ÇEVRESEL ETKİDEĞERLENDİRMESİ (ÇED)

ve UYGULAMALARI

Selahittin HACIÖMEROĞLUZiraat Yüksek Mühendisi/ÇED Uzmanı

Günümüzden bin yıl önce yaşamışünlü Türk Bilgini İbni Sina;

“Tozlar ve Dumanlar Olmasaydı İnsanoğlu bin yıl yaşardı”

derken günümüzdeki çevre kirliliğine dikkati çekmiştir.

Yeryüzündeki mevcut kirliliğin %50’si son 50 yılda meydana gelmiştir. ÇED uygulamasına bu tarihlerde başlanmışolsaydı; İstanbul’da Haliç, İzmir ve İzmit Körfezleri kirlenmezdi.

Çünkü ÇED, bir tür Çevre Koruma Aracıdır.

Sürdürülebilir Kalkınmanın ve Sürdürülebilir Çevrenin olmazsa olmazı ÇED uygulamasıdır.

3

Yatırımcı için ÇED Raporu bir ayak bağıdeğildir. Yatırımı geciktirmez ve mani olmaz. Çünkü; ÇED Raporu Ekonomik Kalkınmayı ve gelişmeyi engellemeden, çevre sorunlarına çözüm üreten bilimsel ve pratik yaklaşımları oluşturur.

ÇED Raporu, Çevresel açıdan tutarlı ve ekonomik açıdan yararlı olan çözümler üretir.

4

Tüm karar vericiler ve Tüm Yatırımcılar için ÇED, Çok güçlü bir Planlama Enstrümanıdır.

Anlamlı bir kalkınmanın temel koşullarından birincisi, kalkınma ve çevrenin birbirinin karşıtı değil, tamamlayıcısı olduğu bilincidir.

Biz çevreciler ÜRETİME EVET, ÇEVRE KİRLİLİĞİNE HAYIR diyoruz.

5

6

1972’de Stokholm’de yapılan

“İNSAN VE ÇEVRE” konferansı sonrasında UNEP (United Nations Environmental

Program-Birleşmiş Milletler Çevre Programı) kurulmuştur.

7

Birleşmiş Milletler Çevre Programı(UNEP)’nın kuruluşundan beri birinci

derecede önem verdiği çalışma alanlarından biri özellikle gelişmekte olan ülkelerde enviromental impact assessment (EIA)

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) uygulamaları için etkili yöntemlerin

geliştirilmesi olmuştur.

8

ABD1 Ocak 1970 tarihinde yürürlüğe giren

Ulusal Çevre Politikası Kanunu (National Environmental Policy Act) (NEPA) ile

ÇED’i federal projeler için bir zorunluluk haline getiren dünyadaki ilk ülke olmuştur.

9

Bu örneği izleyen çeşitli Avrupa ülkeleri ve Kanada 1973 yılında ÇED uygulamasına

başlamışlardır.

1980 ve sonraki yıllarda ise ÇED, uluslararasıkuruluşların gündemine alınmış, karar metinleri ve sözleşmelerine girmiştir.

10

Ülkemizde çevre sorunlarının giderek artması ve gündeme gelmesi nedeniyle,

ÇED 1983 yılında yürürlüğe giren 2872 Sayılı Çevre Kanunu ile

yasal hale getirilmiştir.

11

“Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum kuruluş ve işletmeler ÇED Raporu veya Proje Tanıtım Dosyası hazırlamakla yükümlüdürler.

ÇED Olumlu Kararı veya ÇED Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatıverilemez, proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez.”

2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 10. maddesi

12

“ÇED İncelemesi yapılmaksızın başlanan faaliyetler Bakanlıkça, proje tanıtım dosyasıhazırlamaksızın başlanan faaliyetler ise mahallin en büyük mülki amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulur.

ÇED Süreci başlamadan veya bu süreci tamamlamadan inşaata başlayan ya da faaliyete geçenlere, yapılan proje bedelinin % 2’si oranında idari para cezası verilir.”

2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 10.-15. ve 20. maddesi

13

Cezaya konu olan durumlarda yatırımcı, faaliyet alanını eski haline getirmekle yükümlüdür.

ÇED sürecinde yani projenin inşaat aşamasında verdikleri taahhütlere aykırıdavrananlara, her bir ihlal için 10.000 TL idari para cezası verilir.

14

Çevre Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden 10 yıl sonra

7 Şubat 1983 tarihinde ilk ÇED Yönetmeliği

yayınlanarak uygulamaya geçirilmiştir.

15

“Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz

etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar

vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji

alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin

uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalar bütünü”

olarak tanımlanmıştır.

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED)

ÇED Yönetmeliği’ne tabi projeler 2 liste halinde sıralanmıştır.

EK-1’e tabi projeler ÇED Raporu, Ek-2’ye tabi projeler ise Proje Tanıtım

Dosyası (Eski adıyla ÇED Ön Araştırma Raporu) hazırlamakla yükümlüdür.

16

ÇED YÖNETMELİĞİ’NE TABİ PROJELER

17

Projenin ÖzellikleriUluslararasıStandartlar

Diğer Ulusal Mevzuat

Alanın çevresel özellikleri

Sosyo-ekonomikÇevre

DoğalÇevre

2872 sayılıÇevre

Kanunu

İmar Kanunu, Umumi

Hıfzıssıhha Kanunu,İş Güvenliği Tüzüğü vb

Etkilerin belirlenmesi ve önlenmesi

(uygun tahmin yöntemleri ile)

Benzer tesisÖlçüm-analizModel çalışmasıPilot tesis

ÇED

ÇED BİLEŞENLERİ

18

Komisyon oluşturulur ve ÇED sürecinin başladığı halka duyurulur.

