DIssERTATIONIs ?

DE

BIBLIOTHECARIIsACADEMIA: ABOENsIs,

EARTICU L A ER IM A.,

Quam,

Ann. Ampl. Phiros. Ord. Auraico,,publico * examini,

in Audit. Philos. d. xvr Dec. a. MDCCCxnr,,h. a„ m., si

modeste' subjiciunt,,

FREDR. WILH P1PPING,Eibliothecarius. Vicarius atque Adjunctus Facult,.Fkil, Ordinariuss .

ET

CAROLUs GUsTATUs' PFALER ,

stipendipubi, ,, satacundensis,.

ABOiE, typis FrENCKELLIANIs.

■ ' ■ ? ; ■ :v, ■ '■•

'

-..'

s A

", - ’ • _ . •

--- ' v'

“ •

Multis, novis & immortalibus facinoribus, ingenia, mores& sata hominum singere, nec sui tantum aevi admira-

tionem allicere., sed longam memoriam polleris colendam man-dare, paucis datur; caeteros, numero plurimos, vel parci ni-mis natura, vel satorum iniquitas, vel neglecta divini, qui iniis latet, spiritus cura, in media, ad excelsam qua itur nobi-lioris perfectiorisque humanitatis arcem, via resistere, humiquali sisos , cogit. Verum enimvero quemadmodum non sul-mina tantum, quassationes terrae, & quae siat caetera vehe-mentiori insignia vi phaenomena, sed etiam venti, pluviae, ni-ves, rores, caet., quod suum in natura rerum continenda elt,consueta si sedata vi efficientes, attentam merentur admira-tionem hominum, quaecunque ad mundum hunc vel terramr.ostram regendam conserant, acriter, ut naturas scrutatoresdecet, intuentium; ita nec magni solum nominis viros, ex-celli plus sodito animi sortitudine genus mortalium regentes,encomiis esseramus, bene memores inserioris etiam ordinis il-lorum, quos pulverem excitare non Juvat Olympicum, sedviam, qua facilis ad metam pateat aditus aliis munire, & er-rantes ab eadem titubantesve amica manu docere, delecta!,

2

quibusque laudes pluribus saepe rominssius debentur, gratisfluentes coidibus hominum, ad majorem cognitionis certitudi-nem, purum esficacemque virtutis amorem & boaeIlum seli-citatis studium, lic evectorum.. Quid? quod haud sciamusan nunquam adeo exigua lit vis actionum hominis, locum in.civitate occupantis, quo non sanitate & robore corporis tan-tum, quantum vigore & prtestantia mentis opus est, morum-que indoles quadantenus elucet, ut vere dicatur calculum hi-storiae generis noliri, a rudibus diu initiis ad inlignem janvculturae excellentiam per saecula promoti, in alterutram par-tem, consilio, quod omnibus, sinem ratione prteditis nobispropoiitum rite intuentibus, commune esse oportet, vel pro-moto, vel impedito, non addidisse,. — Quae qui in dubiumnon vocaverit, nec miretur quod in vitis sublidendum duxi-mus contemplandis virorum, quorum haud singuli ex omniadeo parte clari, ut magno mirove locum, quem occuparunt.splendore illullraverint, quin potius loci hujus dignitate &.

celebritate nobilitata quotundam nomina, vix, nili in serieeseterorum collocata, qui laudibus illullres in hiiloria emi-nent, oculos hominum, antiquitatis memoriam explicatam per-currere amantium, ad se rapiant.. In spissa, qua litterariaalmae laborat Fenniae res, caligine, incertis utut passibus,cum magna, propter dulcedinem investigationis rerum patri-am tangentium, delectatione, errantibus nobis, haud nullumsemper vitum est ad litteras noliras inde redundaturum emolu-mentum, si quicquid offenderit antiquam earum molem per-quirentium quisque, memoria hominum dignum, in mediumproserat, quantumvis exiguum, Iasium & a conjunctione par-tium suarum divullum. sto vetusta artium monumenta sin-gentium, temporis ruinam, non sine ingenti, saepe jactura,quas evasere, in unum congerunt locum, ut conspicientibusexaminare, comparare, mirari, imitari liceat, quae nova, ra-sa a pulcra, utilia visa suerint,. Quidni idem in caeteris, ve-

34

dustasis memoriam revocantibus, rebus siat? — Dicta, scri-pta, facta, laudes, vitia, sata hominum, quodammodo nota-

■ bsiorum, qus testium side iusi relata vel audivimus vel le-gimus, aut in quorum vestigia alia quadam, non minus certa,incidimus via, sedulo conquilita conseramus, Historiae nostraeprodesse quotquot nitimur,. Ita praeteritorum plenior sensioirecurrens temporum memoria mentibus nostris firmior inhaere-bit, & indigesta mater ite hujus mole a magnis, quae seretolim patria, ingeniis aliquando examinata, dispolisa, exorna-ta, laetior polleris arridebit Clio Fennica. Quae cum ita sini,vitas Praesectorum Isibiiothecae Academicae Aboensis rite enar-ratas lillere quamvis magnae opus molis futurum intelleximus,nostris parum aptum humeris, materiam tamen quam habe-mus, casu saepe (ludii consxlium adjuvante, in munere quodgerimus obeundo collectam, publici juris sacere, utcunqueexilem & mancam, eo minus dubitavimus, quo certius ipsarerum, quae agentur, vis considere jussit, vel omni absquecommendatione nollra gratum Hitlonae Litterariae Fennicaeamicis futurum, quidquid lacunam ejusdem quandam explens,animi ipsis praebeat, ornatiore disposita ordine memorabiliagentis nostrae posteritati tradendi. -— Haec de conlilio hu-jus operis, —- Explananda vero etiam strictim quam perse-quemur via, priusquam narrandi‘initium siat.

