deklaratë)e)autorit)mbi)origjinalitetin)e)punimit) · nga autoritetet kontraktore, gjatë...

I

Deklaratë e Autorit mbi Origjinalitetin e Punimit

Me anë të kësaj deklarate, vërtetoj se unë jam autore e punimit me titull:

“Roli dhe pozita e Agjensisë së Prokurimit Publik në sektorin e prokurimeve publike në Shqipëri”.

Deklaroj se, në dijeninë time të plotë, punimi im nuk shkel të drejtën e autorit të askujt dhe as nuk cenon të drejtën e pronësisë. Çdo ide, teknikë, citim, apo ndonjë material tjetër nga puna e autorëve të tjerë që janë të përfshirë në punimin tim, janë plotësisht të referuara sipas standardeve të praktikave referuese.

Unë deklaroj nën përgjegjësinë time të plotë, se punimi është origjinal dhe nuk është plagjaturë. Ky punim, apo pjesë të tij, nuk janë botuar apo nuk janë në proces rishikimi për tu botuar diku tjetër.

Autorja

Emri/Mbiemri

Ejona Bardhi

Firma

__________________________________

Tiranë, 2016

II

MIRËNJOHJE

Do të doja të shprehja mirënjohjen time të sinqertëpër të gjithë ata që në një mënyrë apo në një tjetër më kanë ndihmuar për të përfunduar me sukses studimet doktorale në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Tiranës. Do të doja të shprehja mirënjohjen për familjen time të mrekullueshme që më suportoi moralisht gjatë gjithë kohës së studimeve.

Respekt të veçantë për udhëheqësin e temës dhe në të njëjtën kohë ish-pedagogen e tashmë kolegen time të nderuar PROF.DR. EVIS ALIMEHMETI, me ndihmesën e vazhdueshme të së cilës kam mundur të kapërcej vështirësitë që kam ndjerë gjatë realizimit të këtij punimi, si një hap i rëndësishëm në fushën e vështirë të shkencës.

Kam qenë dhe mbetem shumë mirënjohëse ndaj të gjithë profesorëve dhe kolegëve të këtij fakulteti, të cilët me punën tyre, këshillat, përvojën dhe eksperiencën e tyre më kanë dhënë një ndihmesë të çmuar.

FALEMINDERIT!

III

METODOLOGJIA

Metodologjia e përdorur në këtë punim është metodologji mikse, e cila krijoi më shumë hapësiradhe prespektivë në temën që u studiua. Metodologjia kryesore për studimin ishte kërkimi dhe mbledhja e të dhënave dhe materialeve të ndyshme për temën, për të ciën janë përdorur materiale të tipit të librit, legjislacioni shqiptar në fushën përkatëse, legjislacioni europian po në të njëjtën fushë, studime dhe punime të ndryshme shkencore etj.

Metoda analitike ka qenë metoda tjetër shumë e rëndësishme që ka zënë vend kryesor në të gjithë punimin, mbas mbledhjes së materialeve ishte e nevojshme që ato të përpunoheshin në mënyrë analitike dhe të shtrohej problemi në të gjithë gjerësinë e tij.

Një element tjetër shumë i rëndësishëm i metodologjisë është gjithashtu edhe metoda krahasimore, e përdorur për të vënë në dukje problematikën, pikat e përbashkëta dhe dallimet mes prokurimit publik dhe më konkretisht rolit të Agjensisë së Prokurimit Publik të trajtuar nga legjislacioni ynë dhe trajtimin e bërë nga sistemet e huaja më të mëdha të së drejtës, kryesisht trajtimi i sanksionuar nga vendet e Bashkimit Europian.

Metoda e përpunimit të të dhënave është përdorur gjerësisht në të gjithë punimin.

IV

ABSTRAKT

Administrata publike ka rol thelbësor ne proçesin e integrimit europian të vendit. Eshtë administrata publike që ka detyrën të vërë në zbatim angazhimet që ndërmerr qeveria shqiptare në kuadër të këtij proçesi.

Një sektor mjaft i rëndësishëm është edhe Prokurimi Publik, që ka për qëllim zbatimin e rregullave që përcaktohen për prokurimet e mallrave, të punëve dhe të shërbimeve nga autoritetet kontraktore, gjatë menaxhimit të fondeve publike. Pikërisht puna me këtë temë do të konsistojë në studimin dhe analizimin e organit qëndror të Agjensisë së Prokurimit Publik, si organi përgjegjës për prokurimin e fondeve publike, raportet e këtij organi me institucionet e tjera pjesë e prokurimeve publike etj. Gjithashtu ky punim do të jetë një ekspoze e qartë në lidhje me funksionimin, strukturën dhe përmbajtjen e Agjensisë së Prokurimit Publik, vendosja mbi baza krahasuese duke nxjerrë në pah dallimet dhe ngjashmëritë me organe të ngjashme ne vende të ndryshme të botës si dhe analizimi i këtij shërbimi publik duke evidentuar mangësitë dhe arritjet.

Le të ndalemi shkurtimisht në përmbajtjen e punimit.

V

Punimi pëmban 5 krerë, më konkretisht:

KREU I

HITORIKU I ZHVILLIMIT TË PROKURIMEVE PUBLIKE, EVOLUIMI I ROLIT TE AGJENSISË SË PROKURIMIT PUBLIK , që siç kam përmendur edhe me sipër kam trajtuar evoluimin e legjislacionit te prokurimeve publike kryesisht në Republikën e Shqipërisë, por edhe një pasqyrë të shkurtër të fillesave të konceptit të prokurimit në botë.

KREU II

PARIMET, QËLLIMET DHE OBJEKTIVAT E PROKURIMEVE PUBLIKE, kre I cili pëmban një trajtim të përgjithshëm të parimeve, qëllimeve dhe objektivave mbi bazën e të cilave funksionon dhe udhëhiqet sektori I prokurimeve publike.

KREU III

PROKURIMI PUBLIK NË KËNDVËSHTRIMIN E INTEGRIMIT EUROPIAN, në të cilin kam trajtuar rregullimin ligjor që I bëhet prokurimit public në vendet e Bashkimit Europian dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Gjithashtu në këtë kre kam trajtuar edhe impaktin e legjislacionit europian lidhur me prokurimet publike në sistemin e prokurimit public shqiptar.

KREU IV

ROLI DHE SFIDAT E AGJENSISËSË PROKURIMIT PUBLIK NË MENAXHIMIN E RREZIQEVE, TË DËSHTIMEVE DHE KORRUPSIONIT NË PROKURIMIN PUBLIK, kre I cili për mendimin tim paraqet vlera praktike, pasi evidenton rastet kur aplikohet menaxhimi I rrezikut, cilt janë fazat me rrezikshmëri më të lartë dhe se si duhet ta menaxhojnë situatën autoritetet përgjegjëse në secilin rast.

KREU V

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME, në të cilin kam shprehur opinionin tim rreth situates aktuale ne prokurimet publike shqiptare dhe se si mund të ndryshohen disa aspekte, që përbëjnë njëkohësisht edhe pikat më të dobëta të të gjithë sistemit.

Për një pasqyrë më të detajuar, ju ftoj të lexoni punimin dhe me kënaqësi pres çdo vërejtje apo sugjerim për përmirësimin e mëtejshëm të punës.

Fjalë kyçe: Agjensi e Prokurimit Publik, Integrim, Sfida, Korrupsion, Parime, Objektiva.

VI

ABSTRACT

Public administration has essential role in the European integration process of the country. It's public administration whose task is to implement the commitments underwriting from albanian government as part of this process.

A verz important sector is also public procurement, which aims to implement the roles provides for procurement of goods, works and services to the contracting authorities, during the management of public funds. Work exatly with this topic will consist of study and analysis of the central body of the Public Procurement Agency, as the body responsible for the procurement of public funds, reports of this institution with other institutions, etc., part of public procurement. Also this paper will be a presentation of more specific about the operation, structure and content of the Public Procurement Agency, placement on a comparative basis highlighting the differences and similarities with similar bodies in various countries of the world and analyzing this public service by identifying gaps and achivements.

Let's briefly touch on the content of the paper.

VII

Paper contain 5 chapters, namely:

CHAPTER 1

HISTORY OF THE DEVELOPMENT OF PUBLIC PROCUREMENT, THE EVOLUTION OF THE ROLE OF THE PUBLIC PROCUREMENT AGENCY, which as i mentioned above have treated the evolution of public procurement legislation mainly in the Republic of Albania, but also a brief overview of origins of the concept "procurement" in the world.

CHAPTER 2

PRINCIPLES, GOALS AND OBJECTIVES OF PUBLIC PROCUREMENT, chapter which contains a general treatment principles, goals and objectives on the basis of which it works and the public sector is headed.

CHAPTER 3

PUBLIC PROCUREMENT IN VIEW OF EUROPEAN INTEGRATION, in which i dealt with the legal regulation of public procurement was done in the countries of the European Union and United States of America. Also in this chapter i have addressed the impact of European legislation on public procurement in the public procurement system in Albania.

CHAPTER 4

ROLE AND CHALLENGES OF THE PUBLIC PROCUREMENT AGENCY IN THE MANAGEMENT OF RISKS, FAILURES AND CORRUPTION IN PUBLIC PROCUREMENT, chapter which in my opinion represents the practical value, as evidenced when applied to risk management, which are stages with higher risk and that how should responsible authorities manage the situation in each case.

CHAPTER 5

CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS, in which i expressed my opinion about the current situation in Albanian's public procurement and how you can change some aspects that also constitute the weak points of the whole system .

For a more detailed picture, i invite you to read the paper and gladly expect any objections or suggestions for further improvement work.

Key words: Public Procurement Agency, Integration, Challenges, Corruption, Principles, Objectives.

VIII

PËRMBAJTJA

1. DEKLARATA E AUTORIT MBI ORIGJINALITETIN E PUNIMIT ............ I 2. MIRËNJOHJE.................................................................................................. II 3. METODOLOGJIA.......................................................................................... III 4. ABSTRAKT............................................................................................... IV-V 5. ABSTRAKT (ANGLISHT)......................................................................VI-VII 6. TABELA E PËRMBAJTJES................................................................... VIII-X 7. 1. HYRJE........................................................................................................ XI

1.1 Prokurimi publik në Shqipëri. Pak histori....................................... XII-XIV 1.2 Prokurimi publik. Përkufizimi dhe parimet

mbi të cilat funksionon ................................................................... XV-XIX 1.3 Objekti dhe rëndësia e studimit............................................................... XX 1.4 Metodologjia dhe struktura e punimit ................................................... XXI

8. KREU I

HISTORIKU I ZHVILLIMIT TE PROKURIMEVE PUBLIKE. EVOLUIMI I ROLIT TË AGJENSISË SË PROKURIMIT PUBLIK .................................... 1-40

I.1 PROKURIMET PUBLIKE – HISTORIKU I ZHVILLIMIT TË LEGISLACIONIT......................................................................................................... 1

I.1.1 Ligji i Parë i Prokurimit Ne Shqipëri ............................................................. 6

I.1.2 Hapat E Parë Për Përafrimin E Kornizës Së Prokurimit Publik

Në Direktivat E Bashkimit Europian................................................................ 7

I.1.3 Ligji I Ri Mbi Prokurimet Publike Dhe Proçesi I Përafrimit Të Tij ............. 8

I.1.4 Prokurimi Elektronik ................................................................................... 12

I.1.5 Riprezantimi I Konceptit Te Prokurimit Publik Pas Viteve 90 ................... 16

I.2 PROKURIMI PUBLIK – KONTRATA ADMINISTRATIVE ME E PERDORUR................................................................................................................ 17

I.2.1 PALET NE KONTRATËN E PROKURIMIT PUBLIK............................... 19

I.2.1.1 Autoriteti Kontraktor.................................................................................. 19

I.2.1.2 Operatori Ekonomik.................................................................................... 21

I.2.2 OBJEKTI I KONTRATËS SË PROKURIMIT PUBLIK............................. 25

I.2.2.1 Gjerësia E Objektit Material Të Kontratës................................................. 26

IX

I.2.3 A ËSHTË PROKURIMI PUBLIK FORMË E PARTNERITETIT PUBLIK -

PRIVAT? ....................................................................................................... 28

1.3 AGJENSIA E PROKURIMIT PUBLIK – ORGANIZIMI DHE DETYRAT.................................................................... 33

1.4 SFIDAT DHE ARRITJET KRYESORE TE AGJENSISE SE PROKURIMIT PUBLIK NE KUADER TE INTEGRIMIT EUROPIAN .................................... 35

9. KREU II

PARIMET, QËLLIMET DHE OBJEKTIVAT E PROKURIMEVE PUBLIKE ....................................................................................................... 41-82

II.1 PARIMET E PROKURIMEVE PUBLIKE .................................................. 41

II.1.1 Parimet Mbi Të Cilat Mbështetet Bashkimi Europian Ne

Fushën E Prokurimeve Publike .................................................................. 41

II.1.2 Parimet E Përgjithshme Që Burojnë Nga Praktika Gjyqësore

E GJED ....................................................................................................... 45

II.1.2.1 Rekomandimet E OECD Mbi Rritjen E Integritetit Në

Prokurimin Publik ................................................................................... 50

II.1.3 Parimet Që Dalin Nga Kuadri Ligjor Kombëtar ......................................... 55

II.2 QËLLIMET E PROKURIMEVE PUBLIKE ................................................ 61

II.3 OBJEKTIVAT E PROKURIMEVE PUBLIKE ............................................ 66

II.4 GARA DHE ANTIKORRUPSIONI NE PROKURIMIN PUBLIK ............. 68

10. KREU III

PROKURIMI PUBLIK NË KËNDVËSHTRIMIN E INTEGRIMIT EUROPIAN ................................................................................................. 83-114

III.1PROKURIMI PUBLIK. RREGULLIMI I TIJ NË VENDET E BE-SË DHE NË SHBA .................................................................................................... 83

III.1.1 Britania E Madhe ....................................................................................... 83

III.1.2 Gjermania .................................................................................................. 84

X

III.1.3 Danimarka ................................................................................................. 85

III.1.4 Letonia ....................................................................................................... 85

III.1.5 Sllovenia .................................................................................................... 86

III.1.6 Suedia ........................................................................................................ 87

III.1.7 SHBA ........................................................................................................ 88

III.2 DIREKTIVAT E BE-SË LIDHUR ME PROKURIMIN PUBLIK ............ 92

III.2.1 Kuadri I Traktatit ....................................................................................... 94

III.2.2 Programet E Përgjithshme ......................................................................... 94

III.2.3 Direktivat E Hershme ................................................................................ 95

III.2.4 Direktivat Në Vijim Të Aktit Unik Europian ............................................ 98

III.2.5 Direktivat E Reja Të Konsoliduara ......................................................... 102

III.2.6 Zhvillimet Më Të Fundit ......................................................................... 104

III.2.7 Sisteme Të Tjera Prokurimi .................................................................... 105

III.3 IMPAKTI I LEGJISLACIONIT EUROPIAN LIDHUR ME PROKURIMET PUBLIKE NE SISTEMIN E PROKURIMIT PUBLIK SHQIPTAR ................ 111

11. KREU IV

ROLI DHE SFIDAT E AGJENSISË SË PROKURIMIT PUBLIK NË MENAXHIMIN E RREZIQEVE, TË DËSHTIMEVE DHE KORRUPSIONIT NË PROKURIMIN PUBLIK ......................................................................... 115-142

12. KREU V

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ................................................. 143-158

13. SHKURTIME ..............................................................................................159 14. BIBLIOGRAFIA ................................................................................. 160-161 15. DIREKTIVA ............................................................................................... 161 16. SHTOJCË: TEKSTI LIGJIT (LIGJI PER PROKURIMIN PUBLIK)

XI

HYRJE

Prokurimet publike jane teme qe e terheq vemendjen e publikut te gjerë , per shkak te faktit se perqindje e madhe nga buxheti kombetar bie perkatesisht te procedurat permes te cilave shteti blen mallra, pune dhe sherbime. Tema merr kuptim te rendesishme per shkak te faktit se ajo eshte nje nga fushat me te rendesishme per harmonizimin me ligjin e Bashkimit Evropian, sepse perspektiva eshte krijim i nje tregu unitar. Para vitit 1990, per shkak te sistemit komunist ne Shqiperi, "prokurimi publik" ishte nje koncept i panjohur. Duke qene se ne kete sistem ndalohej sipermarrja private, atehere nuk kishte vend per konceptin e prokurimit publik i cili ne thelb eshte nje kontrate midis nje enti publik dhe nje privati. Ne vitin 1990 ne kuader te ndryshimeve politike qe kishin perfshire dhe Shqiperine, edhe pse ne fuqi ishte ende nje sistem komunist. rikthehet perseri koncepti i "privatit", qe shenon dhe fillimin e sistemit te prokurimit publik ne Shqiperi. Megjithe futjen e konceptit te prokunimit publik, deri ne vitin 1995 ne Shqiperi nuk kishte ende nje ligj per prokurimin publik, duke bere keshtu qe kuadri ligjor ne kete drejtim te ishte ende i paplote. Duke pasur ne konsiderate rendesine gjithnje e me te madhe qe merrte procesi i prokurimit publik, me futjen e vendit ne ekonomine e tregut, nevoja per rregullimin e kesaj fushe me nje akt 1igjor kthehej ne domosdoshmeri. Ne kete kuader per here te pare u hartua dhe u miratua nje ligj per prokurimin publik. Ligji nr. 7971, date 26.07.1995 "Per Prokurimin Publik''' ishte i orientuar nga sistemi UNC1TRAL (United Nations Commission on International Trade Lae). Gjithashtu ne zbatim te ketij ligji u miratua dhe legjislacioni dytesor dhe konkretisht Udhezimi i Keshillit te Ministrave nr. 1. date 01.01.1996 "Per prokurimin publik", i ndryshuar dhe Vendimi i Keshillit te Ministrave nr. 335, date 23.06.2000 "Per rregullat eprokurimit publik", i ndryshuar. Ky ishte nje hap me tej drejt zhvillimit te sistemit te prokurimit publik ne Shqiperi. Nga viti 1995 deri ne fund te vitit 2006 ky ligj pesoi nje sere ndryshimesh qe diktoheshin si nga ndryshimet e vazhdueshme te kushteve ekonomike ne Shqiperi ashtu dhe nga problemet qe ndesheshin nga zbatimi ne praktike i ketij ligji. Pavaresisht nga fakti qe kjo ceshtje ka aspekte administrative, pa dyshim se ajo paraqet fushe kreative dhe zhvilluese, qe ne vetvete perfshin nje numer shume te madh te disiplinave, dhe eshte komplekse dhe kreative. Me fjale te tjera, secili qe eshte i perfshire ne procesin e prokurimit publik, eshte krijues potencial i praktikes se mire të punes, vecanerisht per ate shkak qe nuk ekzistojne situata identike, sepse nuk mund ne menyre ideale gjithcka te rregullohet nepërmjet dispozitave pozitive ligjore, por ne afat te gjate eshte e nevojshme zgjimi e vetedijes publike dhe përqëndimi i vemendjes ndaj zbatimit te parimeve te pergjithshme ne prokurimet publike me qellim qe dy palet ne procedurë, por edhe publiku i teresishem, te kene qasje pozitive ndaj procesit te prokurimit.

