ddsltss (nx power lite)

55
ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ TRẺ SƠ SINH TS BS CKII HUỲNH THỊ DUY HƯƠNG GIẢNG VIÊN CHÍNH BỘ MÔN NHI-ĐHYD TP.HCM

Upload: can-tho-university-of-medicine-and-farmacy

Post on 22-Jun-2015

886 views

Category:

Education


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Ddsltss (nx power lite)

ĐẶC ĐIỂM SINH LÝ TRẺ SƠ SINH

TS BS CKII HUỲNH THỊ DUY HƯƠNGGIẢNG VIÊN CHÍNH BỘ MÔN NHI-ĐHYD TP.HCM

Page 2: Ddsltss (nx power lite)

MỤC TIÊU HỌC TẬP

• Trình bày được các đặc điểm sinh lý: thần kinh, tim mạch, hô hấp, gan - thận, chuyển hóa, nội tiết, máu/sơ sinh.

• Giải thích được: vì sao trẻ sơ sinh có sức đề kháng kém và dễ rối loạn điều nhiệt

• Trình bày được các bước chăm sóc sức khỏe ban đầu

Page 3: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của hệ thần kinh• Bắt đầu phát triển: tháng thứ hai/thai kỳ, chấm

dứt lúc trẻ trưởng thành. • 4 giai đoạn phát triển:

– Phân chia & di chuyển tế bào: tháng thứ 2 – 5/thai kỳ– Biệt hóa và số lượng TB: tháng thứ 5/thai kỳ 6

tháng tuổi– Myelin hóa dây thần kinh: sau sinh & kết thúc lúc 1 tuổi– Trưởng thành tổ chức não: sau khi ra đời & tiếp tục đến

thành niên.

Page 4: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của hệ thần kinh

• Đại thể não: rất ít nếp nhăn. (sinh càng non, nếp nhăn càng ít)

• Chuyển hóa của tế bào não: – Bào thai: chuyển hóa glucose chủ yếu/ yếm khí– Sau sinh: bắt đầu chuyển hóa ái khí, chưa đồng đều/

các vùng• Độ thấm thành mạch máu não cao: do thiếu men

Esterase carboxylic rất dễ bị XH não, nhất là ở vùng tiểu não/ trẻ sinh non.

Page 5: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của hệ thần kinh

• Độ thấm của đám rối mạch mạc caoalbumin máu dễ thoát vào DNT albumin/ DNT của sơ sinh > người lớn 1-2g/l.

• Trong quá trình trưởng thành: độ thấm dần, albumin trong dịch não tủy cũng dần còn 0.5g/l ở trẻ 3 tháng tuổi và 0,3g/l ở trẻ lớn.

Page 6: Ddsltss (nx power lite)

Các yếu tố Sơ sinh 6

tháng

24

tháng

Người

lớn

Số tế bào não/mm3 99 30,5 20,1 12,5

Thể tích tế bào (mm3) 240 610 990 40

Số điểm phân chia

dây thần kinh

3,1 15,6 16,7 43,8

Chiều dài dây thần

kinh (µ)

203 236,7 325,9 683,6

Page 7: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của hệ thần kinh

• Số tế bào/mm3 não: dần/ quá trình lớn lên, thể tích tế bào , các dây thần kinh dài thêm và phân chia nhiều nhánh.

• Nếu não bị tổn thương sớm/ thời kỳ sơ sinh: rất nhiều tế bào bị ảnh hưởng và di chứng thần kinh sẽ rất nặng so với trẻ lớn;

• Nếu trẻ bị suy dinh dưỡng sớm/ thời kỳ sơ sinh: tổ chức não chậm phát triển ảnh hưởng đến trí thông minh và tương lai của trẻ tránh và tích cực điều trị bệnh suy dinh dưỡng, hiện tượng thiếu oxy và hạ đường huyết ở trẻ sơ sinh

Page 8: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về tim mạch

• Bào thai: 46% máu/nhĩ P T qua lỗ Botal; 42% máu/ĐMP ĐMC qua ÔĐM hạn chế lượng máu vào phổi bào thai.

