Đ C NG C S VĂN HÓA VI T NAMỀ ƯƠ Ơ Ở Ệ

1.Trình bày khái ni m văn hóa c a H Chí Minh.L y ví d .ệ ủ ồ ấ ụ

Trong m c Đ c sách ph n cu i t p Nh t ký trong tù (1942-1943), H Chíụ ọ ở ầ ố ậ ậ ồ Minh đã vi t: “Vì lẽ sinh t n cũng nh m c đích cu c s ng, loài ng i m iế ồ ư ụ ộ ố ườ ớ sáng t o và phát minh ra nh ng ngôn ng , ch vi t, đ o đ c, pháp lu t, khoaạ ữ ữ ữ ế ạ ứ ậ h c, tôn giáo, văn h c ngh thu t, nh ng công c cho sinh ho t hàng ngày vọ ọ ệ ậ ữ ụ ạ ề m c, ăn, và các ph ng th c s d ng. Toàn b nh ng sáng t o và phát minhặ ở ươ ứ ư ụ ộ ữ ạ đó t c là văn hóa. Văn hóa là s t ng h p c a m i ph ng th c sinh ho tứ ự ổ ợ ủ ọ ươ ứ ạ cùng v i bi u hi n c a nó, mà loài ng i đã s n sinh ra nh m thích ng v iớ ể ệ ủ ườ ả ằ ứ ớ nhu c u đ i s ng và đòi h i c a s sinh t n”.ầ ờ ố ỏ ủ ự ồ

Có m t đ nh nghĩa c a E.B.Tylor( d i) cũng r t g n v i đ nh nghiac trênộ ị ủ ở ướ ấ ầ ớ ị c a HCM.Theo đó,HCM đ c p đ n nh ng khía c nh:văn hóa do con ng iủ ề ậ ế ữ ạ ườ t o ra,văn hóa đa d ng,văn hóa mang tính xã h i.ạ ạ ộ

-Theo đ nh nghĩa trên,văn hóa v a là n n t ng v t ch t,tinh th n,v a là đ ngị ừ ề ả ậ ấ ầ ừ ộ l c phát tri n c a xã h iự ể ủ ộ

2.Khái ni m văn hóa c a UNESCOệ ủ

Theo UNESCO:“Văn hóa hôm nay có th coi là t ng th nh ng nét riêng bi tể ổ ể ữ ệ và tinh th n và v t ch t,trí tu và xúc c m quy t đ nh tính cách c m t xã h iầ ậ ấ ệ ả ế ị ư ộ ộ hay c a m t nhóm ng i trong xã h i.Văn hóa bao g m ngh thu t và vănủ ộ ườ ộ ồ ệ ậ ch ng,nh ng l i s ng,nh ng quy n c b n c a cong ng i,nh ng h th ngươ ữ ố ố ữ ề ơ ả ủ ườ ữ ệ ố các giá tr ,nh ng t p t c và nh ng tín ng ng:Văn hóa đem l i cho con ng iị ữ ậ ụ ữ ưỡ ạ ườ kh năng suy xét v b n thân.Chính văn hóa làm cho chúng ta tr thànhả ề ả ở nh ng sinh v t đ c bi t nhân b n,có lí tính,có óc phê phán và d n thân m tữ ậ ặ ệ ả ấ ộ cách đ o lí.Chính nh văn hóa mà con ng i t th hi n,t ý th c đ c b nạ ờ ườ ự ể ệ ự ứ ượ ả thân,t bi t mình là m t ph ng án ch a hoàn thành đ t ra đ xem xétự ế ộ ươ ư ặ ể nh ng thành t u c a b n thân,tìm tòi không bi t m t nh ng ý nghĩ m i mữ ự ủ ả ế ệ ữ ớ ẻ và sang t o nên nh ng công trình v t tr i lên b n thân”ạ ữ ượ ộ ả

*Phân tích:

-Văn hóa g m c giá tr v t ch t và tinh th nồ ả ị ậ ấ ầ

-Khi đó văn hóa v a là n n t ng,đ ng l c và k t qu c a s phát tri n c aừ ề ả ộ ự ế ả ủ ự ể ủ con ng i.ườ

-Văn hóa do con ng i t o raườ ạ

-Mang tính xã h iộ

-Văn hóa bao g m r t nhi u lĩnh v cồ ấ ề ự

-Có hai lo i di s n văn hóa:h u th và phi v t thạ ả ữ ể ậ ể

2.1.B sung:Ngoài ra còn m t s khái ni m văn hóa cũng nh m t s tuyênổ ộ ố ệ ư ộ ố ngôn v văn hóa c a các nhà văn hóa h c,s gia t i Vi t Nam và trên th gi iề ủ ọ ư ạ ệ ế ớ nh sau:ư

Vi t Namệ

-T th k XV,Phan Phu Tiên trong Vi t âm thi t p đã nói:“N c ta có ti ng làừ ế ỉ ệ ậ ướ ế m t n c văn hi n”.ộ ướ ế

-Trong “Lĩnh nam chích quái”,Vũ Quỳnh và Ki u Phú thì cho r ng “N c taề ằ ướ văn minh b t đ u n i lên t th i Hùng V ng”.ắ ầ ổ ừ ờ ươ

-Trong “Bình Ngô đ i cáo”,Nguy n Trãi tr nh tr ng tuyên b :ạ ễ ị ọ ố “N c Đ iướ ạ Vi t ta t tr c,v n x ng n n văn hi n đã lâu”.ệ ừ ướ ố ư ề ế

->Qua nh ng cách di n đ t trên có th th y các tác gi đ u có m t ý t ngữ ễ ạ ể ấ ả ề ộ ưở chung là đ ng nh t văn hóa v i văn hi n,văn minh và h ng văn hóa đ nồ ấ ớ ế ướ ế nh ng gì t t đ p,đ ng th i nh n m nh đ n vai trò c a c ng t c,c ngữ ố ẹ ồ ờ ấ ạ ế ủ ươ ắ ươ th ng trong đó.ườ

Ph ng Tây:Văn hóa (culture)b t ngu n t ti ng La tinh là cultura,có nghĩa làươ ắ ồ ừ ế vun tr ng.Trong xã h i,có lo i vun tr ng v t ch t đó là tr ng tr t.Còn vunồ ộ ạ ồ ậ ấ ồ ọ tr ng tinh th n là văn hóa.Nh v y văn hóa là cái nguyên s đ c con ng iồ ầ ư ậ ơ ượ ườ c i bi n.ả ế

-E.B.Tylor có m t đ nh nghĩa v i quy mô r ng,đ c các nhà khoa h c l y độ ị ớ ộ ượ ọ ấ ể nghiên c u là:“Khái ni m văn hóa hay văn minh dùng đ ch đ nh m t toànứ ệ ể ỉ ị ộ th ph c h p bao g m đ ng th i nh ng tri th c khoa h c,tín ng ng,nghể ứ ợ ồ ồ ờ ữ ứ ọ ưỡ ệ thu t,đ o đ c,lu t pháp,phong t c cùng nh ng kh năng và nh ng t p quánậ ạ ứ ậ ụ ữ ả ữ ậ

khác mà con ng i đã th c hi n đ c v i t cách là m t thành viên xãườ ự ệ ượ ớ ư ộ h i”.Đây là m t khái ni m nh bách khoa toàn th v t t c khía c nh c aộ ộ ệ ư ư ề ấ ả ạ ủ văn hóa.

2.2.V văn hóa ph ng Đông và văn hóa ph ng Tây:ề ươ ươ

-Ch là hai khái ni m t ng đ iỉ ệ ươ ố

Văn hóa ph ng Đôngươ Văn hóa ph ng TâyươKhu v c châu Á,châu Phi,Mỹ La tinhự Khu v c châu Âu,B c Mỹự ắT duy t ng h p,c u tính,duy linhư ổ ợ ầ T duy phân tích,tuy n tính,duy lýư ếThiên v giá tr tinh th n,đ oề ị ầ ạ đ c,tình nghĩa.ứ

Thiên v v t ch t,kinh tề ậ ấ ế

Mang tính truy n th ngề ố Mang tính phát tri nểCon ng i c ng đ ngườ ộ ồ Con ng i cá nhânườHòa v i thiên nhiênớ Đ u tranh,chinh ph cấ ụ

3.Phân bi t các khái ni m văn hóa,văn hi n,văn minh,văn v t:ệ ệ ế ậ

-Văn hóa nh đã nói trênư ở

-Văn minh(civilization) g c La tinh là “civitas”,nghĩa là “đô th ”,hàm ý m t giaiố ị ộ đo n con ng i đã thoát kh i tình tr ng c trú t nhiên sang c trú có b tríạ ườ ỏ ạ ư ự ư ố quy ho ch,mang nhi u y u t nhân t o.ạ ề ế ố ạ

-Do v y khái ni m văn minh ch khía c nh v t ch t,kĩ thu t.Văn minh làậ ệ ỉ ạ ậ ấ ậ nh ng thành t u đã đ t đ c khi văn hóa phát tri n đ n m t m c đ nh tữ ự ạ ượ ể ế ộ ứ ộ ấ đ nh c a m t không gian xã h i nh t đ nh.ị ủ ộ ộ ấ ị

Vú d :văn minh Ai C p c đ i,văn minh Đ a Trung H i,văn minh Hoa-H ,vănụ ậ ổ ạ ị ả ạ minh tr ng đ ng…ố ồ

+Văn hóa xu t hi n tr c văn minh.Tr c khi xu t hi n văn minh Văn Lang-ấ ệ ướ ướ ấ ệÂu L c,Vi t Nam đã xu t hi n m t s n n văn hóa nh :văn hóa Hòa Bình,vănạ ệ ấ ệ ộ ố ề ư hóa B c S n…ắ ơ

-Văn hi n:ế

-Văn v tậ

3.1.M t s di s n văn hóa UNESCO c a Vi t Namộ ố ả ủ ệ

-Di s n v t th :đ ng Phong Nha K Bàng,c đô Hu ,ph c H i An,thánh đ aả ậ ể ộ ẻ ố ế ố ổ ộ ị Mỹ S n,hoàng thành Thăng Long…ơ

-Di s n phi v t th :m c b n tri u Nguy n,ca trù,hát xoan,nhã nh c cung đìnhả ậ ể ộ ả ề ễ ạ Hu ,văn hóa c ng chiêng Tây Nguyên…ế ồ

5.Có m y lo i hình văn hóa c b nấ ạ ơ ả

2 lo i:di s n văn hóa h u th và di s n văn hóa vô hình.ạ ả ữ ể ả

6.Các ch c năng c a văn hóaứ ủ

-Hi n=hi n tài ->Truy n th ng văn hóa lâu đ i và t t đ p.ế ề ề ố ờ ố ẹ

-Thiên v nh ng giá tr tinh th n do nh ng ng i có tài đ c chuy n t i thề ữ ị ầ ữ ườ ứ ể ả ể hi n tính dân t c,l ch s rõ r t.ệ ộ ị ư ệ

-B sung:Nguy n Trãi đã t ng nói:ổ ễ ừ “Duy ngã Đ i Vi t chi qu c th c vi vănạ ệ ố ự hi n chi bang”-Duy n c Đ i Vi t ta th c s là m t n c văn hi n.ế ướ ạ ệ ự ự ộ ướ ế

7.Th nào là môi tr ng t nhiên/nhân tácế ườ ự

-Môi tr ng t nhiên là m t b ph n trong “môi tr ng l n”,là t ng th cácườ ự ộ ộ ậ ườ ớ ổ ể nhân t t nhiên xung quanh chúng ta nh :b u khí quy n,n c,th cố ự ư ầ ể ướ ự v t,đ ng v t,th nh ng,nham th ch,khoáng s n,b c x m t tr i…ậ ộ ậ ổ ưỡ ạ ả ứ ạ ặ ờ

-Môi tr ng t nhiên tác-t o là môi tr ng đ c con ng i t o ra do l iườ ự ạ ườ ượ ườ ạ ợ d ng t nhiên,c i t o môi tr ng t nhiên.ụ ự ả ạ ườ ự

+D a trên c s môi tr ng t nhiênự ơ ở ườ ự

+B môi tr ng t nhiên chi ph iị ườ ự ố

+ nh h n ng c l i đ n môi tr ng t nhiênẢ ưở ượ ạ ế ườ ự

8.Trình bày đ c đi m c b n c a môi tr ng t nhiên Vi t Nam và s tácặ ể ơ ả ủ ườ ự ệ ự đ ng c a nó đ n văn hóa.ộ ủ ế

a.Môi tr ng t nhiên:ườ ự

*Đ c đi m đ a lý:ặ ể ị

-Khu v c Đông Nam Áự

-Dòng sông Mê Công ch y qua-là h l u b t ngu n t các con sông l n t haiả ạ ư ắ ồ ừ ớ ừ dãy núi Hy-ma-lay-a và Thiên S nơ

-Vi t Nam-bán đ o Đông D ng là đ u c u đ m vào Đông nam á t h ngệ ả ươ ầ ầ ể ở ừ ướ n Đ và Trung Qu c.Ấ ộ ố

->Tính ch t bán đ o rõ r t:ấ ả ệ

-Khí h u nhi t đ i gió mùa:nóng m,m a nhi u và có hai mùa rõ r t.ậ ệ ớ ẩ ư ề ệ

-Núi r ng chi m 2/3 di n tích,sông ngòi nhi u và phân b đ u kh pừ ế ệ ề ố ề ắ

-Đ ng b bi n dài h n 2000 kmườ ờ ể ơ

-H ng Tây và B c b ch n b i núi r ng trong đó quan tr ng nh t là dãyướ ắ ị ắ ở ừ ọ ấ Hoàng Liên S n và dãy Tr ng S n.ơ ườ ơ

*H sinh thái ph n t p:ệ ồ ạ

-Đa d ng đ ng v t và th c v tạ ộ ậ ự ậ

-Phát tri n tr ng tr t chăn nuôiể ồ ọ

*Tác đ ng đ n văn hóa Vi t Nam:ộ ế ệ

-Hai tính tr i là sông n c và th c v t-ộ ướ ự ậ

1.Đ i s ng v t ch t:ờ ố ậ ấ

1.1.Ăn u ngố

-C c u b a ăn truy n th ng:c m g o+rau c +th y s n (c m-cá-canh)ơ ấ ữ ề ố ơ ạ ủ ủ ả ơ

-Món ăn ch bi n đ n gi n,dùng đ n n c nhi u.ế ế ơ ả ế ướ ề

-Đ c ,lên men đ b o qu n.ượ ủ ể ả ả

->Tránh b ôi thiu do th i ti t nóng m và vi khu n d phát sinhị ờ ế ẩ ẩ ễ

-B a c m đ c kích thích b ng y u t tâm lí:s quay qu n gia đình,n i c mữ ơ ượ ằ ế ố ự ầ ồ ơ chung,đĩa th c ăn chung,chén n c m m chung…ứ ướ ắ

->Ăn u ng đ n gi n,không c u kỳ,c t đ no b a l y s c lao đ ng.ố ơ ả ầ ố ể ữ ấ ứ ộ

Tuy nhiên trong b a c ,h i hè có th r t phung phí đ l y sĩ di n.ữ ỗ ộ ể ấ ể ấ ệ

-U ng:dùng n c v i,chè,r u b a ăn.ố ướ ố ượ ở ữ

->Nh ng lo i lá có l i cho s c kh e,gi i nhi t,ti n đ ng.ữ ạ ợ ứ ỏ ả ệ ệ ườ

-Đ hút:thu c lào,thu c láồ ố ố

-Đ tráng mi ng:các lo i bánh có ch t đ ng m t nh chè,m t,k o và hoaồ ệ ạ ấ ườ ậ ư ứ ẹ qu .ả

1.2.M c và trang s c:ặ ứ

Trong lao đ ng và th ng ngày:ộ ườ

-Ngày x a:m c kh váy,đi chân đ tư ặ ố ấ

-V i nhu m t nguyên li u t nhiên nh :t t m,c nâu và chàm.ả ộ ừ ệ ự ư ơ ằ ủ

-Sau này:trong lao đ ng,nam th ng m c áo cánh,qu n c c trong laoộ ườ ặ ầ ộ đ ng.N m c áo y m,áo váyộ ữ ặ ế

->Nhìn chung ăn m c đ n gi n,g n gang,thích nghi v i khi h u nóng m,m aặ ơ ả ọ ớ ậ ẩ ư nhi u.D dàng cho vi c đi l i,lao đ ng trên đ ng ru ng có bùn l m.ề ễ ệ ạ ộ ồ ộ ấ

Trong l h i:ăn m c khá diêm dúa c u kỳ,nhi u m u s cễ ộ ặ ầ ề ầ ắ

-Đàn ông m c áo the,l a g m,chit khan x pặ ụ ấ ế

-Đàn bà áo t thân,chit khan m qu ,v n tóc,đ i nón quai thao r ngứ ỏ ạ ấ ộ ộ vành,chân đi gu c ho c hài,đeo hoa tai vòng ki ng,nh n.ố ặ ề ẫ

1.3.Nhà :ở

-Mi n núi:nhà sànề

->Cao,ch ng lũ l t,ch ng thú dố ụ ố ữ

-Nông thôn:nhà tranh vách n a.M t s nhà g ,vách đ t,n n đ t n n.Th ngứ ộ ố ỗ ấ ề ấ ệ ườ có thêm ao,chu ng.ồ

->S d ng v t li u d a,tre,n a có s n.V t li u thiên nhiên đ n gi n và cũngư ụ ậ ệ ừ ứ ẵ ậ ệ ơ ả đ cho mát.Ao,chu ng nuôi tôm,cá,chăn nuôi.Con ng i s ng h n th y,hi nể ồ ườ ố ướ ủ ề hòa v i thiên nhiên.ớ

-Đô th :có m t s nhà ki u ng,l p g ch.Nhà h ng Nam cho mát m .ị ộ ố ể ố ợ ạ ướ ẻ

1.4.Đi l i:ạ

-Ch y u là đi b ,g ng gánh,đ i thúng trên đ u ho c mang trên lungủ ế ộ ồ ộ ầ ặ

->Thích h p v i di n tích nh ,v a,công vi c không quá n ng nh c.Đ ng bợ ớ ệ ỏ ừ ệ ặ ọ ườ ộ th ng nh h p,đ y bùn l y.ườ ỏ ẹ ầ ầ

-Th n ng có trâu,bòồ ặ

->Châu bò là ph ng ti n th đ ch y u tích h p v i vi c cày c y luôn.ươ ệ ồ ồ ủ ế ợ ớ ệ ấ

-Đi l i trên sông n c có các lo i thuy n thúng,thuy n đinh,thuy n đ cạ ướ ạ ề ề ề ộ m c,đò ngang,đò d c…tùy lo i đ a hình.ộ ọ ạ ị

=>Nh n xét chung:nhìn chung đ i s ng v t ch t đ n gi n,h ng ngo i t oậ ờ ố ậ ấ ơ ả ướ ạ ạ nên đ c tính c n cù,ch u khó,gi n d , a nhàn t n.Ng i Vi t không say mêứ ầ ị ả ị ư ả ườ ệ làm giàu hay có tâm lí xuôi theo dòng n c.Tuy nhiên l i thích có đ a v caoướ ạ ị ị sang đ c nhi u ng i kính n .ượ ề ườ ể

M t s câu t c ng ,ca dao v n p s ng c a ng i Vi t Nam.ộ ố ụ ữ ề ế ố ủ ườ ệ

2.Đ i s ng kinh t :ờ ố ế

2.1.Kinh t nông nghi p,lúa n c là chínhế ệ ướ

-Thích h p v i đi u ki n t nhiên nhi t đ i m gió mùa,nóng m,m a nhi uợ ớ ề ệ ự ệ ớ ẩ ẩ ư ề

-Kỹ thu t tr ng lúa là kỹ thu t thâm canh,c y hái theo mùa.ậ ồ ậ ấ

-4 y u t quan tr ng nh t:nh t lúa nhì phân tam c n t gi ng.ế ố ọ ấ ấ ầ ứ ố

-S v lúa m t năm tùy thu c vào vùng mi n nh :ĐBSCL 3 v /năm còn Mi nố ụ ộ ộ ề ư ụ ề B c,mi n Trung thì 1-2 v vào mùa xuân và mùa đông là hai v g t chính.ắ ề ụ ụ ặ

-Cây c i sinh sôi n y n nhi u h n là chăn nuôi gia súcố ả ở ề ơ

->Tr ng các lo i cây nhi t đ i nh :khoai,s n,ngô.ồ ạ ệ ớ ư ắ

->Trên n n đ t m,bùn l y ho c c nh b ao.ề ấ ẩ ầ ặ ạ ờ

-Ch y u là n n kinh t ti u nông,ít có trang tr i l n.ủ ế ề ế ể ạ ớ

-Chăn nuôi gia súc nh :bò,trâu,gà v t cùng v i nông nghi p v i ý nghĩa b trư ị ớ ệ ớ ổ ợ cho nhau.Gia súc v a có th l y th t l i v a có s c kéo,nhân công lao đ ng.ừ ể ấ ị ạ ừ ứ ộ

2.2.M t s nghành ngh ph :ộ ố ề ụ

2.2.1.Th công nghi pủ ệ

-Th công nghi p làng:th công nghi p dân gianủ ệ ủ ệ

+Ng i dân làm thêm th công vào các bu i t i sau khi hoàn thành công vi cườ ủ ổ ố ệ đ ng áng.ồ

+Ngh :đan lát,n ,m c,rèn,ch bi n th c ph mề ề ộ ế ế ự ẩ

+Bán: ch ki m thêm thu nh pở ợ ế ậ

-Th công nghi p nhà n c:ủ ệ ướ

-Do nhà n c phong ki n tr c ti p qu n lí và đi u hànhướ ế ự ế ả ề

-Ngh :các x ng,c c bách tác s n xu t v t ph m ph c v chính quy n vàề ưở ụ ả ấ ậ ẩ ụ ụ ề quan lieu phong ki n.Vú d :x ng rèn đúc vũ khí,đóng thuy n,đúc ti n…ế ụ ưở ề ề

-Tiêu bi u:th i Nguy n có x ng đúc ti n l n(Tràng Ti n),x ng đúc thuy nể ờ ễ ưở ề ớ ề ưở ề chi n Gia Đ nh..ế ở ị

-M t s nghành ngh th công truy n th ng nh :ộ ố ề ủ ề ố ư

+D t nhu m:n i ti ng làng d t ven Tây H Trích Sài,c m làng la Hà Tây…ệ ộ ổ ế ở ệ ồ ụ ở

+G m,sành s :n i ti ng là làng g m Bát Tràngố ứ ổ ế ố

2.2.2.N i th ngộ ươ

Trong xã h i Vi t Nam truy n th ng,t lâu đ i các hình th c buôn bán đã kháộ ệ ề ố ừ ờ ứ phát tri n.Tuy nhiên,đó là m t n n buôn bán nh ,g n li n v i n n s n xu tể ộ ề ỏ ắ ề ớ ề ả ấ nh ,ti u nông.Chính sách tr ng nông c th ng,xem th ng ngh buôn trongỏ ể ọ ứ ươ ườ ề xã h i phogn ki n ,s níu kéo c a c c u kinh t làng-xã và s c nh tranh c aộ ế ự ủ ơ ấ ế ự ạ ủ các th ng nhân Hoa-Ki u là nh ng y u t kìm hãm th ng nghieejo c aươ ề ữ ế ố ươ ủ Vi t Nam.ệ

-M ng l i ch là ph bi n nh t: nông thôn có r t nhi u lo i ch :chạ ướ ợ ổ ế ấ ở ấ ề ạ ợ ợ chùa,ch tr n,ch b n sông,ch huy n.ợ ấ ợ ế ợ ệ

-K Ch -kinh thành Thăng Long là trung tâm buôn bán l n nh t c n c,b tẻ ợ ớ ấ ả ướ ắ đ u sôi n i t th k XVII-XVIII.ầ ổ ừ ế ỷ

-Hàng hóa trao đ i:ch y u là nông s n,th y s n,th công mĩ ngh nh ngổ ủ ế ả ủ ả ủ ệ ữ v y ph m th ng dùng trong cu c s ng hàng ngày.ậ ẩ ườ ộ ố

->Không có buôn bán to

2.2.3.Ngo i th ngạ ươ

-Dù có ti m năng nh ng nhìn chung không phát tri nề ư ể

-M t s đ a đi m có ngo i th ng:ph Hi n,K Ch ,H i An….đã t ng r tộ ố ị ể ạ ươ ố ế ẻ ợ ộ ừ ấ phát tri n v i nh ng chuy n giao th ng c a ng i Hoa,ng i n Đ ,cácể ớ ữ ế ươ ủ ườ ườ Ấ ộ n c Đông Nam Á và c ph ng Tây sang giao th ng.ướ ả ươ ươ

Tuy nhiên do m t s lý do qu c gia,b i s dòm ngó c a ngo i qu c vào thộ ố ố ở ự ủ ạ ố ế k th XIX,nhà Nguy n đã ra chính sách b quan t a c ng,ng n c m ngo iỷ ứ ễ ế ỏ ả ắ ấ ạ th ng,kìm hãm n n ngo i th ng c a n c nhà.ươ ề ạ ươ ủ ướ

2.2.Ti n t và đo l ngề ệ ườ

-Dùng ti n xu ề

-Đo l ng b ng các đ n v nh :t c,th c,ngũ,th n,t c,d m.ườ ằ ơ ị ư ấ ướ ố ấ ặ

2.Đ i s ng tinh th n:ờ ố ầ

C c u xã h i Vi t Nam truy n th ng là xã h i nông nghi p,văn hóa Vi t Namơ ấ ộ ệ ề ố ộ ệ ệ là n n văn hóa nông nghi p.Trong xã h i đó,gia đình và dòng h ,làng là đ n về ệ ộ ọ ơ ị

xã h i c s ,là hai y u t c b n chi ph i toàn b h th ng xã h i Vi tộ ơ ở ế ố ơ ả ố ộ ệ ố ộ ệ Nam.Đ c tr ng c a c c u xã h i Vi t Nam truy n th ng là nh ng gia đìnhặ ư ủ ơ ấ ộ ệ ề ố ữ ti u nông trong nh ng làng xã ti u nông.ể ữ ể

C c u xã h i Vi t Nam có th đ c v ch ra nh sau:gia đình-h hàng-làngơ ấ ộ ệ ể ượ ạ ư ọ xóm-vùng mi n-đ t n c.ề ấ ướ

