham vÊn nªn cè g¾ng liªn kÕt çc ý kiÕn, khuyÕn khÝch Trung vµ bè mÑ em hiÓu ý nhau. TÊt nhiªn lµ bè mÑ/ng−êi gi¸m hé kh«ng ph¶i bao giê còng cã mÆt, ®Æc biÖt lµ víi nh÷ng trÎ lang thang sèng çch ly gia ®×nh, nh−ng hä nªn tham gia ë bÊt cø khi nµo cã thÓ.

B−íc 4: §¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ sÏ ®¸nh gi¸ kü l−ìng çc gi¶i ph¸p kh¶ thi cho vÊn ®Ò. Nhµ tham vÊn gióp th©n chñ xem xÐt çc yÕu tè thuËn, nghich cña tõng gi¶i ph¸p kh¶ thi ®· nªu ë giai ®o¹n 3. Th©n chñ vµ nhµ tham vÊn còng cÇn x¸c ®Þnh çc nguån lùc hç trî còng nh− çc trë ng¹i tiÒm tµng cña çc gi¶i ph¸p. TÊt c¶ kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®Òu nªn ®−îc ®Æt thø tù −u tiªn. Nãi çch kh¸c lµ, x¸c ®Þnh hµnh ®éng nµo lµ hµnh ®éng quan träng nhÊt cÇn ®−îc thùc hiÖn tr−íc tiªn? Trë l¹i tr−êng hîp cña Trung, gi¶ sö bè em tin r»ng gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò lµ ®¸nh ®Ëp em th−êng xuyªn ®Ó r¨n d¹y em r»ng nghiÖn hót ma tuý lµ mét viÖc lµm sai tr¸i. §iÒu nµy ch¾c ch¾n cã h¹i cho Trung c¶ vÒ thÓ chÊt lÉn t©m lý vµ cã thÓ lµm vÊn ®Ò cµng trë nªn trÇm träng. (vÝ dô, ®iÒu nµy cã thÓ khiÕn Trung chèng l¹i bè em nhiÒu h¬n ). Trung cã thÓ gi¶m hót hÝt, vµ cho r»ng em chØ "thØnh tho¶ng" lµm viÖc ®ã, do ®ã trong t©m trÝ em, "gi¶i ph¸p" lµ hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, nhµ tham vÊn hiÓu r»ng sö dông ma tóy lµ nguy hiÓm vµ mang tÝnh huû ho¹i tiÒm tµng. Nhµ tham vÊn cho r»ng viÖc Trung dÝnh vµo ma tuý lµ ®Ó gi¶i tho¸t çc c¶m gi¸c tiªu cùc vÒ b¶n th©n, vÒ hoµn c¶nh vµ gia ®×nh. Ng−êi mÑ th× c¶m thÊy r»ng cÇn ph¶i ®−îc gi÷ Trung ë nhµ th−êng xuyªn kh«ng cho giao du víi b¹n bÌ vµ nh− vËy bµ cã thÓ "canh chõng" ®−îc con m×nh. MÆc dï lµ ý kiÕn tèt nh−ng ý kiÕn nµy kh«ng thùc tÕ; Trung cÇn ph¶i ®Õn tr−êng vµ giao l−u víi b¹n bÌ ®Ó cã thÓ ph¸t triÓn vÒ mÆt x· héi vµ vÒ trÝ tuÖ. ViÖc gi÷ em ë nhµ ®ång nghÜa víi sù thÊt b¹i trong viÖc v¹ch râ nguyªn nh©n s©u xa cña vÊn ®Ò vµ cã thÓ kÝch ®éng em trèn ®i. ViÖc nµy cã thÓ sÏ phøc t¹p h¬n vµ cã thÓ lµm t¨ng tÝnh nghiªm träng cña vÊn ®Ò. Sau khi nghe hÕt çc ý kiÕn cña gia ®×nh, nhµ tham vÊn nªn ®Ò xuÊt çc gi¶i ph¸p thay thÕ cho gia ®×nh nh»m mang l¹i lîi Ých lín nhÊt cho Trung. Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn vµ th©n chñ ph¶i ®Æt thø tù −u tiªn cho çc gi¶i ph¸p (trong vÝ dô cña chóng ta, sù −u tiªn lµ nhu cÇu an toµn cña Trung). §Ó ®¶m bµo r»ng Trung ®−îc an toµn, nhµ tham vÊn cã thÓ ®Ò nghÞ gia ®×nh ®Ó Trung ë l¹i víi hä hµng mét thêi gian. Theo çch nµy nhµ tham vÊn vµ gia ®×nh cã thÓ tiÕp tôc lµm viÖc tõng b−íc vÒ mét sè nguyªn nh©n s©u xa khiÕn Trung sö dông ma tóy. Trung còng cã mét thêi gian ng¬i nghØ t¹m thêi kh«ng bÞ ng−îc ®·i, ®iÒu rÊt cã h¹i cho søc khoÎ thÓ chÊt vµ t©m lý cña em