• Sau sinh: lỗ Botal và ống thông động mạch được đóng kín (vài ngày), nhưng sẵn sàng mở trở lại nếu: tăng PaCO2, giảm pH máu, tăng tỷ lệ % shunt…

• Lượng máu/trẻ sơ sinh: 80-85ml/kg.• Tim tương đối to, tỷ lệ tim ngực gần 50%. Thất phải

> thất trái; ECG: trục P/ trẻ đủ tháng, trục ưu thế P/ trẻ non tháng

Page 9: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về tim mạch

• HA tối đa bình thường: 50-60 mmHg. • Độ thấm thành mạch cao (thiếu men Esterase

carboxylic), rất dễ vỡ, (gan, phổi, não) • XH liên quan chặt chẽ với oxy máu; • Oxy máu quá cao, PaO2 >150 mmHg, kéo dài >

24 giờ mạch máu co, hạn chế nuôi dưỡng mô VD: trẻ sinh non dưới 1500g có thể bị mù do xơ teo

võng mạc mắt nếu nuôi lâu ngày trong lồng ấp có tỷ lệ oxy cao trên 40%

Page 10: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về hô hấp • Bình thường: nhịp thở 40-60 lần/phút, rất dễ thay

đổi • Rất dễ rối loạn hô hấp TD nhịp thở/phòng cấp

cứu sơ sinh rất quan trọng • Theo Miller, nhịp thở ổn định/24 giờ đầu: tiên

lượng tốt; Ngược lại: tiên lượng xấu• Có thể có cơn ngừng thở < 15 giây: do vỏ não

chưa hoạt động tốt trong thời gian đầu sau sinh. Nếu cơn ngừng thở kéo dài >15” và tái diễn suy hô hấp

Page 11: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về hô hấp• Thể tích thở mỗi lần/đủ tháng: 30ml; sinh non<

1500g: 15ml. • Thể tích thở tăng khi trẻ khóc:

– Trẻ sinh non <1000g: rất ít– Từ 1000 đến 1500g: #30-60ml– Trên 2000g: 50-80ml

• Trẻ đủ tháng: phổi thun dãn tốt, ngực & bụng di động cùng chiều theo nhịp thở. Suy hô hấp ngực & bụng di động ngược chiều.

• Trẻ sinh non: có thể bị xẹp phổi từng vùng nhất là ở hai bên cột sống sau lưng tim tái nên thay đổi tư thế nằm

Page 12: Ddsltss (nx power lite)

Neáu < 3 ñieåm: bình thöôøngNeáu töø 3-5 ñieåm: SHH nheïNeáu > 5 ñieåm: SHH naëng

Số điểm 0 1 2

Cách thở bụng

ngực

Cùng chiều Ngực< Bụng Ngược

chiều

Co kéo liên sườn 0 + + +

Xương ức lõm 0 + + +

Cánh mũi phập

phồng 0 + + +

Rên (Grunting) 0 Qua ống nghe Nghe bằng tai

Page 13: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của gan

• Gan bào thai: thùy T > thùy P. Sau sinh: gan P to ra (ứ máu) thùy P > thùy T ở trẻ đủ tháng. Ở trẻ non tháng: chênh lệch không rõ có thể đánh giá mức độ sinh non dựa vào đặc điểm này

• Trong bào thai: là cơ quan tạo máu chủ yếu. Sau sinh: cơ quan chuyển hóa, với sự thay đổi lớn/ tổ chức gan. Trẻ sinh quá non: thay đổi này càng đột ngột

Page 14: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của gan

• Cắt rốn: áp lực máu vào gan đột ngột, máu oxy hóa của mẹ ngưngcác tế bào gan bị thiếu oxy đột ngột

• Cắt rốn: máu gan bằng TM gan & TM cửa. Khi trẻ chưa ăn, máu ở TM cửa chảy chậm áp lực máu gan bị ứ đọng máucàng bị thiếu oxy

Page 15: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của gan • Thời kỳ sơ sinh: hiện tượng phá hủy TB gan do thiếu

oxy Transaminase cao, nhất là trong những ngày đầu

• Các TB tạo máu bị phá huỷ, các TB chuyển hóa hình thành dần chức năng chuyển hóa của gan chưa hoàn chỉnh, các men chuyển hóa chưa đầy đủ, nhất là ở trẻ sinh non

