Bulgaria-Turkey IPA Cross-Border Programme CCI 2007CB16IPO008

DDDAAANNNIIIŞŞŞMMMAAANNNLLLIIIKKK RRREEEHHHBBBEEERRRİİİ

TTTAAARRRIIIMMM AAALLLAAANNNIIINNNDDDAAA

LLLAAABBBOOORRRAAATTTUUUVVVAAARRR

AAARRRAAAŞŞŞTTTIIIRRRMMMAAALLLAAARRRIII

VVVEEE HHHAAAYYYAAATTT BBBOOOYYYUUU ÖÖÖĞĞĞRRREEENNNMMMEEE

Proje № 2007CB16IPO008-2011-2-038

„BAŞARILI BİR TARIM İŞİ İÇİN ORTAK SINIR ÖTESİ MOBİL TARIM

LABORATUVARI VE EĞİTİM MERKEZİ ”

YAMBOL, 2014

PROJE WEB SİTESİ: HTTP://WWW.YAMBIZ.COM/MOBILAB

Bu yayın IPA Bulgaristan – Türkiye Sınır Ötesi İşbirliği Programıyla Avrupa

Birliği'nin desteğiyle hazırlanmıştır. Bu yayının içeriği tamamen „Yambol Ticaret ve

Sanayi Odası„’nın sorumluluğundadır ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği veya

Programın Yönetim Otoritesi’nin görüşlerini yansıtmamaktadır

YAMBOL TİCARET VE SANAYİ ODASI,

YAMBOL, BULGARİSTAN

YAMBOL 8600, „RAKOVSKİ №1” SK, P.К . 291

E-mail: yccibg@gmail.com

Tel.: 00359/46/662939

Faks: 0035/46/665011

Web sitesi: www.yambiz.com

BABAESKİ TİCARET BORSASI, TÜRKİYE

БАБАЕСКИ 39200, CUMHURIYET MAH. ESKI EDIRNE ASFALTI

CAD. № 24

E-mail: babaeskitb@tobb.org.tr

Tel.: 0090/2885121756

Faks: 0090/2885125739

Web sitesi: www.babaeskitb.org.tr/

İİİÇÇÇEEERRRİİİKKK

11.. SSÜÜRRDDÜÜRRÜÜLLEEBBİİLLİİRR TTAARRIIMM ………………................………………………………………………....…………11

22.. DDOOĞĞAALL BBİİLLEEŞŞEENN VVEE KKAAYYNNAAKK OOLLAARRAAKK TTOOPPRRAAĞĞIINN

ÖÖNNEEMMİİ VVEE ÖÖZZÜÜ..………………………………............................…………………………………………………………..……......77

22..11 TTOORRAAĞĞIINN OOLLUUŞŞUUMM FFAAKKTTÖÖRRLLEERRİİ…………………………………………………………..................................…….... 1122

22..22 BBİİTTKKİİLLEERR BBEELLİİRRLLİİ TTOOPPRRAAKK TTÜÜRRLLEERRİİNNEE İİHHTTİİYYAAÇÇ DDUUYYAARR……………………..........………….. 1133

33.. TTOOPPRRAAKK KKAAYYNNAAĞĞIINNIINN SSÜÜRRDDÜÜRRÜÜLLEEBBİİLLİİRR YYÖÖNNEETTİİMMİİ....………….... 1177

44.. AANNAALLİİZZ İİÇÇİİNN TTOOPPRRAAKK ÖÖRRNNEEKKLLEERRİİ....………………………………………………………….... 1188

55.. YYAAĞĞLLII TTOOHHUUMMLLAARRIINN AANNAALLİİZZİİ .......................................................................................... 2222

66.. TTAARRIIMMDDAA YYÖÖNNEETTİİMM........................................................................……………………………………...... 3311

77.. EETTKKİİLLİİ TTAARRIIMM İİÇÇİİNN YYEENNİİLLİİKKÇÇİİ TTEEKKNNOOLLOOJJİİLLEERR

(( SSMMAARRTT TTAARRIIMM)) …………..................…………………………………………………………………………………….. 3355

88.. YAŞAM BBOOYYUU EEĞĞİİTTİİMM……..........................…………………………………………………………………….. 3399

99.. BBİİLLGGİİ EEKKOONNOOMMİİSSİİ -- BBAAŞŞAARRIINNIINN YYEENNİİ

ÖÖLLÇÇÜÜSSÜÜ …………………………………………………………………………………………………………………………………………...... 4466

1100.. İİŞŞVVEERREENNLLEERR ÇÇAALLIIŞŞAANNLLAARRII İİÇÇİİNN YYAAŞŞAAMM BBOOYYUU EEĞĞİİTTİİMMEE

YYAATTIIRRIIMM YYAAPPIIYYOORRLLAARR …………..............................…………………………………………………………………… 5511

1

1. SSÜÜRRDDÜÜRRÜÜLLEEBBİİLLİİRR TTAARRIIMM

Toprak kaynaklarının sürdürülebilir bir

çekilde kullanılması Yambol – Babaeski

sınır ötesi bölgesinin sürdürülebilir

kalkınması için çok önemlidir. Tarım

insanlar ve çevre arasında temel bir

bağdır ve ğyle de kalması gerekir. Kırsal

alanlardaki gelişimde sürdürülebilirlik

olması için mevcut nesillerin ihtiyaçlarını

karşılamak üzere iyi çevresel

uygulamalara uygun olarak yapılmalıdı,

öyle ki kendi ihtiyaçlarını karşılamak için

gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılayacak

imkanları tehlikeye atmadan. Her insani ve ekonomik faaliyet gibi tarım faaliyetleri de çevre ve

onun bileşenleri üzerinde etkisi olmaktadrı.

Tarımın toprak kalitesi üzerindeki etkileri

Tarım faaliyetleri yanlış yapılan ya da tarımsal teknik faaliyetlerin eksikliğinden dolayı toprak

kalitesi üzerinde etki etmektedir. Son yıllarda mineral gübre ve bitki koruma ürünlerinin kullanım

miktarları 1990 yılından önceki yıllara kıyasla büyük ölçüde azaltılmıştır, bu nedenle asitleşme ve

kirlilik olma ihtimalleri büyük ölçüde azalmıştır. Her yıl, tarımsal alanlarda üretilen ürünler ile

birlikte, yüzlerce ton geri dönüşümü olmayan besin maddesi de ihraç edilmektedir.

Hayvan yetiştiriciliğin de toprak üzerinde olumsuz etkileri olduğu görülmektedir. Hayvansal

gübrenin doğru muhafaza edilmemesi, depolamak için özel bölgelerin olmaması, toprak ve su

kirliliği bakımından çok ciddi tehditler yaratmaktadır. Bir erozyon kaynağı ve kirlilik olarak sulama

güçlü bir etkiye sahip değildir, nedeni son yıllarda sulanan alanların ciddi bir şekilde azalmasıdır.

Sürdürülebilir tarım üç hedef belirlemektedir – çevrenin korunması, ekonomik kârlılık ve

sosyal destek. Sürdürülebilirlik, tarım kendi ihtiyaçlarını karşılamak için gelecek nesillerin

ihtiyaçlarını karşılayacak imkanları tehlikeye atmadan bugünün ihtiyaçlarını karşılamak gerektiği

ilkesine dayanmaktadır. Bu nedenle doğal ve insan kaynaklarının korunması önem açısından ilk

sırada yer almaktadır. İnsan kaynaklarının korunması, sosyal sorumlulukların gözden geçirilmesi,

örneğin, çalışanların yaşam ve çalışma şartları, kırsal toplulukların ihtiyaçları, günümüzde olduğu

gibi geleceğimizde de tüketicilerin sağlığı ve güvenliği gibi önemli faktörleri içermektedir.

Toprağın ve diğer doğal kaynakların korunması ise uzun vadede iyi durumda korunmalarını

içermektedir.

2

Sistematik yaklaşım

sürdürülebilirliği anlamak için

önemlidir. Sistem

algılanabilecek en geniş

anlamıyla kabul edilmelidir,

yani yerel, bölgesel ve

küresel düzeyde bu

sistemden etkilen bireysel

çiftlik ve yerel

ekosistemlerden topluluklara

kadar. Sistemi üzerinde

vurgu, toplum ve çevre

üzerindeki tarımsal uygulamaların etkilerinin derinlemesine analiz edilmesini sağlar. Sistematik

bir yaklaşım, tarım, hayvancılık ve çevrenin çeşitli yönleri arasındaki ilişkilerin araştırılması için

araçları sağlamaktadrı.

Tarımın sürdürülebilir bir gelişime geçişi uzun vadeli bir süreçtir. Tarım üreticileri için bir dizi

aşamadan geçilmesini gerektirir. Tarımın sürdürülebilir gelişimi sistemde yer alan herkesin

sorumluluğudur - Устойчивото развитие на селското стопанство е отговорност на всички

участници в системата – çiftçiler ve tarım işçileri, politikacılar, araştırmacılar, tüccarlar ve

tüketiciler.

Sürdürülebilir bir kalkınma için tarım makinaları ve uygulamalar

Geleneksel tarımın gelecekte gıda ve kaynak sağlama yeteneği sınırlıdır. Gıda ve diğer tarım

ürünlerinin rekabetçi ve sürdürülebilir bir üretimi olması için farklı bir büyüme şekline yönelmek

gerekmektedir. Buna ulaşmak için, etkin bir arz, üretim sırasında ve hasattan sonra önemli

kayıpları azaltmak ile birleştirilmelidir. Bu, iklim değişikliğine adaptasyon ve biyolojik çeşitliliğin

akılcı kullanımı, aynı

zamanda

ekosistemlerin

restorasyonunu da

tedbirleri içine

almalıdır. Yüksek

verimlilik ve tarımın

rekabet edebilme

gücünün artması için

kaynaklarının, yani

su, enerji, gübre

(özellikle fosfor ve

azot) ve böcek ilaçların daha az kullanımı ile daha etkin kullanım gerekir. Aynı zamanda daha

fazla yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen enerji kullanılmalı ve atıkların azaltılması

gerekmektedir.

3

Üretimin büyümesi, gıda zincirinde katma değer içindeki payı son on yılda küçülmüş olan birincil

üreticiler için geliştirilmiş ekonomik kârlılık ile kombine edilmelidir. İşletmelerin kârlılık oranı

artmadan çevresel

sürdürülebilirliği sağlamak

daha zor olacaktır. Daha

fazla ve dayanıklı tarım

üretimi ancak yeniliğin her

düzeyde belirli çabalar

doğrultusunda olması

durumunda elde edilecektir.

Kararlar, tek bir çiftlik

kapsamı dışında olmalıdır ve

ormanlar ve doğal koruma

alanları dahil olmak üzere

daha geniş coğrafi koşullarını dikkate almalıdırlar. Bilgi ve iletişim teknolojileri ve daha doğrusu

Coğrafi bilgi sistemleri (GIS) uydu navigasyon (GPS) ve yeni yönetim enstrumanları yardımıyla

gelişimi için önemli bir potansiyel teşkil etmektedir.

RTK (Real Time Kinematic - Gerçek

Zamanlı Kinematik) ile uydu navigasyonu

tarımda otomatik kontrol doğruluğunu

artırmak için ve GPS sinyallerinin faz

ölçümlerine dayanan bir yenilikçi tekniktir.

Bir baz istasyonu, tarımsal makinenin

hareket halinin bir santimetre doğruluk

düzeyine göre gerçek zamanlı hesaplama

ve düzeltme sağlar. Makine, RTK alıcıyı kullanarak radyo sistemi yoluyla bilgi alır ve yüksek

doğruluk ile konumlandırmayı hesaplar. Sabit GPS alıcıları ve mobil istasyon ile bilgi almanın yanı

sıra mobil ve tarım aletleri sistemleri olasılıkları da bulunmaktadır, bunlar alıcılar ile global

navigasyon uydu sisteminden bilgi almaktadır ve hassas tarımın unsurlarındandırlar.

4

Birçok kişi, hassat tarımın

faydaları sadece büyük sermaye

yatırımları ve bilgi teknolojileri

donanımına sahip büyük

çiftliklerde gerçekleştirilebileceğine

inamaktadırlar. Ancak

uygulamalar bunun öyle

olmadığını göstermektedir.

Piyasada uygun fiyatta olan ve

kolayca çalışılabilen bir çok teklif

bulunmaktadır. Onlar tüm tarım

üreticilerin kullanabileceği şekilde

geliştirilebilirler. GPS, GIS ve

uzaktan araştırma kullanılarak,

toprağın işlenmesi süreçlerinin

yönetimini geliştirmek için gerekli olan bilgi toplanabilir. Böylelikle, gübrelerin daha etkili

kullanımı ile, daha zayıf toprak değişiklikleri ile sonuçlanan, ve zararlı ve yabancı otlar ile

mücadele etmede kesin ekonomik eşiğin belirlenmesi için, öyle ki, ileride kullanmak üzere doğal

kaynakların ve insan sağlığının korunması konusunda tarım üreticileri ek ekonomik ve çevresel

faydalar elde edebilirler.

İklimin değişmesiyle toprak özellikle savunmasız bir kaynak olarak ortaya çıkmaktadır.

Toprak işlevleri, onun istikrarı, su döngüsü, besin tampon kapasitesi ve biyotik bütünlüğü dahil

olmak üzere, toprak verimliliğinin temel parametreleridir. Karbon absorbe etme işlevi, toprağa,

iklim değişikliğini azaltmaya yönelik önemli bir rol vermektedir. Arazilerin doğru yönetimi

aslında toprak kalitesinin bozulmasını ve erozyonu önlemelidir, işlevlerinin güçlendimeli ve iklim

değişikliğine adaptasyonuna katkıda bulunmalı ve etkilerini azaltmalıdır. Toprağın korunması ve

üretimini arttırma metodları, bitkileri uygun bir şekilde seçimini, üygun gübreleme, sulama ve

spesifik toprakların kullanım için müsait ekipman kullanımını gerektirir. Burada kompostlama,

tarım veya hayvancılık atıkların azaltılması için ve toprak için biyolojik bir katkı (kompost)

sağlanması için gerçekten iyi bir fırsattır. Bu özel kompost tesislerinde (açık veya kapalı

reaktörler) üretilir ve burada aktif bir olgunlaşma olması için koşullar sağlanır.

Suların kalitesi, tarım alanı tarafından etkilenen diğer bir sorundur. Su kalitesi ile ilgili en önemli

konular, pestisit, nitrat ve selenyum tarafından yeraltı ve yüzey sularının tuzlanması ve

kirlenmesinin içermektedir. Tuzluluk, nispeten düşük tuz içeriği olan suların kuru alanlarda

bulunan sığ topraklarda kullanıldığında veya yeraltı suyu seviyesi bitkilerin kök bölgesine yakın

olduğunda sorun teşkil etmektedir.

5

Toprağın su baskınına uğramaması, kirlilik ve tuzlanmanın önlenmesi için çözümler, düzgün

drenaj düzenlemek, uygun bir sulama sistemi seçmek ve hayvan çiftliklerinde gerekli olan

yerlere arıtma tesisi yapılmasını içermektedir. Verimli sulama uygulamaları ve su yönetimi,

zaman içinde daha sınırlı ve daha pahalı sulama şartalının oluşumunda çiftlik karlılığını korumak

için önemli ölçüde yardımcı olabilir.

Modern tarım üreticiliği yenilenmeyen enerji

kaynaklarına, özellikle de petrol ürünlerine

büyük ölçüde bağımlı olduğundan dolayı

sürdürülebilir yönetimin bir özelliği bu

bağımlılığı ortadan kaldırmak için yollar

bulmaktır. Yenilenmeyen enerji kaynaklarının

kullanımı sonsuza kadar sürdürülemez, ancak

onlardan aniden vazgeçersek de bu ekonomik

bir felakete yol açar. Aynı şekilde, enerji

kaynaklarının tükenmesi sonucu aniden

kesilmesi de yıkıcı olacaktır. Bu nedenle,

sürdürülebilir tarımsal üretimde yenilenmeyen

enerji kaynaklarına olan bağımlılığın azaltılması

ve daha fazla yenilenebilir enerji kaynakların ve

ekonomik açıdan daha uygun olan emeğin

kullanılması gerekmektedir.

Bu bağlamda, tarım alanlarından olan tarımsal atıklatrın (bitki ve hayvansal) biyogaz üretimi için

biyogaz tesisleri tarafından kullanılması enerji bağımsızlığı ve çevrenin korunması açısından pek

çok avantajı vardır. Bunların arasında: atık miktarının azaltılması ve yakıt haline dönüştürülmesi,

metan ve CO2 emisyonlarının azaltılması, partikül madde emisyonu ve nitrojen oksitlerin

indirgenmesi, daha az kötü koku, sıvı gübrenin daha hijyenik kullanımı ve işlenmiş olan

hayvansal gübredeki azotun daha iyi gübreleme kapasitesine sahip olması, bu da, aynı besin

etkisini elde etmek için daha az azot miktarına ihtiyaç olduğu anlamına gelmektedir. Çevrenin

korunması alanında, atıkların azaltılması konusu AB ve üye devletlerin politikalrında öncelik

olmaya devam etmektedir. Biyogaz kaynağı olarak gübrenin daha fazla kullanılmasına yönelik

olan çağrılar bulunmaktadır, bunun nedeni bu alanda biyogaz kullanımı için büyük bir potansiyel

olmasıdır ve enerji üretimi için kurulan biyogaz tesislerinin ademi merkeziyetinin teşvik

edilmesidir. Sıvı gübrenin bu amaç doğrultusunda daha fazla kullanımı, sıvı gübrenin

depolanması esnasında metan salınımı açısından önemli bir azalmaya yol açabilir. Bunun

dışında hayvansal gübre, belediye kanalizasyon atıkları ve tarımsal sanayi atıkları, kamu sağlığı

veya çevre için potansiyel bir tehdit oluşturabilecek maddeler (bakteriler, virüsler, parazitler, ağır

metaller, zararlı organik maddeler) içermektedir. Bu nedenle, kirliliğe ve hasatlıklara neden olan

bu maddelerin yayılmasını önlemek amacıyla ve biyogaz tesislerini uygun bir fırsat olarak

6

göstererek, Avrupa Komisyonu uygun önlemler alınması için çağrı yapmaktadır.

Tarımsal atıkların biyogaz üretimi için işlenmesinin yararları bunlarla sınırlı kalmamaktadır. Tortu,

hayvansal ve bitkisel atıkların biyogaz tesislerinde kullanımı verimliliği arttırdığını göstermiştir.

Yakın gelecekte, makina ve yönetim açısından gelişmeler olması beklenmektedir, bu gelişmeler

enerji arzı, çevre, hayvansal gübre, tortu ve tarım organik atıkları kullanan biyogaz tesislerinin

sağlığını ve dayanıklılığını arttıracağı yönünde, yararlar sağlamaları beklentiler arasındadır.

Biyogaz tesisleri, pek çok sorun ile karşı karşıya kalan, özellikle de komşular ve halktan gelen

şikayet sayısında artış olması nedeniyle, hayvan yetiştiriciliği yapan çiftliklerin daha büyük kabul

görmesini sağlayabilir.