Administratlonem librariae, qua Auraica gaudet Univer-sitas, supellectilis, mutationes subiisse multas, cuique vel lon-gam tantum a condita hac litterarum palaestra currentemannorum seriem percensenti, facile est ad intelligendum j fre-quentes autem cur suerint adeo ut vel exspectationem vin-cant, elt quod paucis absolutum volumus. — Communis esthaec mortalium sors, ut alii aliorum vestigiis insittentes, invacuas succedant sedes , ipsi mox discessuri •, sed vitae hu-manae brevitatem jam non loquamur, cum virorum, qui

4

Bibliothecrs Aboensi praesecti suerunt, pauci admodum diemin ea admir.isiranda obierint supremum, Ut vero humani nrlsere omnibus initio absolutum esse solet numeris, quin tem-porum consecutione, nova inopinataque multa serente, con-cussum, a prima iila diversam induat formam; ita ex ipsisBibliothecae minus late patentibus initio rationibus, non mi-

nus quam ex adventitiis haud paucis rebus, arcessendas essecausas versae faciei muneris, quo gaza htec servata esi, se-dulus annalium ejusdem indagator reperit. Mirum quantumtenui Gymnasii olim Aboensis instructa librorum apparatu re-cens condita Academia Christinnsa, peculiarem in principionon habuit custodem illius. In ligni deinde stalhandjkiance Ir-beralitatis munere aucti (a) ejusdem curam Notaiio Acade--

a) Vid. Hiflovia Bibliotheca Academice Aboenjis , disputationibus pu-blicis XX11I propojita, ab Henr. Gabr. Porthan , IV. Retr-cendum vero non est , dubio haud carere omni rationes, quibus.Elencho s. Catalogo Bibliothecae primo diligenti manu pervolutatoatque cum ipsis comparato , inductus- Auctor Celebetr,errorem latere judicavit in calculo Mich, WexIonu ( GrLt.ENsxoL:-pe ), in Perbrevi Relatione Hiflorica de incrementis AcademiceAboensis , Bibliothecam stalhandskianam librorum suisse 942 nu-mero {ex quibus 400 in solio scitisseme compacti ), narrantis. Inschedis enim ipsis Porthanianis , indesessa monumentorum, ad illa-lirandam Hili oriam patriae conserentium , investigatione bine illincconquiEtas quas Bibliothecae Acad, Aboensi inserendas voluit cla.-rislttni nominis possessor, Zcgytsv , toto sere vitse utilissimse curri-culo in Bibliothecam eandem, delicias suas, essusam, vel rooriengadhuc testaliis , exemplum reperimus tabulae, in hdetn acceptae do-nationis, viduae Generosiss, sTALtiANDskir, DorointeHorn, a senatu Acad traditae, cum iis quae a VVexionio proditasunt memoriae aptissime concinens. Quod, absoluta demum Hijla-ria Biblioth. beatae memoriae viro innotliisse cum videatur, typishic describendum curavimus, in medio tamen relinquentes quaestio-aem, utrum in errore supputationis, an in calibus quibusdam igno-

5

snlts cum Inspector ibus duobus, e Prosestorum ordine annua’sumtis vice, Patres Academi® tradiderunt (£). Lustro autem

tis , nt voluminum quorundam jactura , vel cum aliunde compara-tis consusione, permutatione, & (ic porro, antequam concinnatusfuerit dictus Elenchus, anno 1655 editus, qnxrenda sit causa dis-sensionis illius, in magnitudine doni eximii xstimanda ortx.. Ver-ba tabulae bxo sunt: ”Wij UnderskresFne Re&or och FrosessoresAcademice Aboejtjts- beKenne oeb wHtcrligit gore, oss haswa anam-niat och emoottaghit as Edhle och Walborne-Fruu, Fruu ChrijiinaHorn sili Hummelstadh &e. then Edhle och Wllborne HerrensHerr Torjlen stahlhandskes sili Hummdsmd &c. Generals AsswerCavalleriit, och Osswersles osswer. itt Regimente sili hast, och ittsili soot, essterlatne Enckia, itt sdrnarniigit Bibliothek, som wll-bemalte walborne Fruu Gildhi sili 5hra, sio salige Mann sampt:iigh si aIs sili bersimeligh aminneise, sasom' ock ols , sa wal Froses *

sorer som studerande ungdomen, som rtu are, och esFter oss kom-tne,, Fili floort bijsland, haswer s<5rahrat tiLl thenna KonungzligeAlbo-Academie , bestaendes uthi nijohundrade syrotijo och twa b5.ker eller band, ther ibland Asswer syrahundrade Folianter , tnaslalie sdrnamlige och nyttige Authores , uthi athskillige Facultetcroch spraak , esFter som the- uthi' Catalogo as oss underskresswen ,

och walborne Fruen dsswerlesfrerat, hwar sor sigh nampngisFne sin-itas, och an widhare as trycket, will Gudh, innan kort utbgaaskal. Och sasom wij , sampt ware essterkommande. skyldige aretben walgerningen altidh tacksamlighen ihughkomma, sa bidie wijatt then hdgste Gudh wille hennes Fruudflme sdt thenna anseend-liga sorihringen medh mycket gott uthi andeligb och lekamlighmacto rundeligen waisigna. Fili ytermera wisso hasswe wij sampt-lige underskrisswit wara nampn, och medh Academie signet be-krasstat uthi Abo then g Maji ahr esFter Chrissi b5td 1646.”

Joannes Elai Terserus Major s, ThcolProsessor & h, t,Acad. Res£or>.