• Glycuronyl transferase (chuyển hóa bilirubin GT thành bilirubin TT & giúp giải độc một số thuốc): rất ít, càng ít nếu trẻ bị thiếu oxy, hạ đường huyết. Thiếu men dễ bị vàng da & dễ bị ngộ độc thuốc

Page 16: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của gan

• Khả năng kết hợp bilirubin mỗi ngày: 17mg/đủ tháng và 8-10mg/sinh non dưới 1500g vàng da do bilirubin GT rất ít gặp ở trẻ trên 6 tháng, biến chứng VD nhân gặp chủ yếu trong 15 ngày đầu

• Khả năng kết hợp tùy thuộc vào lượng albumin/ máu trẻ rất dễ bị vàng da nặng và kéo dài nếu bị thiếu protid nói chung và albumin nói riêng

• Cho trẻ ăn sớm hoặc nuôi ăn TM nếu không thể ăn được, để hạn chế vàng da

Page 17: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của gan • Suy hô hấp: chuyển hóa glucose yếm khí nhiều

a.lactic và pyruvic toan máu càng nặng, nhất là khi có hạ đường huyết

• Thiếu thêm một số men khác như: men chuyển urea thành ammoniac, men chuyển hóa tysosin và phenylalamin

• Anhydrase carbonic (AC): rất cần cho chuyển hóa của CO2. Sơ sinh thiếu men AC ứ đọng a. carbonic toan máu

Page 18: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của thận • Bào thai: tế bào thận to, vuông, mao mạch ít, chức

năng lọc kém mỏng dần, dẹp, mao mạch tăng và chức năng lọc mới đáp ứng yêu cầu

• Sơ sinh: chức năng cầu thận kém, giữ lại hầu hết các điện giải, kể cả các chất độc, nước tiểu gồm toàn nước loãng không dùng các loại thuốc chứa morphin, các kháng sinh độc… Nếu có dùng, nên dùng liều phù hợp

• Tỷ trọng nước tiểu giảm dần với tuổi: 1.003/trẻ lớn, 1.002/đủ tháng và 1.0015/trẻ sinh non

• Độ thẩm thấu nước tiểu: 450-650 mOsm/l

Page 19: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm của thận

• Thận giữ điện giải kali máu thường cao và rất ít gặp hạ kali; giữ natri tăng natri giả tạo:– Sau kiềm hóa máu bằng bicarbonat natri– Sau thay sữa mẹ bằng sữa bò giữ nước & lên cân

(natri/ sữa bò cao gấp 4 lần).

• Giữ H+ rất dễ bị toan máu/suy hô hấp, mất nước, suy dinh dưỡng v..v…

• Sau ngày thứ 3: thải nước rất dễ dàng (50%) không ứ nước nếu dùng nhiều nước

Page 20: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất • Trao đổi nước: Tỷ lệ nước > trẻ lớn; 77,3%/đủ tháng,

83%/sinh non < 2000g, 68%/trẻ lớn.• Phân phối nước/cơ thể cũng khác:

Trong tế bào Ngoài tế bào

Trẻ lớn

Sơ sinh đủ tháng

Sơ sinh non tháng

50%

40%

35%

20%

30%

45%

Page 21: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất • Tỷ lệ nước ngoài tế bào cao dấu mất nước có rất

sớm và phục hồi cũng rất nhanh. • Trẻ sơ sinh, nhất là sinh non: rất dễ phù/những giờ

đầu sau sinh (ứ nước), sụt nhiều cân sinh lý/những ngày sau (do thận thải nước tốt hơn)

• Nhu cầu nước– Ngày 1: 60ml/kg; Ngày 2: 80ml/kg; Ngày 3: 100ml/kg– Ngày 4-5: 120ml/kg; Ngày 6-7: 140ml/kg– Tuần 2-3: 150ml/kg; Tuần 4: 160ml/kg