XII

1.1 PROKURIMI PUBLIK NË SHQIPËRI. PAK HISTORI. Koncepti i Prokurimit Publik ne Shqipёri ёshte i vjetёr dhe i ri njёkohёsisht. Ёshtё njё koncept i vjetёr pasi regullimet e para tё saj ligjore datёjnё qё nё mesin e viteve 30 dhe nё tё njёjёn kohё ёshtё i ri pas nuk ka kaluar tё gjitha fazat e evolucionit, si nё vendet e tjera e Bashkimit Europian. Prokurimi public ndaloi sё ekzistuari nё Shqipёri nga mesi i viteve 40 dhe u shfaq sёrisht si koncept dhe si njё proces pas viteve 1990. Ky rrugёtim i prokurimit publik ёshtё e lidhur ngushtёsisht me historinё politike tё vendit. Gjurmёt e para e kontratave publike nga administrimi shtetёror nё sipёrmarrёs privat, pёrmes njё procedure konkuruese, pёr blerjen e mallrave, shёrbimeve apo punёve, gjenden nё njё kapitull tё vecantё tё njё akti tё botuar nё Fletoren Zyrtare nё 22 Maj 1936, faqet 3-9. Nё kёtё kapitull pёrcaktohen llojet e kontratave tё lejuara nga administrimi public si dhe forma ligjore pёr tё hyrё nё kёto kontrata. Sipas nenit 19 tё kёtij akti, kontratat e dhёna nga administrate shtetёrore pёr nevoja tё saj pёr mallra, shёrbime, punime, shitje, si dhe koncensionet, do tё konsiderohen si ligjore vetem nё rastin kur ato jepen sipas proceseve tё mёposhtme: a) ankand publik; b) ftesё pёr ofertё ose c) marrёveshje private. Sipas kёtij akti, rregulla e pёrgjithёshme ёshtё qё kontratat jepen nga administrate shtetёrore sipas njё procesi publik tё ankandit psh. konkurs i hapur. Pёr mё tej, ky akt rregullon siuatёn dhe kushtet kur kontratat mund tё jepen duke i dёrguar njё ftesё pёr ofertё sipёrmarrёsve tё ndryshёm privatё nё mёnyrё qё tё marrin oferta nё lidhje me kontratat e synuara. Nё cdo rast, kjo lloj procedure konsiderohet si pёrjashtim, duke marrё nё konsideratё rregullin e pёrgjithshёm sic pёrshkruhet edhe mё sipёr, qё ёshtё ankandi publik. Me tej, nё kapitullin 21 tё kёtij akti parashikohen rastet kur blerja e mallrave, shёrbimeve dhe punёve, mund tё kryhet pёrmes njё marrёveshje private. Dhёnia e njё marrёveshje private do tё thonte sё nuk kishte njoftim paraprak publik pёr objektin e kёsaj marёveshjeje. Tё dy nenet 20 dhe 21 tё kёtij akti parashikonin rastet e vecanta kur institucionet e administrimit publik lejoheshin jepnin njё marrёveshje private. Nenet e mёposhtme pasrashikonin procedurat qё duhej tё ndiqeshin pёr publikimin e njoftimit dhe pёr implementimin e ankandit publik apo ftesёs pёr proceduren e ofertёs. Nё mёnyrё interesante, kushtet pёr pёrzgjedhjen e njё prej procedurave tё prokurimit (qoftё me ankand publik si rregull i pёrgjithshёm, ose njё procedure mё pak transparente si ftesa pёr ofertё apo marrёveshja private), nё thelb kanё qёnё tё ngjashme me ato tё parashikuara nga legjislacioni aktual i prokurimit publik. Ndrsyhimi i lehtё konsiston mё tёpёr tek karakteri terminologjik sesa tek pёrmbajtja e rregullave.

Me adoptimin e sistemit komunist nё Shqipёri dhe duke konsideruar tiparet politike dhe ekonomike tё atij sistemi, nё vecanti nё regjimin e pronave, pёr njё periudhё afёrsisht prej 50 viteve, prokurimi publik ndaloi sё ekzistuar. Duke ndaluar sipёrmarrjen private, sistemi nuk lejonte konceptin e prokurimit publik, i cili nё thelb ёshtё njё kontratё midis njё subjekti publik dhe njё private.

XIII

Nё vitin 1990, edhe pse kishte ende njё regjim komunist, Shqipёria po kalonte ndryshime politike. Nё kёtё kontekst, ka njё rikthim tё konceptit tё “privates”, e cila nё mёnyrё tё paevitueshme solli riprezantimin e konceptit tё “prokurimit publik”.

VKM nr. 400 i 17 Nentorit 1990 “mbi blerjen dhe realizimin e shёrbimeve jashtё sektorit shtёtёror, parashikonte se ndёrmarrjet dhe institucionet pёr plotёsimin e nevojave tё tyre, lejoheshin tё blinin mjetet e para, pajisjet, mallrat dhe materialet si dhe shёrbimet kundrejt pagesёs. Ky Vendim pёrmendte gjithashtu kriteret e vlerёsimit, tё cilat ishin ose cmimi i miratuar paraprakisht, ose cmimi me i ulёt, i vlerёsuar nga njё komision i krijuar brenda institucionit.

Pas fazёs sё parё sё tranzicionit dhe evoluimin e konceptit tё sipёrmarrjes private dhe tregut tё lirё, kёrkohej gjithashtu edhe njё evoluim i konceptit dhe kornizёs ligjore qё rregullonte sistemin e prokurimit publik nё Shqipёri. VKM nr. 191 mё 22 Mars 1993 “mbi sistemin e blerjes publike dhe aktivitetin e blerjes dhe tё shёrbimeve tё kryera nga sipёrmarrjet dhe institucionet tё financuara me buxhetin e shtetit”, parashikoi situatat dhe rregullat e detajuara pёr blerjen e tё mirave dhe shёrbimeve por termi “prokurim publik” nuk ishte prezantuar ende. Gjithёsesi ky akt pёrmendi pёr herё tё parё subjektet ekonomike private tё huaja, tё cilat prezantoheshin si sipёrmarrёs potencial pёr tё fituar kontrata publike nga institucionet shtetёrore. Ky Vendim pёrcaktonte elementёt e tjerё tё prokurimit publik si kriteret e vlerёsimit, qё nё kёtё rast ishin cmimi mё i ulёt i ofruar si dhe metoda e vlerёsimit nga Komisioni i Vlerёsimit tё Ofertave.

Njё vecanti e kёsaj faze ёshtё fakti se punёt (ndёritmet) publike nuk pёrmenden nga vendimet tё cilat parashikojnё procesin e dhёnies sё njё kontrate publike. Termi “Prokurim”, referuar blerjes sё tё mirave, punimve dhe shёrbimeve, pёrdoret pёr herё tё parё nga VKM nr. 467 mё 17 Gusht 1993 “mbi procedurat pёr prokurimin me fondet publike”. Ky vendim rregullon nё mёnyrё mё tё detajuar dhe tё plotё procedurat e prkurimit publik. Nё kёtё vendim, investimet pёrmenden pёr herё tё parё duke parashikuar se pёrzgjedhja e sipёrmarrёsve privatё pёr dhёnien e kontratave duhet tё bёhej pёrmes njё procesi publik prokurimi. Vendimi jep njё pёrcaktim tё qartё tё proceseve tё prokurimit dhe tё gjitha elementet e tij dhe thekson pёr herё tё parё procedura tё ndryshme tё prokurimit dhe kur ato duhej tё zbatoheshin. Rregullat pёr procedurat, afatet, vendosjen e komisioneve tё vlerёsimit gjithashtu parashikohen me detaje. Ky vendim merr njё rёndёsi tё madhe pёr kohёn, pasi ai ёshtё akti i parё normativ, i cili parashikon dhe rregullon plotёsisht, sistemin e prokurimit publik nё Shqipёri. Edhe pse koncepti i prokurimit publik u riprezantua qё prej 1990, edhe nё vitin 1995 nuk kishte asnjё ligj mbi prokurimin publik nё Shqipёri, duke e lёnё njё kornizё ligjore tё paplotё. Duke konsideruar rёndёsinё mё tё madhe tё fituar nga prokurimi publik, vecanёrisht brenda kornizёs sё njё ekonomie tё hapur tregu, ishte e rёndёsishme tё ekzistonte njё ligh nё kёtё sektor. Nё kёtё kontekst, u hartua dhe miratua njё ligj mbi prokurimin publik. Ligji nr. 7971 mё 26 Korrik 1995 “mbi prokurimin publik” u bazua mbi modelin ligjor te prokurimit tё tё mirave, punёve

XIV

civile dhe shёrbimeve tё adoptuara nga ligji model UNCITRAL mbi prokurimin public (Komisioni i Kombeve tё Bashkuara mё Ligjin e Tregёtisё Ndёrkombёtare). Ky ligj krijoi terrenin e parë normativ mbi të cilat u mbështetën prakatikat e prokurimeve publike dhe me gjithë mangësitë dhe paqartësitë që përmbante, ka meritën e tij në sanksionimin e disa parimeve bazë të cilat do të ripërsëriteshin, përforcoheshin dhe plotësoheshin nga legjislacioni në zhvillim. Kështu, parimi i paanshmësisë, transparencës dhe mosdiskriminimit sanksionohen në nenin 1 dhe arritja e tyre përbën qëllim parësor të vetë ligjit krahas atij të efektshmërisë së përdorimit të fondeve publike të destinuara për realizimin e interesave publikë. Gjithashtu, rëndësi ka edhe dispozita atribuon prevalencë detyrimeve ndërkombëtare ndaj dispozitave të këtij ligji, dispozita që e njeh tenderin e hapur si rregull për proçedurat e prokurimit dhe tenderin e kufizuar, prokurimin e drejtpërdrejtë, tenderin me dy faza,prokurimin me anë të kërkesës për propozim ose kuotim, si përjashtim të këtij rregulli. Ky ligj parashikon edhe proçedurat ndërkombëtare për prokurimin me anë të tenderit të hapur ndërkombëtar dhe duke përcaktuar se, për qëllim arritjen e konkurrencës së efektshme dhe format e tjera të prokurimit publik që përmendëm duhet të zbatohen të njëjtat rregulla ë rregullojnë tenderin e hapur ndërkombëtar. Së fundi, ligji rregullonte edhe objektin dhe proçedurën e ankimit administrativ. Me gjithë rëndësinë e tij si një rregullim i parë i këtij sektori kaq të rëndësishëm, ky ligj paraqiste kufizime dhe mangësi të shumta, ndërkohë që instituti në fjalë po kthehej në një nga format më të rëndësishme të ushtrimit të funksionit publik nga ana e autoriteteve publike dhe artikulimeve të tyre. Megjithë sanksionimin e parimeve bazë që duhet të shoqërojnë proçedurën e prokurimit publik në të gjithë hallkat e tij, ligji ofronte hapësira të gjera për interpretim dhe diskrecion në favor të organeve publike, duke e zbehur edhe vetë qëllimin kryesor dhe duke shtruar pikëpyetje dhe dyshime mbi efektshmërinë e tij. Pas kёsaj, u miratua gjithashtu njё legjislacion dytёsor, si ai i Udhёzimeve tё Kёshillit tё Ministrave (UKM)nr. mё 1 Janar 1996 “Mbi Prokurimin Publik”, i ndryshuar dhe Vendimi i Kёshillit tё ministrave (VKM) Nr. 335 mё 23 Qershor 2000 “Rregullat mbi prokurimin publik”, i ndryshuar. Ky ka qёnё njё hap i hedhur drejt zhvillimit tё sistemit tё prokurimit publik nё Shqipёri. Qё prej 1995 deri mё 2006 ligji ka pёsuar shumё ndryshime tё diktuara nga dinamika e situatёs ekonomike nё Shqipёri, si dhe nga cёshtje tё hasura gjatё zbatimit tё ligjit nё vehtvete. Gjithёsesi, pavarёsisht ndrsyhimeve tё shumta tё ligjit dhe paketёs dytёsore ligjore, pёrgjatё njё periudhe prej mё shumё se 10 vitesh (1995-2006), korniza ligjore akoma mbetej shumё larg sё qёnurit nё tё njёjtёn linjё me Direktivat e BE-sё.

XV

1.2 PROKURIMI PUBLIK.PËRKUFIZIMI, DHE PARIMET MBI TE CILAT FUNKSIONON.

Prokurimi është proçesi i përzgjedhjes nga Autoritetet Kontraktore, me anë të një proçesi konkurrimi publik, të operatorëve ekonomik me të cilët do të lidhë një kontratë publike për ofrimin e një malli, shërbimi ose punë(ndërtimi), kundrejt pagesës nga fondet publike. Ky proçes konkurrimi, duke qenë se është i lidhur drejtpërsëdrejti me fonde publike, zhvillohet sipas disa rregullave te sanksionuara në legjislacionin e prokurimit publik1.

Prokurimet publike, si fushe relativisht e re, zhvillohen nen ndikim te Procedures administrative, por veganerisht per shkak te faktit se parimet e Procedures administrative thmelohen edhe te procedurat e vecanta administrative. Ne qofte se fillohet nga parimet kryesore te Procedures administrative: parimi i ligjshmerise, parimi i mbrojtjes se te drejtave te qytetareve dhe mbrojtja e interesit publik, parimi i efikasitetit, parimi i ekonomizmit te procesit, parimi i shkalles se dyte, nuk shterren te gjitha parimet e procedures, sepse cdo dispozite e Ligjit per procedure te pergjithshme administrative paraqet prodhim te nje parimi te meparshem principiel te ligjvenesit, nga e cila teoretiket mund te formojne ide qe mund te fitoje kuptim te parimit administrative.2

Disa prej parimeve te mesiperme (pika II.1.2) artikulohen ose kombinohen ndryshe ne legjislacionin kombetar. Per shembull, ju mund te gjeni parime te tilla te deklaruara ne legjislacion, si:

Ekonomia dhe efikasiteti Ky eshte nje parim qe shpesh perdoret per te pershkruar efikasitetin teknik te vete procedures, d.m.th. nese planifikimi ka qene i sakte dhe eshte realizuar ne kohe; nese jane angazhuar pergjegjesi te ndryshme; nese u eshte dhene kohe e mjaftueshme operatoreve ekonomike per te pergatitur ofertat e duhura; nese prokurimi eshte bere ne kohen e duhur. Ne nivel me "ekonomik", parimi perdoret edhe per te pare nese jane perdorur strategji kontraktore te sakta ose nga me te mirat per minimizimin e shperdorimeve dhe per te perfituar nga ekonomite e shkalles. Ne nivel politikash, parimi mund te perdoret per te analizuar efikasitetin e shperndarjes se transaksioneve dhe te sistemit si nje i tere, per te percaktuar nese kjo mund te permiresohet metej.

Vlera per parate Vlera per parate eshte nje term me perkufizim te gjere qe perdoret kryesisht ne vendet anglo-saksone. Ne nje fare mase, ai mbivendoset me konceptet e ekonomise dhe efikasitetit, me qellim qe procedura e prokurimit te kryhet me humbje sa me te vogla (ne lidhje me koston dhe kohen) dhe me sa me shume perfitim qe te jete e mundur.

1 Sistemi i Prokurimit Publik në Shqipëri, një prezantim i shkurtër dhe pyetjet më të shpeshta rreth tij – Klodiana Cankja, MA Reida Shahollari, dldp, intercooperation, swisscooperation office Albania -‐ Tiranë 2009. 2 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova Shkup 2011

XVI

Megjithate, ai behet krejtesisht efikas kur trajtojme vendosjen e kerkesave dhe te vleresimit.

Kushti baze eshte qe qeveria te bleje vetem ato qe i nevojiten realisht: nuk duhen blere karrige te veshura me lekure kur punen e tyre e bejne fare mire karriget plastike {p.sh. ne nje salle pritjeje). Ne raste te tjera, mund te preferohen karriget e veshura me lekure (p.sh. ne sallen e mbledhjeve te bordit). Ndersa i takon autoritetit kontraktor te vendose se cfare te bleje, problemi eshte se specifikimet duhet t'u pergjigjen nevojave reale te autoritetit kontraktor.

Parimi i vleres per parate njeh se mallrat dhe sherbimet nuk jane homogjene,d.m.th. qe ato ndryshojne ne cilesi, qendrueshmeri, jetegjatesi, disponueshmeri dhe kushte te tjera te shitjes. Arsyeja pse kerkohet vlera per parate eshte se autoritetet kontraktore duhet te blejne kombinimin optimal te karakteristikave qe plotesojne nevojat e tyre. Prandaj, cilesite e ndryshme, shpenzimet e brendshme, jetegjatesia, qendrueshmeria etj. e produkteve te ndryshme ne oferte do te matet kundrejt kostos se tyre. Mund te jete e preferueshme te paguhet me shume per nje produkt qe ka kosto te ulet mirembajtjeje, sesa per nje produkt me te lire, i cili ka kosto me te larte mirembajtjeje.

Ndershmeria ose integriteti Legjislacioni i prokurimit sherben edhe per te reduktuar mundesite per praktika korruptive. Kete e ben duke imponuar kerkesat e llogaridhenies dhe te transparences ne menyren qe aktiviteti i specialisteve te prokurimeve te mund te kontrollohet dhe verifikohet, duke reduktuar keshtu mundesine qe keta specialists te veprojne ne sherbim te interesit te tyre. Specialists e prokurimeve duhet te percaktojne qarte dhe ne menyre publike kerkesat qe synojne te prokurojne, si edhe kriteret e perzgjedhjes dhe te kualifikimit qe do te aplikohen. Vendimet e tyre regjistrohen dhe me vone mund te verifikohen qofte nga qeveria (auditi i brendshem ose i jashtem), qofte nga operatoret ekonomike te demtuar. Disa ligje kombetare e perdorin ndershmerine' dhe integritetin si nje objektivte shprehur qarte dhe shpesh fusin ne legjislacionin kombetar klauzola shtese te natyres praktike qe kerkojne te zbatojne ndershmerine (p.sh. dispozitat mbi konfliktin e interesit ose perdorimin e detyruar te "pakteve te integritetit"), se bashku me dispozitat vijuese qe trajtojne masat qe duhen marre kur konstatohet ekzistenca e praktikave korruptive. Denimet e meparshme per praktika korruptive mund te cojne ne skualifikim automatik nga procedura e prokurimit. Sipas legjislacionit te prokurimit publik ne Shqiperi, i gjithe procesi i prokurimit duhet te kryhet duke u bazuar dhe duke respektuar nje sere parimesh qe qendrojne ne themelet e ketij procesi. Cdo hap i procesit te prokurimit publik mbeshtetet ne nje nga keto parime dhe anasjelltas, ne rast se nuk eshte respektuar nje nga hapat e procesit te prokurimit, rrjedhimisht kjo do te thote se eshte shkelur nje nga parimet e legjislacionit te prokurimit publik. Gjithashtu keto parime jane te lidhur me njeri tjetrin, dhe mund te themi se mund te shkaktojne efektin "domino", qe do te thote se

XVII

nese nuk respektohet njeri prej tyre, kjo gje con ne mosrespektimin e nje prej parimeve te tjera, e keshtu me radhe.