Sürdürülebilir tarım için AB girişimleri ve politikası

Tarımda sürdürülebilir kalkınma

için yeni uygulamaların devreye

alınmasının bir ihtiyaç olduğunu

kabul ederek, Avrupa

Komisyonu yenilik alanında

işbirliği için önlemler

başlatmıştır. Tarımsal verimliliği

artırmak ve kaynakların daha

verimli kullanılması konusu

yenilik için öncelikli

başlıklarından biridir. Burada,

tarımsal üretimin hacminin

artırılması ve aynı zamanda

kaynakların verimli ve

sürdürülebilir kullanımının

sağlanması hedefleniyor. Düşük kaynak tüketimine sahip üretim sistemleri, (fosfor ve azot dahil)

besin ve pestisitlerin sürdürülebilir kullanımı, enerji, su ve genetik kaynakların optimum düzeyde

kullanımına ve dış kaynaklarına olan bağımlılıklarını azaltmaya yönelebilirler. Haşere

kontrolünün entregre edilmesi, bitkilerin hastalık ve zararlılarının biyolojik kontrolü, geliştirilmiş

bitki koruma ürünlerinin kullanımı ve hayvan yetiştiriciliği yapan çiftliklerden kaynaklanan ve

topraktan olan sera gazı emisyonlarının azaltılması alanlarında gelişim olması gereklidir.

Yeniden kullanmak ve hasat sonrası kayıpların azaltılması doğrultusunda çözümler bulmak doğal

kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltacaktır. Bunun dışında Avrupa Komisyonu, çevre teknolojileri,

hassas tarım ve zararlıların ortaya çıkmasını bildirmek için sistemlerin potansiyelinin artmasının

gerekli olduğunu tespit etmiştir.

7

AB’nin yenilikçi girişim eylemi için diğer öncelikli alan biyolojik ekonomiye destektir.

Yanilikçi çözümler tüm tedarik zincirine, aynı zamanda büyüyen yeşil ekonomiye de adapte

olmalıdır. Biyorafineri ve yeniden kullanma için, aynı zamanda toprağın organik içeriği ve

değerlerini düşürmeden önemli bir potansiyel olan bitkiler, orman ürünleri ve gıda atıkları

biyokütlenin akıllı kullanımı için çözüm aranması gerekmektedri. Ekolojik tarım sistemlerin

entegre edilmesine odaklanarak, biyolojik çeşitliliğin korunması ve toprağın işlevselliği ile ilgili

yenilikler üzerinde durulmaktadır. Amaç, topraktan artan karbon alımı, su tutma, ekosistemlerde

esneklik ve istikrar elde etmektir. Kararlar, daha iyi arazi yönetimine, yeni tarım sistemlerinin

mekansal planlamaya entegre edilmesine ve doğal ekosistemlerin korunması yöntemlerine

odaklıdır.

2. DDOOĞĞAALL BBİİLLEEŞŞEENN VVEE KKAAYYNNAAKK OOLLAARRAAKK TTOOPPRRAAĞĞIINN

ÖÖNNEEMMİİ VVEE ÖÖZZÜÜ

Toprak, mineral parçacıkları, organik

madde, su, gaz, ve makro

organizmalardan oluşan karmaşık bir

doğal sistemdir.

Mineral parçacıkları toprağın temel

kısmını oluşturmaktadır, organik

maddeler ise toprağın kimyasal

bileşiminin % 10-20 oluşturmaktadır.

Bunlar, bitki ve hayvan türlerinin

yaşamsal aktivitesi sonucu

oluşmaktadırlar. Toprakta torf /bitki

artıkları/ şeklinde ve humus /çürümüş

organik madde/ şeklinde

dağılmışlardır. Humus, su ve gazların

varlığı ile birlikte toprağın verimliliğini

belirlemektedir. Bazı topraklarda humus içeriği, organik madde toplam içeriğinin % 90 oranına

kadar ulaşabilir. Özelliği, mikroorganizmalar tarafından yavaş ayrışma olmasıdır ve böylelikle

toprakta önemli miktarlarda birikimi sağlanmaktadrı. Bitkiler için bir besin kaynağıdır, ayrışma

zamanında karbon dioksit, nitratlar, fosfatlar serbest kalmaktadır. Bu bileşenler bitkiler

tarafından kolayca emilir. Toprağın üst kısmında oluşan humus toprağın su sızıntıları ile daha alt

kesimlere gitmektedir. Toprağın işlenmesi ile humus ve çözünmüş olan kimyasallar tekrar

yüzeye çıkartılmaktadırlar.

8

Toprak örtüsü, doğal çevrenin önemli bir bileşenidir. Milyonlarca yıl boyunca oluşmuştur ve

manzara durumunun bir aynası görünümündedir ve doğal çevrenin diğer bileşenleri /kayalar, su,

iklim, bitki örtüsü, insan aktivitesi/ arasında bir yansıma ve kırılma ilişkisi bulunmaktadır.

Toprak örtüsü olmadan,

doğal ve kültürel bitki

örtüsünün varlığı ve

gelişimi imkansızdır ve

çevremiz büyük bir çoraklık

görünümünde olacaktı.

Toprak örtüsü, jeolojik ve

jeomorfolojik temeli, hava

koşulları, su ve bitki

örtüsünün dinamikleri

arasında ara kaynak

bağlantısıdır. Verimliliği

sayesinde, toprak örtüsü

çok önemli bir doğal

kaynaktır da aynı zamanda.

Tarım alanında emek için araç ve nesnedir. İnsan faaliyetleri doğrultusunda toprağın verimliliği

değişebilir /artabilir veya azalabilir/ veya aynı kalır. Verimliliğinin üç tipi vardır - doğal,

potansiyel ve ekonomik. İlki, toprağın doğal gelişimi sürecinde uzun bir süre boyunca oluşan

topraktaki humusun ve diğer besin bileşenlerinin varlığı ile ilgilidir. Potansiyel verimlilik, toprağa

doğal ya da yapay kökenli gübre ekleyerek topraktaki besin oranının yapay artış yeteneği ile

ilişkilidir. Ekonomik verimlilik, belirli bir toprak türüne bağlı birim alan başına üretilen tarım

ürünlerinin değeri ile ifade edilir. Üretilen tarım ürünlerinin artmasının sağlanması ancak toprak

verimliliği arttırılırsa mümkün olur. Toprak verimliliği, toprak üzerinde sadece belirli faaliyetler

uygulandığı zaman artabilir. Farklı şartlar ve farklı toprak türlerinde uygulanacak faaliyetler farklı

olmalıdır. Bu, toprağı bir doğal varlık olarak ve üretimin temel aracı olarak çok iyi tanınmasını

gerektirir.

Toprak verimliliği, toprağın bitkilere yeterli miktarda sindirilebilir besin ve su tedarik eden

karmaşık ve dinamik bir özelliğidir. Verimlilik, toprakta su, hava, ısı ve besin rejimini oluşturan

fiziksel, kimyasal, biyolojik gibi toprağın tüm bileşenleri ve özellikleri arasındaki etkileşimin bir

sonucudur. Toprak verimliliği aynı zamanda, humusun derinliği tarafından, miktarı ve humus

bileşimi olup olmadığından, mekanik ve mineral bileşimi, emicilik ve değişim bazların bileşiminin

9

yeteneği, toprak çözeltisi reaksiyonu, yapısal durumu, toprakta bulunan mikroorganizmaların

aktivitesi ve benzer göstergeler tarafından belirlenmektedir. Toprak verimliliği, üretilen ürün

miktarı ve kalitesine göre değişmektedir. Maksimum bir hasat elde etmek için bitkilere tüm

büyüme süreci boyunca sürekli olarak su ve besin takviyesi yapılması gerkmektedir. Bu

nedenle toprağın sahip olması gereken nitelikler aşağdaki gibidir:

büyüme süreci boyunca emilebilir şekilde yeterli miktarda besin bileşenlerin olması;

kullanılabilir fizyolojik su için tam yedeklilik olması;

mikroorganizmaların büyümesi ve köklerin solunumunu sürdürebilmeleri için sabit oksijen

akışı olması;

Toprak, hayat için

önemli ve temel bir

ortamdır ve hayatın

bir öğesidir. Toprağın

oluşum temeli

materin kayasına

dayanmaktadır.

Kayalar farklı

kimyasal yapıya sahip

olduklarından dolayı

gelecekte toprağın

özelliklerinin nasıl

olacağını da büyük

ölçüde bunlar

belirlemektedir.

Toprakta yaşayan ilk

organizmalar basit

bitkiler ve mikroorganizmalardır. Kendi hayati faaliyetleri ile kayalıklarda birtakim kimyasal

değişimlere sebep olmaktadırlar. Ölümlerinden sonra diğer mikroorganizmalar için bir besin

ortamı oluşmuş olur ve basit organik ve inorganik bileşiklere dönüşürler. İnorganik bileşikler,

kaya yapısının bileşimine dahil edilirler. Organik madde, mineral öğeleri ve organik bileşiklerin

mineralleşmesini devam ettiren mikroorganizmaların karışımı da bulunan bu kaya temeli üzerine

daha gelişmiş bitkiler ve daha basit hayvanlar, tek hücreler ve küçük omurgasızlar yerleşmeye

başlamışlardır. Toprağın oluşum süreci dinamik bir dengeye ulaşana kadar devam etmiştir, ve

zamanla toprak yavaş yavaş kalitesini değiştirerek daha fazla miktarını arttırır ve daha fazla

organizmanın yerleşmesine uygun olur. Her toprak bir dizi kimyasal ve fiziksel özellik ile

karakterize olur:

Toprağın fiziksel özellikleri: mekanik bileşimi, yapısı, su tutma ve iletim imkanı,

havalandırma ve diğer

Kimyasal özellikler: Organik ve inorganik maddelerin kimyasal yapısı. Toprağın türüne

bağlı olarak mineral oranı % 50- 90 oranında değişmektedir. Parçacıkların büyüklüğü 1-2

mikrondan birkaç santimetreye kadar değişmektedir. Parçacıkların büyüklüğüne göre

10

birkaç toprak çeşitleri bulunmaktadır, bunlar killi topraklar – 1-20 mikron; kumlu

topraklar - 20 mikron - 0.2 mm; iri taneli topraklar - 0.2 mm’den daha büyük olanlar

Organik maddeler

topraktaki mineral

parçacıkları ile karışım

halindedirler. Her toprak

türü, kalınlık, yoğunluk, su,

gaz, tuz ve ışık nüfuz etme

yeteneği ile karakterize

olur. Toprak çeşitleri, bir

dizi farklı canlı

organizmaları ile

karakterize edilir. Her

toprak, dünyadaki en

büyük hem hayvan hem

de bitki bahçesi olarak tanımlanabilir. Toprakta yaşamını sürdüren temel canlı grupları şunlardır:

bakteriler, mantarlar, yosunlar, tek hücreliler, nematodlar, böcekler ve solucanlar – bu canlılar

toprağın geliştirilmesi ve işlenmesinde önemli bir rol oynamaktadırlar.

Toprak, insanların kendi yararına kullandıkları çok önemli bir doğal kaynaktır. Onun varlığı

olmadan insan hayatı sürdürülemez. İnsan faaliyetleri, toprak üzerinde derin etkiler yaratmıştır

ve yaratmaya devam etmektedir. Ne yazık ki, insanlar toprağı her zaman hedefe yönelik ve

korunması yönünde kullanmamaktadırlar.

Sonuç olarak, toprakların büyük bir bölümü ya yoğun sürüm sonucu tahrip edilmişler ya da son

derece verimliliği olumsuz etkileyecek yönde değiştirilmişlerdir. Erozyon kelimesi, latince aşınım

anlamına gelmektedir. Bu yer kabuğunu üzerindeki toprakların, başta akarsular olmak üzere

türlü dış etkenlerle aşındırılıp, yerinden koparılması, bir yerden başka bir yere taşınması ve

biriktirilmesi olayıdır. Erozyona direk olarak sebep olanlar rüzgar, su, buzullar, heyelan, toprak

katmanları arasındaki kaymalar ve diğer. Bu doğal bir süreçtir – doğal faktörler sebebiyle ortaya

çıkan. Jeolojik olarak tanımlanmaktadır. Dünya'nın oluşumundan bugüne kadar son derece

yavaş bir şekilde gelişmektedir. Dağlar, ovalar, vadiler uzun yıllarca faaliyet gösteren su ve

rüzgar erozyonu tarafından oluşturulmuşlardır. Ancak doğal yolla gerçekleşen erozyon insanların

etkisiyle yapay erozyon ortaya çıkmaktadır ve çok büyük bir hızla ilerlemektedir.

Toprak üzerinde olumsuz etkisi olan bir diğer oluşum da tuzlanmadır. Buna sebebiyet veren ise

kolay çözünür tuzların varlığıdır, esas olarak Na -NaCl, Na2SO4 ve diğer. Ağırlıklı olarak kuru

iklime ve yetersiz atmosferik neme sahip olan bölgelerde gözlenmektedir. Bu tür topraklarda

zamanla su buharlaşır ve sulama suyunda bulunan düşük miktarlardaki tuzlar toprakta birikmeye

başlar, bu da yine toprakta tuzlanmaya yol açabilir. Bu nedenle, bu tür toprakların sürekli

11

sulanması toprakta bulunan bitki ve hayvanlar için oldukça zararlıdır. Tuzlanmış topraklar iki

temel gruba ayrılırlar:

Çok Tuzlaşma – bu topraklarda sodyum (Na) oranı genellikle çözünmüş katyonlar % 50

от aşmamaktadır, рН<8.

Daha az tuzlaşmış – sodyum fazlalığı içerir, рН 9’a kadardır.

Modern tarım

faaliyetlerinin bazıları

toprak üzerinde olumsuz

etki ve toprağın

yorulmasına yol

açmaktadır – uzun vadeli

çekirdeksiz bitki üretimi

yapıldığında verim

açısından büyük ölçüde

azalma hatta bitkilerin

zarar görmesine neden

olmaktadır. Bu tür

yetiştircilikte, toprağın yapısı ve besleyiciliği bozulur ve toprak organizmaların

metabolizmasından kaynaklanan toksik maddeler toprakta birikmektedir.

Pestisit kullanımı – kalıcı ve dayanıklı pestisit olarak tanımlanan pestisitler kumlu ve killi-kumlu

topraklarda en az 14 yıl kullanımından sonra bile yaklaşık % 40 oranında toprakta değişmeden

kalmaktadırlar. Organo-klor pestisitlerin kullanımı toprağın verimliliğini ciddi bir şekilde

azaltmaktadır – toprağın varlığı ve faaliyetleri için, N-sabitleme ve nitrifikasyon bakterileri için

ciddi bir dezavantajdır.

Toprağın vrimliliğini geri kazanmak için aşağdaki eylemler öngörülmektedir:

Organik gübre kullanımı – orman gübresi, yeşil gübreleme, baklagillerin ekimi.

Hayvansal gübre mineral ve organik besin bileşenlerinin miktarını arttırmaktadır,

topraktaki mantar ve bakteri gelişimini uyarır ve toprak yapısını iyileştirir.

Yeşil gübreleme – toprağın üzerinde büyüyen otlar ile birlikte bitkilerin toprağa

karıştırılması dır (devrilmesidir). Baklagiller – bir dönüm işlenen toprak ürün hasatı

nedeniyle ortalama 6-8 kilo azot kaybetmektedir, ve toprak erozyonu nedeniyle 9-11 kg.

Toprak 9-11 kg. / hektar başına bağlı azot verilmesi gerektiği tespit edilmiştir. Bu miktar

baklagil ürünlerden elde edilebilir. Genellikle yonca, soya fasulyesi, burçak. Yumru kök

bakterileri tarafından sabitlenen azot toprak minerallerinin bir parçası haline gelir ve

diğer bitkiler için kullanılabilir haldedir. Baklagillerin her türüne has sadece bir tür bakteri

adapte olmaktadır.

Organik olmayan ve yapay gübre kullanımı. Uzun süre kullanımı toprağın yapısında

olumsuz değişimlerin oluşmasına neden olabilir.

12

Toprağın verimliliğini arttırmak ve erozyonu engellemek için dönüşümlü ekim yapılması

büyük önem taşımaktadır. Bu aynı toprak üzerinde bitkilerin sırayla ekilmesi demektir.

Doğrudan toprağı yok etmek – işlenen topraklar üzerine inşaat yapmak. Birçok toprak,

mineral ocakları, açık madenler, su depolama tesislerin inşaası, torf işleme bölgelerinde

taş ocakların kuruluşu gibi faaliyetler tarfından yok edilir.

2.1. Torağın oluşum faktörleri

Toprak oluşum sürecinin seyrini ve karakterini,

toprak tiplerini ve onların durumunu, ve

mekansal dağılımlarını belirleyen faktörler

abiyotik ve biyotik olmak üzere iki büyük gruba

ayrılmaktadrılar.

Abiyotik faktörler. Bunlar kayalar,

topografya, iklim ve sudur. Bunlar da kendi

içinde bölgesel (iklim ve su) ve bölgesel

olamayan (kaya ve çıkıntılar) olarak ikiye

ayrılırlar.

Kayalıklardan oluşan taban (toprağı oluşturan kayalar) ve üzerinde ayrışma sonucu oluşan

kabuk toprağın inorganik bileşenleri için yapı malzemesinin ana kaynağıdır. Kayalık tabanın

mekanik, mineral ve kimyasal yapısı aynı şekilde ayrışma sonucu oluşan ufak parçalar da

toprağın su, fiziksel ve kimyasal özelliklerini, topraktaki biyokimyasal süreçleri ve besin içeriğini

belirlemektedir. Bölgemizin çok renkli kayalıklara (petrografik ve litolojik) sahip olmasının nedeni

çok çeşitli topraklara sahip olmamızdır.

Herkes tarafından da bilindiği gibi, rakım esas alınarak kababartmalar iklim ve bitki örtüsü dikey

zonlanmasını etkiler ve böylece farklı toprak tiplerinin odağılımını da etkilemektedir. Diğer

elementleri dışında - yamaç ve şevlerin maruziyeti toprakların sığ veya derin olma gelişimini

belirlemektedir. Dik olan ve özellikle soyulma – erozyon süreçlerin yoğun olduğu nedeniyle

ormansızlaşmış olan yamaçlarda toprak örtüsü çok ince vaya hiç yoktur. Ve tam tersi – oldukça

derin olan topraklar kural olarak ovalar, düzlükler, vadiler ve dik olmayan yamaçlarda

gelişmişlerdir.

İklim, hava sıcaklığı ve yağış gibi esas olan öğeleri

aracılığı ile toprak oluşum sürecinin gidişatı,

özgünlüğü üzerinde doğruran etkisi vardır. Toprağın

fizikokimyasal ve biyokimyasal süreçlerinin yönü ve

hızı hava sıcaklığında bağlıdır. Kural olarak sıcaklık

yüksek olduğunda bu süreçler daha aktif

gelişmektedir, özellikle de mikroorganizmaların

faaliyetleri söz konusu olduğunda. Mineral

13

parçacıkların ve organik maddenin kimyasal ayrışması için nemin varlığı gerekli bir durumdur.

Toprakta fazla nem olduğunda ise bu süreçler yavaşlar ya da durma noktasına gelir. Sonuç

olarak, iklim, dölgesel bir doğal faktör olarak büyük ölçüde farklı toprak tiplerinin yatay ve dikey

dağılımını belirler.