Nomina- exterorum nulla apposita sunti -— A tergo haec le-gun*tur: ”8 Maji 645. Copia uthaiF revers Welb. Fruun F, ChristinaHorn, (s. stslbandskes) ssFwerieswererad,” — Omnia an-tiqua ma-nu seripta,-

V) Vid, Protocollum Consistorii Academici d, 15 Mart, an. 1648»

6

vix clauso Academiae secundo auctoritate Regia indictum essBibliothecarii munus, salario annuo CL Thalerorurn argen-teorum dignitateque Adjunctorum requali donatum (c). Haecposiea quidem Prosessorum illi par tacta dt, cum litterisCelllssi Cancellarii, die 20 Nov. ann. 1653 datis, Bihliothe-carius tum temporis Mag. Anos, Petreus, Philosophiae Pro-sessorum ordini, & deinde senatus Academici decreto d), Asses-sor Conditorio hujus, adjungeretur, sed ita tamen ut homini ina-

nis quam muneri adhaelerit hic honos, qui caeterorum neminiBibliothecariorum contigit, nisi p oximo Petrei successori ,

Ivlag. Petro Laurbccchio, Extiaord. Matbes, Frolessoris ho-mine simul ornato (e), quamvis ipsum diploma, in sidem de-nominationis successori hujus slatum, commoda omnia, ante-cessori tributa, ei quoque polliceatur. Levem & brevi tem-poris suga ructus abolitam hanc si exceperis variationem, ea-dem manlit Bibliothecariorum conditio usque ad ann, l690,quando Mag. Petro Hahn,, Phys Pros. Ord, linguas Fennt-cae imperito propeereaque fructum muneris, nae Xane contem-nendum , quem e cura Eccleliarum, Academiae in complemen-tum redituum annexarum, nonnulli collegarum hauserunt, re-cti sare coacto, praesecturam Bibliothecae stipendiumque huicassignstum, prius Xuscepti officii partibus adjungere permis-lum (/). Bibliothecas unum Philosophicae Facultatis Proses-lorum praesiciendi hinc sensim invaluit mos, ita tamen nova

sj Csr. Dipl, Reg, 'CHRIsTUs.® d, ig Dee. an, 1550 datum, &

Litt. Cancell. P, BrAhe d, 20 Jun. ann,

d) Vid, Prot, Consist. dier. 4, ao & 22 Apr. a, 1664,Vid, Litt. Cane, d, ai Aug. a. 1666 & 30 Jul. a, 1667.

/) Vid, Prot. Cons, dd, 14 Maj! a. 1689, & 25 Jun. atque 10jul, 1690.

7

rerum Academiae distributione. Ordinum regni suecise Re-gitsque Majestatis auctoritate ann. 1743 sancita, limitatus, utcura Bibliothecae primo Philosophorum, vel seniori Faculta-tis, ecclesiasticam paroeciae cujusdam Academicae adminillratio-nem suscipere nolenti traderetur, exiguo illo L thaleror.argenteor., ultra solitum, quod Proscflores mererent, stipen-dio compenianda sg). Nec lautior laboris indies aucti mer-ces Bibliothecariis contigit, cutn vigjnti & quod superat an-nis serius spartam, libris Academiae servandis dicatam, a do-cendi illa ructus sejungendam,, in perpetuumque separatam squamvis dignitate baud. imminuta, futuram juberet. senatusAcademici votum commendante Cancellario, s; Reg, Maje-stas {h)„ Tenuissima fortuna luctari durum, sed diu amplio-ris represta est spes, donec tandem Bibliothccario Mag.Franc. Mich. Franzen, Historiae Litterariae Prosefloris no-men, officia & jura quaevis caeterorum Philosophici OrdinisProsessorum, salariique ordinarii, quamprimum succestionis lex;permitteret, ulum, secum serens, Litt, Reg. d. 4. sept, ah,

1798, additunv Cessarunt quidem cito emolumenta haec,promoto ad aliam provinciam eo, cui concessa erant, sed as-fluxerunt limul alia, tam e tellamento, quo, d. 2 sept. an.1797 conlignato. Hili, & phil, Pract. Prosi Mag. Joh. Bil-mark, mortuus a„ 1802, praeter alia munisicentiae insignisdocumenta,, Academia; usui assignata, senus ThalerommImper. MDCLXVI cum besse (quorum pars moneta svec„Banco, altera moneta Riksgaids jam consiat (i)),, Bibliothe-cario in supplementum stipendii annui numerandum decreve-rat, quam e censu; recens, cultorum. Academiae sundorum, quo

g") Csr, Abo Academies stat as d. 22 sept. 1743;,/j) Litt, ad Cancell., Acad, Abogns. d, 21 Mart, a, 1764i) Csr, Litt. Cane, d, 14 Apr. ann. 1803,,

8effectum, ut tributis annuis, Thaleris C argent. (indelt ) te-stimatis, a colonis praediorum illorum ab anu. 12o3 penden-dis (&), salarium Bibliothecae augeretur.- Tandem igitur adsimilitudinem primae constitutionis reducta, iramo in meliusversa est sors viri, cui penus librarim cura in Academia no-stra incumbit. Ab antiquis autem iliis temporibus quo lon-gius inierim itum, eo minus in parvulo illo augmento ac-•quiescere nunc convenit, cum nec olim par rationibus mu-neris cmtcris visum fuerit eidem initio datum talarium. Necdiu priusquam desideria, quaecunque hinc nataessent, larga manu latiata, laetum praetentis usum permitte-rent omnemque futuri anxietatem praeriperent. Inopiae Biblio-thecae ,

ut labentibus caeterus Universitatis nossne litterariaspartibus , succurrit propitius munisicentissunnsque id-mALEXANDER, IMPERATOR noster AUGUsTIssI-MUs, cujus aeternum celebrando decreto, d, Febr. a.l811 gratiosistime facto, amplisuma jam fruitur Academia sor-tuna, fruitur Bibliotheca, insigni annuorum magnitudine re-dituum ditata (.D, praesectoque gaudens, auctoritate. stipen-dio & dignitate, qualem officii poltulat sibi injundti natura,ornato. sancitum scii. a Caes, Majcstate jam est, ut Biblio-tbecarius Academim hujus semper sit Historiae Litterarias si-mus Protestor, publicis horis per septimanam binis juventutilegendo praeiturus, caeterum in omnibus Philosophiae Proses-soribus aequiparatus.

