İDARİ VESAYET

İdarî vesayetin tanımı Anayasamızda yapılmamıştır; tanım İdare hukukunda önemli yeri olan öğreti ile geliştirilmiştir. Anayasamızın 127.maddesinin 5.fıkrasında idarî vesayetten bahseden hüküm öngörülmüştür:

Anayasal ilke : Merkezi idare mahalli idareler üzerinde , mahalli hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahalli ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idari vesayet yetkisine sahiptir.(AY,m.127)

İDARI VESAYET DENETIMININ TARIHÇESI

İlk mahalli idare birimleri

4.yüzyıldan itibaren İngiltere adalarında ortaya çıkmıştır.

• bir idari vesayet denetimi uygulamasını ancak 1789

devriminden sonra Fransa’da görebiliyoruz.

• Türkiye’de modern anlamda mahalli idarelerin gelişimi 1850’lerde başlamış,

• 1877’de çıkan Belediye Kanunu ile gelişmiş ve Cumhuriyet sonrası uygulamalarla bu gelişme

devam etmiştir.

• İlk belediye örgütü 1854 yılında İstanbul ‘da kurulmuş ve böylece ilk kez idari vesayet

kavramı Türk yönetim biçimine girmiştir.

1864 Vilayet Nizamnamesi ile de Türk yönetim sistemine il düzeyinde yerel yönetim birimleri girmiştir. Bu nizamname 1870 tarihinde _daire-i umumiye-i Vilayet Nizamnamesi ile değiştirilmiş,

* 1908 II. Meşrutiyet döneminden sonra yönetim örgütünün biçimi

Anayasanın 108. maddesinde de yer almış ve burada mahalli

idare biçimine de yer verilmiştir

* 1946 sonrasında ise merkezin idari vesayet denetiminde

yumuşama görülmüştür.

* 1961 Anayasasında “yerinden yönetim kamu tüzel kişilerinin

seçilmiş organlarının organlık sıfatını kaybetmeleri konusundaki

denetim yargı yolu ile olur denilerek vesayet sınırları daraltılmış,

mahalli idareler Anayasal güvenceye kavuşturulmuştur.

*1982 Anayasası da 127. maddesinde mahalli idarelere yer

vermekle birlikte, idari vesayetin alanını oldukça muğlâk ve geniş

olarak ele almıştır.

*Fakat belirtmek gerekir ki, idari vesayet kavramı ilk kez 1982

Anayasası’nda anayasal bir haline gelmiştir.

İDARI VESAYET ÖRNEKLERİ

Ulaştırma Bakanlığı-TCDDY

Milli Savunma Bakanlığı-Makine ve Kimya Endüstrisi

Kurumu

Ankara Valiliği-Ankara Büyükşehir Belediyesi

Ankara Büyükşehir Belediyesi-Çankaya Belediyesi

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği-İzmir Ticaret

Odası

Barolar Birliği-İstanbul Barosu

İDARI VESAYET DENETIMININ ÖZELLIKLERI

İdari vesayet merkezi idare ile yerinden yönetim kuruluşları arasındaki bir ilişkidir.

İdari vesayet istisnai nitelikteki bir yetkidir.

İdari vesayet kanunla verilir.

İdari vesayet dar yoruma tabi tutulur.

İdari vesayet emir ve talimat verme yetkisi ile düzeltme yetkisini kural içermez.

İdari bir denetimdir.

İdari vesayet yetkisi yasaya dayanan, bir kamu

görevlisine, organa ya da kurula tanınan bir yetkidir.

İdari vesayet denetimi, devletin genel çıkarlarını

korumak, kamu hizmetlerinin birlik ve bütünlük içinde

yürümesini sağlamak amacıyla yapılmaktadır.

İdari vesayetin, mahalli halkı mahalli otoritelerin keyfi

uygulamalarına karsı koruma gibi bir amacı da vardır.

İdari vesayet mahalli idarelerin işlemleri, eylemleri, organları ve

personeli üzerinde uygulanır. Bu unsurlar üzerinde kullanılacak

yetki, yukarıda da belirttiğimiz gibi yasaya dayanan ve

devredilemeyen bir yetkidir.

İdari vesayet yetkisi kullanılırken, organlar ve görevliler

üzerindeki denetim daha çok bunların seçimleri, atanmaları ya

da seçimlerin onaylanması, görevlerine son verilmesi biçiminde

olmaktadır.

* 1.Mahalli idare

organlarının geçici olarak

görevden uzaklaştırılması

* 2.meslek kuruluşlarının

sorumlu organlarının geçici

olarak görevden

uzaklaştırılması

* 1.iptal yetkisi

* 2.onama yetkisi

* 3.yeniden görüşme isteme yetkisi

* 4.yargıya başvurma yetkisi

* 5.erteleme yetkisi

* 6.izin yetkisi

* 7.düzeltme yetkisi

Ülkemizde mahalli idareleri ilgilendiren çeşitli kanunlarda idari vesayet denetimi ile ilgili hükümler yer almaktadır;

1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanun

1949 tarih ve 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu

1981 tarih ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu

2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu

2005 tarih ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu

2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu

3152 sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun

832 sayılı Sayıştay Kanunu yer almaktadır.

3152 sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun:

Madde 1. “Mahalli idarelerin yönlendirilmesi

bakanlığın amaçları arasındadır”.

Madde 2. “Mahalli idarelerin ve bunların merkezi

idare ile olan ilgi ve ilişkilerini düzenlemek

bakanlığın görevleri arasındadır”.

Madde 11. “Bakanlığın mahalli idareler üzerinde

sahip olduğu vesayet yetkisinin mevzuat hükümleri

gereğince uygulanmasını sağlamak”.

5442 sayılı İl İdaresi Kanunu:

Madde 9/b: “Vali; özel idare, belediye ve köy

idareleriyle bunlara baglı tekmil müesseseleri denetler,

teftiş eder.

Bu denetleme ve teftişi bakanlık veya genel müdürlük

müfettişleriyle veya bu idarelerin amiri ve

memurlarıyla da yaptırabilir.

832 Sayılı Sayıştay Kanunu:

Madde 8: “Sayıştay, yerel yönetimlerin hesap

ve işlemleri üzerinde denetim yapmakla

görevlidir”.

2575 sayılı Danıştay Kanunu:

Madde 32: “Mahalli idarelerin seçilmiş

organlarının organlık sıfatını kazanmalarına iliskin

ihtirazların çözümü ve kaybetmeleri konusundaki

yargı denetimi 8. Dava Dairesince yapılmaktadır”.

- 5393 Sayılı Belediye Yasası:

Belediyelerin siyasetle değil, mahalli

hizmetlerle uğraşmaları için de vesayet

denetimi gerekli görülmektedir. Bununla

birlikte 5393 sayılı yeni Kanun, 1580 sayılı

Kanundan farklı olarak, idari vesayet

alanını bazı alanlarda kaldırmış bazı

alanlarda da daraltmıştır.