1.Gia đình:

Gia đình đ c coi là ượ t bào c sế ơ ở,là m t pháp nhân ộ trong xã h i.H gia đình làộ ộ m t đ n v kinh tộ ơ ị ế,lao đ ng t p th và h p tác,nh t là trong vi c làm ru ngộ ậ ể ợ ấ ệ ộ mùa v cũng nh ngh th công c a làng.H gia đình cũng đ c coi nhụ ư ề ủ ủ ộ ượ ư nh ng ữ cá th ể trong c c u làng,là đ n v đ c chia ph n công,ch u s uơ ấ ơ ị ượ ầ ị ư thu ,lao d ch và nh ng kho n đóng góp khác.ế ị ữ ả

-Quy mô:đ i đa s là gia đình h t nhân(b m và con cái ch a tr ng thành)ạ ố ạ ố ẹ ư ưở

->Gia đình Vi t Nam c u t o theo hai ki u l ng vào nhau,đó là nh ng gia đìnhệ ấ ạ ể ồ ữ nh tách ra thành nh ng gia đình h t nhân khác và c th ti p di n.ỏ ữ ạ ứ ế ế ễ

-Nguyên t c:nguyên t c hôn nhân,nguyên t c huy t th ng.ắ ắ ắ ế ố

-Hôn nhân đ c s p x p d a theo quy t đ nh c a b m ,các b c tr ng b iượ ắ ế ự ế ị ủ ố ẹ ậ ưở ố trong gia t c theo nguyên t c môn đăng h đ i ch không ph i vì tình yêu l aộ ắ ộ ố ứ ả ứ đôi.Đi u này thì có t ng t nh nhi u qu c gia Đông Á khác.ề ươ ự ư ề ố

-Ch đ :th i nguyên th y,gia đình Vi t nam theo ch đ m u h phù h p v iế ộ ờ ủ ệ ế ộ ẫ ệ ợ ớ n n kinh t lúa n c c n đ n s khéo léo,đ m đang c a ng i ph n .Tuyề ế ướ ầ ế ự ả ủ ườ ụ ữ nhiên k t khi b TQ đô h m t nghìn năm b c thu c,gia đình VN b nhể ừ ị ộ ộ ắ ộ ị ả h ng b i t t ng Nho giáo đ n d n s len ngôi c a ch đ ph h .Do v yưở ở ư ưở ẫ ế ự ủ ế ộ ụ ệ ậ t t ng trong gia đình sau này là “tr ng nam kinh n ”.L y ch ng,ng i đànư ưở ọ ữ ấ ồ ườ bà ph i c sinh cho đ c m t đ a con trai thì m i hài lòng nhà h n i.Lý doả ố ượ ộ ứ ớ ọ ộ là theo quan ni m Nho giáo,ng i con trai sau này sẽ là ng i gìn gi h ngệ ườ ườ ữ ươ h a cho gia t c.Không nh ng th sinh con trai cũng là đ có thêm m t nhânỏ ộ ữ ế ẻ ộ công lao đ ng chính trong nhà.Đây cũng là m t trong nh ng quan n m saiộ ộ ữ ệ l m,c h xu t phát t quan ni m quá lo cho th h sau c a ng i Vi t.ầ ổ ủ ấ ừ ệ ế ệ ủ ườ ệ

-Quan h :quan h chính trong gia đình VN là quan h :v -ch ng,con cái v iệ ệ ệ ợ ồ ớ nh ng l nghi,gia phong nh t đ nh.Nhi m v chính c a b m là yêu th ng,ữ ễ ấ ị ệ ụ ủ ố ẹ ươ nuôi d ng con cái không l n,nên ng i.T khi sinh con ra cho đ n lúc tr nưỡ ớ ườ ừ ế ưở thành,th m chí đã l p gia đình,b m v n luôn dõi theo và chăm lo cho cu cậ ậ ố ẹ ẫ ộ s ng c a con cái h t m c.Dân gian ta đã có câu:ố ủ ế ự “D y con t thu cònạ ừ ở th ”.Cha m trong gia đình Vi t t x a th ng chú tr ng d y d con cái ngũơ ẹ ệ ừ ư ườ ọ ạ ỗ th ng “nhân,nghĩa,l ,trí,tín”.Không ch th giáo d c con cái còn là truy nườ ễ ỉ ế ụ ề ngh gia truy n,kĩ năng s n xu t,bí m t nhà ngh .Vì th m i có các làngề ề ả ấ ậ ề ế ớ ngh truy n th ng,ngh thu c gia truy n..ề ề ố ề ố ề

Con cái thì ph i có hi u v i b m ,gi l nghĩa,chăm ngoan,nghe l i ôngả ế ớ ố ẹ ữ ễ ờ bà,cha m .Khi b m v già,ph i chăm sóc c n th n không đ c l là,bẹ ố ẹ ề ả ẩ ậ ượ ơ ỏ r i.T c ng có câu:”Tr c y cha,già c y con”đã nói lên m t ch c năng c a giaơ ụ ữ ẻ ậ ậ ộ ứ ủ đình ng i Vi t là nuôi d o ng ng i già.Pháp lu t th i Lê Nguy n có đi uườ ệ ư ữ ườ ậ ờ ễ ề lu t nêu rõ con cháu ph i có trách nhi m nuôi d ng đ i v i ông bàậ ả ệ ưỡ ố ớ già.”Qu c tri u hình lu t” có ghi:“con cháu thay th ông bà cha m ch u t i roiố ề ậ ế ẹ ị ộ ho c t i tr ng đ u đ c gi m m t b c”.Đi u 506 ghi rõ “Các con cháuặ ộ ượ ề ượ ả ộ ậ ề không theo l i d y b o và không ph ng d ng mà b ông bà đ a đi th a thìờ ạ ả ụ ưỡ ị ư ư ph i t i đ cha làm khao đinh;con nuôi,con k có t mà th t hi u v i chaả ộ ồ ế ự ấ ế ớ nuôi,cha k thì ph i t i kém trên các b c và m t nh ng tài s n đ c chiaế ả ộ ậ ấ ữ ả ượ cho”.(Theo “Làng Vi t Nam,đa nguyên và ch t”)ệ ặ

V ch ng thì ph i s ng chung th y,t ng tr l n nhau trong công vi c đ ngợ ồ ả ố ủ ươ ợ ẫ ệ ồ áng và cu c s ng gia đình.Tuy gia đình VN có b nh h ng b t t n Nhoộ ố ị ả ưở ở ư ưở giáo hà kh c:phu x ng ph tùy,xu t giá tòng phu,phu t tòng t nh ng vaiắ ướ ụ ấ ư ư ư trò ng i ph n v n đ c coi tr ng.Đi u đó đ c th hi n trong quanườ ụ ữ ẫ ượ ọ ề ượ ể ệ ni m“thu n v ,thu n ch ng tát bi n Đông cũng c n”.Ng i v VN v n đ cệ ậ ợ ậ ồ ể ạ ườ ợ ẫ ượ cùng ch ng tham gia quán xuy n gia đình,th m chí có nhi u nhà,ng i v cònồ ế ậ ề ườ ợ n m tài chính(n i t ng).ắ ộ ướ

Đi u này có khác nhi u so v i l i s ng gia đình c a ng i TQ,nh :ti nề ề ớ ố ố ủ ườ ư ề cheo,lu t l y ch ng làng xa,lu t th a k ….(t b sung).Th m i nói,nhi uậ ấ ồ ậ ừ ế ự ổ ế ớ ề nhà nghiên c u công nh n gia đình VN “v tàu lõi Vi t”.ứ ậ ỏ ệ

B sung:Lu t tri u Lê quy đ nh:“Cha m có ru ng đ t,khi m t ch a k p đ l iổ ậ ề ị ẹ ộ ấ ấ ư ị ể ạ chúc th ,mà an hem,ch em t chia nhau,thì l y 1/20 s ru ng đ t làm h ngư ị ự ấ ố ộ ấ ươ

h a giao cho ng i trai tr ng gi ,còn thì chia nhau.Ph n con c a v lẽ nàngỏ ườ ưở ữ ầ ủ ợ h u thì ph i kém”.ầ ả

-Tuy nhiên VN cũng có m t s gia đình l n ki u”t đ i đ ng đ ng” nhở ộ ố ớ ể ứ ạ ồ ườ ư c a TQ nh ng ch m t s ít quan l i l n có đi u ki n kinh t mà thôi.ủ ư ỉ ộ ố ạ ớ ề ệ ế

-Ngoài ra gi

=>Tóm l i gia đình VN có k t c u ch t chẽ h n so v i gia đình TQ b i ch đạ ế ấ ặ ơ ớ ở ế ộ gia đình h t nhân v n đã có ít ng i,b m có th chăm lo cho con cái chuạ ố ườ ố ẹ ể đáo h n.Bên c nh đó,ch đ th a k chia đ u cho c con trai l n con gái,cácơ ạ ế ộ ừ ế ề ả ẫ gia đình h t nhân tách ra sẽ có lý do đ l i làng ti p t c làm ăn,sinhạ ể ở ạ ế ụ s ng.Trong khi TQ,gia đình d n d n sẽ b phân tán,chia rẽ ra do ch conố ở ầ ầ ị ỉ tr ng m i đ c th a k toàn b gia s n,nh ng ng i con khác th ng sẽ diưở ớ ượ ừ ế ộ ả ữ ườ ườ c đ n ch m i l p nghi p.N u dùng hình t ng đ mô t ,có th mô t giaư ế ỗ ở ớ ậ ệ ế ượ ể ả ể ả đình TQ có k t c u th ng đ ng còng gia đình VN là gia đình m ng l i.M iế ấ ẳ ứ ạ ướ ỗ m t xích đ u có m i liên h v i nhau-quan h huy t th ng,quan h kinhắ ề ố ệ ớ ệ ế ố ệ t ,h hàng,láng gi ng.Do v y gia đìnhVN là t bào c s c a xã h i.ế ọ ề ậ ế ơ ở ủ ộ

Bên c nh đó gia đình VN là m t pháp nhân trong xã h i.Pháp nhân đây ýạ ộ ộ ở mu n nói đ n quy n l i và nghĩa v tr c lu t pháp.Toàn th thành viênố ế ề ợ ụ ướ ậ ể trong gia đình đ c h ng chung nh ng vinh d c a m t thành viên trongượ ưở ữ ự ủ ộ gia đình có đ c.Khi m t thành viên đ đ t c gia đình đ u đ ctr ng v ngượ ộ ỗ ạ ả ề ượ ọ ọ trong l vinh quy.M t ng i làm quan c gia đình đó đ u đ c phong ânễ ộ ườ ả ề ượ t .Ng c l i,khi m t thành viên b t i ,c gia đình cũng b v lây,n u là tr ngứ ượ ạ ộ ị ộ ả ị ạ ế ọ t i nh m u ph n,c gia đình b khép vào tru di tam t c.Pháp lu t đ cao vaiộ ư ư ả ả ị ộ ậ ề trò lãnh đ o gia đình c a ng i tr ng nam.Nh ng t m g ng l nghĩa đ cạ ủ ườ ưở ữ ấ ươ ễ ượ nhà n c khen th ng.ướ ưở

Không ch th ,gia đình cũng ph i ch u tô thu ,lao d ch c a nhà n c.ỉ ế ả ị ế ị ủ ướ

-H giia đình là m t đ n v kinh t ,lao đ ng t p th và h p tác.M i gia đìnhộ ộ ơ ị ế ộ ậ ể ợ ỗ đ c chia ph n ru ng nh t đ nh theo l làng,n p s u thu và cày c y trênượ ầ ộ ấ ị ệ ộ ư ế ấ m nh ru ng c a mình.Th c ch t ch đ t h u ru ng đ t trong xã h iả ộ ủ ự ấ ế ộ ư ữ ộ ấ ộ phong ki n ch là hình th c,ru ng đ t đ c phân chia v n là c a vua,nhà vuaế ỉ ứ ộ ấ ượ ẫ ủ ch cho các h gia đình “m n” ru ng đ t đ cày c y ,sinh hoa l i và n p l iỉ ộ ượ ộ ấ ể ấ ợ ộ ạ cho vua.Lao đ ng chính trong nhà là ng i đàn ông,ng i v v a giúp tr ngộ ườ ườ ợ ừ ồ

cày c y,v a chăm con,l i còn chăn nuôi gia súc l y s c kéo,có th còn ph iấ ừ ạ ấ ứ ể ả làm thêm th công mỹ ngh đ đem ra ch bán thêm thu nh p.Th m i bi tủ ệ ể ợ ậ ế ớ ế ng i ph n VN đóng vai trò quan tr ng trong gia đình.ườ ụ ữ ọ

Hàng nghìn năm qua,n n kinh t qu c gia ph thu c vào n n kinh t h giaề ế ố ụ ộ ề ế ộ đình,nh t là trong th i kỳ kinh t t cung t c p.Trong gia đình nông nghi pấ ờ ế ự ự ấ ệ s phân c p lao đ ng nhìn chung v n theo th h :“già-trung niên-trự ấ ộ ẫ ế ệ ẻ tu i”,trong đó trung niên th ng có v trí ch y u-ch gia đình.Trong gia đìnhổ ườ ị ủ ế ủ nông nghi p VN,nhân công nhi u nên c n có ng i đ ng đ u đ phân côngệ ề ầ ườ ứ ầ ể lao đ ng,ng i đó th ng là ch gia đình-ng i ch ng ho c cũng có th làộ ườ ườ ủ ườ ồ ặ ể ng i v .ườ ợ

Gia đình VN cũng là m t cá th trong c c u làng.Nh đa phân tích trên,tâmộ ể ơ ấ ư ở lí c a ng i dân VN là s ng ch t c k t v i m nh đ t chon rau c t r n.Doủ ườ ố ế ố ế ớ ả ấ ắ ố v y n u không có bi n c gì ,ít gia đình chuy n đi n i khác .Cho dù có đ nậ ế ế ố ể ơ ở ế n i khác nh ng trong lòng v n luôn đau đáu h ng v quê h ng m i d chơ ư ẫ ướ ề ươ ỗ ị t t l .Ng i dân VN sinh s ng t i các làng,làm ăn sinh s ng,sinh con đế ễ ườ ố ạ ố ẻ cái,l p nghi p,tham gia sinh ho t văn hóa,h i l làm nên k t c u làng xã VN.ậ ệ ạ ộ ễ ế ấ

K T LU N:Ế Ậ

-Gia đình bao g m nh ng m i quan h xã h i thu nhồ ữ ố ệ ộ ỏ

-Gia đình là đ n v giáo d cơ ị ụ

-Gia đình là đ n v đ o đ cơ ị ạ ứ

-Gia đình đ n v kinh tơ ị ế

-Ch c năng:ứ

+Giaso d c con cáiụ

+Nuôi d ng nh ng ng i giàưỡ ữ ườ

+T ch c s n xu t.ổ ứ ả ấ

*Các nghi l trong gia đình:ễ

-Hai vi c hi u,h là quan tr ng nh tệ ế ỉ ọ ấ

-Ngoài ra còn nh ng l đ y tháng,đ y c ,đ y năm,sinh nh t các ki u cho conữ ễ ầ ầ ư ầ ậ ể cái

->Các nghi l đa s đ u làm gia đình,h hàng thêm g n bó tình c m.Tuy nhiênễ ố ề ọ ắ ả nhi u v n đ r m rà,t n kém.ề ấ ề ườ ố

->Phân tíhc

2/Dòng h :ọ

Gia đình m r ng thành dòng t c(h hàng),c b n d a trên m i quan hở ộ ộ ọ ơ ả ự ố ệ huy t th ng,t 9 đ i tr l i cùng chung m t v th y t xa nh t.ế ố ừ ờ ở ạ ộ ị ủ ổ ấ

-M t dòng h có th sinh s ng nhi u làng ho c t p trung m t làng.ộ ọ ể ố ở ề ặ ậ ở ộ

-Dòng h VN c k t g n bó trong c c u làng.M t làng có th có m tọ ở ố ế ắ ơ ấ ộ ể ộ h ,cũng có th có nhi u h ,t p trung vào m t s h m nh.ọ ể ề ọ ậ ộ ố ọ ạ

-M t h chia thành nhi u chi,ch tính theo nam gi i,n gi i tính theo h nhàộ ọ ề ỉ ớ ữ ớ ọ ch ng.ồ

-M i dòng h có m t nhà th h -g i là t đ ng.Đây là n i th cúng th y tỗ ọ ộ ờ ọ ọ ừ ườ ơ ờ ủ ổ c a dòng h và cũng là n i dòng h h i h p vào m i d p l gi T ,bàn vi củ ọ ơ ọ ộ ọ ỗ ị ễ ỗ ổ ệ quan tr ng.Ng i con trai tr ng c a chi tr ng th ng đ c coi là t cọ ườ ưở ủ ưở ườ ượ ộ tr ng là ng i canh gi t đ ng và đi u hành vi c nghi l gi Tưở ườ ữ ừ ườ ề ệ ễ ỗ ổ

-M i dòng h th ng có m t cu n s ghi chép th h các chi,đ c bi t cácỗ ọ ườ ộ ố ổ ế ệ ặ ệ công tr ng c a dòng h .Ng i VN th ng l y gia ph làm ni m t hào vàạ ủ ọ ườ ườ ấ ả ề ự hãnh di n khi th y tên mình xu t hi n trong gia phệ ấ ấ ệ ả

-Nhìn chung m i quan h dòng h VN càng ngày càng có xu h ng c k t,b nố ệ ọ ướ ố ế ề ch t ch không ph i m nh t.Anh em trong h th ng giúp đ nhau trongặ ứ ả ờ ạ ọ ườ ỡ vi c làm ăn,thăng quan ti n ch c.Nh t c ng có câu:ệ ế ứ ư ụ ữ “M t ng i làm quanộ ườ c h đ c nh ”.ả ọ ượ ờ

3.Làng:

Nh n xét chung:Làng xã VN xu t hi n có th đ c coi là s n ph m c a n nậ ấ ệ ể ượ ả ẩ ủ ề nông nghi p lúa n c.ệ ướ

-Nguyên t c thành l p làng:nguyên lí c i ngu n và cùng ch .ắ ậ ộ ồ ỗ

->Phân tích:

B sung:Vào th p k 20 c a th k XX vùng châu th sông H ng l i có hàngổ ậ ỷ ủ ế ỉ ở ổ ồ ạ tram làng có dân s trên 3000 ng i.S dĩ ng c ngày càng nhi u trong làngố ườ ở ụ ư ề xã sông H ng mà ch y u là ven sông,ven bi n là do nh ng lý do chính sauồ ủ ế ể ữ đây:

-H p tác đ s d ng ngu n n c,gi i quy t các v n đ th y l iợ ể ư ụ ồ ướ ả ế ấ ề ủ ợ

-H p tác đ i công và b o v ru ng đòngợ ổ ả ệ ộ

-H p tác ch ng thiên tai,bão lũợ ố

-Lý do chính,ch đ th a kế ộ ừ ế

*Làng là m t đ n v c k t c ng đ ng t qu n:ộ ơ ị ố ế ộ ồ ự ả

-V c nh quan:Làng Vi t x a th ng là m t đ n v c ng đ ng t i m t vùngề ả ệ ư ườ ộ ơ ị ộ ồ ạ ộ đ t nh t đ nh,h cùng nhau làm ăn,sinh s ng c đ nh trên m nh đ t g i làấ ấ ị ọ ố ố ị ả ấ ọ quê h ng.M t làng th ng đ c bao b c b i lũy tre xanh,thông th ng v iươ ộ ườ ượ ọ ở ươ ớ bên ngoài b ng m t cái c ng làng,đó là m t không gian ng c “n a h n aằ ộ ổ ộ ụ ư ư ở ư kín”.Bên trong làng,là m t không gian thoáng m ,có th nói là thân tình.Nhàộ ở ể c a các h gia đình th ng đ c ngăn cách s sài v i nhau.Đìnhư ộ ườ ượ ơ ớ làng,chùa,mi u,mi n,quán c u,cây đa,gi ng n c là nh ng đi m giao ti pế ệ ầ ế ướ ữ ể ế c ng đ ng.ộ ồ

-Làng là đ n v kinh t c a qu c giaơ ị ế ủ ố

+Th i x a,kinh t c a nh ng làng thu n nông th ng là kinh t t cung tờ ư ế ủ ữ ầ ườ ế ự ự c p.ấ

+Ph n l n các ho t đ ng kinh t đ u th c hi n quy mô làngầ ớ ạ ộ ế ề ự ệ ở

-Làng là đ n v tín ng ngơ ị ưỡ

Làng là m t đ n v c k t và t qu n v m t văn hóa tinh th n.ộ ơ ị ố ế ự ả ề ặ ầ

-Tính ng ng ph bi n làng B c B là tín ng ng th thành hoàng làng.Đâyưỡ ổ ế ở ắ ộ ưỡ ờ đ c coi là v th n b o tr cho cu c s ng c a ng i dân làng.ượ ị ầ ả ợ ộ ố ủ ườ

-H ng năm vào d p đ u xuân,các làng th ng t ch c l làng,t ng ni mằ ị ầ ườ ổ ứ ễ ưở ề ng i thành l p nên làng c a h và nh ng ng i có công tr ng l n làm r ngườ ậ ủ ọ ữ ườ ạ ớ ạ danh làng.

->Xem thêm ph n sauở ầ

-Quan h ng i làng xã v i nhauệ ườ ớ

+Ng i dân làng s ng thân tình v i nhau,ít có đ phòng.ườ ố ớ ề

+Trong làng quê v n t n t i hai lo i quan h huy t th ng và đ a v c.Hai lo iố ồ ạ ạ ệ ế ố ị ự ạ quan h này vùng chaai th sông H ng th ng không tách bi t mà hòa h pệ ở ổ ồ ườ ệ ợ v i nhau.Hôn nhân cùng làng đã g n bó thêm m i quan h làng xã.Quan hớ ắ ố ệ ệ gi a ng i làng v i nhau r t m t thi t cũng có v trí quan tr ng trong sinhữ ườ ớ ấ ậ ế ị ọ ho t con ng i.“Khi hòn đá đã đ m hôi”,ạ ườ ổ ồ “T t đèn t i l a” gia c nh khóắ ố ư ả khan thì hàng xóm sẽ là đi m t a giúp gi i quy t khó khan vì hàng xóm khôngể ự ả ế ch là ng i cùng đ a v c mà còn có th là an hem h hàng sinh s ng cùngỉ ườ ị ự ể ọ ố nhau.

+Ng i ta th ng s ng theo nh ng phong t c t p quán c truy n mang tínhườ ườ ố ữ ụ ậ ổ ề m m d o(l làng),là đ i tr ng c a phép n c mang tính c ng r n.ề ẻ ệ ố ọ ủ ướ ứ ắ

+Làng cũng có m t không gian văn hóa riêng nh :tr em c a làng đ c giaoộ ư ẻ ủ ượ cho m t th y đ đ c làng chu c p.Trong năm ng i ta t ch c nh ng đámộ ầ ồ ượ ấ ườ ổ ứ ữ r c t ,l h i,các b a c taajo th linh đình,các d p khao v ng,cheo c iướ ế ễ ộ ữ ỗ ể ị ọ ướ nh ng d p thu hút đông đ o dân làng,v a nghiêm trang v a vui v .ữ ị ả ừ ừ ẻ

*Làng là m t đ t n c thu nhộ ấ ướ ỏ

Ngoài nh ng phong t c,l làng riêng,nh ng m i quan h đan xen ph cữ ụ ệ ữ ố ệ ứ t p,làng còn có m t tôn ti tr t t riêng.Làng là m t c ng đ ng c k t ch tạ ộ ậ ự ộ ộ ồ ố ế ặ nh ng không có nghĩa là bình đ ng mà cũng có tôn ti tr t t riêng.ư ẳ ậ ự

-Tr c h t là truy n th ng tr ng tu i,ng i già th ng đ c coi tr ng h nướ ế ề ố ọ ổ ườ ườ ượ ọ ơ ng i tr tu i,càng già thì l i nói càng đ c coi tr ng.ườ ẻ ổ ờ ượ ọ

Th i Lý Tr n khi c ng đ ng dân c làng xã còn thu n nh t,đó m i ch là m tờ ầ ộ ồ ư ầ ấ ớ ỉ ộ s phân t ng t nhiên,theo th b c tu i tác.Nh ng ng i cao tu i đ c kínhự ầ ự ứ ậ ổ ữ ườ ổ ượ tr ng h n c ,đ c coi là b trên.Tuy nhiên t th i Lê-Nguy n,có m t s phânọ ơ ả ượ ề ừ ờ ễ ộ ự

hóa xã h i vĩ mô di n ra trong làng xã ngày m t m nh do s phân t ng xã h iộ ễ ộ ạ ự ầ ộ quan liêu.

