Cu 2. Mt s chi tiu xac inh mc phat trin kinh t-xa hi Tng sn phm quc dn (GNP). y l tiu thc thng c nu ra u tin, so snh, nh gi qui m, mc pht trin kinh t v mc sng gia cc nc. GNP l tng gi tr ton b cc sn phm cui cng v cc hot ng dch v c to ra hng nm ca mi nc; GNP khng k cc sn phm trung gian v cc phn gi tr phi chi tr cho ngi nc ngoi, nhng li bao gm c phn gi tr c to ra nc ngoi m thuc quyn s hu ca ngi trong nc. Tng sn phm trong nc (GDP). L tiu thc so snh cng thng c dng vi GNP (hoc thay th GNP). GDP khc GNP ch GDP khng bao gm phn gi tr ca ngi trong nc c to ra nc ngoi, nhng li bao gm c nhng phn gi tr ca ngi nc ngoi c to ra trong lnh th quc gia. GNP nhn mnh kha cnh ch s hu ca cc gi tr c to ra, bt k c to ra ni no. Cn GDP nhn mnh kha cnh khng gian lnh th ca cc gi tr c to ra, bt k n thuc v ai, v quc gia no. Nh vy, trong cng mt nin hn thng k, cng mt biu tnh v chuyn i th cc ch s GNP v GDP ch bng nhau trong 3 trng hp sau: (1) Khi tng hp trn qui m ton th gii, khng phn bit quc gia, lnh th v ch s hu. (2) Nhng quc gia c nn kinh t khp kn, khng u t kinh doanh sn xut nc ngoi, cng khng bun bn, lin doanh, nhn u t ca cc nc ngoi. (3) Nc c phn gi tr thu v t nc ngoi cn bng vi phn gi tr phi tr cho ngi nc ngoi trong nc (trng hp ny t xy ra). Hu ht cc quc gia trn th gii nm trong hai trng hp sau y: + Nhng quc gia c GNP > GDP: l nhng nc ch u t ln, c nhiu c s kinh doanh sn xut nc ngoi v nhn u t ca nc ngoi vo trong nc t hn. l nhng nc mnh, c ngun thu nhp ln ngoi lnh th ca h. + Nc c GNP < GDP: l nhng nc c t ngun lc u t ra nc ngoi v chp nhn nhiu ngun vn u t ca nc ngoi vo trong nc; thng l nhng nc ang pht trin, nhng nc cn lc hu; hoc nhng nc c nhiu ngun ti nguyn, lao ng phong ph nhng thiu vn u t v cc phng tin khai thc c hiu qu. V vy, khi s dng GNP v GDP lm tiu thc so snh qui m v mc pht trin kinh t x hi gia cc nc trn th gii, cn lu : Trnh nhm ln v ng nht gia GNP v GDP. Nhng ch s GNP v GDP l cn thit phc ho nhng nt ln b

mt KT-XH ca mt quc gia, nhng cng cha l thc o ngn gn v tt nht v tm vc mt nn kinh t cng nh mc sng ca ngi dn. V d Trung Quc, n v Iran l nhng nc c GNP nm trong s 20 nc dn u TG, nhng trnh pht trin sc SX v mc sng trung bnh cn di mc trung bnh ca TG. Khi nhn mnh v lm r kha cnh ch s hu tng quc gia, th ngi ta s dng GNP. Cn khi cn hnh dung c th v khu vc phn b theo lnh th th ngi ta dng GDP. Bnh qun GNP/ngi hoc GDP/ngi. L tiu thc ch ra mc sng trung bnh (mc tiu dng) ca mi quc gia v s chnh lch giu-ngho v i sng vt cht gia cc quc gia, cc khu vc lnh th trn th gii. GNP v GDP c tnh theo tin ring ca mi nc, sau qui i qua USD theo t gi hi oi chnh thc gia 2 loi tin. Nhng trn thc t, gi tr sc mua ca 1USD mi nc li khc nhau v rt khc so vi Hoa K, do khng nh gi c st ng thc t mc tiu dng gia cc quc gia. V vy, u 1990, Lin Hip Quc a ra phng php tnh GDP ca mi nc theo sc mua tng ng (PPP) hay ng gi sc mua, lm cho kt qu so snh gn ng vi thc t hn. V d, nm 1998, GNP/ngi ca Vit Nam tnh theo cch c l 310 USD/ngi, theo cch tnh mi l 1.755 USD/ngi. Ch s pht trin (HDI). Ch s ny l s kt hp ca 3 yu t: Tui th BQ; Gio dc (t l ngi bit ch v s nm i hc trung bnh) v GDP/ngi (theo PPP - ng sc mua). Ch s HDI l tiu thc b sung v lm sng t s chnh lch v trnh pht trin sc sn xut v mc sng vt cht-vn ho gia cc nc. Ch s ny khng ch phn nh qui m sn xut, tiu dng theo u ngi v cc gi tr vt cht m cn phn nh mt phn gi tr tinh thn, o l, vn ho, gio dc, y t, cng bng x hi, an ninh x hi, cht lng mi trng. C cu kinh t (% GDP): L t trng (%) cc ngnh trong nn kinh t, tnh theo gi tr sn phm (c th hiu theo ngha thng thng l c cu cc ngnh kinh t). y l tiu thc phn nh c trng trnh pht trin v sc mnh kinh t ca mt nc, m4t vng. GDP l t trng (%) tng quan ca 3 nhm ngnh (3 khu vc) kinh t: Nng nghip (N-L-N); Cng nghip (CN-XD); Dch v (bao gm mi hot ng kinh t hu ch ngoi CN v NN). Nhng nc c cng-thng nghip-dch v chim t trng cao l nhng nc pht trin mnh, thu nhp cao (ngc li). Ngoi cc tiu ch trn, xc nh r sc mnh kinh t, trnh pht trin KT-XH ca mt quc gia, mc sng TB ca ngi dn mt nc, mt khu vc lnh th; ngi ta

cn s dng nhiu tiu thc v ch s khc b sung nhm trnh s nh gi v so snh phin din. l cc ch s v: C cu dn c, X-NK, mc giu c ca cc ngun ti nguyn thin nhin, mi trng, vn nhn lc, vn sn xut (my mc, thit b v cu trc h tng). Ngoi ra, kh nng pht trin n nh v bn vng ca nn kinh t; vai tr ca n trong tng th kinh t th gii cng c xem l sc mnh kinh t ca mt quc gia. ============================================================== Cu 4. Nguyn nhn ca s chnh lch v sn xut v mc sng gia cc nc v khu vc trn TG? S chnh lch v sn xut v mc sng gia cc nc v cc khu vc trn th gii l do 3 nguyn nhn chnh: 1. S pht trin kinh t gia cc quc gia trn th gii l khng ng u, kh nng khai thc cc li th vn c ca cc quc gia l khng ging nhau. Cc quc gia pht trin v ang khai thc cc th mnh ca mnh; cn cc quc gia ang pht trin th sau mt thi gian di hc hi cc quc gia pht trin. Cc nc pht trin c tim nng kinh t ln, h thng c s h tng v k thut sn xut tin ting nn ko theo sn xut ln. Cc nc ang pht trin ngoi vic phi nhp k thut my mc cn trong qu trnh o to cht lng lao ng nn ng nhin kinh t, sn xut khng th cho nng sut cao. 2. T vic kinh t pht trin, ko theo nhng phc li x hi v thu nhp bnh qun u ngi tng cao. Trong cc nhm nc pht trin hay khu vc Chu u v Bc M , ngoi ngun thu nhp t lao ng th c nhn mi ngi c chnh sch h chnh ph h tr cao cho nn thu nhp ca h cao, cht lng cuc sng tt hn. Ngc li, cc nc ngho hoc cc nc ang pht trin khng c hng ch u i tt nht t phc li x hi v chi tiu chnh ph phi chia cho nhiu kha cnh ng thi 3. Nguyn nhn cui cng l do bn thn con ngi. i vi nhng nc giu, gio dc pht trin, con ngi hay lc lng lao ng c o to bi bn,cht lng tt nn phn trm kim c vic lm tt, nng cao mc sng l rt cao. H c th sang cc quc gia khc lm vic. Nhng vs cc quc gia ngho, cht lng gio dc cn km, nhn thc ca ngi dn th hn hp nn t l tht nghip cao,thu nhp thp, gy sc p cho x hi Cc yu t trn tp hp li cng khin cho khong cch giu ngho gia cc quc gia v khu vc cng tng, t ko theo s chnh lch v sn xut kinh t v mc sng gia chng ============================================================== Cu 5. Lin minh chu u ch yu nm Ty v Trung u, vi din tch 4.422.773 kilmt vung (1.707.642 dm vung).

Lin minh chu u ko di v pha ng bc n Phn Lan, ty bc v pha Ireland, ng nam v pha Cng ha Sp v ty nam v pha bn o Iberia, l lnh th rng th 7 th gii Lnh th tri di trn nhiu v to ra s a dng v a hnh kh hu v thm ng thc vt. y l c s quan trng pht trin v KT - XH Din tch tri di gn ht lc a Chu u nn c th coi l ca ng thng thng quc t vi cc Quc gia v khu vc khc C ng b bin di th 2 th gii sau Canada Ca ng ra bin thun li, to iu kin pht trin kinh t bin v trao i hng ha trn bin. Ngoi ra vi ng b bin rng nh vy lng thy hi sn ven b phong ph v c tr lng ln ng nghip c iu kin pht trin tt. Lin minh C l QG ca nhng QG hng u TG v kinh t v thng mi nh Anh, Php, c, - tng trng kinh t vng mnh. Nhng QG ny li c nhiu nt tng ng v VH - giao lu hi nhp, chung sng ha bnh. Lin minh C tp hp cc quc gia c s lng ti nguyn ln nh Php ( tha , Uran, qung st, boxit), c (than , than non, qung st, ng, niken, uranium.) tng cng s vng mnh trong lin kt cng ng than thp chu u, tin thn ca EU Ngy 1 thng 1 nm 2011, tng dn s ca 27 quc gia thnh vin thuc Lin minh chu u d tnh t 501.259.840 ngi.[5] Tuy Lin minh chu u ch chim 3% din tch t lin, dn s lin minh ny chim n 7,3% dn s th gii. Mt dn s ln n 115,9 ngi/km khin cho Lin minh chu u tr thnh mt trong nhng khu vc ng dn c nht trn th gii tp trung lc lng lao ng khng l ca TG, trong lao ng tr tu chim a s kinh t vng mnh. Dn c ca Lin minh chu u c t l th ha cao. 75% ngi dn Lin minh chu u sng cc thnh ph (con s ny d kin s l 90% 7 quc gia thnh vin vo nm 2020) - mc sng ca dn cao, do kinh t pht trin mnh ko theo phc li x hi cao. Vi cc quc gia thnh vin c s ng u v mt a l t nhin, v a l KT Xh nh vy th EU hot ng hiu qu l iu ng nhin. ============================================================== Cu 6: S hnh thnh v pht trin ca mt s t chc quc t. + T chc Hp tc v Pht trin Kinh t OECD (Organization for Economic Cooperation and Development): L mt din n dnh cho chnh ph ca cc nn kinh t th trng pht trin nht th gii cng nhau bn bc gii quyt cc vn kinh t ca bn thn h v ca th gii.

-

c thnh lp nm 1961 trn c s T chc Hp tc Kinh t Chu u (OEEC) vi 20 thnh vin sng lp gm cc nc c nn kinh t pht trin trn th gii nh M, Canada v cc nc Ty u. Hin nay, s thnh vin ca OECD l 30 quc gia, trong hu ht l cc nc c nn kinh t pht trin cao nh M, Canada, Php, c,, Thy in, Thy S, Anh, Nht Bn

-

Qu trnh thnh lp:-

-

Tin thn ca OECD l T chc Hp tc Kinh t chu u (OEEC) ca 16 nc chu u nhm khi phc kinh t v gim st phn b vin tr. Nm 1950, M v Canada tham gia OEEC vi t cch quan st vin. Nm 1961, OEEC c chuyn thnh OECD. 16 nc chu u trong OEEC cng vi M v Canada tr thnh nhng thnh vin sng lp ca OECD. Trong nhng nm tip theo, OECD tip tc kt np thm cc thnh vin mi.

Mc tiu:-

Xy dng cc nn kinh t mnh cc nc thnh vin thc y v nng cao hiu qu kinh t th trng m rng thng mi t do v gp phn pht trin kinh t cc nc cng nghip.

-

Hot ng: Tp trung vo tho lun v trao i gia cc nc v nghin cu v phn tch chnh sch, ch trng vo cc vn v chnh sch kinh t, kinh t v pht trin, tin t v hi oi, chnh sch mi trng, ha cht, vin tr pht trin, qun l cng, thng mi, u t quc t v cng ty a quc gia, lu chuyn vn, bo him, th trng ti chnh, ngn hng, cnh tranh, chnh sch thng tin, truyn thng, tiu dng, cng nghip, du lch, vic lm, lao ng x hi, gio dc, nng nghip

Hin nay, OECD c quan h vi khong 70 nn kinh t khng phi l thnh vin, t chc quc t v t chc phi chnh ph thng qua: + Trung tm Hp tc vi cc nc khng thnh vin (CCNM). Chng trnh hot ng ca CCNM c chia thnh 2 loi chnh gm Din n Ton cu OECD (Tho lun v i thoi chnh sch hp tc v pht trin kinh t) v Cc

chng trnh quc gia v khu vc (Chuyn giao kin thc v cng ngh, nghin cu, kho st) + Trug tm Pht trin OECD: c thnh lp nm 1962, n nay c 27 nc tham gia trong c c nhng nc khng thnh vin nh Thi Lan (quc gia duy nht ng Nam hin ang tham gia). +T chc cc nc xut khu du m OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries). L mt t chc a chnh ph c thnh lp ti Hi ngh Bagdad thng 09.1960 bi 5 thnh vin ban u gm Iran, Iraq, Kuwait, Rp Saudi v Venezuela. Hin nay, OPEC bao gm 12 thnh vin.

Mc tiu: Phi hp v thng nht chnh sch du kh gia cc nc thnh vin, m bo gi c hp l v n nh cho cc nh sn xut du kh; mt hiu qu, kinh t v thng xuyn cung cp du kh quc gia tiu th; v tr li cng bng v vn u t nhng ngnh cng nghip.

Trn thc t: OPEC c kh nng iu chnh hn ngch khai thc du la ca cc nc thnh vin v qua c kh nng khng ch gi du. Da vo vic phn b hn ngch cho cc thnh vin iu chnh lng khai thc du, to ra khan him hoc d du gi to nhm thng qua c th tng, gim hoc gi gi du n nh. Trong mi giai on c th, vi nhng bin ng chnh tr v cc cuc khng hong kinh t trn ton cu, OPEC li ra nhng bin php khc nhau trong tng giai an. Tuy nhin, nhiu bin php c ra li c ng c bt ngun t quyn li quc gia, gy nn tnh tiu cc trong vai tr ca t chc ny.

-

+ Din n hp tc kinh t Chu Thi Bnh Dng APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation) L t chc quc t ca cc quc gia nm trong khu vc chu Thi Bnh Dng vi mc tiu tng cng mi quan h v kinh t v chnh tr.

