Хичээл 1: Орхигдох эрсдэл бүхий хүн амын бүлгийг тодорхойлох нь

Орон нутгийн эрүүл мэндийн тогтолцоог бэхжүүлэх төслийн хүрээнд “Хэнийг ч орхигдуулахгүй байх” сэдэвт

чадавхи бэхжүүлэх цуврал сургалт

Монгол улс, 2016 оны 9-10 сар

Илтгэлийн агуулга

• Эрүүл мэндийн тэгш бус байдал, холбогдох хүрээ

• Эрүүл мэндийн тэгш бус байдлын талаарх мэдээлэл нь 4 жилийн төлөвлөлт дэх нөхцөл байдлын үнэлгээг хийхэд яагаад чухал ач холбогдолтой байдаг вэ?

• Жендэр гэж юу болох, жендэрийн норм, хэм хэмжээ, үүрэг оролцоо, харилцаа нь эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?

Сургалтын үйл явц

Хэсэг I.

Орхигдсон хүн амын бүлэг

Хэсэг II.

Үр дүнтэй хамраг-далтад нөлөөлж буй саад бэрхшээ-лүүд

Хэсэг III. Орон нутгийн эрүүл мэндийн тогтолцоог бэхжүүлэх ньТусламж үйлчилгээЗайлшгүй шаардлагатай эм, технологиХүний нөөцСанхүүжилтЗасаглал Эрүүл мэндийн мэдээллийн тогтолцоо

Хэсэг IV.

Салбар дундын хамтын ажиллагаа ба нийгмийн оролцоо

Хэсэг V.

Хяналт шин-жилгээ үнэлгээ

4-жилийн төлөвлөлтийн орц Нөхцөл байдлын дүн шинжилгээ

Хэрэгжилт Хяналт шинжилгээ үнэлгээ

Хэсэг VI.

“Хэнийг ч орхигдуу-лахгүй байх” зарчмыг 4 жилийн стратеги төлөвлө-гөөнд тусгах нь

Орц Орц Орц Орц Орц

ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТЭГШ БУС БАЙДАЛ

“Эрүүл мэндийн тэгш бус байдал” гэж юу вэ?

• Эрүүл мэндийн тэгш бус байдал гэдэг нь нийгэм, эдийн засаг, хүн ам зүй, газар зүйн болон бусад шалгуураар хуваагдсан хүн амын дэд бүлгүүдийн хооронд урьдчилан сэргийлэх, арилгах боломжтой атлаа шударга бус ялгаатай байдал байсаар байхыг хэлнэ.

• Эрүүл мэндийг тодорхойлогч нийгмийн хүчин зүйлс гэдэг нь хүн амын төрж, өсөж, ажиллаж амьдрах болон өтлөх бүхий л нөхцлийг хэлэх бөгөөд үүнд эрүүл мэндийн тогтолцоо ч хамрагдана

Source: WHO http://www.who.int/hia/about/glos/en/

ДЭМБ-ын эрүүл мэндийг тодорхойлогч нийгмийн хүчин зүйлсийн хүрээ

Source: WHO (2010). A conceptual framework for action on the social determinants of health. Social Determinants of Health Discussion Paper 2 (Policy and Practice). By Solar and Irwin.

Нийгэм эдийн засаг улс төрийн нөхцөл байдал

ЗасаглалМакро эдийн засгийн бодлого

Нийгмийн бодлого /Хөдөлмөрийн зах зээл, орон сууц, газар/Хүн амын бодлого/Боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал/

Соёл, нийгмийн үнэт зүйлс

ЭМ-ийн тэгш бус байдлыг тодорхойлогч бүтцийн болон нийгмийн хүчин зүйлс

ЭМ-ийг тодорхойлогч завсрын болон нийгмийн хүчин зүйлс

Эрүүл мэнд, сайн сайхан байдалд нөлөөлөх тэгш байдлын нөлөө

Эрүүл мэндийн тогтолцоо

Нийгэм эдийн засгийн байдал

Материаллаг ахуй /ажил амьдралын нөхцөл, хоол хүнс г.м/, зан үйл, биологийн хүчин зүйлүүд, Нийгэм сэтгэхүйн хүчин зүйлс