N i dung ch đ ngôi th tôn ti có thay đ i tùy theo t ng đ a ph ng,làngộ ế ộ ứ ổ ừ ị ươ xã.Nhìn chung có 3 lo i t ng l p dân c chính trong làng xã nh sau:ạ ầ ớ ư ư

-H ng quan viên ch c s c:t ng l p có uy quy n trong làng xã.Trong làng xãạ ứ ắ ầ ớ ề cũ,c c u quy n l c có hai b ph n ch y u sau đây:ơ ấ ề ự ộ ậ ủ ế

B ph n lý d ch,là t ch c chính quy n c s c p xã c a nhà n c,có lýộ ậ ị ổ ứ ề ơ ở ấ ủ ướ tr ng là ng i đ ng đ u.Vào th i Nguy n còn có phó tr ng và tr ngưở ườ ứ ầ ờ ễ ưở ươ tu n.Lý d ch làm nhi m v thu thu ,b t lính,đi u đ ng phu phen,t p d chầ ị ệ ụ ế ắ ề ộ ạ ị theo l nh chính quy n.ệ ề

B ph n kỳ m c:g m các tr ng lão quan viên.Quy n c a b ph n này trênộ ậ ụ ồ ưở ề ủ ộ ậ quy n c a b ph n Lý d ch.B phân này đã t ng b chính quy n Pháp bãi bề ủ ộ ậ ị ộ ừ ị ề ỏ tuy nhiên ph i l p l i sau đó do v p ph i s ph n đ i gay g t c a các tiên chả ậ ạ ấ ả ự ả ố ắ ủ ỉ và th ch -ng i đ ng đ u h i đ ng kỳ m c.Tiêu chu n tiên,th ch tùy theoứ ỉ ườ ứ ầ ộ ồ ụ ẩ ứ ỉ t ng làng bình ch n.Tuy nhiên th ng là nh ng ng i cao tu i nh t,khoaừ ọ ườ ữ ườ ổ ấ b ng cao nh t hay ch c t c cao nh t.Đi m chung là h đ u đã v h u.ả ấ ứ ướ ấ ể ọ ề ề ư

-H ng dân n i t ch:còn g i là dân chính h ,là nh ng ng i chính th c đ cạ ộ ị ọ ộ ữ ườ ứ ượ th a nh n là dân làng,có tên trong s t ch.Thành ph n ch y u là các đinhừ ậ ổ ị ầ ủ ế nam trong đ tu i lao đ ng.H đ c chia ru ng công cày c y theo phép quânộ ổ ộ ọ ượ ộ ấ đi n,đ c d bàn nh ng cu c h p làng xã,ăn c làng tuy nhiên ch v m tề ượ ự ữ ộ ọ ỗ ỉ ề ặ hình th c.Bù l i h cũng ph i n p s u thu ,đi lao d ch,binh d ch.Nh ngứ ạ ọ ả ộ ư ế ị ị ữ ng i trong gia đình nh :ph n ,tr con thu c di n mi n nh ng v n đ cườ ư ụ ữ ẻ ộ ệ ễ ữ ẫ ượ g i là dân n i t ch.ọ ộ ị

-H ng dân ngo i t ch:còn g i là dan ng c .Ch y u là nh ng ng i t làngạ ạ ị ọ ụ ư ủ ế ữ ườ ừ khác đ n,sinh s ng và làm ăn nh trên đ t c a làng nh ng v n không có tênế ố ờ ấ ủ ư ẫ trong s t ch.H đ c mi n thu d ch nh ng không đ c chia ru ng,khôngổ ị ọ ượ ễ ế ị ư ượ ộ đ c tham gia h p bàn vi c làng.Do đó dân ng c th ng b xem th ng,h tượ ọ ệ ụ ư ườ ị ườ ắ h i b i dân làng.Mu n gia nh p n i t ch c a làng,h ph i làm con nu i trongủ ở ố ậ ộ ị ủ ọ ả ổ gia đình nào đó,n p đ n,ti n thì m i đ c có tên trong s t ch.Ph n còn l i làộ ơ ề ớ ượ ổ ị ầ ạ nh ng ng i thu c “h ng cùng đinh” s ng v t v ,đóikh .ữ ườ ộ ạ ố ậ ờ ổ

Nh v y c c u quy n l c làng xã là quy n l c kép.ư ậ ơ ấ ề ự ề ự

*M i quan h gi a làng và n cố ệ ữ ướ

Vua Gia Long đã nói“nhà n c là góp làng xã l i mà thành.Mu n tr n c thìướ ạ ố ị ướ ph i s a sang công vi c c a làng xã”.Làng xã v a là đ i tr ng v a là đ i tácả ư ệ ủ ừ ố ọ ừ ố c a qu c gia.ủ ố

-Làng là m t đ n v mang quy n l c kép.Làng v a có nh ng th chộ ơ ị ề ự ừ ữ ể ế riêng,lu t làng riêng,l i v a b giám sát b i nhà n c.Nhìn chung trong quáậ ạ ừ ị ở ướ trình l ch s ,các nhà n c phong ki n ngày càng tìm cách n m l y c ng đ ngị ư ướ ế ắ ấ ộ ồ làng xã,ch y u thông qua các vi c qu n lí ru ng đ t và dân đinh b ng vi củ ế ệ ả ộ ấ ằ ệ l p nên s đ a b và đinh b c a t ng làng…Trên c s đó nhà n c coi dânậ ổ ị ạ ạ ủ ừ ơ ở ướ làng là đ n v hành chính và kinh t c p c s có nh ng t cách pháp nhânơ ị ế ấ ơ ở ữ ư c ng đ ng.Dân làng b giám sát b i các lu t làng đ c g i là h ngộ ồ ị ở ậ ượ ọ ươ

c.H ng c đây là nh ng quy ph m đ c dân làng ch p nh n qua th iướ ươ ướ ở ữ ạ ượ ấ ậ ờ gian.Ngoài ra còn lu t pháp-là nh ng quy ph m cho hành đ ng c a c n cậ ữ ạ ộ ủ ả ướ mà nhân dân ph i tuân theo.Làng VN x a không ch ph i tuân theo h ngả ư ỉ ả ươ

c mà còn ph i tuân theo lu t pháp c a tri u đình.Pháp lu t thì d a vàoướ ả ậ ủ ề ậ ự quy n l c c a nhà n c,tính c ng ch t trên xu ng còn h ng c thìề ự ủ ướ ưỡ ế ừ ố ươ ướ nh n đ c s ch p thu r ng rãi c a nhân dân,tính c ng ch t n i b .Tuyậ ượ ự ấ ậ ộ ủ ưỡ ế ừ ộ ộ nhiên nhi u lúc dân ta có câu “phép vua thua l làng”.ề ệ

-Nhình chung làng xã v n là đ n v tr c thu c nhà n c ,là đ n v kinhẫ ơ ị ự ộ ướ ơ ị t ,chính tr quan tr ng.Ví d :trong th i kỳ kháng chi n làng đã là l c l ngế ị ọ ụ ờ ế ự ượ h tr quân binh,l ng th c,ph i h p th c hi n các đ ng l i ch ng gi cỗ ợ ươ ự ố ợ ự ệ ườ ố ố ặ nh :v n khôn nhà tr ng,ch ng c c trên sông B ch Đ ng…ư ườ ố ố ọ ạ ằ

=>Tóm l i làng dù b nh h ng b i nhà n c nh ng v n có nh ng quy nạ ị ả ưở ở ướ ư ẫ ữ ề l c riêng đ i v i dân làng.ự ố ớ

-Tuy nhiên v n có nh ng th i đi m làng có s ch ng đ i l i v i n c.Nh đãẫ ữ ờ ể ự ố ố ạ ớ ướ ư phân tích trên làng có m t s c k t ch t chẽ nên không d gì đi u khi nở ộ ự ố ế ặ ễ ề ể đ c làng n u không phù h p v i quan ni m,tín ng ng c a dân làng.Đi uượ ế ợ ớ ệ ưỡ ủ ề này có th th y rõ nh t trong th i kỳ 1000 năm B c thu c,dù nhà n c pk TQể ấ ấ ờ ắ ộ ướ có ra s c áp đ t văn hóa,ch vi t TH vào VN thì dân ta v n gìn gi đ c ti ngứ ặ ữ ế ẫ ữ ượ ế

c a ng i Vi t.Ch m t b ph n nh trí th c có kh năng ti p thu n n vănủ ườ ệ ỉ ộ ộ ậ ỏ ứ ả ế ề h c,t t ng TH.ọ ư ưở

*So sánh mô hình làng xã mi n B c B và làng xã Nam Bề ắ ộ ộ

Làn xã BB khép kín h n NB.ơ

*Nh ng s thay đ i c a làng qua các th i đ iữ ự ổ ủ ờ ạ

Qua th i gian,làng xã VN đã có nh ng s bi n đ i v m i m t t mô hìnhờ ữ ự ế ổ ề ọ ặ ừ chính tr ,văn hóa đ n kinh t .ị ế ế

-Ban đ u là t tr do h i đ ng kỳ m c đi u hànhầ ự ị ộ ồ ụ ề

-Sau đó b sát nh p thành đ n v chính tr ,g i là xã,có xã tr ngị ậ ơ ị ị ọ ưở

-Th i B c thu c b nh h n b i t t ng Nho giáoờ ắ ộ ị ả ưở ở ư ưở

-Th i Pháp thu c th c ch t nh h ng không nhi u ngoài b ph n chínhờ ộ ự ấ ả ưở ề ộ ậ quy nề

-Sau 1945,bãi b h i đ ng kỳ m cỏ ộ ồ ụ

-S xâm nh p c a kinh t hàng hóa,suy gi m n n văn hóa c truy n,m t sự ậ ủ ế ả ề ổ ề ộ ố giá tr c truy n b đánh m t….ị ổ ề ị ấ

3.Vùng mi nề

M i vùng mi n l i có nh ng phong t c,t p quán riêng nh ng t u chung l iỗ ề ạ ữ ụ ậ ư ự ạ v n là nh ng vùng mi n thu c dân t c VN.ẫ ữ ề ộ ộ

4.Qu c gia:ố

-Qu c gia phong ki n ch đ t p quy nố ế ế ộ ậ ề

-Hình thành do lý do chính tr t t ng tr c r i m i đ n đ a lý lãnh thị ư ưở ướ ồ ớ ế ị ổ

-Có s h dung gi a văn hóa làng xã và văn hóa dân t c.ự ỗ ữ ộ

Ti p xúc-giao l u văn hóa.ế ư

1.

-Ti p xúc và giao l u văn hóa là s ti p nh n văn hóa n c ngoài b i dân t cế ư ự ế ậ ướ ở ộ ch th .ủ ể

Tr i qua th i gian sinh s ng và làm ăn b t kỳ m t t c ng i nào cũng hìnhả ờ ố ấ ộ ộ ườ thành cho mình nh ng b n s c riêng c a h .Tuy nhiên b t c nào cũng cóữ ả ắ ủ ọ ộ ộ nh ng nhu c u c b n gi ng nhau: nh ăn,ng ,ngh ,th ng th c cái đ p,traoữ ầ ơ ả ố ư ủ ỉ ưở ứ ẹ đ i hàng hóa…Nh ng nhu c u này đã đ y h trao đ i v i nhau nh ng th cóổ ữ ầ ẩ ọ ổ ớ ữ ứ th th a mãn nhu c u c a mình ho c c a ng i khác.Không ch th nh ngể ỏ ầ ủ ặ ủ ườ ỉ ế ữ bi n đ ng chính tr ,l ch s x y ra cũng đem đ n nh ng r i ro v ti p xúc vănế ộ ị ị ư ả ế ữ ủ ề ế hóa không t nguy n,làm n n văn hóa c a m t t c ng i có th b nhự ệ ề ủ ộ ộ ườ ể ị ả h ng b i văn hóa khác.Đi u này d n đ n s đa d ng trong n n văn hóa dânưở ở ề ẫ ế ự ạ ề t c và văn hóa th gi i,đây v n là m t đi u t t y u và v n đang di n ra t xaộ ế ớ ố ộ ề ấ ế ẫ ễ ừ x a đ n nay.ư ế

-C s hình thành:ban đ u do s trao đ i kinh t .Bên c nh đó còn nh ngơ ở ầ ự ổ ế ạ ữ ho t đ ng trao đ i phi kinh t mà nh h ng c a chúng đ n giao l u văn hóaạ ộ ổ ế ả ưở ủ ế ư không h nh (s trao đ i t ng v t ph m,v t ph m tôn giáo…).S ti p xúc vhề ỏ ự ổ ặ ậ ẩ ậ ẩ ự ế còn có đ c nh quan h giao ti p,quan h hôn nhân…,các cu c di c l nượ ờ ệ ế ệ ộ ư ớ nh …ỏ

-Giao l u văn hóa v a là k t qu c a trao đ i v a là chính b n thân s traoư ừ ế ả ủ ổ ừ ả ự đ i.Nh ng y u t l c h u,b o th sẽ d n d n m t đi thay th b ng nh ngổ ữ ế ố ạ ậ ả ủ ầ ầ ấ ế ằ ữ y u t đ c coi là văn minh,hi n đ i.ế ố ượ ệ ạ

-Hai y u t nh h ng đ n giao l u văn hóa:n i sinh và ngo i sinhế ố ả ưở ế ư ộ ạ

->Phân tích

-K t qu c a s t ng tác gi a n i sinh và ngo i sinh có 2 d ng th hi n:tế ả ủ ự ươ ữ ộ ạ ạ ể ệ ự nguy n ti p nh n và c ng b c ti p nh n.ệ ế ậ ưỡ ứ ế ậ

Ví d :T nguy n có ti p nh n văn hóa ăn đ ăn nhanh c a Mỹ,Văn hóa ăn hóaụ ự ệ ế ậ ồ ủ ăn m c phong cách Hàn Qu c c a ng i Hàn Qu c,Ph t giáo n Đ …ặ ố ủ ườ ố ậ Ấ ộ

C ng b c có ti ng Hán,Nho giáo c a Trung Qu c,nh ng công trình ki n trúcưỡ ứ ế ủ ố ữ ế Tây ph ng c a Pháp…ươ ủ

-M c đ ti p nh n trong giao l u cũng khác nhau:ti p nh n đ n thu n vàứ ộ ế ậ ư ế ậ ơ ầ ti p nh n sáng t oế ậ ạ

-S ti p nh n sáng t o có 3 m c:+Ti p nh n không toàn b mà ch ch n l cự ế ậ ạ ứ ế ậ ộ ỉ ọ ọ giá

Ví d :Vi t Nam ch c ch n có tham kh o b lu t c a các n c t b n nh ngụ ệ ắ ắ ả ộ ậ ủ ướ ư ả ư ch ti p nh n nh n gì phù h p v i văn hóa ng i VN đ đ a vào b lu t VN…ỉ ế ậ ữ ợ ớ ườ ể ư ộ ậ

+Ti p nh n c h th ng nh ng đã có s s p x p l i theo quan ni m ch thế ậ ả ệ ố ư ự ắ ế ạ ệ ủ ể

Ví d :ụ Ví d :S tích t t hàn th c c a Trung Qu c. Vào kho ng năm 654 tr cụ ự ế ự ủ ố ả ướ Công Nguyên thu c th i Xuân Thu, n c T n - m t n c ch h u c a nhàộ ờ ướ ấ ộ ướ ư ầ ủ Chu - có lo n. Vua nhà T n, lúc đó là Công t Trùng Nhĩ, ph i ch y lánh n n.ạ ấ ư ả ạ ạ Cùng đi theo Trùng Nhĩ có m t s bày tôi, trong đó có Gi i T Thôi.Trong m tộ ố ớ ư ộ l n ch y ch n,do không có đ l ng th c,Gioi T Thôi đã c t m t mi ng th tầ ạ ố ủ ươ ự ư ắ ộ ế ị đùi c a mình cho Trùng Nhĩ ăn.Gioi T Thôi theo phò Trùng Nhĩ su t 19ủ ư ố năm,n m tr i bao gian truân.Sau đó Trùng Nhĩ giành đ c ngai vàng,l p l i làế ả ượ ậ ạ nhà T n,ban th ng h u hĩnh cho nh ng ng i có công nh ng l i quên m tấ ưở ậ ữ ườ ư ạ ấ Gioi T Thôi.Ông cũng không oán trác,đ a m v núi Miên S n n.Gioi Tư ư ẹ ề ơ ở ẩ ư Thôi nh t quy t không ra ngoài nh n th ng c a vua n a.Nhà vua th y v yấ ế ậ ưở ủ ữ ấ ậ đ t r ng,gi c Giowsi T Thôi ra ngoài nh ng Gioi T Thôi nh t quy t khôngố ừ ụ ư ư ư ấ ế ch u ra,cu i cùng hai m con cùng ch t cháy bên trong.Hôm đó đúng ngày 5/3ị ố ẹ ế Âm l ch.Vua th ng xót cho l p mi u th Gioi T Thôi trên núi và ra l nh choị ươ ậ ế ờ ư ệ nhân dân TQ trong ba ngày 3-5/3 Âm L ch không đ c đôt l a,đó g i là T tị ượ ư ọ ế Hàn Th c.T c này đ c l u truy n kh p TQ,ngày nay ng i dân TQ l y ngàyự ụ ượ ư ề ắ ườ ấ 3/3 làm T t Hàn th c.ế ự

Tuy nhiên v v i VN,nó đã đ c bi n th thành câu chuy n t ng nh sề ớ ượ ế ể ệ ưở ớ ự tích sinh trăm tr ng c a Âu C và L c Long Quân.ứ ủ ơ ạ

+Mô ph ng và bi n th m t s thành t u c a văn hóa dân t c khác thành c aỏ ế ể ộ ố ự ủ ộ ủ dân t c mình.ộ

Ví d :văn hóa Chăm pa bi n th t văn hóa Ph t giáo ti u th a c a n Đụ ế ể ừ ậ ể ừ ủ Ấ ộ v i nh ng b c t ng các v th n c a đ o Balamon.ớ ữ ứ ượ ị ầ ủ ạ

2.Ti p xúc –giao l u văn hóa trong c t ng văn hóa Đông Nam Á:ế ư ơ ầ

a.V ph m vi ho t đ ng:ề ạ ạ ộ

Vùng Đông Nam Á trong nghiên c u văn hóa là vùng có ranh gi i phía B c tứ ớ ắ ừ b sông D ng T (Trung Qu c),phía Nam đ n t n qu n đ o Namờ ươ ư ố ế ậ ầ ả D ng,phía Tây kéo đ n t n biên gi i Át-xam c a n Đ ,phía đông là c m tươ ế ậ ớ ủ Ấ ộ ả ộ th gi i bán đ o và đ o n m c nh châu Đ i D ng.ế ớ ả ả ằ ạ ạ ươ

b.Văn hóa

Theo nghiên c u c a các nhà văn hóa h c,văn hóa Đông Nam Á có nh ngứ ủ ọ ữ đi m riêng bi t-phi Hoa phi n ch không ph i nh nh ng gì các nhà khoaể ệ Ấ ứ ả ư ữ h c Tây ph ng đã nói.Tr i qua th i gian dài,c ng đ ng dân c ĐNA đã hìnhọ ươ ả ờ ộ ồ ư thành nên m t s nét đ c tr ng,nh ng đi m chung thích nghi v i đi u ki nộ ố ặ ư ữ ể ớ ề ệ t nhiên nh t đ nh:ự ấ ị

Th nh t, đó là m t ph c th văn hóa lúa n c v i 3 y u t : văn hóa núi, vănứ ấ ộ ứ ể ướ ớ ế ố hóa đ ng b ng. Văn hóa bi n, trong đó y u t đ ng b ng ra đ i sau, chi mồ ằ ể ế ố ồ ằ ờ ế di n tích không gian l n nh ng đóng vai trò ch đ o. Đông Nam Á trong l chệ ớ ư ủ ạ ị s đã t ng đ c m nh danh là cái noi c a cây lúa n c và m t trong nămư ừ ượ ệ ủ ướ ộ trung tâm cây tr ng l n nh t th gi i. Vì v y, Đông Nam Á mang nh ng đ cồ ớ ấ ế ớ ậ ữ ặ tr ng c a vùng văn hóa, văn minh nông nghi p lúa n c. Cùng v i s n xu tư ủ ệ ướ ớ ả ấ lúa n c, trâu bò đ c thu n hóa và dùng làm s c kéo, đ t bi t là trâu. Côngướ ượ ầ ứ ặ ệ c dùng trong s n xu t sinh ho t, chi n đ u, d ng c nghi l ch y u đ cụ ả ấ ạ ế ấ ụ ụ ễ ủ ế ượ ch tác b ng đ ng và s t,.v.v..ế ằ ồ ắ

.Th hai: ho t đ ng kinh t chính c a Đông Nam Á là s n xu t nông nghi p.ứ ạ ộ ế ủ ả ấ ệ C dân thành th o ngh tr ng lúa n c và ngh đi bi n..ư ạ ề ồ ướ ề ể

.Th ba: trong c c u gia đình truy n th ng Đông Nam Á, ng i ph n có vaiứ ơ ấ ề ố ườ ụ ữ trò quy t đ nh trong ho t đ ng gia đình. Đây cũng là m t đ c điemr t o nênế ị ạ ộ ộ ặ ạ d u n riêng c a văn hóa Đông Nam Á so v i các qu c gia trong khu v c vănấ ấ ủ ớ ố ự hóa ph ng Đông và ph ng Tây..ươ ươ

.Th t : v m t văn hóa tinh th n, ngay t bu i ban đâu dân c Đông Nam Áứ ư ề ặ ầ ừ ổ ư đã hình thành cho mình m t di n m o văn hóa tinh th n khá phong phú vàộ ệ ạ ầ phát tri n trình đ i cao. Đi u đó th hi n s phát tri n c a t duy v nh nể ộ ề ể ệ ự ể ủ ư ề ậ th c xã h i và g n k t, quan ni m v tính ch t l ng phân, l ng h p c aứ ộ ắ ế ệ ề ấ ưỡ ưỡ ợ ủ

th gi i... tín ng ng Đông Nam Á bu i đ u là bái v t giáo v i th các th n:ế ớ ưỡ ổ ầ ậ ớ ờ ầ th n Đ t, th n M a, th m t Tr i, th cây, th Đá, th cá S u, đ c bi t là tínầ ấ ầ ư ờ ặ ờ ờ ờ ờ ấ ặ ệ ng ng ph n th c và th cún t tiên..ưỡ ồ ự ờ ổ

.Giai đo n th hai, vào th i kì Đông s n-th i kì k t tinh tinh th n dân t c, k tạ ứ ờ ơ ờ ế ầ ộ ế tinh văn hóa. Không ch gi a n n văn hóa Đông S n, văn hóa Sa Huỳnh vàỉ ở ữ ề ơ văn hóa Đ ng Nai có s trao đ i, ti p s c l n nhau, mà các n n văn hóa nàyồ ự ổ ế ứ ẫ ề đã có trao đ i ti p xúc khá m nh mẽ v i văn hóa Đông Nam Á. Ch ng có là,ổ ế ạ ớ ứ ng i ta tìm th y khá nhi u tr ng đ ng Đông S n thái lan, Mã Lai,ườ ấ ề ố ồ ơ ở Indônêxia, và mi n nam Trung Qu c (thu c khu v c văn hóa Đông Nam Á).ề ố ộ ự Nhi u tr ng đ ng có hoa văn, hình ng i, hình chim tìm th y T n Ninhề ố ồ ườ ấ ở ấ (nam Trung Qu c) mang phong cách Đ ng S n. R t nhi u rìu đ ng duôi énố ố ơ ấ ề ồ tìm th y Indônêxia đ c s n xu t theo phong các Đông S n (ki u rìu Làngấ ở ượ ả ấ ơ ể V c - Ngh An) các đ đ ng này ho c b ng con đ ng buôn bán mà có m t ạ ệ ồ ồ ặ ằ ườ ặ ở các n c trong khu v c, ho c đ c ch t o t i ch theo phong cách Đông s nướ ự ặ ượ ế ạ ạ ổ ơ mà nó ch u nh h ng..ị ả ưở

.N m trong khu v c Đông Nam Á, văn hóa Vi t Nam ngay t trong th i kì ti nằ ự ệ ừ ờ ề s đã mang nh ng s c thái c a văn hóa Đông Nam Á. Tuy nhiên, trong quáư ữ ắ ủ trình phát tri n l ch s , giao l u v i văn hóa Trung Qu c. n Đ , nh ng nhể ị ư ư ớ ố Ấ ộ ữ ả h ng m nh mẽ c a chúng ta đã khi n cho n n văn hóa c Đông Nam Á bưở ạ ủ ế ề ổ ị gi i th v m t c u trúc. Nh ng y u t , nh ng mãnh v n c a chúng trả ể ề ặ ấ ữ ế ố ữ ụ ủ ở thành c t ng sâu văn hóa Đông Nam Á trong n n văn hóa c a m i qu c giaơ ầ ề ủ ỗ ố trong khu v c và đ c b o l u nh các y u t , các giá tr chung t o nênự ượ ả ư ư ế ố ị ạ nh ng nét t ng đ ng v văn hóa..ữ ươ ồ ề

.Vào th i kỳ s s , ng i Vi t Nam đã t o d ng nên m t n n văn hóa b n đ aờ ơ ư ườ ệ ạ ự ộ ề ả ị r c r : văn hóa Đông S n - văn minh Sông H ng. Tr c khi ti p xúc v i vănự ở ơ ồ ướ ế ớ hóa Trung Hoa và n Đ , Vi t Nam đã hình thành m t n n văn hóa b n đ aẤ ộ ệ ộ ề ả ị v a có nh ng nét t ng đ ng v i n n văn hóa Đông Nam Á v a có cá tínhừ ữ ươ ồ ớ ề ừ b n s c riêng. Đi u này đ c th hi n m t s đi m nh sau:ả ắ ề ượ ể ệ ộ ố ể ư

Đ a bàn c trú c a ng i Vi t đã t ng đ i n đ nh, theo mô hình làng..ị ư ủ ườ ệ ươ ố ổ ị

.Ph ng th c s n xu t chính là nông nghi p, tr ng tr t, có k t h p v i chănươ ứ ả ấ ệ ồ ọ ế ợ ớ nuôi và đánh b t th y h i s n. Trong s n xu t nông nghi p, n i b t là n nắ ủ ả ả ả ấ ệ ổ ậ ề văn minh lúa n c, dùng s c kéo là trâu, bò..ướ ứ

.Trình đ luy n kim đ ng s c, ch tác d ng c lao đ ng, v t d ng đ trangộ ệ ồ ắ ế ụ ụ ộ ậ ụ ồ s c,....ứ

.B ng đ ng, s c đ t đ n m t trình đ điêu luy n và có cá tính văn hóa Vi t..ằ ồ ắ ạ ế ộ ộ ệ ệ

.Đã có ti ng t ng đ i n đ nh, đó là h ngôn ng Vi t - M ng..ế ươ ố ổ ị ệ ữ ệ ườ

.Đã có m t h th ng huy n tho i tr thành " m u g c", thành tâm th c c ngộ ệ ố ề ạ ở ẫ ố ứ ộ đ ng trong đ i s ng tinh th n ng i Vi t. H th ng huy n tho i này -h nồ ờ ố ầ ườ ệ ệ ố ề ạ ả ánh 5 lĩnh v c tr c t l n c a đ i s ng c ng đ ng dân t c quan tâm nh :ự ụ ộ ớ ủ ờ ố ộ ồ ộ ư ngu n g c gi ng n i, làm ăn xây d ng đ t n c, đánh gi c gi n c, đ i s ngồ ố ố ồ ự ấ ướ ặ ữ ướ ờ ố tâm linh và tình yêu l a đôi c a con ng i. T t c , ho c t ng ph n nh ng n iư ủ ườ ấ ả ặ ừ ầ ữ ộ dung đó đ c th hi n tho i r c r nh : L c Long Quân và m Âu C , S nượ ể ệ ạ ự ỡ ư ạ ẹ ơ ơ Tinh- Th y Tinh, Thánh Gi ng, An D ng v ng, ch đ ng t và tiên dung,...ủ ố ươ ươ ư ồ ư đó là m t tài s n tinh th n to l n có ý nghĩa t p h p s c m nh đoàn k t, ýộ ả ầ ớ ậ ợ ứ ạ ế th c t c ng văn hóa c a dân t c Vi t Nam trong su t hành trình l ch s ..ứ ự ườ ủ ộ ệ ố ị ư

