De første rettssakene – råd og tips

Christian Reusch, Ola Ø. Nisja og Kaare Andreas Shetelig12. februar 2018

Innledning

Dagens program• Saken starter: Stevning og tilsvar• Videre saksforberedelse• Forberedelse til hovedforhandling• Muntlig hovedforhandling• Vitner• Sakskostnader

Saken starter: Stevning og tilsvar

Stevningen• Iverksette og legge til rette for domstolsbehandling• Avbryte frister• Sette scenen• Hvilke tyr bør tas ved hornene?• Påstand

Tilsvaret• Ta til motmæle!• Hvor mye skal kommenteres?• Slutte seg til faktumfremstilling?• Påstand

Videre saksforberedelse

Planmøte• Hvordan forberede seg til planmøte• Bør klienten delta?• Møteformen  – i retten eller telefonmøte• De ulike punktene i planmøtet

Prosesskriv• Nødvendig med ytterligere prosesskriv• Leser retten prosesskrivene?• Ikke gjenta unødig• Prosesskrivenes funksjon: Husk hvem som er adressaten.

Sannhets‐ og opplysningsplikt mv.• Partenes sannhets‐ og opplysningsplikt, tvl. § 21‐4

– Gjelder også advokaten, tvl. § 3‐1(3)– Plikten er straffesanksjonert, dl. § 200

• Advokaten har samtidig taushetsplikt, tvl. § 22‐5• Begjæring om bevisfremleggelse• Be opplyst forhold fra motparten?• «Provokasjoner»

Avslutning av saksforberedelsen• Sluttinnlegget

– Husk at dette er offentlig!

• Adgang til å komme med noe nytt i ettertid?

Litt advokatetikk

Kollegial tillit og samarbeid mellom advokater er nødvendig så vel i klientenes interesse som for å unngå unødige tvister. Overfor kolleger 

skal en advokat alltid opptre med den hensynsfullhet og imøtekommenhet som er 

forenlig med klientens interesse. 

• Uavhengighet• Fortrolighet• Forhold til media

Advokatforskriften kapittel 12. Regler for god advokatskikk (etiske regler)Advokatens oppgave: En advokats oppgave er å fremme rett og hindre urett. 

• Opptreden overfor retten• Rettferdig rettergang• Forsvarlig oppdragsmengde• Forlikstilbud• Kollegial tillit

plikter … å ta tilbørlig hensyn til partenes interesser og domstolens verdighet, herunder hindre faren for påvirkning av dommere … Advokaten skal vise særskilt tilbakeholdenhet når det gjelder 

mediaomtale av forestående eller verserende rettssaker der han selv er …engasjert

Forberedelse til hovedforhandling

Advokater i sivile saker og straffesaker• Straffesaker – så  eller fjerne tvil, finne andre mulige hendelsesforløp• Straffeutmåling• Sivile saker – hva er mest sannsynlig• Mot offentlige vedtak – feil og deres betydning

En god advokat• Kan faktum i saken• Jukser ikke på faktum• God juridisk oversikt og evne til å bruke den• Prosederer ikke på uholdbare grunnlag• Stiller med juridisk utdrag så langt nødvendig• Stiller med disposisjon i større saker• Underslår ikke sentrale relevante rettskilder• Er ryddig og saklig

En god advokat• Opparbeid troverdighet – ikke vær uenig i alt – se stort på en del forhold • La de ytre fort falle• Ikke press kildene for langt, vær åpen for tvil• Ikke la deg trekke opp

Hva er en advokats hovedoppgave i retten?• I de fleste sakstyper er oppgaven å  overbevise retten om at din part har rett• En pedagogisk utfordring• Utfordringen må tilpasses den du er• Det mest interessante: Hva kan du lære? Vi har ikke alle medfødte anlegg. 

(Hvor god skuespiller kan man bli?)• Ingen saker er like

Hva er viktig?• Være god til å finne sakens sentrale punkter og arbeide med 

dem (springende punkt, sakens kjerne) ref. høyesterettsdommer Steinar Tjomsland

Konsentrasjon om det vesentlige• Det er en tendens til at for mye krefter brukes på mer 

perifere sider av saken.• Utvidelsen skjer lett i bredden og ikke i dybden på det 

virkelig vesentlige• I retten: Feilen er å gjennomgå mye faktum som 

egentlig bare er bakgrunnsstoff. Gjør det klart for retten hvilket faktum som er viktig

Sakens avgjørende spørsmål• "Denne saken har en omfattende dokumentmengde og et 

innviklet faktum som jeg må gå gjennom. La meg allerede i innledningen si at når man er gjennom alt dette, er det helt avgjørende spørsmålet om..."