7

Эрүүл мэндийг тодорхойлогч хүчин зүйлсийн альтернатив хүрээ

Боловсрол

Ажлын орчин

Амьдрах ажиллах орчин

Ажилгүйдэл

Ус ба ариутгал

ЭМ-ийн тусламж үйлчилгээ

Орон сууцжуулалтХАА-н болон хүнсний бүтээгдэхүүн Нас, Хүйс, Үндсэн

хуулийн хүчин зүйлс

Нийгэм эдийн засаг, соёл, орчны ерөнхий хүчин зүйлс

Нийгэм хамт олны сүлжээ

Хувь хүний амьдралын хэвшилтэй холбоотой

хүчин зүйлс

Source: Dahlgren and Whitehead, 1991.

Жишээ: Сүрьеэгийн шууд эрсдэлт хүчин зүйлс ба нөлөөлөгч хүчин зүйлс

Source: Knut Lönnroth, Ernesto Jaramillo, Brian G. Williams, Christopher Dye, Mario Raviglione (2009). Drivers of tuberculosis epidemics: The role of risk factors and social determinants. Social Science & Medicine, Volume 68, Issue 12, 2009, 2240–2246http://dx.doi.org/10.1016/j.socscimed.2009.03.041

Тэгш бус байдлын янз бүрийн хэлбэрүүд

Source: WHO (2007). Priority Public Health Conditions Scoping Paper. PPHC KN of the CSDH.

Нийгэм эдийн засгийн нөхцөл байдал

Өртөлтийн ялгаатай байдал

Эмзэг байдлын ялгаа

Эрүүл мэндийн ялгаатай байдал

Үр дагаврын ялгаатай байдал

ХБӨ-ний жишээ

Source: WHO (2010). Equity, social determinants and public healh programmes. Geneva

ЯАГААД БИДНИЙ 4 ЖИЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТӨД “ОРХИГДСОН ХҮН АМЫН” ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЭЛ ХЭРЭГТЭЙ ВЭ?

Оршил• “Бүх нийтийг” хамарсан тогтолцоотой газарт ч зарим хүн

амын бүлэг чанартай тусламж үйлчилгээнээс орхигдсоор байдаг нь тэдгээрт тулгарсан өвөрмөц бэрхшээлтэй холбоотой байдаг.

• Орхигдсон хүн амын талаарх мэдээлэл нь “үе шаттай дэвшил гарч буй бүх нийтийн хамралт”-ын байдлыг авч үзэхэд чухал ач холбогдолтой бөгөөд энэ нь эрүүл мэндийн үйлчилгээнд бүх нийтийг хамруулах үйл явцын ашиг тусыг хүн амын эмзэг бүлгийнхэнд чиглүүлэх, дор хаяж боломжтой бүлгийн хүн ам хүртэж байгаа шиг хэмжээнд байлгахад чиглэсэн үйл ажиллагаа юм.

Үе шаттай дэвшил гарч буй бүх нийтийн хамралттай холбоотой шийдвэрийн жишээ:

Замын аюулгүй байдлын хөтөлбөрт жендэрийн асуудлыг хөндөх ёстой юу?

Source: World Health Statistics, 2016.

Үе шаттай дэвшил гарч буй бүх нийтийн хамралттай холбоотой шийдвэрийн жишээ:

ЭМ-ийн тусламж үйлчилгээ болон интервенцийн загварыг хот хөдөөгийн нөхцөлд ялгаатай авч үзэх ёстой юу?

Source: World Health Statistics, 2016.

Хүн амын бүлгүүдийг авч үзэх нь

Мэдээлэл өгөгдлийг нийгмийн байдлаар нь ялган авч үзэх нь зүйтэй:• Хүйс• Орлогын түвшин• Боловсрол• Оршин суугаа газар (хөдөө/хот, газар зүйн байршил)• Ажил эрхлэлт• Яс үндэс/угсаа гарал• Шилжин суурьшсан байдал• Бусад шаардлагатай зохих өгөгдлүүд

Эдгээрийн ялгаа заагийг анхаарах хэрэгтэй

“Хэрэгцээ”-ний онол

Source: WHO (2016c). Innov8 approach to reviewing health programmes to leave no one behind. Geneva.