Biyotik faktörler. Onlar bitkisel ve hayvansal organizmaları içermektedirler. Toprağın organik

yapısını belirleyenlerdir – toprağın verimliliğini belirleyen humus’tur. Bitki örtüsü topraktaki

organik maddenin ana kaynağıdır. Bunun dışında bitkilerin kök sistemi, doğrudan toprak yapısını

etkilemektedir. Genel olarak bitki örtüsü toprağın su ve ısı rejimini belirlemektedir ve en önemli

doğal bir anti-erozyon faktördür. Toprak türleri ve bitki örtüsü arasında doğrudan doğal bir ilişki

olduğu tespit edilmiştir. Örneğin, siyah topraklar step (otlak) bitki örtüsü olan yerlerde, gri

(ormanlaşmış) ve tarçınlaşmış orman toprakları orman bitki örtüsü olan yerlerde oluşmuşlardır.

Mikro ve makroorganizmaların faaliyetleri

özellikle bitkisel kökenli organik maddenin

ayrışma için en önemli faktörlerden biridir ve

böylelikle bitkilerin büyümesi için gerekli olan

besin maddeleri ile toprağı

zenginleştirmektedirler.

Ekonomik faaliyet (antropojenik-insan

faktörleri), toprak verimliliğini artırmak ya da

korumak için toprağın yapısı ve özelliklerinde

değişikliklere yol açar. Diğer taraftan, birçok durumda ve bir çok yerde insan faaliyetleri, ağır

metaller ile toprakların kirlenmesine, onlara bozulmasına ya da alanlarının azaltılmasına sebep

olmuştur.

2.2. Bitkiler belirli toprak türlerine ihtiyaç duyar

Toprak, bitkilerin büyüme, gelişim ve verimlilik için gerekli koşulları sağlayan belirli bir özelliğe

sahiptir. Bu onun niteliklerine bağlıdır – yani toprağın verimliliğini ve özelliklerini belirleyen yapısı,

mekanik yapısı, organik madde, humus, vb.

Toprağın yapısına göre su, hava ve ısı özellikleri belirlenir. En değerli olan kolay tava gelen taneli

ve tane-kırıklı olandır, en uygun olmayan ise topaklı ve topaklı-prizmatik olan toprak türüdür.

14

Mekanik (fizyolojik) yapısı farklı boyuttaki toprak parçacıklarının oranı ile belirlenir. Kumlu

topraklar gevşektir ve en fazla yüzde 20 oranında kil içerirler. Daha hafif olan topraklar yüzde 30

oranına kadar kil içerirler. Eğer nemli bir durumdayken kordon yapmaya denersek, onun zor

oluştuğunu ve sıktığımızda da dağıldığını görürüz. Orta ağır topraklar (% 35-40 oranında kil

içeren) koayca kordon oluşturabilirler, ancak onu daire şeklinde yapmak zordur ve kolayca

çatlayabiliyor. Ağır topraklar (% 45-60 oranında kil içeren) yapışkandır, kordon kolayca daire

şeklini alıyor, ancak üzerinde çatlaklar oluştuğu görülür. Çok ağır olan, killi topraklar (% 60

oranının üzerinde kil içerenler) plastiktirler, kolayca daire şeklini alır ve üzerinde çatlaklar

oluşmaz.

Yoğunluk açısından, eğer kolayca çapalanabiliyor ise ve bıçağın ucu çok az çaba ile derine

saplanıyor ise toprak gevşek bir topraktır. Hafif sıkı toprakta bıçağın ucu kuru haldeyken üçük bir

çaba ile 3-4 cm derine saplanmaktadır. Sıkı topraklar zor çapalanmaktadır ve bıçağın ucu bayağı

bir çaba ile ancak 1-2 sm derine girmektedir. Çok sıkı topraklarda bıçağın ucu ancak birkaç

milimetre girmektedir.

Gözeneklilik önemli bir kalitedir. Yapısal olmayan ve sıkı topraklarda gözenekler çok ince ve

önemsizdir, yapısal olanlarda ise ince olmayan gözeneklik hava ve suyun toprağa geçirgenliğini

belirlemektedir. Topraklarda başka oluşumlar da görülmektedir, nodül olarak adlandırılan sert ve

yumuşak oluşumlardır. Onlar büyüklük, şekil ve renk açısından farklı olmaktadırlar. Sarı-

kahverengi olanlar kalsiyumun karbonatlarıdır, siyah ve paslı siyah olanlar ise demir ve mangan’ın

oksitleridir. Toprağın bazı görünür işaretleri ve yapısal özellikleri çoğu fiziksel, kimyasal ve

biyolojik özelliklerini yansıtmaktadır. Böylece, toprağın siyah rengi tamamen humusa dönüşen

temel olarak organik maddelerin ayrıştırılmasından dolayıdır: kırmızı ve sarı toprak rengi demir

oksitleri sonucu ortaya çıkar, gri ve beyaz reng ise kireçtaşı, kuvars ve alüminyum malzemeleri

sonucu ortaya çıkmaktadır. Bazen toprak kuruduğunda üzerinde kabuklar vb birikmektedir,

bunlar da kimyasal bileşiklerdir – karbonatlar, klorürler, sülfatlar, vs

Toprak, doğal bir gövde olarak, zaman içerisinde sürekli değişimlere tabi olmaktadır. Topografya,

iklim, bitki örtüsü, toprak oluşturucu malzemeleri (kayalar) ve Yambol – Babaeski sınır ötesindeki

insan etkinliğine bağlı olarak aşağda toprak dağılımın en genel şekli sergilenmektedir.

15

Ovalar çernozyom (siyah) topraklar ile kaplıdır

Erozyona uğramamış, siyah renkte görülen ve humus tabakasının kalın oldup 50-60 sm kadar

ulaştığı toprak türüdür. Çernozyomlar Dünya’nın en verimli toprakları arasındadır, granüler

yapıya, iyi su geçirgenliği, olumlu zayıf asidik, nötr veya hafif alkali toprak reaksiyonuna sahiptir.

İçeriğinde bulunan kireçli malzemelerin oranına göre, yani bu malzemeler tüm içeriğine sızarak

heryerini kapladığında, toprağın orta ve alt katmanlarında kireçtaşı malzemesi biriktiğinde o

zaman kara topraklar kireçli olurlar.

Gri-kahverengi orman toprakları 800 m’ye kadar yerlerde bulunurlar

700-800 m yükseklikte olan dağ etekleri ve dağlık alanlarda gri-kahverengi orman toprakları

bulunmaktadır. Siyah topraklardan farklı olarak humus tabakası daha azdır – 30-35 sm ve daha

az humus bulunmaktadır. Gri-kahverengi orman topraklarının bulunduğu bölgelerde yani fazla

nem olma şartları olduğunda podzolik topraklar oluşmaktadır. Bunların sürüm tabakası hafif,

kumlu, tozludur ve çok ağır, yoğun, verimli kil tabakasına sahiptirler, ancak bitkilerin kökleri için

oldukça zararlı olan demir, manganez ve alüminyum bileşiklerinden zengindir. Gri-kahvereng ve

podzolik topraklar sınırlı toprak verimliliğine, asidik toprak reaksiyonuna ve kötü su ve hava

geçirgenliğine sahiptirler.

Kahverengi Orman Toprakları dağlık bölgelerde bulunur

800-900 m yükseklikte olan dağlık bölgelerde kahverengi orman toprakları yaygın olarak

bulunmaktadır. Onlar, sığ, kayalık, hafif asidik, bitkiler tarafından sindirilebilir organik madde

bakımından düşük ve verimliliği az olan topraklardır.

Humuslu-karbonatlı topraklar (Rendzinallar) yumuşak kireç taşları üzerinde oluşan ve sığ

profilleri (20-50 sm) olan topraklardır. Alt kesimlerinde kireç miktarı fazladır ve koyu renkli,

kayalıklı, yüksek humus içeriği olan ve alkalik toprak reaksiyonu gösteren topraklardır.

16

Alüvyal - çayır (birikintili) toprakları taşınmış topraklar grubundandır ve akarsuların geçtiği

yerlerde aşındırdıkları irili ufaklı çakıl, kum, mil ve topraktan oluşan malzemeleri eğimin azaldığı

yerlerde biriktirmesi sonucunda oluşmuşlardır. Profilleri, suyun yıllar boyunca taşıma faliyetleri

sonucu farklı derinliklere (güce) ve tabakalara sahip humus tabakasından oluşur. Bunlar,

birikintiler açısından yapı, mekanik yapısı ve yoğunluğu çok farklıdırlar. Nehirlerin üst

kesimlerinde bulunan çoğu alüvyonlu topraklar en heterojen olanlarıdır, alt kesimlerde bulunanlar

ise daha düz, humustan daha zengin ve daha ağırdırlar. Genel olarak bunlar, derin ve toprak

reaksiyonu için elverişli ve yüksek verimliliğe sahip topraklardır.

Tufan sonucu oluşan topraklar da birikintilidir ve birçok dağ yamaçlarının eteklerinde

bulunmaktadır. Yapısı, çevreleyen yamaçlardan toprak kökenli malzemelerin yığılması sonucu

oluşan katmanlardan oluşur. Bu tür toprakların profilinde genellikle kayalar ve çakıl kalıntıları da

görülmektedir.

Farklı toprak türleri sahip oldukları özelliklere göre farklı verimliliğe sahiptirler, bunun nedeni ise

orada büyüyen bitki örtüsünün spesifik özellikleridir. Çernozyom ve birikintili toprakalr tüm ana

kültürler, bahçe, çiçek ve üzün ömürlü bitki yetiştirmek için oldukça uygundurlar.

Çok ağır kil bileşimi nedeniyle vertisollar yumru ve kök sebzeler için uygun değildir. Gri-

kahverengi orman toprakları çavdar, bezelye, yulaf, yem bitkileri, çilek, ahududu, süs çalıları,

çiçekleri, erik yetiştiriciliği için uygundurlar. Buğday, arpa, şeker pancarı, ayçiçek için okadar

uygun değildir. Sığ topraklar, doğal otlak olarak bırakılmalıdır veya buğday ve baklagil ve çim

karışımı ili birlikte ekilmelidir, bu topraklar şifalı bitkiler yetiştirmek de oldukça elverişlidir.

Kahverengi orman toprakları keten, yulaf, patates, ahududu, frenk üzümü, çiçek türlerinin

yetiştirilmesi için uygundur.

17

3. TOPRAK KAYNAĞININ SÜRDÜRÜLEBİLİR YÖNETİMİ

Toplumsal gelişmenin bugünkü aşamasında bilimsel topluluğun nesnelerinden biri, doğal çevrenin

geri kazandırılamaz bileşenlerinden ve tarım üretimi için bir temel olan toprağın ve arazi

topraklarının korunması, yeniden yapılandırılması ve sürdürülebilir kullanımıdır. Son yıllarda,

toprak kaynaklarının korunması için istikrarlı bir politika yürütülmesi gerekliliğine özellikle dikkat

çekilmektedir. Toprak ve arazilerin rolünün önemli olduğu anlayışı, değişen küresel çevre ve

sosyo-ekonomik koşullarda endüstriyel kalkınma ve iklim değişikliği ile ilişkili olması tarafından

yönlendirilmektedir. Toprak en önemli doğal kaynak biridir, insanlar, hayvanlar ve bitkilerin

varlığının temelini oluşturmaktadır. Doğal veya yönetilebilir ekosistemlerde belirli işlevleri

gerçekleştirmektedir: bitkilerin büyümesini sağlamaktadır ve onların biyokütle verimliliğini

gerçekleştirmektedir, su akışını düzenler ve dağılımını sağlar, suyu tutar ve çevrede bir tampon

görevi yapar ve çevreye zararlı olan maddeleri yok etmektedir. Toprak genetik kaynaklarını

korumaktadır ve birçok yaşayan organizmalar için ortam ve yaşam alanıdır. O, insan toplumunun

sosyo-ekonomik yapısının fiziksel temelidir, hammadde kaynağıdır ve insanlığın jeojenik ve

kültürel mirasını saklamaktadır. İnsanlığın şimdiki ve gelecekteki ihtiyaçlarını karşılamak için,

toprak fonksiyonlarını uzun süreli koruyan sürdürülebilir tarım sistemlerinin geliştirilmesi, toprak

kaynaklarının kullanımı sırasında bozulma süreçlerine neden olan uygulamalara sınırlamalar

hakkında bilgi gerektirmektedir.

Sürdürülebilir tarım sistemleri için olası önlemler

А .Yarı doğal olan arazilerin geri kazandırılması ve bakımı

1 . Geleneksel tarım uygulamaları ile (otlatma ve /veya biçme) ve gübre ve böcek ilacı gibi

tarımsal kimyasalların kullanılmasını önlemek de dahil olmak üzere, yarı doğal çim alanların

bakımı. Geleneksel biçme uygulaması, yıl içerisinde ovalar ve tepelerde iki kesim, dağlık alanlarda

ise bir kesim olmalıdır. Ovalar ve tepeli alanlarda biçme uygulaması haziran ayının ortasından

sonra dağlık alanlarda ise haziran ayı ortası veya sonu gibi yapılması tavsiye edilir. Çayırlarda

otlatma son biçim faaliyeti sonrası yapılabilir, ormanlar hariç. Otlatma konusunda bazı kurallara

18

uyulması gerekmektedir – ovalar ve dağlık alanlar için tarihler tamamen iklim koşullarına bağlıdır,

dağlar için Mayıs sonu ve Eylül sonu / Ekim başı arasındadır.

2 . Fazla olan bitki örtüsünü temizlemek ve kabul gören karışım ile yeniden ekilmesi

Б . Doğa açısından yüksek değere sahip yeşil alanların bakımı.

Yüksek doğa değeri olan meraların sürdürülebilir yönetimini sağlamak için belirli şartlar vardır ve

bu şartlar deneyimli uzmanlar tarafından mera veya çayır türüne bağlı olarak belirlenir.

Başlıca tedbirler şunlardır:

Otlak ve meraların, sınırlı hayvan gübre kullanımı ile ve mineral gübre ve zirai iliçların

kullanımı olmadan bakımını sağlamak

Otlak ve meraların bakımı yapılırken, yeni drenaj sistemlerin yapımına, sürüm ve ekime

izin verilmemesi

Nemli meraların bakımı, su baskınlarına izin vermeden ve drenaj yaparak sağlanması

Nehir teraslarına gübre ve bitki koruma ilaçların kullanılmaması

Sürülmemiş toprak, mera ve çayırlara tarımsal, evsel ve diğer atıkların atılmasının

yasaklanması ve kontrol edilmesi

4. AANNAALLİİZZ İİÇÇİİNN TTOOPPRRAAKK ÖÖRRNNEEKKLLEERRİİ

Toprak örneklerin analizi besin elementleri asçısından olan ihtiyacı belirlemektedir. Toprağın

doğal verimliliğine rağmen, doğal ve insan, sanayi ve diğer kirletici faktörlerinin etkisi

doğrultusunda toprak kalitesi ve verimlilik açısından da zayıf düşmektedir. Yetiştirilen tarım

ürünlerinin daha iyi gelişimini sağlamak için daha geniş kapsamlı bir analiz için toprak örnekleri

alınması gerekmektedir. Periyodik yapılan araştırmalar, topraktaki sindirilebilir besin

kullanılabilirliğinin, sanayi etkileri sonucu toprakta biriken toksik maddelerin ve toprak asitliğinin

19

değişmesini tespit etmek

için yapılmaktadırlar.

Toprak araştırmaları,

toprağın potansiyelinin

değerlendirilmesi ve ve

gübreleme için gerekli

programların geliştirilmesi

açısından önemli bir

araçtır. Ayrıca, toprakta

meydana gelen

değişiklikleri tespit etmede

ve kültürlerinin

beslenmesinde ortaya

çıkabilecek bazı sorunları

önlemek açısından değerli bir göstergedir. Toprağın test edilmesi, bitkilerin beslenmesi için bir

ortam olarak toprağın uygunluğu hakkında fikir vermektedir. Sonuşlar analiz edilirken, toprak

numune alınması için olan yöntem, ne zaman alındığı, aynı zamanda analiz metodu bilinmelidir ki

güvenilir sonuçlar elde edilsin. Toprağın analiz sonuçlarının etkin kullanımı için en önemli olan şey

doğru ve düzgün bir şekilde örnek alınmasıdır, nedeni ise çıkacak sonuçlar doğrultusunda

gübreleme için doğru bir plan hazırlanmasıdır.

Toprak analizi ne zaman yapılmalıdır ?

İlkbahar ekimleri için araziden alınacak örnekler 1 Ekimden sonra alınmalıdır. Bu örnekler ilk

baharda da alınabilir, ancak o zaman örnek alma zamanı sınırlı olabilir (hava şartları nedeniyle).

Kış tahıl ürünleri numuneleri ekimden bir ay önce alınması tavsiye edilir. 1 Eylül sonrası, hayvan

yemi, mera veya saman için tahıl örnekleri alınabilir. Problemli alanlar ile ilgili örnekler her daim

alınabilir, donmuş ve su baskını altında kalan topraklardan, temsili (ortalama) bir sonuç elde

etmek pek mümkün olmadığından dolayı örnek alınmaması tavsiye edilir.

Nereden örnek alınır ?

Toprağın heterojenite (değişkenliği), araziden ortalama toprak örnekleri alınması açısından

önemli bir sorundur. Analiz için verilen toprak numuneleri, tüm arazinin veya belirli bir

bölümünün kimyasal yapısını yansıtmalıdır. Bu nedenle, arazinin orta verimlilik sonuçları olduğu

bölgeden örnekler alınması durumunda toprak analiz sonuçları tüm arazinin ortalama özelliklerini

yansıtmalıdır.

Toprak örneği nasıl alınır ?

Örnekler, ekilebilir toprak tabakasından sonda veya kürek ile alınmalıdır. Araştırma yapılacak

alanda eşit dağılım yapılarak, minimum 10-15 bireysel örnekler (delerek) alarak ortalama bir

örnek oluşturulur. Kural olarak, arazinin her yükseltisi (yamaç, tepe ve düzlük alanlar) bireysel

20

örnekler ile karakterize edilmektedir. Yönetim ve işleme şeklindeki farklılıklar, erozyon, taşlık ve

diğer özellikler de dikkate alınır ve bu bölümlerden ayrı ayrı örnekler toplanır. Açıkça kirlenen

bölgeler, eşelenen hayvan izlerinden, hendeklerden, dolgulardan, yol kenarlarından örnek

alınması kaçınılmalıdır. Örnek 500 gr ağırlığındadır, sağlam bir kağıt veya kumaş torbaya konur.

Doğru ve düzgün bir şekilde yazılır ve numaralandırılır, daha iyi anlaşılması için araştırma

alanındaki örneklerin konumu ile ilgili kroki yapılır. İyi kurutulan örnekler, bölgede en yakın olan

tarım kimyasal laboratuvarına teslim edilir. Topraktaki makro ve mikro besinlerin kullanılabilirliği

doğrultusunda gübreleme şekli ve kullanılabilecek mineral ve organik gübre miktarları

belirlenmektedir.

Örnek alma metodları

Rasgele seçim (Random) –

küçük farklılıkları olan aynı

araziler için kullanılan bir

geleneksel yöntemdir. Yöntem,

alanın ortalama değerini

göstermektedir, bölge boyunca

alınan tüm örneklerin

ortalamasıdır.

Referans örnekleri

(Benchmark) – Birçok farklılık

gösteren ((tepeler, farklı

topografik değişiklikler, vb)

araziler için önerilmektedir.