.1000 năm d i ách đ h c a th ch Ph ng B c, văn hóa Đông S n b gi iướ ộ ộ ủ ế ế ươ ắ ơ ị ả th v m t c u trúc nh ng văn hóa Vi t v n phát tri n. Nh ng y u t vănể ề ặ ấ ư ệ ẫ ể ữ ế ố hóa Đông S n v n đ c l u gi trong các s m làng. Đây chính là m ch n cơ ẫ ượ ư ữ ớ ạ ướ ng m, là s c m nh đ ch nhân văn hóa Vi t Nam đ b n lĩnh trong giao l uầ ứ ạ ể ủ ệ ủ ả ư ti p bi n v i văn hóa Trung Hoa mà v n gi đ c b n s c văn hóa dânế ế ớ ẫ ữ ượ ả ắ t c</Pộ

2.Giao l u ti p bi n văn hóa Trung Hoaư ế ế

S giao l u ti p bi n gi a văn hóa VN và văn hóa Trung Hoa là m t s giaoự ư ế ế ữ ộ ự l u,ti p bi n r t dài qua nhi u th i kỳ l ch s VN.Cho đ n nay,không m tư ế ế ấ ề ờ ị ư ế ộ nhà văn hóa nào ph nh n s nh h ng c a văn hóa Trung Hoa đ n văn hóaủ ậ ự ả ưở ủ ế VN.Qúa trình giao l u ti p bi n y di n ra theo c hai đ ng c ng b c vàư ế ế ấ ễ ả ườ ưỡ ứ không c ng b c.ưỡ ứ

.Trung Hoa là m t trong nh ng trung tâm văn hóa l n ph ng Đông, có n nộ ư ớ ở ươ ề văn hóa lâu đ i và phát tri n r c r . Văn hóa Trung Hoa là n n văn hóa nôngờ ể ự ở ề

nghi p xu t phát t nông nghi p xu t phát t nông nghi p tr ng khô (tr ngệ ấ ừ ệ ấ ừ ệ ồ ồ kê và lúa m ch) trên đ t hoàng th c a vùng trung du Hoàng Hà. Do n m trênạ ấ ổ ủ ắ ngã ba trong đ i l c Châu Á và mi n bình nguyên Âu - Á, nên văn hóa Trungạ ụ ề Hoa v a mang nh ng đ c đi m văn hóa du m c c a các dân c ph ng b cừ ữ ặ ể ụ ủ ư ươ ắ và tây b c, v a th u hi u tinh hoa c a văn hóa nông nghi p tr ng lúa n cắ ừ ấ ể ủ ệ ồ ướ c a các dân c ph ng Nam. L ch s hình thành và phát tri n c a văn hóaủ ư ươ ị ư ể ủ Trung Hoa g n li n v i l ch s m r ng lãnh th b ng các cu c chinh ph t vắ ề ớ ị ư ở ộ ổ ằ ộ ạ ề m t quân s và truy n bá văn hóa c a t tiên ng i Trung Hoa t phía Tâyặ ự ề ủ ổ ườ ừ l u v c song Hoàng Hà theo h ng t tây sang đông, t b c xu ng nam. Cùngư ự ướ ừ ừ ắ ố v i s bành tr ng v ph ng nam các tri u đ i phong ki n Trung Hoa, đãớ ự ướ ề ươ ề ạ ế di n ra Trung hoa thâu hóa văn hóa ph ng nam, hán hóa các n n văn hóaễ ươ ề ph ng nam. V trí đ a lí và nh ng di n bi n c a l ch s đã t o các đi u ki nươ ị ị ữ ễ ế ủ ị ư ạ ề ệ g p g và ti p xúc th ng xuyên gi a văn hóa Vi t Nam và văn hóa Trungặ ỡ ế ườ ữ ệ Hoa. Ngày nay, không th ph nh n c a c a văn hóa Trung Hoa đ i v i vănể ủ ậ ủ ủ ố ớ hóa Vi t Nam là r t l n. V n đ đ t là trong cu c ti p xúc không cân s c này,ệ ấ ớ ấ ề ặ ộ ế ứ ng i Vi t Nam làm th nào đ văn hóa dân t c v n t n t i và phát tri n,ườ ệ ế ể ộ ẫ ồ ạ ể v n kh n đ nh đ c b n s c văn hóa c a mình..ẫ ẳ ị ượ ả ắ ủ

Giao l u c ng b c di n ra hai giai đo n l ch s đi n hình: t th k I đ nư ưỡ ứ ễ ở ạ ị ư ể ừ ế ỉ ế th kỹ th X và t 1407 đ n 1427 su t thiên niên sau công nguyên, các đế ứ ừ ế ố ế ch Ph ng B c ra s c th c hi n các chính sách đ ng hóa v ph ng di nế ươ ắ ứ ự ệ ồ ề ươ ệ văn hóa nh m bi n n c ta tr thành m t qu n, huy n c a trung Hoa. Tằ ế ướ ở ộ ậ ệ ủ ừ 1407 đ n 1427 là giai đo n nhà Minh xâm chi m Đ i Vi t. Trong s các kế ạ ế ạ ệ ố ẻ thù t ph ng b c, gi c Minh là k thù tàn b o đ i v i văn hóa Đ i Vi t.ừ ươ ắ ặ ẻ ạ ố ớ ạ ệ Minh Thành t ban l nh cho viên t ng Tr ng Ph ch huy binh t ng vàoổ ệ ướ ươ ụ ỉ ướ xâm l c Đ i Vi t: "Binh lính vào n c Nam, tr sách v và b n in đ o Ph t,ượ ạ ệ ướ ừ ở ả ạ ậ đ o Lão thì không thiêu h y, ngoài ra h t th i m i sách v khác, văn t choạ ủ ế ả ọ ở ự đ n ca lý dân gian hay sách d y tr nh ... m t mãnh m t ch đ u ph i đ tế ạ ẻ ỏ ộ ộ ữ ề ả ố h t. Kh p trong n c phàm nh ng bia do ng i Trung Qu c d ng t x a đ nế ắ ướ ữ ườ ố ự ừ ư ế nay thì đ u gi gìn c n th n còn các bia do An Nam d ng thì phá h y t t c ,ề ữ ẩ ậ ự ủ ấ ả m t ch ch đê còn"..ộ ữ ớ

.Giao l u ti p bi n văn hóa m t cách t nguy n là d ng th c th hai c aư ế ế ộ ự ệ ạ ứ ứ ủ quan h gi a văn hóa Vi t Nam và văn hóa Trung Hoa..ệ ữ ệ

.Tr c th i kỳ B c thu c đã t ng di n ra giao l u t nhiên gi a dân t cướ ờ ắ ộ ừ ễ ư ự ữ ộ ng i Hán v i c dân Bách Vi t nghiên c u l ch s văn minh Trung Hoaườ ớ ư ệ ứ ị ư ng i ta th y có nhi u y u t văn hóa ph ng Nam đã đ c ng i hán ti pườ ấ ề ế ố ươ ượ ườ ế nh n t c đ i nh ng y u t này nh p sâu vào văn hóa hán, đ c h th ngậ ừ ổ ạ ữ ế ố ậ ượ ệ ố hóa, nâng cao "ch nghĩa hóa" r i truy n bá tr l i ph ng nam d i dáng vữ ồ ề ở ạ ươ ướ ẻ m i. Có th nói, đó là s giao l u ti p xúc hai chi u h c h i l n nau gi a cácớ ể ự ư ế ề ọ ỏ ẫ ữ n n văn hóa. Hi n nay đã phát hi n đ c tr ng đ ng và nhi u đ đ ng đôngề ệ ệ ượ ố ồ ề ồ ồ S n trên đ t trung Hoa, đ ng th i cũng phát hi n nhi u v t ph m. Mang d uơ ấ ồ ờ ệ ề ậ ẩ ấ

n trung hoa trong các di ch kh o c h c Vi t Nam. Trong n n văn hóaấ ỉ ả ổ ọ ở ệ ề đông s n, ng i ta đã nh n th y khá nhi u di v t c a văn hóa ph ng b cơ ườ ậ ấ ề ậ ủ ươ ắ n m c nh nh ng hi n v t c a văn hóa đông s n. Ch ng h n nh ng đ ng ti nằ ạ ữ ệ ậ ủ ơ ả ạ ữ ồ ề th i t n hán, ti n ngũ thù đ n hán, các d ng c sinh ho t c a quí t c hán nhờ ầ ề ờ ụ ụ ạ ủ ộ ư g ng đ ng, m đ ng... có th nh ng s n ph m y là k t qu c a s trao đ iươ ồ ấ ồ ể ữ ả ẩ ấ ế ả ủ ự ổ thông th ng gi a hai n c..ươ ữ ướ

. th i kỳ đ c l p t ch , nhà n c quân ch Đ i Vi t đ c mô ph ng theoỞ ờ ộ ậ ự ủ ướ ủ ạ ệ ượ ỏ mô hình nhà n c phong ki n trung hoa. Nhà lý, nhà tr n v t ch c chính trướ ế ầ ề ổ ứ ị xã h i l y c ch nho giáo làm g c tuy v n ch u nh h ng r t đ m c a ph tộ ấ ơ ế ố ẫ ị ả ưở ấ ậ ủ ậ giáo đ n nhà lê đã hoàn toàn t nguy n và ch u nh h ng c a nho giáo sâuế ự ệ ị ả ưở ủ s c..ắ

.Cũng c n nh n th c rõ rang ngay c trong giao l u c ng b c, ng i vi tầ ậ ứ ả ư ưỡ ứ ườ ệ luôn có ý th c ch ng l i s đ ng hóa v ph ng di n văn hóa, chuy n th bứ ố ạ ự ồ ề ươ ệ ể ế ị đ ng thành th ch đ ng b ng cách b n đ a hóa văn hóa hán đ t làm giàuộ ế ủ ộ ằ ả ị ể ự cho b n thân mình mà không b đ ng hóa v ph ng di n văn hóa..ả ị ồ ề ươ ệ

C hai d ng th c c a giao l u ti p bi n văn hóa c ng b c và t nguy n gi aả ạ ứ ủ ư ế ế ưỡ ứ ự ệ ữ văn hóa Vi t Nam v i văn hóa Trung Hoa đ u là nhân t cho s v n đ ng c aệ ớ ề ố ự ậ ộ ủ văn hóa Vi t Nam trong di n trình l ch s ng i Vi t luôn có ý th c v c lên,ệ ễ ị ư ườ ệ ứ ượ thâu hóa nh ng giá tr văn hóa trung hoa đ làm giàu cho văn hóa dân t c vàữ ị ể ộ đã đ t đ c nh ng thành t u đáng k trong giao l u ti p bi n v i văn hóaạ ượ ữ ự ể ư ế ế ớ trung hoa..

.V văn hóa v t th : ng i Vi t đã ti p nh n m t s kỹ thu t trong s n xu tề ậ ể ườ ệ ế ậ ộ ố ậ ả ấ nh : kỹ thu t rèn, đúc s t, gang đ làm ra công c s n xu t và sinh ho t, kỹư ậ ắ ể ụ ả ấ ạ thu t dùng phân đ làm tăng đ m u m cho đ t, dân gian g i là "phân b c",ậ ể ộ ầ ở ấ ọ ắ

kỹ thu t xây c t n i b ng g ch ng i. Ng i Vi t cũng h c đ c kinhậ ấ ơ ở ằ ạ ố ườ ệ ọ ượ nghi m dùng đá đ p đ ngân song bi n, bi n c i k làm đ g m (g m trángệ ắ ể ể ế ả ỷ ồ ố ố men)....

.V văn hóa phi v t th : Vi t Nam ti p nh n ngôn ng c a ng i Trung Hoaề ậ ể ệ ế ậ ữ ủ ườ (c t v ng l n ch vi t), ti p thu h t t ng Trung Hoa c đ i (nho gia,ả ừ ự ẫ ữ ế ế ệ ư ưở ổ ạ đ o gia) trên tinh th n h n dung, hòa h p vói tính ng ng b n đ a và các hạ ầ ỗ ợ ưỡ ả ị ệ t t ng khác, mô ph ng h th ng giáo d c theo tinh th n nho giáo, ti pư ưở ỏ ệ ố ụ ầ ế nh n m t s phong t c l t t l h i,....ậ ộ ố ụ ễ ế ễ ộ

3.Giao l u ti p bi n văn hóa n Đư ế ế Ấ ộ

Khác v i Trung Hoa, n Đ không có đ ng biên gi i chung v i VN.Do đó nớ Ấ ộ ườ ớ ớ Ấ Đ không có con đ ng ti p xúc tr c ti p v i văn hóa VN tuy nhiên s nhộ ườ ế ự ế ớ ự ả h ng c a văn hóa n Đ t i VN không h nh .S ti p xúc này di n ra theoưở ủ Ấ ộ ớ ề ỏ ự ế ễ nhi u con đ ng,ch y u bình và tr i r ng trên ba n n văn hóa chính c aề ườ ủ ế ả ộ ề ủ VN:văn hóa Vi t p B c B ,văn hóa Óc Eo Nam B ,văn hóa Chăm pa Trungệ ở ắ ộ ở ộ ở B .ộ

n Đ là m t trung tâm văn hóa văn minh l n, c a khu v c ph ng đông vàẤ ộ ộ ớ ủ ự ươ th gi i. Văn minh n Đ lan t a kh p khu v c Đông Nam Á và trên nhi nế ớ Ấ ộ ỏ ắ ự ề bình di n có nh h ng sâu đ m đ n văn hóa Vi t Nam b ng nhi u hìnhệ ả ưở ậ ế ệ ằ ề th c..ứ

. Giao l u và ti p bi n v i văn hóa n đ di n ra b ng con đ ng hòa bình.ư ế ế ớ Ấ ộ ễ ằ ườ Các th ng gia, các nhà s n đ đ n vi t nam v i m c đích th ng m i,ươ ư Ấ ộ ế ệ ớ ụ ươ ạ truy n bá văn hóa tôn giáo vì v y, giao l u ti p biên v i văn hóa n Đ mangề ậ ư ế ớ Ấ ộ nh ng d u n, đ c đi m khác v i giao l u ti p bi n v i văn hóa Trung Hoa.ữ ấ ấ ặ ể ớ ư ế ế ớ Tronng l ch s , c dân c a các vùng văn hóa trên m nh đ t này đã ti p nh nị ư ư ủ ả ấ ế ậ văn hóa n đ và t o cho mình nh ng s c thái văn hóa riêng..ấ ộ ạ ữ ắ

.Giao l u v i văn hóa n đ nh ng th i kỳ l ch s khác nhau, không gian vănư ơ ấ ộ ở ữ ờ ị ư hóa khác nhau, thì n i dung giao l u cũng khác nhau..ộ ư

. thiên niên kỹ đ u công nguyên trên lãnh th vi t nam hi n nay có ba n nở ầ ổ ệ ệ ề văn hóa: văn hóa cùng châu th b c b , văn hóa chăm pa và văn hóa óc eo.ổ ắ ộ

nh h ng c a văn hóa n đ khá toán di n. Trên n n t ng c t ng văn hóaả ưở ủ ấ ộ ệ ề ả ơ ầ

b n đ a các đ o sĩ bà la môn đ n t n đ đã t ch c, xây d ng m t qu c giaả ị ạ ế ừ ấ ộ ổ ứ ự ộ ố mô ph ng mô hình c a n đ t t c các m t: t ch c chính tr , thi t ch xãỏ ủ ấ ộ ở ấ ả ặ ổ ứ ị ế ế hôi, đô th , giao thông cùng v i vi c truy n bá các thành t văn hóa tinh th nị ớ ệ ề ố ầ nh ch vi t, tôn giáo....ư ữ ế

.Văn hóa n đ đã góp ph n quan tr ng vào quá trình hình thành v ng qu cấ ọ ầ ọ ươ ố chăm pa và m t n n văn hóa chăm pa phát tri n r c r và đ y b n s c.ộ ề ể ự ỡ ầ ả ắ Ng i chămpa đã ti p nh n mô hình văn hóa n đ t vi c t ch c nhà n cườ ế ậ ấ ộ ừ ệ ổ ứ ướ cho đ n vi c t o d ng và phát tri n cácv thành t văn hóa h đã r t linh ho tế ệ ạ ự ể ố ọ ấ ạ trong ti p bi n văn hóa n đ đ t o d ng nên n n văn hóa chăm pa v iế ế ấ ộ ể ạ ụ ề ớ nh ng s c thái văn hóa đan xen gi a n đ đông nam á và văn hóa b n đ aữ ắ ữ ấ ộ ả ị chăm pa đ c s c. Đi u này th hi n trên các lĩnh v c c a các thành t vănặ ắ ề ể ệ ự ủ ố hóa, đ c bi t là ch vi t, tôn giáo, ki n trúc và ngh thu t..ặ ệ ữ ế ế ệ ậ

.Giao l u và ti p bi n v i văn hóa n đ c a ng i vi t vùng châu th b cư ế ế ớ ấ ộ ủ ườ ệ ở ổ ắ b l i di n ra trong đ c đi m hoàn c nh l ch s riêng. Tr c khi ti p xúc v iộ ạ ễ ặ ể ả ị ư ướ ế ớ văn hóa n đ , văn hóa c a ng i vi t đã đ nh hình và phát tri n. D i th iấ ộ ủ ườ ệ ị ể ướ ờ b c thu c ,ng i vi t ti p nh n văn hóa n đ v a tr c ti p qua các th ngắ ộ ườ ệ ệ ậ ấ ộ ừ ự ế ươ gia, các nhà s t n đ sang và v a gián ti p qua trung hoa. Nh ng th kư ừ ấ ộ ừ ế ữ ế ỷ đ u công nguyên ng i vi t ti p nh n văn hóa n đ trong hòa c nh đ cầ ườ ệ ế ậ ấ ộ ả ặ bi t: n c m t và ph i đ i m t v i văn hóa hán. B i v y, nh h ng c a vănệ ướ ấ ả ố ặ ớ ở ậ ả ưở ủ hóa n đ không ch di n ra trong t ng l p dân chúng mà còn có s c phátấ ộ ỉ ể ầ ớ ứ tri n l n. Vùng châu th b c b tr thành đ a bàn trung chuy n văn hóa nể ớ ổ ắ ộ ở ị ể ấ đ , đ c bi t là tôn giáo. Giao châu tr thành trung tâm ph t giáo l n đôngộ ặ ệ ở ở ậ ớ ở nam á. Ng i vi t ti p nh n ph t giáo m t cách dung d b i đ o ph t m tườ ệ ế ậ ậ ộ ị ở ạ ậ ở ộ s n i dung giáo lý phù h p v i tính ng ng b n đ a vi t nam..ố ộ ợ ớ ưỡ ả ị ệ

.Nghiên c u giao luw ti p bi n gi a văn hóa vi t nam và văn hóa n đ c nứ ế ế ữ ệ ấ ộ ầ chú ý các đ c đi m sau: .ặ ể

.Ng i vi t đã ti p nh n văn hóa n đ và đ c bi t là đ o ph t trên tinh th nườ ệ ế ậ ấ ộ ặ ệ ạ ậ ầ c b n là h n dung tôn giáo khi vào vi t nam, ph t giáo đã ti p xúc ngay v iơ ả ỗ ệ ậ ế ớ tính ng i b n đ a c a dân t c và đã chung s ng v i chúng. T tính ng ngườ ả ị ủ ộ ố ớ ừ ưỡ th các hi n t nhiên, th n th n nông nghi p tính ng ng ph n th c c aờ ệ ự ờ ữ ầ ệ ưỡ ồ ự ủ văn hóa b n đ a ng i vi t đã thâu phán nh ng y u t c a đ o ph t và t oả ị ườ ệ ữ ế ố ủ ạ ậ ạ nên m t dòng ph t giáo dân gian th i t pháp h t s c đ c s c....ộ ậ ờ ứ ế ứ ặ ắ

.Ph t giáo n đ đ n giao châu không ch là m t hi n t ng tôn giáo mà cònậ ấ ộ ế ỉ ộ ệ ượ là m t hi n t ng văn hóa. Cùng v i đ o ph t m t t ng th văn hóa n đ đãộ ệ ượ ớ ạ ậ ộ ổ ể ấ ộ

nh h ng đ n vi t nam ngay t đ u công nguyên: ngon ng , âm nh c, vũả ưở ế ệ ừ ầ ư ạ đ o, ngh thu t.... Cũng đã hình thành vi t nam nh ng công trình văn hóa,ạ ệ ậ ở ệ ữ ngh thu t có giá tr : h th ng chùa, thap.....ệ ậ ị ệ ố

.Ti p nh n văn hóa n đ th i kỳ b c thu c có th xem là m t đ i tr ngế ậ ấ ộ ở ờ ắ ộ ể ộ ố ọ v i nh h ng c a văn hóa hán, th hi n tinh th n ch ng đ ng hóa văn hóaớ ả ưở ủ ể ệ ầ ố ồ c a ng i vi t..ủ ườ ệ

. .

4.Giao l u và ti p bi n văn hóa ph ng Tâyư ế ế ươ

Giao l u và ti p bi n v i văn hóa ph ng Tây đ c bi t n a sau c a th kư ế ế ớ ươ ặ ệ ở ư ủ ế ỷ XII đã t o b c chuy n có tính ch t b c ngo t trong s phát tri n c a vănạ ướ ể ấ ướ ặ ự ể ủ hóa Vi t Nam.ệ

Giao l u v i văn hóa ph ng Tây đã t ng phát tri n r t s m trong l ch s .ư ớ ươ ừ ể ấ ớ ị ư Nghiên c u văn hóa kh o c ng i ta th y trong văn hóa Óc Eo có nhi u diứ ả ổ ườ ấ ề v t c a c dân La Mã c đ i, ch ng t h đã có nh ng quan h th ng m iậ ủ ư ổ ạ ứ ổ ọ ữ ệ ươ ạ qu c t r ng rãi. Th k XVI , các linh m c ph ng Tây đã vào truy n giáo ố ế ộ ế ỷ ụ ươ ề ở vùng H i H u (nay thu c t nh Nam Đ nh) và chúa Tr nh vua Lê Đàng ngoàiả ậ ộ ỉ ị ị ở cũng nh các chúa Nguy n Đàng Trong, r i nhà Tây S n đ u có quan hư ễ ở ồ ơ ề ệ ph ng Tây. Tuy nhiên, giao l u văn hóa toàn di n th c s di n ra khi Phápươ ư ệ ự ự ễ xâm l c Vi t Nam.ượ ệ

Qúa trình giao l u văn hóa VN và văn hóa ph ng Tây giai đo n này đã khi nư ươ ạ ế ng i VN thay đ i l i c u trúc n n văn hóa c a mình và đi vào vòng quay vănườ ổ ạ ấ ề ủ minh công nghi p.Di n m o văn hóa VN thay đ i theo các ph ng di n:ệ ệ ạ ổ ươ ệ

-Ch Qu c ng :ch Qu c ng ra đ i,t ch là ch đ các giáo sĩ truy n báữ ố ữ ữ ố ữ ờ ừ ỗ ữ ể ề đ o Thiên chúa đã tr thành lo i ch đ c s d ng ph bi n trong nhânạ ở ạ ữ ượ ư ụ ổ ế dân.Hãy cùng tìm hi u s ra đ i c a ch Qu c ng .ể ự ờ ủ ữ ố ữ

Vào th k XVII,các n c ph ng Tây th ng xuyên sang VN buôn bán quaế ỷ ướ ươ ườ con đ ng bi n.Ti p theo đó là các v giáo sĩ B Đào Nha sang đ truy n báườ ể ế ị ồ ể ề Thiên Chúa Giaso.Đ thu n l i cho con đ ng gi ng đ o và ghi chép l i tàiể ậ ợ ườ ả ạ ạ

li u cho ng i b n x ,các giáo sĩ ng i B Đào Nha này đã dùng kí t trongệ ườ ả ứ ườ ồ ự b ng ch cái B Đào nha,La tinh và Hi L p đ phiên âm gi ng ng i Vi t.ả ữ ồ ạ ể ọ ườ ệ

-S xu t hi n c a các ph ng ti n văn hóa nh :nhà in,máy in VN..ự ấ ệ ủ ươ ệ ư ở

-S xu t hi n c a báo chí,nhà xu t b nự ấ ệ ủ ấ ả

-S xu t hi n c a m t lo t các th lo i ,lo i hình văn ngh m i nh ti uự ấ ệ ủ ộ ạ ể ạ ạ ệ ớ ư ể thuy t,th m i,đi n nh,k ch nói,h i h a…ế ơ ớ ệ ả ị ộ ọ

Đi u đáng quan tâm đây là s ti p xúc này x y ra trong đi u ki n n c taề ở ự ế ả ề ệ ướ v a ph i đánh đu i quân xâm l c,v a ph i ti p nh n n n văn hóa Tâyừ ả ổ ượ ừ ả ế ậ ề ph ng tiên ti n đ hi n đ i hóa đ t n c.Ch trong m t th i gian ng n màươ ế ể ệ ạ ấ ướ ỉ ộ ờ ắ di n m o đ t n c đã thay đ i h n,r i b ph ng th c s n xu t châu Á.ệ ạ ấ ướ ổ ẳ ờ ỏ ươ ứ ả ấ

5.Giao l u văn hóa trong th i kỳ hi n đ i:ư ờ ệ ạ

V văn hóa, đ ng ta th c hi n m r ng giao l u văn hóa n c ngoài d iề ả ự ệ ở ộ ư ướ ướ nhi u hình th c: gi i thi u r ng rãi nh ng giá tr văn hóa c a dân t c Vi tề ứ ớ ệ ộ ữ ị ủ ộ ệ Nam v i th gi i, đ ng th i cũng l a ch n đ a vào n c ta các giá tr văn hóaớ ế ớ ồ ờ ự ọ ư ướ ị ti n b c a các n c, m r ng ho t đ ng văn hóa qu c t d i nhi u hìnhế ộ ủ ướ ở ộ ạ ộ ố ế ướ ề th c h p tác, trao đ i, h c t p l n nhau. Tuy nhiên, c n có quy đ nh và nh ngứ ợ ổ ọ ậ ầ ầ ị ữ bi n pháp h u hi u đ b o v nh ng giá tr văn hóa dân t c, ch ng n n ch yệ ữ ệ ể ả ề ữ ị ộ ố ạ ả máu văn hóa, nh t là đ i v i các c v t, b o v t qu c gia, cũng nh ch ng sấ ố ớ ổ ậ ả ậ ố ư ố ự thâm nh p vào n c ta nh ng văn hóa ph m đ c h i, đ i t y,...ậ ướ ữ ẩ ộ ạ ồ ụ