Тусгал:

Бага орлоготой, бүртгэлгүй, дотоодын шилжин суурьшигчид ерөнхийдөө “хэт хэрэглээ”, “зохистой хүртээмж”-тэй эсвэл “муу хүртээмж”-тэй гэж үзэх үү? Бага орлоготой хамгийн алслагдсан хөдөө орон нутагт амьдарч буй малчдын хувьд ямар байх вэ?

Хэрэгцээ

Хэрэглээ

ӨНДӨР БАГА

ӨНДӨР ЗОХИСТОЙ ХҮРТЭЭМЖ

ХЭТ ХЭРЭГЛЭЭ

БАГА МУУ ХҮРТЭЭМЖ ЗОХИСТОЙ ХҮРТЭЭМЖ

Хэрэгцээ болон ялгаатай хэрэглээний түвшний хамаарал

ЖЕНДЭР

Яагаад ийм ялгаатай байна вэ?

Монгол улсын хүн амын дундаж наслалт хэд вэ?

Эр Эм65 73

Яагаад жендэрийн асуудлыг хөндөж байна вэ?

Биологийн болон нийгэм соёлын хүчин зүйлийн нөлөөгөөр эрэгтэй эмэгтэй хүмүүс ялгаатай байдаг: Эрүүл мэндийн байдал, Эрсдэлд өртөх болон эмзэг байдал, ЭМ-ийн үйлчилгээ авах, үйлчлүүлэх байдлаар, Эрүүл зан үйлийг эрэлхийлэх байдлаар, ЭМ-ийн үйлчилгээ авч байсан туршлага,Эрүүл мэнд нийгмийн үүднээс гарах үр дагаврууд

Хүйс ба жендэр

Хүйс: Эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн биологийн болон физиологийн шинж чанарууд тухайлбал, нөхөн үржихүйн эрхтэн, хромосомын болон дааврын ялгаа. Үүнийг өөрчлөхөд хэцүү.

≠Жендэр: Эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн норм, хэм хэмжээ, чиг үүрэг, харилцаатай холбоотой асуудал. Энэ нь нийгмээс нийгэмд өөр өөр байдаг ба өөрчлөх боломжтой байдаг.

Жендэр нь норм хэм хэмжээг тодорхойлдог

• эмэгтэй, эрэгтэй хүн, эрэгтэй, эмэгтэй хүүхдийн талаарх итгэл үнэмшил

• хууль эрх зүйн баримт бичигт ил тодоор бичигдэхгүй байх нь элбэг

• нийгэмших явцад үеэс үед шилжин явдаг

• цаг хугацааны туршид өөрчлөгддөг

• янз бүрийн соёл, хүн амд өөр өөр байдаг

Жендэр нь үүрэг оролцоог тодорхойлдог

• Тухайн нийгэмд эрэгтэй эмэгтэй хүмүүс юу хийж чадах, юу хийх ёстойг заадаг

• Гэр бүл, хамт олон, ажлын байран дээр эрэгтэй эмэгтэй хүмүүс ямар үүрэгтэй болохыг тодорхойлдог

Жендэрийн харилцаа …

… эмэгтэй эрэгтэй хүмүүсийн өөр хоорондын болон хүйс

хоорондын нийгмийн харилцаа

… Жендэрийн норм хэм хэмжээ болон үүрэг оролцоонд суурилсан эрэгтэй эмэгтэй бүлэг хүмүүсийн

хоорондын шатлан захирах хүндлэх ялгааг тодорхойлж болно

… тэгш бус эрх мэдлийн харилцааг бий болгоход хувь нэмрээ оруулж

болно.

Жендэр нь нийгмийн өөрийнх нь бүтээл

Жендэрийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд

Нийгэмших үйл явц

Жендэрийн норм хэм хэмжээ

Жендэрийн үүрэг Жендэрийн

харилцаа

Жендэрийн Хэвшмэл ойлголт

Жендэрт суурилсан хөдөлмөрийн хуваарилалт