k") Vid. Litt. Reg, d. 2 6 Febr< a, 1005.i) Nova lege redituum Acadetnise distribuendorum Actutum est, ut

praeter eam, qme e ptiscis illis rivulis stuat, tenuem admodumpecuniam, DCCGCLX Rub, argentei Bibliotheca quotannis d*

jpublico cedant,

9

Latius haec atque dijunctius explicuerunt alii no-strum non erat, niti brevi relatione praemista aliquem con-spectum, quali in anteeessum opus esl, rerum ?.d HifloriarhBibliothecas Academicae Aboensis pertinentium, & simul cau-sas continuas iere ad alia munera migrationis eorum

, qui ei-dem praesuerunt, Lecturis praebere. Jam vero patere spera-mus, a tenuitate inprimis sortis, Bibliothecae praesectis a re-publica huc usque concestas, derivandum este, quod, ut e se-quenti tus elucebit, intra CLX11I annos, a prirna Bibliotheca-rii ad hanc Academiam nominatione jam tranfactos, saepeadeo adminislratio illius muneris ad alias ex aliis tranfieritmanus, ut vix ultra VIII annos apud singulum mansisse ean-dem praesectum putet, qui aequales intervalli illius partes cui-que tribuere velit, annua vero statione abeuntes quosdamdeprehendat, qui hifloriam temporum rite perfectus fuerit.simul variam, quas Bibliothecae custodum suit, conditionemnil impedire quisque intelligat, quominus officii solum respe-cto habito, omnes uno Bibliotbecariorum titulo salutemus,penes quos supremam librorum Universitatis hujus curam.Imperantium interdum, interdum Cancellariorum, auctoritatedemandatam, suisse conslat. — Fuerunt autem hi:

ni) Inprimls Cei, Porthan in Hisl. Bibi, cui an. 1795 Appendicis ac-cessere Part. I.IL, & Max, Rev. Andr, Joh. Lagus in Orat, quaAugustissimi potentisjimique Monarchae, ALEXANDRI PRIMI ,

'Hostiar, omnium Imperatoris & Autocrat. &c..&c, Magni Ducispinlandice &c. &c. &c. 'in Camenae Aboenses lautisjima benesi-cia, jnssu & momine Consijlorii Academici, pie celebravit , dicXXVII Jm. MDCCCXh

10

1. Axetius Andrece Kempe. in)

Ortus est die III. Januarii ann, 1623 in OJirobothnice Par-oecia Nerpes t parentibus honellistimis, patre,, tum temporissacellano- ibidem, Andrea Magni Kempe IVermelando ,

poslea Pallore in Lappjjdrd, matreque Anna Warg, PallorisTornoce inserioris* Marti ni Matri.® Warg (o), silia. Pri-

n) Notitiam momentorum, quae vim addiderunt vitae hujus; e Pro?grammate, quo, d. 5 Febr. am 1682 scripto , ad audiendamOrationem, memoriae desuncti a Bibliothecario Gabr. Walleniodicendam, vocavit Ericus Falander , Hebr■ & Orae. Ling. Pros.Aboens, Acad. p. t. Re£t. cujusque vocabula tantum non lingulaseculus dedit Andr, Ant, stjernman, in Aboa Literata , ex ipsahac Oratione, quae b. auctoris, ni sallimur, manu seripta, serva-.tur in Bibliotheca nostra Academica, & maxime, ex ACtis. Consio-jiorii Academici variis,, hausimus,.

d) Nylandum, Pastorem in Nerpes 1609 factum, & deinde, pro»movente £soh. skyttc ,, Tornoam translatum su iste hunc didicimuse Catalogo Cieri Oslrobotknienjis annexo exemplo quod servatBibliotheca Aboensis manuscripto Genealogiae suursilliance cui in-scribiturt Genealogia eller sldcht-Regijler sisswer jsiu syslrar suur*Jillar, ifran Uhmect uti Waslerbotns Lahn, till Osterbotn komne,as hwilcka stsirsla delen Prisle - och stands-Pcrsoners familier h5ri landet theras harkomst aga. samladt endels as sal, BilkopensHett Doctor Therscri, endels as min sal, Faders, Kyrkoherdensuti Brahestad , Martini Peitzii amotationer ; endels ock sjels,samt iner an till hllsten intill narwarande tid tillokt, med detsom man ock genom correspondencer inhsmla kunnat,* Esterkom*raanderna till nagon underrattelse om theras slacht och harkomst,med ospard insida och arbete, as GabrIel Martini Peitzio, Com-mini/lro in Limingo, ahr 1747* Cui sidem praebere non dubita-vimus, cum in omnibus congruat paucis iis, quae de avo maternoKempii a Gabr. Walienio Or. c. commemorantur, quamvis nonperspiciamus quomodo componantur haec Erici BruknHj Er. Fit.

11

inis solum litterarum moruroque rudimentis in domo politispaterna, sexennis (a. i629) missus est Tornoam, avi reve-rendi moderamine, publicaque institutione in Ptedagogio Ur-bis propediem (p) constituendo, iis quae animum tuum, be-ne a natura informatum., ornarent cognitionibus virtutibusqueimbuendus. Non tamen nisl triennium ibi tranfactum, Ete-

,s& Joh. JoN. Tun.ei notatis, in quibus multiplex esse videtur er-ror, lite in Dissert. Grad. de Urbe Torna eique adjacentibusparoeciis , prces.. Emeo Alstrin , ‘Ups. 1731 m 4'.to edita, Pasto-res nominat tres ejusdem, ut putamus, familire, quendaro scil.MartiNdm MATiHii®, alium. Johanns.m Wargium, mort. a. 1627,& deinde Martinum Wargium, Wib.', antea Passorem Eccles. Fen-niese Holmientis ", hic vero in Herdaminne , eller Hemdsandsstipis Prdjl-Kronika , cujus Epitomen a Mag, Isaaco Biberg,Lessi, Hernos factam, suis samlingar til en Beskrisning ■osverNorrland appendi curavit Abr. Abrahami Hulphers