Referans örnekler, seçilen

alanın boyutunu azaltarak, basit ve daha küçük bölümlere (5-10 ha) ayırarak, arazinin doğal

değişkenliğini azaltmaktadır. Bu duruma göre, analiz sonrası her bölüm için gübreleme

konusunda tavsiyeler verilmesi gerekmektedri.

Referans bölüm Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS) veya başka bir şekilde işaretlenmelidir,

öyle ki örnek almak ve gübrelemek için analiz edilebilecek bir şekilde olsun. Aynı yerden örnekler

alınması, bölgede meydana gelen yıllık değişimleri gösterecektir.

İlk yıl içinde, analiz için birkaç ayrı referans bölgeden örnekler alınması, genel analize uymayan

arazi için yanıltıcı veri riskini azaltacaktır. Diğer taraftan, bu teknolojiler laboratuvar analizi

açısından daha maliyetlidir. Bu metod, örnek alınacak bölgelerin tanımlanması için yardımcı

olmaktadır.

Referans örnekleri seçerken, toprak ve arazinin rengi gibi dikkat çekici özellikleri kullanın ki farklı

toprak türleri doğru bir şekilde tanımlansın. Arazinin büyük bir kısmına has veya baskın olan

kısmına ait özelliklere sahip bölümden örnek almayı tercih edin. Analiz için en doğru zaman

21

hasattan sonra olan zamandır. Sezon başında, ekim yapılacak ürün için şartların seçimi daha

kolaydır. Potansiyel referans bölgelerin seöimi için başka yöntemler de var. Örnek almak için

arazinin daha küçük bölümlere ayırılması, tek bir alanda farklı toprak tipleri bulunduğu

durumlarda gereklidir. Bu yaklaşım, özellikle engebeli arazi üzerinde etkilidir.

Örneklerin hazırlanması

Toprak önerklerinin alınmasından sonra işlenmesi de en az analizlerin kendisi kadar önemlidir.

Topraktan yaklaşık 0.5 kg analiz amaçla örnek alınır ve kuruması için bırakılır. Örnek, doğal

sıcaklığa yakın (35-40° C) laburatuvar ortamında kurutulur. Laburatuvarlar örnekleri aldıktan

sonra aynı gün kurumaya bırakırlar. Örnekler, buzdolabında ya da dondurularak bir kaç gün

muhafaza edilebilir.

Asitleştirilmesi tercih

edilmemektedir

Toprakların dezavantajlı

özelliklerinden asitleşme özelliği

başta gelmektedir. Toprakların

doğal şartlar sonucu doğal

asitleşmesi dışında ikincil bir

asitleşme de oluşmaktadır,

bunun nedeni yanlış gübreleme,

fabrika ve atık depolarından

kaynaklanan emisyonlar

sonucudur. Toprak

reaksiyonlarının düzenlenmesi,

urea, kireç amonyum nitrat ve

süperfosfat gibi organik ve alkali

ve nötr gübrelerle gübreleme ile elde edilmektedir. Fazla nem olan topraklarda suyun sapıtılması

da iyi sonuçlar elde etmeyi sağlamaktadır.

Kimyasal analiz sonucu, zararlı (toksik) asitlik durumlar tespit edildiğinde kireçli malzemeler ile

toprakların ıslahı yapılmaktadır. Temel ıslah malzemeleri olarak, öğütülmüş kireç taşı, şeker

pancarı işlenmesi sonucu olarak atık bir madde olan kireç türü, kireş üretimi sonucu kireç külü

kullanılmaktadrı. Ayrıca termik santrallerin külü, çimento tozu, mermer tozu kullanılabilmektedir.

Malzemeler, toprakla daha iyi temasa geçebilmesi için, çok ince öğütülmüş (0,25 mm’nin altında)

veya kuru olabilirler. Kireç kökenli malzemeler son baharda toprağa derin sürüm yapıldığı esnada

atılması en uygundur. Kireçleme ile birlikte organik gübrelerin kullanılması da çok uygundur.

22

Kirlenmiş topraklar ile ilgili sorunlar.

Kirlenmiş topraklar ciddi sorun teşkil etmektedir. Kurşun, çinko ve bakır üretimi yapılan

bölgelerde bulunan toprak ve

sularda yüksek düzeyde ağır

metal konsantrasyonları

mevcuttur. Kimya fabrikaları

ve Termik Elektrik Santralleri,

kükürt, azot oksitler,

hidrokarbonlar ve klor iyonları

kaynağıdır. Rüzgar ve asitli

yağmurlar ile onlarca

külemetre mesafeye

savrulmaktadırlar. Mineral

gübre ve pestisitlerin fazla

kullanımı da oldukça

tehlikelidir. Uygun sıhhi

gereksinimleri olmayan

hayvan çiftlikleri, etrafında bulunan yeraltı sularını kirletmektedir.

Kirlenmiş toprakların temizlenmesi çok zor ve uzun bir zaman almaktadır. Bu hedef

doğrultusunda, bu tür topraklarda teknik veya çiçek türü bitkiler yetiştirilmesi en uygundur. Ot

türü bitkilerin ekilmesi ağır metallerin zararlı etkilerini azaltmaktadır, nedeni ise bu ağır metallerin

% 90 bitki köklerinde birikmekte olduğundan dolayıdır. Temiz su ile sulanmaları, toprağın

derinliklerinde bulunan arsenik ve flor bileşiklerini yıkar ve çözünmesini sağlamaktadır. Toprağın,

yüksek oranlarda fosfor içeren gübreler ile gübrelenmesi, kurşun, çinko, kadmiyum, bakır ve

alüminyumun toksik etkilerini azaltmaktadır. Toprağın derin sürümü ile üst tabakada bulunan söz

konusu toksik maddelerin konsantrasyonu azaltılır.

Toprağın kalitesini bilen iyi çiftçi, toprağı nasıl kullanacağını ve iyileştireceği konusunda doğru

kararlar alabilir.

5. YAĞLI TOHUMLARIN ANALİZİ

Yağlı tohumların hasat edilmesi, depolanması ve yağları çıkarılması için hazırlanma yöntemleri

nihai ürünün verimi ve kalitesi açısından çok önemlidir. Bu aşama, tohumların depolamak için

taşınması ve depolanmasından başlayarak, tohumların yağlarının çıkarılması için hazırlığına kadar

ilgili tüm faaliyetleri kapsamaktadır. Yağın kalitesi ve verimini etkileyebilecek bazı temel

göstergeler takip edilmelidir, bunlar mekanik (yoğunluk, gözeneklilik ve yabancı tohumların

varlığı), fizikokimyasal (sıcaklık, nem) ve biyolojik (mikroorganizmaların tipleri ve kullanılabilirliği)

göstergelerdir.

Yağlı tohumların hasatı sonrası uygun yerlere depolamak amacıyla (depolar, silolar) nakliye

23

edilmektedirler. Depolama alanları, havanın nem oranını ve tohumların sıcaklığını ölçecek ve aktif

havalandırma yapabilecek veya tohumların başka bir alana aktarılma imkanına sahip sistemler ile

donatılmış olmalıdır.

Tarladan uygun depolama

alanlarına kadar tohumların

uygun donanımlı araçlarla

(kamyonlar, vagonlar) ile

taşınmasının temel hedefi

ulaşım esnasında kayıpları

azaltmak ve zaman açısından

süreyi kısaltmak içindir.

Tohumların depolama alanlara

yerleştirilmesi, ancak yağlı

tohumlar (ayçiçeği, kanola vb)

taşıyan her araçtan laboratuvar

analizi için örnekler alındıktan

sonra yapılmaktadır. Örnek

alma işlemi belirlenmiş olan

gereksinimler gereğince

olmalıdır. Araştırma yapılan temel göstergeler şunlardır: yağ oranı, nem oranı, ve mekanik

karışımlardır. Gıda endüstrisinde kullanılacak olan yağlı tohumların analizi yapılırken pestisit

verlığının incelenmesi da çok önemlidir.

Yağ oranı

Yağ oranı tohumun yağ yüzdesini gösteren bir göstergedir ve mahsulün (ayçiçeği, keten tohumu,

soya fasulyesi, kanola) tipine göre değişmektedir ve bitkilerin büyüme koşullarına ve çeşitliliğine

bağlı olarak bir tür içinde belirli aralıklarda değişebilmektedir. Aşağdaki tabloda farklı yağlı

tohumların bitkisel ağ yüzdeleri gösterilmiştir:

Yağlı tohum Tohumda yağ içeriği

Ayçiçeği 37-42

Soya fasulyesi 19-21

Aspir 35-38

Keten 33-42

Pamuk 15-20

Kanola 33-42

24

Nem

Nem göstergesi tohumların uygun depolama açısından son derece önemlidir. Bu nedenle,

tohumların depoya alınması sırasında nem açısından özel şartlara uygun olup olmadığına özen

gösterilmektedir. Nem oranı % 8 az olduğunda tohumların uzun süreli depolama yapılabileceğine

izin verilir. Nem oranı % 8-11 arasında olduğu durumlarda tohum aktif havalandırma tesisleri ile

donatılmış depolara aktarılır ki nem oranı % 8’lere düşürülsün ve tohumun nem oranı % 11 den

fazla olduğu durumlarda kurutmak için gönderilir veya tedarikçi ile yapılan sözleşme çerçevesinde

hızlı işlem yapılması öngörülmektedir.

Mekanik karışımlar

Tohumların alımı yabancı

karışımlar olup olmadığı

farketmeksizin yapılır, ancak

bu gösterge sadece fiyat

belirleme açısından önemlidir.

Daha nemli ve bakteriyel

açıdan daha kirli olduklarından

dolayı, depolama sırasında

tohumların arasında bulunan

yabancı karışımlar daha çabuk

kendiliğinden ısınmasını

sağlamaktadır. % 2 oranından

daha fazla yabancı madde

tespit edildiğinde uzun süreli saklama öncesi tohumlar mutlaka temizlenmelidir. Arıtma tesisisnin

yeterince güce sahip olmadığı durumlarda temizlenmemiş tohumlar ayrı depolara saklanmak

üzere boşaltılır. Yeni ürün grupları akışı azaldığında aşırı yabancı madde içeriği olan tohumların bu

karışımların oranı % 2 olana kadar temizlenir ve

ardından uzun süreli depolama için depolara

yerleştirilir. Yabancı karışımlar nekadar az olursa

depolama sırasında tohumların kalitesinde o kadar

daha az değişiklik olacaktır.

Tohumların saklanması için hazırlık

Depolara ulaşmadan önce, yukarıda sıralanan

kriterlere uymayan tohumlar, nem oranını düşürmek

ve mekanik yabancı maddelerden arındırmak amacıyla

bir ön arıtmaya taabi tutulmaktadırlar. Bu işlemin

yapılma nedeni ise yağlı tohumların otokatalitik

25

süreçleri, enzimatik aktivite ve mikrobiyal kontaminasyonlara duyarlı olmalarıdır ve bunlar önemli

ölçüde kaliteye zarara verir ve çıkarılan yağın miktarını azaltmaktadrı. Bunun dışında, tohumlar

iyice olgunlaşmamış ise onlardan elde edilen yağın uzun süreli depolama sırasında hızlı

bozulmasına yol açtığı da bilinmesi gerekmektedir. Olgunlaşmamış tohumlar ve yüksek neme

sahip olanlar kurumuş olan tohumları da nemlendirmektedir ve böylece depoda saklanan tüm

tohumların kalitesi de düşmektedir ve tohumların kızışmasına ve çeşitli küflerle kirlenmesine yol

açabilmektedir.

Geleneksel tohum

kurutma yöntemi

güneş altında doğal

kurutmadır, ancak bu

gerek zaman açısından

gerek ise üretim

tesisleri tarafından

sınırlıdır ve çok

zahmetli ve uzun

süren bir süreçtir. Bu

nedenle kurutma

işlemi genelde özel

kurutma tesislerinde

105 – 110 ºС derece

aralığında

yapılmaktadrı. Daha sonra kurutulmuş tohumlar kalitesini düşmesine neden olan farklı

kirleticilerden arındırılması gerekmektedir: toprak, yapraklar, taşlar, otlar ve diğer. Bu işlem,

tohumlar elek sisteminden geçerek körükler ve tohum temizleme makineleri tarafından

yapılmaktadır.

Tohumların saklanması

Tohumlar, nem ve sıcaklıklarını ölçmek için ve aktif havalandırmaya sahip veya tohumların farklı

alanlara aktarılma imkanına sahip sistemlerle donatılmış depolarda saklanmaktadırlar. Saklanması

sırasında tohumların sıcaklığı ölçülmektedir ve ısı yükselmeye başladığında aktif bir havalandırma

işlemi başlanmaktadır. Aktif havalandırma sistemine sahip değil ise depo o zaman başka bir

depoya aktarılır veya acilen işlenmesi için verilir. Tohumların aktif havalandırma ve soğutma

işlemi kuru ve soğuk çevre havası ile gerçekleştirilir.

Tüm depolama süreci boyunca sıcaklık ve nem oranı sürekli kontrol edilir.

Saklama sırasında takip edilmesi gereken en önemli gösterge tohumların nemidir. Onların

içeriğinde bulunna su mekanik olduğu gibi kimyasal etki de gösterebilir ve çok nadir durumlarda

içeriğinde bulunan yağlar da aynı etkiyi yapabilir. Uygun koşullarda saklanmadığında, özellikle

enzimler, mikroorganizmaların etkisi altında ve yüksek sıcaklığa bağlı olarak kimyasal işlem

sonucu trigliseridlerin (yağın ana madde) olası ayrışması meydana gelebilir. Bu işlemlerin

26

yaşanmaması için tohumlar, enzimlerin faaliyete geçme imkanları imkansız olacak kritik nem

oranı seviyesi altında kurutulmalıdırlar. Farklı ürünlerde kritik nem oranı farklıdır ve tohumlarda

bulunan yağ oranına bağlıdır. Yüksek yağ oranına sahip tohumlar (ayçiçek, kanola ve diğer) % 8

nem oranı altında uzun süreli saklanabilirler. Nem oranı % 8-12 olduğunda bu tohumlar, ve

tohumlardaki nem oranı % 8 oranına düşene kadar havalandırılan depolarda saklanmaktadırlar.

Nem oranı % 12 üzerine çıktığında yüksek yağ oranına sahip tohumlar nem oranı % 8 olana

kadar kurutulmaktadırlar. Daha az yağ oranı içeren tohumlar (soya fasulyesi ve diğer) nem oranı

% 11 olduğunda dahi uzun süre saklanabilmektedirler. Daha yüksek nem oranı olduğunda,

lipolitik enzimlerin aktivasyonuna neden olmaktadır ve bu da yağ içinde serbest yağ asitlerinin bir

artışı ile sonuçlanmaktadır. Bu elde edilen yağ kalitesini ve miktarını bozmaktadır. Bunun dışında

oksidasyon ürünleri birikir ve bunlar yağda çözünür pigmentler olarak görülür ve yağın koyu reng

almasına sebep olurlar. Bu, daha sonra, yağın rafine edilmesini zorlaştırmaktadır.

Yüksek nem oranı olduğunda ortaya çıkan diğer önemli bir sorun istenmeyen mikrofloranın

ortaya çıkmasıdır, genellikle küf mantarıdır. Bunun bir sonucu olarak, mikroorganizmaların

metabolik ürünleri ile kirlenme olur (mikotoksinler) özellikle aflotoksin ile, ve bu kirlilik yağların

tüketime uygun olmamalarına sebep olur, bunun dışında bunlar hayvanların tüketimi için de

uygun olmayan hale gelirler ve yağ elde etme süreci daha da pahalı hale gelmektedir.

Muhafaza edilme sırasında, tohumların havalandırma kalitesi üzerinde doğrudan bir etkiye sahip

olan ve böylece tohumların nem oranını da etkileyen istiflenmesi ve gözenekliği ile ilgili bazı

özellikleri de dikkate alınmalıdır. Belirli bir hacmi işgal eden tohumlar onu tamamen doldurmazlar.

Tam olarak yerleşme olmaması nedeniyle tohumların arasında hava ile dolu alanlar kalmaktadır.

Tohumlar tarafından alınan hacik iki bölümden oluşmaktadır – tohumların ve yabancı karışımların

kapladığı hacim ve tohum bileşenleri arasındaki hava boşluklarının hacmi. Tohumların ve yabancı

karışımların kapladığı hacim, tüm hacmin oranı olarak gösterildiğinde, tohumun yoğunluğu olarak

ve boşlukların hacim – gözeneklilik olarak adlandırılır.

Gözeneklik tohumların hacmine (dökme malzeme ağırlığına) bağlıdır. Hacim (dökme) ağırlık yani

birim hacim başına tohumlar tarafından doldurulan, tohumların içeriğinde yer alan bireysel tohum

yoğunluğundan her zaman daha düşüktür.

27

Tohumların diziliş yoğunluğu ve gözenekliliği büyük önem taşımaktadır, nedeni tohumlarda farklı

süreçlerin karakterini ve ilerlemesini belirlemektedriler. Diziliş yoğunluğu ve dökme ağırlığa,

depolanmış olan tohumların içerisindeki sıcaklığın dağılımı bağlıdır. Tohumlar arasındaki hava,

konveksiyon ile ısı transferinin sağlanmasını ve nemin tohumlara iletilmesini sağlamaktadır.

Tohum kütlesinin büyük gaz ve hava geçirgenliği, aktif havalandırma ile hava temizliğine izin

vermektedir. Gözenekliği ise tanelerin şekli, büyüklüğü ve yüzeyine, yabancı katkıların miktarı ve

doğasına ve tohum kütlesinin hacmi ve nemine bağlıdır. Eşit şartlarda, aynı ürün çeşidine ait

büyük tanecikler ile kıyasla küçük tanecikler daha sıkı, birbirine yakın bir şekilde

yerleşmektedirler. Tohumların muhafaza edilmesinde, diziliş yoğunluğu ve gözeneklilik büyük

önem taşımaktadır. Gözeneklilik azaldığında tohumların saklama koşullarının kötüleşme olanakları

yaratılmaktadır, nedeni ise ısı ve gaz geçirgenliği azalmaktadır ve kendi kendini ısıtmaya başlar.

Tohumların yağ oranı nekadar yüksek ise ortam havasının verilen parametrelerine tekabül eden

(havanın nem ve sıcaklığı) nem oranları o kadar düşük yani nem dengesi okadar düşüktür. Bu

model açıkça yağın pratikte su

emmediği ile açıklanmaktadır.

Tohumların yağ oranı ne kadar

yüksek ise su alımına katkıda

bulunmayan yağ (hidrofobik)

bölümü okadar büyüktür ve suyu

absorbe edebilen (hidrofilik)

parçanın daha küçük olduğunu

göstermektedir. Aynı sıcaklıkta ve

aynı hava nem oranı olduğunda

aynı tohumun farklı dokuları farklı

miktarlarda nem absorbe eder.

Örneğin, ayçiçek çekirdeği ve

meyve kabuğunun havadan nem

emme hızı farklıdır. Hava nem

oranına bağlı olarak ayçiçeği

tablası için denge nem oranının

daha yoğun bir artış göstermesiyle

karakterize olur. Küçük çekirdeklerin denge nem oranı daha büyük çekirdeklere oranla daha

düşüktür. Bunun nedeni, çekirdeklerin farklı yüzeye ve küçük ve iri çekirdeklerin farklı kimyasal

yapıya sahip olmalarıyla açıklanmaktadır.