b−íc 5: Ra quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn

Trong b−íc 5, nhµ tham vÊn gióp th©n chñ ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cuèi cïng nh− lµ



122

gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn çc thay ®æi. Çc quyÕt ®Þnh cuèi cïng lu«n lu«n ®−îc ®−a ra bëi c¶ th©n chñ vµ nhµ tham vÊn. Nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn lµm viÖc cïng nhau ®Ó triÓn khai çc kÕ ho¹ch thiÕt thùc vµ râ rµng cho viÖc thùc hiÖn çc gi¶i ph¸p. C©u hái quan träng cña giai ®o¹n nµy lµ:

"CÇn ph¶i lµm g×?" "Ai ph¶i lµm ®iÒu ®ã" "HËu qu¶ sÏ nh− thÕ nµo?" "Khi nµo th× ®iÒu ®ã (hay tõng giai ®o¹n) sÏ ®−îc thùc hiÖn" "§iÒu nµy sÏ ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo"; vµ "Khi nµo th× kÕt thóc?"

Trë l¹i vÝ dô cña Trung vµ gia ®×nh, trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn (cïng víi gia ®×nh) ®−a ra gi¶i ph¸p cuèi cïng b»ng çch gi¶i quyÕt tÊt c¶ çc nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò. Bëi gi¶i ph¸p do gia ®×nh ®Ò xuÊt trong b−íc 4 cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, nªn nhµ tham vÊn cã thÓ sö dông çc kü n¨ng c¶m th«ng vµ g©y ¶nh h−ëng (nghe vµ c¶m th«ng víi quan ®iÓm cña gia ®×nh tr−íc khi ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh) víi môc tiªu thuyÕt phôc Trung vµ gia ®×nh ®ång ý çc gi¶i ph¸p thay thÕ ®· ®Ò xuÊt nh»m mang l¹i lîi Ých lín nhÊt cho Trung. NÕu gi¶i ph¸p ®· ®−îc mäi ng−êi ®ång ý, gia ®×nh ph¶i x¸c ®Þnh çc b−íc tiÕp theo ®Ó thùc hiÖn. (Ch¼ng h¹n, hä ph¶i x¸c ®Þnh ng−êi hä hµng thÝch hîp ®Ó Trung cã thÓ ë cïng vµ ®¶m b¶o lµ hä chÊp nhËn.) Nh−ng anh/chÞ lu«n nhí r»ng anh/chÞ kh«ng thÓ “Ðp buéc” gia ®×nh ®−a ra vµ thùc hiÖn çc quyÕt ®Þnh; viÖc nµy ph¶i xuÊt ph¸t tõ ý muèn cña hä. B−íc tiÕp theo, nªn ®Ó Trung tham gia vµo çc ho¹t ®éng ngo¹i kho¸ mµ cã thÓ mang l¹i cho em nh÷ng c¶m gi¸c tÝch cùc kh«ng bÞ ma tuý dÉn d¾t, giíi thiÖu em lµm quen vµ ch¬i víi b¹n bÌ míi vµ ®Ó em xa rêi m«i tr−êng vµ nh÷ng b¹n bÌ ®· sö dông ma tuý víi