, nulla duo-rum ejusdem nominis, Martini scil., mentione facta, MartinumMath, Wargium , Wib. -Caret., Tornoam, relicta Fennicae quaeHolmise est Ecclesise administratione, post ann, 1620 venisse,nmrtuoque 1627 successisse silium Johannem IVIart, Warg, stud»1625, mort. 16381 perbibet. Neminem autem cujus limite his so-net nomen in ordine invenimus Pastorum Ecctelise illius Holmien-sis, quos, serie nullibi , quantum cernere licet, interrupta, enu-merant tam Adolphus Joh annes Grundel in Dissert. de stock-holniia, urbe sviogotharum Principe , cujus partem I;m praes.Laur. Arrhenio , 1724, II;m pro gradu .prses. Fab. Tc5rner ,

1726, Upsalite desendit, quam Auctor Commentationis quse inseri-bitur, Utdrag as en till Riksdagsmdnnerne srdn Finland vid sid-sla Riksdag asgisven berdttdse om Finjka Nationelle - Kyrkan istockholm

, meA ndgon tilldggning , Novetiis Aboensibus : Tidnin-gar utgisne as et sdll/kap i Abo , pro anno 1771 , inseste, &

joK. Elers in libro 4 stockholm,

ConRisutum eR a, 1630; sedes vero non exslructa ante ann. i6sr,Vtd. HIiiphers I. c. 5;e sami, a;a Band, pag, 139, & Tunsus!• c, pag. 51, not. 3T,

12

nitn, haud serinus utrum ingenii maturitate aetatulam anteve-niente, an rebus 1’tedagogii nondum apte latis firmiterqueordinatis, ad scholam Trivialem Fitoenlem, suauus porrigen-te inprimis avo, ann. 1632 migravit, ubi litterarum lludiisprona ita eminuit eoque prsestamire impigre procestit indoles,ut praeceptori lidelistimo, M. TuomjE Roselio { 1, Rqzeuo),scholae primo Rectori, haud.seinel ingenii, diligentire atqueprosectuum discipuli laudes cum admiratione celebranti. lae-ti stimain de se spera injecerit, in ludo eodem desudans us-que ad ann. 16.38, quo ad patrios, in Parcecia Lappsjard in-ierim, ab ann. 16$6, fixos revectus lares, a parentibus, cu-ram silii jam vindicantibus libi, alacriterque maturandum seli-cibus inceptum auspiciis opus sentientibus, Aboam, Gymnaliobis oris tum florenti inserendus, mora interposlta nulla di-missus est. Nec deserbuit, qui a primis jam annis vehemenssuerat, litterariorum ardor Rudiorum in juvene ,

v novum jamvastioremque peragrante campum eorum, sed tantum crevit,nt multis commilitonibus pojl se relistis , non solum cum opti-mis,. sed cum semetipso quoque, discendi ardore certaret (</).Quapropter etiam ductoribus Gymnadi, praeprimis duobus,optime acceptus, Mathematum sici]. Lectori Gymnafrjque eotempore Rectori, polsea ad Academiam Aboensem, primumPhys. & Botan., deinde Theol. Proiessori &; Doct. GeorgioAlano, viro in factis Fennise celeberrimo, & plurimum Re-verendo Com, Petro Ixgemari (r), exiguo admodum ali-

q) Verba suns WAiLENsi ia Orat, laud,s) Quasnam hic in Gymnasio gesserit partes, nondum satis inda-

gare licuit. Reverendissiinus Jac. Ten'gstb6m, Diss. Vitam 6?

merita 1J\ B. Rothovii exposilurse pag. sqq, & Max. Reverend,Petr, Joh. A tornus, specim, FUJI. l.itt. Fennicce pag. 42 sqq.Lectores GymnaCi vel Collegit Aboens. enumeratos, ut & res ejus-dsm ccetcias explicatas, listentes, ductorem talem tacent» Tuisse

13

quot septimanarum spatio ab adventa emenso, dignus visuselt qui ad medium in superiori Auditorio diseentium locumpromoveretur (s), _ Quemadmodum autem vel diligentissimi

autem ei docendi vices, ordinarias haud' conslat an extra ordinem,traditas, e Prot. Cons, Acad. d, 6 Aug. anni 1642 colligere licet,ubi hrec exstant verba :

n'Ampliss. Doni. Pro Cancell■ pafr.inte st~natum Academicum om JJ:ni Petri Tngemari iagenheet, huilkens6r nagon tijdh sedan hasuer arbetst in och.nu altsedanh;ir- en Konungzligh Academia , i Herrans nampn inaugurerzdcs ,

hasuer ingen Isgenheet hasst, euhan taLeiigeo ex:pes£erat, Begaradesorthenskuld Ampliss. D:uus Vrocancell. at o.n nlgon Iagenheetframdeles kunde vacera i Acad. ham mitte i dagligh" msnns hasuasocse sili nlgon Prosession sAshielpas.” ’—— Gomperimus -caeterum eProt, d. 20 Jul. a.1640, oblatam libi tunc Academicam recusasse eun-dem Adjuncturam, minoris cestimatam quam ut victui cultulque sus*siceret, Rectoris vero scholee Heisingscrrensis munus ambiisse,quamvis frudra. — Vicariam Eloqu. Prosessori Joh. El, Tersero,juniori, peregrinanti vaiiasque ob causas sepe absenti, operatuper biennium saitem, ab ann, i6$l ad 1643, annuente Consisto-rio Acad. (Csr. Pratt. ckl. 22 Maji, 2 Jun., 2 Oct. a, 1641,2 Nov, a. 1640, & IQ Jun. a, 1644.) prscstitit, , N.ec indoctumsulsse, ttwn ex his conslatur, quam ex eo, quod Episcopus &