Page 22: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Khả năng tiêu thụ nước: tế bào từ 10-15% cân

nặng (người lớn 2-4%)• Các chất khoáng

– Ca và P: mẹ cho con chủ yếu/2 tháng cuối thai kỳ. trẻ sinh trước tháng thứ 8: dễ bị thiếu Ca và P, càng non, càng thiếu nhiều

– Nhu cầu về Ca và P ở trẻ sơ sinh rất cao• Ca: 300-600mg/ngày• P: 200 - 400mg/ngày

Page 23: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Các chất khoáng

– Sữa mẹ: rất ít Ca và P nhưng đủ vitamin D Ca và P được hấp thụ đầy đủ ở ruột bú mẹ ít bị bệnh còi xương

– Sữa bò: rất nhiều Ca và P nhưng lại thiếu vitamin D

Sữa mẹ Sữa bò

P

Sinh toá D

Ca

19mg%

+++

30mg %

50mg %

+

120mg%

Page 24: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất

• Các chất khoángKhi nuôi bằng sữa bò: bổ sung thêm vitamin D 1000 đơn vị/

ngày, liên tục cho đến tuổi ăn dặm

– Nên bổ sung các chất trên/phối hợp sữa mẹ và sữa bò nếu tốc độ phát triển nhanh (trẻ sinh non sau 1 tháng tuổi), vì sữa mẹ đơn thuần không cung cấp đủ nhu cầu về Ca, P và vitamin D.

– Tuyến phó giáp trạng dễ bị suy do phải tăng hoạt động để bù trừ tình trạng bị thiếu Ca và P thường

Page 25: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất

• Các chất khoáng

– Fe: mẹ cung cấp trong 2 tháng cuối thai kỳ,

• Càng sinh non trẻ càng dễ bị thiếu Fe.

• Dự trữ sắt: 262mg%/đủ tháng, 106mg%/non tháng, đủ cho

trẻ đủ tháng không bị thiếu máu/3 tháng đầu, nhưng chỉ 1

tháng ở trẻ sinh non lưu ý thiếu máu sau 1 tháng

tuổi/trẻ sinh non (điều trị bằng truyền máu) và viên sắt

uống chỉ có khả năng hấp thụ/ruột sau 2 tháng tuổi

Page 26: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất

• Các chất khoáng

– Fe: mẹ cung cấp trong 2 tháng cuối thai kỳ,

• Càng sinh non trẻ càng dễ bị thiếu Fe.

• Dự trữ sắt: 262mg%/đủ tháng, 106mg%/non tháng, đủ cho

trẻ đủ tháng không bị thiếu máu/ 3 tháng đầu, nhưng chỉ 1

tháng ở trẻ sinh non lưu ý thiếu máu sau 1 tháng

tuổi/trẻ sinh non (điều trị bằng truyền máu) và viên sắt

uống chỉ có khả năng hấp thụ/ruột sau 2 tháng tuổi

Page 27: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất

• Các chất khoáng– Na và K

• Nhu cầu rất thấp: 3 mEq (đủ tháng), 1-2 mEq (sinh non)/kg/ngày trong tuần lễ đầu, khi điều trị mất nước chỉ nên bù Na và K theo điện giải đồ, tránh tình trạng thừa Na và K

• Thận thải Kali chậm để tránh tăng K+ máu không nên bơm Kali trực tiếp vào tĩnh mạch mà chỉ nên nhỏ giọt dung dịch [ K+] < 4mEq/100ml

Page 28: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Các loại Vitamin

– Mẹ ăn uống đủ, dù sinh non, trẻ cũng được cung cấp đủ các loại vitamin

– Nếu thiếu ăn, hoặc trẻ không được nuôi bằng sữa mẹ, nên cung cấp thêm cho trẻ:

• vitamin C: 0,05g/ngày để (tổng hợp các men)• vitamin D: 1000 đơn vị/ngày cho tuổi ăn dặm• vitamin K1: 1mg ngay lúc chào đời, nhất là ở trẻ sinh quá non,

ruột chưa tổng hợp được vitamin K

Page 29: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Các loại vitamin

– Vitamin E: 25-50 đơn vị/ngày, giúp bảo vệ hồng cầu không bị vỡ dễ dàng

• Vỡ hồng cầu do 3 yếu tố: thành phần lipid của màng hồng cầu, tác nhân gây peroxyd hóa lipid và vitamin E