Tohumların fizyolojik özellikleri açısından tohumların muhafaza edilmesinde tanelerin nefes alması

önemli bir rol oynamaktadır. Depolanmak amacıyla depolara getirilen tohumlar canlı

organizmalardır ve muhafaza edilme sırasında her canlı gibi onlar da nefes almaktadır.

Tohumlarda bulunan yedek maddeler solunum sırasında ayrışmaktadırlar ve sonuç olarak bu

28

maddeler enerjiye dönüşmektedirler.

Tohumlar, ilk temizlemede kalan % 2 oranındaki yabancı maddelerden % 0,5 oranında kalana

kadar temizlenmektedirler. Bunun yapılış nedeni özellikle, preslerin aşındırıcı yabancı

maddelerden korumak için ve sıkma birimlerinin ve posanın kalitesini arttırmak içindir. Makinalar

üretim hattı şeklinde monte edilir ve üretim kapasitesine sahiptirler ve yağlı tohumların hemen

işleme öncesinde kurulmaktadırlar. Daha sonra soyma işlemine geçilmektedir.

Teknolojik açıdan bakıldığında tohumlar çekirdek ve kabuktan oluşmaktadırlar. Onların bazıları

(pamuk, keten, soya) sadece tohum kabuğuna sahiptirler, diğerleri (ayçiçeği) tohum ve meyve

kabuğuna sahiptir. Genel olarak tohumları kaplayan koruyucuya kabuk denir.

Kimyasal açıdan

bakıldığında, tohumların

içeriğinde yer alan

çekirdekte temel değerli

bileşenler (proteinler,

lipidler) bulunmaktadır,

buna ek olarak kabukta

ise bir dizi istenmeyen

bileşenler

bulunmaktadır. Onlarda

genel olarak, önemli

miktarda azot

içermeyen maddeler ve

selüloz bulunmaktadır ve kabukta yer alan yağ ise yüksek düzeyde serbest yağ asitleri

içermektedir. Büyük miktarda mum ve muma benzer maddeler görülmektedir ve bu maddeler

yağ elde etme sürecinde yağın içine karışarak yağ kalitesini bozmaktadır. Bu, tortu oluşumuna,

renk değişimi ve dolayısıyla yağın renk değiştirmesine yol açmaktadır.

Bitkisel yağ üretiminde öğütme önemli bir işlemdir, nedeni ise bu işlem yağ çıkarma ve temel

teknolojik ekipmanların verimliliği üzerinde önemli ölçüde etki göstermektedir. Tohumlar (kanola,

keten, kenevir, vb.) veya çekirdek (ayçekirdeği, soya vb) öğütülmektedir, ve bu işlem sonucu

elde edilen ürüne ezilmiş malt denmektedir. Bütün tohum ve çekirdekler ile karşılaştırıldığında,

ezilmiş malttan çok daha az dış etkenler kullanılarak yağ elde edilmektedir. Yağ çıkarma hazırlık

aşamasında ekspeler yağları da öğütülüyor. Yağ çıkartmada, kabuk şeklinde ezilmiş malt elde

etme özel bir öğütme şeklidir. Tohum çekirdeklerinin öğütülmesinin ana görevi, mümkün olan en

yüksek düzeyde hücresel yapının bozulmasıdır ve malzemenin şu işlemler için: pişirme, presleme

ve ekstraksiyon (yağ çıkarma) için uygun olan belirli bir dış yapı şeklini almasıdır.

29

Yağ çıkartma işleminde, difüzyon

ve ısı iletkenlik gibi önemli

süreçler, parçacıkların boyutları ile

ters orantılı olduğu için öğütme

işleminin görevi çok önemlidir,

öğütme sırasındsa öğütülen

parçacıklar uygun boyuta ve

olabildiğince olası homojenliğe

ulaşmalıdır. Eğer ezilmiş malt

homojen değil ise bazı parçacıklar

için bu süreçler belirli bir süre

içinde sona ermişken diğerleri

için hala devam etmektedir. Bu

üretimde teknolojik süreçlerin

istikrara kavuşturlması için

mümkün kılmamaktadır.

Pratik uygulamalar açısından bilinen şudur, kuru yağ içeren malzemenin artan incelikte

öğütülmesi sonucu, elde edilen malzemede unlu toz kısmı artmaktadır ve bunun varlığı

malzemenin sıkışmasına, kavrulma işlemi sırasında su ile muamele etmek için koşulların

bozulmasına, yağ çıkarma koşulların bozulmasına neden olduğu bilinmektedir. Ezilmiş maltta

bulunan çok küçük parçacıklar yağın etkisiyle birbirine yapışmaktadır ve daha büyük parçacıklar

oluşturmaktadrı, bu da aynı şekilde optimal yapının bozulmasına sebep olmaktadır.

Bu nedenle öğütme inceliği optimum olmalıdır, öğütülmüş malzeme ise homojen olmasıyla birlikte

maksimum krıklanabilir, şeffaf ve güçlü (kabuğunun) olması gerekmektedir.

Öğütme esnasında sadece yağ içeren malzemelerin yapısı değişmekle kalmıyor, aynı zamanda

lipidlerin lokalizasyonu da değişmektedir, bu hücre duvarlarının ve hücrenin yağ içeren

bölümlerinin parçalanması ile olmaktadır ve yağın büyük bir kısmı serbest kalmaktadır ve hemen

ince bir tabaka oluşturan büyük bir yüzey ile kaplanmaktadrı. Yağ içeren tohumlarda bulunan

lipidlerin dağılımında ve onların ürünlerinin işlenmesinde meydana gelen değişiklikler pek çok

teknolojik işlemlerde yağın çıkarılması için çok önemlidir.

Öğütmede aşağdaki metodların kombinasyonu uygulanmaktadır:

1. Ezme ile öğütme;

2. Taşalma ile öğütme;

3. Keserek öğütme;

4. Döverek öğütme;

30

Metod veya metodların kombinasyonu seçilirken tohumların fiziki ve kimyasal özellikleri ve

içerdikleri yağ oranı dikkate alınarak yapılmaktadır. Yağ içerik oranı az olan iri ve sert tohumların

öğütülmesi için en doğru yöntem hem kesip hem de ezmektir. Yağ içerik oranı yüksek olan

kırılgan olan tohumların öğütülmesi için, neredeyse tüm yağ içeriği yüksek olan tohumlar gibi,

kullanılabilecek en doğru yöntem ezme ve taşlamanın birlikte kullanılmasıdır. Farklı yağlı

tohumların farklı büyüklük, şekil ve dış kabuğuna sahip olduklarından dolayı öğütülmeleri için de

farklı yapılara sahip makinalar kullanılmaktadır. En çok kullanım alanı bulan makinalar

haddeleme makinalarıdır.

Yağ, öğütülmüş tane veya tohumlardan (keten tohumu, kanola vs gibi işlenmesi sonucu) oluşan

karışımın üstünde ince bir tabaka olarak bulunmaktadır ve o karışım tarafından moleküler

etkileşim kuvveti (yüzeyde moleküler kuvvet alanı) sayesinde üst tabakada kalabilmektedir.

Bitkisel yağların üretilmesi için teknolojilerde, yağın lipid olmayan bileşenlerden ayrılmasını

kolaylaştırmak ve ezilmiş malt parçacıklarının yağ bağlama kuvvetlerini azaltmak için ezilmiş

malta nem-ısıl işlemi uygulanmaktadır ve uygulamada da buna kalsinasyon (kavurma)

denmektedir. Ezilmiş maltın kalsinasyonu (hidro-termal işlem) yağ çıkartma işleminde çok önemli

bir süreçtir. Sürecin özü, öğütülmüş olan malzemenin hücrelerine su, buhar ve ısının aynı anda

etki ettirilmesinden oluşmaktadrı.

Yağlı tohumların toplama, muhafaza ve ön işlem aşamalarının hepsi tamamlandırktan sonra yağın

çıkartılması için, yukarıda tarif edilen şekilde hazırlanan malzemeden olabildiğince daha fazla yağ

elde etmek için bir kaç aşama presleme ve kimyasal çözücüler ile ekstaksiyona tabi tutulmaktadır.

Elde edilen yağın miktarı ve kalitesi, malzemelerin kalitesine ve elde edilmesi için optimum

teknolojilerin seçimi ile yakından ilişkilidir.

31

6. TTAARRIIMMDDAA YYÖÖNNEETTİİMM

Tarım yönetimi, organizasyonda çeşitli işlemlerin gerçekleştirilmesi için en iyi yöntem ve

tekniklerin - en doğru seçimi ve uygulamasını içermektedir. Yönetiminin başarısı, gerek

yöneticinin nitelik, bilgi ve yönetme becerileri ve gerek ise yönetilen sistemin özelliklerine bağlıdır.

Aynı zamanda, yönetim, karmaşık, dinamik ve kompleks bir süreçtir ve işleyen kontrol sisteminde

daha önce geliştirilen parametrelerde ortaya çıkan sapmaları düzeltmektir.

Yönetim fonksiyon ve faaliyetleri aşağda sıralı olanları içermektedir:

planlama:

*fiyat, piyasa ve üretimde olan değişikliklerin analizi ve tahmin edilmesi;

*sistemin stratejik ve taktik amaçlarının belirlenmesi;

*hedeflere ulaşmak için stratejiler, programlar, prosedürlerin oluşturulması;

*potansiyel müşteriler, tedarikçiler, iş ortakları ve diğerlerini tanımlamak;

*eylem ve eylem politikasının seyrini tanımlamak, yerine getirilmesi gereken görevler için

standartlar geliştirmek;

*dış ortamda dinamik değişiklikleri, üretim

sistemi ve diğer değişikliklere karşı

koordinasyon ve sürekli adaptasyon için

koşulların yaratılması ve planlama

kararlarının düzeltilmesi;

organizasyon:

* organizasyonu yapılandırma;

*kişisel ve üretim malzeme faktörlerinin

dağıtımı;

* koordinasyon ve işbölümü;

*hak ve yükümlülüklerin delegasyonu;

*her tür ve diğer planların uygulama koordinasyonu ve düzenlenmesi;

yönetim:

*kadroların seçimi;

*çalışanların çalışma yerlerine yerleştirilmesi;

*personel eğitimi;

*kadroların değerlendirilmesi ve yükselmesi;

*personeli motive edecek prim ve maaş sistemi geliştirilmesi ve uygulanması;

*ekipte olumlu bir hava yaratılması, ekip çalışmasının desteklenmesi ve diğer;

32

kontrol:

*standartlar yaratılması;

*standart aracılığı ile uygulanan durum veya kararın değerlendirilmesi ve ölçülmesi;

*standart veya plan dışı oluşan gelişmeleri ortadan kaldırmak.

Dünya çapında olduğu gibi Avrupa Birliği’nde de tarım üretim şartları ve koşulları sürekli

değişmektedir. Tarım sektörü,

küresel boyutta gıda için önemli

ölçüde artan talebi karşılamak için

üretimi artırması gerekmektedir.

Diğer taraftan, tarım üreticileri çevre

koruma ve biyolojik çeşitlilik ile ilgili

faaliyetleri yürüterek

sürdürülebilirliklerini ve kaynak

verimliliğini artırmaları

gerekmektedir. Tarım üreticileri,

sadece daha fazla gıda üretmleri

gerektiği ile değil aynı zamanda

üretim için gelişmiş teknolojileri

uygulamalarını da kabul etme

zorluğu ile karşı karşıya kalmaktadırlar.

Bu durumda, tarım üreticileri üretim ve yönetim sistemlerini uyarlamak için öyle bir yol seçmeleri

gerekir ki rekabet edebilme durumlarını koruyabilsinler hatta yükseltsinler. Çiftçiler, tarım

üreticiliği ve çevre ile ilgili çok derin bilgilere ihtiyaç duymaktadırlar. Bu hedef doğrultusunda,

onlar uygun yönetim araçları ve bilgileri güvenebilirler. Geniş anlamda yenilikler yapısal

değişiklikler (çiftlik boyutu, işbirliği, toprak mülkiyeti, özkaynak ve borç sermaye oranı, altyapı,

pazar yapısı) olarak tanımlanmaktadır. Daha dar anlamda ise tarımsal uygulamalar ile ilişkilidirler

(Yoğunluk, verimlilik ve uzmanlaşma / çeşitlendirme, mevcut sistemlerin uygulanması, yeni ürün

ve teknolojilerin uygulanması ve yenilik yönetimi).

Tarımın bilgilendirme desteği, bilgi ve sürekli eğitim, modern dünyanın zorlukları ile başa çıkmak

için çiftçilere sağlanabilecek gerekli önkoşullardır. Yenilik süreçlerin kapsamlı bir şekilde bilinmesi,

çiftçilerin aşağda sıralanmış olan planlarını gerçekleştirmede önemli ölçüde etki etmektedir:

Yeni teknolojileri (yoğunlaşması) uygulamaya alarak geleneksel yöntem ile yapılan üretim

verimliliğini arttırmak;

Yeni bitkileri, hayvan veya hizmetlerin uygulamaya alınması (çeşitlendirme);

Tarımsal ürünlerin çeşitlilik kapsamını azaltmak (uzmanlık);

Geleneksel tarım üreticiliğinden biyolojik tarım üreticiliğine geçiş;

33

Sanayi ve hizmet sektörlerinden şirketler ile kıyasla tarımsal alandaki işletmelerin yenilikler

konusunda objektif olarak daha düşük dinamiklere sahiptirler. Tarım sektöründe yenilikler

alanında ana jeneratörler, ticaret ve tarım ürünleri işleme sektörlerinde faaliyet gösteren

işletmeler, üniversiteler, araştırma geliştirme birimleri, devlet kurumları ve diğer sektörler ile

entegre olmuş olan tarım alanında faaliyet gösteren büyük çok uluslu şirketlerdir.

Tarım üreticileri, yukarıda

belirtilen bu zorlukları aşmak

için yollar aramaları

gerekmektedir, nedeni ise

yenilikler bu zorlukları aşma

konusunda aşağda belirtilen

nedenlerden dolayı çok büyük

önem taşımaktadırlar:

tüketicilerin ihtiyaçları

değişmekte olduğu için tarım

ürünleri de değişmesi

gerekmektedir (geleneksel

üretimden biyolojik tarım

üretimine geçiş ve/veya yeni

tür bitki ve cins hayvanlara

geçiş); rekabet baskısı sonucu (genellikle tarım pazarlarında görülen ve dünya çapında bir

rekabet olan özellikle fiyat konusundaki rekabet) tarım alanındaki kârlılık azalmaktadır; sezonluk

üretim olduğu zaman (tarım üretiminde olduğu gibi) при сезонен характер на производството

(каквото е земеделието) yenilikler büyük bir ölçüde üretim ve satış döngüsünü azaltabilirler ve

oluşturulan kapasitenin tam olarak kullanılmasına da yardımcı olabilirler; yenilikler yeni piyasa

imkanları sağlayabilirler (yeni piyasalara açılma, var olan piyasaların genişletilmesine vs) .

Deneyimler göstermektedir ki, yeni ürünlerin çoğu (organik ürünleri gibi eski ürünleri unutulmuş

olabilir ya da bu ürünlerde küçük ya da önemli bir değişiklik olanlar) ekonomi sektörlerinde

(tarım, sanayi, hizmetler) piyasada başarısızlık yaşayabilirler. Bunun birçok nedeni var, ancak

birçok piyasa ve seviyede rekabetin artmasına sebep olan globalleşme, teknolojilerin ve internetin

gelişimi dışında, yeni ürünlerin başarısızlıkla sonuçlanmasının nedenleri bunlar olabilir: piyasanın

çok iyi bilinmemesinden (büyüklük, kapasitesi, tüketicilerin tercihleri) kaynaklanabilir;

beklenetilerin aksine daha yüksek maaliyet olması – üretim, pazarlama vs; pazarlama karmasının

bazı elementlerin kullanımında yanlış politikaların güdülmesi, bunlar gibi - ürün, fiyat, pazarlama,

iletişim ve diğerleri; yeniliklerin kötü yönetimi, yüksek derecede belirsizlik, risk vb.

34

Tarım ürün üretimi yapan işletmeler, sadece var olan piyasaları gözlemleyerek analiz yapmaları

ile kalmamalıdırlar, aynı zamanda üretmiş oldukları tarım ürünleri için yeni piyasalar aramaları

ve/veya oluşturmaları (genellikle bu tarım alanında faaliyet göstermeyen işletmeler tarafından

yapılmaktadrı) gerekmektedirler, çünkü onlar yenilikler için jeneratör ve önkoşul değildirler.

Mesleki eğitim, pazar araştırmaları, internet ve devlet kurumları bu alanda çok önemli bilgi

kaynağıdırlar.

Tarım üretimi yapan işletmelerin genel yenilik stratejileri olması gerekmektedir. Yeni ürün

üretmek için bazen yeni makina ve teknolojilere, yeni üretim, pazarlama ve diğer yönetim ve

organizasyon şekillerine ihtiyaç dyulmaktadırlar. Yeni tarım ürünlerini piyasaya arz etmek için iki

temel strateji sayesinde yapılabilir – satın alma veya oluşturma ile. Ancak bunların tarım işletmesi

seviyesinde uygulanması ciddi sorunlar ile karşılaşması olasıdır, nedeni ise ciddi bir yatırım ve

uzmanlık gerektirmektedir, dolayısıyla yatay ve dikey düzlemlerde entegrasyonu

gerektirmektedir.

Tarım üretimi yapan işletmeler ticari ve / veya işleme tesisleri, üniversiteler, araştırma ve

geliştirme birimleri ile entegre edilebilirler. Yatay olarak, tarım üretimi yapan işletmeler

birbirleriyle uygun ortam ve yenilik stratejileri oluşturan ortak pazarlama formlarını kullanarak,

yani pazarlama kurulları, pazarlama kooperatifleri, üretici örgütleri ve kümeler gibi formlar

kullanarak entegre edilebilirler.

Pazarlama kurulları, ülkede belirli bir ürün üreten çiftçilerin temel üreticilerinin katıldığı bir

üreticiler örgütüdür.

İnternet, tarım alanında yenilikler konusunda yeni bir ortam ve imkanlar oluşturdu, bunlar yeni

pazarların oluşturulması ve kompakt piyasa bölümleri (sosyal ağlar, kırsal topluluklar, vb.); son

tüketici ile direkt ve kesintisiz bağlar kurulmasını; mobil ve interaktif iletişim; markalaşma,

pazarlama, reklam ve fiyatlandırma yeni formlar; uzaktan tarımsal pazarlama faaliyetlerin

yönetilmesi ve daha fazlası. Ne yazık ki, tarım üreticilerinin büyük bir kısmı internetin sağlamış

olduğu potansiyel imkanlardan çok az yararlanmaktadırlar, bunun nedeni ise bilgi eksikliği, kötü

bir altyapının olması ve sanayi ve hizmetler sektörlerindeki işletmeler (çoğunluğu bir web sitesi

veya diğer internet varlığına sahiptirler) ile kıyasla kırsal alanlarda kısıtlı internet ulaşımı olması.

35

Tarım üretimi yapan topluluklar yenilikler için bir ortam oluşturmaktadırlar, nedeni ise eni ve

yabancı pazarlara erişimi; tarımsal üretim için kalite standartları; internete katılım ve güncel

piyasa bilgileri; kayıt ve kontrol fonksiyonları; ortak pazarlama gerçekleşmesi için önkoşul ve

diğer sağlamaktadırlar. Şunu da belirmemiz gerekir, yerli tarım meslek kuruluşları ve sendikalar

çok iyi gelişmemiş, kendilerini kabul ettirememiş ve ulusal düzeyde iyi temsil edilmemektedirler.