Sipas nenit 2 te ligjit nr.9643 date 20.11.2006 "Per prokurimin publik" i ndryshuar, Prokurimi publik mbeshtetet ne 3 parime baze:

-‐ Mosdiskriminin i ofertuesve ose kandidateve -‐ Transparence ne procedurat e prokurimit -‐ Barazi ne trajtimin e kerkesave dhe detyrimeve qe u

ngarkohen ofertuesve ose kandidateve3

Parimi i Mos-diskriminimit Ky eshte nje nga parimet me te rendesishem dhe qe qendron ne themelet e procesit te prokurimit. Sipas ketij parimi te gjithe pjesemarresit, pavaresisht nga kombesia e tyre, duhet te trajtohen ne te njejten menyre,

Ndalohet, si diskriminimi i drejtperdrejte, ashtu edhe ai i terthorte;

Nuk lejohen preferencat kombetare;

Ky parim eshte i percaktuar shprehimisht ne nenin 2 te ligjit dhe ne disa dispozitash te tjera, te cilat ne thelb rregullojne mosdiskriminin e ofertuesve ose kandidateve bazuar ne shtetesine e tyre.

Ne nenin 3 pika 13, percaktohet se "operatoret ekonomike qe kane te drejte te marrin pjese ne nje procedure prokurimi ne Shqiperi, jane te gjithe kontraktuesit, furnizuesit dhe sipermarresit e sherbimeve pa bere dallime mes tyre. Dispozita, ne menyre te qarte, nuk ben asnje dallim midis operatoreve vendas dhe te huaj ne te drejten e tyre per te marre pjese ne nje procedure prokurimi ne Republiken e Shqiperise.

Ne nenin 20 te ligjit, Kapitulli "Rregullat e Pergjithshme te prokurimit", percaktohet shprehimisht se autoritetet kontraktore duhet te shmangin cdo kriter, kerkese apo procedure qe lidhet me kualifikimin e operatoreve dhe qe perben diskriminim ndaj ose midis furnizuesve apo kontraktoreve te mundshem. Ne nenin 23/1 percaktohet se, specifikimet teknike duhet t'u referohen standardeve kombetare, qe mbeshteten ne ato nderkombetare, miratimeve teknike nderkombetare, standardeve nderkombetare, apo sistemeve te tjera te referimit te percaktuara nga organet nderkombetare te standardizimit. Ne nenin 23/5 percaktohet shprehimisht se specifikimet nuk lejohet te kene asnje kerkese apo reference te ndonje marke apo emer te vecante, patente, tip, origjine specifike, prodhues ose sipermarres sherbimi.

3 Ligjit nr.9643 date 20.11.2006 "Per prokurimin publik" i ndryshuar

XVIII

Respektimi i parimit te transparences

Parim tjeter i rendesishem i legjislacionit te prokurimit publik, eshte Parimi i Transparences. Ky eshte jo vetem nje nga parimet baze te parashikuara nga Direktiva, por gjithashtu garanton nje proces prokurimi publik eficent dhe ne perputhje me te gjitha parashikimet ligjore.

Ne kete kuader, ky legjislacion parashikon detyrimin e Autoriteteve Kontraktore te botojne elektronikisht ne faqen e internetit te Agjencise se Prokurimit Publik, te gjithe dokumentet e tenderit dhe me tej te gjitha njoftimet qe kane lidhje me ecurine e nje procedure prokurimi, nga njoftimi i kontrates deri ne botimin e momentit te lidhjes se kontrates. Permbajtja e ketyre njoftimeve eshte shume e zgjeruar dhe permban informacion te detajuar per subjektet e interesuara dhe per publikun e gjere ne lidhje me fondin limit, llojin e procedures, menyren e perzgjedhjes se fituesit, kandidatet pjesemarres, arsyet e kualifikimit te tyre, kandidatin fitues, arsyet e perzgjedhjes se tij, si dhe afatin dhe menyren e ekzekutimitte kontrates. Direktiva 2004/18 parashikon vetem detyrimin per nje proces transparent, nderkohe qe menyra per arritjen e ketij qellimi i lihet ne dore vete shteteve qe ta rregullojne me legjislacionin e brendshem. Ne kushtet ne te cilat ndodhej Shqiperia, kur transparenca ne prokurime ishte problem i mprehte, u gjet si zgjidhje me e mire per arritjen e transparences, perqendrimi i publikimit i te gjithe informacionit ne Buletinin e Njoftimeve Publike dhe ne faqen e internetit te Agjencise se Prokurimit Publik. Kjo menyre siguron berjen publike te cdo informacioni ne lidhje me te gjitha procedurat e prokurimi publik, te zhvilluara ne Shqiperi. Platforma elektronike siguron edhe komunikimin ne rruge elektronike me operatoret ekonomike, duke garantuar sigurine dhe transparencen.

Trajtimi i barabarte i ofertuesve aktuale e te mundshem;

Trajtimi i barabarte eshte themeli per prokurimin publik Te gjithe kandidatet/ofertuesit trajtohen me barazi, ne te njejten menyre; Autoriteti kontraktor mbetet i paanshem dhe i drejte kundrejt te gjithe

pjesemarresve;

Ne nenin 20 te ligjit percaktohet shprehimisht se autoritetet kontraktore duhet te shmangin cdo kriter, kerkese apo procedure qe lidhet me kualifikimi e operatoreve dhe qe perben diskriminim ndaj ose midis furnizuesve apo kontraktoreve te mundshem.

Ne nenin 23/2 te ligjit percaktohet se specifikimet teknike duhet te mundesojne trajtim te njejte per te gjithe kandidatet dhe te mos perbejne pengesa per konkurrencen e hapur.

XIX

Ne teresine e tij neni 23, edhe ne pikat e cituara me lart, detyron respektimin e ketij parimi.

Ne nenin 42 te LPP, "Sqarimi dhe ndryshimi ne dokumentet e tenderit", detyrohet autoriteti kontraktor t'i komunikoje cdo njoftim te gjithe operatoreve ekonomike, duke i vene ata ne pozita te barabarta.

Ne baze te nenit 53/1 te ligjit gjate shqyrtimit te ofertave nuk lejohet te kryhet asnje ndryshim ne permbajtjen e ofertes qofte me kerkese te autoritetit apo oferte te operatorit ekonomik perfshire ndryshimet ne cmim apo cdo ndryshim qe synojne ta kthejne nje oferte te pavlefshme ne te vlefshme.

Ne nenin 53/3 percaktohet se autoriteti kontraktor shpall nje oferte te vlefshme vetem nese ajo eshte e bazuar ne kerkesat dhe kushtet e percaktuara ne dokumentet e tenderit.

Keto nene, dhe ne teresi ligji, synon te garantoje parimin e barazise se operatoreve ekonomike te interesuar apo pjesemarres ne procedure.

Racionalitet dhe efikasitet

Me kete parim vendoset arsyeshmeria e procedurave dhe sigurohet arritje e qellimit te prokurimeve publike, marrje e vleres me te mire per te hollat e shpenzuara. Procedura per prokurim publik ka per qellim shfrytezim efikas dhe racional te mjeteve te planifikuara. Duke pasur parasysh faktin qe perqindje e madhe te mjeteve qe shpenzohen ne prokuirme (afersisht dhe ne pergjithesi, 30 deri ne 40 perqindje nga buxhetet kombetare), eshte e pakundershtueshme nevoja nga respektimi i ketij parimi qe ka te beje me procedurat per prokurime, me qellim mjetet te shpenzohen ne menyre te kontrolluar4.

Të gjitha parimet e përmendura më lart janë ngushtësisht të lidhur me njëri-tjetrin, çka do të thotë se moszbatimi apo mosrespektimi i njërit prej tyre, do të shkaktojë shkatërrimin e të gjithë parimeve të tjerë.

4 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova Shkup 2011

XX

1.3 OBJEKTI DHE RËNDËSIA E STUDIMIT.

Prokurimi publik, siç është përmendur edhe më sipër është një sektor i cili ka rol vendimtar në zhvillimin ekonomik dhe social të vendit dhe si i tillë duhet të jetë sa më efiçent dhe transparent, në përputhje qoftë me ekzigjencat e zhvillimit të vendit, qoftë me kërkesat dhe udhëzimet e BE-së.

Prokurimi publik në Shqipëri duke qenë një fushë kyçe e administratës dhe funksionimit të saj, duke qenë një sektor dinamik që ka pësuar ndryshime të vazhdueshme, duke qenë gjithashtu edhe një sektor mjaft problematik dhe i ndjeshëm përsa i përket korrupsionit, që në përzgjdhjen e temës ky punim ka patur si qëllim parësor identifikimin dhe adresimin e një numri të mangësive dhe problemeve më kryesore që ky sistem has rast pas rasti.

Nëpërmjet kësaj teme,që mendoj paraqet vlera dhe rëndësi praktike, synoj të sjell reflektim real dhe të qëndrueshëm të ligjvënësit, por më shumë të zbatuesve të legjislacionit, në këto drejtime:

Rritje e transparencës dhe efikasitetit Trajnimi dhe kualifikimi I vazhdueshëm I kapitalit njerëzor të përfshirë në

prokurimin public Përputhshmëri me direktivat e reja të BE-së Forcim I sistemit të monitorimit lidhur me përdorimin e financave publike në

veçanti dhe gjithë sistemin në përgjithësi Zhvillimi I mëtejshëm I prokurimit elektronik, si një trend aktual Lufta kundër korrupsionit Rritja e besimit tek biznesi, mbështetur tek konkurrenca e ndershme.

XXI

1.4 METODOLOGJIA DHE STRUKTURA E PUNIMIT

Lidhur me metodologjinë janë zhvilluar këto faza: Grumbullimi I informacionit Seleksionimi dhe analiza e informacionit Fokusimi tek objektivat kryesore Evidentimi I çështjeve kyçe Vlerësimi I çështjeve kyçe duke u vendosur mbi baza krahasuese Analiza Hartimi I punimit

Shqyrtimi i litaraturës, i cili konsiston në analizën e: Legjislacionit shqiptar Legjilacionit ndërkombëtar Zbatueshmërinë e ligjit Rekomandimet ndërkombëtare

Struktura e punimit është si më poshtë vijon: KREU I – HITORIKU I ZHVILLIMIT TË PROKURIMEVE PUBLIKE, EVOLUIMI I ROLIT TE AGJENSISË SË PROKURIMIT PUBLIK , që siç kam përmendur edhe me sipër kam trajtuar evoluimin e legjislacionit te prokurimeve publike kryesisht në Republikën e Shqipërisë, por edhe një pasqyrë të shkurtër të fillesave të konceptit të prokurimit në botë.

KREU II – PARIMET, QËLLIMET DHE OBJEKTIVAT E PROKURIMEVE PUBLIKE, kre I cili pëmban një trajtim të përgjithshëm të parimeve, qëllimeve dhe objektivave mbi bazën e të cilave funksionon dhe udhëhiqet sektori I prokurimeve publike.

KREU III – PROKURIMI PUBLIK NË KËNDVËSHTRIMIN E INTEGRIMIT EUROPIAN, në të cilin kam trajtuar rregullimin ligjor që I bëhet prokurimit public në vendet e Bashkimit Europian dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Gjithashtu në këtë kre kam trajtuar edhe impaktin e legjislacionit europian lidhur me prokurimet publike në sistemin e prokurimit public shqiptar.

KREU IV – ROLI DHE SFIDAT E AGJENSISËSË PROKURIMIT PUBLIK NË MENAXHIMIN E RREZIQEVE, TË DËSHTIMEVE DHE KORRUPSIONIT NË PROKURIMIN PUBLIK, kre I cili për mendimin tim paraqet vlera praktike, pasi evidenton rastet kur aplikohet menaxhimi I rrezikut, cilt janë fazat me rrezikshmëri më të lartë dhe se si duhet ta menaxhojnë situatën autoritetet përgjegjëse në secilin rast.

KREU V - KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME, në të cilin kam shprehur opinionin tim rreth situates aktuale ne prokurimet publike shqiptare dhe se si mund të ndryshohen disa aspekte, që përbëjnë njëkohësisht edhe pikat më të dobëta të të gjithë sistemit.

1

KREU I

HISTORIKU I ZHVILLIMIT TË PROKURIMEVE PUBLIKE. EVOLUIMI I ROLIT TË AGJENSISË SË PROKURIMIT PUBLIK I.1 PROKURIMET PUBLIKE – HISTORIKU I ZHVILLIMIT TE LEGJISLACIONIT Prokurimet per here te pare shfaqen ne mes te shekullin nentembedhjete. Ne France, ne vitin 1833, prokurimet publike jane e percaktuara me rregullativa ligjdhenese, qe kane te beje me prokurimet e pushtetit qendror. Pastaj, ne Belgjike, ne vitin 1963, me rregullativa ligjore, me procedura te rregulluara dhe te percaktuara, rregullohen prokurimet e mallrave dhe sherbimeve, per nevojat e qeverise. Ne Itali, fusha e prokumeve publike per here te pare eshte e rregulluar me ligj te miratuar me tetor 18, ne vitin 1923. Nga aspekti i mbrojtjes juridike, edhe ne Itali e ne France (capitolati generali), mungesat e fazes para lidhjes se kontrates nenshtrojne ne mjete juridike, te inicuara nga keta interesat e te cileve jane te kercenuar, por pas lidhjes se kontrates, eshte e percaktuar kompetence gjyqesore. Ne Gjermani nuk konstatohet legjislacion i unijshem qe e rregullon kete fushe, por pushtetet publike kane nje detyrim per zbatim te procedurave qe do te sigurohen konkurrence (me mbledhje te ofertave). Perkohesisht shfaqet dhe teori (actes detachbles) rreth kopetences ne pjese te percaktimit te parregullsive per zbatim te procedures, domethene kompetenca e gjykatave administrative (per miratim te gjykimit deklarator) dhe gjykata qytetare (per kontrata konkrete). Ne Gjermani, ne vitin 1922, me Ligjin per buxhetin kombetar, ishte i themeluar rregulli i zbatimit te procedurave me mbledhje te ofetave konkurrente, por eshte i lejuar edhe leshim prej ketij rregulli, ne situata kur ajo eshte e nevojshme. Pa miratim te ndonje dispozite te vecante, ishte i formuar Komitet kombetar per kontrata, qe i ka pergatitur procedurat (Verdingungsordnung fur Leistungen – VOL), por me vone nga departamenti i ndertimit jane te perpunuara procedura (Verdingungsordnung fur Bauleistungen – VOB), te gjitha te publikuara ne vitin 1926. Keto dispozita nuk kane trajtim te dispozitave ligjore, por te dispozitave administrative. Praktika metej ka treguar se keto dispozita nuk perdoren detyrimisht, por ato jane te themeluara si pjese perberese e kushteve te publikuara sipas te cilave duhet te kryhet prokurimi konkret. Praksa ka treguar se mosrespektimi i ketyre dispozitave nuk kishte kuptim te mundesise dhe se drejtes se mjetit juridik, qe bazohet mbi VOL dhe VOB (qe ishin themeluar me procesverbal te ministrave), por ato behen te detyrueshme ne qofte se jane te percaktuara dhe te vene ne kontraten.1 Ne vendet ne rajonin, dhe me gjere, ne periudhen e rregullimit socialistik dhe te ekzistimit te ekonomise se planifikuar, prokurimet publike shfaqen ne mes te shekullit njezet, vecanerisht ne vitet nentedhjete. Ashtu, per shembull, ne Poloni, dispozita e pare, Ligji per prokurime publike, eshte i miratuar ne vitin 1933, por ka qene ne fuqi

1 Prokurime Publike – Ma.Aneta Mostrova, Shkup 2011, fq.20

2

deri ne vitin 1939. Ne Estoni, Ligji per prokurimet publike eshte i miratuar ne vitin 1934. Ne Shtetet e Bashkuara te Amerikes shenohet legjislacioni i madh qe perbehet nga ligje, akte nenligjore, parime, dispozita, rregulla dhe procedura qe duhet te respektohen gjate prokurimeve, dhe me ate eshte i themeluar sistem i shkelqyeshem i prokurimeve. Me vone, dispozitat per prokurimet kryesisht jane nen ndikim te formimit me te ri te dispozitave mbikombetare dhe nderkombetare per prokurimet, qe jane te drejtuara, kryesishit, ndaj largimit te kufizimeve dhe pengesave per pjesemarrje ne procedurat per prokurime publike, pavaresisht nga vendi i origjines se ofertuesve. Nga rendesia e madhe eshte kontrata e lidhur per prokurimet e qeverive, me prill 12, ne vitin 1979, Marreveshja e pergjithshme per tarifat dhe tregtine (GATT), qe eshte i drejtuar ndaj zvogelimit dhe eliminimit te masave diskriminuese dhe nxitjes se konkurrences, me qe eshte i pakundershtueshem paramendimi per nxitje dhe hapje te tregtise, pastaj nepermjet planifikimit dhe publikimit te prokurimeve (nevoja e prokurimeve), publikimit te rregullave per pjesemarrje ne prokurimet dhe dhenie te trajtimit te barabarte te te gjithe ofertuesve dhe pjesemarresve te interesuar te mundshem, dhe me ate dhe nxitje e konkurrences.2 Pastaj, ne korniza nderkombetare, prokurime pubike percaktohen ne kornizat e Komisionit te kombeve te bashkuara mbi ligjin nderkombetar tregtar (United Nations Commision on International Trade Law – UNICITRAL). Ne vitin 1994, nga ana e Kuvendit te pergjithshem te Kombeve te bashkuara, eshte miratuar i projektligji per prokurim te mallrave, puneve dhe sherbimeve (Uncitral Model Law on procurement of goods, construction and services with Guide to Enactment). UNICITRAL i vendos drejtimet per prokurimet publike, dhe ato nuk jane te detyrueshme, por rekomandimi eshte shtetet t’i fytin ne dispozitat e tyre. Qellimi eshte zhvillim i konkurrences mes ofertuesve, barazi e ofertuesve dhe kontrollim ose qartesi e procedures se zbatuar. Ne Bashkimin Evropian, me dy direktiva rregullohen prokurimet publike (per sektorin klasik dhe te ashtuquajtura kontrata sektoriale, „utilities“). Me direktivat, nga shtetet-anetare kerkohet me rregullativa kombetare t’i pajtojne rregullat per prokurime publike. Jane specifike pragjet e vlefshmerise, edhe si parimet e konkurrences dhe mosdiskriminimit. Ne kontekst te lartepermendures, Komiteti keshilledhenes ka autoritet ne pjesen e monitorimit te zbatimit, perputhjes dhe sigurimit te rregullave mosdiskiminuese, edhe si ne eksponimin e praktikave qe mund te jene te dobishme per te gjithe. Komiteti per prokurime (Komiteti keshilledhenes ku krijohen rregullat per prokurime publike – Direktivat e BE-se – dhe ku analizohen gjendjet, pervojat, dhe jepen propozime per permiresim te gjendjeve) eshte i themeluar si rezultat i nevojes nga respektimi i kontrates. Sipas natyres se tyre, sot, prokurimet publike paraqesin relacion dhe kontakt i sektorit publik me sektorin privat, nepermjet blerjes se mallrave, puneve dhe sherbimeve te