Nh ng bi n đ i c a hoàn c nh l ch s hôm nay khi n cho giao l u ti p bi nữ ế ổ ủ ả ị ư ế ư ế ế Vi t Nam thay đ i v nhi u ph ng di n:ở ệ ổ ề ề ươ ệ

Th nh t, giao l u và ti p bi n văn hóa hôm nay là giao l u và ti p bi nứ ấ ư ế ế ư ế ế trong th i đ i tin h c. S xu t hi n c a kinh t tri th c và s bùng n c aờ ạ ọ ự ấ ệ ủ ế ứ ự ổ ủ công ngh thông tin khi n cho văn hóa, các s n ph m văn hóa tr nên vôệ ế ả ẩ ở cùng phong phú và đa d ng. Th i đ i ngày nay có nh ng hình th c, s n ph mạ ờ ạ ữ ứ ả ẩ giao l u mà tr c kia ch a h có, ph ng ti n giao l u r t đa d ng, n i dungư ướ ư ề ươ ệ ư ấ ạ ộ giao l u h t s c phong phú và ph c t p.ư ế ứ ứ ạ

Th hai, công cu c đ i m i d i s lãnh đ o c a Đ ng C ng S n Vi t Namứ ộ ổ ớ ướ ự ạ ủ ả ộ ả ệ khi n cho giao l u và ti p bi n văn hóa trong t th ch đ ng t nguy n,ế ư ế ế ư ế ủ ộ ự ệ không b áp đ t hay c ng ch .ị ặ ưỡ ế

Th ba, giao l u và ti p bi n văn hóa Vi t Nam hi n nay t o s chuy nứ ư ế ế ở ệ ệ ạ ự ể bi n văn hóa trên t t c các lĩnh v c c a đ i s ng văn hóa, đ c bi t là lnhxế ấ ả ự ủ ờ ố ặ ệ v c khoa h c và công ngh , giáo d c và đào t o,....ự ọ ệ ụ ạ

.Th t , giao l u văn hóa Vi t Nam đang đ t ra nh ng th i c và nh ngứ ư ư ở ệ ặ ữ ờ ơ ữ thách th c m i. V n đ đ t ra đây là làm th nào m r ng cánh c a giaoứ ớ ấ ề ặ ở ế ở ộ ư l u đ văn hóa dân t c có c h i phát tri n, hòa nh p v i th gi i hi n đ iư ể ộ ơ ộ ể ậ ớ ế ớ ệ ạ mà v n gi đ c b n săc văn hóa dân t c.ẫ ữ ượ ả ộ

NH NG THÀNH T C A VĂN HÓAỮ Ố Ủ

M ng văn hóa sinh ho t tinh th n bao g m r t nhi u các thành t khác nhauả ạ ầ ồ ấ ề ố nh pháp lu t, phong t c t p quán, tín ng ng, tôn giáo, văn ch ng sânư ậ ụ ậ ưỡ ươ kh u, đi n nh,... trong ph n này, chúng ta sẽ tìm hi u 4 lĩnh v c đ c coiấ ệ ả ầ ể ự ượ g n gũi nh t trong đ i s ng sinh ho t cá nhân và c ng đ ng nh : ngôn ng ,ầ ấ ờ ố ạ ộ ồ ư ữ tín ng ng, tôn giáo và phong t c l t t, l h i.ưỡ ụ ễ ế ễ ộ

NGÔN NG .Ữ

Ngôn ng đ c xem là m t lĩnh v c tiêu bi u, k t tinh văn hóa c a m t dânữ ượ ộ ự ể ế ủ ộ t c. Boiwr vì ngông ng là công c , ph ng ti n giúp cho con ng i t duy,ộ ữ ụ ươ ệ ườ ư bi u đ t nhũng nh n th c và tình c m v th gioiws, v con ng i. Ngôn ngể ạ ậ ứ ả ề ế ề ườ ữ sinh ra cùng voiws trình đ và năng l c t duy c a con ng i. Nó là s n ph mộ ự ư ủ ườ ả ẩ c a c ng đ ng, m i cá nhân s d ng ch u s qui đ nh c a chu n m c, quiủ ộ ồ ọ ư ụ ị ự ị ủ ẩ ự

c và tâm th c c a c c ng đ ng. Ngôn ng v a là ph ng ti n đ chuy nướ ứ ủ ả ộ ồ ữ ừ ươ ệ ể ể t i văn hóa , b o luuw văn hóa, v a là hi n thân c a văn hóa.ả ả ừ ệ ủ

Nhìn vào ngôn ng , c n quan tâm toiws hai ph ng di n c a nó là: ti ng nóiữ ầ ươ ệ ủ ế và ch vi t.ữ ế

1.Ti ng nói.ế

Ti ng vi t đ c c u t o boiwr sáu thanh và ti ng r i (đ n âm ti t). Nh v yế ệ ượ ấ ạ ế ớ ơ ế ờ ậ ti ng vi t giàu thanh đi u, âm săc phong phú. Trong khi ti ng hoa ch có 4ế ệ ệ ế ỉ

thanh: ho c các ti ng c a các dân t c ph ng tâychir chú tr ng đ ntrojng âmặ ế ủ ộ ươ ọ ế và nh đi u c a l i nói và là th ti ng đa âm ti t. Đ c đi m c u t o nàyữ ệ ủ ờ ứ ế ế ặ ể ấ ạ mang đ n cho ti ng nói ng i vi t có âm đi u giàu nh c tính. Đây cũng làế ế ườ ệ ệ ạ m t đi u ki n thu n l i cho n n th ca dân gian Vi t Nam phát tri n voiwsộ ề ệ ậ ợ ề ơ ệ ể nh ng th th sáu tám, hay đ ng dao 4 ch r t d i giàu tính nh c.ữ ể ơ ồ ữ ấ ồ ạ

Ngông ng ng i vi t n m trong h th ng Vi t M ng, ch u nh h ng táữ ườ ệ ằ ệ ố ệ ườ ị ả ưở đ ng qua l i v i các h ngôn các h ngôn ng khác nh Môn- Kh me, Tày-ộ ạ ớ ệ ệ ữ ư ơthái, Hán. Nh t là khi ch u nh h ng c a n n văn hóa Trung Hoa, lopws tấ ị ả ưở ủ ề ừ Hán đã đ c vi t hóa, t o nên m t l p t Hán Vi t(t hán đ c phát theo âmượ ệ ạ ộ ớ ừ ệ ừ ượ vi t) tham gia vào v n t v ng c a ti ng vi t, làm giàu ngông ng Vi t Nam.ệ ố ừ ự ủ ế ệ ữ ệ K c sau này, sau khi ti p xúc v i n n văn minh văn hóa ph ng tây, m t sể ả ế ớ ề ươ ộ ố

g c nh Pháp, Anh, Mỹ... đi vào đ i s ng Vi t Nam. T t c s vay m nừ ố ư ờ ố ệ ấ ả ự ượ nàylaf hi n t ng cũng th ng th yowr các ngôn ng khác và đ i voiwsệ ượ ườ ấ ữ ố ti ng vi t là không ngo i l .ế ệ ạ ệ

V ngh thu t giao ti p, ng i vi t th ng h ng toiws cách nói mang tínhề ệ ậ ế ườ ệ ườ ướ tình c m (tr ng tình c m, d nghe), tính bi u tr ng (s d ng thành ng , t cả ọ ả ể ể ư ư ụ ư ụ ng , con s ), theo ph ng pháp nhúng th ng, đ cao ng i khác "x ngữ ố ươ ườ ề ườ ư khiêm hô tôn". M t đi m d nhìn th y n a là các đ i t x ng hô c a ng iộ ể ễ ấ ữ ạ ừ ư ủ ườ vi t đi u theo tính ch t gia đình (cô, dì, bác, cháu, con,...). Đây là m t đi mệ ề ấ ộ ể riêng trong giao ti p c a ng i vi t, n u đ m b o tính ch t v a m c sẽ r tế ủ ườ ệ ế ả ả ấ ừ ứ ấ t t, n u b l m d ng sẽ tr nên khá phiên toái. Gây c n tr t i m i quan h ,ố ế ị ạ ụ ở ả ỏ ớ ố ệ t i hi u qu c a công vi c.ớ ệ ả ủ ệ

2.Ch vi t.ữ ế

L ch s ch vi t c a ng i vi t có các b c nh sau:ị ư ữ ế ủ ườ ệ ướ ư

Ng i vi t c x a có ch vi t. Các nhà nghiên c u đ a ra ph ng đoán này cănườ ệ ổ ư ữ ế ứ ư ỏ c vào các ch ng c nh : hoa văn trên các đ binh khí , d ng c b ng đ ng,ứ ứ ứ ư ồ ụ ụ ằ ồ có r t nhi u ký t ban đ u: các đ ng v ch ngang d c trong m t di n tíchấ ề ự ầ ườ ạ ọ ộ ệ lonws bãi đá c Sa Pa có th là m t lo i ký t nào đó: cu i cùng là d a vàoổ ể ộ ạ ự ố ự sách c Trung Hoa cho bi t: ng i ph ng nam x a kia có m t ch khoa đ uổ ế ườ ươ ư ộ ữ ẩ (hình con nòng n c boiw trong n c).ọ ướ

B c th hai là ch hán. Khi n c ta bi n thành qu n, huy n c a trung hoaướ ứ ữ ướ ế ậ ệ ủ vào nh ng năm đ u công nguyên , các thía thú trung hoa đã ti n hành mữ ầ ế ở tr ng d i h c b ng ti ng hán, truy n bá ch hán. Ng i đ u tiên ti n hànhườ ạ ọ ằ ế ề ữ ườ ầ ế công vi c này là Sỹ Nhi p. T b y gi , n c vi t có m t đ i ngũ trí th c sệ ế ừ ấ ờ ướ ệ ộ ộ ứ ư d ng ch hán, có ng i đ đ t cao. Kh ng công ph là ng i h c gi i tàiụ ữ ườ ỗ ạ ươ ụ ườ ọ ỏ cao, đã t ng đ c b làm t t ng nhà đ ng. Lý C m, Lý Ti n cũng làừ ượ ổ ể ướ ườ ầ ế nh ng ng i n i ti ng h c r ng tài cao. Đ c bi t có Tinh Thi u, m t ng iữ ườ ổ ế ọ ộ ặ ệ ề ộ ườ hán h c tài gi i, nh ng đã không hopwj tác voiws l c l ng đô h , mà thamọ ỏ ư ự ượ ộ gia vào kh i nghĩa c a Lý Nam Dedes, đ c c làm t ng văn đúng đ u banở ủ ượ ư ướ ầ văn c a nhà n c V n Xuân.ủ ướ ạ

Ch hán, t b y gi tr đi chính th c đi vào n c ta nh m t công c giaoữ ừ ấ ờ ở ứ ướ ư ộ ụ ti p hành chính. B t đ u t th k th XI tr đi, khi đ t n c ta giành đ cế ắ ầ ừ ế ỷ ứ ở ấ ướ ộ l p, các tri u đ i Lý, Lê, Nuy n đã coi ch hán là th ch chính th c trongậ ề ạ ễ ữ ứ ữ ứ n n khoa c giáo d c và giao d ch hành chính. Nhi u sáng tác văn h c, nhi uề ư ụ ị ề ọ ề tác ph m s h c, các văn bia, câu đ i... đ u đ c vi t b ng ti ng Hán.ẩ ư ọ ố ề ượ ế ằ ế

Sau đó là ch nôm (Nôm do đ c ch ch là Nam mà thành ch c a ng i Nam).ữ ọ ệ ữ ủ ườ Ch nôm ra đ i kho n th k th XII, XIII thu c đ i nhà Tr n. Sách s còn ghiữ ờ ả ế ỷ ứ ộ ờ ầ ư l i bài văn t cá s u do đ i h c sĩ Hàn Thuyên vi t b ng ch Nôm (tác ph mạ ế ấ ạ ọ ế ằ ữ ẩ này cũng không còn n a). Ch nôm là s n ph m sáng t o c a cac sáng triữ ữ ả ẩ ạ ủ th c ng i vi t. S d ng các b ch hán c u t o thành con ch đ ghi tr cứ ườ ệ ư ụ ộ ữ ấ ạ ữ ể ự ti p thành âm c a ti ngg Vi t. Đi u này th hi n tinh th n dân t c, ý th c tế ủ ế ệ ề ể ệ ầ ộ ứ ự c ng văn hóa r t cao c a dân t c Vi t Nam.ườ ấ ủ ộ ệ

Ch nôm t khi moiws ra đ i cũng ch u s ph n lép v so voiws ch Hán. Câuữ ừ ờ ị ố ậ ế ữ Nôm na là cha mách qué còn ghi l i thái đ m t th ch nôm ngày đó. D n d nạ ộ ệ ị ữ ầ ầ ch Nôm đ c các nhà tri th c l n nh Nguy n Trãi, các thành viên trong taoữ ượ ứ ớ ư ễ đàn th mà ng i đ ng đ u là nhà vua Lê Thánh Tông (Tao đàn đ i nguyênơ ườ ứ ầ ạ súy) t p h p 28 nhà th đ ng th i s d ng ch Nôm, nh v y ch nôm đãậ ợ ơ ươ ờ ư ụ ữ ờ ậ ữ có đ a v nh t đ nh. Sau này, nh ng nhà th ki t xu t nh Nguy n Du, Hị ị ấ ị ữ ơ ệ ấ ư ễ ồ Xuân H ng, Đoàn Th Đi m, Nguy n Gia Thi u,Ph m Thái, Nguy n Côngươ ị ể ễ ề ạ ễ Tr ,... đã đ a ra ch Nôm tr thành đ a v cao quí nh các sáng tác xu t săcứ ư ữ ở ị ị ờ ấ c av mình. M t v n đ không th không ghi nh n là: t t c nh ng sáng tácủ ộ ấ ề ể ậ ấ ả ữ văn ch ng r c r nh t là văn ch ng trung đ i là thu c v các sáng tác chươ ự ở ấ ươ ạ ộ ề ữ

nôm ch không ph i là ch Hán. Đi u đó cho th y s c s ng c a ti ng m đ ,ứ ả ữ ề ấ ứ ố ủ ế ẹ ẻ đ văn hóa vi t, tâm h n Vi t.ể ệ ồ ệ

Ti p đ n là ch qu c ng . Đây là s n ph m sáng t o c a m t t p th linhế ế ữ ố ữ ả ẩ ạ ủ ộ ậ ể m c ph ng tây, h dùng các con ch la tinh ghép l i đ ghi âm ti ng vi tụ ươ ọ ữ ạ ể ế ệ voiws m c đích truy n đ o ky tô vào Vi t Nam. Trong s này linh m cụ ề ạ ệ ố ụ Alexandre de Rhoder là ng i có công l n. Ông đã góp ph n san đ nh vàườ ớ ầ ị chu n m c hóa vi t thông qua nh ng tác ph m phép gi ng tám ngày và tẩ ự ế ữ ẩ ả ừ đi n Vi t - La- B (1649-1651).ể ệ ồ

Ch qu c ng ban đ u ch s d ng trong ph m vi các ho t đ ng c a đ o kiữ ố ữ ầ ỉ ư ụ ạ ạ ộ ủ ạ tô. Lúc này giai đo n thóng tr cũng ch a ra đ c s ti n l i và ti n d ng c aạ ị ư ượ ự ệ ợ ệ ụ ủ th ch này. Ph i nh đ n năm cu i c a th k th XIX đ u XX, m t s cácứ ữ ả ờ ế ố ủ ế ỷ ứ ầ ộ ố b t th c giã moiws nh n th y và ti ng hành s d ng, hoàng ch nh, qu ng bá.ậ ứ ậ ấ ế ư ụ ỉ ả Phong trào s d ng ch qu c ng b t đ u s d ng và n r phía Nam. Nóư ụ ữ ố ữ ắ ầ ư ụ ở ộ ở đ c s d ng hopej pháp trong tr ng h c, lĩnh v c báo chí. Nh ng t báoượ ư ụ ườ ọ ự ữ ờ nh Gia đ nh báo (1865), thông tho i khóa trình (1888, c a Tr ng Vĩnh Kỳ),ư ị ạ ủ ươ nông c mín đàn (1901)... là nh ng t báodddaauf tiên in b ng ch qu c ng .ổ ữ ờ ằ ữ ố ữ Các trí th c tiêmns b nam b lúc b y gi Tr ng Vĩnh Kỳ, Huỳnh T nh C a,ứ ộ ộ ấ ờ ươ ị ủ nhà văn H Bi u Chánh có công r t l n trong vi c hoàn ch nh và qu n bá chồ ể ấ ớ ệ ỉ ả ữ qu c ng . ngoài B c, sau này nhóm Đông Kinh nghĩa Th c, m t t ch c yêuố ữ Ở ắ ụ ộ ổ ứ n c l nh tr nh L ng Văn Can, Nguy n Quy n đã v n đ ng phong tràoướ ạ ụ ư ươ ễ ề ậ ộ h c ch qu c ng r m r .ọ ữ ố ữ ầ ộ

Tuy nhiên, s ph n nh ng năm Pháp thu c v n còn lép v . Trong tr ng h cố ậ ữ ộ ẫ ế ườ ọ ch qu c ng và vi t văn ch chi m m t thoiwf l ng h n ch , ch y u là sữ ố ư ệ ỉ ế ộ ượ ạ ế ủ ế ư d ng ti ng Pháp trong d y và h c. Ch ch đ n khi cách m ng tháng Támụ ế ạ ọ ỉ ờ ế ạ thành công, H Ch t ch moiws ký s c l nh s d ng ch qu c ng m t cáchồ ủ ị ắ ệ ư ụ ữ ố ữ ộ chính th c.ứ

Nhìn chung l ch s ch vi t c a dân t c Vi t Nam cũng có nh ng b c đi kháị ư ữ ế ủ ộ ệ ữ ướ thăng tr m, có s m t đi và thay th . Tuy nhiên cũng ph i th a nh n thay thầ ự ấ ế ả ừ ậ ế là b h n đi cái c . Trong khi đó chúng ta v c b n đã m t đi ch hán và chỏ ẳ ủ ề ơ ả ấ ữ ữ nôm m t cách đáng ti c, t c nghĩa là đã m t cái công c quan tr ng đã moiwrộ ế ứ ấ ụ ọ kho tàng văn hóa truy n th ng c a dân t c. Nhà nghiên cuuw Phan Ng c choề ố ủ ộ ọ

r ng ngay c vi c h c ngo i ng c a ta cũng không có tính chi n l c,ằ ả ệ ọ ạ ữ ủ ế ượ th ng ch y theo phong trào, thi u chi u sâu, và mang tính th c d ng.ườ ạ ế ề ự ụ

Ngày nay, v n đ b o v và gi gìn s trong sáng c a ti ng Vi t đ c đ t raấ ề ả ệ ữ ự ủ ế ệ ượ ặ m t cách b c thi t h n bao gi h t. M t vài cách c i cách ch vi t m y nămộ ứ ế ơ ờ ế ộ ả ữ ế ấ nayvuwaf qua v a t n kém l i không hi u qu . Cách nói và cahs vi t, v n đừ ố ạ ệ ả ế ấ ề s d ng ngôn ng ... cũng là nh ng v n đ r t đ c quan tâm không ch ư ụ ữ ữ ấ ề ấ ượ ỉ ở trong nhà tr ng mà ph i là nhi m v c a toàn xã h i.ườ ả ệ ụ ủ ộ

TÍN NG NG VÀ TÔN GIÁOƯỠ

Khái ni m và s phân bi t.ệ ự ệ

Tín ng ng và tôn giáo đ u là ni m tin, s sùng bái c a con ng i h ng đ nưỡ ề ề ự ủ ườ ướ ế nh ng đi u huy n bí, mang tính ch t siêu nhiên, đ c bi u hi n ra b ngữ ề ề ấ ượ ể ệ ằ ho t đ ng riêng lẽ c a m i c ng đ ng.ạ ộ ủ ọ ộ ồ

Trên ý nghĩa này, có ng i góp c tín ng ng và tôn giáo vào làm m t và g iườ ả ưỡ ộ ọ chung là tôn giáo ch không chia làm hai, tuy nhiên căn c vào m c đ ni mứ ứ ứ ộ ề tin và c c u t ch c c a chúng ta, v n có th phân bi t đ c trên nh ng nétơ ấ ổ ứ ủ ẫ ể ệ ượ ữ c b n sau:ơ ả

Xét th i đi m ra đ i: tín ng ng ra đ i t th i bình bình minh c a l ch sờ ể ờ ưỡ ờ ừ ờ ủ ị ư loài ng i, đ c đánh d u b ng vi c th v t t (tô tem giáo). Trong khi đóườ ượ ấ ằ ệ ờ ậ ổ tôn giáo ra đ i mu n h n r t nhi u: cách ngày nay trên 2000 năm (căn c vàoờ ộ ơ ấ ề ứ tôn giáo l n nh là ph t giáo, nho giáo, ki- tô giáo, h i giáo).ớ ư ậ ồ

Xét v c i ngu n sáng t o: tín ng ng là m t sáng t o c a t ng lopws bìnhề ộ ồ ạ ưỡ ộ ạ ủ ầ dân, không có tác giã, không có t s (ng i sáng t o); trong khi đó tôn giáo làổ ư ườ ạ s n ph m sáng t o c a nh ng tri th c l n. Nh ng v t s đ u là nh ng nhàả ẩ ạ ủ ữ ứ ớ ữ ị ổ ư ề ữ t t ng, nhà tri t h c, nhà giáo d c, lãnh t tinh th n c a tín đ - m t bư ưở ế ọ ụ ụ ầ ủ ồ ộ ộ ph n dân chúng nh t đ ng.ậ ấ ị

Xét v m t c c u t ch c qu n lý và đi u hành th ng nh t, không có hề ặ ơ ấ ổ ứ ả ề ố ấ ệ th ng kinh sách n đ nh, không có h t ng các công trình ki n trúc là noiwố ổ ị ệ ố ế hành l có ki u ki n th c riêng ( th ng là tùy ti n, không nh t đ nh vào m tễ ể ế ứ ườ ệ ấ ị ộ ki u dáng, m t qui mô nào: Am, mi u, đi m, đ n, đình, g c đa, hòn đá...).ể ộ ế ế ề ố Trong khi đó tôn giáo có c m t h th ng t ng b t, h th ng kinh sách, hả ộ ệ ố ầ ậ ệ ố ệ

th ng các công trình ki n trúc là noiw hành l n đ nh và có ki u th c riêng.ố ế ễ ổ ị ể ứ Nói theo cách c a ki tô giáo, t c là có đ giáo h i, giáo lý, giáo đ ng.ủ ứ ủ ộ ườ

Xét v m c đ ni m tin: nhìn b ngoài thì ni m tin c a các tín đ tôn giáoề ứ ộ ề ề ề ủ ồ có vẽ m nh mẽ h n nh ng ng i theo tìn ng ng. Nh ng s c s ng c a tínạ ơ ữ ườ ưỡ ư ứ ố ủ ng ng so voiws tôn giáo thì cũng khó có th kh ng đ nh lo i nào h n lo iưỡ ể ẳ ị ạ ơ ạ nào kém. B i vì s c s ng c a tín ng ng đ c bi u hi n n tàng h n, t viở ứ ố ủ ưỡ ượ ể ệ ẩ ơ ế h n. Có khi nh ng tín ng ng trên th c t đã m t, nh ng t t ng quanơ ữ ưỡ ự ế ấ ư ư ưở ni m c a nó l i l n vàoệ ủ ạ ặ sâu tinh th n c ng đ ng nhi u th h đ tr thànhầ ộ ồ ề ế ệ ể ở tâm th c c ng đ ng (vô th c t p th ), chi ph i lâu b n đ i s ng tinh th nứ ộ ồ ứ ậ ể ố ề ờ ố ầ dân t c.ộ

Tín ng ng tôn giáo và tôn giáo v a là s n ph m v a là là bi u hi n c a vănưỡ ừ ả ẩ ừ ể ệ ủ hóa m i c ng đ ng dân t c sẽ có nh ng tín ng ng, tôn giáo khác nhau. Ho cọ ộ ồ ộ ữ ưỡ ặ cùng m t lo i tín ng ng , tôn giáo nh ng m i dân t c có cách ng s khácộ ạ ưỡ ư ọ ộ ứ ư nhau. Nh ng nét khác nhau đó chính là các bi u hi n s ng đ ng c a văn hóa.ữ ể ệ ố ộ ủ

Tín ng ng ng i Vi tưỡ ườ ệ .

Đ i s ng ng i vi t. Có m t s tín ng ng tiêu bi u nh t c th t m t sờ ố ườ ệ ộ ố ưỡ ể ư ụ ờ ổ ộ ố hi n t ng t nhiên, m t vài lo i th c v t, đ ng v t; tín ng ng ph n th c,ệ ượ ự ộ ạ ự ậ ộ ậ ưỡ ồ ự tín ng ng th và suy tôn con ng i nh : t tiên nhà, t tiên làng (thànhưỡ ờ ườ ư ổ ổ hoàng làng), t tiên n c (các vua hùng), các hình t ng M u,... vì tín ng ngổ ướ ượ ẫ ưỡ th cùng t tiên nhà, làng, n c đ c trình bày ph n các đ n v trong cờ ổ ướ ượ ở ầ ơ ị ơ c u xã h i ng i vi t, nên trong ph n này, chúng tôi ch đ c p đ n m t sấ ộ ườ ệ ầ ỉ ề ậ ế ộ ố tín ng ng sau:ưỡ

Sau tín ng ng th các hi n t ng t nhiên, m t s lo i th c v t đ ngưỡ ờ ệ ượ ự ộ ố ạ ự ậ ộ v t.ậ

T xa x a ng i vi t c đã thoiwf th n m t tr i- v th n làm ra ánhừ ư ườ ệ ổ ầ ặ ờ ị ầ sáng, hoiw m làm ra m a thu n gió hòa- phù tr cho cu c s ng c a dân cấ ư ậ ợ ộ ố ủ ư nông nghi p tr ng lúa n c. Bi u hi n s ng d ng nh t là hình m t tr i trênệ ồ ướ ể ệ ố ộ ấ ặ ờ tr ng đ ng Đông S n.ố ồ ơ

Ngoài ra còn có nh ng hình t ng th n đ c đ ng nh t các hi n t ng tữ ượ ầ ượ ồ ấ ệ ượ ự nhiên nh mây, m a, s m, gió, sông bi n, núi nôn,... b n v th n nông nghi pư ư ấ ể ố ị ầ ệ

t i c c a dân c đ ng b ng b c b là th n mây, th n m a, th n s m, th nố ổ ủ ư ồ ằ ắ ộ ầ ầ ư ầ ấ ầ ch p. Sau này cũng h n dung voiws ph t giáo đ c g i là t pháp: pháp Vân,ớ ỗ ậ ượ ọ ứ Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Đi n (dân gian g i là bà Dâu, Bà T ng, Bà Đ u, Bàệ ọ ướ ậ Giàn).