-

c thnh lp vo thng 11 nm 1989 vi 12 thnh vin sng lp: c, Nht Bn, Malaysia, Hn Quc, Thi Lan, Philippines, Singapore, Brunei, Indonesia, New Zealand, Canada v Hoa K. c im: APEC l mt din n khng chnh thc thc y t do thng mi v u t ch khng phi mt t chc v kinh t, thng mi. Hp tc gia cc thnh vin l hp tc gia cc nn kinh t ch khng phi vi t cch cc quc gia c ch quyn. Mc ch: APEC hot ng nhm thc y h thng thng mi a phng m, tp trung gii quyt nhng vn kinh t nhm tng cng li ch chung thng qua vic khuyn khch cc lung hng ho, dch v, vn u t v chuyn giao cng ngh gia cc thnh vin. APEC hot ng da trn 3 tr ct chnh: + T do ho thng mi v u t. + Thun li ho kinh doanh. + Hp tc kinh t k thut. n nay, vi 21 nn kinh t thnh vin vi khong 2,7 t dn; chim 55% GDP th gii v 43%, tr gi thng mi. Ch trong mi nm u tn ti v pht trin, cc nn kinh t thnh vin APEC ng gp gn 70% cho s tng trng chung ca nn kinh t ton cu.

-

-

-

-

+Hip nh thng mi t do Bc M NAFTA. (North America Free Trade Agreement). -

L hip nh thng mi t do gia ba nc Canada, M v Mexico, k kt ngy 12/8/1992, hiu lc t ngy 1/01/1994. NAFTA c k kt bi Tng thng George H.W. Tng thng Bush, Tng thng Mexico Salinas, v Th tng Canada Brian Mulroney trong nm 1992. N c ph chun bi cc c quan lp php ca ba nc vo nm 1993. Mc ch: + Loi b ro cn i vi thng mi v to iu kin thun li cho vic di chuyn qua bin gii hng ho v dch v. + Thc y cc iu kin cnh tranh lnh mnh. + Tng cng cc c hi u t.

-

+ Cung cp bo v v thc thi quyn s hu tr tu. + To cc th tc gii quyt cc tranh chp thng mai. Khu vc NAFTA bao gm ba nn kinh t mnh ca Bc M, lu nay tr thnh th trng to ln cho cc mt hng xut khu. Vi tha thun c k kt, nhng iu kin ht sc thun li cho thng mi gia ba nc gip cc thnh vin d dng hn trong hp tc, u t, nng cao sn xut v pht trin kinh t. Tuy nhin, sau 16 nm tn ti, Hip nh Thng mi T do Bc M (NAFTA) gia M, Canaa v Mexico ang l nhng vt rn nt nghim trng do nhng bt cp v s li thi khi nn kinh t th gii ang vn ng khng tun theo nhng toan tnh ch quan. NAFTA l nn tng cho s thng nht v kinh t v chnh tr gia 3 nc Bc M, nhng gi y nn tng ny ang c nhng chn ng d di t bn trong v e do n thnh cng ca nhng bc tin trong tng lai. + T chc Cng ng pht trin Nam Phi SADC (The Southern African Development Community).-

-

-

-

Cng ng Pht trin Nam Phi (SADC) hnh thnh t nm 1980. c thnh lp lc ban u do 9 quc gia c bit n vi tn gi Hi ngh iu phi Pht trin Nam Phi (SADCC). Mc tiu chnh ca l iu phi d n pht trin gim bt s ph thuc kinh t vo cc nc phng Ty, sau l xa b s phn bit chng tc ti Nam Phi. Cc nc thnh vin sng lp l: Angola, Botswana, Lesotho, Malawi, Mozambique, Swaziland, Cng ha Tanzania, Zambia v Zimbabwe. SADCC c thnh lp ti Lusaka, Zambia vo ngy 01 thng 4 nm 1980, sau vic thng qua Tuyn b Lusaka - Nam Phi vi tiu ch Hng ti gii phng kinh t. Vic chuyn i ca t chc t mt Hi ngh Phi hp thnh Cng ng pht trin min Nam Chu Phi (SADC) din ra vo ngy 17 thng 8 nm 1992 ti Windhoek, Namibia. Hin nay, SADC bao gm 15 quc gia thnh vin. SADC ang ng vai tr tch cc trong vic thc y hp tc, pht trin kinh t, gii quyt cc xung t chnh tr ti khu vc vn lun tn ti nhiu bt n v ngho kh ny.

+ Khi th trng chung Nam M MERCOSUR

Mercosur (vit tt t ting Ty Ban Nha: Mercado Comn del Sur) ra i t Tha thun A-xun-xi-n vo thng 3-1991 do cc nh lnh o 4 quc gia l chen-ti-na, Bra-xin, Pa-ra-goay, U-ru-goay k kt. Bt chp nhng thng trm chng mt trong 2 thp nin tn ti, MERCOSUR gi y tr thnh mt t chc chnh tr v kinh t khu vc vi tm quan trng khng th bn ci. Mc ch chnh ca tha thun ny l t c mt th trng lun chuyn t do v hng ha, vn, dch v v con ngi trong khu vc. Hip c ny c xem xt li vo thng 12-1994 vi vic k kt Tha thun Ou-r Pre-t, nhm gip cho khi c mt quy ch quc t rng ri hn. n nay, GDP chung ca khi Mercosur c xp vo mt trong nhng th trng kinh t ln nht th gii. Bn thn khi ny c hai nn kinh t thuc loi ln nht th gii l Bra-xin v c-hen-ti-na, vi vic kt np thm V-n-du--la l mt quc gia sn xut du v kh ga ch yu ca khu vc, mc nh hng ca khi ny tng ln ng k: vi dn s ch hn na s dn EU nhng GDP ln ti hn 1.000 t -la, gn bng ca EU, mc giao dch hng ha trong khu vc ln ti 300 t -la... Tuy nhin, cho d tha thun ny c hnh thnh 20 nm cho n nay, nhng MERCOSUR vn cha t c mc tiu ra ban u l mt khu vc chung v thu quan. Hn th na, khong cch kinh t ngy cng ln gia cc nc thnh vin l mt kh khn ln cho s hp tc v pht trin ca khi. ng thi, mt s on kt chnh tr mc tng i khu vc cng l nguyn nhn gy nn nhng tr ngi trong hp tc ca cc nc thnh vin. + Khu vc t do ton Chu M FTAA. Khu vc Thng mi T do chu M (FTAA) c m phn xc tin thnh lp bi 34 quc gia chu M t nm 2011. FTAA c d on s tr thnh mt hip nh thng mi su rng nht trong lch s. Mc d n c da trn m hnh ca Hip nh Thng mi T do Bc M (NAFTA), nhng vt xa NAFTA trong phm vi v kh nng ca mnh. FTAA s p dng vo Ty bn cu tt c cc nguyn tc ca tha thun dch v xut ca T chc Thng mi Th gii (WTO) - Hip nh chung v Thng mi Dch v (GATS) - vi quyn hn ca Hip nh a phng khng u t (MAI) , to ra mt c my thng mi mi c thm quyn mi su rng hn cc nc chu M. Qu trnh m phn i n k kt tha thun hin ang gp rt nhiu kh khn do cn nhiu nhng bt ng v nhiu nhng kin phn i vi nhiu nguyn nhn khc nhau. c d kin s c hnh thnh chnh thc vo nm

2005, nhng cho n nay, sau 15 nm t khi tng c phi thai hnh thnh, FTAA vn cha chnh thc c thnh lp! + Hip hi cc quc gia ng Nam ASEAN. S ra i: T sau nm 1945, nhiu quc gia ra i di nhng hnh thc khc nhau ng Nam . Sau khi ginh c c lp, nhiu nc ng Nam c d nh thnh lp mt t chc khu vc nhm to nn s hp tc pht trin trn cc lnh vc kinh t, khoa hc k thut v vn ha; ng thi hn ch nh hng ca cc nc ln. Trong qu trnh tm kim s hp tc gia cc nc ng Nam , nhiu t chc khu vc xut hin v mt s hip c gia cc nc trong khu vc c k kt. cc tro lu hnh thnh ch ngha khu vc trn th gii xut hin v cng vi n l s ra i ca Cng ng Kinh t Chu u (EEC); Khu vc Thng mi T do M Latin (LAFTA); Th trng chung Trung M (CACM)....Vic thnh lp cc t chc khu vc ny tc ng n vic hnh thnh ASEAN. Sau nhiu cuc tho lun, ngy 8/8/1967, B trng Ngoi giao cc nc Indonesia, Thi Lan, Philippines, Singapore v Ph Th tng Malaysia k ti Bangkok bn Tuyn b thnh lp Hip hi cc quc gia ng Nam (ASEAN).

-

-

Pht trin: Tri qua nhiu ct mc pht trin, thng qua cc Tuyn b, vn kin ca Hip hi, t Tuyn b ASEAN 1967, Tuyn b v Khu vc Ha bnh T do Trung lp 1971, Hip c Thn thin v Hp tc ng Nam 1976 v cui cng l Hin Chng ASEAN, ASEAN hin nay l t chc lin kt hng u khu vc ng Nam , nm gi vai tr thc y lin kt kinh t vn ha gia cc nc thnh vin. Khng ch vy thng qua cc din n khc nh ASEM, Hi ngh Cp cao EAS, ASEAN+1, +3s hp tc khu vc ng Nam v th gii c tng cng, thc y s hiu bit ln nhau v tng cng hp tc, pht trin.

+ Lin minh Chu u S ra i:

-

-

Sau CTTG II, Chu u b tn ph nng n. Yu cu lin kt khu vc v xa i nhng mu thun tn ti trc c xem nh tin cn thit nhm khi phc kinh t v hn ch nh hng ca M. Thng 4.1951, Hip c v Cng ng than thp Chu u (ECSC) c k kt. gm Php, c, , B, Luxembourg v H Lan. Thng 3.1957, Cng ng nng lng ht nhn Chu u (EAEC) v Cng ng kinh t Chu u (EEC) ra i. Thng 7.1967, EAEC v EEC hp nht thnh Cng ng Chu u (EC). Thng 1.1993, Hip c Maastricht c hiu lc, EC i tn thnh Lin minh Chu u (EU). Nm 1973, t 6 thnh vin ban u, EU tng ln thnh 9 quc gia thnh vin. Nm 1981, tng ln thnh 10. Nm 1986, tng ln thnh 12. Nm 1995, tng ln thnh 15. Nm 2004, tng ln thnh 25. Nm 2007 tng ln thnh 27. Qu trnh pht trin v cc bc tin nht th ha ca EU gn lin vi cc Hip c c tho lun v k kt trong cc giai on khc nhau. Bao gm: Hip c Maastricht (k ngy 7 thng 2 nm 1992), Hip c Schengen (k ngy 19.06.1990), Hip c Amsterdam (k ngy 20.10.1997), Hip c Nice (k ngy 26.02.2001) v Hip c Lisbon (k ngy 01.12.2009).

Lin minh Chu u hin nay l mt t chc c mc nht th ha su rng nht trn th gii. y l mt t chc lin minh v chnh tr, kinh t v tin t ht sc su rng. V chnh tr, EU c 7 th ch chnh tr chnh l: Ngh vin Chu u, Hi ng b trng, y ban chu u, Hi ng chu u, Ngn hng Trung ng Chu u, Ta n Cng l Lin minh chu u v Ta n Kim ton chu u. Trong kinh t, hin cc 17 thnh vin ca EU ang s dng ng tin chung Chu u Tt c cc thnh vin (tr an Mch v Anh) u b rng buc trn c s php l v vic s dng ng Euro nh mt ng tin chnh thc. S lin kt v nht th ha su rng gia cc thnh vin trong EU to iu kin cho lin minh ny pht trin vi rt nhiu nhng thnh tu ni bt. Tuy nhin, cuc khng hong n cng v ang dn n rt nhiu bt n trong ni ti cc nc thnh vin v nh hng chung n ton khi. Cuc khng hong hin nay lm tn hi n uy tn v danh ting ca EU v t khi ny trc nhng thch thc v cng kh khn. + T chc Thng mi Th gii WTO (World Trade Organization). S ra i: Nm 1941, Rudoven v Sc- Sin thng nht quan im rng th gii cn phi thit lp mt trt t trong cc t chc quc t.

-

-

-

Thng 7.1944, cc nc ng minh tho lun v tin hnh thit lp trt t kinh t, bao gm IMF, IBRD (Ngn hng ti thit quc t). T chc thng mi quc t ITO trong qu trnh m phn khng c ra i do c s thng mi cn hn ch v lin quan n php lut M. ITO ko c ra i, nhng hip nh m ITO nh da vo iu chnh thng mi quc t vn tn ti. l Hip nh chung v Thu quan v Thng mi (GATT). GATT ng vai tr l khung php l ch yu ca h thng thng mi a phng trong sut gn 50 nm sau . Cc nc tham gia GATT tin hnh 8 vng m phn, k kt thm nhiu tha c thng mi mi. n vng m phn th tm, Vng m phn Uruguay, kt thc vo nm 1994, T chc Thng mi Th gii (WTO) c chnh thc ra i, thay th cho GATT. Cc nguyn tc v cc hip nh ca GATT c WTO k tha, qun l, v m rng. Khng ging nh GATT ch c tnh cht ca mt hip c, WTO l mt t chc, c c cu t chc hot ng c th. WTO chnh thc c thnh lp vo ngy 1 thng 1 nm 1995. Tnh n 12.2011, WTO hin ang c 156 quc gia thnh vin. Cc thnh vin mi nht ca t chc ny l Nga, Samoa v Montenegro.

Vi chc nng chnh v m phn a ra cc tha thun thng mi, gii quyt tranh chp, WTO ang ng vai tr tch cc trong vic khuyn khch, thc y s pht trin n nh v bo m tnh cng bng cnh tranh cho thng mi ton cu.Tt c cc nn kinh t u mun tham gia WTO hi nhp vo nn kinh t v hot ng thng mi ton cu, tranh th cc c hi pht trin v nng cao sc mnh ca nn kinh t trong nc, ng thi thit lp c v th ca mnh trong nn thng mi ton cu. ============================================================== Cu 49: Cc ni dung cc xu th ca th gii. 1. Xu th ton cu ha

-

Khi nim: +Ton cu ha : L s gia tng mnh m cc mi quan h gn kt, tc dng ph thuc ln nhau, l qu trnh m rng quy m, cng cc hot ng gia cc khu vc, cc quc gia, cc dn tc trn phm vi ton cu trong s vn ng v pht trin.

+Ton cu ha kinh t: L s gia tng nhanh chng cc hot ng kinh t vt qua mi bin gii quc gia, khu vc to ra s ph thuc ln nhau gia cc nn kinh t trong s vn ng pht trin hng ti nn kinh t thng nht. S gia tng ca xu th ny c th hin s m rng mc quy m mu dch th gii, s lu chuyn cc dng vn v lao ng trn phm vi ton cu.-

Biu hin: + phn cng lao ng quc t ngy cng su sc + cc cng ty xuyn quc gia l ch th trong hot ng kinh t quc t + ngy cng c nhiu t chc hp tc kinh t - x hi, mi trng th gii v khu vc c thnh lp v hot ng c hiu qu. + tc trao i hng ha, vn, ti chnh trn ton th gii tng trng nhanh + s ph thuc ln nhau gia cc quc gia v vn, nguyn liu sn xut, lao ng, khoa hc- cng ngh, th trng.