3

nevojshme, per realizim te qellimeve te tyre funksionale3. Nepermjet prokurimeve publike realizohet sipermarrja, nepermjet komunikacionit te sektorit privat me sektorin publik. Ne qofte se fillohet me kete, prokurimet publike perkasin ne gamen e drejtesise private dhe publike, duke perfshire ne vete aspekte komplekse qe jane te lidhura me fusha te ndryshme juridike: e drejta administrative (duke e perfshire edhe e drejta e antikorrupsionit), dhe e drejta private, tregtare dhe obligatore (duke i perfshire edhe aspektet e

sipermarrjes). Brenda, ne korpusin pozitiv juridik, prokurimi publik fillon nga E drejta administrative (drejtuese). Kjo vecanerisht e shpjegojme me faktin qe procedura fillon dhe kalon neper fazat qe vijojne: - Planifikim, sigurim i mjeteve, procedura per dhenie te Kontrates per prokurim publik (nepermjet pergatitjes dhe publikimit), zgjedhje e ofertes me te mire, mbrojtje ligjore e se drejtes nga prokurimi publik mbi proceduren. Aspektet administrative te fazave te permendura me pare nga procedura, jane specifike dhe nepermjet asaj qe udheheqesit, themeluesit te procedures (keta qe e krahasojne), mbeshtetin ne dispozitat materiale-juridike te Se drejtes administrative dhe procedurave te percaktuara me dispozitat nga Procedura administrative. Gjithashtu, jane e pakundershtueshme aspektet publike-juridike te kontabilitetit, punimit financiar (ne pjesen e planifikimit te mjeteve), deri te monitorimi dhe kontrolli i kryerjes, qe kane aspekte administrative dhe jane pjese nga E drejta administrative, domethene Procedura administrative. Dhe nga aspekti i statusit te subjekteve qe jane te detyruar ta zbatojne Ligjin per prokurime publike, eshte i qarte aspekti administrativ, duke pasur parasysh faktin qe ato jane te perfshira me dispozita nga fusha e se drejtes administrative.4 Nga ana tjeter, i pakundershtueshem eshte aspekti i marredhenies obligatore juridike te Kontrates per prokurim publik, e cila hyn ne pjesen e se drejtes obligatore. Procedura per dhenie te Kontrates per prokurim publik, nga aspekti i statusit te ofertuesve, eshte objekt i Ligjit per shoqata tregtare. Legjislacioni teknik eshte me i pranishem, dhe sot tendenca eshte ne drejtim te pranise te saj me te madhe ne sistemin e prokurimeve publike. Praktikisht, kjo do te thote se cdo faze nga procedura per prokurim publik eshte e perpunuar me akt te vecante (akte nenligjore, procedura, shabllone, formulare etj.), me qellim ne pjese te madhe, unifikim i situatave, fazave etj. Shume shpesh, gjate zbatimit te Ligjit per prokurime publike, shfaqet situate qe absolutisht nuk mund te identifikohet me zgjidhje te dhene ligjore. Me i shpeshte eshte qendrimi i ketyre qe jane te perfshire ne zbatimin e prokuirmeve publike, por vecanerisht subjektet e perfshira ne mbrojtjen juridike, ekspertet te sistemit, se pikerisht nderdisiplinarja dhe praktika e mire pune jane te nevojshme per zbatim te suksesshem te procedures se prokurimit publik. Duke e pasur parasysh trendin e rritur te prokurimeve publike, gjithku ne bote zvillohet

3 Prokurime Publike – Ma.Aneta Mostrova, Shkup 2011, fq.22 4 Prokurime Publike – Ma.Aneta Mostrova, Shkup 2011, fq.23

4

jurisprudence, praktike qe tenton ndaj unifikimit te modelave te ndryshme te ligjeve, derisa ne Bashkimin Evropian ajo realizohet me ndihme te Direktivave.5 Ne prokurimet publike eshte i pranishem parimi i subjektivizmit, parimi personal, edhe si parimi i veprimeve juridike, ne te cilat vjen deri te shpenzimi i mjeteve publike, me qe eshte e pranishme tendenca e racionalizimit te shpenzimit te mjeteve publike. Sipas natyres se tyre dhe qellimeve te dispozitave (ligjet per prokurime publike), prokurimet publike perkasin ne legjislacionin e antikorrupsionit, qe e nxit ligjshmerine dhe sjelljen e duhur ne shpenzimit te mjeteve publike, pastaj siguron konkurrence, mosdiskriminim dhe transparence te procedures dhe ndalim per negocim. Natyren juridike te prokuirmeve publike mund ta percaktojme si multidisiplinare. Ajo ne vet e permban nevojen per pjesemarrje te aftesive te ndryshme arsimore (e drejte, ekonomi, teknike, mjekesi etj.). Ne fakt, qellimi i zbatimit te procedures per prokurim publik eshte realizim i kontrates per prokurim, nepermjet procedurave dhe veprimeve te percaktuara, ne forme te rregulluar, dhe pastaj mbrojtje juridike dhe udhezime per korigjim te gabimeve te mundhsme ne proceduren. Dhe, perfundimisht, duke i monitoruar fazat zhvilluese ne kete fushe, prokurimet publike me shume formohen si fushe e vecante, por jo si nje dege e disiplines juridike. Koncepti i Prokurimit Publik ne Shqipёri ёshte i vjetёr dhe i ri njёkohёsisht. Ёshtё njё koncept i vjetёr pasi regullimet e para tё saj ligjore datёjnё qё nё mesin e viteve 30 dhe nё tё njёjёn kohё ёshtё i ri pas nuk ka kaluar tё gjitha fazat e evolucionit, sin ё vendet e tjera e Bashkimit Europian. Prokurimi public ndaloi sё ekzistuari nё Shqipёi nga mesi i viteve 40 dhe u shfaq sёrisht si koncept dhe si njё proces pas viteve 1990. Ky rrugёtim i prokurimit publik ёshtё e lidhur ngushtёsisht me historinё politike tё vendit.

Gjurmёt e para e kontratave publike nga administrimi shtetёror nё sipёrmarrёs privat, pёrmes njё procedure konkuruese, pёr blerjen e mallrave, shёrbimeve apo punёve, gjenden nё njё kapitull tё vecantё tё njё akti tё botuar nё Fletoren Zyrtare nё 22 Maj 1936. Nё kёtё kapitull pёrcaktohen llojet e kontratave tё lejuara nga administrimi public si dhe forma ligjore pёr tё hyrё nё kёto kontrata. Sipas nenit 19 tё kёtij akti, kontratat e dhёna nga administrate shtetёrore pёr nevoja tё saj pёr mallra, shёrbime, punime, shitje, si dhe koncensionet, do tё konsiderohen si ligjore vetem nё rastin kur ato jepen sipas proceseve tё mёposhtme: a) ankand publik; b) ftesё pёr ofertё ose c) marrёveshje private. Sipas kёtij akti, rregulla e pёrgjithёshme ёshtё qё kontratat jepen nga administrate shtetёrore sipas njё procesi publik tё ankandit psh. konkurs i hapur. Pёr mё tej, ky akt rregullon siuatёn dhe kushtet kur kontratat mund tё jepen duke i dёrguar njё ftesё pёr ofertё sipёrmarrёsve tё ndryshёm privatё nё mёnyrё qё tё marrin oferta nё lidhje me kontratat e synuara. Nё cdo rast, kjo lloj procedure konsiderohet si pёrjashtim, duke marrё nё konsideratё rregullin e pёrgjithshёm sic pёrshkruhet edhe mё sipёr, qё ёshtё ankandi publik. Me tej, nё kapitullin 21 tё kёtij akti parashikohen


5

rastet kur blerja e mallrave, shёrbimeve dhe punёve, mund tё kryhet pёrmes njё marrёveshje private. Dhёnia e njё marrёveshje private do tё thonte sё nuk kishte njoftim paraprak publik pёr objektin e kёsaj marёveshjeje. Tё dy nenet 20 dhe 21 tё kёtij akti parashikonin rastet e vecanta kur institucionet e administrimit publik lejoheshin jepnin njё marrёveshje private. Nenet e mёposhtme pasrashikonin procedurat qё duhej tё ndiqeshin pёr publikimin e njoftimit dhe pёr implementimin e ankandit publik apo ftesёs pёr proceduren e ofertёs. Nё mёnyrё interesante, kushtet pёr pёrzgjedhjen e njё prej procedurave tё prokurimit (qoftё me ankand publik si rregull i pёrgjithshёm, ose njё procedure mё pak transparente si ftesa pёr ofertё apo marrёveshja private), nё thelb kanё qёnё tё ngjashme me ato tё parashikuara nga legjislacioni aktual i prokurimit publik. Ndrsyhimi i lehtё konsiston mё tёpёr tek karakteri terminologjik sesa tek pёrmbajtja e rregullave.

Me adoptimin e sistemit komunist nё Shqipёri dhe duke konsideruar tiparet politike dhe ekonomike tё atij sistemi, nё vecanti nё regjimin e pronave, pёr njё periudhё afёrsisht prej 50 viteve, prokurimi publik ndaloi sё ekzistuar. Duke ndaluar sipёrmarrjen private, sistemi nuk lejonte konceptin e prokurimit publik, i cili nё thelb ёshtё njё kontratё midis njё subjekti publik dhe njё private. Nё vitin 1990, edhe pse kishte ende njё regjim komunist, Shqipёria po kalonte ndryshime politike. Nё kёtё kontekst, ka njё rikthim tё konceptit tё “privates”, e cila nё mёnyrё tё paevitueshme solli riprezantimin e konceptit tё “prokurimit publik”.

VKM nr. 400 i 17 Nentorit 1990 “Mbi blerjen dhe realizimin e shёrbimeve jashtё sektorit shtёtёror”, parashikonte se ndёrmarrjet dhe institucionet pёr plotёsimin e nevojave tё tyre, lejoheshin tё blinin mjetet e para, pajisjet, mallrat dhe materialet si dhe shёrbimet kundrejt pagesёs. Ky Vendim pёrmendte gjithashtu kriteret e vlerёsimit, tё cilat ishin ose cmimi i miratuar paraprakisht, ose cmimi me i ulёt, i vlerёsuar nga njё komision i krijuar brenda institucionit.6


6 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 400 i 17 Nëntorit 1990 “Mbi blerjen dhe realizimin e shërbimeve jashtë sektorit shtetëror”.

6

Njё vecanti e kёsaj faze ёshtё fakti se punёt (ndёritmet) publike nuk pёrmenden nga vendimet tё cilat parashikojnё procesin e dhёnies sё njё kontrate publike. Termi “Prokurim”, referuar blerjes sё tё mirave, punimve dhe shёrbimeve, pёrdoret pёr herё tё parё nga VKM nr. 467 mё 17 Gusht 1993 “mbi procedurat pёr prokurimin me fondet publike”. Ky vendim rregullon nё mёnyrё mё tё detajuar dhe tё plotё procedurat e prkurimit publik.7 Nё kёtё vendim, investimet pёrmenden pёr herё tё parё duke parashikuar se pёrzgjedhja e sipёrmarrёsve privatё pёr dhёnien e kontratave duhet tё bёhej pёrmes njё procesi publik prokurimi. Vendimi jep njё pёrcaktim tё qartё tё proceseve tё prokurimit dhe tё gjitha elementet e tij dhe thekson pёr herё tё parё procedura tё ndryshme tё prokurimit dhe kur ato duhej tё zbatoheshin. Rregullat pёr procedurat, afatet, vendosjen e komisioneve tё vlerёsimit gjithashtu parashikohen me detaje. Ky vendim merr njё rёndёsi tё madhe pёr kohёn, pasi ai ёshtё akti i parё normativ, i cili parashikon dhe rregullon plotёsisht, sistemin e prokurimit publik nё Shqipёri.

I.1.1 Ligji i parё i Prokurimit Publik nё Shqipёri

Edhe pse koncepti i prokurimit publik u riprezantua qё prej 1990, edhe nё vitin 1995 nuk kishte asnjё ligj mbi prokurimin publik nё Shqipёri, duke e lёnё njё kornizё ligjore tё paplotё. Duke konsideruar rёndёsinё mё tё madhe tё fituar nga prokurimi publik, vecanёrisht brenda kornizёs sё njё ekonomie tё hapur tregu, ishte e rёndёsishme tё ekzistonte njё ligh nё kёtё sektor. Nё kёtё kontekst, u hartua dhe miratua njё ligj mbi prokurimin publik. Ligji nr. 7971 mё 26 Korrik 1995 “Mbi prokurimin publik” u bazua mbi modelin ligjor te prokurimit tё tё mirave, punёve civile dhe shёrbimeve tё adoptuara nga ligji model UNCITRAL mbi prokurimin public (Komisioni i Kombeve tё Bashkuara mё Ligjin e Tregёtisё Ndёrkombёtare). Ky ligj krijoi terrenin e parë normativ mbi të cilat u mbështetën prakatikat e prokurimeve publike dhe me gjithë mangësitë dhe paqartësitë që përmbante, ka meritën e tij në sanksionimin e disa parimeve bazë të cilat do të ripërsëriteshin, përforcoheshin dhe plotësoheshin nga legjislacioni në zhvillim.8 Kështu, parimi i paanshmësisë, transparencës dhe mosdiskriminimit sanksionohen në nenin 1 dhe arritja e tyre përbën qëllim parësor të vetë ligjit krahas atij të efektshmërisë së përdorimit të fondeve publike të destinuara për realizimin e interesave publikë. Gjithashtu, rëndësi ka edhe dispozita atribuon prevalencë detyrimeve ndërkombëtare ndaj dispozitave të këtij ligji, dispozita që e njeh tenderin e hapur si rregull për proçedurat e prokurimit dhe tenderin e kufizuar, prokurimin e drejtpërdrejtë, tenderin me dy faza,prokurimin me anë të kërkesës për propozim ose kuotim, si përjashtim të këtij rregulli. Ky ligj parashikon edhe proçedurat ndërkombëtare për prokurimin me anë të tenderit të hapur ndërkombëtar dhe duke përcaktuar se, për qëllim arritjen e konkurrencës së 7 Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 467 më 17 Gusht 1993 “Mbi procedurat për prokurimin me fondet publike”. 8 Ligji nr.7971 dt.26.7.1995 “Mbi prokurimin Publik”.

7

efektshme dhe format e tjera të prokurimit publik që përmendëm duhet të zbatohen të njëjtat rregulla ë rregullojnë tenderin e hapur ndërkombëtar. Së fundi, ligji rregullonte edhe objektin dhe proçedurën e ankimit administrativ. Me gjithë rëndësinë e tij si një rregullim i parë i këtij sektori kaq të rëndësishëm, ky ligj paraqiste kufizime dhe mangësi të shumta, ndërkohë që instituti në fjalë po kthehej në një nga format më të rëndësishme të ushtrimit të funksionit publik nga ana e autoriteteve publike dhe artikulimeve të tyre. Megjithë sanksionimin e parimeve bazë që duhet të shoqërojnë proçedurën e prokurimit publik në të gjithë hallkat e tij, ligji ofronte hapësira të gjera për interpretim dhe diskrecion në favor të organeve publike, duke e zbehur edhe vetë qëllimin kryesor dhe duke shtruar pikëpyetje dhe dyshime mbi efektshmërinë e tij. Pas kёsaj, u miratua gjithashtu njё legjislacion dytёsor, si ai i Udhёzimeve tё Kёshillit tё Ministrave (UKM)nr. mё 1 Janar 1996 “Mbi Prokurimin Publik”, i ndryshuar dhe Vendimi i Kёshillit tё ministrave (VKM) Nr. 335 mё 23 Qershor 2000 “Rregullat mbi prokurimin publik”, i ndryshuar. Ky ka qёnё njё hap i hedhur drejt zhvillimit tё sistemit tё prokurimit publik nё Shqipёri. Qё prej 1995 deri mё 2006 ligji ka pёsuar shumё ndryshime tё diktuara nga dinamika e situatёs ekonomike nё Shqipёri, si dhe nga cёshtje tё hasura gjatё zbatimit tё ligjit nё vehtvete. Gjithёsesi, pavarёsisht ndrsyhimeve tё shumta tё ligjit dhe paketёs dytёsore ligjore, pёrgjatё njё periudhe prej mё shumё se 10 vitesh (1995-2006), korniza ligjore akoma mbetej shumё larg sё qёnurit nё tё njёjtёn linjё me Direktivat e BE-sё.

I.1.2 Hapat e para pёr pёrafrimit tё kornizёs tё prokurimit publik me Direktivat e Bashkimit Europian.

Impakti i Marrёveshjes sё Stabilizim Asociimit nё prokurimin publik

Nё vitin 2006 nevojitej njё ndryshim i kornizёs sё prokurimit publik, kryesisht pёr dy arsye: (i) korniza ligjore e prokurimit publik dhe cёshtjet e hasura nga zbatimi i tij nё praktikё dhe (ii) angazhimi i Shqipёrisё drejt integrimit nё BE. Nёnshkrimi nga ana e Shqipёrisё e Marrёveshjes sё Stabilizim Asociimit nёnkuptonte angazhimin dhe detyrimin pёr tё pёrafruar legjislacionin e brendёshme me legjislacionin Europian. Me specifikisht, angazhimi i Shqipёrisё nё fushёn e prokurimit publik nё vёshtrim tё MSA rrejdh nga nenet 70 dhe 74, sipas kёyre neneve, Shqipёria ndёrmerr nё fushёn e prokurimit publik, dy detyrime kryesore si mё poshtё:

Pёrafrimi i legjislacionit ekzistues tё Shqipёrisё me atё tё Komunitetit dhe zbatimin e tij efektiv; dhe

Hapja pёr dhёnien e kontratave publike bazuar tek mos-diskriminimi dhe reciprocitetit.