Ngoài vi c th cây (nh đã đ c p ph n văn hóa v i môi tr ng tệ ờ ư ề ậ ở ầ ớ ườ ự nhiên), ng i vi t cũng th m t s loài đ ng v t. Tiêu bi u nh t là tínườ ệ ơ ộ ố ộ ậ ể ấ ng ng th con R ng. Hình nh con r ng là hình nh bi u tr ng, c l đ cưỡ ờ ồ ả ồ ả ể ư ướ ệ ượ c u thành t ba con v t đ i s ng t nhiên: con r n n c, cá s u và loài chimấ ừ ậ ờ ố ự ắ ướ ấ s ng vùng sông n c. Cho nên r ng mang đ c tính c a loài s ng n c bi tố ở ướ ồ ặ ủ ố ướ ế boiw, lăn, v a mang đ c tính c a loài chim, bi t bay l ng trên tr i.ừ ặ ủ ế ượ ờ

Đi u đáng luuw ý là văn hóa Vi t Nam truy n th ng cfos hai hình nh conề ệ ề ố ả r ng: m t, con r ng trong tâm th c dân gian- n m trong c p đôi hình nhồ ộ ồ ứ ằ ặ ả R ng- Tiên (l c Long Quân Và Âu C ) c t nghĩa v ngu n g c dân t c. Hai,ồ ạ ơ ắ ề ồ ố ộ con r ng c a văn hóa nho giáo trung Hoa, bi u tr ng cho quy n uy c a cácồ ủ ể ư ề ủ b t đ v ng. Có ng i cho r ng văn hóa Trung Hoa đã ti p nh n hình nhậ ế ươ ườ ằ ế ậ ả con r ng ph ng nam này r i nho giáo hóa nó, đ n l c nó l i đi vào văn hóaồ ươ ồ ế ượ ạ phong ki n Vi t Nam. Các nhà vua Vi t Nam t tri u Lý tr đi đã coi con R ngế ệ ệ ừ ề ở ồ chính là hi n thân cho uy huy n t i th ng c a mình. Tuy nhiên, theo các nhàệ ề ố ượ ủ nghiên cuus v mỹ thu t, thì hình nh con r ng nhà Lýddi qua tri u đ i Trân,ề ậ ả ồ ề ạ Lê, Nguy n có bi n đ i v hình dáng và th n s c, ph n ánh tr ng thái xã h iễ ế ỗ ề ầ ắ ả ạ ộ và vai trò nho giáo trong xã h i. T ch ban đ u là thân dài, m n m i, hi nộ ừ ỗ ầ ề ạ ề lành, sang tr ng (có long vũ, ch m tóc, mi ng ng m ng c sang quí), bay b ngọ ỏ ệ ậ ọ ổ cu n hà Lý, Tr n, đ n ch khoe thân tô kh e, m nh mẽ quy n uy (có móngả ầ ế ỗ ỏ ạ ề qu p, s ng) c a nhà Lê, cu i cùng là thân ng n m p th n khí d tr đe d aặ ừ ủ ố ắ ậ ầ ữ ợ ọ c a nhà Nguy n.ủ ễ

Ngoài ra, nhân dân mi n duyên h i th cá ông (cá voi cuuws ng i b n nề ả ờ ườ ị ạ trên bi n), đ ng bào nam b thoiwf ông c p (con h ).ể ồ ộ ọ ổ

Tín ng ng ph n vinh (Ph n: nhi u, th c, sinh sôi); đây là m t tín ng ngưỡ ồ ồ ề ự ộ ưỡ ph bi n vùng Đông Nam Á, tuy mhieen m i dân t c có nh ng bi u hi n khácổ ế ọ ộ ữ ể ệ nhau. Vi t Nam, nó đ c bi u hi n b ng hai hình th c: thoiwf các hình nhỞ ệ ượ ể ệ ằ ứ ả sinh th c khí và toonf vinh hành vi tính giao. Nó hóa thành các trò choiw,ự trong t p t c, điêu kh c văn ch ng ... khi đi vào văn hóa ChămPa, nó h nậ ụ ắ ươ ỗ

dung voiws tôn giáo, th hi n hai hình t ng điêu kh c linga và Yoni-bi uể ệ ượ ắ ể tr ng cho đ ng sáng t o, sinh sôi s s ng. Ý nghĩa văn hóa c a tín ng ngư ấ ạ ự ố ủ ưỡ này là ch : th hi n u c nguy n chính đáng và phác th c c a nh ng dânở ỗ ể ệ ở ơ ệ ự ủ ư c nông nghi p c c u c a mùa màng b i thu, con ng i và v t nuôi sinh sôiư ệ ổ ầ ủ ộ ườ ậ n y n , kh e m nh t nó mang tinh th n nhân văn sâu s c, th hi n s cả ở ỏ ạ ự ầ ắ ể ệ ứ s ng, mien l c quan c a con ng i.ố ạ ủ ườ

Tín ng ng th M u.ưỡ ờ ẫ

Th c ra, trong văn hóa Vi t Nam truy n th ng, tín nguongwsx th m u khôngư ệ ề ố ờ ẫ đ ng nh t voiws tín ng ng th n th n. T c th n th n đã có m t Vi tồ ấ ưỡ ờ ữ ầ ụ ờ ữ ầ ặ ở ệ Nam t r t xa xuaw voiws r t nhi u hình nh thu c Nhiên th n. Thí v nhừ ấ ấ ề ả ộ ầ ụ ư th i M Âu c - m t hình t ng ng i M sinh ra con R ng con r ng cháuờ ẹ ơ ộ ượ ườ ẹ ồ ồ tiên trong huy n tho i L c Long Quân và Âu C nh m gi i thích ngu n g cề ạ ạ ơ ằ ả ồ ố dân t c. Hay vi c th Bà Dâu, Bà T ng, Bà Đ u, Bà Giàn (tên ch là Phápộ ệ ờ ướ ậ ữ Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Đi n)- v n là nh ng nhiên th n (th n mây, th nệ ố ư ầ ầ ầ m a, th n s m, th n ch p) phù tr cho nh ng ng i c dân nông nghi pư ầ ấ ầ ớ ợ ữ ườ ư ệ tr ng lúa n c vùng đ ng b c b . Hai tác gi Đ Th H o và Mai Th Ng cồ ướ ồ ắ ộ ả ổ ị ả ị ọ Chúc trong cu n sách n th n Vi t Nam b c đ u miêu t 75 n th n. Cònố ữ ầ ệ ướ ầ ả ữ ầ trong tài li u Di chúc l ch s văn hóa Vi t Nam c a vi n hán nôm cho bi tệ ị ư ệ ủ ệ ế trong 1000 di tích có toiws 250 di tích th cúng các n th n. Nói đ n n th nờ ữ ầ ế ữ ầ là bao g m Nhiên th n và Nhân th n. Nhiên th n bao g m nh ng v th nồ ầ ầ ầ ồ ữ ị ầ hi n thân cho cac hi n t ng t nhiên nh mây, m a, s m, chóp, n c, núi,ệ ệ ượ ự ư ư ấ ướ sông, m t trăng, m t tr i.... H u h t các v th n này đ u đ c dân gian g i làặ ặ ờ ầ ế ị ầ ề ượ ọ bà. Còn nhân th n bao g m các v n th n trong huy n tho i và trong l ch sầ ồ ị ữ ầ ề ạ ị ư nh M Âu C , m Gióng, hai bà Tr ng, và các n t ng c a Bà, Bà Tri u,ư ẹ ơ ẹ ư ữ ướ ủ ệ Nguyên Phi Lan, các hoàn h u và công chúa c a các đoiwf vua, các bà t ...Ỷ ậ ủ ổ t t c đ c dân t c tôn vinh là th n, tiên ,thánh h t. Nh ng trong đó ch cóấ ả ượ ộ ầ ế ư ỉ m t s nh t đ nh m i đ c tôn vinh là M u mà thôi. Tín ng ng hay còn g iộ ố ấ ị ớ ượ ẫ ưỡ ọ là đ o th M u ra đ i t đó. Nh v y có th nói r ng tín ng ng th M uạ ờ ẫ ờ ừ ư ậ ể ằ ưỡ ờ ẫ xu t phát t m t th tín ng ng ph quát r ng h n là th n th n, th tínấ ừ ộ ứ ưỡ ổ ộ ơ ờ ữ ầ ờ n mà m c đ cao nh t là tính M u tính M . Các nhà nghiên c u tín ng ngữ ứ ộ ấ ẫ ẹ ứ ưỡ văn hóa cho r ng có m t nguyên lý bao trùm chi ph i toàn c u trúc văn hóaằ ộ ố ấ Vi t Nam đó là nguyên lý m nguyên lý m u tính. R t nhi u bi u hi n sinhệ ẹ ẫ ấ ề ể ệ đ ng ch ng minh cho nguyên lý này. Thì d nh vi c đ c tên đ t, tên làng,ộ ứ ụ ư ệ ặ ấ

tên núi, tên sông h có ng i nam là ph i có tên ng i n (ông Đ c, ôngễ ườ ả ườ ữ ố Trang, Bà Đen, Bà Đi m...).nhà nghiên c u văn hoá Vi t Nam còn th hi nể ứ ệ ể ệ ngay trong lĩnh v t v ng: ví d nh t cái (trong c p đ i l p đ c cái) làự ừ ữ ụ ư ừ ặ ố ậ ự m t t c , nh m đ ch M , bi u hi n trong câu: con d i cái mang. V sau nóộ ừ ổ ằ ể ỉ ẹ ể ệ ạ ề mang tính khái quát nh m đ ch t t c nh ng hi n t ng to l n, có kh năngằ ể ỉ ấ ả ữ ệ ượ ớ ả dung ch a, sinh sôi, che ch nh : Sông Cái, đũa cái, nhà cái, ngón cái, tr ngứ ở ư ố cái... hay nh vi c th ph t. Ph t quan âm quê h ng n đ là ph t ông.ư ệ ờ ậ ậ ở ươ ấ ộ ậ Sang đ n Vi t Nam đ c m u tính hóa tr thành quan âm thánh m u. Trênế ệ ượ ẫ ở ẫ đi n th ph t Vi t Nam, dân gian lai sáng t o thêm khá nhi u các hìnhệ ờ ậ ở ệ ạ ề t ng ph t bà: b n bà t pháp k trên (v n là nhiên th n h n dung voiwsượ ậ ố ứ ể ố ầ ỗ ph t giáo mà thành tên g i nh v y), Man N ng, Ph t Bà Nam H i, Ph t Bàậ ọ ư ậ ươ ậ ả ậ nghìn tay nghì m t, th m chí Th Kính n a ... tính m hay tính m u th hi n ắ ậ ị ữ ẹ ẫ ể ệ ở s sinh sôi , che ch nuôi d ng, l u gi . Nó mang tính lòng bao dung (đ cự ở ưỡ ư ữ ứ tính khoan dung), nhân t hi n hòa là lòng đ l ng v tha, chăm lo cho t t cừ ề ộ ượ ị ấ ả m i ng i th m chí là c voiws k thù khi chúng ta thua tr n. Tín ng ng thọ ườ ậ ả ẻ ậ ưỡ ờ M u xu t hi n t th i đó. Nó là k t tinh cao nh t c a tâm th c đ cao ng iẫ ấ ệ ừ ờ ế ấ ủ ứ ề ườ n , n tính trong văn hóa Vi t Nam. Nó không th hi n có đ c trong n nữ ữ ệ ể ệ ượ ề văn hóa đ cao ch đ ph quy n gia tr ng theo t t ng Nho Giáo nh ề ế ộ ụ ề ưở ư ưở ư ở Trung Hoa ch ng h n.ẳ ạ

Vi c tôn x ng là M u nh Qu c M u, V ng M u, Thánh m u th ng t pệ ư ẫ ư ố ẫ ươ ẫ ẫ ườ ậ trung trong nh ng tr ng h p sau: th nh t là các thánh trong tín ng ngữ ườ ợ ứ ấ ưỡ th M u T ph nh M u Li u H nh, M u Th ng Thiên, M u Th ng, M uờ ẫ ừ ủ ư ẫ ể ạ ẫ ượ ẫ ươ ẫ Ngàn, M u Đ a, M u Tho i: mi n trung nam b c có thánh M u Thiên Ya Na,ẫ ị ẫ ạ ở ề ộ ẫ

Tây Ninh có núi Bà Đen có Linh S n Thánh M u, nam b có bà chúa x tuyở ơ ẫ ở ộ ứ không đ c g i là m u nh ng th c ra trong tâm th c c a ng i dân nam b ,ượ ọ ẫ ư ứ ứ ủ ườ ộ bà cũng là t cách là bà m x s ... th hai, là các thái h u, hoàn h u, côngư ẹ ứ ở ứ ậ ậ chua có công l n đ i voiws n c, khi m t hi n linh, đ c suy tôn là qu cớ ố ướ ấ ể ượ ố m u. Ví d nh qu c m u Lan đ n bà t m thu c Gia Lâm Hà N i, thánhẫ ụ ư ố ẫ Ỷ ở ề ắ ộ ộ m u đ n Cao M i thu c Phong Châu- Phú Th v n là con gái vua Hùng... vàiẫ ở ề ạ ộ ọ ố ra còn m t s tr ng hopwj khác n a nh m Gióng trong tuy n thuy t cũngộ ố ườ ữ ư ẹ ề ế đ c g i làVuwowng M u, đ c l p đ n th k đ n Thánh Gióng; ho c mượ ọ ẫ ượ ậ ề ờ ế ề ặ ẹ c a th n T n Viên cũng đ c tôn là Qu c M u.ủ ầ ả ượ ố ẫ

Trong s các t ng M u, tiêu bi u nh t là Tam Tòa Thánh M u (có khi g i làố ượ ẫ ể ấ ẫ ọ M u T Ph ), mà đ ng đ u là M u Li u H nh có b d y thoiwf gian d yẫ ừ ủ ứ ầ ẫ ễ ạ ề ầ ầ nh t và đ ph không gian l n nh t, phân b kh p mi n B c, vào đ n t nấ ộ ủ ớ ấ ố ắ ề ắ ế ậ Hu . Tín ng ng này quan ni m vũ tr chia làm ba ph : Thiên ph (mi nế ưỡ ệ ụ ủ ủ ề tr i), Đ a ph (mi n đ t), Tho i ph (mi n sông n c, th y ph ), sau nàyờ ị ủ ề ấ ả ủ ề ướ ủ ủ còn them m t ph n a là nh c ph (mi n r ng, th ng ngàn). Và t ng ngộ ủ ữ ạ ủ ề ừ ượ ươ ứ m i ph là m t Thánh M u đ ng đ u cai qu n: M u Th ng Thiên, M u Đ aọ ủ ộ ẫ ứ ầ ả ẫ ượ ẫ ị (Đ a Tiên Thánh M u), Matho i, M u Th ng Ngàn. D i hàng M u là hàngị ẫ ạ ẫ ượ ướ ẫ Quan, Ch u, Ông Hoàn, Cô, C u... có nhi m v giúp đ M u trong vi c caiầ ậ ệ ụ ở ẫ ệ qu n các ph . Trong s các M u này thì M u Li u H nh đ c h p nh t vàoả ủ ố ẫ ẫ ễ ạ ượ ợ ấ m u th ng thiên tr thành v th n ch , quy n t i cao, t a gi a đi n, m t áoẫ ượ ở ị ầ ủ ề ố ọ ữ ệ ặ đ .ỏ

L i nói v M u Li u H nh. Có r t nhi u truy n thuy t v lai l ch và hànhạ ề ẫ ễ ạ ấ ề ề ế ề ị tr ng c a M u Li u, nh ng t m thoiwf b ng lòng voiws nh ng nét phác th oạ ủ ẫ ễ ư ạ ằ ữ ả chung nh t: nàng v n là ng i trên Thiên Cung, th ng đ chi u lòng giánấ ố ườ ươ ế ề tr n. Nàng có tài văn th đàn nh c, đi mây v gió. Nàng gieo phúc cho ng iầ ơ ạ ề ườ lành và gián h a đ n v i ng i ác đ c. Dân gian có lòng tôn kính, nâng lênọ ế ớ ườ ộ hàng "M u nhi thiên h ", th p h ng c u nguy n Thánh M u ph tr choẫ ạ ắ ươ ầ ệ ẫ ủ ợ cu c s ng hàng ngày c a h đ n th chính c a Ph Giày thu c Vân H ng,ộ ố ủ ọ ề ờ ủ ủ ộ ươ Vân Cát (V B n - Nam Đ nh), nói truyên truy n Li u H nh gián tr n, sinhụ ả ị ề ễ ạ ầ s ng l y ch ng, đ con, đi đi v v lúc thì tràn gian, lúc l i quay v Th ngố ấ ồ ẻ ề ề ở ạ ề ượ Gi i. Ngoài ra còn có s noiw khác cũng l p đ n th M u Li u (Ph Tây H -ớ ố ậ ề ờ ẫ ễ ủ ồ Hà N i, Đ n Sòng- Thanh Hóa) ho c nh ng hóa thân c a M u Li u nhộ ề ặ ữ ủ ẫ ễ ư Th ng M u (Đ n Su i M - L c Nam- B c Giang, Đ n B c L - L ng S n...),ượ ẫ ề ố ở ụ ắ ề ắ ệ ạ ơ M u Tho i (Đ n Giùm- Yên S n- Tuyên Quang)...ẫ ạ ề ơ

Dân gian v n truy n t ng câu: "Tháng Tám gi Cha, Tháng Ba gi M ". Chaẫ ề ụ ỗ ỗ ẹ chính là Đ c Thánh H ng Đ o Đ i V ng Tr n Qu c Tu n, còn M chính làứ ư ạ ạ ươ ầ ố ấ ẹ M u Li u. Đây là m t nhánh k t h p và phát tri n c a tín ng ng th M u.ẫ ễ ộ ế ợ ể ủ ưỡ ờ ẫ C vào ngày r m Tháng Ba, dân gian t ch c h i Ph Gi y, gi M u Li uứ ầ ổ ứ ộ ủ ầ ỗ ẫ ễ H nh. L i vào 20 tháng tám, dân gian l i t ch c gi Đ c Thánh Tr n r t l nạ ạ ạ ổ ứ ỗ ứ ầ ấ ớ t i đ n Ki p B c. Bên Thánh M u thì có h u bóng (h u đ ng) - m t nghi th cạ ề ế ạ ẫ ầ ầ ồ ộ ứ c a các cô Đ ng đ c M u nh p vào nh m phán truy n, ch a b nh và banủ ồ ượ ẫ ậ ằ ề ữ ệ phúc l c cho nh ng tín đ th M u. Bên Thánh Tr n thì có thanh đ ng dànhộ ữ ồ ờ ẫ ầ ồ

cho ph n c u sinh đ và nuoi con may m n. Câu t c truy n dân gian trênụ ữ ầ ẻ ắ ụ ề bi u th m t quan ni m Âm - D ng hài hòa có t r t xa x a c a ng iể ị ộ ệ ươ ừ ấ ư ủ ườ ph ng Đông. Th c ch t đó là s phóng đ i c a vi c th cúng t tiên Ông -ươ ự ấ ự ạ ủ ệ ờ ổ Bà, Cha - M trong m i gia đình ng i Vi t, l i dduocj ti p n i và phát tri nẹ ỗ ườ ệ ạ ế ố ể qua c p hình t ng L c Long Quân ( R ng) - Âu C (Tiên). Nh v y c m th cặ ượ ạ ồ ơ ư ậ ả ứ v Nhà - t m gia đình đã chi ph i h th ng tín ng ng th M u trong dânề ổ ấ ố ệ ố ưỡ ờ ẫ gian truy n th ng. H t nhân tinh th n này th hi n ph m ch t văn đ c đáoề ố ạ ầ ể ệ ẩ ấ ộ c a Đ o M u Vi t Nam.ủ ạ ẫ ệ

Hình t ng M u Li u H nh còn n m trong m t c u trúc khác n a: T b t t -ượ ẫ ễ ạ ằ ộ ấ ữ ứ ấ ư b n v Thánh cao nh t trong tâm linh ng i Vi t d i s nh h ng c a Đ oố ị ấ ườ ệ ướ ự ả ưở ủ ạ giáo Trung Hoa, bao g m Thánh T n Viên, Thánh Gióng, Thánh Ch Đ ng Tồ ả ữ ồ ư và Thánh M u Li u. B n v Thánh này chính là nh ng bi u tr ng c a b nẫ ễ ố ị ữ ể ư ủ ố lĩnh v c tr c t trong đ i s ng dâ t c: Làm ăn, đánh gi c, tình yêu và tâm linh.ự ụ ộ ờ ố ộ ặ Hi n thân c a T b t t ch ng ph i là m t tri t lý s ng hài hòa và sâu s cệ ủ ứ ấ ư ẳ ả ộ ế ố ắ tuy t đ p c a ng i Vi t đó sao!</P>ệ ẹ ủ ườ ệ

Ngày hôm nay tín ng ng th M u (Đ o M u) v n đ c duy trì và phát tri n.ưỡ ờ ẫ ạ ẫ ẫ ượ ể Ngay c vi c h u bóng cũng r t c n đ c nghiên c u kỹ l ng và qu n lý cóả ệ ầ ấ ầ ượ ứ ưỡ ả tính chuyên môn cao, tránh đánh đ ng d dãi v i mê tín d đoan, xong cũngồ ễ ớ ị tránh đ x y ra tình tr ng buôn th n bán thánh.ể ả ạ ầ

Không đâu nh Vi t Nam, vi c th th n N mà t p trung nh t là Đ o M uư ở ệ ệ ờ ầ ữ ậ ấ ạ ẫ l i ph bi n và s ng đ ng đ n nh v y. T ngàn x a cho t i nay, dân t cạ ổ ế ố ộ ế ư ậ ừ ư ớ ộ Vi t Nam, b t c ai, bao gi cũng dành cho ph n m t tình c m đ c bi t, ệ ấ ứ ờ ụ ữ ộ ả ặ ệ ở đó là c ni m bi t n, lòng kính tr ng, t hào. Trong th i chi n thì " Gi c đ nả ề ế ơ ọ ự ờ ế ặ ế nhà đàn bà cũng đánh". Trong th i bình thì l i "Gi i vi c n c, đ m vi c nhà".ờ ạ ỏ ệ ướ ả ệ

đâu có ph n là đó sẽ b t đi tính b o l c và s dung t c. đâu có phỞ ụ ữ ở ớ ạ ự ự ụ Ở ụ n là đó có lòng khoan dung d u dàng, s chăm lo săn sóc, s thăng hoaữ ở ị ự ự trong sáng t o. Đ o M u là m t trông nh ng v đ p cao nh t c a văn hóaạ ạ ẫ ộ ữ ẻ ẹ ấ ủ Vi t Nam. ệ

Ph t giáo-Nho giáo-Đ o giáoậ ạ

1.Ph t giáo:ậ

M t s nét chính:ộ ố

a.Ng i sáng l p:ườ ậ

Siddhartha Gautama sinh năm 563 TCN t i Lapilavastu.Ông v n là hoàng tạ ố ư c a nhà vua Sat đô đa na,n c Capilavatu(ngày nay là vùng đ t bao g m m tủ ướ ấ ồ ộ ph n mi n nam n c Nepan và m t ph n các bang Utta Pra đe s và Bida c aầ ề ướ ộ ầ ơ ủ

n Đ ).Năm 29 tu i,ông b cu c s ng giàu sang cung đi n và gia đình điẤ ộ ổ ỏ ộ ố ở ệ tìm cho mình con đ ng gi i thoát.Năm 35 tu i ông đã tìm ra đ c m t conườ ả ổ ượ ộ đ ng g i là Buddla nghĩa là giác ng ,mà ng i ta hay g i đó là B t hay làườ ọ ộ ườ ọ ụ Ph t.V sau các đ t tôn ông là Sakia Muni.Quãng đ i còn l i,Ph t đi các n iậ ề ệ ư ờ ạ ậ ơ đ truy n bá h c thuy t c a mình.Năm 80 tu i Ph t qua đ i.ể ề ọ ế ủ ổ ậ ờ

b.H c thuy t Ph t giáo:ọ ế ậ

-H c thuy t:chân lí v n i đau kh và s gi i thoát kh i n i đau kh .Chân líọ ế ề ỗ ổ ự ả ỏ ỗ ổ y đ c th hi n trong t di u đ :kh đ ,t p đ ,di t đ ,đ o đ .ấ ượ ể ệ ứ ệ ế ổ ế ậ ế ệ ế ạ ế

-Thuy t nhân duyên:nhân là nguyên nhân.Duyên là nh ng đi u ki n đ sế ữ ề ệ ể ự vi c x y ra.“M i vi c trên đ i x y ra đ u do nhân duyên mà thành”.Có nhânệ ả ọ ệ ờ ả ề thì t có qu .Gieo gì g t n y.ắ ả ặ ấ

-Th gi i, vũ tr , theo quan ni m Ph t giáo, là luôn v n đ ng, bi n đ i, cácế ớ ụ ệ ậ ậ ộ ế ổ bi n đ i di n ra nhanh nh ch p m t, và th gi i thì không có tr c, khôngế ổ ễ ư ớ ắ ế ớ ướ có sau, vô th y, vô chung. Đó cũng chính là lẽ vô th ng, t c không có gì là t nủ ườ ứ ồ t i c đ nh, mà có đó, m t đó. Con ng i cũng thu c dòng ch y không ng ngạ ố ị ấ ườ ộ ả ừ đó, nên không gì là b n thân ta c , t c vô ngã. Nh ng bi n đ i này, nói theoả ả ứ ữ ế ổ ngôn ng hi n đ i, là do t thân v n đ ng, không xu t phát t bên ngoài, màữ ệ ạ ự ậ ộ ấ ừ t lẽ nhân duyên, theo lu t nhân qu , nghi p báo. Tùy thu c vào nghi p báoừ ậ ả ệ ộ ệ mà bi n đ i c a các sinh linh di n ra trong cõi phàm và siêu phàm, hoánế ổ ủ ễ chuy n t cõi này sang cõi kia, đó là luân h i.ể ừ ồ

-Nhân sinh quan Ph t giáo xu t phát t quan ni m cho r ng đ i là b kh , vàậ ấ ừ ệ ằ ờ ể ổ nguyên nhân c a nó là sinh, lão, b nh, t , là nh ng ham mu n nh c d c, xu tủ ệ ư ữ ố ụ ụ ấ phát t s che l p trí tu b i ngũ u n (s c, th , t ng, hành, th c), làm cho taừ ự ấ ệ ở ẩ ắ ụ ưở ứ c ch p trong vi c phân bi t cái ta và cái khác ta, d n đ n thái đ “ngã ch p”,ố ấ ệ ệ ẫ ế ộ ấ tr ng cái ta, khi n con ng i ta vô minh. Mu n thoát kh i b kh thì ph iọ ế ườ ố ỏ ể ổ ả di t d c, nh n nh c, t bi, h x , hy sinh, đi theo con đ ng c a bát chánhệ ụ ẫ ụ ừ ỉ ả ườ ủ

đ o: chánh ki n, chánh t duy, chánh nghi p, chánh ng , chánh m nh, chánhạ ế ư ệ ữ ệ tinh ti n, chánh ni m, chánh đ nh. ế ệ ị

Nh ng giáo lý mang n ng tính tri t lý, đ o đ c này đã có m t nh h ng sâuữ ặ ế ạ ứ ộ ả ưở r ng lên phong t c, t p quán, văn hóa, văn minh c a nhi u dân t c, trong đóộ ụ ậ ủ ề ộ có Vi t Nam ta.ệ

c.S du nh p c a Ph t giáo vào VN:ự ậ ủ ậ

-Ban đ u Ph t giáo du nh p vào VN qua con đ ng bi n c a các th ng giaầ ậ ậ ườ ể ủ ươ ng i n.ườ Ấ

- văn hóa Óc Eo,ng i ta tìm th y s hi n di n c a c n Đ giáo và Ph tỞ ườ ấ ự ệ ệ ủ ả Ấ ộ ậ giáo.