• "Ås og Holm AS sitt svar på det er…"

• "Og målet for min fremstilling er nettopp å belyse…"

Sett deg i motpartens sted• Kos deg ikke bare med egne gode argumenter. • Sett deg i motpartens sted og tenk hvor 

han/hun leter etter ditt ømme punkt

Etter forberedelsen av det muntlige innlegg• Når du synes du kan saken og har et manus, les 

dokumentene en gang til • Det er ofte mange nye støttepoeng å finne som 

man først nå kan se  har betydning

Manus• Manus nødvendig for nesten alle• Fullt utskrevet manus?

– Bruke punkter – smakssak– Utskrivning hjelper for tanken og for å få et konsist språk med god 

argumentasjonsstruktur

• Enten kunne manus eller trene seg på å fokusere fort på manus

Manus• Ikke behold alt som er skrevet – vær kritisk • Ofte mer omhyggelig og detaljert når oppsummeringen eller andre helt 

sentrale konklusjoner kommer

With the government’s case – what there was of it – complete, the rest of the afternoon was handed over to Gina Miller’s barrister, Lord Pannick. Seldom has a man been less well named. Pannick exudes a sense of calm and has the uncanny ability to make you think you understand legal doublespeak even when you don’t. A Pannick attack is a thing of zen‐like beauty. He doesn’t need to shuffle his papers because he never forgets a reference. Nor does he ever miss a beat. In his hands, a legal submission is more a cosy bedside story than adversarial confrontation.

“If the government is right,” he began, “the 1972 European Communities Act has a lesser status than the Dangerous Dogs Act.”

En god prosedyreadvokat – Lord Pannick

Hovedforhandlingen

Praktiske forhold• Hvor er min plass i retten?• Når brukes kappe?

– Kappeforskriften– Hvorfor kappe?

Behandlingen i tingretten• Rettsmøtet innledes• Innledningsforedrag fra saksøkeren• Innledningsforedrag fra saksøkte• Partsforklaring fra saksøker• Partsforklaring fra saksøkte• Annen bevisførsel: Vitneavhør og sakkyndige, fremleggelse av reelle bevismidler og åstedsbefaring• Prosedyre fra saksøkeren • Prosedyre fra saksøkte• Replikk fra saksøkeren• Duplikk fra saksøkte

Behandlingen i lagmannsretten• Stort sett samme gjennomføring som i tingretten• Ankende part får ordet først (uavhengig av hvem som 

var opprinnelig saksøker eller saksøkt)• Ambisjon: Behandlingen skal konsentreres om det som 

hevdes å være feil ved tingrettsdommen

Høyesterett• Rettens administrator (formann) i midten• Øvrige dommere etter ansiennitet fra «indre høyre» til «ytre venstre»• Protkollsekretær• Prosessfullmektig for ankende part• Prosessfullmektig for ankemotparten• Partene og publikum• Mrk. ellers: Ingen vitneboks

Opptreden i retten

Tiltaleformer i retten• Tingrett og lagmannsrett: ”Ærede rett” ("ærede lagmannsrett")• Høyesterett: ”Høyst ærverdige rett, rikets øverste dommere”• "Administrator…", "Hvis retten slår opp i…", "dommer Sivertsen"

Disposisjoner• Viktig med en disposisjon som gjør at det muntlige innlegget lett kan følges• Ikke for lang – detaljeringsgrad• Bred marg• Ikke for mye argumentasjon• Sitater?

Hjelpedokumenter• Nødvendig?• Når må de lages?• Hvor mange kan (og bør) du lage?• For kreative hjelpedokumenter

Den muntlige fremstilling – snakk sakte• Vi snakker langt fortere enn før (men tenker vi tilsvarende fort?) • Elden – ”jeg snakker fortere enn Høyesterett tenker”

Den muntlige fremstillingen• Variasjon – ikke for monotont• Forandre på lydstyrke – men viktig at høyt nok• Språklig ledighet • Mange går ned i tonefallet på slutten• Forandre på hastighet – opplesning kan gjøres langt raskere enn fri tale

Den muntlige fremstillingen• Snakke ledig (klart eller slentrende) – trekker oss inn i sin verden, fengslende, 

sjarmerende og med et visst engasjement• Til tider med kraft for å understreke

Den muntlige fremstillingen• Dvele ved viktige deler – gjerne stoppe midt i opplesning av et avsnitt 

for å kommentere og understreke, eller gjenta med litt andre ord for å være sikker på at det setter seg hos retten

• Kroppslige og språklige unoter er vanskelig å se eller høre selv – video eller kollegaer

• Ikke for stor avsluttende oppsummering?