em. Tæ chøc nh÷ng cuéc gÆp gì th−êng xuyªn gi÷a Trung víi bè mÑ (cã sù hiÖn diÖn cña nhµ tham vÊn) cho ®Õn khi nhµ tham vÊn tin r»ng gia ®×nh cã kh¶ n¨ng xö sù víi nhau m«t çchyªn b×nh (kh«ng b¹o lùc hay ®ay nghiÕn ®èi víi Trung) §Ó khuyÕn khÝch Trung cai nghiÖn, nhµ tham vÊn cÇn ph¶i hÕt søc c¶m th«ng vµ ñng hé em, nÕu kh«ng em cã thÓ cã c¶m thÊy m×nh lµ kÎ thï cña ng−êi lín. Nhµ tham vÊn cÇn ®øng vÒ phÝa quan ®iÓm cña Trung, “C« biÕt ch¸u cã nhiÒu ®iÒu khã kh¨n lµm ch¸u c¶m thÊy trong ng−êi kh«ng ®−îc tèt. Chóng ta th−êng xuyªn muèn tho¸t khái nh÷ng c¶m gi¸c tåi tÖ ®ã. Nh−ng ma tóy lµ thø cã thÓ lµm cho nh÷ng vÊn ®Ò trong ®êi ch¸u cuèi cïng trë nªn tåi tÖ h¬n”. ChØ ®¬n thuÇn “ra lÖnh” Trung ph¶i bá ma tóy sÏ kh«ng cã hiÖu qu¶, v× cuèi cïng Trung lµ ng−êi cã quyÒn lùa chän. §Ó gióp Trung tõ bá thuèc phiÖn, nhµ tham vÊn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®−îc nhu cÇu t©m lý cña em. Gi¶ sö sau khi trß chuyÖn thªm víi Trung, em tiÕt lé r»ng em th−êng bÞ gäi lµ “ngu ngèc” vµ “h− ®èn” trong suèt kho¶ng thêi gian sèng víi gia



123

®×nh nªn em b¾t ®Çu chÊp nhËn nh÷ng ®ã lµ sù thËt. Em dïng ma tuý nh− lµ mét ®èi s¸ch cho nh÷ng c¶m gi¸c tiªu cùc vÒ b¶n th©n m×nh còng nh− sù tøc giËn ph¶i k×m nÐn ®èi víi ng−êi bè ®· ng−îc ®·i em. Môc tiªu cña nhµ tham vÊn lµ c¶i thiÖn lßng tù träng cña Trung, mét phÇn b»ng çch ®Ò cao çc thÕ m¹nh cña em, ñng hé nh÷ng viÖc lµm tèt cña em vµ khuyÕn khÝch em sö dông nh÷ng thÕ m¹nh cña m×nh.. Sù chó ý cña nhµ tham vÊn tËp trung vµo viÖc gi¶i thÝch vµ m« h×nh ho¸ ph−¬ng ph¸p lµm cha mÑ cã hiÖu qu¶ h¬n cho bè mÑ Trung. CÇn gi¶i thÝch cho hä vÒ nh÷ng mÊt m¸t do sù ng−îc ®·i vÒ mÆt th©n thÓ còng nh− ng«n tõ ¸p ®Æt vµo Trung. Nhµ tham vÊn còng ®ång thêi ph¶i lµm viÖc riªng víi Trung ®Ó kh¼ng ®Þnh víi Trung r»ng em kh«ng “ngu ngèc” vµ r»ng hµnh vi b¹o lùc cña bè ®èi víi em kh«ng ph¶i lµ lçi cña em, vµ ®iÒu ®ã còng kh«ng cã nghÜa lµ em “xÊu”. Cuèi cïng, cÇn ph¶i thiÕt lËp mét thêi gian thÝch hîp ®Ó ®−a Trung vÒ nhµ l©u dµi.