-

C hi ca ton cu ha: + c hi tip nhn cc dng vn, cng ngh, m rng th trng, tip nhn k nng v kinh nghim qun l t cc nn kinh t pht trin cao nht + truyn b v chuyn giao nhng thnh tu mi v KH-CN, v t chc v qun l, v sn xut, kinh doanh + to kh nng pht trin, rt ngn v mang li ngun lc quan trng cho cc nc ang pht trin + thc y s xch li gn nhau ca cc dn tc + cc ngun nhn lc c iu kin di chuyn, trao i to ra li th so snh + gii quyt cc vn c tnh ton cu

-

Thch thc ca ton cu ha: + phn phi khng cng bng v c hi v li ch, lm tng thm tnh trng bt cng, phn ha giu ngho + hng ha, dch v ca cc nc pht trin s ln t sn phm ca cc nc km pht trin lm ny sinh tht nghip, ph sn, cc vn x hi + tng trng kinh t nhng gy nhiu hu qu v mi trng, x hi + lm lan trn dch bnh v vn ha ngoi lai + cc t chc phn ng li dng xm nhp vo cc quc gia

2. Xu th pht trin bn vng.

-

Pht trin bn vng: L s pht trin p ng nhng nhu cu hin ti m khng lm tn hi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h tng lai. Nhng biu hin ca quan im pht trin bn vng: + PTBV l nguyn tc ch o v hnh ng trong xy dng k hoch, chin lc pht trin KT-XH + thit k nhng ch tiu v PTBV + nhiu quc gia gn pht trin kinh t i i vi nng cao cht lng cuc sng, cng bng x hi + nhiu t chc quc t, phi chnh ph, cc nc giu c d n gip nc ngho gim n, pht trin kinh t, bo v mi trng, nng cao cht lng cuc sng + chi ph mi trng tr thnh bt buc vi nhiu c s sn xut

3. Xu th a dng ha quan h i ngoi

-

Nguyn tc: tn trng c lp ch quyn, an ninh quc gia, hp tc hai bn cng c li, khng phn bit th ch chnh tr. i vi cc quc gia, vic xc nh bn, th linh hot hn, cc quan h quc t theo kiu truyn thng c thay th bng cc quan h quc t trn c s li ch dn tc, c ng v linh hot Trong cc quan h hp tc quc t, cc nc coi trng chnh sch khu vc, u tin pht trin hp tc vi cc nc lng ging, y mnh hp tc lin kt khu vc trong tt c cc lnh vc, hnh thnh cc khu vc mu dch t do, c nhiu chnh sch i ngoi, an ninh chung

-

4. Xu th iu chnh, ci cch kinh t - x hi Cc chnh sch iu chnh v ci cch nn kinh t - x hi ca cc quc gia ch yu theo cc hng: m ca, a dng ha quan h quc t, tng cng t do ha; t nhn ha, u tin u t pht trin nghin cu, ng dng khoa hc cng ngh v pht trin gio dc, nng cp pht trin kt cu h tng, ci cch ti chnh, gim thm ht ngn sch, thc hin cc mc tiu pht trin bn vng, tch cc ch ng tham gia vo ton cu ha.

============================================================== Theo thng tin tm c th ta c: G7 l nhm cc nc c nn kinh t pht trin nht th gii, bao gm 7 nc: Hoa K, c, Nht, Php, Anh, Italia, Canada. G8 bao gm cc nc ca nhm G7 v Lin bang Nga, cn c mt cch gi khng chnh thc l G7 + 1. V mt kinh t th Lin bang Nga khng c xp vo hng cc quc gia pht trin hng u th gii nhng Nga c v th ln v chnh tr, qun s. G20 l nhm cc nn kinh t ln nht th gii, bao gm: cc nc G7, nhm BRICS (Brasil, Nga, n , Trung Quc, Nam Phi) v cc nc: Mexico, Achentina (M Latinh), Arap Saudi, Th Nh K (Trung ng), Indonesia, Hn Quc (Chu ), Australia (Chu i Dng), cui cng l Lin hip chu u (EU). Tuy nhin, trong gio trnh a l th gii th c phn chia thnh 2 nhm ln: cc nc pht trin v cc quc gia ang pht trin (bao gm cc nhm nh hn).

1. Nhm nc pht trin, bao gm: Hoa K, Canada, hu ht cc nc chu u, Nht Bn, Th Nh K, Australia, New Zealand, Israel v Nam Phi (khng thy nhc n cc quc gia cn li trong G20) Trong nhm ny bao gm 2 nhm nh l: 1.1. Cc quc gia pht trin nht: chnh l cc nc G8 1.2. Cc quc gia pht trin cn li (trong nhm 1 k trn) 2. Cc quc gia ang pht trin: bao gm 165 nc (?) cn li trn th gii. Trong nhm ny cng chia thnh 3 nhm nh l: 2.1. Cc nc cng nghip mi (NICs), bao gm: Singapore, Hn Quc, i Loan, Malaysia, Mexico, Brasil, Argentina; Trung Quc v n cng c xp vo y. 2.2. Cc nc c trnh pht trin trung bnh hay cc nc ang pht trin (DCs): chim a s cc quc gia M Latinh, chu v chu Phi. 2.3. Cc quc gia km pht trin nht (LDCs), bao gm: 41 nc v vng lnh th. Nh vy, G20 s bao gm cc quc gia trong c 2 nhm l pht trin v ang pht trin ! ============================================================== Cu 7: c im nhm nc c nn kinh t hng u th gii (G7, G8) ? Cc nc pht trin hng u th gii bao gm: Hoa K, Canada, hu ht cc nc chu u, Nht Bn, Th Nh K, Autralia, New Zealand, Israel v Nam Phi. 7.1. V mt kinh t-

c im chung: L nhng nc sm tin hnh cng nghip ha: Anh, Php, c (th k XVIII, XIX)

-

Cc nc ny c nn kinh t quy m ln, pht trin hng u th gii: tim lc ln v kinh t - ti chnh, KHKT, ngun vn, c s h tng k thut, c nhiu trung tm ti chnh, ngn hng ln, giao thng vn ti pht trin, p ng c

nhu cu i sng ca nhn dn v pht trin kinh t, c ngun d tr ngoi t ln.-

C cu kinh t c s chuyn i sang nhng ngnh c gi tr kinh t cao v nhng nhm ngnh mi. Khu vc I thng ch chim 1- 4% ngun lao ng, khu vc II th tp trung vo cc ngnh c hm lng cng ngh cao, pht trin nhanh, c bit l khu vc III thng chim trn 70% GDP

-

Do ch t hu ha sn xut v tp trung cao nn cc nn kinh t ny hnh thnh cc t hp cng nghip ln, cc tp on xuyn quc gia nh: General Motor, IBM, Mitsubishi

-

Nng nghip c pht trin theo hnh thc trang tri: c quy m ln, chuyn mn ha cao; gi tr chn nui ln hn trng trt; nng sn c nh nc tr gi nn c sc cnh tranh ln.

-

C gi tr xut khu cao, chim hn 60% gi tr xut khu ca th gii, c d tr ngoi t ln

-

Cc nc ny c ch s cnh tranh cao, thu ht ti 2/3 FDI v cung cp n 85% FDI ca th gii.

7.2. V dn c - x hi-

C dn s kh n nh, t l gia tng dn s t nhin thp (0- 0,6%) Dn s c cht lng cuc sng cao: 20.00 USD/ngi; t l bit ch ngi trn 10 tui t 98- 100%; u t cho gio dc t 6- 8% GDP, tui th t 77- 83 tui.

-

C qu trnh th ha mnh i lin vs cng nghip ha v pht trin kinh t, vi khong 70% dn s th

-

C ngun lc pht trin thun li, sm cng nghip ha nn t l tng trng ko cao nhng n nh v lm pht thp

-

Tuy nhin, vn cn mt b phn ngi ngho kh, nn tht nghip tng cao do suy thoi kinh t, gi nguyn nhin liu tng cao.

7.3. Phn ring ca 2 nhm nh. Cc nc G8 - Chim 70% GDP ca th gii - Dch v chim > 70% GDP - C trnh pht trin cao - th ha mnh vi 70% dn s - Thu nhp trn 20.000 USD/ngi Cc nc cn li - Cng nghip chim 60% sn lng cng- nng nghip - Thu nhp trn 15.000 USD/ ngi - C khong 60% dn c th

============================================================== Cu 9: c im ca nhm nc ang pht trin (180 nc) ?-

c im chung: Gm a s cc quc gia trn th gii, chim 90% dn s v 2/3 din tch th gii nhng ch chim 15% ca th gii.

- Tp trung hu ht chu , Phi, M Latinh v a s tng l cc thuc a ca thc dn phng Ty. 9.1. c im v kinh t-

C trnh sn xut v cng ngh pht trin thp

-

Trong c cu kinh t, khu vc I v II vn cn chim khong 50% GDP v lc lng lao ng.

-

Nng nghip l ngnh kinh t chnh nhng pht trin nh l, manh mn, cng ngh thp, ph thuc vo thin nhin nn rt bp bnh. Mt s nc tp trung vo sn xut nng sn xut khu, t ch trng pht trin nng nghip trong nc nn gy ra s thiu ht lng thc.

-

Trng trt chim 70% gi tr nng nghip v sn lng lng thc ch t 400kg/ ngi.

-

Tuy c gng cng nghip ha nhng nhn chung cng nghip vn cn nhiu hn ch: c cu cha hp l, cng ngh chm i mi, kh nng cnh tranh km

-

Cng nghip ch yu l khai khong, ch bin nng sn, sa cha c kh Gn y c mt s nc thc hin ci cch kinh t, tp trung pht trin cc ngnh cng nghip nh lm cho thi trng cc ngnh ny c s cnh tranh khc lit.

-

C s h tng v giao thng vn ti lc hu, pht trin chm, cha p ng kp nhu cu pht trin kinh t v phc v i sng nhn dn.

-

Do c xut pht im thp v thc hin ci cch kinh t, hng ra xut khu nn cc nc ny c tc tng trng kinh t cao. Tuy nhin s tng trng ny lai cha bn vng: tham nhng, lm pht, n nc ngoi tng cao

-

i lin vi s pht trin kinh t th hot ng xut nhp khu cng gia tng. Tuy nhin, c cu xut khu cn n gin, th phn nh, ch yu l xut khong sn v s ch nn hiu qu thp

-

D tr ngoi t khng cao

-

Yu t m bo nn kinh t yu nn nhiu nc vng vo khng hong nh Mexico nm 1994, ng Nam nm 1997, Argentina nm 2001.

-

Do c s h tng km pht trin, nn thu ht FDI ch t 28,9% ca th gii

9.2. c im v dn c - x hi Vn dn c-

C t l gia tng dn s cao khong 2%, chu Phi l 3% dn ti bng n dn s.

-

Dn s tng nhanh trong khi tng trng kinh t ko theo kp dn ti nhng tc ng xu nh: cht lng cuc sng ko m bo, mi trng nhim, t nn x hi,..hn 50% trong s 6 t ngi ko c nc sch.

-

Cht lng cuc sng thp: gio dc v y t km pht trin, t l m ch cao, trn 50%. Tui th di 60 tui, t l t tr em l 40%o.

Vn x hi:-

th ha din ra chm, t l dn c nng thn c nc ln ti 75%. Cc th thng pht trin t cc th c t trc nn dn n hnh thnh cc th cc ln, ny sinh nhiu vn , c bit l M Latinh.

-

Nhn chung u t cho gio dc, mi trng, y t cn thp, ch khong 2% GDP.

9.3. Phn ring ca 3 nhm nh NICs Bao gm: .. Cng nghip ha vo nhng nm 60, 80 DCs a s cc nc Nn kinh t vn da ch yu vo nng nghip v LDCs 41 nc Kinh t - x hi yu km, thu nhp thp, dch

+ m latinh sm pht trin nhng ri vo mt n nh v n nc ngoi + ng : chnh sch pht trin hp l nn t c kt qu cao.

khai thc khong sn. mt s nc da vo ngun ti nguyn du m nn c mc sng Libya cao. Kuwait, Quatar,

bnh, thiu i v ni chin xuyn thng xy ra.

============================================================== Cu 9: c im ca cc nc pht trin: - Gm cc nc nhm G8 (Hoa K, Canada, Anh, Php, c, Italia, Nht Bn, Nga) v mt s nc khc. - Nhm nc ny chim 70% GDP ton cu. - Nn kinh t c c s vt cht vng mnh. - C cu kinh t: dch v chim t trng cao >70% GDP. - Trnh KH-KT, cn b khoa hc c cht lng cao v ng. - GDP/ngi >20 000 USD/ngi/nm tr ln. - Dn s n nh, gi v c xu hng gim. - Dn s thnh th chim 70-80% DS, ang c s thay i, dng ngi v nng thn nhiu. - Cc tp on kinh t t nhn t chc v qun l phn ln nn kinh t. - Trnh dn tr, i sng nhn dn cao, c s h tng tin nghi, hin i. - Tng kim ngch ngoi thng ln, l trung tm ti chnh ca th gii. - Mi trng trong sch, ch s HDI cao.

- Vi nn nng nghip sch, thm canh cao, s ngi lm nng nghip t nhng li to ra ca ci d tha. ============================================================== Cu 10: c im ca nhm nc NIC: NIC (Newly Industrialized Country) l cc quc gia cha t c trnh tin b kinh t x hi nh cc nc thuc v th gii th 1 nhng c s pht trin vt tri so vi cc nc ang pht trin thuc th gii th 3. C tc tng trng cao (thng l hng v xut khu), qu trnh cng nghip ha nhanh chng, o ln x hi c th xy ra, c bit l khu vc nng thn. c im: Quyn dn s v t do x hi c ci thin. Kinh t chuyn i t NN sang CN, c bit l lnh vc ch to. Nn kinh t th trng ngy cng m, cho php t do thng mi vi cc nc trn TG. Cc tp on quc gia ln bnh trng hot ng ra ton cu. Hp thu lung u t t bn di do t nc ngoi. Lnh o chnh tr mang li nh hng ln n s thc y kinh t. Cc nc Cng nghip mi thng thu c li ch trong Thng mi QT nh chi ph lao ng cnh tranh a n gi sn phm thp. Cc nc NIC: Nam Phi, Mexico, Brazil, Trung Quc, n , Th Nh K,

============================================================== Cu 11: c im cc nc ang pht trin:

Nc ang pht trin l cc quc gia c mc sng cn khim tn, c nn tng cng nghip km pht trin v c ch s pht trin con ngi (HDI) khng cao. cc nc ny, thu nhp u ngi t i, ngho nn ph bin v c cu trung bnh thp. Gm mt s quc gia Chu , Chu Phi, Chu M Latinh. Phn ln cc nc ny trc kia l thuc a hay ph thuc. Trnh KT-XH thp. C cu kinh t bt hp l. Trnh KH-KT, dn tr, s ngi c trnh khoa hc thp, s ngi m ch cao. Qu trnh th ha thp, t pht, dn thnh th ch chim 30%. Dn s tng nhanh dn n bng n dn s.