Halkın Katılım Toplantısı (10 gün )

Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı

ÇED Raporu için Özel Format hazırlanır.(12 iş günü)

ÇED Raporu Bakanlığa sunulur. Halkın görüşüne açılır. *

İnceleme – Değerlendirme Toplantıları

Nihai ÇED Raporları sunulur. Halkın görüş ve önerilerine açılır.

ÇED Olumlu veya ÇED Olumsuz kararı verilir. (Yatırıma başlama süresi 7 yıldır.)

ÇED Başvuru Dosyası ile Bakanlığa başvurulur.(3 iş günü)

ÇED UYGULAMA YÖNTEMİ(EK-I Listesine Tabi Projeler)

19

İnceleme-Değerlendirme Komisyonu Oluşturulması

Halkın Katılımı Toplantısı,

Özel Format Belirleme Toplantısı ve Projeye Özgün Format

Hazırlanan ÇED Raporu’nun İDK’da incelenmesi ve

Nihai ÇED Kararı verilmesi

ÇED SÜRECİNDE EN ÖNEMLİ ADIMLAR

20

Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından;

İDK’nın görüşü dikkate alınarak 5 iş günüiçerisinde “ÇED Olumlu” yada “ÇED Olumsuz” kararı verilir.

Karar, komisyon üyelerine yazılı olarak bildirilir.

ÇED OLUMLU/ÇED OLUMSUZ KARARLARI

21

Proje Tanıtım Dosyası EK-IV’e Göre Hazırlanır

Proje Tanıtım Dosyası Bakanlığa Sunulur, BakanlıkUygunluk Yönünden İnceler ( 5 iş günü)

ÇED Prosedürü Uygulanır

ÇED Gerekli Değildir Kararı/5 yılİçerisinde Yatırıma Başlanmalı

Proje Tanıtım Dosyasının Değerlendirilmesi(15 iş günü)

Bakanlığın Karar Vermesi (5 iş günü)

ÇED Gereklidir Kararı

ÇED UYGULAMA YÖNTEMİ(EK-II Listesine Tabi Projeler)

22

Proje Tanıtım Dosyası’nın, EK- IV’ de yer alan “Seçme Eleme Kriterleri”ne göre hazırlanması,

İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından oluşturulan komisyon tarafından değerlendirilmesi

ÇED Kararının verilmesi

PROJE TANITIM DOSYASI SÜRECİNDE EN ÖNEMLİ ADIMLAR

23

İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından; 5 işgünü içerisinde “ÇED Gereklidir” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilir.

“ÇED Gerekli Değildir” kararı Valiliğe ve Proje sahibine bildirilir.

ÇED Gereklidir kararı verilen projeler için 1 yıl içerisinde ÇED sürecinin başlatılmasıgerekmektedir.

ÇED GEREKLİDİR – GEREKLİ DEĞİLDİRKARARLARI

24

ÇED Yönetmeliği’ne tabi birden fazla projeyi kapsayan entegre projelerde, Bakanlıkça tek Çevresel Etki Değerlendirmesi Başvuru Dosyası/Proje Tanıtım Dosyası hazırlanmasıistenir.

Örnek:Baraj + Malzeme OcaklarıTermik Santral + Kül Depolama SahasıTermik Santral + Kül Depolama Sahası + Derin Deniz

Deşarjı + LimanTermik Santral + Kömür ve Kireçtaşı Ocakları + Kül

Depolama Sahası

ENTEGRE PROJELER

VERİLEN ÇED KARARLARININ YILLARA GÖRE SEKTÖREL DAĞILIMI

Ülkemizde 17 yıldır ÇED uygulamaları yapılmakta olup, yaklaşık 1871 projeye “ÇED Kararı” verilmiştir.

26

Yatırım için hazırlanan projenin en önemli planlama argümanıdır.

Çevre Düzeni ve Diğer Alt Ölçekteki imar planlarına yol gösterir.

Projenin amacı ve kapsamı ayrıntılı olarak değerlendirilir.

Proje sahibi projeyi yeniden gözden geçirme imkanıbulur.

Projenin en uygun yer seçimini belirler.

ÇED’de sonra hazırlanacak detay projenin en önemli kriterlerini belirler.

ÇED’in PROJEYE/YATIRIMCIYA SAĞLADIĞI FAYDALAR

Projenin uygulanmasında (inşaat safhasında) çevre kirliliğini önleyecek tedbirleri içeren bir el kitabıniteliğindedir.

Projenin çevresel etkileri ve etkileri önleme maliyeti ile ilgili bilgi sahibi olurlar.

Kamuoyu tepkisini görme imkanına kavuşurlar.

Uluslararası kabul gören bir belgeye sahip olurlar.

Çevre görevlileri kılavuz niteliğinde bir dökümana sahip olurlar.

Yatırımcılar ve Karar vericiler için, projenin yapılabilirliğine yol gösterir. 27

ÇED’in PROJEYE/YATIRIMCIYA SAĞLADIĞI FAYDALAR

SONUÇ OLARAK ÇEDYATIRIMI VE KALKINMAYI ENGELLEMEYEN BİR ÇEVRE

KORUMA ARACIDIR.

TEŞEKKÜRLER28