B−íc 6: §¸nh gi¸ kÕt qu¶ B−íc cuèi cïng trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ çc kÕt qu¶ cña çc quyÕt ®Þnh ®· ®−îc ®−a ra vµ thùc hiÖn. Trong giai ®o¹n nµy, nhµ tham vÊn lµm viÖc víi th©n chñ ®Ó x¸c ®Þnh xem çc b−íc tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ hay kh«ng vµ cã cÇn thay ®æi, ®iÒu chØnh g× kh«ng. D−íi ®©y lµ nh÷ng ®iÒu anh/chÞ cÇn khai th¸c:

“KÕt qu¶ cã kh¶ quan kh«ng?” “VÊn ®Ò cã ®−îc kh¾c phôc kh«ng?” “Gi¶i ph¸p cã thiÕt thùc kh«ng?”; vµ “Cã hËu qu¶ bÊt ngê nµo x¶y ra kh«ng?”

Chó ý: B−íc nµy cÇn ®−îc thùc sù tiÕn hµnh ®Þnh kú trong suèt qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng trë ng¹i tiÒm tµng vµ nh÷ng thiÕu sãt tr−íc khi chóng trë thµnh ¸p lùc.

NÕu sù can thiÖp ®· lùa chän ®−îc x¸c ®Þnh lµ kh«ng hiÖu qu¶, cã thÓ do çc lý do sau:

• Ph−¬ng ph¸p can thiÖp (vÝ dô, nhµ tham vÊn ®· lµm viÖc víi th©n chñ nh− thÕ nµo);

• §¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ t×nh h×nh cña th©n chñ vµ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò; • Tho¶ thuËn gi÷a nhµ tham vÊn vµ th©n chñ vÒ gi¶i ph¸p vµ nh÷ng ®iÒu cÇn

tiÕn hµnh • KÕ ho¹ch thùc hiÖn.

NÕu sù ®¸nh gi¸ cuèi cïng chØ ra r»ng vÊn ®Ò ®· ®−îc gi¶i quyÕt vµ kh«ng tån t¹i vÊn ®Ò næi cém nµo th× nhµ tham vÊn vµ th©n chñ nªn tháa thuËn kÕt thóc quan hÖ (sau khi nhµ tham vÊn ®· ®¸nh gi¸ cao sù thµnh c«ng cña gia ®×nh th©n chñ !)



124

Tæng kÕt bµi häc • Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh ®¬n gi¶n vµ su«n sÎ. Nh−ng

m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc x©y dùng ®Ó chia nhá çc vÊn ®Ò phøc t¹p thµnh çc ®¹i l−îng nhá h¬n vµ cã thÓ qu¶n lý ®−îc.

• Ghi nhí r»ng qu¸ tr×nh kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i x¶y ra theo tr×nh tù vµ liªn tôc.

§«i khi cÇn quay l¹i çc giai ®o¹n tr−íc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. • Cuèi cïng, h·y nhí r»ng nhµ tham vÊn kh«ng bao giê ®−a ra “gi¶i ph¸p” cho

vÊn ®Ò cña th©n chñ!! Thay vµo ®ã, m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc x©y dùng ®Ó gióp nhµ tham vÊn h−íng dÉn th©n chñ tiÕn tr×nh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cho b¶n th©n hä.

Pháng theo A. E. Ivey. (1994). Intentional Interviewing and Counselling, pg. 343, unknown

author, in J.W. Newstrom and E.E.Scannell (1980), Games Trainers Play, p. 209, and P.K. Odhner. (1998). Introduction to Social Work Practice: A Training Manual, Module III, pp. 85-88.