GDP bnh qun u ngi thp, thiu vic lm, tht nghip, di dn ra thnh ph, nc ngoi nhiu. Khong cch giu ngho ln. N nc ngoi nhiu, khng c kh nng chi tr. Nhp khu > xut khu. a s cc nc tin hnh ci cch, song tnh hiu qu khng ging nhau, cn nhiu vic phi lm. Nhiu nc thnh cng tr thnh cc nc NIC. ============================================================== Cu 12: S phn chia khu vc trn TG Lc a l nhng phn t ni rng ln c phn chia vi nhau bi cc bin vs i dng. 6 lc a: - Lc a Phi - Lc a -u - Lc a Bc M - Lc a Nam M - Lc a Oxtraylia - Lc a Nam Cc o l nhng b phn t ni nh nm gia cc bin v i dng, nhiu nm gn nhau qun o. Chu lc l nhng b phn t ni c phn chia do iu kin lch s, x hi khng n nh. Thng chia TG lm 7 chu lc v 22 khu vc. Chu u - 4 khu vc Chu 5 khu vc Bc M - 3 khu vc Nam M - 1 khu vc Chu Phi 5 khu vc Chu i Dng 4 khu vc

- Chu Nam Cc Ngun gc, tn gi cc Chu lc. 1/ Chu u v chu Theo quan nim ca ngi Hy Lp, khi h nhn v phng Bc th: Pha bn phi ca Hy Lp l pha mt tri mc gi l Asu Phng ng, cn khi chi v vng t th them m a vo sau Asu Asia c ngha l vng t phng ng (Vng t mt tri mc, tc Chu ). - Bn tri ca Hy Lp l pha mt tri ln cn gi l Euro, cn khi ch v vng t l Europe c ngha l vng t mt tri ln (phng ty tc l Chu u) 2/ Chu M-

10/1492: Nh hng hi ngi Columbus pht hin ra Chu M nhng ng cha ngh l mt chu lc mi m n ch l 1 vng t ca n . Sau o 1 thi gian, nh hng hi Amerigo Verpushi v c bn ca vng Chu M ny v t y Chu M c mang tn ng (Ameri + a America) Chu M c chia lm 2 b phn: Bc M: Hoa K, Canada, cc vng Trung M v cc nc nm trong vng bin Caribe. Ngn ng ch yu l Anh v Php. - Nam M ( Chu M latinh) tnh t eo t Panama xung pha Nam. Ngn ng : Latinh ( Ty Ban Nha, B o Nha). 3/ Chu Phi Tn gi ca Chu Phi xut pht t Fric c ngha l lnh. Cn cm t Afric c ngha l khng lnh. - Khi ni v vng t them a vo sau Afric Africa c ngha l vng t khng lnh, tc Chu Phi. 4/ Chu i Dng ( Chu c) Tn Autralia l do ngi Chu u t ra ch s cn bng cho vng pha Nam ( pha Nam xch o) = 1 thut ng Autralic Terra Incognita tc l vng t pha nam cha nhn bit. 1771, th nh hng hi ngi Anh Jame Cooks pht hin ra chu c Au xut pht t t u tin ca Autralic Terra Incognita. Autralic c ngha l Pha Nam, thm a ch vng t -

Ngi ta gi Chu i Dng l v sau khi pht hin ra chu c, ngi ta cn pht hin ra mt s o v qun o ngoi i dng nn gp chung vi Chu c 5/ Chu Nam Cc C tn ny do trn Tri t c 2 cc i lp nhau Bc Cc >< Nam Cc Bc cc c 1 vng bin ng bng bao trm gi l Bc Bng Dng Arctic Ocean Nam cc c cng t i lp vi Arctic Ocean cng b bng h bao ph nn ngi ta kt hp 2 t Anti (i lp) vi t Arctic Antarcic v khi ch vng t Antarcic thm a Antarctia Chu Nam Cc l a lc i li vng Bc Cc. ============================================================ Cu 13 : Nu cc ni dung chnh cc vn kinh t x hi th gii cn phi gii quyt mang tnh ton cu Tr li : Bng n dn s

Bng n dn s l s gia tng dn s qu nhanh trong mt thi gian ngn gy nh hng tiu cc n mi mt ca i sng x hi. Nh vy bn cht ca bng n dn s chnh l s tng ln nhanh chng mt cch t bin ca s lng ngi sinh sng trong phm vi ca mt quc gia, khu vc, vng a l, hay ni rng ra l s gia tng trn phm vi ton cu. Dn s pht trin vi tc chng mt. Xt trong ton b tin trnh lch s x hi cho n nay,t l pht trin dn s trn phm vi ton th gii ngy cng cao. Vo nhng nm cng nguyn,dn s th gii ch vo khong 250 triu ngi .Cch 1.600 nm, dn s th gii tng trng rt chm, n nm 1650 dn s th gii ch tng gp i con s trn. Nm 1825,dn s th gii ln n 1 t ngi. Nm 1925 dn s th gii l 2 t ngi. 50 nm tip theo dn s th gii tng gp i,tc l vo nm 1975 t ti 4 t ngi. Nm 1987,vo ngy 11 thng

7,dn s th gii trn 5 t ngi,tc l ch cn 12 nm tng thm 1 t ngi. Dn s th gii vt qua ngng 6 t ngi vo cui thp k XX, t 6,616 t ngi vo nm 2007, vi t l tng dn s hng nm 1,2% (so vi 2% ca nhng nm thp k 60 ca th k XX). Ch trong vng 12 nm, th gii tng thm 1 t dn (t 1987 - 1999), l giai on ngn nht trong lch s loi ngi c thm 1 t dn v 1 t tip theo s t c sau 13 nm. Nm 2011, dn s th gii chm ngng 7 t ngi. V theo d bo n nm 2050 dn s th gii s t 9,3 t ngi . Nh vy c th thy thi gian dn s th gii tng thm gp i, cng nh thi gian Tri t n thm 1 t cng dn mi ngy cng c rt ngn mt cch nhanh chng. Tuy nhin tc tng dn s cc khu vc khc nhau trn th gii l khng ging nhau. C mt nghch l l khu vc cc nc ngho v km pht trin nht li l nhng khu vc c tc tng dn s nhanh nht. Nguyn nhn ca vic bng n dn s bt ngun t s chnh lch t l sinh v t l t, nhu cu v lc lng sn xut cng vi l quan nim lc hu trong vn sinh sn. Bng n dn s dn n tnh trng i ngho, tnh trng tht nghip gia tng, nhim mi trng ngy cng trm trng, khan him ti nguyn v e da n an ninh th gii Gi ha dn s

Gi ha dn s l tnh trng t l ngi gi trong c cu dn s ngy cng tng ln cng vi l s gia tng tui th trung bnh. Dn s th gii ang ngy cng gi i. T gia th k XX, Ty u v M, s ngi gi trong x hi tng nhanh. Cn gn y, theo bo co ca LHQ v Tnh trng gi ha dn s trn th gii t nm 2000 - 2050 th tnh trng gi ha dn s ang tr thnh hin tng ng lo ngi. Ngi ta d tnh rng, nm 2050, ln u tin trong lch s, s ngi cao tui trn th gii s vt s ngi tr tui. T l ngi cao tui nm 1950 l 8%, nm 2000 l 10% v d bo n nm 2050 t l ny l 21%. Bc vo th k XXI, th gii c khong 600 triu ngi cao tui, gp 3 ln con s 50 nm trc. n gia th k XXI, s c khong 2 t ngi, tng gp 3 ln trong 50 nm. D on s ngi cao tui t 60 tr ln s tng t hn 600 triu ngi hin nay ln

hn 1 t ngi vo nm 2020, mc tng l 67%. Trong khi , cng cng thi gian ny th s thanh thiu nin trn th gii tui di 15 ch tng thm khong 2%. Hin nay, Ty u l khu vc m s ngi cao tui c tui cao nht v ngc li t l sinh khu vc ny thng xuyn duy tr mc thp. Ngi cao tui l ph n nhiu nc trong khu vc ny chim ti 1/4 trong tng s ph n. v c l hai quc gia c t l ph n cao tui tng i cao (27%). Ring Nht bn, tuy cha phi l nc c s lng ngi gi ng nht so vi cc quc gia khc song v kha cnh tc gia tng th nc ny c coi l ng u th gii. Hin ti, t l ngi gi Nht Bn ng u th gii mc 27,3%, tip theo l vi 25,2%, c (22,9%) v Php (21,3%). Nguyn nhn ca tnh trng gi ha dn s l kinh t th gii ngy cng pht trin ng u, i sng vt cht, tinh thn v an sinh x hi ca cc quc gia ngy cng c nng cao, quyn con ngi c tn trng ng ngha, do tui th ca con ngi ngy cng c nng cao. Bn cnh nhng nc pht trin xu hng cc cp v chng sinh t con (thm ch l khng mun c con) c iu kin hng th cuc sng ngy cng nhiu. Song song l tro lu tn th ch ngha c thn ca gii tr ngy nay cng c sc lan ta rng ri (nht l Chu u v mt s quc gia pht trin Chu nh Nht bn, Singapo,...) do nhu cu hc tp, nghin cu khoa hc v tc ng ca i sng cng nghip,Gi ha dn s nh hng tiu cc ti t l lao ng trn th gii gy ra tnh trng thiu ngun lao ng, chi ph ngn sch phc v cho an sinh x hi ca cc quc gia tng ln ng k. Bin i kh hu

Bin i kh hu Tri t l s thay i ca h thng kh hu gm kh quyn, thu quyn, sinh quyn, thch quyn hin ti v trong tng lai bi cc nguyn nhn t nhin v nhn to trong mt giai on nht nh tnh bng thp k hay hng triu nm cng vi l s gia tng tn sut cc thin tai. Nguyn nhn ca tnh trng bin i kh hu l do s gia tng cc hot ng to ra cc cht thi gy nn hiu ng nh knh lm Tri t nng ln. Tc ng ca bin i kh hu l gy ra cc hin tng thi tit bt thng vi cng ngy cng tng nh hn hn, l lt, sng thn, ng t,ngy cng tng ln cng vi l s tng ln ca mc nc bin ang e do nhn chm nhiu ni trn Tri t. nhim mi trng

nhim mi trng l qu trnh lm thay i cc tnh cht ca mi trng bi cc tc nhn ha hc, sinh hc,.. gy nh hng n sc khe con ngi v

cc sinh vt khc. Cc loi nhim v tc nhn gy nhim mi trng bao gm :-

nhim khng kh : Vic x khi cha bi v cc cht ha hc vo

bu khng kh nh cc kh c l cacbon mnxt, ixt lu hunh, cc cht cloroflorocacbon (CFCs), v xt nit l cht thi ca cng nghip v phng tin giao thng, khi bi,-

nhim nc : Rc thi sinh hot, nc thi cng nghip cha qua x

l,.-

nhim t xy ra khi t b nhim cc cht ha hc c hi do cc

hot ng ch ng ca con ngi nh khai thc khong sn, sn xut cng nghip, s dng phn bn ha hc hoc thuc tr su qu nhiu,... hoc do b r r t cc thng cha ngm. Ph bin nht trong cc loi cht nhim t l hydrocacbon, kim loi nng, MTBE, thuc dit c, thuc tr su, v cc hydrocacbon clo ha-

nhim phng x do cc cht phng x pht tn ra mi trng nhim ting n, bao gm ting n do xe c, my bay, ting n cng

nghip nhim sng do cc loi sng nh sng in thoi, truyn hnh... tn

ti vi mt ln.-

nhim nh sng, hin nay con ngi s dng cc thit b chiu

sng mt cch lng ph nh hng ln ti mi trng nh nh hng ti qu trnh pht trin ca ng thc vt. nhim mi trng gy tc ng xu n sc khe con ngi cng vi y l tc nhn gy nn tnh trng bin i kh hu, hiu ng nh knh,.. Suy gim a gim sinh hc

a dng sinh hc ang b suy gim vi tc nhanh hn hn so vi bt k thi k no k t khi loi khng long b tuyt dit cch y khong 65 triu nm. Ngi

ta cho rng trong cc rng nhit i lun cha ng s tuyt chng. C khong 10 triu loi sng trn tri t, theo c lng chnh xc nht, v rng nhit i c t 50 n 90% tng s. Khong 17 triu hecta rng nhit i b ph hu hng nm, v cc nh khoa hc c tnh l vi tc ny khong 5 - 10% cc loi rng nhit i c th phi i mt vi s tuyt chng trong vng 30 nm na . Cc rng nhit i khng phi nhng ni duy nht c a dng sinh hc b e do. Trn th gii, hu ht rng ma n i, vi nhit tch gn bng din tch ca Malaysia b mt i . Cho d tng quy m rng trong cc vng bc cc v n i pha bc khng b bin i nhiu trong nhng nm gn y, nhng trong nhiu vng, cc khu rng lu nm, phong ph v loi ang dn dn b thay th bi cc rng th cp v rng trng. a dng sinh hc ca cc h thng nc ngt v bin cng i mt vi s suy gim v thoi ho nghim trng. C l chu nhiu nh hng nht l cc h sinh thi nc ngt, nhng h sinh thi ny phi i mt vi s nhim lu di v vi s nhp ni nhiu loi ngoi lai . Cc h sinh thi bin cng ang phi chu ng s suy gim ca nhiu qun th loi n nht v nhng bin i sinh thi hc quan trng. Nhiu loi ng thc vt ang ng trc nguy c tuyt chng. Nguyn nhn chnh l do do cc hot ng nh cht ph v t rng trn phm vi ln, thu hoch qu mc cc loi ng vt v thc vt, s dng ba bi thuc tr su, dn v tiu nc cc vng t ngp nc, cc hot ng nh c hu dit, nhim mi trng v chuyn cc vng t hoang thnh cc vng t th v nng nghip. Suy gim a dng sinh hc c bit l suy gim din tch rng khng ch a n cn kit ti nguyn, xo trn v sinh cnh, nh hng n c tr v sinh trng ca cc loi sinh vt (ng vt, thc vt), m cn gy cc s c mi trng (l lt, hn hn, xi l, nt t, st ln t) nh hng nghim trng n i sng con ngi cng vi him ha bin i kh hu. Cc vn ton cu khc

Xung t sc tc, tn gio, nn khng b, ti phm xuyn quc gia (bun lu, ra tin, bun bn ma ty,) ang e da n nn an ninh th gii. Xung t sc tc v tn gio ang din ra ti nhiu ni trn th gii nh Sudan, Rwanda, Nigieria, Ai Cp,..cng vi l s hot ng ca nhiu t chc khng b mang tnh cht quc t nh Al- Qeada, ETA,v cc bng nhm ti phm xuyn quc gia ang t ra lo ngi cho cc quc gia trong vic duy tr ha bnh v n nh.