Bazuar nё nenin 70 tё MSA, pёrafrimi do tё kryhet mbi bazёn e njё program pёr tё cilin do tё bihet dakort midis Komisionit tё Komuniteteve Europiane dhe Shqipёrisё. Shqipёria do tё pёrcaktojё gjithashtu, nё marrёveshje me Komisionin e Komuniteteve

8

Europiane, modalitetet e monitorimit tё pёrafrimit tё legjislacionit dhe veprimeve qё do tё ndёrmerren pёr zbatimin e ligjit.

Nё vёshtrim tё detyrimeve qё do tё ndёrmerren nё MSA, duke marrё nё konsideratё objektivёn strategjike pёr tё qёnё njё Vend Anёtar i BE-sё dhe pёrgjegjёsia pёrfshinte nё kёtё objektiv edhe reformat sociale, ekonomike dhe legjislative, tё cilat janё nё proces zbatimi, Shqipёria ka miratuar njё qasje strategjike e cila rregullon detyrimet e ndёrmarra, duke patur nё konsideratё interesat dhe kapacitetet kombёtare.

Procesi i Integrimit Europian regullohet nё instrumentin e zbatimit sic ёshtё Plani Kombёtar pёr Integrimin Europian. Ky dokumnet adreson kryesisht procesin e pёrafrimit tё legjislacionit Shqipёtar me acquis, si njё detyrim i cili rrjedh nga MSA, duke monitoruar dhe pёrmisuar kornizёn legjislative dhe institucionale. Ky dokument pёrcakton prioritetet dhe kornizat pёrkatёse kohore pёr zbatimin e tyre: afatshkurtёr, afatmesёm dhe afatgjatё. Procesi i pёrafrimit tё legjislacionit tё prokurimit publik me Direktivat Pёrkatёse tё BE-sё dhe koha pёrkatёse pasqyrohet qartas nё kёtё dokument.

I.1.3 Ligji i ri mbi prokurimet publike dhe procesi i pёrafrimit tё tij.

Duke marrё nё konisderatё angazhimin e lidhur me prokurimin publik nё MSA, Shqipёria hartoi nё vitin 2006 njё project ligj pёr pёrafrimin e Direktivёs 2004/18/EC “mbi koordinimin e procedurave tё prokurimit publik pёr punё, mallra dhe shёrbime”. Ligji i rim bi prokurimin publik, i orientuar kёsaj here nga legjislacioni pёrkatёs i BE-sё, ndryshoi plotёsisht sistemin e prokurimit publik nё Shqipёri.

Ligji nr. 9643/2006 “mbi prokurimin publik” u miratuar nga Parlamenti Shqipёtar me 20 Nёntor 2006 dhe hyri nё fuqi nё 1 Janar 2007, duke abroguar nё kёtё mёnyrё ligjin e mёparshёm nr. 7971/1995 dhe tё gjithё dokumentacionin dytёsor. Udhёzimet dhe Dokumentet Standarte tё Tenderit u pregatitёn bazuar nё kёto dy pjesё legjislacioni. Kjo kornizё e re ligjore solli ndryshime thelbёsore nё sektor. para sё gjithash, ёsht me vlerё tё pёrmendet fakti sё ligji i ri parashikonte njё proces me tё detajuar dhe tё qartё tё prokurimit publik, duke nisur nga lёshimi i urdhrit tё prokurimit dhe mbyllja e ciklit me nёnshkrimin e kontratёs, duke pёrfshirё gjithashtu edhe dispozita tё ndryshme nё lidhje me ekzekutimin e kontratёs. Ligjet e reja pёrcaktonin shumё qartё parimin e trajtimit tё barabartё, parimin e mosdiskriminimit, parimin e transparencёs, parimin e vlerёs sё parave dhe parimin e mbrojtjes ligjore tё interesave tё operatorёve ekonomikё. Njё nga ndryshimet mё domethёnёse tnё ligjin e ri ishte pёrjashtimi i prokurimit direkt ngs lista e procedurave, pёrmes tё cilit duhej tё jepej njё kontratё publike. Pёr mё tepёr, ligji i ri prezantoi konceptin e “ofertёs sё ulёt jo normale”. Tё gjitha kёto cёshtje, tё parashikuara pёr herё tё parё nё ligjin e ri, pasqyronin dispozitat e Direktivёs respective 2004/18/EC.

Edhe pse korniza e re ligjore shёnoi njё hap tё rёndёsishёm drejt pёrafrimit tё legislacionit tё prokurimit publik me acquis komunitar, pёrafrimi nё kёtё fazё ishte

9

ende i pjesshёm. Ky pёrafrim i pjesshёm lidhet me faktorё tё ndryshёm tё cilat mund tё grupohen nё faktorё (i) politikё, (ii) ligjorё, dhe (iii) ekonomikё.

(i) Miratimi i ligjit tё ri ёshtё njё vendimmarrje politike; ndaj pёrmbajtja e ligjit ndikohet fuqimisht nga politika. I tillё ishte rasti i themelimit tё Avokatit tё Popullit pёr Prokurimin. Ky institucion jepej nga kompetencat ligjore, tё cilat vendoseshin mbi kompetencat e Agjensisё sё Prokurimit Publik tё asaj kohe (monitorimi i kompetencave dhe shqyrtimi i ankesave) dhe nё tё njёjtёn kohё ishte njё institucion, i cili dilte jashtё modelit tё parashikuar nga Direktiva e BE-sё.

(ii) Faktorёt ligjorё ndikuan pёrafrimin pёr dy arsye: sё pari implementimi i neneve tё caktuara tё Direktivёs kёrkonte ekzistencёn e legjislacionit tjetёr nё Shqipёri (i tillё si pёrdorimi i nёnshkrimeve elektronike) dhe sё dyti jot ё gjitha dispozitattё Direktivёs ishin tё detyrueshme pёr Shtetet Anёtare (tё tilla si pёrdorimi i procedurave tё dialogut konkuruese), ndёrsa disa nga dispozitat i adresoheshin nё mёnyrё strikte Shteteve Anёtare (tё tilla si detyrimi pёr botimit tё njoftimit tё kontratёs tё prokurimit publik nё nё Fletoren Zyrtare tё BE-sё.

(iii) Njё grup tjetёr i dispozitave tё Direktivёs nuk u konsideruan tё arsyeshme pёr tu implementuar pasi Shqipёria nuk ishte nё kushtet e favorshme ekonomike pёr ta bёrё kёtё (I tillё si rasti i “marrёveshjes kornizё).

Duke dhёnё njё pёrafrim tё pjesshёm me Direktivёn respektive BE-sё, gjatё periudhёs 2007-2014 korniza ligjore kaloi pёrmes ndryshimeve dhe pёrmisimeve tё ndryshme, me qёllim pёrafrimin e mёtejshёm.

Pas vёzhgimit tё zbatimit tё kornizёs sё re ligjore mbi prokurimin publik, nё Shtator 2007, Parlamenti i Shqipёrisё miratoi ligjin Nr. 9800/20079. Ligji konsistonte nё ndryshimin e kushteve pёr pёrdorimin e negociatёs si procedurё prokurimi pa publikim paraprak tё njoftimit tё kontratёs, duke pёrafruar nё kёtё mёnyrё plotёsisht nenin 33 tё ligjit Shqipёtar tё prokurimit publik me nenin 31 tё Direktivёs 2004/18/EC.

Nё dhjetor 2007, Parlamenti i Shqipёrisё miratoi disa amendamente tё Ligjit nr. 9643/2006 “Mbi prokurimin publik” i ndryshuar. Ky ligj Nr. 9855 me 26 Dhjetor 2007, prezantoi regulloret e reja mbi prokurimin e energjisё elektrike dhe tё hidrokarbureve. Ai prezantoi gjithashtu ex novo, konceptin e marreveshjes kornizё, duke kijuar nё kёtё mёnyrё kornizёn e pёrgjithёshme pёr tё hyrё nё kontrata tё vecanta pёr tё mirat qё do tё prokurohen pёrgjatё njё kornize kohore tё caktuar.

Pavarёsisht amendamenteve tё prezantuara deri nё vitin 2008, kishte akoma disa ceshtje tё rendёsishme tё cilat nuk ishin pёrshtatur me acquis. Nё mes tyre, mё tё rёndёsishmet lidheshin me sistemin e shqyrtimit; rregulloret specifike tё prokurimit nё sektorin e dobshmёrisё; dhe njё dispozitё e detajuar dhe e qartё merrёveshjeve

9 Ligji nr.9800 dt.10.09.2007 “Për Prokurimin Publik”.

10

kornizё. Pёr kёtё arsye nevojitej njё amendim tjetёr i ligjit 9463/200610. Ky ligj pёrcaktonte pёr herё tё parё njё organ tё vecantё pёr shqyrtimin e ankesave nё prokurimin publik, tё quajtur Komisioni i Prokurimit Publik, duke pёrafruar nё kёtё mёnyrё legjislacionin me Direktivёn respektive tё BE-sё. Institucioni i themeluar rishtazi morri nga Agjensia e Prokurimit Publik kompetencёn e shqyrtimit tё ankesave. Pёr herё tё parё, u prezantua gjithashtu edhe njё kapitull i vecante mbi prokurimin nё sektoret e dobishmёrisё, duke pёrafruar legjislacionin me Direktivёn 2004/17/EC “mbi koordinimin e procedurave tё prokurimit tё subjekteve qё operojnё nё sektorёt e ujit, energjisё, transportit dhe shёrbimeve postare”. U prezantua edhё njё nen i vecanё mbi marrёveshjen kornizё. Tё gjitha amendamente e listuara mё sipёr janё njё hap para pёrafrimit me Direktivat respektive tё BE-sё. Ёshtё me vlerё tё pёrmendet fakti se ligji i prokurimit publik po pёrafrohet jo vetёm me Direktivёn qё rregullon prokurimin nё sektorёt klasik (sic ka ndodhur qё prej vitit 2006 deri nё vitin 2009), por gjithashtu edhe me dy Direktivat e tjera pёrkatёse: Direktiva e sektorit tё utiliteteve dhe Direktiva e rregullimeve,

Ligjet Nr. 10309 mё 22 Korrik 2010 dhe Nr. 22/2012 sollёn disa ndryshime, tё cilat nuk ishin domethёnёse nё termat e pёrafrimit tё acquis. Kompetenct e parё e riformuluar e Agjensisё sё Prokurimit Publik mbi monitorimin dhe hetimit administrative, ndёrsa e dyta ishte shumё teknike, duke hequr Komisionin e Prokurimit Publik nga varёsia e Kёshillit tё Ministrave dhe duke e vendour atё nё varёsi tё Kryeministrit11.

Nga fundi i vitit 2011, Ligji i Prokurimit Publik konsiderohej ende si pjesёrisht i pёrafruar me Acquis dhe nё disa aspekte shfaqte problem serioze. Nё kёtё kontekst, Ligji 131/2012 paraqiti ndryshimet me tё fundit tё Ligjit Nr. 9643/2006.

Ndryshimet konsistonin nё riformulimin e neneve ekzistuese dhe ndryshime teknike tё njё karakteri me thelbёsor tё atyre neneve.

Synimi i ndryshimeve tё fundit tё kornizёs ligjore tё prokurimit publik ishtё lehtёsimi i implementimit tё procedurave tё prokurimitm dhe nё tё njёjtёn kohё pёrafrimi i mёtejshёm me Direktivat e BE-sё.

Njё nga risitё e ligjit tё prokurimit publik ishte autorizmi pёr tё vazhduar njё procedurё tё prokurimit publik edhe nё rastin kur gjatё procesit tё vlerёsimit vetёm njё nga ofertat ka rezultuar e vlefshme. Para kёtyre ndryshimeve ligjore, pёr tё vazhduar procedurёn e prokurimit kёrkohej kualifikimi i tё paktёn dy ofertave tё vlefshme. Njё ndryshim i tillё pёrafron ligjin me direktivёn.

Njё risi tjetёr ishte ndryshimi i kornizёs institucionale. Avokati i Prokurimit u shfuqёzua pasi praktika tregoi se kishte njё mbivendosje detyrash midis tij dhe

10 Ligji nr.9463 dt.20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”. 11 Ligji nr.22 dt.1.03.2012 “Për disa ndryshime në ligjin nr.9643 dt.20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”.

11

Komisionit tё Prokurimit Publik pёrsa i pёrket shqyrtimit tё ankesave dhe midis tij dhe Agjensisё sё Prokurimit Publik pёrsa i pёrket monitorimit.

Pёr mё tej, duke synuar njё efikasitet mё tё lartё tё prokurimit public, dispozitat e reja do tё lejojnё implementimin e procedurave tё prokurimit pa patur nё gjendje fondet. Gjithёsesi kёto fonde do tё jenё tё disponueshme pёr Autoritetin Kontraktues nё momentin qё kontrata nёnshkruhet; ndryshe nёnshkrimi i kontratёs nuk lejohet.

APP ka rimarrё fuqinё pёr tё monitoruar procedurat e prokurimit public, por vetёm pasi kёro procedura tё jenё konkluduar me nёnshkrimin e kontratёs. Kёto ndryshime janё prezantuar pёr tё pёrmbushur rekomandimet e organizatave ndёrkombёtare dhe tё progres raporteve pёr pёrafrim tё mёtejshёm tё legjislacionit Shqipёtar me Direktivёn e BE-sё.

Neni, duke deklaruar “kriteret pёr pёrcaktimin e fituesit” ёshtё riformuluar dhe pёr ta afruar me Direktivёn 2004/18/EC. Riformulimi nuk deklaron vlerёsimin mbi kushtet monetare si njё metodё vlerёsimi. Ajo pёrcakton mё qartazi kriteret e cmimit me tё ulёt dhe ofertёs mё tё favorshme ekonomikisht. Detaje tё mёtejshme mbi vlerёsimin sipas vlerёsimit tё ofertёs mё tё favorshme ekonomikisht pёrcaktohen nё rregullat e prokurimit publik Shqipёtar, miratuar nga legjislacioni dytёsor.

Njё ndryshim tjetёr i referohet ankesave rreth dokumentave tё tenderit dhe afateve qё duhen respektuar nё lidhje me kёto ankesa. Afatёt pёr dorёzimin e njё ankese tek Komisioni i Prokurimit Publik janё ndryshuar me qёllim pёrafrimin e ligjit me Direktivёn 2007/66/EC.

Ndryshimet e pёrshkruara tё ligjit janё ndjekur nga ndryshimet e legjislacionit dytёsor, VKM nr. 1 mё 10 Janar 2007 “Rregullat e prokurimit publik.”

Njё amendament tjetёr i LPP u miratua nё fund tё 2014. Synimi i amendamenteve dhe shtesave tё prezantuara nga ky ligj rrit mё tej eficensёn dhe efikasitetin e procedurave tё prokurimit publik, inkurajimi i operatorёve ekonomikё lokalё dhe tё huaj pёr tё marrё pjesё nё procedura e prokurimit publik dhe nё tё njёjtёn kohё tё pёrafrojё mё tej direktivat korrensponduese BE-sё. ndryshimet konsistojnё nё riformulimin e neneve ekzistuese dhe ndryshimet teknike tё njё karakteri mё thelbёsor tё kёtyre neneve.

Njё nga risitё e ligjit tё prokurimit publik ёshtё pёrjashtimi i kontratave tё punёsimit nga qёllimi i kёtij ligji. Kjo dispozitё vjen nё pёrputhje me Direktivёn 2014/24/EU, e cila pёr herё tё parё parashikon njё pёrjashtim tё tillё.

Njё risi tjetёr ёshtё heqja e kёrkesёs sё detyrueshme tё sigurisё sё ofertёs, duke e cuar kёshtu ligjin mё afёr dispozitave tё Direktivёs nё kёtё aspekt, pasi kjo e fundit nuk parashikon absolutish njё kёrkesё pёr siguri oferte.

Ndryshimet e fundit tё ligjit janё ndjekur nga ndryshimet nё legjislacionin dytёsor, i cili u rishqyrtua dhe riorganizua nё nёnё totalisht. Si e tillё, njё Vendim i Kёshillit tё

12

Ministrave, qё parashikonte rregulla mbi prokurimin publik u miratua dhe VKM e mёparshme nr. 1 mё 10 Janar 2007 “Rregulla mbi prokurimin publik” u shfuqizua12.

I.1.4 Prokurimi Elektronik

Nё Tetor 2007, me Vendimin nr. 659 Kёshilli i Ministrave miratoi rregullat mbi prokurimin publik nё Shqipёri, kёrkesat funksionale dhe ligjore pёr implementimin e procedurave tё prokurimit publik me mjete elektronike.

Nё kornizёn e masave drejt rritjes sё transparencёs dhe luftimit tё korrupsionit nё sistemin e prokurimit publik nё Shqipёri, siaps Vendimit tё Kёshillit tё Ministrave Nr. 45 mё 21.01.2009, tё gjitha procedurat e prokurimit publik kryhen pёrmes njё sistemi elektronik prokurimi.

Sistemi ofron njё pregatitje dhe administrim tё sigurt, efikas dhe transparent tё tё gjitha dokumenteve nё lidhje me tenderin, duke hequr tё gjitha punёt shkresore tё panevojshme dhe duke siguruar njё rrjedhje tё dhёnash tё sigurt pёrgjatё gjithё sistemit. Tё gjitha dokumentat e tenderit, nga njoftimi i kontratёs deri tek njoftimi i fituesit dhe me tej deri nё njoftimin e kontratave tё nёnshkruara, gjenden nё sistemin e prokurimit publik elektronik. Pёr mё tepёr, tё gjitha transaksionet, nisur nga shkarkimi i dokumentave deri nё dhёnien e ofertave me mjete elektronike, mund tё kryhen nё cdo kohё dhe kudo ndodhen operatorёt ekonomikё.

Sistemi elektronik i prokurimit publik zvogёlon kohёn e aplikimit, lehtёson dhe standartizon procesin e prezantimit me kushtet e tenderit. Kёshtu ajo garanton sekretin e ofertёs dhe nё kohёn e hapjes sё procedurave, lejon publikimin e njёkohёshёm tё ofertave.

Pёr mё tepёr, sistemi elektronik gjeneron raporte duke mundёsuar inspekte tё metejshme, monitorimin pas postimit tё procedurave dhe zgovёlimin e mundёsisё pёr deviacione korruptive. Nё kёtё mёnyrё ndёrtohet njё rrugё pёr tё ruajtur nё cdo kohё njё kopje tё tё gjitha tё dhёnave dhe tё gjitha veprimeve tё kryera. Regjistrimi automatik i transaksioneve bёhet nga njё server i vecantё i quatjur “Kutia e Zezё”, e cila ndodhet nё njё vend tёrёsisht tё ndryshёm nga server kryesor dhe nuk nuk mund tё hyjё asnjё nga asministratorёt e SPE.