• Vitamin E giúp chống lại phản ứng peroxyd đối với hồng cầu. thiếu màng hồng cầu dễ vỡ mỗi khi tiếp xúc với chất oxyd hóa

Page 30: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Các loại Vitamin

– Vitamin E• Acid béo không bão hòa tăng nhiều nhu cầu vitamin E

tăng• Thiếu vitamin E huyết tán• Sinh non <1500g thường bị thiếu Vitamin E từ tháng thứ 2

dễ bị thiếu máu nhược sắc với tỉ lệ HC lưới tăng/máu ngoại vi uống thêm Vitamin E mỗi ngày 25 – 50 đơn vị

Page 31: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Glucid: chủ yếu cho mẹ cung cấp qua nhau thai.

– Khả năng dự trữ dạng glycogen # 34g– Test glycogen (đánh giá lượng glycogen ở gan):

• Tiêm bắp 30g glucagon/trẻ đủ tháng tăng đường huyết/12 - 24 giờ

• Tiêm 30g glucagon trong tuần lễ đầu và 30g từ tuần thứ 2 trở đi ở trẻ sinh non chỉ gây được tăng đường huyết trong thời gian ngắn 12 giờ

Page 32: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Glucid

Hạ đường huyết rất hay xảy ra ở trẻ sinh non.– Trẻ sinh non sử dụng glucose rất kém (60%), chủ yếu ở

ngoài gan, ngược lại tiêu thụ rất tốt galactose và fructose ngay trong gan khi điều trị vàng da do tăng bilirubin GT/sinh non, nên dùng galactose (tổng hợp acid glycuronic)

– Nguồn dự trữ glycogen do chuyển hóa các chất protid, lipid nên cho trẻ ăn sớm, nhất là khi có hạ đường huyết, nên truyền thêm plasma nếu phải nuôi ăn TM > 3 ngày.

Page 33: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Glucid

– Sơ sinh dễ bị hạ đường huyết, bình thường lượng đường trong máu trẻ đủ tháng 70 mg % và ở trẻ sinh non 50mg %.

– Đường huyết chỉ còn 20mg%: triệu chứng hạ đường huyết /lâm sàng

Page 34: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Protid

– 5 ngày đầu: hầu như không có chuyển hóa protid do thiếu các men cần thiết (sinh non: càng kém)

– Được cung cấp chủ yếu qua ăn uống– Tỷ lệ hấp thụ sẽ giảm nếu đưa protid vào cơ thể quá

ngưỡng cho phép– Bình thường hấp thụ protid # 80 - 90%, ngưỡng cho

phép ở trẻ đủ tháng là 5g/kg/ngày và có thể lên đến 7g/kg/ngày đối với trẻ trên 3500g

Page 35: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Protid

– Nhu cầu: 3g/kg/ngày (đủ tháng); 1-2g/kg/ngày trong tuần đầu và 2 -3 g/kg từ tuần thứ 2 (sinh non); <1500g: 4g/kg/ngày sau tuần thứ hai (nhu cầu tăng cân nhanh)

– Lượng protid bình thường/máu: 5-6g%/trẻ đủ tháng; 4 -5g%/ trẻ non trẻ sinh non dễ bị phù/những ngày đầu sau sinh nên cho ăn sớm và tăng protid máu

Page 36: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Protid

– Sữa mẹ, nhất là sữa non: protid cao và dễ hấp thụ– Tăng cân chủ yếu dựa vào 2 chất protid và lipid nên

cung cấp đầy đủ 2 chất này nếu nuôi ăn TM– Ứ đọng một số acid amin/máu như thyroxin,

phenylalanin do thiếu men chuyển hóa– Trẻ thường có urê máu > 20mg% do gan không chuyển

hóa được ure– Cung cấp thêm vitamin C ngay từ ngày đầu: giúp tổng

hợp các men chuyển hóa tốt

Page 37: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về chuyển hóa các chất• Lipid

– Ngay ngày đầu: Trẻ rất cần lipid để chống hạ nhiệt cơ thể (glucose không đáp ứng đủ)