============================================================== Cu 14 : Nu cc ni dung chnh v cc gi thit ngun gc cc chng tc ngi v phn b cc chng tc Tr li : Gi thit ngun gc cc chng tc ngi

Chng tc l mt qun th (hay tp hp qun th m ngi ta quen gi l nhng nhm ngi) hnh thnh trong lch s trn mt lnh nht nh c mt s c im chung trn c th mang tnh cht di truyn Qu trnh hnh thnh, thi gian hnh thnh cc i chng tc l vn phc tp v c nhiu kin khc nhau v ngun gc loi ngi, vai tr ca lao ng trong vic chuyn bin t vn thnh ngi. Vi s ra i ca ch ngha Mc th vn ngun gc loi ngi c gii quyt mt cch ng n, khoa hc. Ngun gc hnh thnh loi ngi l t vn thng qua lao ng sn xut. Theo cc nh khoa hc th hin nay trn th gii hin nay c 4 loi vn c th lin quan n ngun gc loi ngi l : Gipbong (vn tay di), rngtng (i i), Simpangie (vn en) v Grila.Trong loi Simpangie c cu to ging ngi nht. Qu trnh hnh thnh con ngi tri qua 4 giai on : Vn ngi, ngi ti c (ngi vn), ngi c Nanctan v ngi hin i Homosapiens. Con ngi bt u tch ta khi th gii ng vt cch y trn di 2 triu nm V con ngi thuc loi hnh hin i xut hin cch y 5 vn nm. Ngi hin i Homosapiens c hnh thnh t s tin ha ca ngi Nanctan v hin nay c 3 thuyt lin quan n vic hnh thnh cc chng tc do cha c s thng nht Thuyt nhiu trung tm

Thuyt ny do nh nhn chng hc ngi Hoa K xng nm 1939 cho rng c 4 trung tm hnh thnh ngi con ngi l ng Nam , ng , Ty Nam v Nam Phi. Theo thuyt ny, cc chng tc loi ngi hin nay khng phi l kt qu ca s tin ha ni ti t mt ging ngi ti c duy nht m l kt qu ca s tin ha ng thi v bit lp ca tng loi ngi ti c khc nhau S Ngi ti c 1 2 Ngi c 1 2 3 4 3 4

Homosapiens 1 2 3 4

Cc i chng Thuyt mt trung tm

Thuyt ny do cc nh khoa hc Lin X a ra u tin ho rng cc chng tc hin nay l do kt qu ca ca mt qu trnh tin ha ni ti, ngy cng hon thin ca mt dng ngi c trc . T ngi kho lo n ngi c, n ngi Nanctan n ngi Homosapiens v t phn ha thnh cc chng tc nh hin nay. Ban u ngi hin i ch xut hin mt khu vc nht nh ri sau lan ta i khp ni. Theo Levin v Koghinxki khu vc bao gm Tin , Nam v mt phn ng Bc chu Phi. Ban u xut hin hai chng tc c bn l Ty Nam v ng Bc. Hai nhm ny b ngn cch bi Himalaya v t 2 nhm hnh thnh nn cc i chng. Thuyt hai trung tm

Cn c vo cc c im chng tc hin nay c bit cc c im khng c tnh thch nghi nh nhm mu, ng vn tay,..th ngi ta thy s gn gi gia ngi Mongoloit v Oxtraloit, ngi Oropeoit v Negroit. Quan im ny cho rng ngay t thi k c xut hin hai trung tm hnh thnh chng tc, sm nht l ng Bc Phi v Ty Nam . V trn c s hnh thnh cc chng tc ngi hin nay

S

Phng ng

Mongoloit Oxtraloit

S k c Oropeoit Negroit Phn b cc chng tc trn th gii i chng Mongoloit

Phng Ty

i chng Mongoloit bao gm phn ln c dn sng chu v c th dn da chu M nn cn gi l i chng M. i chng Mongoloit chim hn 50% dn s th gii, ra i trung tm chu ri di c ln phng Bc, xung phng Nam v sang chu M to thnh 3 nhm : Mongoloit phng Bc, Mongoloit phng Nam v Mongoloit chu M i chng Oropeoit

i chng Oropeoit cn gi l i chng chu u hoc i chng da trng v h sng ch yu chu u v c nhiu loi hnh da trng. i chng ny chim khong 40% dn s th gii, phn b ch yu chu u, Bc Phi, Ty , n . i chng Oropeoit ra i chu sau m rng ra Ty , Bc Phi v Nam u to thnh nhnh Nam Oropeoit hay nhm n -a Trung Hi) bao gm ngi n , Ai Cp, Iran, Arab, Do Thi, Italia, Php,Sau khi bng h tan di c ln phng Bc to thnh nhnh Bc Oropeoit hay cn gi l nhnh i Ty Dng Baltic gm ngi c, H Lan, Anh, Thy in, Phn Lan, Nga,.. i chng Negroit

i chng Negroit sng tp trung ch yu lc a chu Phi v c mu da en nn cn gi l i chng chu Phi hay i chng da en chim 1/10 dn s th gii phn b ch yu t sa mc Xahara tr v pha Nam lc a Phi. Ngoi ra cn c min Nam n , cc o thuc n Dng v chu M.

i chng Oxtraloit

i chng Oxtraloit bao gm a s cc th dn sinh sng lc a Australia v trn cc o ln cn pha Nam Thi Bnh Dng nh NewZiland, PapuaNewghine, Tn Caledoni, Hawai, Samoa, ============================================================ Cu 15 : Khi qut tnh hnh gia tng dn s th gii. Nu ni dung v ngha ca thuyt Malthus v thuyt qu dn s Tr li : Tnh hnh gia tng dn s th gii

Dn s th gii c thng k bi Cc iu tra dn s ca Hoa K vo ngy 13/8/2009 vo khong gn 6,8 t ngi v mi y vo thng 10/2011 dn s th gii t 7 t ngi. Hin nay, 5 quc gia ng dn nht trn ton tri t l Trung Quc vi hn 1,6 t ngi, n vi 1,2 t ngi, Hoa K hn 310 triu, Indonesia vi gn 243 triu v Brazil vi hn 201 triu ngi. Dn s th gii bt u tng t cui giai on i dch Black Death (Ci cht en) xy ra chu vo chu u vo khong nm 1400 sau Cng nguyn. Dn s th gii tng nhanh nht (khong 1,8%) vo thi k nhng nm 1950 sau l mt thi gian di t nm 1960 cho ti nm 1970. S ngi c sinh ra mi nm khong 134 triu ngi v t k lc 163 triu ngi vo cui nhng nm 1990. V s ngi cht mi nm ch khong 57 triu ngi v d on s tng ln 90 triu ngi vo nm 2025. Nh vy theo d on dn s th gii s chm ngng 9,3 t ngi vo nm 2050 Thng k tnh hnh gia tng dn s th gii Dn s th gii Nm S nm dn s tng thm 1 t ngi 1 t 2 t 3 t 1804 1927 1960 im khi u 123 nm sau 33 nm sau

4 t 5 t 6 t 7 t 8 t 9 t

1974 1987 1999 2011 2025 2049

14 nm sau 13 nm sau 12 nm sau 12 nm sau 14 nm sau 24 nm sau

u Cng nguyn, dn s th gii c khong 270 300 triu ngi, lch s dn s nhn loi tri qua hng triu nm mi xut hin t ngi u tin vo nm 1804. Tuy nhin thi gian c thm 1 t ngi ngy cng rt ngn ( t hn 100 nm n 30 nm, 14 nm, 12 nm). Nm 1999, dn s th gii t 6 t ngi. Nm 2003 tng ln 6,302 t ngi v n nm 2011 t 7 t ngi v d on n nm 2025, dn s th gii c th ln ti 9 t ngi. Mi nm trn th gii tng thm 79 triu ngi, trong 6 nc ng dn nht l n , Trung Quc, Nigeria, Pakistan, Indonesia v Bangladesh chim ti khong 1/2 s tng thm ny. Ch ring n chim 21% ca s tng dn s ton cu, tip theo l Trung Quc vi 11%. D bo dn s ca n c th vt dn s Trung Quc trong vng 20 nm tip theo. Ngc li, dn s cc khu vc pht trin li tng rt t. Nhiu nc Chu u v Nht Bn bc vo giai on gim dn s, v xu hng ny ang tng ln. Khu vc dn s tng nhanh nht th gii l Chu Phi, do c s chnh lch ln gia mc sinh cao v mc cht tng i thp. Vi mc sinh cao, tng dn s mnh v lin tc, lc a Chu Phi d bo s l ni c tr ca 2 t ngi vo gia th k XXI. Dn s Chu v Chu M La Tinh cng c d bo s tng thm khong 25% trong 50 nm u th k XXI. Quy m dn s bt u tng nhanh t u th k XX, nht l t sau nm 1950. Dn s gia tng mc k lc trong vng 50 nm qua l nh p dng cc cng ngh y t cng cng nh thuc khng sinh v cht dinh dng, thuc tiu chy v vacxin cc x hi c mc sinh v cht cao. Do , t l t vong, c bit t l t vong tr s sinh, gim nhanh chng trong khi t l sinh tuy c gim nhng chm hn nhiu, dn ti tnh trng bng n dn s gy ra mt s tc ng tiu cc nh nhim mi trng, bt bnh ng x hi, suy gim cht lng cuc sng, i ngho, Hc thuyt Malthus

Hc thuyt Malthus c Thomas Robert Malthus (1766-1834) mt nh kinh t hc ngi Anh sng to ra. Trong tc phm Bn v dn s (An essay on the principle of population) xut bn nm 1789, ng cp n vn nn tha ngi Hc thuyt Malthus c ni dung chnh nh sau (1,2,3,4,..) S gia tng dn s din ra theo nhp khng i cn gia tng lng Dn s tng theo cp s nhn (2,4,8,16,..) cn lng thc thc phm,

phng tin sinh hot v cc iu kin sng khc ch tng theo cp s cng

thc thc phm th c gii hn bi cc iu kin (din tch, nng sut,) kh c th vt qua. Dn c Tri t pht trin nhanh hn kh nng nui sng ca n. V

vy , i kh, o c xung cp, ti c pht trin l s tt yu. V cc gii php th thin tai, dch bnh, chin tranh l cu cch gii

quyt vn dn s m ng gi l hn ch mnh Nh vy hc thuyt Malthus v chnh bn thn Malthus c cng u trong vic nu ln v nghin cu v vn dn s, c gng tm ra mt quy lut no v quan trng hn l ln ting bo ng cho nhn loi v nguy c gia tng dn s. Tuy nhin do hn ch v mt lch s v t tng, hc thuyt Malthus c nhiu hn ch. l nhn nh sai lm v qu trnh tng dn s theo cp s nhn v theo quy lut t nhin v ra cc gii php sai lch, v nhn o gii quyt vn gia tng dn s. Thuyt qu dn s

Thuyt qu dn s l thuyt nghin cu s bin i dn s qua cc thi k da trn cc c im c bn ca ng lc dn s. Thuyt ny hng ti s nghin cu v l gii vn pht trin dn s thng qua mc sinh, mc t trong tng giai on hnh thnh quy lut. Ti liu c bn xy dng ln thuyt qu dn s l cc s liu nghin cu v dn s cc nc Ty u v thi k cch mng cng nghip.

Qu dn s c th hiu l qu trnh chuyn i dn s t tnh trng cn bng truyn thng vi mc sinh v mc t u cao nhng mc tng dn s thp, sang tnh trng cn bng hin i vi mc sinh v mc t u thp v mc tng dn s thp. Ngi u tin a ra quan im v qu dn s l nh dn s hc ngi Php A.Ladry v c tip tc pht trin c th hn bi nh dn s hc Hoa K F.W. Notestein v Davis. Vo cui th k XIX ngi ta nhn ra rng chi phi mc sinh v mc t khng phi l cc quy lut sinh hc m theo cc nhn t kinh t, x hi. mi giai on nht nh ca s pht trin x hi l tnh thng nht ca cng cc qu trnh dn s v c ch iu chnh mang tnh x hi ca cc qu trnh ny. Ni dung ch yu ca thuyt ny l th hin ch s gia tng dn s th gii l kt qu tc ng qua li gia t l sinh v t l t. Nhng thay i v mc sinh v mc t din ra khc nhau theo thi gian. Bn cnh , hc thuyt gii thch 3 thi k ca qu dn s bao gm : thi k trc qu vi mc sinh v mc cht cao v dn s tng chm, thi k qu vi mc cht gim v gim rt nhanh so vi mc sinh gim nhng vi tc chm hn to ra s gia tng dn s nhanh v thi k sau qu vi mc cht v mc sinh u thp hnh thnh s gia tng dn s chm. Hc thuyt cn cho rng qu trnh hin i ho nh th ho v cng nghip ho l nguyn nhn chnh ca vic gim mc sinh. Chnh qu trnh hin i ho ny to nn s thay i trong hnh vi ca con ngi t a thch qui m gia nh ln sang qui m gia nh nh. Thuyt qu dn s c nh hng su sc n hoch nh chnh sch dn s nhiu nc ang pht trin v nh du mt bc tin mi trong qu trnh nghin cu v qu trnh gia tng dn s. Tuy nhin v mt l thuyt li qu n gin v khng nghin cu c ch nh hng; v mt nghin cu thc nghim khng thng nht, tc l khng gii thch c qu dn s cc nc ang pht trin. ============================================================== Cu 16: S phn b dn s th gii ngy nay. Tr li: Khi nim:

Phn b dn c l s sp xp s dn mt cch t pht hoc t gic trn mt lnh th ph hp vi iu kin sng ca h v cc yu cu nht nh ca x hi. Thc o: Mt dn s t nhi: D=P/Q (v: ngi/km2) c im s phn b dn c th gii: o Bin ng theo thi gian: Khi mi ra i con ngi c 12,5 vn (mt 0,00025 ngi/ km2) Sang thi k trng trt, loi ngi sng tp trung hn nhng khng ng u gia cc chu lc: Chu , Phi, u: 1 ngi/ km2 Cc chu cn li: 0,4 ngi/ km2 n nm 1650 mt l 3,7 ngi/ km2 Nm 1950 l 18,8 ngi/ km2 Nm 2002 l 46 ngi/ km2 o Bin ng theo khng gian: 1650 1750 1850 1950 2002

Ton th gii Chu Chu u Chu M Chu Phi Chu Dng c v i

100.0 53.8 21.5 2.8 21.5 0.4

100.0 61.5 21.2 1.9 15.1 0.3

100.0 61.1 24.2 5.4 9.1 0.2

100.0 60.2 13.5 13.7 12.1 0.5

100.0 60.6 11.8 13.7 13.3 0.6

Dn c tp trung ng chu , t chu c v i Dng. Dn c chu u gim t ngt vo th k 20 v hin nay vn tip tc gim. Dn s chu Phi gim mnh t gia th k 17 n gia th k 19, n nay li tng. Dn s chu M tng lin tc. o Phn b khng ng u theo khng gian: Nhng khu vc tp trung dn c cao. Vng ng bng chu gi ma (do khai thc t lu i,

t ai mu m, trng la go): h lu sng Trng Giang, chu th Ty Giang, o Java, ng bng Bawngladet (vi ngn ngi/ km2). Ty u ng dn do hot ng cng nghip: xung quanh

Lun n, dc sng Rua (c), 2 bn b sng Ranh c, B, H Lan, Nhng khu vc tha dn (2-10 ngi/ km2)

Vng ng bng ven Bc Bng Dng.

Hoang mc chu Phi, chu c. Vng rng xch o rm rp Amadon, chu Phi. Vng ni cao. Tnh khng ng u cn c th hin theo cao a

hnh, theo v tuyn, theo chu lc v gia cc nc. S phn b dn c theo cc khu vc: Khu vc n i Nhit i cao dng di c ngc.

Nhp gia tng dn s th bt u chm li.

th ha cc nc ang pht trin: Bng n dn s gn lin vi bng n th ha. Khong cch v mc sng gia nng thn v thnh th rt cao nn dng ngi t nng thn vo thnh th rt cao. th ha nhanh hn cng nghip ha nn tht nghip nhiu. Nhiu thnh ph cc ln mc ln: Mhic City, Xao Paol, Ri Gianer, Mumbai, Bunt Airet, Cairo Nhiu nc km pht trin, nng nghip l chnh th th ha rt thp: Ruaan: 5%; Buruni:, ng Timo: 8%; tipi, Ugana: 15%; Cawmphuchia, Lo: 16%; Neepan: 11% th ha Vit Nam cn thp, nm 2003 t 25%

============================================================== Cu 22: S phn b ti nguyn thy nng ca th gii v s pht trin cng nghip thy in ca th gii ngy nay. Ti nguyn thy nng phn b trn tt c cc khu vc nhiu nht ti Bc M, Bc u, Chu , Chu i Dng.., c bit nhng ni c cc con sng ln v c dc cao (v d: Sng Amazon, Trng Giang, M Kong, Angara.. Cc nc c tim nng thy in l Canada, Brazil, Trung Quc, Hoa K, LB Nga, Nauy, Nht Bn, Thu in, Php, n ... Thy in l ngun nng lng quan trng th nh sau nng lng ha thch (du m, than , kh t nhin), chim gn 1/5 tng lng in nng sn xut trn ton cu. Cho n nm 1999, theo thng k ca C Quan Nng Lng quc t, nm nc dn u v khai thc thy in l Hoa K (11%), Canada (9%), Trung Quc (9%), Brazil (8%), v Nga (6%). Tnh n cui 2007, tng cng sut thy in trn ton th gii l 807 GW,bao gm c bm cha (thy in tch nng) tng hn nm 2006 l 50 GW.Sn xut in lng hng nm l 3030Gwh, so vi 2900 Twh nm 2006.