Pro-Cancellarius Is. B. Rothovuis, vir prosusioni honorum Acade-micorum minime indulgens (Csr. Prot, ConJ. Acad, d. 29 Apr. a,

1643 & Tingjirom Vita Rbth. passim) , dignum cui summr inPhilosophia honores, promotione ad hanc Academiam prima, de-serrentur, illum judicaverit. Habet enim Prot, Cons, Acad,, d. 22Mart, 1643, deliberatione de iis orta, quibus lauream FacultasPbilosophica decreverit: ''Amplis/, D. Procans. begarte at sena-tus Acad., ille see opa nigre andre larde pertoner, slsom aretsamuel Hartman ,

Andreae, /ohannis , Fctms Ingemarioch Nicolaus Lindormi.” — spe .vero, prester sam, Hartman omneshac vice ceciderunt.

j) Translationes-, tam-e Glasti ad Classem, quam ex inseriori Audi-torio vel schola, ad saenus,, Collegium dictum, iri mutatione

14

animum a maxime adamatis lucubrationibus distrahere, vehe-mentissima nonnunquam violentia. solent inopinati, sunesti-,calus varii, qui parentum aliorumve, necessitudine his proxi-morum, fortem quassantes, otium, litterarum ssudioso appri-me necessarium, turbant - ita Nosfrum quoque, cito nimis, eGymnalio Tornoam revocavit avi dilectistimi mors <?y, reti-nuitque per integrum sere biennium afflictis aviae ( u) rebusconsulendi votisque satisfaciendi desiderium, -Q aosl tamen sa-cile deinde vicit Mularum Aboensium amor, nova eoque es-ficaciori vi animum iterum movens, quo tutiora laelioraqueillis domicilia interitu aperuerat Minerva septentrionis, im-mortalitatem nominis, fundata Aboetili Academia, his locissigens. Vix enim ad ultima iila Hyperboreorum domicilianovae vagata ell sama rei, priusquam ad Auram volat Axe-lius, nomen daturus albo societatis litterariae 5 quod, rituDepositionis peracto, vere an. 16-41, Rectore Alsgh. Pete&o,s, s, Theol, Doct, & Pros. Pnm., Decaaoque Mag. Mjch,

Auctoratus , finito examine , circa 3iem Philippi & Jacobi ohtinu-isse, e statutis Gymnasii Aboentis, part. Illise Vit. Rothov. inser-tis, conslat. Consueto autem hoc, an lingulari, more, superio-rem occupaverit noller sedem, pro certo haud decreverimus.

t) Incidisse hanc in annum 1638 inde colligimus, quod annos agen-tem decimum sextum & septimuin, Tornoae, ad exsequias aviprosectum, substitisle KempIum narret Wallenius. Unde etiamerror quadansenus explicari potest Tonau , mortuum hoc annoJoh, Mart. Warg reserentis.

"«) Erat haec Wailborg,

'silia Jacobi MartIni Wiloi I. WiLomis,Aboentis, Palloris in Wslro ann. 1573, & deinde Praepotui to-tius Bothnije Orientalis

, qui cum silio Matthia Wiloide,saecli, in Woro a. 15-90, & a. 1607 primo Pallore in Kronoby,Accretum Concilii Upsaliensis appositione nominis muniit.

15

Wexionto (ordini nobilium regni suec. postea, nomine Gyl~lenstalpe, adlcripto ), Polit. & Hijl. Pros, } suum utroquemunus ambulatorium nuper instituto in collegio primum ge-rente t factum est.

summa cum alacritate initum, non minore virtute &

successu usque calcatum esse adolescentium curriculum anno-rum nulli dubitantes,, cum & alias side dignus, & maximede homine sui aevi, civibus, collegis, aequalibus hujus coramverba faciens, Gabr. Wallenius, honorisicemistimis esseratencomiis merita, quae discentem in Academia per sex conti-nuam annorum seriem distinxerunt Kempium, verba illiushuc spectantia ipla dabimus : —• —

yy scholas ( Academicorumscil. doctorum) obsdebatr primus r credo , veniens r novissmus.exiens. Qyiotidie in Grcecis & Latinis Auditoriis assduus;in Postica tin Oratoria ,. in Logica , in omni Philosophia &

philologia cum■. laude & laboris pretio, progrediebatur; semperex amznissmis Majarum hortis excultas nobilesque morum &

sermonis elegantias: secum: serebat; semper dostior ,, saniorquedomum, redibat —— —»>

' y Pojl publicas' satasqpie Prosestum,lessiones , ad, repetitiones earundem sejlinansr domejlica indu-

Uria prcedulces dodtrinarum lautitias. &. dere ambrosas dapesquas in succum & sanguinem- convertebat; insiar sacrosancii si-dei commiss habens , quicquid a suhlimibus illis clodoribus tra-

cujiodiendum accepisset, Bonos authores legebat intente,,

utiHssma excerpens; spurca forte ,& quce casirnoniam morum

Icedere poterant , abominans ,& cuncta irriti acuminis ludicra

sajlidiens. stylum vertebat creberrime , episolas scriptitabat ,

oratiunculas componebat ,& quicquid uspiam in universo philo-

sophioe mundo offenderet, praeter extera pretiosum & excellenspeculiari solicitudine in sacrario bonx memoria reponebat.subcisvis horis pangebat Carmina , non leviter iucundissmisverborum sententiolarumque tragulis erectus ac scepe recreatus,