– Ruột/sơ sinh hấp thụ 20 - 50 % chất lipid. Chủ yếu là các lipid thực vật (dầu đỗ tương, olive...) và sữa mẹ; lipid sữa bò hấp thụ kém hơn

– Acid linoleic (tỷ lệ cao trong sữa mẹ): rất cần thiết cho sự phát triển cơ thể và chống lạnh

– Nuôi ăn TM kéo dài: dùng chất intralipit 20% được chế từ dầu hóa hướng dương, liều 5 - 10 mg/ngày và tiêm tĩnh mạch chậm

Page 38: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về máu

• Thai và sơ sinh<10 ngày: tổ chức tạo máu chủ yếu là gan, lách, thận; tuỷ xương hoạt động sau đó

• Hiện tượng đa hồng cầu 5-5,5 triệu/mm3/những ngày đầu ngắn độ 30 ngày hiện tượng huyết tán gây VD sinh lý/tháng 2 - 3 ở trẻ đủ tháng và sớm hơn sau tháng thứ nhất/trẻ non tháng chú ý tình trạng thiếu máu để có điều trị kịp thời

Page 39: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về máu • HC sơ sinh ít nhiều có thiếu một số men

– Methemoglobin-reductasemethemo-globin/máu cao > 5% (8 - 10%), càng rõ ở trẻ sinh non dễ bị tím tái không do suy hô hấp

– Men glucose 6 - phosphat deshydrogenasse (G6PD) huyết tán mỗi khi trẻ dùng một số thuốc như: vitamin K. sulfamide...

• Erythropoietin được sản xuất khi Hb còn 10 - 11% ở trẻ đủ tháng và muộn hơn ở trẻ sinh non. Trẻ sinh non thích nghi dễ dàng với Hb thấp và không có triệu chứng Hb # 6 -7g%

Page 40: Ddsltss (nx power lite)

SỰ THAY ĐỔI Hb TRONG NĂM ĐẦU

Tuần lễ Đủ thángNon tháng

1200-2500g <1200g

0 17 16,4 16,0

1 18 16,0 14,8

3 15,9 13,5 13,4

6 12,7 10,7 9,7

10 11,4 9,8 8,5

20 12,0 10,4 9,0

50 12,0 11,5 11,0

TG có nồng

độ thấp nhất

Tuần 6 – 12

(tháng thứ 3)

Tuần 5 – 10

(2 tháng ½)

Tuần 4 – 8

(2 tháng)

Page 41: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về nội tiết

• Sinh dục: Dù trai hay gái, trẻ có ít nhiều có nội tố nữ, folliculin, của mẹ truyền qua nhau thai tuyến vú của trẻ có hiện tượng sưng to, và các em gái có thế có kinh nguyệt trong 10-12 ngày đầu

• Tuyến yên: hoạt động ngay từ những phút đầu giúp trẻ thích nghi tốt với môi trường ngoài, ngay cả trẻ sinh non cũng thích nghi tốt – nội tiết tố tuyến yên bình thường là 6-10 g/ml máu, sẽ

tăng đến 60g/ml trong điều kiện bệh lý như hạ nhiệt, suy hô hấp...

Page 42: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về nội tiết • Tuyến giáp: hoạt động từ ngày thứ 3 của bào thai,

thyroxin có từ tháng thứ 6-8 thai kỳ. – Khi ra đời: nếu nhiệt độ bên ngoài quá thấp tuyến giáp

tiết nhiều thyroxin• Tuyến phó giáp: điều hòa lượng Ca và P trong máu, từ

các dự trữ ở xương. Trẻ sinh non thường xuyên bị đe doạ thiếu Ca máu rất dễ bị suy tuyến phó giáp