Se opp• Ikke vær for bundet av manuskriptet• Utgangspunkt  – se på (alle) dommerne så mye som mulig. 

Ikke for mye på motparten• Øyekontakt? Se opp etter noen setninger fra manus (helst se 

opp så mye man klarer – minst hver annen setning? )

Spørsmål fra dommerne• Ikke legg for stor vekt på hva du tror spørsmålene viser• Hvis du ikke har noe godt svar i øyeblikket: Svar at du kommer tilbake 

til det eller gi et kort svar med utdypning etter pausen ("jeg var kanskje noe for kort før pausen")

Dokumentasjon• Hvor mye skal dokumenteres?

– Tvl. § 26‐2̶ ”Dokumentbevis føres ved at beviset gjennomgås, og det som er viktig påpekes. 

Gjennomgåelsen skal ikke være mer omstendelig enn behovet for forsvarlig bevisføring tilsier.”

• Ofte dokumenteres for mye ("Jeg nøyer meg med å vise til dokumentet som inneholder ….)

• Det som er nødvendig for din parts syn – og i begrenset utstrekning det som motparten har signalisert er relevant. Si fra åpent hva du gjør.

Gjennomgang av rettskilder• Lov, forarbeider, rettspraksis mv.• Tenk gjennom hvordan du best får frem et samlet syn – ikke nødvendigvis 

være bundet til en fast rekkefølge

Hvordan håndtere nye forhold under hovedforhandlingen• Nye krav• Nye bevise• Nye påstandsgrunnlag/innsigelser• Ny rettslig argumentasjon

Humor og dialekt?• Humor? Hvis mulig uten overspill – helst i tilknytning til 

noe i saken Understatement• Er en god dialekt å foretrekke?

Replikken bør være kort

Opptreden under motpartens innlegg• Opptre dannet• Ikke fakter, sukking, risting på hodet• Er det noen gang tillatt å avbryte motparten? • Behov for å oppdra klienten

Vitner

"Mens det å avhøre vitner i engelsk prosess kanskje er den del av advokaturen som særlig er drevet opp til en kunst, slik at ens advokats ry i vesentlig grad er betinget av hans evner som eksaminator, 

er avhøring av parter og vitner vel den del av prosessen som hos oss er mest forsømt."J. B. Hjort (1956)

"Har man fore en sak om hønsehold, og det er ikke få saker om dette Høyesterett har hatt i løpet av de senere år, er det ikke lite prosessfullmektigen må vite om høns, og gjelder saken kravene 

til godt drikkevann, må advokaten sitte inne med kunnskaper om fecal coli."Hans M. Michelsen (1999)

Vitner• Tenk nøye gjennom hva du trenger av vitneførsel. • Du bør vite hva vitnene vil forklare (?)• Særlig om sakkyndige vitner

Praktiske forhold vitner• Innstevning av vitner

– Vitneplikt– Frivillig eller pålegg

• Godtgjørelse til vitner

Gjennomføring av vitneavhør• Nøye planlegging av spørsmål til viktige vitner:

– Hva, hvor hen, hvordan, når?– Hvorfor?

• Kan man forberede vitner? På hva?• Motpartens vitner

Sakskostnader

Sakskostnader• Oppgaven skal inngis ved rettsmøtets avslutning (tvl. § 20‐5(3) 2. pkt.)

– Skriftlig behandling? Tvl. § 20‐5(4)

• Hva må med i sakskostnadsoppgaven?– Beløp og antall timer– For tre stadier i saken

Prosedere sakskostnadsspørsmålet?• Kan man konferere med motpartens advokat om sakskostnadskravet?• Er det illojalt å protestere mot motpartens sakskostnadskrav? (Illojalt mot 

hvem – egen part eller kollegaen på den andre siden?)– Betydning av motpartens godkjennelse