HANDOUT 8.3 117


®Þnh nghÜa vÊn ®Ò

Mét vÊn ®Ò cã thÓ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ: 1. “Nguån gèc cña sù ®au ®ín, sù khñng ho¶ng hay khã kh¨n... lµ

mét c©u hái phøc t¹p vµ ch−a ®−îc gi¶i quyÕt”; 2. “Mét c©u hái khã hoÆc kh«ng râ rµng; mét ®iÒu khã hiÓu hoÆc khã

gi¶i quyÕt” (theo tõ ®iÓn nhá Oxford, Ên b¶n míi 1991)

Khi x¸c ®Þnh vÊn ®Ò cïng th©n chñ, h·y xem xÐt nh÷ng ®iÓm sau:

• Çc vÊn ®Ò cã thÓ ph¸t sinh khi tån t¹i mét kho¶ng çch gi÷a t×nh h×nh hiÖn t¹i vµ gi¶i ph¸p mong ®îi lý t−ëng.

• Çc vÊn ®Ò cã thÓ ph¸t sinh khi nhu cÇu cña mét ng−êi kh«ng

®−îc ®¸p øng mét çch ®Çy ®ñ vµ theo ý muèn b»ng çc nguån lùc hay tiÖn Ých s½n cã trong x· héi.

• Çc vÊn ®Ò cã thÓ ph¸t sinh do con ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng t¹o

ra sù thÝch nghi tho¶ ®¸ng, c¶ vÒ mÆt ç nh©n vµ vÒ mÆt x· héi víi çc nhu cÇu vµ ¸p lùc trong ®êi sèng th−êng ngµy.

• Th«ng th−êng th× “çc vÊn ®Ò næi cém” cña th©n chñ lu«n Èn chøa

nh÷ng vÊn ®Ò tiÒm tµng vµ s©u xa h¬n Pháng theo Odhner, P.K. cho Maryknoll Hµ Néi (1998), Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh c«ng t¸c x· héi: CÈm nang tËp huÊn, QuyÓn III, trang 89-90

HANDOUT 8.3 117


ho¹t ®éng nhãm nhá: bµi tËp t×nh huèng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò t×nh huèng 1: Mét bÐ g¸i 14 tuæi ®−îc khuyÕn khÝch ®Õn trung t©m tham vÊn cña anh/ chÞ theo ®Ò nghÞ cña mét t×nh nguyÖn viªn. Ch¸u bÐ tr«ng s¸ng sña, th©n thiÖn vµ cã vÎ nh− ch¸u rÊt thÝch çc b¹n kh¸c cïng ®Õn trung t©m. Ch¸u nãi víi anh/ chÞ r»ng ch¸u “kh«ng cã vÊn ®Ò g×”, ngoµi viÖc kh«ng cã ®ñ tiÒn. Ch¸u thÝch sèng ë Hµ néi h¬n lµ sèng víi gia ®×nh ch¸u ë Hoµ B×nh. Nh−ng t×nh nguyÖn viªn th«ng b¸o cho anh/ chÞ biÕt lµ ch¸u kh«ng cã gia ®×nh, ch¸u lín lªn tõ mét tr¹i trÎ må c«i vµ thêi gian võa qua ch¸u trèn khái nhµ cña bè mÑ nu«i. . Cã b¸o ço nªu râ r»ng c« bÐ ®· bÞ c−ìng hiÕp bëi mét ng−êi ®µn «ng nhiÒu tuæi vµi tuÇn tr−íc ®©y.

t×nh huèng 2:

Mét ch¸u bÐ tr−íc ®©y lµ trÎ ®−êng phè ®· tham gia ch−¬ng tr×nh phôc håi n¬i anh/ chÞ lµm viÖc, ®· trë vÒ ®oµn tô cïng gia ®×nh vµ ®i häc. Trong mét lÇn tíi th¨m nhµ ch¸u, anh/ chÞ ph¸t hiÖn ra r»ng ch¸u ®i häc kh«ng th−êng xuyªn v× mÑ cña ch¸u b¾t ch¸u ®i b¸n hµng trang søc rÎ tiÒn trªn phè ®Ó kiÕm tiÒn Môc tiªu:

Trong nhãm nhá cña anh/ chÞ, h·y chuÈn bÞ mét bµi viÕt vµ mét bµi tr×nh bµy miÖng vÒ viÖc anh/ chÞ sÏ gióp ®ì nh÷ng ®øa trÎ trªn vµ gia ®×nh chóng nh− thÕ nµo b»ng çch sö dông m« h×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo tõng b−íc. Trong phÇn tr×nh bµy, anh/ chÞ h·y cho vÝ dô vµ nªu lý do t¹i sao anh/ chÞ chän çch ®ã. **H·y xem xÐt c¶ nh÷ng çch thøc anh/ chÞ sÏ sö dông ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò/ nh÷ng lo l¾ng vÒ t©m lý cña trÎ vµ cña gia ®×nh çc em.**

HANDOUT 8.3 117


Pháng theo Odhner, P.K. cho Maryknoll Hµ Néi (1998), Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh c«ng t¸c x· héi: CÈm nang tËp huÊn, QuyÓn III, trang 91.

Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tõng b−íc mét

B−íc 1 X¸c ®Þnh vÊn ®Ò

VÊn ®Ò lµ g× ? VÊn ®Ò n»m ë ®©u

B−íc 6 §¸nh gi¸ kÕt qu¶ (KiÓm tra xem cã cÇn chØnh lý hay söa ®æi g× kh«ng) KÕt qu¶ cã tho¶ m·n kh«ng? Çc vÊn ®Ò ®· ®−îc chØnh lý ch−a? Çc gi¶i ph¸p cã thùc tÕ kh«ng? Cã hËu qu¶ nµo kh«ng ®−îc l−êng tr−íc kh«ng?

B−íc 2 Ph©n tÝch vÊn ®Ò

Ai sÏ bÞ ¶nh h−ëng bëi vÊn ®Ò? Nguyªn nh©n lµ g×? VÊn ®Ò ®· tån t¹i bao l©u? Tr−íc ®©y ®· thùc hiÖn biÖn ph¸p g× vµ kÕt qu¶ ®¹t ®−îc lµ g×?

B−íc 3 X©y dùng çc gi¶i ph¸p kh¶ thi (x©y dùng môc ®Ých, nghÜ nhanh çc ý

t−ëng vµ sù s¸ng t¹o) CÇn ph¶i lµm g×? Ai sÏ ph¶i lµm? Lµm nh− thÕ nµo ?

B−íc 4 §¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kh¶ thi (xem xÐt çc mÆt thuËn vµ nghÞch cña

çc gi¶i ph¸p) Cã s½n nh÷ng nguån lùc nµo? Gi¶i ph¸p cã thÓ bÞ c¶n trë bëi yÕu tè nµo?

VÊn ®Ò nµo cÇn ®−îc −u tiªn gi¶i quyÕt?

B−íc 5 Ra quyÕt ®Þnh (QuyÕt ®Þnh thùc hiÖn gi¶i ph¸p nµo)

Nªn lµm g×? Ai ph¶i lµm ? KÕt qu¶ ra sao? Khi nµo nªn thùc hiÖn ? Thùc hiÖn nh− thÕ nµo ?

HANDOUT 8.3 117


Pháng theo Odhner, P.K. cho Maryknoll Hµ Néi (1998), Giíi thiÖu vÒ thùc hµnh c«ng t¸c x· héi: CÈm nang tËp huÊn, QuyÓn III, trang 93 in Davis, R.T. & Saur, W.G. (1995) for Holt, Romania, M«®un I, trang 37-38.

dao tao tham van 4

Education