• Tuyến tụy: hoạt động từ những giờ đầu sau sinh. chất tiết chủ yếu là Insulin. Men tiêu hoá được tiết muộn hơn – Sơ sinh rất dễ bị hạ đường huyết: thiếu cung cấp và tăng sử

dụng và tăng lượng Insulin trong máu

Page 43: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về nội tiết

• Thượng thận: kích thước tương đối to và hoạt động sớm, cả bộ phận vỏ và tủy– Glucocorticoid gia tăng tổng hợp protid và giúp trẻ

sinh non tăng cân nhanh

• Nhau thai: từ tháng thứ tư của bào thai. – Progesteron và prolactin được nhau thai tiết ra giúp

thai nhi chuyển hóa các chất đạm, mỡ, đường, cũng như các chất TSH của tuyến yên, các chất của nhau thai, huy động dự trữ mỡ và tiết kiệm sự tiêu hóa các chất đạm, đường

Page 44: Ddsltss (nx power lite)

Điều hòa thân nhiệt

• Khi ra đời, trẻ rất dễ bị mất nhiệt, nhưng khả năng tạo nhiệt lại kém dễ bị rối loạn điều hoà thân nhiệt

• Chuyển hóa đạm, mỡ, đường chống lạnh• Dự trữ các chất này rất ít: chỉ đủ cho 2 - 3 giờ đầu

sau sinh bảo đảm To tối ưu ở môi trường: 28 - 300C/trẻ đủ tháng và 30 - 330C/trẻ sinh non

• Nhu cầu năng lượng (tính theo Kcalo/kg) tăng dần theo tuổi và theo cân nặng, được phân phối cho các hoạt động cần thiết như: chuyển hóa cơ bản, vận động, tiêu hóa và tăng trọng

Page 45: Ddsltss (nx power lite)

NHU CẦU NĂNG LƯỢNG CỦA TRẺ SƠ SINH THEO GRISLAIN

CN CHCB VĐ Tiêu Hóa Tăng cân ƩKcalo/ngày

<1500g

< 7 ngày 36 14 8 25 83

> 7 ngày 50 22 12 32 116

>1500g

< 7 ngày 44 22 10 25 101

> 7 ngày 50 26 12 30 120

Page 46: Ddsltss (nx power lite)

Điều hòa thân nhiệt• Nuôi ăn TM trẻ sinh non: trong những ngày đầu chỉ

cần đảm bảo chuyển hóa cơ bản (40 - 50 Kcalo/kg)• Có bệnh lý các nhu cầu trên tăng nhiều

Ví dụ: sốt cao, khó thở, tiêu chảy, nhiễm trùng...• Năng lượng trong những ngày đầu: chủ yếu từ

đường. Thiếu huy động từ các dự trữ mỡ vùng bả vai, trung thất, quanh thận... và cuối cùng: từ dự trữ đạm

Cho trẻ ăn sớm, ngay sau sinh ở trẻ đủ tháng và 2-3 giờ ở trẻ sinh non dưới 1500g. Không ăn được

nuôi qua đường tĩnh mạch

Page 47: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về miễn dịch

• Sơ sinh có sức đề kháng kém– Da mỏng, độ toan thấp, ít có tác dụng diệt khuẩn– Niêm mạc dễ xây xát, dễ bị viêm loét.– Miễn dịch tế bào: có từ trong bào thai, chỉ có tác dụng

sau sinh, rất kém nếu trẻ sinh thiếu tháng• Phản ứng tăng bạch cầu khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh

thực bào lại rất kém: sau 24 tháng mới hoàn chỉnh– Miễn dịch huyết thanh: bào thai tạo được các IgG và

IgM từ tháng thứ 6 và IgA từ tháng thứ 8, không đáng kể. (sau 12 tháng: IgG # 60%, IgM # 80%, IgA # 20% so người lớn

Page 48: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về miễn dịch

• Trẻ sơ sinh chủ yếu sử dụng IgG của mẹ (qua nhau) giảm dần và mất hẳn lúc 6 tháng tuổi.

• IgG có tác dụng chủ yếu đối với Gram (+). Đối với vi trùng Gram (-) phải cần đến IgM vi trùng Gram (-) thường gây nhiễm nặng và tử vong cao

• Do trẻ sơ sinh sản xuất các globulin MD kém bắt đầu tiêm phòng từ 2 tháng tuổi, trừ một số bệnh như lao, bại liệt, cần tiêm phòng, ngay sau sinh vì mẹ không truyền kháng thể cho con, mà bệnh thì rất nguy hiểm cho lứa tuổi này

Page 49: Ddsltss (nx power lite)

Đặc điểm về miễn dịch

• Bệnh ho gà: mẹ không truyền KT cho con chỉ tiêm phòng cho trẻ sống trong vùng có dịch

• Đối với các bệnh khác như: sởi, thương hàn, bạch hầu, thủy đậu, trẻ sơ sinh được bảo vệ do globulin miễn dịch của mẹ tiêm phòng cho trẻ sau tháng thứ 6.