Sistemi siguron pjesёmarrje mё tё lartё tё operatorёve ekonomik nё procedurat e prokurimit publik pasi ata mund ti dorёzojnё ofertat e tyre mё mjete elektronike, nga vendi i tyre i punёs dhe tё kenё informacione mbi procedurёn e prokurimit pёr tё cilin kanё aplikuar nё kohё reale, pa qёnё domosdoshmёrisht tё pranishёm tek Autoritetet Kontraktuese.

12 Vendim i Këshillit të Ministrave, nr.1, dt.10.01.2007 “Rregullat mbi Prokurimin Publik”.

13

Operatorёt Shqiptarё Ekonomikё tё regjistruar tek Qёndra Kombёtare e Regjistrimit tё Bizneseve gjithashtu mund tё reghistrohen nё sistemin e prokurimit publik. Pasi regjistrohen, ata kanё gjithmonё mundёsinё tё marrin pjesё nё procedurat e prokurimit publik dhe tё dorёzojnё ofertat e tyre elektronikisht. Operatorёt e huaj ekonomik duhet gjithashtu tё regjistrohen dhe tё pajisen me njё emёr pёrdoruesi dhe fjalkalim, nё mёnyrё qё tё hyjnё tek sistemi i prokurimit elektronik. Regjistrimi mund tё bёhet on-line duke u regjistruar si njё operator ekonomik, apo direkt tek Agjensia e Prokurimit Publik. Registrimi ёshtё i vlefshёm pёr ofertё nё tё gjitha procedurat e prokurimit publik tё shpёrndara nё Shqipёri nё cdo kohё.

Pёr mё tepёr asaj qё pёrmendet mё sipёr, pёrfitimet e pёrdorimit tё sistemit elektronik tё prokurimit maten edhe nё terma konkretё. Analiza e tё dhёnavё nё lidhje me limitimin e fondeve tё ruajtura nё procedurat elektronike pёr njё periudhё tre vjetore duke pёrdorur prokurimin elektronik tregon kursime nё buxhet prej 15% pёr vitin 2009, 12% pёr vitin 2010 dhe 20.1% pёr vitin 201113.

Numri i ofruesёve duke krahasuar procedurat shkresore me procedurat elektronike ёshtё rritur nga 2.3 nё 7.7 ofrues. Ky ёshtё njё nga impaktet mё tё fuqishme tё pёrdorimit tё sistemit tё prokurimit elektronik nё Shqipёri. Gjithёsesi, duhet tё vihet re sistemet me kontratё me shkrim tё tilla si sistemi i prokurimit elektronik, nuk janё njё zgjidhje e “kutisё sё zezё” ku dorёzohet njё kёrkesё prokurimi dhe njё kontratё del e paprekur nga dora njerёzore. Nё thelb tё tij, njё sistem i shkrimit tё kontratёs ka dy element: sistemi kompjuterik dhe njerzit qё e operojnё atё. Si e tillё, edhe pse pёrdoret sistemi i prokurimit elektronik, impakti njёrёzor duhet tё merrёt gjithnjё nё konsideratё.

Ligji nr.9643, datë 20.11.2006 "Për Prokurimin Publik"14 Përballe ketyre nevojave qe shtronte situata konkrete, detyrimeve qe lidheshin me harmonizimin e legjislacionit me ate europian dhe ne vecanti me ate pjese te acquis communautaire mbi tregun e perbashket komunitar, ne 20.11.2006, miratohet ligji nr.9643 “Per prokurimin publik”, I cili shfuqizon ligjin e siperpermendur. Ky ligj vjen disa muaj mbas nenshkrimit te Marreveshjes se Stabilizim Asociimit dhe eshte lehtesisht e imagjinueshme dhe e pritshme qe ne permbajtjen e tij do te ishte transmetuar dhe fryma qe vinte nga ky hap i Shqiperise drejt bashkesise europiane. Hyrja ne fuqi e ketij ligji u pasua dhe me akte nenligjore ne funksion te zbatueshmerise dhe efektshmerise se ligjit. Deri me sot ky ligj ka pesuar ndryshime nga ligje te mevonshme: ligji nr.9800, date 10.09.2007, ligji nr. 9855, date 26.12.2007, ligji nr. 10170, date 22.10.2009, ligji 10309, date 22.07.2010, ligji 22/2012 dhe ligji 131/2012.15

13 Raportet e APP, Shqipëri për vitet 2009, 2010, 2011. 14 Aspekte të së drejtës së biznesit në Shqipëri – Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku (Medisprint), 2013, fq.340 15 ligji nr.9800, date 10.09.2007, ligji nr. 9855, date 26.12.2007, ligji nr. 10170, date 22.10.2009, ligji 10309, date 22.07.2010, ligji 22/2012 dhe ligji 131/2012, “Për Prokurimin Publik”.

14

Gjate trajtimit te ketij ligji do te ndalemi dhe saktesojme efektet qe kane sjelle ne permbajtjen fillestare keto nderhyrje modifikuese te mevonshme te ligjvenesit. Ligji nr.9643, date 20..11.2006 “Per prokurimin Publik”16 ka per objekt percaktimin e parimeve dhe rregullave te pergjithshme te prokurimit pubik, rregullimin e organizimit dhe zhvillimit te ketyre procedurave, prokurimin elektronik, rregullimin e vecante ne lidhje me kontratat sektoriale, rishikimin dhe hetimin administrative, si dhe rregullimin e funksioneve dhe organizimin e organeve te ngarkuara per zhvillimin, mbikeqyrjen dhe rishikimin e procedurave te prokurimit publik. Ne lidhje me qellimet qe synohen te arrihen, ligjvenesi eshte shprehur ne menyre me te plote dhe me theks me te forte ne ato qe perbejne parimet kryesore qe duhet te ndiqen nga organet publike ne procedurat e prokurimit. Keto te fundit ngarkohen me detyren qe te realizojne efktshmerine dhe efikasitetin ne keto procedura, mireperdorimin e fondeve publike dhe uljen e shpenzimeve proceduriale, nxitjen e pjesemarrjes se operatoreve ekonomike dhe te konkurrences ndermjet tyre si dhe sigurimin e trajtimit te barabarte, jodiskriminues, transparences, integritetit dhe besimit publik. Riperseriten keto parime ne menyre te shprehur ne nenin vijues qe percakton se perzgjedhja e ofertave duhet te bazohet ne parimin e konkurrences, mosdiskriminimit, trajtimit te barabarte, transparences si dhe konfidencialitetit dhe do ti gjejme me tej ne dispozita qe rregullojne aspekte te ndryshme te ligjit. Objekti i LPP-se eshte mjaft I gjere duke perfshire ne te gjitha procedurat e prokurimit public, me perjashtim te atyre qe lidhen, sipas percaktimeve te ketij ligji. (i) me fushen e mbrojtjes dhe sigurise kombetare, (ii)masat e vecanta te sigurise qe kerkohen per zbatimin e kontratave publike ose diktohen nga interesat thelbesore te shtetit, (iii) blerja/qeraja e pasurive te paluajtshme, blerja, zhvillimi, prodhimi i programeve ose reklamave per transmetimin nga operatoret radiotelevizive, sherbimet e arbitrazhit/pajtimit, sherbimet financiare per shitjen, blerjen apo transferimin e titujve financiare, sherbimet e kerkimit dhe zhvillimit, rezultatet e te cilave shfrytezohen nga ate gjithe, sherbimet e parashikuara ne pjesen qe rregullon kontratat sektoriale, (iv) detyrimet qe rrjedhin nga marreveshje nderkombetare si dhe (v)kontratat e sherbimit te shpallura fituese mbi bazen e nje te drejte ekskluzive.17 Agjensia e Prokurimit Publik eshte organi qendror ne fushen e prokurimeve publike. Gama e prerogativave me te cilat ligji e vesh kete organ eshte mjaft e gjere. Mund ti permbledhim te gjitha keto kompetenca duke thene se ketij organi I eshte besuar veprimtaria rregulluese (ne kuader te propozimeve qe k ate drejte ti paraqese Keshillit te Ministrave mbi rregullat e prokurimit public si dhe te hartimit te pershtatjes se rregullores se saj te brendshme), veprimtaria promovuese dhe nxitese drejt permiresimit te praktikave te prokurimit public, veprimtari monitoruese ndaj 16 Aspekte të së drejtës së biznesit në Shqipëri – Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku (Medisprint), 2013, fq.341 17 Aspekte të së drejtës së biznesit në Shqipëri – Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku (Medisprint), 2013, fq.341-‐342

15

veprimtarise se autoriteteve kontraktore, veprimtari keshilluese dhe ndihmese ne favor te ketyre te fundit si dhe ajo sanksionuese. Ky organ ka per detyre te paraqese raport vjetor perpara Keshillit te Ministrave per funksionimin e pergjithshem te sistemit te prokurimeve ne shkalle vendi, te bashkepunoje me institucionet nderkombetare per ceshtje qe lidhen me prokurimin, te planifikoje dhe bashkerendoje ndihmen teknike te ofruar nga vendet e huaja, te nxise dhe mbeshtese perdorimin e standarteve teknike kombetare dhe nderkombetare per pergatitjen e specifikimeve teknike.18 Ne menyre specifike I njihet e drejta ketij organi qe te vendose per perjashtimin e operatorit ekonomik nga pjesemarrja ne procedurat, ne ato raste qe parashikon ligji (keqinformim, veprimeve korruptive, denime per vepra te caktuara penale, mospermbushje e detyrimeve kontraktuale, vendim te formes se prere te Komisionit te Autoritetit te Konkurrences per marreveshje ne oferta). LPP-ja, perpara ndryshimeve te pesuara nga ligji nr.10170, date 22.10.2009, e konsideronte APP-ne si organin me te larte ne fushen e prokurimeve. Perpara kesaj nderhyrjeje ne LPP, APP-se I ishte besuar edhe kompetenca e shqyrtimit administrative te ankesave, competence kjo qe, me ligjin ne fjale, I ka kaluar organit me te ri te ketij organizimi, Komisionit te Prokurimeve Publike. Zhvendosja e kesaj competence drejt nje organi te ngritur vetem per kete qellim ka qene shprehje e hapave te ndermarre nga Shqiperia per pershtatjen e legjislacionit te fjele me ate komunitar. Per nje kohe te gjate praktika sipas te ciles Agjensia eshte organi qe pergatit dhe administron procesin dhe nga ana tjeter gjykon mbi ankesat eshte kritikuar dhe vleresuar si jo ne sintoni me qellimin qe duhet te permbushe ligji dhe sistemi I prokurimit te pergjithesi. Me ligjin e fundit nr.10309, date 22.07.2010, qe ndryshoi LPP-ne, kompetencat e APP-se pesuan ndryshime te metejshme, qe kishin per qellim shmangien e perplasjes dhe mbivendosjes se kompetencave te saj me ato te Komisionit te Prokurimit Publik. Keshtu, nese perpara kesaj nderhyrje ne ligj, APP-ja monitoronte raportet e dorezuara nga autoritetet kontraktore, te pakten cdo kater muaj, dispozita e ndryshuar parashikonte se APP-ja monitoronte mbarevajtjen e sistemit te prokurimit public nepermjet informacioneve te marra nga raportet periodike te autoriteteve kontraktore,organit qendror bleres dhe Avokatit te Prokurimeve, dhe se procedurat e monitorimit miratohen me vendim te Keshillit te Ministrave. Me pas me ndryshimet e fundit te pesuara nga ligji 131/2012, ne lidhje me funksionin monitories, ne kuader dhe te suprimimit te institucionit te Avokatit te Prokurimit, APP-ja aktualisht ushtron funksion monitories ndaj autoriteteve kontraktore vetem pas lidhjes se kontrates.

18 Aspekte të së drejtës së biznesit në Shqipëri – Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku (Medisprint), 2013, fq.345

16

I.1.5 Riprezantimi i konceptit tё prokurimit publik pas viteve 90.

Nё vitin 1990, edhe pse kishte ende njё regjim komunist, Shqipёria po kalonte ndryshime politike. Nё kёtё kontekst, ka njё rikthim tё konceptit tё “privates”, e cila nё mёnyrё tё paevitueshme solli riprezantimin e konceptit tё “prokurimit publik”.

VKM nr. 400 i 17 Nentorit 1990 “mbi blerjen dhe realizimin e shёrbimeve jashtё sektorit shtёtёror, parashikonte se ndёrmarrjet dhe institucionet pёr plotёsimin e nevojave tё tyre, lejoheshin tё blinin mjetet e para, pajisjet, mallrat dhe materialet si dhe shёrbimet kundrejt pagesёs. Ky Vendim pёrmendte gjithashtu kriteret e vlerёsimit, tё cilat ishin ose cmimi i miratuar paraprakisht, ose cmimi me i ulёt, i vlerёsuar nga njё komision i krijuar brenda institucionit.


Njё vecanti e kёsaj faze ёshtё fakti se punёt (ndёritmet) publike nuk pёrmenden nga vendimet tё cilat parashikojnё procesin e dhёnies sё njё kontrate publike. Termi “Prokurim”, referuar blerjes sё tё mirave, punimve dhe shёrbimeve, pёrdoret pёr herё tё parё nga VKM nr. 467 mё 17 Gusht 1993 “mbi procedurat pёr prokurimin me fondet publike”. Ky vendim rregullon nё mёnyrё mё tё detajuar dhe tё plotё procedurat e prkurimit publik. Nё kёtё vendim, investimet pёrmenden pёr herё tё parё duke parashikuar se pёrzgjedhja e sipёrmarrёsve privatё pёr dhёnien e kontratave duhet tё bёhej pёrmes njё procesi publik prokurimi. Vendimi jep njё pёrcaktim tё qartё tё proceseve tё prokurimit dhe tё gjitha elementet e tij dhe thekson pёr herё tё parё procedura tё ndryshme tё prokurimit dhe kur ato duhej tё zbatoheshin. Rregullat pёr procedurat, afatet, vendosjen e komisioneve tё vlerёsimit gjithashtu parashikohen me detaje. Ky vendim merr njё rёndёsi tё madhe pёr kohёn, pasi ai ёshtё akti i parё normativ, i cili parashikon dhe rregullon plotёsisht, sistemin e prokurimit publik nё Shqipёri.

17

1.2 PROKURIMET PUBLIKE –KONTRATA AMINISTRATIVE ME E PERDORUR

Prokurimet publike jane kontratat administrative te zakonshme, me te perdorura nga administrata publike shqiptare, por qe ne te drejten shqiptare, nuk jane objekt i ndonje punimi juridik te dedikuar, edhe pse ne perdorim masiv dhe zhvillim te plote ne praktiken e administrates publike shqiptare. Ne parim, kontratat e prokurimit publik, si te gjithe kontratat e tjera administrative, i binden rregullave te pergjithshrne rreth kontratave administrative, vecanerisht per sa i perket perkufizimit, lidhjes, ekzekutimit dhe gjykimit te kontratave administrative, sic jane analizuar dhe paraqitur ne kete punim. Kjo per arsye se Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik" i cileson kontratat e prokurimit publik, ne Nenin 3/2 tg tij, si kontrata publike, per rrjedhoje, kontrata me karakter administrativ. Ne baze te Nenit 124 te Ligjit Nr. 44/2015, date 30.04.2015 "Kodi i Procedurave Administrative", sipas te cilit, "Per ceshtjet e parregulluara shprehimisht nga ky Kod per kontraten administrative, zbatohen dispozitat perkatese te Kodit Civil te Republikes se Shqiperise apo te parashikimeve te posacme ligjore", ketyre rregullave te pergjithshrne qe zbatohen per te gjithe kontratat administrative, perpos dispozitave te Kodit Civil, i shtohen edhe rregullat e posacme, ne rastin konkret, rregullat e parashikuara nga dispozitat e Ligjit Nr. 9643, datg 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik". Per rrjedhoje, perpos rregullave te pergjithshrne rreth kontratave administrative, vecanerisht per sa i perket perkufizimit, lidhjes, ekzekutimit dhe gjykimit, sic jane shpjeguar pergjate ketij punimi, kontratat e prokurimit publik rregullohen nga Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik"19. Kontratat e prokurimit pubik, si kontrata me karakter administrativ, jane rregulluar nga ligji shqiptar qe me Ligjin Nr. 7971, date 26.07.1995 "Për Prokurimin Publik". Megjithate, pergjate viteve, fusha e prokurimeve publike ka qene gjithmone objekt ndryshimesh dhe reformash, kryesisht te inspiruara nga e drejta e Bashkimit Europian. Me miratimin e Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ne zbatim te MSA, filloi nje epoke ndryshimesh te vazhdueshme ne fushen e prokurimeve publike, ne kuader te perafrimit te ligjit shqiptar me te drejten e Bashkimit Europian, gje qe nuk i jep stabilitet kesaj lende. Pothuajse te gjithe ndryshimet qe i jane bere Ligjit Nr. 9643, datg 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", dhe qe jane te shumta, perbejne perafrime te legjislacionit rreth prokurimeve publike me direktivat europiane 18/2004, date 31.03.2004 "Per koordinimin e procedurave te prokurimit per shpalljen fituese te kontratave publike per pune, furnizime dhe sherbime" dhe 17/2004, date 31.03.2004 "Per koordinimin e procedurave te prokurimit te subjekteve qe veprojne ne sektoret e ujit, te energjise, te transportit dhe sherbimet postare". Ndryshime te tjera priten ne legjislacionin shqiptar rreth prokurimeve publike, per arsye se edhe pse jo nepermjet krijimit dhe miratimit te nje Kodi europian rreth prokurimeve publike, sic ishte shprehur deshira, direktiva 18/2004, date 31.03.2004 eshte shfuqizuar dhe zevendesuar me direktiven europiane 24/2014, date 26.02.2014 "Per lidhjen e 19 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare – Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.288

18

prokurimeve publike", dhe direktiva 17/2004, date 31.03.2004 eshte shfuqizuar dhe zevendesuar me direktiven europiane 25/2014, date 26.02.2014 "Per lidhjen e prokurimeve publike nga subjektet qe operojne ne sektoret e ujit, energjise, transportit dhe sherbimeve postare". Ne kete drejtim, vete Neni 8 i Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", i emertuar "Detyrimet nderkombetare ", parashikon se "Ne rast se ky ligj bie ndesh me nje detyrim qe shteti ka ne baze te nje marreveshjeje me nje ose me shume shtete te tjera apo me nje organizate nderkombetare, atehere zbatohen dispozitat e marreveshjes ne fjale. Ne te gjitha rastet e tjera, procedurat e prokurimit publik i nenshtrohen ketij ligji". Ne keto kushte, Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik" bazohet ne direktivat e Bashkimit Europian 17/2004 dhe 18/2004, date 31.03.200420.. Perkufizimi i kontratave te prokurimit publik jepet nga Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik". Ne baze te Nenit 3/2 te ketij ligji, jepet si fillim nje perkufizim i pergjithshem i kontratave te prokurimit publik, te cilat jane, sipas kesaj dispozite, "kontratat me shperblim, te lidhura nepermjet shkembimit te komunikimit me shkrim, ndermjet nje apo me shume operatoreve ekonomike dhe nje ose me shume autoriteteve kontraktore, qe kane si objekt kryerjen e punimeve, furnizimin e mallrave dhe sherbimeve, ne perputhje me kete ligj". Ne perkufizimin e kontratave te prokurimit publik, Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", vazhdon duke shtuar elemente te vecanta sipas llojit te prokurimit publik. Keshtu, sipas Nenit 3/7 te ketij ligji, prokurimet e puneve publike jane "kontratat publike, qe kane objekt realizimin, projektimin dhe realizimin e punimeve apo te punes ose realizimin me cfaredo mjeti te nje pune, qe perputhet me kerkesat e percaktura nga autoriteti kontraktor". Neni 3/9 i ligjit shton perkufizimin e punimit, si vijon: "Punim eshte perfundimi i ndertimit ose i veprave civile, qe permbushin nji funksion ekonomik ose teknik". Per sa i perket prokurimeve te furnizimit me mallra, Neni 3/6 i ligjit i perkufizon si "kontratat publike, qe kane objekt blerjen, blerjen me pjese ose me keste, qirane me ose pa mundesi blerjeje te mallrave ", duke specifikuar, ne rast dyshimi, se "Nje kontrate publike, qe ka objekt furnizimin me mallra dhe qe perfshin ne menyre dytesore edhe vendosjen dhe instalimin, vleresohet si "kontrate publike furnizimi", nese vlera e mallrave e tejkalon vleren e vendosjes apo instalimit". Neni 3/7 e perkufizon mallin si "cdo gje materiale me vlere ekonomike". Ndersa per prokurimet e sherbimeve, Neni 3/5 jep perkufizimin si vijon: "Kontratat publike per sherbime jane kontratat publike qe kane objekt kryerjen e sherbimeve ", duke specifikuar, ne rast dyshimi, se "Kontrata publike, qe ka si objekt mallra dhe sherbime, vleresohet si kontrate publike per sherbime, nese vlera e sherbimeve ne kontrate tejkalon ate te mallrave ne te njejten kontrate. Kontratat publike, qe kane objekt sherbimet, por qe perfshijne edhe punime te lidhura ne menyre dytesore me objektin kryesor te kontrates, vleresohen kontrata publike per sherbime ".