/1l

16

Atque hujusmodi Beati nojlri pulcherrima erant otii negotia, —s.In coetu alias cum literato commilitio libentissme iungebat ami-citias; quare disputationibus tam solennibus. } quam privatimindidis exercitationibus,, smgulari Jtudio vacabat” simultamen silentio haud praetereunda, quae juvenilem Nostriaetatem censoria aniraadversione percurrentium severitatemoffendunt. Leviculo juniorum, illius inprimis saeculi, A-cademicorum genio obtemperantem, libertatis, quam Aea-demicam dicere amant, lines, integro aequi honetlique sensucertius saepe quam legibus stabilitos, petulanti licentia nimisdilatasse nonnunquam, Acta n-ostra parum abesl quin testen-tur. Vagationes quidem tumultusque nocturnos taceremus,quorum, culpae vei conscius, vel auctor, reus saepius factusest, nisi haereret aliquantum aqua in contumeliae injuria, pru-dentiam praecurrente juvenilis loquacitatis audacisque petu-lantia, quibusdam simul illata, quorum dica, reconciliationisinterventu quanquam abolita, protervas notam intemperantiaehomini, nec immerito, impegisse videtur (u), Absit tamen

ut turpe quid his imprudentis astatis Kempm peccatis, e jo-cis ludicrisque magis quam seriis decurlibus ortis, affigerestudeamus, probe observantes, nec mentes consiliaque hominume specie factorum dictorumque intempestive vel properanterrestimanda, nec lingula , quae ineuntis servor vitae audere eoe-git, in malam partem interpretanda esse. Quod itidem ho-

suinum iliius temporis plurimos sensisse putes, penes quos ju.

Csr, Prot. Cor.s. cld. 29 Jan., 2 Febr, & 2 Mart. a. l54s , 12,Apr. , 3—!6 Dec. a. 1648, &■ 4 Jnb atque 23 Oct. a, 1650,

quorum d, 4 Ju!. habet; —— ”kallades M, Axelius in, och

bless honom ssirehollit, huru myrket och assta han Consijloriomolesl giordt hasuer, och r>u ochsa hwart ordb I zedhlen ars.costicum, han - doch sor sutiande rett barer %h ath otilb6djg-hon, ’’

—— —

17

clicium rei erat. Certum enim, ilia omnia Kempium, ut ameta, sibi ad litterarum {aeraria tendenti propolita, non ab-ripuerunt, nec praemio laborum defraudasse. Praeditis quip-pe egregie, quae leges moresque litterariarum pollulant socie-tatum, speciminibus, quorum nominatim commcmorasse juva-bit Dissertationes tres, consuetudini forte temporis, quo sae-pius vd exercitia ingenii vel specimina eruditionis publicedi sputando in medium erant serenda (w), parens quas desen-dit, priores illas an. iG46, alteram, cui inseribitur : Theore-mata quadam miscellanea., prae stde Georcs. Chrlstophort Ala-"no, Phijs & Bot, tum Pros., alteram sub prae(id io Micu.Ol. Wexionii, Polit. & Hiji. Pros,, titulo: Fasciculus quee-Jhonam Ethicarum , nobiliores attingens conlroverjias; cum suc-■cinctis ear undem sotntionibus &di st ludionibus ustatissimis (.x),banc vero ann. 1647 pro gradu philosophico, praeside NtcO’jlao Laurentii Nycosensi

, Log. & Pois, Pros, eodem hocanno, die 4 Maji, laurea Apollinari, undecimum inter octo-decim Candidatos Clarissimos tenens locum, distributore We-xionio {tj) , ornatus est. Ne-c honoribus tantum hanc comi-

w') Csr. Lines Catalog. Disputl. sect, TlT;a pastilli. Ex. gr. obser-ventur quae nomina soh, Rodde , pagg, Ig-p, 202 & 204, Joh,sv. Wussenii pagg. 16, 139 & 224, atque Magn, Wietii , pagg.41, sT & 54 > tangunt, — Dissertationes etiam in exercitiumstipendiariorum editae, prelo baud raro commissae sunt.

x) Dissertatio Iiecc , a Nobiliss. Praes. rcvisa, publicae iterum 'sub ■

jecta est Centura; a. 16s3 5 Resp erodente Mar-U Miltopoeo , Aboen-ii, partem (paga. 49-96) efficiens operis majoris, cui rubrumpostea praefixum: Micu. Jur. utr. & Phil. Doct, acPros. AboenI, Philosophice Pra&iccs Pars Prior, Ethicam atqueOeconomicam continens.: revisa & recusa Aboce j6jj.

y) Csr. Hujus Rota Fortunae in Promotione Magijlrali , quae secundaAboce habita, 4 Maji 164? circumara & volutata,

*

18

♦antibus, qui morum integritate, solidae sapientiae & amplaedoctrinae socia, conspicuis, piima Academiae nollrae aetate,,tributi suiit praesertim viris (a), eruditionis & candoris, ani-mum Kempii ornantium,, probatur sinceritas, sed munera in*primis, quibus, haud multo temporis spatio interjecto, au-ctus esl, non ingenii subtilitate tantum acrem scientiarumquefamiliaritate politum. sed perspicaci etiam prudentia soller-tem, ilUbataque probitate conslantem,, postulantia virum, nesusp cionem quidem* vilioris indolis relictam indicare videntur..Haud ignoramus, multorum animis diu adhuc remanentia la-tuisse odia, tui bis supra commemoratis excitata, Kempio sae-pius molesta. Quod vel e litteris (alia ut taceamusJ Nohiliss.Mich.. Gyelensxoljpe ( UTexionii ) ,. quafflione de sufficiendoin locum hujus, e Frotessione Politices & Hifloriarum ad se-dem Assessoris in R„ Dicaslerio Aboensl anno 1657 abeuntis,,illo mota, ad Celslss, Com, Pe-trcm Erahe mistis plurimis,querelarum de dissoluta Kempii vita plenis, suo infra loco,ubi res serat, propius forte a nobis examinandis , effici-tur (an).. Ea autem cum sit dubiae, vis samae , ut in obscuro

*) Vid; Prot. Cbns. d. 22 Mart, a.. T64I, quod habet;- — —-

AmpU , Dom„ Procancell begerle therhoos at weta huilKe thee*aro som Facult. phil, hasuer ahrnat denna gangb promovera, De.