Page 50: Ddsltss (nx power lite)

Chăm sóc sức khỏe ban đầu

• Trên cơ sở hiểu biết về đặc điểm sinh lý trẻ sơ sinh– Cấp 0

• Các biện pháp nâng cao điều kiện sống, chế độ chăm sóc y tế và đảm bảo tính dễ dàng trong bảo hiểm y tế cho người dân,

• Bồi dưỡng kiến thức y tế thường thức về nuôi con cho các bà mẹ,

• Đảm bảo vệ sinh môi trường sống • Khuyến khích nuôi con bằng chính sữa mình, tận dụng sữa non

Page 51: Ddsltss (nx power lite)

Chăm sóc sức khỏe ban đầu

• Trên cơ sở hiểu biết về đặc điểm sinh lý trẻ sơ sinh– Cấp 0

• Cần phải phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ và điều trị tích cực các bệnh suy dinh dưỡng, hiện tượng thiếu oxy, hạ đường huyết trẻ sơ sinh...

• Rất cần thận trọng/vấn để dùng thuốc, tránh tình trạng suy thận

• Cần cung cấp đủ nhu cầu Fe, cung cấp đủ nhu cầu canxi-phospho nhất là đối với các trẻ sinh non trước tháng thứ 8

Page 52: Ddsltss (nx power lite)

Chăm sóc sức khỏe ban đầu

• Trên cơ sở hiểu biết về đặc điểm sinh lý trẻ sơ sinh– Cấp 0

• Bảo đảm thân nhiệt # 36,50C, và To môi trường sống tối ưu• Tránh các hủ tục cắt lễ, cắt rốn bằng liềm, mảnh chai... • Phải tiêm phòng vacin đầy đủ cho sơ sinh (bại liệt, lao...)

Page 53: Ddsltss (nx power lite)

Chăm sóc sức khỏe ban đầu

• Trên cơ sở hiểu biết về đặc điểm sinh lý trẻ sơ sinh– Cấp I

• Tăng cường GDSK: tầm quan trọng CDD (phòng chống tiêu chảy), uống vitamin A, phòng chống suy dinh dưỡng, chống thiếu máu thiếu sắt, chích ngừa thường qui vitamin K1 ngay sau sinh

• Đăng ký quản lý thai nghén tốt, không nên sinh ở nhà • Đả phá các hủ tục mê tín: cắt lễ, uống nước cam thảo, bùa... (!)

Page 54: Ddsltss (nx power lite)

Chăm sóc sức khỏe ban đầu

• Trên cơ sở hiểu biết về đặc điểm sinh lý trẻ sơ sinh– Cấp 2

• Phát hiện sớm các dấu chứng, triệu chứng nguy cơ nhằm điều trị kịp thời, thích hợp bệnh lý trẻ sơ sinh

• Bồi dưỡng kiến thức bệnh học cho cán bộ y tế trên mọi tuyến điều trị

• Thực hiện tốt và đồng bộ các chương trình quốc gia • Giáo dục các bà mẹ: nắm vững nguyên tắc cơ bản để phòng

ngừa nguyên phát và có thái độ xử trí thích hợp

Page 55: Ddsltss (nx power lite)

Chăm sóc sức khỏe ban đầu

• Trên cơ sở hiểu biết về đặc điểm sinh lý trẻ sơ sinh– Cấp 3

• Tăng cường các biện pháp phục hồi chức năng (áp dụng các phương pháp vật lý trị liệu...)

• Về lâu dài: cần phải có chế độ giáo dục cũng như hướng nghiệp thích hợp cho những trẻ bị di chứng... (được trình bày trong từng bài riêng trong chương trình sơ sinh)