- văn hóa Chăm pa:Ph t giáo đ c đ nh v b i ngôi chùa Đ ng D ng thỞ ậ ượ ị ị ở ở ồ ươ ờ Laksmidralokeevara.

- Giao Châu v i n n văn hóa Kinh:t th k II,đã có các tăng s nh :Kh ngỞ ớ ề ừ ế ỉ ư ư ươ C ng i n Đ ,Ma Ha Kì V c ng i Trung Qu c vào truy n đ o.ư ườ Ấ ộ ự ườ ố ề ạ

-Năm 580,thi n s Tỳ ni đa l u chi l p thi n phái đ u tiên mang tên ông.Ngôiề ư ư ậ ề ầ chùa Dâu,B c Ninh-ngôi chùa đ u tiên VN là n i ông sáng l p thi n phái vàắ ầ ở ơ ậ ề tu hành. Thi n phái Tỳ Ni Đa L u Chi v n mang nhi u y u t M t giáo. M tề ư ố ề ế ố ậ ậ giáo quan ni m trong vũ tr có m t l c l ng siêu nhiên mà n u bi t sệ ụ ộ ự ượ ế ế ư d ng, ng i tu hành sẽ b c mau trên con đ ng thành đ o, có th là t cụ ườ ướ ườ ạ ể ứ th i. M t giáo chú tr ng cúng bái, th n chú, n quy t. Thêm vào đó, s m vĩ,ờ ậ ọ ầ ấ ế ấ phong th y cũng là m t y u t c a Ph t giáo Vi t Nam trong m t th i kỳ dài.ủ ộ ế ố ủ ậ ệ ộ ờ S m vĩ là s suy tr c v t ng lai trên c s âm d ng, ngũ hành t ng kh c.ấ ự ắ ề ươ ơ ở ươ ươ ắ Phong th y là môn thu t xem xét đ a th trong t ng quan v i thành b i, v nủ ậ ị ế ươ ớ ạ ậ m nh c a công vi c, con ng i, qu c gia, trên c s s s p x p tinh tú trênệ ủ ệ ườ ố ơ ở ự ắ ế b u tr i và “long m ch” trên m t đ t. Chính s k t h p c a M t giáo, s m vĩ,ầ ờ ạ ặ ấ ự ế ợ ủ ậ ấ phong th y đã đ y m nh vai trò xã h i c a Ph t giáo trong nh ng th kủ ẩ ạ ộ ủ ậ ữ ế ỷ tr c khi giành đ c đ c l p, và ngay c bu i đ u c a k nguyên này.ướ ượ ộ ậ ả ở ổ ầ ủ ỷ

-Ngoài ra còn dòng thi n Vô Ngôn Thông,dòng thi n do s Th o Đ ng l p raề ề ư ả ườ ậ và phái Trúc Lâm do vua Tr n Nhân Tông l p ra.ầ ậ Ph t giáo Trúc Lâm chậ ủ tr ng nh p th , đ o Ph t ph ng s đ i s ng, đ i s ng tâm linh gi i thoátươ ậ ế ạ ậ ụ ự ờ ố ờ ố ả

đ i s ng xã h i, Ph t giáo đ i Tr n th t s t o nên m t s th ng nh t chínhờ ố ộ ậ ờ ầ ậ ự ạ ộ ự ố ấ tr , th ng nh t tinh th n dân t c trên ph ng di n qu c gia m t cách r ngị ố ấ ầ ộ ươ ệ ố ộ ộ kh p. Y u t liên k t nhân tâm c a Ph t giáo Trúc Lâm đã khi n th i kỳ nàyắ ế ố ế ủ ậ ế ờ có m t n n t ng chính tr bình d , dân ch , thân dân. M t ti ng “đánh” đ ngộ ề ả ị ị ủ ộ ế ồ lòng c a H i ngh Diên H ng và ba l n liên t c đánh b i quân xâm l c nhàủ ộ ị ồ ầ ụ ạ ượ Nguyên, chính là th hi n s th ng nh t dân t c trên tinh th n Ph t giáoể ệ ự ố ấ ộ ầ ậ

-Trong bu i đ u nhà Lý, các thi n s còn can d tr c ti p vào công vi c chínhổ ầ ề ư ự ự ế ệ s . Tri u đình c n đ n s c h c, tài ngo i giao, kh năng giáo d c, s liên k tự ề ầ ế ứ ọ ạ ả ụ ự ế nhân tâm c a h . Nh ng đ n đ i Tr n, tình hình đã khác đi. Các vua Tr n làủ ọ ư ế ờ ầ ầ nh ng ng i có tri th c, l i uyên bác Ph t h c. Nh ng dù v trí tr c ti pữ ườ ứ ạ ậ ọ ư ị ự ế trong công vi c chính s c a các tăng sĩ không còn n a, Ph t giáo l i v n phátệ ự ủ ữ ậ ạ ẫ tri n r c r h n bao gi h t, nh h ng tr c ti p lên chính tr , kinh t vănể ự ỡ ơ ờ ế ả ưở ự ế ị ế hóa, xã h i đ i Tr n, tr thành m t tinh th n dân t c th i b y gi .ộ ờ ầ ở ộ ầ ộ ờ ấ ờ

-T gi a th k XIV,Ph t giáo m i b t đ u suy y u.ừ ữ ế ỉ ậ ớ ắ ầ ế

d.Nh ng nh h ng c a Ph t giáo đ n văn hóa VN:ữ ả ưở ủ ậ ế

Ngay t đ u,ng i Vi t đã có tín ng ng dân gian riêng c a mình.Ng i Vi từ ầ ườ ệ ưỡ ủ ườ ệ coi Ông tr i nh là m t đ ng t i cao, trên cao,th u rõ m i n i kh c a conờ ư ộ ấ ố ở ấ ọ ỗ ổ ủ ng i,giúp h đ t đ c c nguy n,tr ng tr k ác…Quan ni m này khi n cườ ọ ạ ượ ướ ệ ừ ị ẻ ệ ế ư dân Vi t d ti p nh n thuy t nhân qu ,luân h i c a Đ o Ph t.ệ ễ ế ậ ế ả ồ ủ ạ ậ

-D n d n ng i Vi t đ ng hóa Ông tr i v i Buddla.Coi Buddla nh B t-m tầ ầ ườ ệ ồ ờ ớ ư ụ ộ v tiên c u giúp ng i hi n lành,nghèo kh ,sẽ xu t hi n khi con ng i g pị ứ ườ ề ổ ấ ệ ườ ặ chuy n đau kh .Ng i Vi t tin vào làm vi c thi n,tích công đ c đ sau nàyệ ổ ườ ệ ệ ệ ứ ể g t may m n,đ c phù h đ trì,đi u này phù h p v i thuy t nhân qu c aặ ắ ượ ộ ộ ề ợ ớ ế ả ủ Ph t giáo.ậ

S gi n d g n v i tín ng ng dân gian c a ng i Vi t đã đ a Ph t giáo trự ả ị ầ ớ ưỡ ủ ườ ệ ư ậ ở thành tôn giáo ph bi n nh t trong đ i s ng nhân dân VN và có nh ng nhổ ế ấ ờ ố ữ ả h ng sâu s c đ n văn hóa ng i Vi t x a và nay.Th m chí đã có th i PG làưở ắ ế ườ ệ ư ậ ờ n m ch đ o trong n n văn hóa c a VN.ắ ủ ạ ề ủ

-Thêm vào đó,v n dĩ ng i Vi t không h trung thành v i nh ng giáo đi uố ườ ệ ề ớ ữ ề c a Kh ng T ,Trang T nên Đ o Ph t d dàng đi vào đ i s ng ng i Vi tủ ổ ư ư ạ ậ ễ ờ ố ườ ệ h n.ơ

2.Nho giáo.

a.Ng i sáng l p:ườ ậ

-Kh ng T (551-479 TCN)ổ ư

Kh ng T tên Khâu,t là Tr ng Ni,ng i n c L .Ông làm quan n c Lổ ư ự ọ ườ ướ ỗ ướ ỗ đ c 3 năm và 13 năm đi chu du các n c,ph n l n cu c đ i KT dành choượ ướ ầ ớ ộ ờ d y h c.ạ ọ

-M nh t (372-289) tên Kha.ng i đ t Châu.Ông là h c trò c a T T .Ôngạ ư ườ ấ ọ ủ ư ư mu n h c đ ra làm quan nh ng không to i nguy n.Khi v giá cùng m t số ọ ể ư ạ ệ ề ộ ố huynh đ thân tín ông m tr ng h c.T t c các sách c a ông và m t s vuaẹ ở ườ ọ ấ ả ủ ộ ố các n c ch h u,các h c trò thân thi t đ c ghi l i thành sách g i chung làướ ư ầ ọ ế ượ ạ ọ M nh T .ạ ư

a.1.Giaso lý nguyên s :ơ

-Quan tâm đ n đ o đ c đ gi cho xã h i bình an.ế ạ ứ ể ữ ộ

-Coi tr ng nghĩa,l ,trí,tín,dung nh ng nhi u h n c là ch nhânọ ễ ư ề ơ ả ữ

-Nhân theo ông là lòng th ng ng i:đi u mình không mu n thì không làmươ ườ ề ố cho ng i khác,mình mu n l p thân thì cũng giúp cho ng i khác l pươ ố ậ ườ ậ thân,mình mu n thành đ t thì cũng giúp cho ng i khác thành đ t.ố ạ ườ ạ

-Ch tr ng c a ông là dùng nhân nghĩa đ cai tr dân:ủ ươ ủ ể ị “Cai tr dân màị dùng m nh l nh,đ a dân vào khuôn phép mà dùng hình ph t thì dân có thệ ệ ư ạ ể tránh đ c t i l i nh ng không bi t liêm s .Cai tr dân mà dùng đ o đ c,đ aượ ộ ỗ ư ế ỉ ị ạ ứ ư dân vào khuôn phép mà dùng l thì dân sẽ bi t liêm s và th c lòng,quyễ ế ỉ ự ph c…”ụ

-M nh T có m t lòng tin m nh tr i.V đ o đ c:đ c p đ n tínhạ ư ộ ở ệ ờ ề ạ ứ ề ậ ế thi n:”nhân chi s ,tính b n thi n”.ệ ơ ả ệ

-V đ ng l i cai tr :ti p n i ch tr ng nhâ chính c a Kh ng T .Nh ngề ườ ố ị ế ố ủ ươ ủ ổ ư ư không ch tr ng khôi ph c tr t t xã h i Tây Chu mà ch tr ng th ngủ ươ ụ ậ ự ộ ủ ươ ố nh t.ấ

b. nh h ng đ n văn hóa VN:Ả ưở ế

-Bu i ban đ u:đ c truy n vào Giao Châu t r t s m,ch y u b i chínhổ ầ ượ ề ừ ấ ớ ủ ế ở quy n đô h nên s ti p nh n c a ng i dân rât dè d t.ề ộ ự ế ậ ủ ườ ặ

-Su t th i B c thu c,Nho giáo phát tri n gi a hai tâm lí xã h i,ng i Hán thìố ờ ắ ộ ể ữ ộ ườ mu n Hán hóa Giao Châu mà ng i Vi t thì ch ng l i Hán hóa.Nh v y có thố ườ ệ ố ạ ư ậ ể nói,vào th i Bt,Nho giáo có du nh p vào VN nh ng có v th và ch a b t rờ ậ ư ị ế ư ắ ễ đ c vào đ i s ng c a ng i dân.ượ ờ ố ủ ườ

-Sau th i B c thu c,d i các tri u đ i Ngô,Đinh,Ti n Lê,Nho giáo ch a phátờ ắ ộ ướ ề ạ ề ư tri n.S th hi n c a Nho giáo th i kì này là h t s c m nh t.B máy quanể ự ể ệ ủ ờ ế ứ ờ ạ ộ liêu ch t chẽ cùng v i t ng l p sĩ phu ch a đ c thi t l p.T ng l p trí th cặ ớ ầ ớ ư ượ ế ậ ầ ớ ứ trong xã h i không ph i là các Nho sĩ mà là các cao tăng.ộ ả

-Đ n nhà Lý,giai c p c m quy n cai tr d a vào Nho giáo(nh l p văn mi uế ấ ầ ề ị ự ư ậ ế qu c t giám).Nho giáo b t đ u có vai trò l n trong xã h i.Th nh t,v m tố ư ắ ầ ớ ộ ứ ấ ề ặ thi c :vua Lý Thánh Tông cho xây d ng văn mi u,l p đ n th Chu Công,Kh nư ự ế ậ ề ờ ổ T và T ph i.Ông còn m khoa thi đ u tiên vào 1075 đ ch n ng i tài.Vàoư ứ ố ở ầ ể ọ ườ 1252,l p Qu c h c vi c đ con em quan l i vào h c T thu,Ngũ Kinh.V m tậ ố ọ ệ ể ạ ọ ứ ề ặ t t ng:quán tri t t t ng m nh tr i.Đ cao nhân,nghĩa,l ,trí,tín.ư ưở ệ ư ưở ệ ờ ề ễ

Tuy Nho giáo có vai trò qt tuy nhiên ch ph bi n t ng t ng l p th n tr .Trongỉ ổ ế ỏ ầ ớ ố ị nhân dân Ph t giáo v n ph bi n h n.ậ ẫ ổ ế ơ

-Th i Ti n Lê:ch đ thi c Nho h c n đ nh và phát tri n.Nhà n c l y Nhoờ ề ế ộ ư ọ ổ ị ể ướ ấ giáo làm t t ng tr dân,ch nh đ n b máy th ng tr .Khoa c thúc đ y,t ngư ưở ị ỉ ố ộ ố ị ư ẩ ầ l p Nho sĩ đông đ o.Ng i đ đ t đ c làm l vinh quy,kh c tên trên bia đá…ớ ả ườ ỗ ạ ượ ễ ắNho giáo tr thành th tôn giáo đ c tôn.ở ứ ộ

-Th i Nguy n:nhà Nguy n càng chú tr ng h n n a,cho Nho giáo là qu cờ ễ ễ ọ ơ ữ ố giáo.Dùng nó đ đi u hành b máy cai tr .M r ng h th ng tr ng h c đ nể ề ộ ị ở ộ ệ ố ườ ọ ế ph ,huy n…Tuy nhiên đã b t đ u suy y u.ủ ệ ắ ầ ế

-Th k XVI-XVII:Nho giáo v n là công c đ giai c p c m quy n cai tr nhàế ỉ ẫ ụ ể ấ ầ ề ị n c và n đ nh tr t t xã h i.ướ ổ ị ậ ự ộ

c.Phân tích:

-V m t t t ng:ề ặ ư ưở

+B sung tính tôn ti,tr t t xã h i do Nho giáo đem l iổ ậ ự ộ ạ

+Nâng cao nh n th c c a ng i dân theo t m vĩ môậ ứ ủ ườ ầ

+Đ a vào nh ng suy lu n logic,có lý t ng c ng c t t ng cào b ng,choư ữ ậ ưở ủ ố ư ưở ằ qua c a dân gian.ủ

-V m t b máy cai tr :ề ặ ộ ị

+T th i đ c l p,b máy phong ki n VN đã ti p nh n mô hình b máy cai trừ ờ ộ ậ ộ ế ế ậ ộ ị phong ki n tiên ti n hi u qu c a TQ.Tính t th i Lý Tr n sang Lê cùn v i sế ế ệ ả ủ ừ ờ ầ ớ ự

n đ nh c a Nho giáo,b máy nhà n c cũng d n đ c n đ nh.Tính t th iổ ị ủ ộ ướ ầ ượ ổ ị ừ ờ Lý ch có hai b là Hình và L .Đ n th i Tr n đã có 4 b Hình,L i,Binh,B .Đ nỉ ộ ễ ế ờ ầ ộ ạ ộ ế th i Lê đã tăng lên 6 b :L i,L ,B ,Binh,Công,Hình.ờ ộ ạ ễ ộ

V giáo d c - đào t oề ụ ạ

K t khi Nho giáo du nh p vào Vi t Nam vào th i đ u Công nguyên thì n nể ừ ậ ệ ờ ầ ề h c v n theo Nho h c (b ng ch Hán) cũng bén r Vi t Nam. Kh i đ u c aọ ấ ọ ằ ữ ễ ở ệ ở ầ ủ Hán h c Vi t Nam là s đóng góp c a m t s quan cai tr ng i Hán nh Tíchọ ệ ự ủ ộ ố ị ườ ư Quang, Nhâm Diên, Sỹ Nhi p, trong đó đ c bi t là Sỹ Nhi p. Ông l p ghép tinhế ặ ệ ế ắ th n Hán h c vào n c ta. Đ n đây thì văn hóa truy n th ng Vi t Namầ ọ ướ ế ề ố ở ệ đ c b sung các tri th c c đi n do Nho h c mà r ng h n là Hán h c, gópượ ổ ứ ổ ể ọ ộ ơ ọ ph n thúc đ y dòng văn hóa c đi n h th ng hóa hoàn ch nh và phát tri n.ầ ẩ ổ ể ệ ố ỉ ể Th i kì tái đ c l p th k X, Nho h c ti p t c phát tri n trong văn hóa Đ iờ ộ ậ ế ỉ ọ ế ụ ể ạ Vi t, đ ng th i chuy n t giai đo n th đ ng sang giai đo n ch đ ng. N nệ ồ ờ ể ừ ạ ụ ộ ạ ủ ộ ề h c v n lúc b y gi hoàn toàn do ng i Vi t làm ch . K t 1075, nhà n cọ ấ ấ ờ ườ ệ ủ ể ừ ướ m khoa thi và t th i Tr n tr đi, các khoa thi tr nên đ u đ n. Nho sĩ Vi tở ừ ờ ầ ở ở ề ặ ệ Nam x a h c T th – Ngũ kinh ch y u v n là đ làm quan, ch m t vàiư ọ ứ ư ủ ế ẫ ể ỉ ộ danh nho m i th c s chuyên tâm nghiên c u và b khuy t cho h c thuy tớ ự ự ứ ổ ế ọ ế Nho gia ho c bi n t u và v n d ng cho phù h p v i tình hình Vi t Nam. Tuyặ ế ấ ậ ụ ợ ớ ệ

v y, trong l ch s Nho h c Vi t Nam cũng có nhi u nhà nho n i danh v i cácậ ị ư ọ ệ ề ổ ớ công trình và thành t u nghiên c u Nho h c. Trong s y ph i kê đ n Lê Quýự ứ ọ ố ấ ả ế Đôn (1726-1783), Ngô Thì Nh m (1746-1803), Nguy n Huy Oánh (1713-ậ ễ1798), Nguy n Du (1765-1820). ễ

V văn h c – ngh thu t Vi t Nam cũng nh Trung Qu c – và nói chungề ọ ệ ậ Ở ệ ư ở ố trong m t th i gian dài Nho giáo đ c coi là ý th c h chính th ng. Vì v yộ ờ ượ ứ ệ ố ậ Nho giáo chi ph i văn h c ngh thu t. Tác d ng chi ph i c a Nho giáo sâuố ọ ệ ậ ụ ố ủ s c, nhi u m t và qua nhi u y u t khác nhau. Ngh thu t Vi t Nam c hìnhắ ề ặ ề ế ố ệ ậ ệ ả kh i l n di n x ng đ u ch u chi ph i m nh mẽ. L y điêu kh c làm thí d , soố ẫ ễ ướ ề ị ố ạ ấ ắ ụ v i các n n văn hóa lân c n nh Chăm-pa, Angkor hay Indonesia, điêu kh cớ ề ậ ư ắ Vi t Nam không phát tri n, k c v n i dung l n hình th c. Quanh đi qu nệ ể ể ả ề ộ ẫ ứ ẩ l i v n là các mô típ t linh, bát v t, tùng-trúc-cúc-mai (t quân t ), các môạ ẫ ứ ậ ứ ư hình mang ý nghĩa may m n đ m d u n Nho giáo. Trong lĩnh v c di nắ ậ ấ ấ ự ễ x ng cũng không m y kh quan. “X ng ca vô lo i” là ch tr ng chung c aướ ấ ả ướ ạ ủ ươ ủ các t p đoàn phong ki n. Quan ni m CÁI Đ P, CÁI HAY c a Nho giáo cũng chiậ ế ệ Ẹ ủ ph i ngòi bút. Văn ch ng ph i là đ giáo hóa, có quan h đ n th đ o, nhânố ươ ả ể ệ ế ế ạ tâm, có tác d ng tu d ng tính tình nên ph i có n i dung đ o lý. Đó là ki uụ ưỡ ả ộ ạ ể sáng tác “di n tâm thành văn”. Trong l ch s văn h c Vi t Nam, văn sĩ đ cễ ị ư ọ ệ ượ phân thành ba h ng, g m (1) ng i hành đ o (th ng cung đình), (2)ạ ồ ườ ạ ườ ở ng i n d t ( n nông thôn), và (3) ng i tài t (nho sĩ đô th ), song ch cóườ ẩ ậ ở ẩ ườ ư ị ỉ h ng nho sĩ t do có phong cách đ t phá nh ng th ng không đ c coi tr ng.ạ ự ộ ư ườ ượ ọ Trong su t th i kì phong ki n Vi t Nam, dòng văn h c c đi n theo Nho giáoố ờ ế ệ ọ ổ ể t n t i song song v i dòng văn h c dân gian. Nhìn chung, Nho giáo đã kìmồ ạ ớ ọ hãm s phát tri n c a văn hóa ngh thu t Vi t Nam c trung đ iự ể ủ ệ ậ ệ ổ ạ

.VĂN HÓA SINH HO T TINH TH NẠ Ầ

1.Phong t c l t t và l h iụ ễ ế ễ ộ

Nói đ n phong t c là nói đ n c m t h th ng các t p t c sinh ho t c ngế ụ ế ả ộ ệ ố ậ ụ ạ ộ đòng c a m i dân t c. Phong t c là nh ng thói quen đã ăn sâu vào đ i s ngủ ỗ ộ ụ ữ ờ ố xã h i t lâu đ i, đ c đ i đa s m i ng i th a nh n và làm theo(phong:ộ ừ ờ ượ ạ ố ọ ườ ừ ậ gió, t c: thói quen lan r ng). Phong t c chi ph i sâu s c đ i s ng tinh th nụ ộ ụ ố ắ ờ ố ầ c a c ng đ ng, s c m nh c a nó nhi u khi còn h n c lu t pháp, nh t là ủ ộ ồ ứ ạ ủ ề ơ ả ậ ấ ở nh ng xã h i trình đ văn minh còn th p. Có nh ng lo i phong t c ch y uữ ộ ộ ấ ữ ạ ụ ủ ế

nh : Phong t c c i g , phong t c sinh đ , phong t c làm nhà, phong t cư ụ ướ ả ụ ẻ ụ ụ tang ma, phong t c l t t l h i,... Trong ph n này chúng tôi đ căp đ nụ ễ ế ễ ộ ầ ề ế phong t c l t t và l h i - n i th hi n khá đ m đ c đi m cũng nh b n s cụ ễ ế ễ ộ ơ ể ệ ậ ặ ể ư ả ắ văn hóa c a m i dân t c.ủ ỗ ộ

I.L T T:Ễ Ế

L t t có hai ph n: Ph n l và ph n t t. T t là do đ c ch ch t ch ti t màễ ế ầ ầ ễ ầ ế ế ọ ệ ừ ữ ế thành. Theo l ch truy n th ng, m t năm có 12 tháng, m i tháng có 2 ti t khíị ề ố ộ ỗ ế h u, t ng c ng 24 ti t trong năm, g i là nh th p t ti t khí. Trong s đó cóậ ổ ộ ế ọ ị ậ ứ ế ố nh ng ti t quan tr ng, đ c bi t là ti t Nguyên đán. Nguyên đán (bu i sángữ ế ọ ặ ệ ế ổ đ u tiên) - ti t khí h u ch ng ki n s chuy n giao gi a năm cú và năm m iầ ế ậ ứ ế ự ể ữ ớ đánh d u b ng bu i sáng kh i đ u c a m t năm, dân gian g i là t t C , T tấ ằ ổ ở ầ ủ ộ ọ ế ả ế Nguyên đán.