Bu durum, yerli tarım sektöründeki yenilikleri geliştirmek ve tanıtmak için ortamın hala yeterince

gelişmemiş ve uyarıcı olmadığını ve yenilik stratejileri ve örgütsel biçimleri hala daha emekleme

düzeyinde olduğunu göstermektedir.

7. ETKİLİ TARIM İÇİN YENİLİKÇİ TEKNOLOJİLER

(SMART TARIM)

Smart adında birçok teknoloji hayatımıza ve iş alanımıza girmektedir. Ne ile ilgili oldukları fark

etmeksizin, karmaşık teknik, örgütsel ve üretim görevleri ile ilgili mantıklı, etkili ve akıllı çözüm

üretmek için ortak bir arzu ile birleşmişlerdir. Ve Smart tarım da bu gelişim sürecinden geri

kalmamaktadır. Tarım alanında da,

navigasyon, sensör teknolojisi, veri işleme,

modellere göre yönetim ve tahmin vb tabanlı

giderek gelişmiş ve yüksek teknoloji yenilikleri

görmekteyiz. Akıllı tarımın, tarım alanında bir

gelecek vaad ettiği ve daha fazla çiftçileri

kapsayacağı bir eğilim olacağı konusunda hiç

bir şüphe yoktur.

Verimli tarım birçok faktörün bir kompleksidir.

Onların her birine gerekli olan önemi ve dikkati

vermemiz gerekmektedir. Ulaşmayı

hedeflediğimiz temel hedefler maaliyetleri

azaltmak, verimi arttırmak ve elde edilen ürün kalitesini arttırmaktır. Toprak bakımı ve çevre

koruma da uzun vadeli ve etkili çalışma sağlayan önemli faktörlerdir. Ve son sırada yer alması

uygun olmayan, çiftçiler ve tarım işçilerinin iş konforu ve güvenliği durmaktadır.

Modern teknolojiler, tüm bu yönlerde etkili çalışmak için bize nasıl yardımcı olurlar? İlk önce bu

teknolojilerin, iyi tarım uygulamalarının geniş kapsamlı uygulanması için sağladıkları fırsatlar

üzerinde duralım. Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse, bu şu demektir, teknolojilerin

yardımıyla çiftliğin bir alanında elde edilen başarılar kolayca başka alanlarına da taşınarak

gerçekleştirilebilir ve ve böylece önemli ölçüde, örneğin verimini geliştirmek ve maliyet düşürmek

mümkün olabilir.

36

Bu alandaki teknolojiler ile ilgili örnek verilmesi gerekir ise en doğru örnek traktör ve

döverbiçerlerde kullanılan GPS bazlı yönetimdir. Onun sayesinde, tüm traktör sürücüleri en

deneyimli öperatörler kadar makinelerini doğru bir şekilde yönetebilirler. Diğer örnekler, bilgi ve

everilerin toplanması ve kullanılmasıyla ilgilidir. Ziraatçılar çoğu kez kararlarını, o anda

erişebildikleri ekilebilir arazilerin belirli alanlarına göre vermektedirler. Ancak makinelerine

sensörler monte edildiğinde, ziraatçı artık arazinin her yerinde mahsül ve bitkilerin durumunun ne

olduğunu bilir ve doğru kararlar alabilir. Yine teknolojileri kullanarak, kendisi belirli bir alan için

gerekli olan gübre ve pestisitlerin doğru

miktarlarda verilmesini sağlayabilir ve

böylece işçilik, yakıt, malzeme için

maaliyetleri azaltabilir ve aynı zamanda

çevre üzerindeki olumsuz etkileri de

azaltabilir.

Modern teknolojiler daha karmaşık ve

kompleks otomatik kontrol sistemlerinin

yapımına izin vermektedirler. Hasat ve

çiftliğin işletme özellikleri ile ilgili tam

bilgiler belirli bir mesafeden de

iletilebilirler ve merkez yönetim yazılımı

tarafından özetlenebilirler. Böylece bu

veriler daima yöneticiler tarafından

kullanılmak üzere hazır bir vaziyettedirler. Alınan kararalar daha sonra hemen uygulamaya

alınabilirler ve uygulama hassasiyeti takip edilebilir.

Akıllı tarım sistemleri ve ürünleri sunan şirketlerin sayısı hızla artmaktadır. Tarım üreticilerin

ilgisine cevap vermek ve teknik gelişmeleri takip etmek adına onlar sürekli, yenilikçi ve daha

çeşitli ürünler sunmaktadırlar. Robotlaşmış sistemler, GPS uydular, tarım makinelerinin

otomatikleşmiş yönetimi yakın bir zamana kadar fütüristikti (çağın ötesinde) olarak görülen

örneklerdir, ancak günümüzde tarımsal alanda gerçek bir uygulama mevcuttur. Bu, son yurtiçi

ve yurtdışı fuarlarda akıllı tarımcılık ile ilgili ürünlerin daha fazla yer işgal ettiği görülebilir.

Yine de özetlememiz gerekir ise, çeşitli teknolojiler özel ilgiyi hak eden birkaç grup

oluşturmaktadırlar – GPS navigasyon ve ISOBUS, sensör teknolojileri, ve tarım alanında merkezi

bilgi kaynaklarına bağlantı yeteneği olan veri yönetim ve analizi.

37

GPS Navigasyon ve ISOBUS

GPS navigasyon sistemleri traktörlerin

düz bir şekilde gitmelerinden çok daha

fazlasını yapmaktadırlar. Onlar

makinaları yönlendirmek için, bir

yönetim sistemine bağlamak için ve

seyehat rotaları verilerini sakalmak için

uydu verileri kullanmaktadırlar.

Elektronik alanının hızla gelişmesi ve bu

gelişmelerin traktörlerde ve diğer tarım

makinalarında uygulamaya alınması

buna bir temel oluşturmaktadır. Bu

nedenle, ISOBUS sayesinde gerçek

zamanlı olarak önemli operasyonel veri

alışverişini sağlayacak kabin içindeki konsol ile çiftlikte yer alan ekipman arasında iletişimi

sağlamaktadır. .

GPS sistemleri ve ISOBUS iletişiminin birlikte kullanıldığı bir çok uygulama örnek olarak verilebilir.

Örneğin, John Deere’ın Land-Data Eurosoft ekim makinaları tohumların üst üste binmesini

önlemek için bir kontrol bölümüne sahiptirler. Bu tür sistemlerle donatılmış olan Reichhardt ve

Kverneland ekim makinaları da tohumların üst üste binmesini önlemekle beraber ayrıca paralel

sıra konumunu korumak için sıraların kesintiye uğramasını da sağlamaktadır.

Hareket halinde veri toplama

Toprağın etkili bir şekilde işlenmesi için

işlemiş olduğunuz toprak ile ilgili ve

ektiğiniz ürünler ile ilgili olabidiğince çok

bilgiye sahip olmanız gerekmektedir. İşte

tam da burada sensör teknolojisi çok

büyük bir önem taşımakta ve kilit rol

oynamaktadır. Bu bilgi, traktör,

biçerdöver ve diğer tarım makinaları

sensör sistemleri ile donatıldığında çok

kolay elde edilebilir. Bu bilgiler ile GPS sisteminden elde edilen bilgiler karşılaştırldığında, yönetim

ve etkili karar alma için bir temel olarak hizmet verecek olan haritalamayı sağlamaktadır.

Biçerdöver ile yapılan hasat haritaları belki de en yaygın saha haritalarıdır. Yeni sensör

teknolojileri çok daha fazla imkanlar sağlayacak yenilikler sağlamaktadır. Örneğin, onlar gübrenin

daha fazla etkin bir şekilde kullanılabilmesi için ürün için gerekli olan azot hesaplamasının

yapılmasına izin vermektedirler. Amazone, Agri Con, WTK-Elektronic, Fritzmeier ve diğer şirketler

38

bu tür azot sensörlü

makinalar sunmaktadırlar.

Amazone sistemi çalışmalarını

yönetmek ve belgelemek için

ek bir seçenek

bulunmaktadır, Fritzrmeier

sensör sistemi haritaları ise

işlenen arazinin verimini dahi

tahmin edebilir. BioCover

A/S tarafından sunulan

sensör sistemi atılan

hayvansal gübrenin pH’sını

ayarlamaktadır. Böylelikle bu

sistem doğrudan amonyak

salınımını kontrol eder ve bu

şekilde gübrelemeden maksimum fayda sağlamayı hedeflemektedir.

Traktör ve biçerdöver üreten şirketler oldukça daha fazla sensör sistemleri teknolojisini

makinelerinin içine entegre etme çabasındadırlar. Örneğin, John Deere, sensör tabanlı kontrol

cihazları monte edilmiş bir traktör modeli sunmaktadır. New Holland’ın bazı biçerdöver modelleri

otomatik olarak sensörler tarafından geniş bir parametre izleme kontrolünün sağlanmasına izin

vermektedir, yani biçerdöverin arka kısmındaki kayıplardan başlayarak harmanlama zamanında

tane hasarlarına kadar olan parametreleri kapsamaktadır.

Verilerin saklanması ve analizi

Her başarılı akıllı tarım sistemi için başarı anahtarı verilerin yönetimidir. Toplanan bilgiler güvenli

bir şekilde saklanmalıdır ve uygun bir şekilde sunulmalıdır. O bilgilerin analizleri, çiftliğin daha

etkin bir şekilde yönetilmesi açısından doğru kararlar alınmasını sağlayacaktır.

Bilgilerin toplanması ve işlenmesi farklı yerlerde yapılabilir. Fendt и Massey Ferguson gibi bazı

firmalar direkt traktörler tarafından toplanan bilgiler yerinde işlenmesine imkan sağlamaktadır.

Fendt ait Variotronic terminali bilgileri yerinde toplayıp işlemektedir ve buna ek olarak ISOBUS

aracılığı ile diğer makinalar ile iletişime geçebilmektedir. Massey Ferguson’larda ise traktör kabini

control ve yönetim sistemi dışında çiftlik için gerçek bir bilgi merkezine dönüşebilmektedir. Çoğu

sistemler alan kayıtlarını belgelemeye açıktırlar, böylece ileride daha fazla analizler için

kullanılabilirler. Bazıları ise, web tabanlı sistemler optimizasyonu ve akıllı telefon uygulamaları gibi

daha da modern teknolojiler sunmaktadırlar.

39

Bilgi için temel kaynaklar

Her başarılı tarım işi için güncel bilgiye ulaşım çok büyük önem taşımaktadır. Avrupa ve ulusal

düzeyde birçok şirket ve organizasyon, tarım işletmelerinin yönetimi konusunda yardımcı olacak

çok değerli bilgi ve tahminler sunmaktadırlar. Bu tür kaynaklar, meteorolojik hizmetleri, coğrafi

bilgi sistemleri ve diğerleridir. Çiftlikte bulunan yerel sistemler ile bu sistemlerden gelen bilgilerin

bütünleştirilmesi bir dizi optimum çözümler yapmaya izin verir. Bunlar arazilere göre ekim

kararları ile, sulama sistemlerinin entegre çalışması, hasat ile ilgili şemakar ile ilişkili olabilirler.

Akıllı tarım ile ilgili herşey geleceğe yöneliktir. Birçok avrupa ülkesinde bulunan tarım şirketleri ve

kurumlar, akıllı tarıma araştırmalarının önemli bir parçası olarak bakmaktadırlar. Uzmanlar,

tarımda uygulanabilecek otomasyon ve hassas araçları ile ilgili bir dizi proje üzerinde çalışıyorlar

ve önümüzdeki yıllarda bir dizi yenilikler bizi beklemektedir.

8. YAŞAM BOYU EĞİTİM

ХХ yüzyılın 90-lı yılların

başından beri Avrupa

Komisyonu, UNESCO, OECD

(Ekonomik İşbirliği ve

Kalkınma Örgütü) ve diğer

uluslararası kuruluşlar yaşam

boyu öğrenme kavramsal

fikrini aktif olarak geliştirmeye

başlamışlardır. Bu faaliyetler

sonucu bir dizi resmi belgeler

ortaya çıkmıştır, bunlar

Avrupa Komisyonu’nun Beyaz

Kitabı gibi - „Öğretelim ve

öğrenelim – bir bilgi

toplumuna doğru”,

UNESCO'ya yönelik yirmi birinci yüzyıl için Uluslararası Eğitim Komisyonu raporu „Eğitim – gizli

hazine” ve diğerleri. Aynı zamanda 1996 yılında Komisyon tarafından Avrupa için yaşam boyu

eğitim yılı olarak ilan edilmiştir, 2000 yılın sonunda ise altı temel mesajı içeren kendi özel

Memorandumu yayımlanmıştır. Bu mesajlar, eğitimin gelişimi için temel Avrupa Birliği

önceliklerini sıralamaktadırlar ve Haziran 2000 Feira'da düzenlenmiş olan Avrupa Konseyi

toplantıısında konuyla ilgili bir mutabakat sağlanmıştır. Bu toplantıda, Komisyon, Avrupa Birliği

üye ülkelerini yaşam boyu öğrenmeyi teşvik etmek ve toplumda tüm vatandaşlar için erişilebilir

40

yapmak için ulusal stratejiler ve pratik önlemler hazırlamaları için davet etmiştir. 2001 yılında ise

Komisyon „ Yaşam boyu öğrenme için Avrupa alanını gerçek bir hale getirelim” bir bildiri

yayınlamıştır ve hemen ardından 2002 yılında Avrupa Konseyi'nin Özel Çözünürlüğü

yayınlanmıştır. Bu belgelerin ve girişimlerin amacı, Avrupa eğitimi ve mesleki eğitimi dinamik

olarak değişen sosyo-ekonomik koşullara ve ihtiyaçlara uygun olarak bir eğitim reformunu teşvik

etmektir.

Dünya’da ve Avrupa’da meydana gelen

global ekonomik ve sosyal değişimler,

nüfusun yaşlanması nedeniyle bilgi

ekonomisi ve demografik baskının hızla

gelişmesi nedeniyle, yaşam boyu

öğrenme kavramına dayanan eğitim ve

öğretim için yeni bir yaklaşım

gerektirmektedir.

Yaşam boyu eğitim, sürekli bilgi, beceri ve yetenekleri geliştirmek için hizmet veren ve herhangi

bir amaca yönelik olan bir öğrenme faaliyetidir.

Genel olarak bu yöntem aşağdakileri içermektedir:

"beşikten hayatın sonuna kadar" olan tüm eğitim faaliyetlerini , en erken çocukluk

çağından tüm yaşam boyu ve yaşlılığa kadar olan süreyi kapsamaktadır, okuma, yazma

ve aritmetik gibi temel becerileri aşan bilgi ve becerilerden oluşan temel bir stok

oluşmasını sağlamaktadır.

Sadece meslek ile ilgili olan becerilerin kazanılması değil, aynı zamanda hayatı boyunca

devam eden tüm yeteneklerini, ilgi, bilgi ve anlayışların yenilemesidir .

Her türlü eğtim formları ve faaliyetleri, yaygın eğitim (örneğin, bir sivil toplum örgütü

tarafından düzenlenen işyerinde işle ilgili becerilerin edinimi veya eğitim çevrelerine

katılarak dil bilgisini geliştirmek) ve informal olan eğitim (örneğin, arkadaşlar ile birlikte

bir müzik aleti çalmayı öğrenmek gibi).

Yaşam boyu eğitim, eğitimin içeriği, sunum şekli ve sunum yeri eğitime katılanlara göre farklı

olması drumunda dahi tüm vatandaşlara açık olmalıdır. Yaşam boyu eğitim söz konusu

olduğunda, temel becerilerin de yenilenmesi ("ikinci bir şans") ve aynı zamanda ilerlemiş olanlar

için de eğitim imkanı anlaşılmalıdır. Sonuç olarak, aktif vatandaşlık, istihdam olanakları, uyum,

sosyal uyum ve kişisel gelişim teşvik edilmelidir.

41

Ekim 2000 yılında avrupa Komisyonu yaşam boyu eğitim için bir Memorandum oluşturmuştur.

Onunla tüm Avrupa’da herkes için yaşam boyu öğrenme fırsatları yaratmak amacıyla tutarlı

stratejiler ve pratik önlemler geliştirmek için yardımcı olan danışma süreci başlamıştır.

Memorandumun temelinde altı anahtar mesaj ortaya konmuştur:

1. Herkes için yeni temel beceriler: bilgi toplumunda aktif katılım için gerekli becerileri elde

etmek ve yenilenmesini sağlamak. Bu, eğtime genel ve sürekli erişimin sağlanmasını

gerektirmektedir. Özellikle, bilgi teknolojileri, yabancı diller, teknolojik kültür, girişimci

ruhu ve sosyal beceriler ile çalışılması çok önemlidir.

2. İnsan kaynaklarına yoğun bir yatırım yapılmsa.

3. Öğretme ve öğrenmede yeniliklerin kullanılması: yaşam boyu ve yaşam genişliği

öğrenmenin sürekliliği için etkili öğretme ve öğrenme yöntemleri ve bağlamlarının

geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

4. Öğrenmeye Değer Verme – özellikle yaygın eğitim ve informal eğitimde öğrenmeye

katılma ve çıktıların anlaşılmasının ve takdir edilmesinin yollarının geliştirilmesi temel

amaçtır.

5. Rehberlik ve Danışmanlık Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılması (bilgi ve rehberlik) –

herkesin hayatları boyunca, Avrupa'nın her yerinde sunulan eğitim imkân ve fırsatları

hakkında iyi kalitede bilgi ve tavsiyeye kolayca erişmesi garanti altına alınmaya

çalışılması amaçlanmaktadır.

6. Öğrenmeyi Yuvaya Yakınlaştırmak: yaşam boyu öğrenme fırsatları öğrenicinin mümkün

olduğu kadar yakınında sunulması amaçlanmaktadır.

Daha sonraki eğitimler herkesin ilgisini

çekeceği şekilde olmalıdır. Gelecekte

insanlar yalnız sürekli eğitim ile güncel hayatlarını

sürdürebilirler, işine devam edebilirler veya kariyer

yapabilirler. Gelişen yeni iş alanlarının

hepsinde çok iyi yabancı dil bilgisi

aranmaktadır, bilgisayar bilgisi ve

becerisi ise zaten var olduğu olarak kabul

edilmektedir. "Yeni beceriler" olması da beklentiler

arasındadır, bunlar girişimci ruhu ve sosyal becerilerdir. Bu

ülkede ilerideki eğitimler için büyük bir mücadeledir. Mevcut projeler ve programlar

tüm insanların sürdürülebilir hayat boyu öğrenmeye ve geleceğe odaklı eğitim yapılarını

değiştirmeye yönelik teşvik edici olmalıdırlar. Bu farklı eğitim alanları ve eğitim kurumları

arasında ağ oluşturulmasını ve uluslararası işbirliği ve değişimin güçlendirilmesini

gerektirmektedir.

42

Yaşam boyu öğrenme bir bireyin ömrü boyunca bilgi ve becerilerini sürekli yapılandırmasıdır. Bu hayatın akışı içinde kazanılan tecrübelerden geçmektedir. Bu deneyim formal (eğitim, danışma, mentorluk, staj, yüksek öğrenim ve diğer) veya informal (farklı durumlarda kazanılan deneyimler ve diğer) olabilir.