canus Facult. phiL. nambde s6rst D:num Marcum Pauli (Zadele-rum) scholce Conressiorem. Om honom bles roslat, och as alta en.hsileligen betlutit, at emedan han ar nagot ohostigh in vita &moribus (doch elietl tarneligh lerdh person) kan han disputera progradu,

nar honom sT behagar, men lijkwal denne gangh inthetpromovera , pa thet han hir as ma Ggh beGnna, huru hans ffrar*getigh leswerne slanget honom ifran sio s6rdel. Framdeles skalhan ovvagerligen admitteras, om han laiher see nagon bettringhP’

««) Harum notitiam litterarum, inter quas d, 10 Jun. an. 165g- da-tse inprimis acerbitate eseteras exsuperant, savoris benevolentiae

19serpens, sonte mali jam slcco, venena diu fundat occulsa;aemulatione intensa genitas simultatis, non invidiae publicae,querelas jactitantem videre nobis videmur epiflolarum aucto-rem. In partes igitur Kempianas, successu, non fortuito, sedconslanti, virorum magni nominis opera plurimorum parto,superiores euntibus nemo nobis veri, eventu probati, studiuinvitio vertat.

Depositoris officium. In 'bae, ut aliis ejusdem aetatis,•Univerlitate necessarium aliquamdiu habitum., per se autemsuperfluum, imo ridiculum, durum & vix liberale, cui ad-minislrando vicariam ab anno 1647 (bb ), ordinariam veroab an. 1649 d. 28 Fi br,, decedente ab eodem M. simoneCarOU Anglenio, Rectore scholae Trivialis Neo-CarIebyen~

debemus Viri, rerum gentis -noslrse -nt scientia prsestantissimi, itasiudio eminentissiroi, Reverendiss, Doctoris Jacobi Tengstrsm ,

Diocces. AbosnJ. Episcopi Academixque hujus Frocancdlarii , Ord.Imp, de st. Ama in prima classe Equ. & Reg. suec, de stellapolari Membr qui siiam-, e multitudine epiflolarum, Excellentis!-

.

Comiti 1'etko Brahe , Acad. nosltce ;primo Cancellario, hinc illinc■ olim traditarum, in celebri praedio Rydboholm collectam, -epi-tomen benigne nobiscum -communicavit.

• bb) Auctore WAttENIo ’hoc narratmvs, 'docente, Kempium,

eodemanno quo Philosophiae Magisler creatus est , Vice-Depositorem au-diisse, Insitiandum autem mon dst, dubii quid , de tempore inpri-mis, quo factum sit, animo nostro remansisse, cum ex Actis Acad.hoc unum conslet, Deposisorem Anglenium a. 1647 & 1648 pro-sectionem in Germaniam parasse, sed 1648 d. 15 Mart. demumde substituendo ei adjutore aliquo cogitatum suissej quorum tamenneutrum exsecutioni datum credas consilium, cum non ita multopost ad Rectoris officium Neo Carlebyse obeundum Anglenius vo-catus , Depositoris provinciam plane vacuam reliquerit, Csr. Prot.

Cons, dd. 3 Nov,, 8 Oec. an. 1647, $ Febr,, 15 Mart, & s1648,

20

sis consiituto, operam dedit Kempe, gravioris illius suisse m-dolis> multi sortasse negandum putent. — Nobis aliter vi-suro. — Generosns erit cultuque placidus, cui frena demusequus, & quo spatiosior campus arbitrio cujusdam datus, eodiligentius videndum Inue ne in devia ruat. sic ludicraeillas castimoniae puerilesque vexationes, quibus in deponendodabatur Locus (cr), subacto judicio hoaeilaque gravitate bo-

(vrc'! De ritibus Depolitionis- quibusdam, Upsalice olini obtinentibus",considendus est De la Motrave , Tratels through Europe , AJia,and inta part os Africa , ed.Lond. 1723 impr. pag_;,64 sq. Vol. sili,vel edit. Ga!l. Totn. 11-Jj pag. gss sq,,, unde verba, digna sanequae legantur , in llisl. AcacL AboenJ. Part. V. $1 XVIII, Cei.Joh, Bilmark descripsjt. Noslrorum vero Hominum nemo lingula;Audio cura exposuetit, quae ad barbari illius instituti, pnesertim qua-le Aboae viguit, notionem plenam & simul distinctam animis insor-mandam necessaria simi, quorumque explanatione multum, proculdubio, lucis in historiam morum, a majoribus nqslris receptorumsunderetur;,, a te nostt-a haud alienum duximus;, symbola: inlian, A-ctorum Gensistorii Academ. Aboens. quaedam in transcursu proserre,acerbam tam ipsius Depastionis , quam cum bae arcto cognationis;vinculo juncti Penalismi , Indolem aliquantulum explicantia. ■— InProt, Cons, d. s Dec. a. 164O Haec occurrunt He.urkllsZeverini, giswandes tilikenna at sorr g daghar sedhan hasvver (sian?)budhin kammit utbi sigfredh salkos hwss, ther e n Bothnienss Hen*-

hasvver giswlt sili balla, ester en gammal oansaedtolideligh plagbsedh , thet thee kalia Absolutions 6511, ther och tbeeandre slldre studiosi haswa be;te Hmricum sigfridi aFenelisnio absol-verat, Nar Hernicus bafrr der sutit en tijdh ocii bliswit drucken,ther hooss och sa slalt Cgh atilIbsrligen , thet naghre andre opar-tiske witnadhe, has;r en ass gasterna, som och Viet hospes warithasvver, slag.it honom medh esn kanna i pannan &.C,’’ — Prot, d. 29Maji a,. 1644 habet; nMag\iis Rector beswarar och gisuer tilikan-*a at studiosi har i stadhen exigera as novitijs Cornuut, och kom-nia them till onsdiga expelljer; lamvsl och ytterligare effler halsteller heelt ahr malle novitij ather g6ra Absolutions 611, ther brukas;aegra, Ceranonier medii noviHb , och ait sleal ga ther uppa uth .