20 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare – Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.289

19

Ne baze te ketyre dispozitave, ne menyre te pergjithshrne, kontratat e prokurimit publik jane kontrata te lidhura me shperblim, midis nje apo me shume operatoreve ekonomike dhe nje ose me shume autoriteteve kontraktore, dhe qe kane per objekt kryerjen e punimeve, furnizimin e mallrave dhe ofrimin e sherbimeve. Bazuar ne kete perkufizim te kontrates se prokurimit publik, rezulton se te gjithe llojet e prokurimeve publike, te puneve, te furnizimit me mallra dhe te sherbimeve, kane tre elemente te perbashket qe perbejne nocionin e kontrates se prokurimit publik dhe nga te cilet varet fusha e zbatimit te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik": se pari, elementi i paleve ne kontraten e prokurimit publik; se dyti, elementi i objektit te kontrates se prokurimit publik, dhe se treti, elementi i shperblimit ne kontraten e prokurimit publik.21 I.2.1 Palet ne kontraten e prokurimit publik Ne kontratat e prokurimit publik, "bleresi" eshte autoriteti kontraktor dhe "shitesi" eshte operatori ekonomik. Autoriteti kontraktor eshte ne parim nje organ publik, ndersa operatori ekonomik eshte ne parim nje person i se drejtes private. Megjithate, ne raste te vecanta, per te dy palet, mund te jete edhe anasjelltas, qe do te thote se autoriteti kontraktor mund te rezultoje formalisht nje person i se drejtes private dhe operatori ekonomik mund te jete nje organ publik. Ne keto kushte, nga percaktimi i qarte i subjekteve qe kane cilesine e autoritetit kontraktor dhe te operatorit ekonomik, do te varet edhe fusha e zbatimit te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik". Per rrjedhoje, eshte e nevojshme qe te procedojme me identifikimin konkret ne kontratat e prokurimit publik te autoritetit kontraktor dhe te operatorit ekonomik.22 I.2.1.1 Autoriteti kontraktor Konform llogjikes se direktivave europiane, Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ka nje koncept mjaft te gjere te nocionit te autoritetit kontraktor. Neni 3/14, germa a), i ketij ligji, percakton se "14. Autoritet kontraktor eshte cdo ent, qe i nenshtrohet ketij ligji per zbatimin e kontratave te tij publike. Keto ente jane: a) institucionet kushtetuese, institucionet e tjera qendrore, institucionet qendrore te pavarura dhe njesite e qeverisjes vendore;...". Per rrjedhoje, ne baze te kesaj dispozite, organet publike kushtetuese (Kuvendi, Keshilli i Ministrave, Avokati i Popullit, Presidenti i Republikes, Gjykata Kushtetuese, Prokuroria, Kontrolli i Larte i Shtetit, etj), organet publike te qeverise qendrore (Ministrite, organet publike ne varesi, etj), organet publike te qeversie vendore (bashkite, qarqet, etj), si dhe organet publike te pavarura (Komisioneri per te Drejten e Informimit dhe Mbrojtjen e te Dhenave Personale, Komisioneri per Mbrojtjen nga Diskriminimi, etj), te gjithe mund te kene cilesine e autoritetit kontraktor. Per rrjedhoje, te gjithe keto organe publike, nga momenti qe blejne mallra, sherbime apo kerkojne te kryejne realizimin e punimeve te caktuara, jane te detyruar qe te procedojne nepermjet procedures

21 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.290 22 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.290-‐291

20

perzgjedhese te prokurimit, ne baze te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", dhe kontrata eventuale qe do te lidhin, do te kete cilesine e nje kontrate administrative prokurimi publik. Kjo dispozite e Nenit 3/14 te ligjit, vazhdon me germen b), sipas se ciles, mund te kete cilesine e autoritetit kontraktor, cdo ent qe ploteson kushtet si vijojne: "i) themeluar per te ndjekur nje interes te pergjithshem dhe me karakter joekonomik apo tregtar; ii) i cili ka personalitet juridik; iii) i financuar kryesisht nga shteti, autoritetet rajonale apo vendore, ose nga ente te tjera publike apo i administruar prej tyre ose me nje bord administrativ, manaxherial apo mbikeqyres, ku me shume se gjysma e anetareve te tyre emerohen nga shteti, autoritetet rajonale ose vendore apo nga entet e tjera publike;". Kjo kategori nuk ka ekzaktesisht nje ekuivalent ne te drejten shqiptare, por eshte nje kategori e se drejtes europiane, qe kjo e fundit e quan "organizem te se drejtes publike". Ne kete kategori te organizmave te se drejtes publike, bejne pjese entet publike, qe njihen nga legjislacioni shqiptar, por kategoria e se drejtes europiane e organizmave te se drejtes publike duket se eshte edhe me e gjere se kategoria e enteve publike te ligjit shqiptar, per shkak se mund te perfshije edhe persona te se drejtes private, qe nuk kane per objekt veprimtari ekonomike apo tregtare, si per shembull nje organizate jofitimprurese sipas legjislacionit shqiptar. Per rrjedhoje, cilesine e autoritetit kontraktor mund ta kete edhe nje person juridik i se drejtes private, nese ploteson kushtet e germes b) te Nenit 3/14 te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik". Dispozita e Nenit 3/14 te ligjit, vazhdon me tej me germen c), sipas se ciles, mund te kene cilesine e autoritetit kontraktor "c) organizatat e formuara nga nje ose disa nga keto autoritete apo nga nje ose disa nga keto organe publike". Edhe ketu nuk behet dallim midis organizatave te se drejtes publike dhe organizatave te se drejtes private. Per rrjedhoje, cilesine e autoritetit kontraktor mund ta marre edhe nje person i se drejtes private qe eshte krijuar dhe themeluar nga organet publike kushtetuese, organet publike te qeverise qendrore, organet publike te qeversie vendore, si dhe organet publike te pavarura. Vetem per kontratat e prokurimit publik ne sektoret e sherbimit ujor, energjetik, te transportit dhe sherbimit postar, pervec organeve publike te percakuara si me siper ne baze te Nenit 3/14, germat a), b) dhe c) , Neni 3/14/1, germa b), i Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", shton se mund te kete cilesine e autoritetit kontraktor edhe nje sipermarrje publike. Kjo dispozite e perkufizon sipermarrjen publike si "...cdo sipermarrje, mbi te cilen autoritetet kontraktore, teparashikuara ne piken 14 [te shpjeguara me siper], mund te ushtrojne, drejtperdrejt apo terthorazi, nje ndikim dominues, per shkak te pronesise qe kane mbi te, pjesemarrjes se tyre financiare ne te apo nepermjet rregullave qe e qeverisin ate. Ndikim dominues vleresohet kur autoritetet kontraktore, te renditura ne piken 14 [te shpjeguara me

siper], drejtperdrejt apo terthorazi, ne lidhje me nje sipermarrje: i) kane shumicen I kapitalit te nenshkruar te sipermarrjes; ose; ii) kontrollojne shumicen e votave te lidhura me aksionet e leshuara prej sipermarrjes; ose iii) mund te emerojne me teper se gjysmen e trupit administrativ, menaxherial apo mbikqyres te autoritetit;". Per

21

rrjedhoje, nepermjet kesaj dispozite, rezulton qartesisht se ne kontratat e prokurimit publik ne sektoret e sherbimit ujor, energjetik, te transportit dhe sherbimit postar, ngsc plotesohet kushti i ndikimit dominues sipas kesaj dispozite, cilesine e autoritetit kontraktor mund ta marrin edhe persona te se drejtes private, si per shembull shoqerite tregtare qe operojne ne keto sektore. Perseri vetem per kontratat e prokurimit publik ne sektoret e sherbimit ujor, energjetik, te transportit dhe sherbimit postar. germa c) e Nenit 3/14/1, te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik". percakton ne perfundim se cilesine e autoritetit kontraktor mund ta kete edhe "c) cdo ent tjeter, qe nuk eshte permendur ne shkronjat "a" e "b"(te shpjeguara me siper) kur kryen njeren prej veprimtarive te parashikuara ne nenin 58/1 te ketij ligji ose kryen nje kombinim te tyre, mbeshtetur ne te drejtat e veganta apo ekskluzive, te dhena nga nje autoritet pergjegjes". Kjo eshte nje dispozite qe e zgjeron ne maksimum cilesine e autoritetit kontraktor, pasi per te marre kete cilesi, mjafton qe enti, i se drejtes publike apo i se drejtes private, i cili kryen veprimtari ne" sektoret e sherbimit ujor, energjetik, te transportit dhe sherbimit postar, te kete nje te drejte te vecante apo ekskluzive ne njeren apo ne disa nga keto sektore, si per shembull nje shoqeri tregtare qe nuk kontrollohet nga Shteti (pa ndikim dominues) dhe qe mban nje licence qe i jep te drejta te vecanta ose ekskluzive ne veprimtarite e sektoreve te sherbimit ujor, energjetik, te transportit dhe sherbimit postar. Kjo shoqeri tregtare do te kete cilesine e autoritetit kontraktor dhe per rrjedhoje, per blerjet qe do t'i duhet te beje, pergjate ushtrimit te kesaj veprimtarie, do te duhet te zbatoje procedurat perzgjedhese te prokurimit, ne baze te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", dhe kontrata eventuale qe do te lidhe, eventualisht me nje person tjeter te se drejtes private, do te kete cilesine e nje kontrate administrative prokurimi publik. Per rrjedhoje, te gjithe keto autoritete kontraktore si me siper, nga momenti qe blejne mallra, sherbime apo kerkojne te kryejne realizimin e punimeve te caktuara, jane te detyruar qe te procedojne nepermjet procedures perzgjedhese te prokurimit, ne baze te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", dhe kontrata eventuale qe do te lidhin, do te kete cilesine e nje kontrate administrative prokurimi publik. Ne keto kushte, analiza juridike tregon se Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ka nje koncept mjaft te gjere te nocionit te autoritetit kontraktor23.

I.2.1.2 Operatori ekonomik

Ne baze te Nenit 3/13 te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", operatore ekonomike "..jane te gjithe kontraktuesit, furnizuesit dhe sipermarresit e sherbimeve, pa bere dallim ndermjet tyre", dhe Neni 3/12 sakteson se "Kontraktues, furnizues dhe sipermarres i sherbimit eshte gdo person fizik, juridik apo ent publik ose grup personash dhe/ose organesh te tilla, qe ofrojne ne treg sipermarrjen e nje ose disa puneve, furnizimin me mallra ose sherbime". Per rrjedhoje, cilesine e operatorit ekonomik e kane ne radhe te pare personat e se drejtes private, qofshin keto persona fizike ose juridike. Ne baze te dispozitave te Nenit 3/12 dhe 3/13 te Ligjit Nr. 23 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.291-‐293

22

9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", edhe entet publike mund te kene cilesine e operatorit ekonomik.

Sic rezulton nga dispozita e Nenit 3/12 te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", operatoret ekonomike duhet te jene subjekte "qe ofrojne ne treg sipermarrjen e nje ose disa puneve, furnizimin me mallra ose sherbime". Keshtu, cilesia e operatorit ekonomik vjen nga aftesia per te ofruar ne nje treg ku ka konkurrence sipermarrjen e puneve, furnizimin me mallra ose sherbime. Per rrjedhoje, nese kontraktuesi privat me te cilin organi publik do te lidhe nje kontrate prokurimi, per arsye te natyres se vecante te veprimtarise se tij, ose per arsye te kushteve ne te cilat ai e ushtron kete veprimtari, nuk vepron ne nje treg te konkurrueshem, atehere ky kontraktues privat nuk mund te kete cilesine e operatorit ekonomik dhe Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik" nuk ka pse te zbatohet. Nese kontraktuesi privat nuk vepron ne nje treg te konkurrueshem, nese nuk ka konkurrence, per arsye te natyres se vecante te veprimtarise se tij, ose per arsye te kushteve ne te cilat ai e ushtron kete veprimtari, atehere nuk ka asnje arsye qe te zbatohet Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik”. Ky eshte nje rast shume i rralle qe mund t'i perkase hipotezes kur nje kontraktues privat ka ose mban nje te drejte ekskluzive per territorin e Republikes se Shqiperise per te kryer veprimtarine ose sherbimin, apo furnizuar mallin e kerkuar nga autoriteti kontraktor.

Pervec kategorise se enteve publike, pyetja qe mund te shtrohet eshte nese cilesine e operatorit ekonomik mund ta kete nje organ publik i qeverisjes qendrore ose vendore? Per sa i perket Nenit 3/12 te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ky i fundit duket se nuk e kufizonnje gje te tille, sepse shprehet se "Kontraktues, furnizues dhe sipermarres i sherbimit eshte cdo person... juridik... " nga momenti qe ofron "...ne treg sipermarrjen e nje ose disa puneve, furnizimin me mallra ose sherbime". Per rrjedhoje, duke u shprehur se cilesine e kontraktuesit,furnizuesit dhe sipermarresit te sherbimit, keshtu te operatorit ekonomik, mund ta kete "cdo person juridik", pa bere dallime midis personave juridike te se drejtes private dhe personave juridike te se drejtes publike, dispozita e Nenit 3/12 te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik" duket se pranon qe cilesine e operatorit ekonomik te mund ta kete edhe nje organ publik i qeverisjes qendrore ose vendore, me kusht qe te ofroje ne treg sipermarrjen e nje ose disa puneve, furnizimin me mallra ose sherbime. Rreth kesaj problematike, theksojme se GJDBE ne vendimin me numer ceshtje C-94/99, date 07.12.2000, ARGE Gewdsserschutz, ka vleresuar se sipas direktivave europiane rreth prokurimeve publike, nuk ekziston asnje parim apo rregull qe te ndaloje organet publike, per shkak te natyres se tyre publike, qe te marrin pjese si kandidate ose ofertues ne nje procedure perzgjedhese prokurimi. Per rrjedhoje, per GJDBE, nje organ publik mund te kete cilesine e operatorit ekonomik ne nje procedure perzgjedhese prokurimi. Megjithate, Neni 9 i Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ben nje perjashtim ne zbatimin e ketij ligji, per kontratat e prokurimeve te sherbimit te lidhura midis dy autoriteteve kontraktore ne baze te nje te drejte ekskluzive qe keto

23

autoritete kontraktore gezojne ne baze te ligjit. Nje zgjidhje e tille duket e llogjikshme, pasi nuk ka asnje nevoje dhe dobishmeri qe te zbatohen procedurat perzgjedhese te prokurimit sipas Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ne rastin kur per sherbimin e ofruar, per arsye interesi publik, ligji i ka dhene autoritetit kontraktor qe do te ofroje sherbimin te drejten ekskluzive te ofrimit te atij sherbimi.

Gjykata e Drejtesise se Bashkimit Europian, pergjate jurisprudences se saj rreth zbatimit dhe interpretimit te direktivave europiane rreth prokurimeve publike, ka dale ne dy perjashtime te rendesishme te cilesise se operatorit ekonomik, dhe qe per rrjedhoje, lejojne lidhjen e kontrates se prokurimit publik, pa qene nevoja qe te zbatohen procedurat perzgjedhese te direktivave europiane.