Eğitim /yaşam boyu öğrenme/ "gönüllü ve kendi kendini motive edebilen " kişilel veya profesyönel amaçla bilgiyi takip etmek anlamına gelmektedir. Bu şekilde, sadece sosyal aktiviteye katılımı, aktif toplumsal ve kişisel gelişimi sağlamakla kalmaz, aynı zamanda rekabet edebilme gücünü arttırır ve işgücü piyasasında mobil olma imkanını sağlamaktadır.

„ Yaşam boyu öğrenme ” iş ve kişisel gerçekleşme için gerekli olan bilgi ve becerilerin sürekli

gelişmesi ve iyileşmesinin teşvik edilmesi amacıyla, yaşam boyu formal ve informal öğrenme

fırsatlarını kullanmak veya sunmaktır.

Yaşam boyu öğrenme demek, yaşam kalitesinin geliştirilmesi devamlılığı sağlanması için örgün,

yaygın ve informal öğrenmenin entegrasyonu sonucu oluşan eğitim anlamına gelmektedir.

Eğitim hayatın bir parçasıdır, her zaman ve her yerde gerçekleştirilebilmektedir. Yaşam boyu

kesintisiz olan /doğumdan ölüme kadar süren/ bir süreçtir, ailede, topluluklarda, okulladar, dini

kurumlarda ve iş yerlerinde gerçekleştirilen vs ile başlamaktadır.

Eğitim, sadece okul sıraları, dersler ve sınavlar ile bağlantılı olmayıp bunlarla sınırlı

kalmamaktadır. O yaşam ile bağlantılıdır, o şekliyle – bizim etrafımızda oluşan değişikliklere

adapte olmak için bize yardımcı olmaktadır. Okadar hızlı bir gelişim sürecinde ki herşey sürekli

değişmektedir. Bu sadece teknolojiler için geçerli değildir – bizler farklı yiyecekler hazırlıyoruz,

bugün iletişim kurduğumuz dil dün söylediklerimizden farklıdır, teknoloji sürekli gelişmektedir.

Bunu günlük hayatımızda gördüğümüz gibi çalışma hayatımızda da görmekteyiz ve sürekli

öğreniyoruz – bilinçli veya bilinçsizce. İşte bilinçli veya onun yokluğu bizim öğrenme

etkinliğimizin önemli bir unsurudur.

43

Örgün eğitim söz konusu

olduğunda, bizim farkındalığımız

olmadan yapılabilir bir şey

olduğunu hayal ile edemeyiz.

Burada farkındalık bilinçli bir karar

olarak kabul edilmelidir, yani

öğrenme bilinçli mi yoksa tam tersi

mi. En iyi durumda, bir kişi kendi

ihtiyaçlarını karşılayacak

yaklaşımları kabul etmesidir (ya da

neyi öğrenmek istiyor ise), ne tür eğitim uygundur ve eğitime uygun malzemelerin seçilmesi.

Buna uygun olarak eğitim program türü seçilir ve kişi eğitim esnasında elde etmiş olduğu

bilgileri pratikte uygulama yollarını aramaktadır. Eğer bu gerçekleşmezse, eğitimin etkisi

tümüyle azalmaktadır ve belirli çok değerli bilgiler ise kullanılmamış bir halde kalmaktadırlar.

Yeni şeyler öğrenme isteği ve eğitim programlarına katılım her kişide farklı düzeylerde

görülmektedir. Ancak işverenler, çalışanları için yaşam boyu eğitimin çok önemli bir üstünlük

olduğunu düşünmektedirler. Eğer piyasa ortamında başarılı olmak istiyorlar ise, yeni bilgilere

açık olan ve öğrenmek için istekli olan, gendini geliştirmek isteyen, çeşitli eğitim programlarına

katılmak isteyen ve işlerinde öğrendikleri herşeyi başarıyla uygulamayı hedefleyen insanları işe

almaları gerekmektedir.

İnsan sadece okul ve kurslar aracılığı ile çğrenim görmez; çoğu kez informal olarak öğreniriz,

kendi deneyimlerimiz sayesinde. Biz farketmeksizin veya herhangi bir çaba göstermeden (tabi ki,

belirli bir deneyimin bize "acı verici" olabilir olduğu zamanlarda bu tür koşulları göz ardı

etmemiz gerekmektedir) birşeyler olur. Hatta bu tür eğitim, deneyim ile olan eğitim, insan çaba

gösterdiği zaman daha da etkili olabilir – örneğin, geriye dönüp neler yapıldığı, nekadar iyi

olduğu veya nekadar başarısız olduğu incelenirse ileride neler yapılması gerektiği ile ilgili bir bilgi

elde etmiş oluruz.

6-24 yaş grubunda eğitim

6-24 yaş grubunda eğitim öncelikle eğitim kurumları, aile hayatı, toplum örgütleri, dini

kurumlarda gerçekleştirilir, bunun yanı sıra eğitim bu dönemde yaygın ve informal öğrenimde

44

önemli bir rol oynayan medya aracılığı ile de gerşekleştirilir. Bu dönemdeki eğitimin amacı

eğitim katılımcılarının dört yönde olan genel gelişimleridir, bunlar:, entelektüel, sosyal, duygusal,

zihinsel ve fiziksel gelişimdir.

25-60 yaş grubunda eğitim

25-60 yaş grubu insanların profesyönel yaşamları esnasındaki eğitim yaygın eğitim ile

gerçekleştirilebilir, medyayı öğretici araçlar olarak kullanarak, öncelikle kendi mesleklerini

uygulayarak, meslektaşları ile işyeri iletişimi sayesinde, deneyim değişimine dayalı

gerçekleştirilen turlar ile, bilgilendirici iletişim teknolojileri kullanarak, çevre ve doğa ile. Yetişkin

insanlar deneyim ve sorunları çözerek öğrenirler. Bu nedenle, onlar sürekli zekalarını

geliştirmeleri ve bilgi hacimlerini arttırmaları, aynı zamanda bunları kullanmak için kapasiteye

sahip olmaları gerekmektedir.

İleri yaşlarda eğitim /60 + yaş /

İleri yaşlardaki eğitimde (60 yaş ve üzeri), yaşlı insanlar, yaşlarına uygun aktiviteler ile çok şey

öğrenebilirler: yaşlılar için sanat, müzik, spor, el sanatları ve sosyal faaliyetler gibi. Bunlar son

derece değerlidirler, nedeni ise bilginin yanı sıra yerel topluluklara entelektüel destek de

sağlamaktadırlar. Onlar toplum kuruluşları, kulüpler ve derneklerde gönüllü çalışmalar da

yapabilirler. Bu işler onların hayatına anlam katıyor ve toplum için yarar sağlamaktadır.

Eğitim sistemlerinin günümüz

şartlarına uygun olarak,

insanların yaşam tarzları ve

öğrenmelerine uyumlu olması,

müşteri odaklı olmaları, aynı

zamanda farklı düzeyler ve

sektörler arasında geçişi

sağlayacak imkanların

yaratılmasına; bilgi ve iletişim

teknolojilerinin sunduğu büyük

potansiyeli öğrenme modları ve

seçenekleri geniş bir yelpazede

kullanılmasına; eğitim verme ve

öğrenme yöntemleri içeriği ve

kalitesinin arttırlmasına; öğretmenlerin eğitimi ve uygulamalı eğitimlerinde reformlar

gerçekleştirilsin ve bu reformlar sayesinde farklı öğrenme ortamlarında hedef grupları ile çok

çeşitli alanlarda çalışma imkanına sahip olmaları ve onları rehber, eğitimci ve aracı durumuna

getirmek için bir ihtiyaç olduğuna dikkat edilmelidir.

45

Bilgi toplumundaki hayat ve iş, kendi kişisel ve mesleki gelişimlerini takip etmek için motive

olmuş aktif vatandaşları gerektirmektedir. Sürekli bir mesleki gelişim ihtiyacının olması, iş

piyasasında istihdam sağlanması için, hayatımızın bir sonraki aşamalarında bilgi ve tavsiyelere

ihtiyaç duyulmasına sebep olmaktadır. Seçim ve karar alma imkanları gerekli doğru bilginin

bulunması ve rehberlik ve danışmanlık faaliyetlerin hizmete dönüşmesi ile alakalıdır, öyle ki

yaşam boyu ve her yerde eğitim ve öğrenim için bilgilere kolay erişim sağlanması için.

İnsanların çoğu yerel düzeydeki kurumlardan eğitim alırlar. Hayat boyu öğrenmeyi destekleyen

sürekli eğitim erişim sağlayan yerel ve bölgesel yönetimlerin mobilizasyonunu gerektirmektedir.

Yerel düzeyde gerçekleştirilen çeşitli ve uygun fiyatlı eğitim fırsatları, insanlara yurtlarını terk

etmeden, bölgenin ve toplumun tanıdık atmosferinde öğrenmek için bir şans vermektedirler. Bu

durum, herhangi bir nedenden dolayı mobil olma imkanı kısıtlı olan insanlar için de çok

önemlidir. Evine yakın olan eğitim olanakları yerel eğitim merkezleri, sivil toplum örgütleri, iş

eğitimleri, internet eğitimi yoluyla elde edilebilir. Günümüzde eğitim ihtiyacı sürekli artmaktadır.

Yaşam boyu eğitim fikri 21. yüzyılın anahtarlarından biridir. Konsept dört ana hedeflerin bir

ifadesidir – bilgi sahibi olmayı öğrenmek, hareket etmeyi öğrenmek, başkaları ile yaşamayı

öğrenmek, hayat hakkında bilgi sahibi olmak. Eğitim, insanların yaşadıkları hayatı ve

etraflarında yaşanan hayatları daha iyi anlayarak kendilerini ve diğerlerini daha iyi anlamalarını

sağlamalıdır. Bilgi edinme, küresel olyları algılama yoludur ve herkesin bir dünya vatandaşı

olmasını sağlayacaktır. Herkes, yaşamı boyunca eğitim görmeyi, bilgilerini çoğaltmayı, yetenek

ve becerilerini geliştirmeyi ve bir değişken ve birmirimizi bağlayan dünyamıza uyum sağlamayı

öğrenmelidir.

“Öğreniyorum, o halde varım“

İnsan kaynaklarına yapılacak olan yatırımların iyi planlanmış

olmaları, toplumun bir bütün olarak ve o toplumda yer alan

bireylerin sürdürülebilir sosyo-ekonomik kalkınması açısından

uzun vadede önceliktir. Artık, okulda bir şeyler öğrenip ve

daha sonra hayatının geri kalanı için kendi bilgi ve becerilerini

kullanacağın kuralı geçerli değildir. Dünya okadar hızlı

gelişiyor ve okadar çok değişiyor ki pratik olarak yaşam boyu

öğrenmeye mecburuz. Tabi ki işverenler de bu durumu gayet

iyi bilmekteler, çünkü başarılı olmak istiyorlar ise bu onlar için

de geçerlidir. İyi bir çalışan yeni bilgiyi kolayca alabilmeli, onu

geliştirmeli, eğititm programlarına katılmalı ve öğrenmiş

olduğu yararlı olan her şeyi pratikte uygulayabilmelidir.

46

Çevremizdeki dünya değişiyor, ve muhtemelen hepimizin de fark ettiği gibi çok hızlı değişiyor.

Değişimler, istihdam piyasası da buna dahil olmak üzere, ilgilendiğimiz her şeyi etkilemektedir.

Eski zamanlarda, bir kişinin iyi bir işi elde etmesi için gerekli olan herşey iyi bir mesleki yeterlilik

ya da uygun bir eğitimi olmasıydı, günümüzde ise işverenler çok daha fazlasını istemektedirler.

Mesleki yeterlilik dışında diğer yeterlilikler de istemektedirler. Yeterlilikler, mutlaka bir mesleki

yeterliliğin bir parçası olmak zorunda olmayan beceri ve niteliklerdir. Onlar bir dizi beceri, tutum,

bilgi ve davranışı oluşturmaktadırlar ve bunlar iletilebilir ve her yerde uygulanabilirdirler, ayrıca

herkesin gerek profesyönel gerek ise kişisel hayatında başarılı olabilmesi için mutlaka

gereklidirler. İnsanların çoğu, kendi meslek alanlarında başarılı olduklarını gösterebilmek için iyi

bir temele sahiptirler. Ancak yeterliliklerle aynısı değil, nedeni ise büyük ölçüde eğitim sistemi

tarafından göz ardı edilen bir alanı temsil etmektedirler. Bu sistem hala çok özel bilgi ve

becerilere dayalı olan bir sistemdir. Yine de, bu sadece küçük bir ekstradır, yani bize işgücü

piyasasında başarı veya başarısızlık getirebilecek olan yatkinliklerdir.

9. BBİİLLGGİİ EEKKOONNOOMMİİSSİİ -- BBAAŞŞAARRIINNIINN YYEENNİİ ÖÖLLÇÇÜÜSSÜÜ

Bilgi teknolojilerin gelişimi ile

dünya bilgi oluşturma, dağıtma,

ulaşılabilirliği ve kullanımında

gerçek bir devrim yaşadı. Son

20 yılda bilgi en değerli varlık

haline geldi – var olmak ve

yönetim için kendi kuralları ile.

Eğer Microsoft®’un sadece

fiziksel varlıklarını alırsak (arazi,

bina, masa, sandalye, vb.)

şirket Bulgartabac®’tan daha

düşük maaliyette olacaktır.

Ancak şirketin sahip olduğu

bilgilerinin ‘kilitli’ olduğu

varlıkları da ilave edersek o

zaman dünyanın en zengin şirketlerinden biri olmaktadrı. Bir ürüne ne kadar çok bilgi katıldıysa

okadar daha değerli olmaktadır - Windows® çalışma programını kayıt ettiğimiz diskler, bir kutu

sigara yapımı için kullanılan malzemelerden daha pahalı değildir. Son ürün fiyat farkları yüzlerce

leva değerinde olduğu ölçülmektyedir! Bu nedenle geçen yüzyılın 90’lı yılların ortasından bu

yana ‘bilgi’ kelimesi birçok uluslararası şirket ve kuruluşlar için bir anahtar sözcük olmuştur.

Bilginin anlamı, çevremizdeki dünya olaylarını tahmin etme yeteneğine kadar indirilmiştir.

İnsanın yeterli bir tepki verebilmesi için, belirli bir olgunun veya olayın hangi koşullar altında ve

ne zaman gerçekleşeği ili ilgili bilgi sahibi olma ihtiyacı vardır. Açık veya örtülü bir şekilde bu

ihtiyaç günlük hayatımızda yer almaktadır, niyet ve özlemlerimizin oluşumunu

yönlendirmektedir, aynı zamanda yakın veya uzak bir gelecekte bizim davranışlarımızın olası

senaryolarını belirlemek için de önemlidir. İnsan, bir olgunun ya da olayın ne zaman ve hangi

47

koşullar altında ortaya çıkacağı ile ilgili tahminler yapabiliyorsa o zaman o olgu ya da olayı

tanıyordur. Fizikçilerin sahip oldukları astronomi bilgisi güneşin her sabah doğudan yükseleceği

tahminini yapmalarına, yeterli doğrulukta güneşin doğuş zamanını belirlemelerine, ayrıca

zamanın belirli bir noktasında diğer gök cisimlerinin yerlerinin belirlenmesine de izin

vermektedir.

Bilgi ekonomisi için yapılan en yaygın tanımlardan birine göre bu, bilginin oluşturulması,

yaygınlaştırılması ve pratik uygulamasına izin veren ve tüm sektörlerde büyüme, zenginlik

yaratma ve istihdam oluşturmak için önemli bir güç haline gelmiş olan her ekonomidir.

Bu amaca ulaşmak için Dünya Bankası ekibi, bilgi ekonomisinin farklı yönlerinin

değerlendirilmesi, ölçülmesi ve analizi için hassas bir yöntem geliştirmiştir. Bu yöntem, dört

temel ayağı kapsayacak şekilde 69 gösterge içermektedir:

Birinci ayak - Olumlu ekonomik, kurumsal ortam ve girişimcilik gelişimini destekleyecek

bir yönetim;

İkinci ayak – Yüksek bilgi içerikli ürünleri gerçekleştirecek ulusal yenilik sistemi;

Üçüncü ayak - Yaratıcı ve iyi yetişmiş insan sermayesi;

Dördüncü ayak – Gelişmiş bilgi ve iletişim yapısı.

Birinci: Olumlu ekonomik, kurumsal ortam ve girişimcilik gelişimini destekleyecek bir yönetim -

ekonomik özgürlük ilkeleri göz önüne alınmadığı taktirde küresel ekonomide gelişmeler

beklenemez. Bilgi, saniyeler içinde neredeyse sıfır maliyetle dünyanın her yerine taşınabilir bir

varlıktır – sadece garantili bir pazar ve serbest rekabet olduğu ortamlarda kalabilir.

48

İkinci: İyi geliştirilmiş bilgi altyapısı – yaygın olarak pek çok insan arasına ve geniş alanlara

dağılmış artan uzmanlık ve bilginin büyük miktarlardaki birikimi iletişim ağlarının oluşturulmasını

gerektirir – bu ağlar bilgi altyapısı tarafından desteklenmektedirler.

Üçüncü: İyi yetişmiş insan sermayesi – modern hayatta yüksek bilgi ve becerilere sahip insan

kaynakları uygulama için daha iyi koşullar arayışı konusunda sınır tanımamaktadırlar.

Günümüzde onların seçim hakkı var – fiziki olarak taşınmak veya İnternet ve yeni

telekomünikasyon yoluyla uluslararası pazarlarda kendi bilgi ürünlerini sunmak.

Dördüncü: Yüksek bilgi içerikli ürünleri gerçekleştirecek ulusal yenilik sistemi – bilgi kaynakları

ve bilgi sahipleri, iş ve hükümet arasında kolay, hızlı ve ulaşılabilir bağlar ve mevcut kaynaklar

ile maksimum sonuçlar elde edilmesini sağlaması gerekmektedir.

Ekonomilerde yenilikler önemli kaynaklardır, öyle ki piyasa mekanizmalarıyla yeni yararlı bilginin

oluşturlması ve talebi ekonomilere daha iyi rekabet ortamı sağlamaktadır. Yenilikler, bilgi

ekonomilerin temel unsurlarıdır, onlar bireysel ve toplumsal ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamak

için yeni teknolojilerin geliştirilmesi için ana kaynağıdırlar.

Bilgi ekonomisi

değerlendirilebilmesi için soyut

dört ayğın her biri ölçülebilir

ve karşılaştırılabilir olmalıdır.

Bu amaç için Bilgi

ekonomisinin Endeksi olarak

adlandırılan terim

kullanılmaktadır. Bu, 0 ila10

arasında değerlere sahip

olabilir ve genel ekonomik

kalkınmanın karşılaştırmalı

resmini sağlayabilir. Bilgi

ekonomisinin genel endeksi

dört ayağın her biri için çeşitli

alt-endeksler tarafından

oluşmaktadır. Bilgi

ekonomisini ölçmek için ilk önce her ayağın ayrı ayrı alt endeksleri tanımlanması gerekir. Onlar,

bilgi ekonomisinin çeşitli bileşenlerinin gelişimine göre ekonomilerin karşılaştırılmasına için

vermektedirler.