Bc sang nm 2008, ti thiu c 150 GW thy in ang xy dng ti thiu150 quc gia trn ton th gii v c khong 60 quc gia, thy intham gia hn 50% tng in nng quc gia. Trong tt c cc chu lc ca th gii, tr Anstralia, sn xut in nng tthy in u tng, chu l chu lc c s lng ln nht v phttrin thy in, tng t khong 933 Twh/nm ln 1 061 Twh/nm. Cngsut thy in ang xy dng chu , tng khong27% l hn 99 GW ln hn 126 GW. Cc quc gia dn u v tc vn l Trung Quc, n , Vit Nam, Nga, Iran, Li th ch yu ca nh my thy in l kh nng tit kim chi ph nhin liu do cc nh my thy in tng i c lp vi cc bin ng v gi c v ngun nhin liu ha thch nh du m, kh t nhin v than . Mt khc, cc nh my thy in c tui th cao hn cc nh my nhit in, vi tui th c th t ti 50-100 nm. Chi ph nhn cng vn hnh nh my thy in cng tng i thp do hu ht cc nh my c t ng ha rt cao v yu cu t nhn s trc ti cng trng trong thi gian vn hnh. Mc d thy in c xem l ngun nng lng sch v ti to nhng vic pht trin cc nh my thy in vn c th gy ra cc tc ng ln v mi trng. ============================================================== Cu 23: Phn b ti nguyn nguyn liu pht trin cng nghip luyn kim en v mu ca Th gii. - Luyn kim en: Tnh hnh phn b v sn xut trn Th gii: Tr lng qung st ca th gii c tnh vo khong 800 t tn, trong ring LB Nga v Ucraina chim 1/3, cn cc nc ang pht trin (Trung Quc, n , Braxin, CH Nam Phi...) khong 40%. Mt s nc pht trin c tr lng ln v qung st l xtrylia (trn 10% tr lng), Canaa (gn 5%), Hoa K (gn 4%). Hng nm ton th gii khai thc trn di 1 t tn qung st. Cc nc khai thc nhiu nht cng l cc nc c tr lng ln nh Trung Quc, Braxin, xtrylia, LB Nga, n , Ucraina, Hoa K, CH Nam Phi, Canaa, Thu in. Nm 2002, mi nc trn khai thc ti 92% sn lng qung st ton cu. Sn xut thp tp trung cc nc pht trin nh Hoa K, Nht Bn, Php (Nht Bn khng c qung st nhng luyn kim en ng hng u th gii nh ngun qung

st - Luyn kim mu:

nhp

khu).

Tnh hnh phn b v Cc nc c nhiu qung kim loi mu: + B xt: Australia, Ghine, Giamaica, Brazil..

sn

xut

trn

Th

gii:

+ ng: Chile, M, Canada, Nga, Dambia, Philippin, Conggo.. + Niken: Nga, Canada, Australia, cuba.. + Km: Canada, Australia, M, n , Peru, Nga.. - Nhm cc nc ang pht trin giu qung kim loi mu: Ghin, Chil, Pru - Nhm sn xut qung tinh tp trung cc nc pht trin. - Sn xut nhm: Sn lng khong 15 triu tn/nm, cc nc ng u l: Hoa K, lb Nga, Canada, Trung Quc, Australia. - Sn xut ng: Sn lng khong 15 triu tn/ nm, ch yu ti cc nc: Chil, Hoa K, Canada, LB Nga, Trung Quc.. ============================================================== Cu 24: Tnh hnh pht trin cng nghip luyn kim ca Th gii ngy nay. Ngnh luyn kim pht trin mnh vo th k XIX n r nht vo sau th chin th 2 do nhu cu kin thit li Chu u cng vi vic pht minh ng c t trong, xy dng ng st, ch to xe la, tu thy v sau ny l cng c, my nng nghip, t, .. Luyn kim en L mt trong nhng ngnh quan trng nht ca cng nghip nng, L nguyn liu c bn cho cng nghip c kh, gia cng kim loi. Hu nh tt c cc ngnh kinh t u s dng sn phm ca ngnh luyn kim en. Mt s nc dn u v sn lng thp nh Trung Quc , Hoa K , c , Nga , Hn Quc , Bra-zin ... Mt s nc cng nghip pht trin chng hn Nht Bn, tuy tr lng khng cao nhng sn xut thp vn ln mnh nh nhp qung nguyn liu t cc nc ang pht trin.Hng nm ton th gii khai thc trn di 1 t tn qung st. Cc nc khai thc nhiu nht cng l cc nc c tr lng ln nh Trung Quc, Braxin, xtrylia, LB Nga, n , Ucraina, Hoa K, CH Nam Phi, Canaa, Thu in. Nm 2002, mi nc trn khai thc ti 92% sn lng qung st ton cu. 4 quc gia sn xut v tiu th thp ln nht th gii ln lt l: Trung Quc, Nht Bn, Nga v Hoa K.

Ngoi ra c cc phng php luyn kim phi cc to ra st xp t qung m khng cn n than cc. y l mt bc ngot trong cng nghip luyn kim. t y t qung ta c th sn xut Gang hoc Thp theo num trong khi Luyn kim truyn thng ch c to ra Gang bng l cao t qung v tiu tn rt nhiu than cc cho mt m Gang trong khi hin ti Vit Nam cha t cung cp c ngun nguyn liu Than cc, ch yu l nhp khu t Trung Quc. Cng nghip luyn kim mu Cng nghip luyn kim mu gm cc x nghip khai thc, lm giu qung, sn xut kim loi mu, hp kim v ch bin chng thnh sn phm. y l nhng kim loi khng c cht st (nh ng, nhm, thic, ch, km, vng...), trong nhiu kim loi c gi tr chin lc. Cc kim loi mu c phn thnh 4 nhm chnh l kim loi mu c bn, kim loi mu hp kim, kim loi mu qu v kim loi mu him. Cc kim loi mu c s dng rng ri trong cng nghip ch to my, c bit l ch to t, my bay, k thut in, in t, cng nghip ho cht v c trong nhiu ngnh kinh t quc dn khc nh bu chnh vin thng, thng mi... Nhng nc sn xut kim loi mu nhiu nht th gii u l nhng nc cng nghip pht trin v vic tinh luyn yu cu cng ngh cao, vn u t ln, ngun nng lng di do... Tuy c tr lng qung kim loi mu di do, song cc nc ang pht trin ch yu ch l ni cung cp qung tinh. l trng hp qung ng Chi L, Mhic, Dmbia, Zaira, Philippin, Innxia; bxit Ghin, Braxin, Jamaica, Vndula, Xurinam, Guyan, n ... Trong v Tri t, nhm chim 7,4%, ng hng th hai sau silic, hn hn tt c cc kim loi khc cng li. Qung nhm tt nht l bxit, nefelin, amilit ph bin rng ri trong t nhin. Sn lng hng nm ca th gii dao ng trong khong 25- 26 triu tn (nm 2000: 24,5 triu tn, 2001: 24,8 triu tn, 2002: 25,4 triu tn, 2003: 26 triu tn). Cc nc c sn lng nhm ln nht l Trung Quc, LB Nga, Hoa K, Canada, xtrylia, Braxin... (Vit Nam cng c tr lng bxt ng k, khong 6,6 t tn, trong tr lng thm d l 3,0 t tn. Bxt phn b ch yu Ty Nguyn (Lm ng, k Lk), sau l Lng Sn.) Hng nm th gii tinh luyn c khong 15 triu tn ng sch (nm 2000: 14,8 triu tn, 2001: 15,2 triu tn, 2002: 15,2 triu tn v 2003: 15,5 triu tn). Cc nc c sn lng ng hng u th gii l Chi L, Hoa K, Innxia, xtrylia, Pru, LB Nga, Canaa, Trung Quc... ==============================================================

Cu 30. Phn tch cc c im chnh v ktn tntn Hoa K? 1. c im a l t nhin. 1.1. V tr a l. V tr. Hoa K l quc gia nm hon ton Ty bn cu. Lnh th Hoa K tri di qua nhiu v , kinh . Ta a l ca Hoa K l: im cc bc: Point Barrow, Alaska ( 71 23N 156 29W) im cc ng: Ty Quoddy Head, Maine ( 4449N - 6657W) im cc nam: Ka Lae, Hawaii (1855N - 15541W) im ph ty: Cape Wrangell, Alaska (5255N - 17227W) Din tch ln khong 9.629.091 km2 (ng th 4 th gii) Hoa K gm 3 b phn lnh th: o B phn ln nht gm 48 bang, nm gia lc a Bc M ( pha bc gip Canada, pha nam gip Mexico v vnh Mexico, pha ty gip Thi Bnh Dng, pha ng gip i Ty Dng). o B phn th 2 l bang Alaska nm Ty Bc lc a Bc M ( pha ng gip Canada, pha bc gip bin Beaufort, pha nam gip bin Bering). o B phn th 3 l qun o Hawaii (Bang Hawaii) nm gia Thi Bnh Dng, cch thnh ph San Francisco khong 3.900 km. Thun li: o o o o Vic chia nh lnh th to iu kin thun li trong vic qun l dn c. Pha Bc tip gip vi Canada thun li cho trao i bun bn hng ha, trao i khoa hc cng ngh. Pha Nam gip vi khu vc M Latinh ni c ngun nguyn nhin liu di do v nhn cng gi r cng vi mt th trng rng ln. Hai mt gip bin to iu kin thun li cho pht trin kinh t bin, hot ng giao thng trn bin v giao thng ng thy (Hoa K l quc gia c sn lng nui trng v nh bt thy - hi sn ln vi s lng tu thuyn ln nht th gii). Vic lnh th rng v tri di to cho Hoa K nhng cnh quan thin nhin v cng a dng gp phn khng nh cho vic pht trin du lch. Bang Hawaii tch bit vi lc a l ni c thin nhin p vi b bin tri di, kh hu nng l tin quan trng pht trin ngnh cng nghip khng khi (du lch) cng nh pht trin tim nng kinh t bin. Bn cnh cng c nhng kh khn:

Vi nhiu din tch, khu vc gip bin (c bit l Thi Bnh Dng) khin nc M hng nm phi hng chu nhiu trn bo, l lt ln gy thit hi v kinh t, x hi Lnh th rng ln gy kh khn cho vn qun l kinh t - x hi, an ninh quc gia. 1.2 a hnh * Ni, cao nguyn + Ni cao tp trung pha Ty, cao trung bnh hn 1000m + Ni cao nhng a hnh kh bng phng nn to thnh nhng cao nguyn rng ln (nh Clra) + Dy Apalat chy theo hng B-TN dc theo b bin ph ng, cao trung bnh trn 1000 m, chia ct ng bng * ng bng + din tch tng i ln + t b chia ct nh + Phn b: . di ng bng rng ln ven bin pha ng v ng Nam . dc lu vc sng Mixixipi *Bin - thm lc a tng i hp - b bin tri di c 2 b ng, Ty - B bin kh bng phng, t khc khuu, chia ct Thun li pht trin nng nghip, trng trt ng bng, pht trin chn nui gia sc ln vng ni, cao nguyn; pht huy ngun li kinh t bin 1.3. Kh hu. Nc M c din tch rng ln, tri di nhiu v nn gn nh c y cc kiu kh hu Kh hu n ha c tt c cc vng Kh hu nhit i Hawai v min nam Florida Kh hu a cc Alaska Kh hu hoang mc Ty Nam

Kh hu a Trung Hi duyn hi California Kh hn trong i Bnh nguyn pha ty kinh tuyn 100 v kh hn i Bn a.

Hnh thnh nhiu cnh quan thin nhin p v c nt ring bit ca tng vng kh hu pht trin du lch. To ra mt h sinh thi a dng, thu ht nhiu loi ng ,thc vt, cy c qu him ( c hn 17000 loi thc vt bn a c xc nh, 400 loi ng vt c v, 700 loi chim, 500 loi b st, 90000 loi cn trng ) Ngoi ra, cn c kh hu vng ven bin : m ln, lng ma lun trn 50mm Gy kh chu cho cuc sng hng ngy, ngoi ra cn c nguy c v bo, l lt vo ma thu. 1.4. Thy vn. Nc M c h thng sng ngi ln, bao gm : Sng Missisipi pha ng, sng Columbia pha Ty Bc v Colorado pha Ty Nam. Nhng con sng ny thng bt ngun t cao nguyn C d dc ln, lu lng mnh, dng chy xit Thun li cho vic pht trin thy li Lu vc cc con sng ny kh ln, nh sng Missisipi bao trm 41% tng din tch nc M bi t nhng cnh ng mu m thun li cho vic pht trin nng nghip Sng lm thay i cnh quan theo 2 cch : xi mn v bi t to nn cc dng a hnh phong ph pht trin du lch. H thng sng ln, dy c cn to iu kin thun li cho vic pht trin giao thng ng thy Tu b qua li ng dn n tnh trng trn du, nhin liu nhim mi trng ph hy sinh vt di nc. Tuy nhin, vic nhng con sng ny bi p thnh cc ng bng ln cng gy ra nhng kh khn nht nh. V con ngi sng tp trung ng bng ven sng, cng vi cc hot ng kinh t ca mnh gy ra nhim mi trng nc. 1.5. Ti nguyn thin nhin. 1.5.1. Ti nguyn khong sn c im: M l mt trong nhng quc gia giu ti nguyn khong sn bc nht trn th gii. Theo nh Citigroup th M ng th 8 trn th gii trong danh sch cc quc gia siu cng v ti nguyn khong sn. o Tng gi tr d tr kim loi v qung: 613 t USD. o ng 20%, st 19%, vng 12%, bch kim 5%, km 4%, kali 3%...