Ph n l nghiêng v th cúng t tiên, th công, c u nguy n m i s t t lanhầ ễ ề ờ ổ ổ ầ ệ ọ ự ố may m n trong năm m i. Ph n T t nghiêng v chy n ăn u ng, b i d ng s cắ ớ ầ ế ề ệ ố ồ ưỡ ứ kh e, m i m c khách kh a, ng i thân.ỏ ờ ọ ứ ườ

M i dân t c có nh ng ngày t t khác nhau. Tuy nhiên cũng có s ti p nh n tỗ ộ ữ ế ự ế ậ ừ phong t c c a n c khác. Nhìn vào m t s ngày t t Vi t Nam, có th b tụ ủ ướ ộ ố ế ệ ể ắ ngu n t văn hóa Trung Hoa. Nh ng ph i kh ng đ nh r ng chúng đã đ cồ ừ ư ả ẳ ị ằ ượ Vi t hóa v c b n, th m chí "thay máu" hoàn toàn, phù h p v i sinh ho tệ ề ơ ả ậ ợ ớ ạ c a c dân nông nghi p tr ng lúa n c. Ngày mùng 3 tháng ba, ùng 5 thángủ ư ệ ồ ướ năm (âm l ch) đúng là nh v y. M i m t ngày t t n ch a trong nó r t nhi uị ư ậ ỗ ộ ế ẩ ứ ấ ề nh ng t p t c và nh ng l p nghĩa văn hóa riêng.ữ ậ ụ ữ ớ

T t Vi t Nam g n bó m t thi t v i không gian gia đình, v i tâm linh h ngế ệ ắ ậ ế ớ ớ ướ v ng t tiên. Cho nên t t bao gi cũng tr thành k ni m thân th ng và b nọ ổ ế ờ ở ỷ ệ ươ ề b c a m i đ i ng i.ỉ ủ ỗ ờ ườ

Vào d p t t, nh ng ng i ph n Vi t Nam trong m i gia đình l i đ c d pị ế ữ ườ ụ ữ ệ ỗ ạ ượ ị tr tài n u n ng các món ăn, bánh trái. Có th nói r ng v c b n n n mổ ấ ướ ể ằ ề ơ ả ề ẩ th c Vi t Nam đ c th hi n t p trung nh t trong d p t t và đ c hìnhự ệ ượ ể ệ ậ ấ ị ế ượ thành t nh ng ngày t t. Công lao này tr c h t thu c v nh ng ng i v ,ừ ữ ế ướ ế ộ ề ữ ườ ợ ng i m , ng i em. Mi ng ăn v a là tài khéo, v a là t m lòng th o th mườ ẹ ườ ế ừ ừ ấ ả ơ tình nghĩa.

T t là m t mỹ t c c a văn hóa, ch a đ ng r t nhi u nh ng nét riêng đ c s cế ộ ụ ủ ứ ự ấ ề ữ ặ ắ c a dân t c Vi t Nam, r t c n đ c k th a và phát huy theo h ng v a lànhủ ộ ệ ấ ầ ượ ế ừ ướ ừ m nh, ti t ki m, v a thiêng liêng trang tr ng, đ m đà b n s c dân t c vàạ ế ệ ừ ọ ậ ả ắ ộ ch t nhân văn cao quý.ấ

L H IỄ Ộ

L h i là m t hình th c sinh ho t văn hóa c ng đ ngễ ộ ộ ứ ạ ộ ồ

L h i là m t hình th c sinh ho t văn hóa t t y u n y sinh trong xã h i loàiễ ộ ộ ứ ạ ấ ế ả ộ ng i trên c s nh m th a mãn nhu c u tinh th n c a con ng i khi s ngườ ơ ở ằ ỏ ầ ầ ủ ườ ố thành c ng đ ng. Đ i v i ng i Vi t Nam, ngh snar xu t ch y u trong xãộ ồ ố ớ ườ ệ ề ấ ủ ế h i truy n th ng là s n xu t lúa n c. Vòng quay c a th i v , c a thiênộ ề ố ả ấ ướ ủ ờ ụ ủ nhiên, s chi ph i mùa màng c a các l c l ng t nhiên và cu c s ng khóự ố ủ ự ượ ự ộ ố khăn b t tr c đã t o ra trong h nh ng nhu c u tâm linh. Nh ng lúc mùa v ,ấ ắ ạ ọ ữ ầ ữ ụ ng i nông dân ph i "đ u t t m t t i", " th c khuya d y s m". Vì v y nh ngườ ả ầ ắ ặ ố ứ ậ ớ ậ ữ lúc nông nhàn th ng vào hai mùa: mùa xuân và mùa thu, h có nhu c u t nườ ọ ầ ạ ơ và c u xin th n linh đ có m t mùa màng b i thu, m t cu c s ng no đ , h nhầ ầ ể ộ ộ ộ ộ ố ủ ạ phúc. M t khác, ng i dân cũng có khát v ng đ c vui ch i gi i trí, th hi nặ ườ ọ ượ ơ ả ể ệ mình trong đ i s ng c ng đ ng cho bò nh ng ngày v t v . Vì v y, l h i đ cờ ố ộ ồ ứ ấ ả ậ ễ ộ ượ d n hình thành. Qua th i gian và nh ng bi n thiên c a l ch s , l h i đã d nầ ờ ữ ế ủ ị ư ế ộ ầ l ng đ ng nhi u l p phù sa văn hóa đ c s c.ắ ọ ề ớ ặ ắ

2.Đ c đi m c a l h i:ặ ể ủ ễ ộ

L h i là sinh ho t c a m t c ng đ ng dân c nh t đ nh.ễ ộ ạ ủ ộ ộ ồ ư ấ ị

N u l t t di n ra trong ph m vi không gian gia đình thì l h i l i di n raế ễ ế ễ ạ ễ ộ ạ ễ ngoài không gian c ng đ ng làng, vùng mi n, T qu c. L h i m i làng quêộ ồ ề ổ ố ễ ộ ỗ khác nhau thì ngày h i làng cũng khác nhau. M t khác, l h i mang tính t cộ ặ ễ ộ ộ ng i r t rõ, các dân t c khác nhau sẽ có nh ng l h i khác nhau...ườ ấ ộ ữ ễ ộ

L h i g m hai b ph n: l và h iễ ộ ồ ộ ậ ễ ộ

Đã thành m t c l , ng i ta chia l h i thành hai b ph n: l và h i. Ph nộ ướ ệ ườ ễ ộ ộ ậ ễ ộ ầ l là các nghi th c th cúng đ c th c thi trong l h i, th ng là có s gi ngễ ứ ờ ượ ự ễ ộ ườ ự ố nhau trong các l h i, sau này đ c th ch hóa thành đi n l c a các tri uễ ộ ượ ể ế ề ệ ủ ề

đình phong ki n. Ch ng h n nghi th c quy đ nh khi nào dâng r u, khi nàoế ẳ ạ ứ ị ượ dâng trà, dâng o n qu , dâng th c ăn m n...ả ả ứ ặ

Ph n h i là ph n khác nhau gi a các l h i. Thành t đáng l u ý trong ph nầ ộ ầ ữ ễ ộ ố ư ầ h i là trò di n. Trò di n là ho t đ ng mang tính nghi l , di n l i toàn b hayộ ễ ễ ạ ộ ễ ế ạ ộ m t b ph n ho t đ ng c a cu c đ i nhân v t đ c ph ng th . Ch ng h n,ộ ộ ầ ạ ộ ủ ộ ờ ậ ượ ụ ờ ẳ ạ trò di n Thánh Gióng đánh gi c Ân trong ngày h i Gióng, trò di n mô t l iễ ặ ộ ễ ả ạ Quang Trung đ i phá Quân Thanh trong l h i Đ ng Đa... Trình t c a m tạ ễ ộ ố ự ủ ộ trò di n bao gi cũng đi t n i th v ng đ n n i g n bó v i s ki n nào đóễ ờ ừ ơ ờ ọ ế ơ ắ ớ ự ệ trong cu c đ i v thánh. Trong l h i th Thành hoàng làng, trò di n th ngộ ờ ị ễ ộ ờ ễ ườ theo trình t : Đi m b t đ u c a đám r c lúc đi là đình làng, đi m k t thúcự ể ắ ầ ủ ướ ể ế c a đám r c là nghè (mi u). Các trò di n trong l h i là các l p văn hóa tínủ ướ ế ễ ễ ộ ớ ng ng c a các th i kỳ l ch s khác nhau l ng đ ng l i, ph n ánh nh ng sinhưỡ ủ ờ ị ư ắ ọ ạ ả ữ ho t c a c dân nông nghi p tr ng lúa n c g n k t v i nhân v t đ cạ ủ ư ệ ồ ướ ắ ế ứ ậ ượ ph ng th . Cùng v i các trò di n là trò ch i. Các trò ch i tr c kia v n là cácụ ờ ớ ễ ơ ơ ướ ố trò di n mang tính nghi l , nh ng nay đã m nh t, nh trò ch i gà, trò đ uễ ễ ư ờ ạ ư ọ ấ v t.ậ

Ph n h i g m các trò vui ch i gi i trí h t s c phong phú. Xét v ngu n g c,ầ ộ ồ ơ ả ế ứ ề ồ ố ph n l n các trò ch i này đ u xu t phát t nh ng c v ng thiêng liêng c aầ ớ ơ ề ấ ừ ữ ướ ọ ủ con ng i nông nghi p. Xu t phát t c v ng c u m a là các trò t o raườ ệ ấ ừ ướ ọ ầ ư ạ ti ng n mô ph ng ti ng s m vào các h i mùa xuân đ nh c tr i làm m aế ổ ỏ ế ấ ộ ể ắ ờ ư nh thi đ t pháo, đi thuy n đ t pháo, ném pháo, đánh pháo đ t... Xu t phátư ố ề ố ấ ấ t c v ng c u c n là các trò thi th di u vào các h i mùa hè mong gió lên,ừ ướ ọ ầ ạ ả ề ộ n ng lên đ n c l t mau rút xu ng. Xu t phát t c v ng ph n th c là cácắ ể ướ ụ ố ấ ừ ướ ọ ồ ự trò c p u th l , đánh đáo, ném còn, nhún đu, b t ch ch trong chum... Xu tướ ầ ả ỗ ắ ạ ấ phát t c v ng luy n rèn s nhanh nh n, tháo vát, khéo léo là các trò thiừ ướ ọ ệ ự ẹ th i c m, thi lu c gà, thi d n c , thi b t l n, thi b t v t, thi d t v i, thi leo c uổ ơ ộ ọ ỗ ắ ợ ắ ị ệ ả ầ ùm, thi b t m t b t dê, đua cà kheo... Xu t phát t c v ng luy n rèn s cị ắ ắ ấ ừ ướ ọ ệ ứ kh e và kh năng chi n đ u là các trò đ u v t, kéo co, ch i gà, ch i trâu, ch iỏ ả ế ấ ấ ậ ọ ọ ọ cá, ch i d ...ọ ế

Các lo i hình l h i:ạ ễ ộ

Tr c h t, lo i hình l h i liên quan đ n nhân v t trung tâm c a l h i. Đó laướ ế ạ ễ ộ ế ậ ủ ễ ộ nhân v t đ c c c ng đ ng suy tôn và th ph ng. T t c nghi l , l th c tròậ ượ ả ộ ồ ờ ụ ấ ả ễ ễ ứ

di n, trò ch i đ u h ng t i nhân v t đ c th ph ng này. Tùy t ng tiêu chíễ ơ ề ướ ớ ậ ượ ờ ụ ừ phân lo i mà ng i ta có th chia h th ng nhân v t đ c th ph ng nàyạ ườ ể ệ ố ậ ượ ờ ụ thành các lo i: nhân th n và nhiên th n; các phúc th n và ác th n; nam th nạ ầ ầ ầ ầ ầ và n th n cùng các M u,...ữ ầ ẫ

Các lo i hình l h i khá phong phú: l h i ngh nghi p, l h i k ni m cácạ ễ ộ ễ ộ ề ệ ễ ộ ỷ ệ anh hùng dân t c, l h i tín ng ng - tôn giáo...ộ ễ ộ ưỡ

L h i liên quan đ n cu c s ng trong m i quan h v i môi tr ng t nhiên làễ ộ ế ộ ố ố ệ ớ ườ ự các l h i ngh nghi p, trong đó quan tr ng nh t là các l h i nông nghi p.ễ ộ ề ệ ọ ấ ễ ộ ệ có nh ng l h i v i m c đích c u m a, ch ng h n: H i chùa Dâu( Thu nữ ễ ộ ớ ụ ầ ư ố ạ ộ ậ Thành, B c Ninh) m vào 8-4; h i T Pháp chùa Th a ( Thu n Thành, B cắ ỡ ộ ứ ứ ậ ắ Ninh),cũng m vào ngày 8-4; h i T Pháp Yên Mĩ(H ng Yên) và T Pháp Vănỡ ộ ứ ư ứ Lâm(H ng Yên) đ u vào ngày 17-1; h i Tam T ng (Vĩnh L c, Thanh Hóa) chư ề ộ ổ ộ ỉ khi tr i làm đ i h n... Ng i Bana (Tây Nguyên) có h i đâm trâu đ t n tr iờ ạ ạ ườ ộ ể ạ ơ ờ ban cho mùa màng và s c kh e, đ c t ch c vào đ u xuân; h i c m (Saứ ỏ ượ ổ ứ ầ ộ ố M k) đón mùa lúa chin t ch c vào kho ng tháng 10; ng i Tày, Nùng, Tháiơ ổ ứ ả ườ (Tây B c) có h i xu ng đ ng (l ng t ng) m vào màu xuân; ng i Kh -múắ ộ ố ồ ồ ồ ở ườ ơ (S n La) có h i c m m i(Kin kh u m ),v.v...ơ ộ ơ ớ ẩ ớ

P>Ngoài l h i c a ngh nông là chính, còn có nh ng l h i c a các ngh đúcể ộ ủ ề ữ ễ ộ ủ ề đ ng, ngh d t, ngh rèn, ngh pháo(h i pháo Đ ng K , pháo Bình Đà)... vàồ ề ệ ề ề ộ ồ ị nh t là các l h i liên quan đ n cu c s ng vùng sông n c (H i đua thuy n ấ ễ ộ ế ộ ố ướ ộ ề ở Đ ng H i, Qu ng Bình; h i đua ghe Ngo Sóc Trăng, H u Giang...),v.v...ồ ớ ả ộ ở ậ

L h i liên quan đ n cu c s ng trong m i quan h v i môi tr ng xã h i làễ ộ ế ộ ố ố ệ ớ ườ ộ nh ng l h i k ni m các anh hùng d ng n c và gi n c. H i đ n Hùng (xãữ ễ ộ ỷ ệ ự ướ ữ ướ ộ ề Hi C ng, Phong Châu , Vĩnh Phú) gi t Hùng V ng (Dù ai đi ng c v xuôi,ươ ỗ ổ ươ ượ ề nh ngày gi T mùng m i tháng ba); h i Gióng (Phù Đ ng, Gia Lâm,Hà N i)ớ ỗ ổ ườ ộ ổ ộ t ch c vào ngày 9-4 (Ai i mùng 9 tháng T , không đi h i Gióng cũng hổ ứ ơ ư ộ ư m t đ i); h i đ n An D ng V ng ( C Loa, Hà N i) t ch c vào ngày 6ấ ờ ộ ề ươ ươ ổ ộ ổ ứ tháng giêng; h i đ n Hai Bà Tr ng(làng Đ ng Nhân, qu n Hai Bà Tr ng, Hàộ ề ư ồ ậ ư N i) m vào ngày 3-2 và đ n H Lôi(Mê Linh, Hà N i) m ngày 15 thángộ ỡ ề ạ ộ ở Giêng k ni m ngày Hai Bà tu n ti t; h i đ n Ki p B c (Chí Linh, H i D ng)ỷ ệ ẫ ế ộ ề ế ạ ả ươ m vào 20-8 k ni m ngày m t c a H ng Đ o V ng Tr n Qu c Tu n; h iở ỷ ệ ấ ủ ư ạ ươ ầ ố ấ ộ Tây S n(Tây S n, Bình Đ nh) k ni m Quang Trung Nguy n Hu và h i Đ ngơ ơ ị ỷ ệ ễ ệ ộ ố

Đa k ni m ngày chi n th ng Đ ng Đa năm 1789 c a Quang Trung m vàoỷ ệ ế ắ ố ủ ở ngày 5 Tháng Giêng...

L h i tôn giáo g m các l h i ph t giáo nh h i chùa h ng (Mỹ Đ c, Hàễ ộ ồ ễ ộ ậ ư ộ ươ ứ Tây) m vào mùa xuân: h i chùa tây ph ng (Th ch Th t, Hà Tây) m vàoở ộ ươ ạ ấ ở ngày 6-3, h i chùa th y (qu c oai, hà tây) m vào ngày 7- 3; các l h i tínộ ầ ố ở ễ ộ ng ng dân gian nh h i đ n Và (B t B t, Hà Tây) m vào ngày 15 thángưỡ ư ộ ề ấ ạ ở giêng th th n T n Viên, h i đ n B c L (H u Lũng, L ng S n) m vào đ uờ ầ ả ộ ề ắ ệ ữ ạ ơ ở ầ tháng giêng th M u Th ng Ngàn. H i Ch Đ ng T (xã th ng nhiênờ ẫ ươ ộ ữ ồ ư ượ th ng tín hà tây) m vào trung tu n tháng th 2. h i ph Giày (vân cát, vườ ở ầ ứ ộ ủ ụ b n đình nam), ... không gian c a l h i bao g m c trong duy tích lanax ngoàiả ủ ễ ộ ồ ả di tích. Tùy theo l h i t ng đ a ph ng, t ng làng mà không gian này sẽ cóễ ộ ở ừ ị ươ ừ nh ng nét khác nhau.ữ

3.Ý nghĩa văn hóa c a l h iủ ễ ộ

L h i là m t pho tàng l ch s kh ng l , đó tích t vô s các lo i văn hóa:ễ ộ ộ ị ư ổ ồ ở ụ ố ạ phong t c tín ng ng, ngh thu t, các s ki n l ch s quan tr ng c a dân t c.ụ ưỡ ệ ậ ự ệ ị ư ọ ủ ộ

Là m t b o tàng cu c s ng v các m t sinh ho t và các giá tr tinh th n c aộ ả ộ ố ề ặ ạ ị ầ ủ dân t c, l h i có s c s ng và s c thuy t ph c m nh mẽ. Bóc tách l h i th yộ ễ ộ ứ ố ứ ế ụ ạ ễ ộ ấ đ c nhi u l p văn hóa s ng đ ng tr m tích và đ c l u gi trong su tượ ề ớ ố ộ ầ ượ ư ữ ố chi u dài l ch s .ề ị ư

<P>L h i thõa mãn nhu c u tín ng ng, gi i trí c a con ng i.ễ ộ ầ ưỡ ả ủ ườ

<P>Th c hi n các nghi th c trong l h i, con ng i bi u hi n cho lòng bi tự ệ ứ ễ ộ ườ ể ệ ế n đ i v i tr i đ t, th n linh,các anh hùng dân t c đã có công giúp cho h cóơ ố ớ ờ ấ ầ ộ ọ

cu c s ng và trong s nghi p d ng n c, gi n c. Ph n l trong l h i nôngộ ố ự ệ ự ướ ữ ướ ầ ễ ễ ộ nghi p th hi n s c u xin và c thu n c a c a m a thu n gió hòa, mùaệ ể ệ ự ầ ướ ậ ủ ủ ư ậ màng b i thu, cu c s ng yên bình h nh phúc cho m i ng i.ộ ộ ố ạ ọ ườ

<P>Đ i s ng văn hóa cho nh ng ngày l h i đ c nâng lên trình đ cao h nờ ố ữ ễ ộ ượ ở ộ ớ v nh ng ngày bình th ng. Con ng i tham gia hăng say, h t lòng vào cácớ ữ ườ ườ ế ho t đ ng l h i: các trò ch i, các ho t đ ng văn ngh ... nh ng sinh ho t vuiạ ộ ễ ộ ơ ạ ộ ệ ữ ạ choiw trong ph n h i ph n ánh th c hi n và khát v ng c a dân c dân nôngầ ộ ả ự ệ ọ ủ ư nghi p lúa n c, th hi n tài năng trí tu , tâm h n tin t , nh y c m c aệ ướ ể ệ ệ ồ ế ả ả ủ

ng i Vi t Nam. C m t n n văn hóa trò choiw dân gian s ng đ ng c a dânườ ệ ả ộ ề ố ộ ủ t c cũng đ c hình thành, l u gi và phát tri n t đ y.ộ ượ ư ữ ể ừ ấ

<P>L h i mang ý nghĩa c ng đòng và c ng c m sâu s c.ễ ộ ộ ộ ả ắ

<P>L h i cu n hút đongo đ o m i ng i vào sinh ho t văn hóa c a c ngễ ộ ố ả ọ ườ ạ ủ ộ đ ng. Nó g n v i thành viên l i i nhau trong ni m c ng c m, ni m t hào vồ ắ ớ ạ ớ ề ộ ả ề ự ề làng xóm, v quê h ng, đ t n c và dân t c. Đ n v i l h i, con ng i đ uề ươ ấ ướ ộ ế ớ ễ ộ ườ ề có chung m t c m xúc, nh ng khác v ng. Không gian và th i gian c a l h i làộ ả ữ ọ ờ ủ ễ ộ không gian, th i gian khác v i bình th ng. Con ng i t n t i trong m t hi nờ ớ ườ ườ ồ ạ ộ ệ th c khác - hi n th c con ng i mang tính ch t ít nhi u huy n o. Khi c uự ệ ự ườ ấ ề ề ả ầ nguy n các v thánh phù h là g i s c m nh c a quá kh cho hi n t i và t oệ ị ộ ọ ứ ạ ủ ứ ệ ạ ạ đà cho t ng lai. L h i giúp cho con ng i xích l i g n nhau h n trong ni mươ ễ ộ ườ ạ ầ ơ ề c ng c m, ni m vui đ c hòa nh p v i c ng đ ng.ộ ả ề ượ ậ ớ ộ ồ

<P>L h i mang ý nghĩa dân ch , nhân dân và giá tr th m mỹ cao.ễ ộ ủ ị ẩ

<P>L h i xu t hi n t khi xã h i ch a có giai c p và v n t n t i các xã h iễ ộ ấ ệ ừ ộ ư ấ ẫ ồ ạ ở ộ văn minh. Tinh th n dân ch c a l h i đ c kh n đ nh ch t t c m iầ ủ ủ ễ ộ ượ ẳ ị ở ỗ ấ ả ọ ng i, m i đ ng c p, m i t ng lopws trong xã h i đ u đ c tham gia và bìnhườ ọ ẳ ấ ọ ầ ộ ề ượ đ ng trong m i l h i. Đ n v i l h i, toàn th c ng đ ng đ u hóa thân,ẳ ọ ễ ộ ế ớ ễ ộ ể ộ ồ ề nh p cu c s ng, th c s th ng th c và sáng t o. Khi đó con ng iậ ộ ố ự ự ưở ứ ạ ườ đ cthuwcj hi n khác v ng dân ch mà ngày th ng, vì nhi u lý do khácượ ệ ọ ủ ườ ề nhau không ph i lúc nào cũng có đ c, th m chí b vùi d p. Khonog khí trangả ượ ậ ị ậ nghiêm , h h i c a l h i đã kích thích tài năng, năng khi u, ý chí, v n lênồ ở ủ ễ ộ ế ươ s hoàn thi n, hoàn mỹ c a con ng i.ự ệ ủ ườ

<P>L h i đ a ra ni m ph n kh i vui nh h i cho con ng i. Nó th hi nễ ộ ư ề ấ ở ư ộ ườ ể ệ ni m c m v s t t đ p cho c ng đ ng, ý chí v n lên c a cá nhân...ề ướ ơ ề ự ố ẹ ộ ồ ươ ủ

<P>Ho t đ ng l h i cũng là d p phát huy cao đ năng l c th m mỹ c a conạ ộ ễ ộ ị ộ ự ẩ ủ ng i. Sinh ho t l h i h i t khá phong phú các lo i ngh thu t, đ c bi t làườ ạ ễ ộ ộ ụ ạ ệ ậ ặ ệ t o hình dân gian, ngh thu t bi u di n dân gian.... Tát c c ng đ ng th c sạ ệ ậ ể ễ ả ộ ồ ự ự tham gia th ng th c và sáng t o ngh thu t.ưở ứ ạ ệ ậ

<P>L h i dân gian có ý nghĩa ch ng l i s đ ng hóa v ph ng di n văn hóaễ ộ ố ạ ự ồ ề ươ ệ (đ c bi t th i kỳ b c thu c), ti p thêm s c m nh c a ng i Vi t xay d ng vàặ ệ ờ ắ ộ ế ứ ạ ủ ườ ệ ự b o v t qu c.ả ệ ổ ố

<P>L h i là m t bách khoa đ s , m t b o tàng s ng v văn hóa c a ng iễ ộ ộ ồ ộ ộ ả ố ề ủ ườ vi t. Nó đã và sẽ tác đ ng m nh mẽ, sâu s c vào th gi i tâm linh, tâm h n,ệ ộ ạ ắ ế ớ ồ tính cách ng i Vi t Nam x a và mai sau.ườ ệ ư

<P>Tuy nhiên, cũng c n th y trong l h i có c y u t phi văn hóa, ph n vănầ ấ ễ ộ ả ế ố ả hóa, đó là v n đ th ng m i hóa l h i , v n đ mê tín d đoan,... c n lo i bấ ề ươ ạ ễ ộ ấ ề ị ầ ạ ỏ nh ng y u t trên khi k th a kho tàng l h i c truy n nh m góp ph n xâyữ ế ố ế ừ ễ ộ ổ ề ằ ầ d ng n n văn hóa Vi t Nam tiên ti n, đ m đà b n săc dân t c.ự ề ệ ế ậ ả ộ