49

Her bir ayak üç niceliksel göstergeler ile ölçülür. Örneğin yenilikler ayağı göstergeleri bunlardır:

Gösterge 1 - 1 milyon kişiye düşen Araştırma - Geliştirme personel sayısı; Gösterge 2 - 1 milyon

kişiye düşen verilen patent sayısı; Gösterge 3 - 1 milyon kişi başına düşen bilimsel yayın sayısı.

Bilgi ekonomisi entelektüel sermayenin çeşitli şekillerde ve konfigürasyonlarda gelişimi ve

entegrasyonu anlamına gelmektedir. Modern koşullarda, üretim sürecinde yenilik bileşenleri,

enstitüleri, üniversiteler, laboratuvarlar, merkezler, teknolojik parklar, ulusal ve uluslararası

bankalar ve fonlar sistemi, ulusal ve uluslararası programlar, projeler ve diğerlerinden oluşan bir

gelişmiş ağ anlamına gelmektedir. Ancak şunu unutmamalıyız ki, firmalar maddi üretimin temel

birimleri görüntüsünde olduklarından dolayı onlar yeniliklerin çeşitli şekil ve tezahürlerinde olan

temel taşıyıcılardır.

İlk yön, devlet tarafından çeşitli devlet ve toplum konseyleri aracılığıyla ve toplu ulusal tartışma

mekanizmaları yoluyla bilgi ekonomisinin oluşumu için ulusal bir strateji oluşturulmasıdır, bu

stratejide temel hedefler, gelişim alanları ve faaliyetlerin ana hatları tanımlanmalıdır.

İkinci yön, yenilik

süreçlerinin başlatılacağı ve

teşvik edileceği bir finansal

ortamın yaratılmasıdır. Bu

tür finansal çevre

mekanizmaları kabaca iki

gruba ayrılabilir – pasif ve

aktif olanlar. Pasifler, devlet

ve yerel yönetimlerin yüksek

teknoloji, inovasyon ve

girişimcilik alanındaki

faaliyetler için vergi,

gümrük, idari ve

bilgilendirme imtiyazları ve

teşvikler oluşturmaları olarak

ifade edilebilir. Aktif

mekanizmalar ise, yenilikçi fon geliştirme, hatta bankaların yüksek teknoloji, inovasyon ve

girişimcilik alanlarında hedeflenen faaliyetleri destekleyen olarak ifade edilebilir. Bu fonlar bütçe

fazlaları, bazı yerel, ulusal vergi ve harçların, vb pahasına gelebilirler. Buna benzer bir şekilde

özel projelere fon sağlayan farklı ulusal ve yerel programlar çalışmaktadırlar. Bu amaç

doğrultusunda yine bir dizi uluslararası programlar ve ortaklıklar hizmet edebilir.

50

Üçüncü yön ise ulusal ve yerel düzeyde teknolojik parkların oluşumunu desteklemek için tesisler

oluşturmak aynı zamanda üniversite, akademik ve diğer eğitim ve araştırma merkezlerinin

yenilik ve girişimcilik faaliyetlerini teşvik etmektir. Bu, elbette, çeşitli vergi ve diğer kolaylıklar ve

teşvikleri içermektedir. Kuşkusuz, rekabet tesisleri de dahil olmak üzere işletmelerin farklı türleri

tarafından gerçekleştirilen hedefe yönelik altyapı inşaatı da kullanılabilir. Özellikle „iş kuluşka

makineleri” olarak adlandırılan sterime dikkat edilmelidir, ancak bu varolan formları ve

uygulamaların bazı hatalar ve eksiklikleri düzeltildiğinde olur.

Bu alanda değişiklikler doğrultusunda olan dördüncü yön, şirketler düzeyinde yenilikçi bir model

oluşturulmasıdır, unutmamaız gerekir ki, sonuç olarak şirketler bilgi ekonomisinin taşıyanlarıdır.

Şüphesiz bu modeller en geniş anlamda anlaşılmalıdırlar, yani hem ürün ve teknolojik yenilik

oluşumu için yönetim modelleri olarak, hem örgütsel yenilik olarak, hatta girişimci yenilikleri

olarak da. Bunun için, çeşitli alanlarda ve bölgelerde projeler sağlayan bir ulusal program ilan

edilebilir ve bu şekilde ulusal kaynaklar bu alana konsantre edilmiş olunur. Daha da fazlası,

benzer modellerin uygulanması için sertifikalar oluşturulabilir ve bu ulusal sertifikayı alan

şirketler bazı kolaylıklardan yararlanabilirler, örneğin, yenilikçi faaliyetlere yönelik kredilerin

verilmesi, gümrük ve vergi vb işlemlerin basitleştirlmesi.

Beşinci yön uygun bilgi

ortamının oluşturlmasıyla

ilgilidir. Bu şu demektir,

Patent Bürosu ve Bilgi ve

Dokümantasyon Ulusal

Merkezi’nin rolünü

güçlendirmek, yenilik

alanında Ulusal Kongre

başlatmak, aynı zamanda

şube ve yerel konferanslar

ağını başlatmak, bu

etkinliklere akademik ve

üniversite merkezlerinin

aktif katılımı için mekanizmaların oluşturulması ve buna benzer diğer.

Altıncı yön eğitim kurumlarının performansını artırmak, özellikle mesleki ve yüksek eğitimlerin

yenilik bileşenlerinin güçlendirilmesiyle ilgilidir. İnternet ve uzaktan eğitim formları ile Life long

learning olarak bilinen, yani „Çalışma hayatının sonuna kadar eğitim” sisteminin

getirilmesi. Burada elektronik eğitim çok büyük önem taşıyacaktır.

51

Yeni bilgi ve iletişim teknolojilerin çıkması bilgi ekonomisinin gelişimi için bir devrim niteliğinde

ön koşullar oluşturmaktadır. Git gide daha fazla uzmanlık ve bilginin büyük miktarlarda birikimi,

geniş mesafelerde ve birçok kişi arasında dağılımı iletişim ve değişim ağlarının kurulmasını

gerektirmektedir – bu ağ bilgi teknolojileri altyapısı tarafından desteklenmektedir. Unutulmaması

gereken şu ki, yeni teknolojiler bilginin daha verimli ve daha hızlı toplanması, işlenmesi,

yönetimi ve dağıtımı için bir araçtırlar, sedece kendi hedeflerine yönelik değildirler. Son derece

modern teknolojilerin satın alınıp kurulması o teknolojileri kullanmak için bilgi ve beceri eksikliği

olduğu zaman, daha iyi bir sonuç elde etmek mümkün olmayacaktır sadece yüksek maaliyetlere

ve kayıplara sebep olacaktır. Her bir varlık gibi bilgi de bir yere toplanma eğilimine sahiptir -

ABD'de Silikon Vadisinde olduğu gibi, bu örnek bir kez daha onun ekonomik kalkınmanın temel

ilkelerine tabi olduğunu doğrulamaktadır. İdari yönetimlerin bir çoğunda, son derece güçlü

bilgisayarların eğitimli personel eksikliği olduğundan dolayı nasıl sınırlı bir şekilde kullanıldığını ve

elektronik şekilde birikmiş bilgi yığınını görebilirsiniz. Yine de böyle bir altyapının olması iyi bir

eğitim ve var olan bilgi sunulduğunda hızl bir ilerlemeye izin vermektedir.

10. İŞVERENLER ÇALIŞANLARI İÇİN YAŞAM BOYU EĞİTİME

YATIRIM YAPIYORLAR

XXI yüzyılın yönetim

zorluklarından biri

işletmelerde insan

kaynaklarının insan sermayesi

olarak yeni bir anlam

kazanmasıdır. “Sermaye”

kelimesinden, hangi formda

olduğuna bakılmaksızın (para

veya diğer mülkiyet, üretim

araçlarının toplamı vb), işlem

sonucunda zaman içinde gelir

veya başka bir değer olarak

bir büyüme sağlayan, yani

birikim, anlamına

gelmektedir. Geleneksel

olarak, ekonomik açıdan,

sermaye yatırım sonucu elde edilen madi, madi olmayan ve finansal varlıklar olarak ve zamanla

bu varlıkların bir gelir akışını oluşturduğu ile ilgili bir kategori olarak kabul edilmektedir.

Genel olarak yatırım yapmak, yatırımcı için gelecek dönemde yatırımların artan bir miktarda

veya kar ile geri dönmesi (yerine gelmesi) ile sonuçlanan kaynak kullanım sürecidir. Bir işletme

para yatırımı yaptığı zaman, yani üretim için kaynaklar satın alarak kazanç miktarını arttırmayı

52

hedeflemektedir. Ancak iş gücü kalitesine yatırım yaptığı zaman, hedef yine aynıdır – yine bir

büyüme ve kar elde etmektir, ancak bu defa insanlara yatırım yaparak. Bu şu demektir: çalışan

insanlara mesleki beceri ve yetenekler kazandırılması, onların kendilerini geliştirmelerini

sağlamak ve bunları iş sürecinde kullanmaları, bir yatırım karakterine sahiptir.

İlk baştaki insan sermayesi, kişinin (tek başına veya anne babasının yardımıyla) eğitimi için

ödeme yaparak ve meslek ve beceri edinmek için kendine yatırım yapmasıyla şekillenmektedir.

İşe başladığı zaman bu yatırım zaman içinde daha yüksek maaş şeklinde veya kişiyi daha mutlu

edecek bir iş yapma imkanı sağlayarak bu yatırım geri dönmektedir. Bu açıdan bakıldığında,

insan sermayesi için aşağıdaki genel tanımı verebiliriz:

“İnsan sermayesi, bireylerde somutlaşmış kazançlı potansiyelin bir değeridir,

doğuştan gelen beceri ve yetenekleri dahil ettiği gibi eğitim ve yeterliliği de

içermektedir.”

Insan sermayesi ekonomik

sermayenin bazı evrensel

özelliklerine sahip olmasına

rağmen, örneğin, geri dönüşümü

olması ve birikme yeteneği olması

gibi, ikisinin arasında önemli farklar

vardır. İnsan sermayesi oluşturma

süreci bir çok evre ve aşamaları

olan ve çok uzun süren ve

karmaşık bir süreçtir. İnsan

Sermayesi kendi varlığına sahip

değildir ve onun taşıyıscısından

ayrılamaz, bu nedenle görünmez ve

zor tespit edilebilir. Yatırım yapılan

kaynaklar hemen ve tam olarak

geri dönmeyebilir (yerine gelmez), ancak uzun bir süre içinde ve bir çok faktör ve çeşitli koşullar

etkisi sonucu olabilir. Örneğin bir yüksek lisans eğitimi görmüş kişi, eğer mesleği üzerinde

çalışmaz ve başka mesleklere yöneldiyse, yüksek lisans için yatrıım yapılan kaynaklar geri

dönmez ve yatırımcının kendisine bir yarar sağlamamaktadır.

Bir işletmenin insan sermayesi, o işletmede çalışan işçi, yönetici ve müdürlerin kazanç getiren

potansiyelin toplamıdır. Bu sermaye, onların bilgi, beceri, yetkinlik, yetenek, sağlık durumları ve

performansları, motivasyon ve emek davranışlarının toplamından oluşmaktadır, yani belirli bir

değere sahip olunan ve bireyler için – insan sermayesinin taşıyıcılarıdır - olduğu gibi bu

sermayeden yararlanmak için yapılan sözleşme çerçevesinde işletmeler için de mevcut ve

gelecekteki gelir kaynağı olandır. İnsan sermayesinin birikimi konusunda iki taraf söz konusudur:

çalışanlar (işçi ve idari kadro) ve işveren. İşçi ve İdari kadroda çalışanlar bilgi ve becerilerini

çalışarak veya şirket dışında eğitim görerek geliştirebilirler. İşverenlerin iki seçeneği vardır: insan

sermayesini kendi yatırımları ile artırma imkanını sağlamak veya işgücü piyasasından sağlamak.

53

“Satın alınan” insan sermayesi, kendi

yetiştirdiği olana kıyasal her zaman daha

düşük karlılık (teslimiyet) sağlamaktadır

ve uzun vadede daha belirsizdir. Piyasa

ekonomisi şartlarında insan sermayesine

yapılan yatırımlar, eğer beklenen ek

karlılık yapılan yatırımların üzerinde ise o

zaman doğru olduğunu

kanıtlamaktadır. Veya insan sermayesi,

insanların kendi yetenek, kazanılan

beceri ve eğitimlerinin gelecekte

beklenen gelirlerinin bugünkü değeri

olarak görülebilir. İnsan sermayesinin

değerinin belirlenmesi arz ve talebe göre

gerçekleşmektedir, yani işgücü

piyasasında, belirli bir karmaşıklılık, yük

ve sorumluluk isteyen bir görev için

ortalama rekabetçi maaşın belirlenmesi

bu görev için aday olan kişinin insan

sermaye piyasa değerini yansıtmaktadır.

İnsan sermayesine yapılan yatırımlar kamu, şirket ve bireysel yatırımlar olarak ayrılmaktadır.

Onlar iki önemli ileşeni içermektedirler:

Eğitim ve profesyönel eğitim yatırımları, bunlar gençlere ekonominin çeşitli alanlarındaki

faaliyetlerde uygulanabilir genel ve temel eğitim ve beceri sağlamaktadır. Daha sonra bu temel

üzerine, işçi ve İdari kadroda çalışanlar için mesleki eğitime yönelik bir sistem kurulmaktadır.

Kamu ihtiyaçları, temel eğitim ve mesleki eğitimin faydaları bu alanda yatırım yapılan hükümet

politikalarına bağlıdır. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimin bir kısmı

harcamaları devlet yatrıımları ile desteklenmektedir. Bu yatırımların büyük bir kısmı ayrı ayrı

bireyler tarafından yapılmaktadır, onların aile fertleri de dahil olmak üzere. Bu maliyetler

genellikle harçlar, ders kitapları, ek eğitim malzemeleri ve daha fazlasıdır. Bu eğitim giderleri

özel okullarda çok daha yüksektirler.

İşçi ve çalışanların progesyönel becerilerine yönelik yapılan yatırımlar, belirli bir meslek, iş alanı

veya görev ile ilgili mesleki bilgi, yetenek ve yetkinliklerin kazanılmasını sağlamaktedır. İşçi ve

çalışanların profesyönel alandaki gelişim ve adaptasyonları için en önemli yatırımcı işveren

olması gerekmektedir. Bazen çok nadir durumlarda, işsiz olanlar da dahil olmak üzere, işçi ve

çalışanlar kendileri profesyönel yeterlilik kazanmak ve arttırmak için doğrudan yatırımlar

yapmaktadırlar.

54

Devlet insan sermayesine yatırım yapılmasından yakından ilgilidir, nedeni ise böylece, işgücü

alanında daha yüksek bir kalite ve verimlilik elde edilecektir, rekabet artacaktır, yüksek ve

sürdürülebilir ekonomik büyüme sağlanacaktır ve insanlar için daha yüksek bir yaşam standardı

sağlanmış olacaktır. Bu böyle, çünkü zengin doğal kaynaklarına sahip bir çok ülkede çok düşük

insan sermayesi kalitesi bulunmaktadır ve bu ülkelerde yoksulluk ve sefalet hüküm sürmektedir.

Ve tam tersi – doğal kaynaklardan yana fakir olan ülkeler yüksek düzeyde kaliteli insan

sermayesine sahiptirler ve yüksek yaşam standartları ile ekonomik "vahalar"dırlar. Yüksek

potansiyele sahip insan sermayesinin işe alınması, oluşumu ve gelişimi en çok işverenlerin

yararına olmaktadır, çünkü, bu durum işletmelerin rekabet edebilmeleri için çok önemlidir, aynı

zamanda onların üretmiş oldukları ürünlerin ve hizmetlerin kalitesi ve piyasada başarılı bir

şekilde kabul görmesi için, misyon ve vizyonlarının başarılı bir şekilde uygulanması için çok

önemlidir. İnsan sermayesinin yatırım oranının ölçülmesi ve işletmelerin yapmış oldukları

yatırımlardan bekledikleri faydaların ölçülebilirliği hala az gelişmiştir ve insan kaynakları

yönetiminde çok nadiren ele alınan bir konudur. Ancak net olan şudur, insan sermayesine

yatırım yapmayan şirketlerin geleceği yoktur. Çoğu işveren, işgücü piyasasından hazır insan

sermayesi elde etmeyi ya da diğer işletmelerden eğitimli ve kalifiye çalışanları çekmek için doğru

olamayan "teklif verme" ile ya da “head hunting” olarak bilinen yöntem ile elde etmeyi

düşünürler. Ancak şu gerçek unutulmaktadır, mevcut bilgi, beceri ve deneyim hızlı bir şekilde

eskimektedir ve dinamik teknik ve teknolojik değişiklikler için uygun olmayan hale

gelmektedirler, ürün ve hizmetlerin yaşam döngüsünün kısalmasına da sebebiyet

vermektedirler. Bu nedenle, hazır elde edilen ve sürekli kendini geliştirmeyip güncel bilgiler ile

tazelenmeyen insan sermayesi, zaman içinde hızlı veya yavaş bir şekilde, ek değer (kazanç, yani

insan sermayesi özellikleri ve kalitesi kaybolmaktadır) "üretmek" için azalmış bir kabiliyete sahip

olmaktadır. İşte Yaşam Boyu Öğrenme (Life Long Learning) için Avrupa Stratejisinin anlamı

budur. Birey (ve onun ebeveynleri) insan sermayesi için yatırımın gerekli olup olmadığına ve

büyüklüğüne bireysel olarak karar vermektedir. Bu yöndeki kararlar için, yine bireyin eğitim ve

profesyönel niteliklerinden beklediği yarar ve avantajlar ve bu amaçla yapılacak olan maliyetlerin

karşılaştırlması, bir baz oluşturmaktadır. Genel olarak bu yarar ve avantajlar aşağdaki beklentiler

ile ifade edilmektedir:

55

Daha yüksek maaş, daha farklı ve yaratıcı bir iş, kariyer gelişimi için fırsatlar, daha geniş

ve ilginç profesyonel iletişimi;

daha elverişli çalışma koşulları, sağlık ve iş performansı için daha az risk, daha fazla iş

güvenliği.

Eğitim ve örenimin daha etkin bir şekilde edinilmesi ve geliştirlmesi için yapılan doğrudan

yatırımların yanı sıra eğitim gören kişi eğitim sürecinde çalışmadığı için bir kazanç da elde

etmediği dönemde kaçırılan fırsatlar da göz ardı edilmemelidir ve bunların kazanç kaybı olduğu

dikkate alınmalıdır.

Bu yatırımın getirisi çok daha fazla ve daha güvenli olacaktır eğer ki, etkin bir kariyer rehber

sistemi uygulanırsa, bu durumda bireyin kişisel nitelikleri ve yetenekleri ve işgücü piyasasının

ihtiyaçları doğrultusunda gelecekteki meslek ve uzmanlık seçiminde hataları ortadan kaldırmak

veya azaltmak mümkün olacaktır.

Yeni Avrupa Birliği stratejisi "Avrupa 2020" "akıllı büyüme" öngörmektedir, yani, temel

faktörler olarak bilgi ve yeniliklere dayalı olan bir ekonomi. Bu strateji, bilgi ve iletişim

teknolojilerin maksimum düzeyde kullanımı ile eğitim kalitesini artırılmasını, Avrupa Birliği içinde

bilgi ve yeniliklerin yayılmasını teşvik etmeyi gerektirmektedir. Stratejide, Avrupa’nın eğitim ve

yaşam boyu öğrenme konusunda harekete geçmesi gerektiği söylenmektedir.