Phn ln khong sn ca M l khong sn rt c gi tr nh du m, vng, uranium Cc m khong sn kh tp trung vi tr lng ln. Khong sn phn b kh ng u, tri rng t Ty sang ng. o Pha Bc gn Ng h ch yu l st. o Pha Nam l du m v kh t nhin. o Khu vc ng bng trung tm c cc m ch. o Khu vc pha Ty nc M, ni Bn a ln v cao nguyn Clra tp trung ch yu l vng, Uranium, ng o Khu vc Ty Nam gn ng bng trung tm l than. Thun li a dng, nhiu chng loi nn c th phc v cho nhiu ngnh, nhiu lnh vc T : Gip pht trin cng nghip nng: cng nghip ha cht, cng nghip luyn kim (ng, st, ch), cng ngh ha du (du m, kh t) Gi tr ln mang li t nhng khong sn qu him (vng, uranium, du m, kh t) Li ch t xut khu Khong sn vi tr lng ln, tp trung nn d khai thc

Kh khn: Mt vi khong sn qu tp trung vng ni cao, a tng phc tp nn kh khn cho khai thc S dng ti nguyn mt cch phung ph, cn hin tng bun lu v cha c nhng chnh sch trit duy tr s lu di, n nh cho ngun ti nguyn khong sn ny. 1.5.2. Ti nguyn t v sinh vt c im t:

Ty v theo cao.

t phn ha a dng theo hng Bc-Nam, ng-

C rt nhiu loi t: t lnh taiga, t xm v nu rng n i, t secndiom ng c, t nu v xm hoang mc, bn hoang mc, t ht d ng c tha, t ht d rng l cng, cy bi v ng c tha, t en v xm nhit i, t vng v rng m, t xm v nu rng n i, t pootsdn Chim din tch ch yu l: t secndiom ng c, t ht d ng c tha, t vng v rng m , t xm v nu rng n i c im thm thc vt: Vi mi loi t khc nhau li hnh thnh nn nhng thm thc vt tng ng. cao. Thc vt cng phn ha theo chiu Bc-Nam, ng-Ty v theo

Thc vt v cng phong ph, gm: o o o Rng l rng n i v ng c: si, d, bch dng, phong ng c v cy bi l cng, gai: xng rng, keo, cy h hoa hng Hoang mc ct, c v cy bi: keo ln, bch n ln, c tha o Rng hn hp v cc cy g cng: cy l kim (thng, sa mc), cy l rng (si), cy g cng (inh, rm), tre, dy leo c im ng vt: ng-Ty v theo cao. b v di nc. ng vt phn ha theo chiu Bc-Nam, ng vt a dng v loi v chng loi: trn

Cc loi chnh: s t ni, kn kn, rn ui chung, lc , k xm, linh dng, ch luen, ra, hu, bo, co, i li, c su, b rng, sn dng, h, chn, th, ch ng c, co, thn ln, g g, cc loi c, thy hi sn Thun li: t ai a dng to nn s phong ph trong c cu cy trng, gp phn a dng ha nng nghip vi

nhiu nng phm khc nhau: cc cy trng n i, nhit i mang li hiu qu kinh t cao; nhiu cy trng phc v lm nguyn liu cho cc ngnh cng nghip; to ngun nguyn liu xut khu Thm thc vt a dng phong ph to nn nhng cnh quan thin nhin p phc v cho du lch. Ngun sinh vt bin di do v c gi tr ln v kinh t cng vi ng c s lng ln, c gi tr, khng ch lm thc phm, nguyn liu cho cc ngnh cng nghip m cn lm thuc, xut khu Kh khn: C nhiu din tch t hoang mc, xa van kh thiu nc gy ra kh khn trong canh tc, dn n t b b hoang nhiu. Cn hay xy ra chy rng v khai thc ba bi. ng vt b sn bn ba bi, cc loi dch bnh ly lan t ng vt n ngi kh nghim trng ============================================================== Cu 31. c im v chnh tr - vn ha Hoa K? c im chnh tr. Hoa K l quc gia vi nn chnh tr theo th ch tng thng, c lnh o bi Chnh quyn Lin bang, Tiu bang v i phng (qun). Trong , Chnh quyn Lin bang l nhn t ch o ca h thng chnh quyn M. Hoa K l mt quc gia a ng phi nhng trong ch c 2 ng chnh tr chnh thay nhau nm quyn iu hnh t nc: ng Dn ch v ng Cng ha. ng Dn ch c xem l c khuynh hng t do hn, trong khi ng Cng ha c cho l c ch trng bo th. Bn cnh Hoa K vn tn ti cc nhm hoc cc ng chnh tr vi nh hng t quan trng hn. Hoa K, mi cng dn t 18 tui tr nn u c quyn tham gia bu c Theo hnh thc ph thng u phiu. Hoa K l mt nn dn ch i din k t khi Hin php c thng qua nm 1787, mc d truyn thng bu c c t thi k thuc a v bt ngun t lch s nc Anh. Vic c tri bu chn cc i din tc l bu ln cc nh lnh o, nhng ngi s nh hnh tng lai x hi ca h. l l do ti sao bu c li trao quyn nng cho ngi dn thng: bu c cho php h tc ng ti cc chnh sch ca chnh ph trong tng lai, v t tc ng ti tng lai ca chnh h. Hoa K,

s tham gia ca ngi dn cng c ngha l cc cng dn tn trng quyn ca nhng ngi khc, chp nhn chnh quyn c bu ln v n lc c bit, tham gia v u t vo cng ng v quc gia ca h. V c cu t chc cc chnh ng, khng ging cc quc gia khc, c cu t chc ca cc ng chnh tr ti Hoa K rt lng lo. i vi hai ng chnh, khng c thit ch no cp quc gia c chc nng kim sot s ng vin, cc hot ng ca ng, hoc quan im chnh tr, mc d cp tiu bang c mt s c quan m nhim cng vic ny. iu ny gy bt li v tnh trng kh kim sot cho chnh quyn Trung ng. c im vn ha - Hoa K l t nc ca nhng ngi nhp c nn vn ha v phong tc cng rt a dng. Vn ha M giu c, phong ph bi l ni hi t cc gi tr v h thng nim tin ca hu ht cc nc trn th gii. Kt qu s trn ln cc nn vn ha li vi nhau thnh mt th vn ha chung m trong nhng ngi di dn v con chu ca h vn gi cc c tnh vn ha ring bit ca mnh. Th nht l quyn t do c nhn ca ngi M. T do c nhn l gi tr m khng mt ngi M no ph nhn, thm ch h ng h nhit tnh quan im ny. Cng dn M quan nim rng c nhn ch khng mt ai khc l ngi kim sot v chi phi s phn ca mnh. Chnh quan im ny quyt nh n loi hnh chnh ph ca Hoa K v trong Hin Php Hoa K (Lut ti cao ca Quc gia) cng ban hnh quy nh nhm m bo cc quyn c nhn. Trong h thng t php ca Hoa K, quyn c nhn lun c cao v bo v. Th hai l v cc la chn gio dc. Gio dc thng c xem l cha kha m tt c cc cnh ca c hi, trong c c hi c t do v an ton v ti chnh. Khi ni v cch ngi M tip cn con ng hc tp ngi ta thng nhc n hai t thc dng. Chnh v l , h coi trng v nh gi cao nhng g hc c bn ngoi lp hc, t qu trnh thc tp, t cc hot ng ngoi kha bn ngoi x hi hay nhng hot ng khc tng t nh vy. Ngy quc khnh, L t n v Ging sinh l nhng k ngh l ln trong vn ha ngi M. Trong nhng ngy ny, h trang tr li nh ca v cng nhng ngi thn, bn b t chc vui chi v n mng, k nim vi nhau. ============================================================== Cu 32. c im cng nghip Hoa K. Cc ngnh cng nghip then cht Cng nghip l ngnh kinh t chnh to ra sc mnh ca nn kinh t Hoa K, nm 2010 chim t trng 22.2 % trong tng s GDP v xu hng gim.

-

Sn lng cng nghip ca Hoa K ng u th gii. Hoa K nm trong khi cc nc G8 v l nn kinh t ln nht th gii, c c cu ngnh rt a dng, nhiu ngnh c sn lng ng u th gii. Nhng nm gn y, Hoa K ch trng pht trin cc ngnh cng nghip sinh li nhanh v cng ngh k thut cao.

Cng nghip nng lng: Hoa K c ngnh cng nghip du la pht trin ng hng u th gii. Sn lng cng nghip du la ng th ba th gii v khng ngng tng ln: Nm 2003 sn xut 8,054 triu thng/ngy; nm 2004 l 7,831 triu thng/ngy, chim 9 % sn lng du m th gii; nm 2010 l 9,688 triu thng/ngy. Ngnh cng nghip ny c phn b tp trung cc bang Tchdat, Luiziana, Caliphoocnia, Alaxka, v ch p ng 50 60 % nhu cu, nm 2010, Hoa K c nh cu tiu th du la ln nht th gii 19,15 triu thng/ngy. Do , Hoa K phi nhp khu ti 40 50% nhu cu v du la, nm 2009 ln ti 10,27 triu thng/ngy ng u th gii. Kh t ca Hoa K cng c khai thc nhiu nhng ni c du la. Sn lng du m tng ln, nm 2001 l 548,1 t m3, nm 2010 l 611 t m3. Tuy nhin mc tiu th ln hn nn quc gia ny vn phi nhp khu kh t t cc quc gia khc, nm 2010 l 105,8 t m3. Ngnh cng nghip khai thc than ca Hoa K tp trung nhiu vng ni Apalats, chim 2/5 sn lng ca c nc. Sn lng than nm 2010 ca c Hoa K l 1085,28 triu tn. Hoa K l nc sn xut in ng u th gii v sn lng, nm 2009 sn xut 3,935 t kW. Hoa K pht trin nhiu loi nh my in nh: thy in, in nng lng nguyn t, nhit in, in mt tri. Sn xut thy in ca Hoa K ng th hai th gii ( sau Canada ) v 1/10 cng sut in nng phn b sn ng ca dy Apalas v cc con sng min Ty. Nh my nguyn t u tin ca Hoa K c xy dng vo nm 1956, t ti nay xy dng hn 50 nh my, c cng sut 67,1 triu kW v ng u th gii. Do Hoa K c mt nn kinh t ln nht th gii nn nhu cu v in rt ln, nm 2009 tiu th ln ti 3,741 t kW.

Cng nghip luyn kim: Hoa K l nc c giu ti nguyn khong sn nh st, ch, ng, boxit thun li cho pht trin luyn kim en v luyn kim mu. Ngnh cng nghip luyn kim, nht l luyn kim en c hnh thnh v pht trin sm. Hin nay, Hoa K vn l nc c sn lng gang thp ln: nm 2004 l 100 triu tn, chim 10% sn lng thp ca c th gii v ng th ba th gii (sau Trung Quc v Nht Bn). Cc cng ty c quyn v thp ln nht M l Cng ty thp M, Cng ty thp Betlehem

Sn xut thp ca Hoa K phn b ch yu cc thnh ph quanh vng h ln nh Pixbooc, Sicagau, itroi..., Bantimo (duyn hi i Ty Dng) v Btmingam min Nam. Hoa K cn l nc c ngnh luyn kim mu pht trin, sn xut 5% sn lng bc, 6% sn lng boxit ca th gii V sn lng kim loi mu ch yu Hoa K ng u th gii. Cc cng ty c quyn: Anaca, Kennct, Cng ty nhm M chim v tr ch yu trong cc ngnh sn xut kim loi mu. Cc nh my kim loi mu phn b ch yu cc bang min Ty, ni c ngun thy in di do, c nhiu m qung, thun tin cho vic xut thnh phm v nhp nguyn liu. Cng nghip c kh: Cng nghip ch to my gi vai tr quan trng nht trong cc ngnh cng nghip, c gi tr trn 1.000 t USD, chim gn 25% gi tr sn lng ngnh cng nghip ny ca th gii v cng thu ht ti 20% vn u t ca th gii. Ngnh cng nghip sn xut t, my cng nghip, u my, toa xe la, tu bin pht trin t trc Chin tranh th gii th hai, nhng nm gn y b Nht Bn cnh tranh. Nhng ngnh sn xut ny phn b cc thnh ph itroi, Clivlen, Xixinnati, Philaenphia, Xan Franxixc. Cc hng sn xut xe t ca Hoa K ni ting th gii nh Ford, Chrysler, General Motor. Hoa K ng hng u th gii v ngnh cng nghip hnh khng v tr, vi nhng sn phm tu v tr, v tinh nhn to, tn la mang u n ht nhn, cc loi my bay chin u v dn dng hin i. Hoa K cn l nc sn xut v kh chin tranh ng u th gii, chim ti 52% th trng v 15% thu nhp ngnh ny ca th gii. Cc ngnh cng nghip hng khng v tr, sn xut v kh chin tranh pht trin cc bang min Nam v min Ty Hoa K. Cng nghip in t - vin thng: Hoa K l mt t nc pht trin vi mng li in t - vin thng pht trin hng u th gii. Mc d l mt ngnh cng nghip tr song nhn c ch ca chnh ph v c y mnh pht trin. Nm 2001, Hoa K chim 47% th trng phn mm ca th gii. Ngnh cng nghip ny c mc tng trng cao, 8 11% thi k nm 2000 2004. Ngnh cng nghip ny tp trung ch yu min Nam v Ty Hoa K. Cng nghip ha cht: Hoa K l nc c ngnh cng nghip ha cht pht trin bc nht th gii. Ngnh cng nghip ny pht trin nhanh sau Th chin th hai. Cc sn phm ha cht ca Hoa K gm t si nhn to, nha tng hp, ha cht c bn, phn bn ha hc, sn phm du la, thuc tn dc. Ngnh ha cht ca Hoa K pht trin nhiu cc

bang: Niu Yooc, Penxinvania, Niu Giecxy, cc bang gip vng h ln v ven vnh Mhic Cng nghip sn xut hng tiu dng: Cng nghip dt l ngnh cng nghip truyn thng ca Hoa K. T sau Th chin th hai, ngnh cng nghip ny b suy gim v ngun nguyn liu, gi nhn cng cao, li b sn phm dt may ca nhiu nc ang pht trin cnh tranh. Tuy vy, Hoa K vn l nc sn xut nhiu vi si bng, vi si gai v len trn th gii. Cc x nghip dt vi bng Hoa K tp trung nhiu cc bang min nam, ni trng nhiu bng. Ngnh dt len pht trin ch yu ti bang Maxachuxet, ngnh dt ny phi nhp thm lng cu t nc ngoi. Ngnh cng nghip t si nhn to c pht trin mnh nhanh t sau Th chin th hai v phn b nhng bang c ngnh cng nghip ha cht pht trin nh Niu Yooc, Penxinania, Niu Giecxay Cng nghip ch bin thc phm: Cng nghip thc phm l mt ngnh ng vai tr ng k Hoa K. Do Hoa K c s dn ln th 3 th gii (sau Trung Quc v n ) nhu cu v thc phm rt ln nn ngnh cng nghip ny pht trin nhanh chng phc v nhu cu trong nc. Cc nh my thc phm thng phn b nhng vng cung cp nguyn liu v cc hi cng. Ngoi cc ngnh cng nghip trn Hoa K cn l nc ng u th gii v cng nghip bo v mi trng (lnh vc ny c coi l s trng ca M) vi tng gi tr xut khu cng nghip mi trng nm 1997 khong 420 t USD v nm 2000 ln n 600 t USD.

============================================================== Cu 33: c im pht trin nng nghip Hoa K Chim 1.2 % trong c cu cc ngnh kinh t ca Hoa K (2010) v 0.2 % lc lng lao ng nhng li mang li cho nc ny hn 55 t USD gi tr xut khu. Hoa K l nc c nn nng nghip tin tin vi nhiu iu kin thun li pht trin: iu kin t nhin, lao ng, vn, khoa hc k thut. Hoa K s dng hn s my mc nng nghip ca th gii.

Nng nghip Hoa K pht trin theo hng chuyn mn ha theo vng. Cc

vnh ai sn xut cy trng, vt nun sm hnh thnh ti mt s vng trong nc t ai b khai thc qu mc tr thnh t bi hoc bc mu. Vnh ai ng ca Hoa K pht trin cc bang Ohio, Indiana, Illinois; vnh ai la m pht trin pha nam vng h ln, gii hn bi sng Missisipi v Mitxuri. Hoa K cn trng la mch, la go, u tng, bng, thuc l, lc cc bang pha nam v ng nam. Cc loi cy n qu c trng nhiu cc bang California, Florida; cc cy n qu nhit i trng nhiu trn o Hawaii. Sn phm nng nghip ca Hoa K c cht lng cao, chim th phn ng k trn th gii. Hoa K ng th ba v xut khu go. Sn lng la m t 68,76 triu tn nm 1997 1998, sn lng ng t 237,74 triu tn, sn lng u tng t 18,8 triu kin, sn lng ng t 6,95 triu tn. Ngoi ra cc mt hng nng sn thc phm khc nh hoa qu, thuc l, u t sn lng cao. Hoa K cn l nc ng th t th gii v nh bt c bin. Nm 1997 chim 20% th trng xut khu nng sn th gii. Ngnh chn nui pht trin hn so vi ngnh trng trt, c gi tr gp t hai n bn ln so vi trng trt, phn b ch yu pha Ty Hoa K, ni c din tch ng c ln. Hoa K tp trung s lng ln b ca th gii. Gia cm c chn nui cc vng trng cy lng thc. ==============================================================

Cu 34: Cc thnh ph ln ca Hoa K Hoa K l nc c nn kinh t pht trin nht th gii vi nhiu thnh ph ln l trung tm kinh t vn ha ca th gii: New York, Oasinhtn DC, Chicago (bang Illinoi), Xan Franxixco, San Antonio (bang Texas), Los Angeles, Bominham, Haoxtn, Boxtn, Miami, Atlanta, Houston, Seattle, Orlando, Xan Diego, c im ca thnh ph New York:

l thnh ph ng dn nht ti Hoa K v trung tm ca Vng th New York, mt trong nhng vng th ng dn nht trn th gii. Vi vai tr l mt thnh ph ton cu tin phong, New York c mt tm nh hng mnh m i vi thng mi, ti chnh, vn ha, thi trang v gii tr ton cu. L ni Lin Hip Quc t tng hnh dinh nn n cng l mt trung tm quan trng v cc vn quc t. Thnh ph thng c gi l New York City (Thnh ph New York) phn bit vi tiu bang New York. Nm trn mt bn cng thin nhin ln thuc duyn hi i Ty Dng ca ng Bc Hoa K, thnh ph gm c nm qun: The Bronx, Brooklyn, Manhattan, Queens, v o Staten. Dn s thnh ph c c tnh vo nm 2007 khong trn 8,3 triu ngi, vi mt din tch t l 789,4 km (304,8 mi). Dn s Vng th New York c c tnh l 18,8 triu ngi trn din tch 17.405 km. y cng l vng th ng dn nht Hoa K. Thnh ph New York nm trong vng ng Bc Hoa K, min nam tiu bang New York, khong na ng t Washington, D.C. n thnh ph Boston.[37] V tr ni ca sng Hudson c bn cng t nhin kn v bn cnh i Ty Dng gip New York pht trin ni bt trong vai tr mt thnh ph thng mi. Phn ln thnh ph c xy dng trn ba o l Manhattan, o Staten, v Long Island, khin cho t ai khan him v to ra mt dn s cao. Sng Hudson chy qua thung lng Hudson ri vo vnh New York. Gia Thnh ph New York v thnh ph Troy, con sng tr thnh mt ca sng.[38] Sng Hudson tch thnh ph ra khi tiu bang New Jersey. Sng East, tht s l mt eo thy triu, chy t vnh Long Island, tch the Bronx v Manhattan khi Long Island. Sng Harlem, mt eo bin thy triu gia sng East v sng Hudson Rivers, tch Manhattan khi the Bronx. t ai ca thnh ph b con ngi bin i kh nhiu, nht l nhng phn t ln sng nm dc theo nhng bn sng mt tin k t thi cn l thuc a ca H Lan. Vic ln sng ng k nht H Manhattan to ra cc khu pht trin mi nh khu dn

c Battery Park City trong thp nin 1970 v thp nin 1980. Mt vi nhng bin i t nhin v a hnh cng din ra, c bit Manhattan. New York c kh hu bn nhit i m, trung bnh c 234 ngy nng trong nm. y l thnh ph chnh vng cc bc ti Bc M c kh hu bn nhit i m. New York l mt trung tm ton cu v thng mi v giao dch quc t, cng l mt trong ba "trung tm tp quyn" kinh t th gii cng vi London v Tokyo. Thnh ph l mt trung tm chnh v ti chnh, bo him, a c v ngh thut ti Hoa K. Vng th New York c tng sn phm vng th c c tnh l 1,13 ngn t USD trong nm 2005, khin n tr thnh nn kinh t vng ln nht Hoa K . C s h tng New York rt pht trin. H thng giao thng thun li, pht trin hng u th gii. c bit l h thng giao thng cng cng. Nhiu cng ty chnh t tng hnh dinh ti Thnh ph New York trong c 43 cng ty c xp trong Fortune 500. New York cng l ni c bit trong cc thnh ph M v c s lng ln cc i cng ty ngoi quc. Mt trong mi vic lm thuc lnh vc t nhn ca thnh ph l vi mt cng ty ngoi quc. Midtown Manhattan l khu thng mi trung tm ln nht ti Hoa K v l ni tp trung nhiu nht cc ta nh chc tri. H Manhattan l khu thng mi trung tm ln th ba ti Hoa K v l ni c Th trng Chng khon New York nm trn ph Wall v NASDAQ. Hai trung tm th trng chng khon ny i din cho th trng chng khon ln th nht v th hai th gii theo th t va k khi c tnh theo s ln giao dch trung bnh hng ngy v tng gi tr t bn. Dch v ti chnh cung cp khong trn 35% li tc t vic lm ca thnh ph. a c l mt lc lng chnh trong nn kinh t thnh ph v tng gi tr ca tt c cc bt ng sn ca thnh ph l 802,4 t la M nm 2006. Trung tm Time Warner l bt ng sn c gi tr th trng c lit k l cao nht trong thnh ph vi gi l 1,1 t la M nm 2006. Cng nghip phim v truyn hnh ca thnh ph ng hng nh quc gia, sau Hollywood. Nhng cng ngh sng to nh qung co, thi trang, thit k v kin trc to ra mt s ln cng n vic lm v New York cng c c li th cnh tranh mnh trong nhng ngnh cng ngh ny. Cc ngnh cng ngh k thut cao nh cng ngh

sinh hc, pht trin phn mm, thit k tr chi in t, v dch v internet cng ang pht trin nh vo v tr ca thnh ph nm ni im cui ca mt s ng dy cp quang lin i Ty Dng.Nhng ngnh quan trng khc cn c nghin cu v k thut y hc, cc c quan bt v li, v cc vin i hc. Lnh vc sn xut mang li s lng ln nhng hin ang c xu th gim st cng n vic lm. May mc, ha hc, sn phm kim loi, ch bin thc phm, v dng trong nh l mt s sn phm chnh yu. Cng nghip ch bin thc phm l ngnh sn xut bn vng nht ti thnh ph, c gi tr 5 t la M, thu mn hn 19.000 c dn New York. Chocolate l sn phm xut khu hng u ca New York vi 234 triu la xut khu hng nm. c im ca thnh ph Washington: Washington, D.C. l th ca Hoa K, c thnh lp vo ngy 16 thng 7 nm 1790. Mang tn chnh thc District of Columbia (vit tt D.C.), c ngha c khu Columbia. c khu Columbia c tng din tch l 177 km, trong din tch mt t chim 169 km v phn cn li 18 km hay 10,16% l mt nc. Do phn pha nam lnh th c trao tr li cho Thnh vng chung Virginia vo nm 1846, Washington, D.C. Vng t cn li hin ti ca c khu ch l khu vc c tiu bang Maryland nhng li. V th Washington b bao quanh bi cc tiu bang Maryland pha ng nam, ng bc, ty bc v Virginia pha ty nam. Washington, D.C. c ba dng chy thin nhin chnh l: sng Potomac, sng Anacostia, v lch Rock. Sng Anacostia v lch Rock l cc nhnh ca sng Potomac. Lch Tiber, mt dng chy trc kia i ngang qua Khu do chi Quc gia, hon ton b san lp trong thp nin 1870. Washington khng c xy trn nhng vng t ln m ly.Trong lc vng t ngp nc bao ph nhng khu vc dc theo hai con sng v cc sui thin nhin khc, phn ln lnh th ca c khu bao gm t nng nghip v nhng ngn i c cy. a im t nhin cao nht ca c khu Columbia nm ti Tenleytown, cao 125 mt so vi mc nc bin. im thp nht l mt bin ti sng Potomac.

Washington c kh hu na nhit i, m t, c bn ma r rt. Washington, D.C. c mt kh hu n ha. Ma xun v ma thu kh hu du, t m t trong khi ma ng mang n nhit kh lnh v lng tuyt ri trung bnh hng nm l 420 mm. Nhit thp trung bnh vo ma ng l quanh -1 C t gia thng 12 n gia thng 2. Nhng cn bo tuyt gy nh hng cho Washington trung bnh xy ra c mi bn n su nm mt ln. Nhng cn bo mnh nht c gi l "nor'easter" (bo ng bc) thng c c im l gi mnh, ma nhiu v i khi c tuyt. Nhng cn bo ny thng nh hng n phn ln vng ven bin ng Hoa K. Nm 2008, Cc iu tra dn s Hoa K c tnh dn s ca c khu l 591.833 ngi, tip tc chiu hng gia tng. Washington c mt nn kinh t pht trin a dng vi khuynh hng thin v dch v thng mi v nghip v. Tng sn phm ni a ca c khu nm 2007 l 93,8 t la, xp th 35 so vi 50 tiu bang ca Hoa K. Washington cng c nhng ngnh cng nghip pht trin khng lin quan trc tip n chnh ph, c bit trong lnh vc gio dc, ti chnh, chnh sch cng cng, v nghin cu khoa hc: i hc George Washington, i hc Georgetown, Trung tm Bnh vin Washington, i hc Howard. Washington, D.C. tr thnh mt trong nhng ni hng u v lnh vc u t bt ng sn trn th gii, xp sau London, New York, v Paris. Washington, D.C. thng c ni n vi nhng n tc v lu thng ti t nht Hoa K sau Los Angeles. Tuy nhin, 37,7% ngi ra vo thnh ph lm vic Washington dng phng tin cng cng i lm, ng hng hai t l cao nht Hoa K. ============================================================== Cu 35: Cc vng kinh t ca Hoa K Hin nay Hoa K c vng kinh t ln. Vng ng Bc

y l vng kinh t gi vai tr quan trng nht tc ng ti nn kinh t ca Hoa K. Vng c phm vi ko di t pha nam cc h Thng v Misigan sang pha ng, gm ton b b bin ng Bc. y l vng c iu kin t nhin thun li, sm c khai thc lnh th, giu ti nguyn, dn c tp trung ng, giao thng pht trin. Trong vng c nhiu thnh ph ln, c di siu th ko di 750 km, rng t 100 200 km, t Bxtn n pha Nam Oasingtn. Trong thp k 60, vng sn xut chim 2/3 gi tr cng nghip ca t nc. Nhng t thp k 70 n nay, vic pht trin kinh t vng gp nhiu kh khn, cc ngnh cng nghip truyn thng b gim st, kt cu h tng lc hu, nhim mi trng Vng ng Bc chuyn hng sn xut sang pht trin cc ngnh k thut cao, hin i ha cc ngnh truyn thng v pht trin cc ngnh dch v. Nh vy, n nay vng vn gi c tnh nng ng v vai tr trung tm trong nn kinh t t nc. Vng Ty v ng Nam Vng ny ko di dc b bin Thi Bnh Dng, t pha ty sang pha nam Oasinhtn, gm c ba khu vc nh: Khu vc duyn hi i Ty Dng (pha nam Oasinhtn n Phloria v vng vnh Mhic), y l khu vc thu ht u t v pht trin mnh m. Vng pht trin nhng ngnh cng nghip k thut cao: cng nghip qun s, in t, tin hc, ha du, hnh khng v tr, cng ngh sinh hc, in mt tri. Vng c nhiu du la, bn o Phloria c kh hu m p, bi bin p, c thnh ph Miami l ni pht trin hot ng du lch. Khu vc duyn hi Thi Bnh Dng gn bang Caliphoocnia giu ti nguyn, nng nghip pht trin. y c di th t Xacament n Xanieg tp trung ng dn, pht trin cc ngnh cng nghip nng lng nguyn t, tin hc, vin thng, hng khng v tr, cng nghip qun s v c nhiu trung tm ti chnh.

Khu vc b bin pha Ty Bc ch yu pht trin lm nghip, ng nghip, chn nui b sa, sn xut nhm, ng tu v cng nghip hng khng. Vng ni a Vng ny rng ln v din tch ln nhng pht trin chm hn cc vng khc, gm hai khu vc nh l khu vc pha nam v khu vc ng bng trung tm. Hai khu vc ny trng la m, ng, la mch, u tng, c ci ng, bng, thuc l, cy n qu, chn nui gia sc, gia cm, c nng sut v trnh c gii ha cao. y cn pht trin cng nghip dt, khai thc ch bin du la, boxit Khu vc t cao pha ty c dn c tha, ni v cao nguyn chim 1/3 din tch lnh th. Ngnh kinh t ch yu y l khai thc khong sn, thy in, lm nghip, chn nui b tht, du lch. Bn o Alaxka v qun o Hawaii. Alaxka l mt vng t bng gi Ty Bc lc a Bc M, c nhiu du la (20% sn lng du m ca Hoa K), ngoi ra cn c nhiu vng, c bin. Thnh ph ln y l Acnrigi, dn c y c mc sng cao so vi ton Lin bang. Qun o Haoai nm gia Thi Bnh Dng, y c v tr chin lc qun s quan trng, c kh hu m p, nhiu nh nng, phong cnh p. Ngnh kinh t chnh ca o l nng nghip nhit i, du lch. Trn qun o c hai cn c qun s ln nht ca Hoa K.

===================================================================== Cu 42. Phn tch cc c im chnh v iu kin t nhin, ti nguyn thin nhin ca Nam Phi 1. iu kin t nhin V tr a l V tr: Nam Phi nm phn mi pha Nam ca lc a chu Phi. Vi tng din tch l 1.219.912 km, Nam Phi l nc ln th 25 trn th gii (sau Mali). Nc ny c kch thc tng ng Colombia, gp 5 ln nc Anh v bng bang Texas ca M. Nam Phi cng c mt qun o cn Nam Cc nh l Qun o Hong t Edward, gm o Marion (290 km/112 mi) v o Hong t Edward (45 km/17.3 mi) Tip gip: Gip bin gii vi Botswana - 1.840 km, Lesotho - 909 km, Mozambique 491 km, Namibia - 967 km, Swaziland - 430 km, v Zimbabwe - 225 km. Nam Phi bao bc ton b nc Lesotho v hu nh hon ton Swaziland Tng chiu di ng bin gii: 4 750 km ng b bin: 2 798 km chy qua hai i dng l i Ty Dng v n Dng Thun li Kh khn Do Nam Phi c bao quanh bi i Ti cc Ty nam c 1 loi gi thi Ty Dng v n Dng ba rt d di, khng lin tc sut nm pha, nh v tr nm ti bn cu nam, nhng li gy nhiu kh khn cho thi tit mt s vng ca Nam Phi tu thuyn i qua Mi Ho Vng, kh n ho v d chu, thu ht mt rt nhiu v m tu xy ra ti lng ln khch du lch n tham . V vy, nh hng khng nh quan nh Durban, Cape Townem n giao thng ng thy ti y. li ngun thu ng k t du lch. Ngoi ra, do nhng nh hng v a l v v , Nam Phi c nhiu khu vc kh hu, to nn s phong ph v h sinh vt

Kh hu i b phn lnh th Nam Phi c kh hu nhit i gi ma, nhit trung bnh thng ging t 18 n 27 C, v thng 7 t 7 n 10 C Kh hu ca Nam Phi c s phn ha theo cng v theo cao: Vng cao nguyn pha ng kh hu kh v c nhiu nng, ma ng nhit cao nht l 20 C v nhit thp nht l 5 C Nam Phi c kh hu ni chung n ha, mt phn nh n c bao quanh bi i Ty Dng v n Dng ba pha, nh v tr nm ti bn cu nam vi thi tit du hn, v nh cao tng dn v pha bc (v hng xch o) v trong lc a. V nhng nh hng a hnh v hi dng ny, Nam Phi c nhiu khu vc kh hu. Cc vng kh hu kh khc bit, t sa mc kh cn pha nam Namib ti cc ty bc ti kiu kh hu cn nhit i ti tt pha ng dc bin gii vi Mozambique v n Dng. T pha ng, a hnh nhanh chng chuyn thnh ni non dng ng v hng cao nguyn ni a c gi l Tho nguyn cao.Thm ch Nam Phi b xp hng l bn kh cn, c kh nhiu khc bit v kh hu cng nh a hnh. Vo thng 10 n thng 4 nhng trn ma vo bui chiu thng c sm chp, cc tnh bc v bc Cape kh hu rt nng Vng Ty Nam Cape kh v nng v ma h nhit