Se pari, nje perjashtim mjaft i rendesishem dhe interesant, per sa i perket cilesise se operatorit ekonomik, eshte krijuar nga jurisprudenca e kontratave in house te GJDBE. Dihet se direktivat e BE, ne baze te parimit te transparences, trajtimit te barabarte dhe te mosdiskriminimit, imponojne respektimin e procedurave dhe rregullave per njoftimin, publikimin dhe venien ne konkurrence, te kontratave te lidhura nga nje person publik (autoritet kontraktues) me nje person tjeter te se drejtes publike apo private, qe ka personalitet juridik te vecante nga autoriteti kontraktues. Per arsye te ndryshme qe kane te bejne me menyren e organizimit te autoritetit kontraktues, ndodh qe autoriteti kontraktues te ndaje disa funksione administrative nga te tjerat, duke krijuar nje person juridik tjeter te se drejtes publike apo te se drejtes private, te pajisur me personalitet juridik te vecante. Kur personi publik autoritet kontraktues ngarkon kete person juridik, publik apo privat, qe ai vete ka krijuar, me detyren qe te ekzekutoje sherbime te caktuara, ndodh qe te lidhin nje kontrate me objekt veprimtarine qe do te ushtroje (furnizim me mall, pune, sherbime, etj) personi juridik, te drejtat dhe detyrimet e paleve, si dhe pagesa e ketij personi juridik. Ne nje kontrate te tille, ne parim, dallohen karakteristikat e prokurimit publik, qe normalisht dhe per pasoje, sjellin zbatimin e direktivave europiane rreth prokurimit publik, ne lidhje me njoftimin, publikimin dhe venien ne konkurrence. Ne kete rast, GJDBE ka krijuar nje perjashtim per zbatimin e direktivave europiane rreth prokurimit publik, kur kontrata perben nje marreveshje te brendshme midis strukturave, qe edhe pse jane juridikisht te ndryshme, me personalitet juridik te vecante, ne fakt jane substancialisht te njejta.Keto kontrata qe i shpetojne rregullave te BE rreth prokurimit publik, quhen kontratat in house (kontratat brenda shtepise). GJDBE e ka pranuar kete perjashtim me vendimin me numer ceshtje C-107/98, date 18.11.1999 Teckal kunder Commune de Viano et Azienda Gas-Acqua Consorziada (AGAC) di Reggio Emilio, ku eshte shprehur se direktivat e BE mbi prokurimet publike, nuk zbatohen "ne hipotezen kur, se pari, personi publik ushtron mbi personin ne jjale [operatorin ekonomik] nje kontroll analog me kontrollin qe ushtron mbi strukturat e tij dhe se dyti, kur ky person [operatori ekonomik] kryen thelbin e veprimtarise se tij me personin apo personat publik qe e kane ne kontroll". Per rrjedhoje, nje kontrate e lidhur ne kete kontekst, nuk ka arsye pse t'i nenshtrohet rregullave europiane te konkurrences dhe te

24

trajtimit te barabarte, pasi ne te vertete, dy palet kontraktuese jane te lidhura me njera-tjetren nepermjet varesise dhe kontrollit te personit publik mbi personin tjeter juridik, te se drejtes publike apo private. Megjithate, GJDBE e ka bere mjaft te qarte qe nje perjashtim i tille nga cilesia e operatorit ekonomik dhe per rrjedhoje nga zbatimi i direktivave europiane rreth prokurimeve publike eshte teper i kufizuar, per arsye se duhet bere nje kontroll i rrepte i kushteve per te konsideruar qe jemi perballe nje kontrate in house. Keshtu, ne vendimin me numer cgshtje C-26/03, date 11.01.2005, Stadt Halle dhe te tjere, GJDBE ka vleresuar se "pjesemarrja minoritare e nje ndermarrje private [operatori ekonomik] ne kapitalin e nje shoqerie ku eshte pjesemarres edhe autoriteti kontraktor nuk nenkupton ne asnje menyre qe ky autoritet kontraktor te ushtroje mbi ate ndermarrje private [operatorin ekonomik] nje kontroll analog me kontrollin qe ushtron mbi strukturat e tij". Ne rastin kur nje perjashtim i tille pranohet, per rrjedhoje GJDBE konsideron se nuk kemi te bejme me nje operator ekonomik, por ne te vertete behet fjale per nje kontrate in house, rregullat e direktivave europiane rreth prokurimit publik nuk zbatohen. Konsiderata e ushtrimit te kontrollit te organit publik mbi personin juridik, publik apo privat, ne cilesine e operatorit ekonomik, justifikon rregullin se ato duhet te kontraktojne pa respektuar rregullat europiane te transparences, mosdiskriminimit, trajtimit te barabarte dhe te konkurrences. Ne te drejten shqiptare, jane te gjitha mundesite, madje nje gje e tille mund te perbeje edhe detyrim, qe i njejti perjashtim mbi cilesine e operatorit ekonomik qe rezulton ne lidhjen e nje kontrate in house, te merret ne konsiderate ne zbatimin e Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik".

Perjashtimi i dyte nga cilesia e operatorit ekonomik, dhe per rrjedhoje nga zbatimi i rregullave perzgjedhese te prokurimit sipas direktivave europiane, rezulton ne hipotezen kur dy ose me shume organe publike organizohen nepermjet nje kontrate per menaxhimin e perbashket te nje sherbimi publik. GJDBE e ka pranuar kete perjashtim me vendimin e quajtur vendimi Hamburg, me numer ceshtje C-480/06, date 09.06.2009, Komisioni kunder Gjermanise, sipas te cilit perjashtohen nga zbatimi i rregullave perzgjedhese te prokuirmit sipas direktivave europiane disa kontrata qe kane per objekt bashkepunimin midis dy ose me shume organeve publike me qellim menaxhimin e perbashket te nje sherbimi publik, me kusht qe se pari, kontrata te kete per objekt nje bashkepunim qe nenkupton kryerjen ne menyre te perbashket te nje veprimtarie sherbimi publik, dhe se dyti, bashkepunimi duhet te udhehiqet nga interesa publike dhe jo nga interesa financiare. Rreth kesaj jurisprudence, Komisioni Europian ka shpjeguar ne Dokumentin e Punes se Sherbimeve te Komisionit Europian, date 04.10.2011 [SEC (2011) 1169 final] "Per zbatimin e ligjit te BE-se per prokurimin publik ne marredheniet ndermjet autoriteteve kontraktuese ("bashkepunimi publik-publik")", se "Sipas vendimit Hamburg, bashkepunimi do te synoje per te siguruar bashkerisht ekzekutimin e nje misioni sherbimi publik qe te gjithe partneret publike duhet te kryejne. Ky ekzekutim i perbashket karakterizohet nga pjesemarrja dhe detyrimet reciproke te partnereve kontraktuale, duke guar ne sinergji reciproke. Kjo nuk do te thote se secili partner publik merr pjese ne menyre te barabarte ne realizimin e misionit. Bashkepunimi

25

mund te bazohet ne nje ndarje te detyrave ose ne nje shkalle specializimi te caktuar. Megjithate, kontrata duhet te sherbeje per nje qellim te perbashket, domethene ekzekutimin e perbashket te se njejtes detyre. Shembull: nese partneret publike ndajne me kontrate menaxhimin e mbeturinave, detyrat kryesore mund te ndahen ne ate menyre qe njeri organ publik siguron mbledhjen e mbeturinave dhe organi publik tjeter siguron djegien e mbeturinave. Nje lexim i pergjithshem i praktikes gjyqesore sugjeron se marreveshja duhet teperfshijeformen e nje bashkepunimi te vertete, ne krahasim me nje kontrate normale publike, ku njera pale kryen nje detyre te percaktuar kunder shperblimit... Bashkepunimi eshte i bazuar ne konsiderata qe kane lidhje me arritjen e objektivave te interesit publik. Keshtu, ne qofte se ky bashkepunim mund te permbaje dhe te percaktoje te drejtat dhe detyrimet e ndersjella te organeve publike, ai nuk mund te perfshije transferta financiare mes partnereve publike te ndryshme nga ato qe korrespondojne me kompensimin e shpenzimeve reale te bera per punet/sherbimet/furnizimet: ofrimi i sherbimeve kundrejt shperblimit eshte nje karakteristike e prokurimeve publike dhe qe i nenshtrohet rregullave te BE mbi prokurimin publik". Ne te drejten shqiptare, jane te gjitha mundesite, madje nje gje e tille mund te perbeje edhe detyrim , qe i njejti perjashtim mbi cilesine e operatorit ekonomik qe rezulton nga lidhja e nje kontrate "bashkepunimi publik-publik", te merret ne konsiderate ne zbatimin e Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik". Theksqjme se Neni 121 i Ligjit Nr. 44/2015, date 30.04.2015 "Kodi i Procedurave Administrative", i emertuar "Kontrata administrative ndermjet organeve publike " ka parashikuar shprehimisht se "Organet publike mund te lidhin ndermjet tyre kontrata per rregullimin e marredhenieve per kryerjen & veprimtarive ne interes te perbashket".24

I.2.2 Objekti i kontrates se prokurimit publik

Kontrata e prokurimit publik lidhet per te permbushur nevojat e organit publik autoritet kontraktor. Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ka nje koncept te zgjeruar te objektit te kontrates se prokurimit publik, ne kuptimin e objektit material, qe do te thote duke iu referuar natyres se nevojes qe kerkohet te permbushet. Ne baze te ligjit, keto nevoja kane te bejne me kryerjen e punimeve, furnizimin e mallrave dhe ofrimin e sherbimeve. Objekti material i kontrates se prokurimit publik perdoret nga ligji rreth prokurimeve publike edhe per te percaktuar fushen e zbatimit te tij, pasi per disa raste, per shkak te objektit material te kontrates, ligji perjashton zbatimin e tij.25

24 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare – Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.293-‐298 25 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare – Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.298

26

I.2.2.1 Gjeresia e objektit material te kontrates

Ligji Nr. 9643, datg 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ne Nenin 3/2 te tij, jep nje perkufizim te objektit material te kontratave te prokurimit publik, i cili, sipas kesaj dispozite, ka te beje me "...kryerjen e punimeve, furnizimin e mallrave dhe sherbimeve...". Per rrjedhoje, prokurimet publike lidhen per t'iu pergjigjur nevojave te organeve publike ne kryerjen e punimeve, furnizimin e mallrave dhe ofrimin e sherbimeve.

Prokurimet e puneve publike. - Ligji Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", ne Nenin 3/7 te tij, i referohet prokurimeve te puneve publike si Kontratat per pune publike " dhe i perkufizon si "kontratat publike, qe kane objekt realizimin, projektimin dhe realizimin e punimeve apo te punes ose realizimin me gfaredo mjeti te nje pune, qe perputhet me kerkesat e percaktura nga autoriteti kontraktor". Neni 3/9 i ligjit jep edhe perkufizimin e punimit, si vijon: "Punim eshte perfundimi i ndertimit ose i veprave civile, qepermbushin njefunksion ekonomik ose teknik". Per rrjedhoje, behet fjale per realizimin (qe perfshin ekzekutimin), ose projektimin bashke me realizimin, te punimeve publike, qe i mundesojne organeve publike ushtrimin e veprimtarise se tyre. Per shembull, rikonstruksioni i nje godine ku ushtron veprimtarine organi publik, keshtu punimet per rikonstruksionin e zyrave, punimet per rikonstruksionin e nje shkolle publike/spitali publik, ose ndertimi i nje fjetine ne nje repart ushtarak, etj. Ne baze te Nenit 3/7 te lartpermendur, duhet te ekzistoje nje perputhje midis realizimit, ose projektimit dhe realizimit, te punimeve publike, me kerkesat e percaktura nga organi publik autoritet kontraktor. Ky kusht i perputhjes se realizimit, ose projektimit dhe realizimit, te punimeve publike, me kerkesat e percaktura nga organi publik autoritet kontraktor, rezulton nga jurisprudenca e GJDBE, me vendimin me numer ceshtje C-470/99, date 12.12.2002, Universale-Bau AG, sipas te cilit, autoriteti kontraktor duhet te nderhyje ne hartimin dhe ne ekzekutimin e kontrates duke specifikuar kerkesa precize ne lidhje me punimet. Me vendimin me numer ceshtje C-451/08, date 25.03.2010, Helmut Miiller GmbH, GJDBE ka saktesuar se per plotesimin e kushtit te perputhjes se realizimit, ose projektimit dhe realizimit, te punimeve publike, me kerkesat e percaktura nga organi publik autoritet kontraktor, duhet qe ky i fUndit te kete kryer veprime konkrete me qellim perkufizimin e karakteristikave te punimeve, ose te pakten, qe te ushtroje nje influence percaktuese ne realizmin dhe projektimin e punimeve. Ideja eshte qe autoriteti kontraktor te kete nje influence percaktuese ne natyren, realizimin dhe ekzekutimin e punimeve.26

Prokurimet e furnizimit me mallra. - Per sa i perket prokurimeve te furnizimit me mallra, Neni 3/6 i Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", i quan "Kontrata publike furnizimi" dhe i perkufizon si "kontratat publike, qe kane objekt blerjen, blerjen me pjese ose me keste, qirane me ose pa mundesi blerjeje te mallrave ". Ndersa Neni 3/7 i ligjit i perkufizon mallrat si "cdo gje materiale me

26 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.298-‐299

27

vlere ekonomike". Ketu behet fjale per furnizimin me sendet qe administrata publike ka nevoje per ushtrimin e veprimtarise se saj. Ketu hyjne vetem sendet e luajtshme dhe jo sendet e paluajtshme, pasi keto te fundit nuk jane pjese e perimetrit te zbatimit te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik". Furnizimi ne sende te luajtshme mund te konsistoje ne blerje ose ne marrje me qira te sendeve te luajtshme.27

Prokurimet e sherbimeve. - Prokurimet e sherbimeve, Neni 3/5 i Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", i quan "Kontratat publike per sherbime" dhe jep perkufizimin si vijon: "Kontratat publike per sherbime jane kontratat publike qe kane objekt kryerjen e sherbimeve". Ketu behet fjale per permbushjen e nevojave qe mund te kete administrata publike ne sherbime, qe variojne nga sherbimet e pastrimit deri ne sherbimet informatike. Sherbimet mund te jene te shumellojshme, variojne, si dhe ndahen ne sherbime materiale dhe ne sherbime intelektuale. Keshtu, organet publike mund te kene nevoje per sherbimin e ruajtjes dhe te sigurise se ambjenteve ku ushtrojne veprimtarine administrative publike, per sherbimin me furnizimin e shtypit te dites, per sherbimin e transportit, etj.28

Prokurimet me objekt material te perzier. - Prokurimi publik mund te kete objekt ne te njejten kohe punime dhe furnizime mallrash, ose sherbime dhe furnizime mallrash. Ne kete rast, kur objekti material i kontrates eshte I perzier, si duhet cilesuar kontrata e prokurimit publik?

Ne baze te Nenit 3/5 te Ligjit Nr. 9643, date 20.11.2006 "Per Prokurimin Publik", "Kontrata publike, qe ka si objekt mallra dhe sherbime, vleresohet si kontrate publike per sherbime, nese vlera e sherbimeve ne kontrate tejkalon ate te mallrave ne te njejten kontrate. Kontratat publike, qe kane objekt sherbimet, por qe perfshijne edhe punime te lidhura ne menyre dytesore me objektin kryesor te kontrates, vleresohen kontrata publike per sherbime ". Ndersa Neni 3/6 i ligjit percakton se "Nje kontrate publike, qe ka objekt furnizimin me mallra dhe qe perfshin ne menyre dytesore edhe vendosjen dhe instalimin, vleresohet si "kontrate publike furnizimi", nese vlera e mallrave e tejkalon vleren e vendosjes apo instalimit". Ne baze te ketyre dispozitave, zbatohen dy kritere per te dalluar llojin e prokurimit publik: ne rastin kur objekti material i kontrates sjell ne te njejten kohe mbi mallra dhe sherbime, atehere" percaktimi i llojit te prokurimit publik varet nga vlera respektive e mallrave dhe sherbimeve. Vlera me e larte do te percaktoje edhe llojin e prokurimit publik. Ndersa kur midis mallrave dhe sherbimeve jane parashikuar edhe punime, atehere duhet kerkuar se cili eshte objekti kryersor dhe dytesor i kontrates. Nese punimet jane dytesore, atehere prokurimi publik do te marre cilesimin e furnizimit te mallrave apo sherbimeve. Arsyeja per kete ndryshim ne kriterin perzgjedhes kur behet fjale per punime, ka te beje me faktin se vlera e prokurimeve te punimeve publike eshte shume e larte se sa vlera e furnizimit me mallra apo me sherbime. Per rrjedhoje, nese ligji do

27 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.299 28 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.299

28

te mbante kriterin perzgjedhes te vleres me te larte, atehere punimet do te prevalonin gjithmone, sepse kane pothuajse gjithmone vlere me te larte se mallrat apo sherbimet, pavarësisht se ne kontrate mund te jene dytesore.29

I.2.3 A ËSHTË PROKURIMI PUBLIK FORMË E PARTNERITETIT PUBLIK-PRIVAT?

Reforma menaxhuese e sektorit publik është një çështje e ditës në mjaft vende dhe do të vazhdojë të jetë derisa qeveritë do të vazhdojnë të kërkojnë mënyra për të modernizuar sistemet e tyre të administrimit publik, të përmirësojnë shpërndarjen e shërbimeve, tu përgjigjen presioneve të brendshme dhe të jashtme si dhe të përballen me sfidat e globalizmit. Kërkimi i metodave të reja për prodhimin dhe shpërndarjen e shërbimeve ka nxjerrë në pah koncepte të reja siç është psh. Menaxhimi i Ri Publik, i cili ndër të tjera fokusohet në përdorimin e mekanizmave të tregut të sektorit privat me qëllim sjelljen e ndryshimeve në menaxhimin e shërbimeve publike. Në thelb të kësaj filozofie qëndron hipoteza se orientimi i sektorit publik drejt tregut, përshtatja e mekanizmave të këtij tëfundit do të çojë drejt përmirësimit të raportit kosto-efiçencë, pa patur efekte anësore negative në objektivat e këtij sektori. Modernizimi i sektorit publik në fakt ka qenë një nga trendet kryesore të qeverive që prej vitete ’80 ndërsa Menaxhimi i Ri Publik ka qenë filozofia menaxhuese që ka karakterizuar reformat e sektorit publik të dekadave të fundit. Sektori publik është përballur gjithmonë e më shumë me rritjen e kostove. Për të zbutur këtë fenomen atij i është dashur jo vetëm të përshtasë metoda menaxhimi të huazuara nga ai privat por edhe të ftojë këtë të fundit në prodhimin apo shpërndarjen e shërbimeve publike, duke cuar në krijimin e atij që gjerësisht konsiderohet si Partneriteti Publik Privat. Treguesit kryesorë të performancës në një sistem ekonomik janë efiçenca dhe drejtësia (equity). Kjo ka qenë një nga arsyet kryesore të rendjes drejt mekanizmave të tregut të lirë edhe në rastin e prodhimit dhe shpërndarjes së shërbimeve publike. Nga ana tjetër duke qenë se mekanizmat e alokimit në tregun e lirë (dora e padukshme) mund të kenë dështuar dhe më pas është kërkuar ndihma dhe ndërhyja e qeverive për të përmirësuar keqshpërndarjen e burimeve, PPP është parë si një mënyrë për të ndërthurur avantazhet e të dy sektorëve, atij publik dhe privat.30 Ky partneritet erdhi jo vetëm si pasojë e kufizimeve në fondet publike përsa i takon investimeve por gjithashtu si pasojë e kërkesës për rritjen e cilësisë dhe eficencës së shërbimeve publike.

29 Kontratat Adminstrative ne te Drejtene Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015, fq.300 30Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve publike nëpërmjet partnertetit publik privat – David Likmeta, fq.7

29

Komisioni Europian përmes Guidës së tij për një Partneritet të suksesshëm Publik Privat (2003) ka identifikuar rolin e rëndësishëm të sektorit privat në skemat e PPP në disa aspekte dhe konkretisht

sigurimin e kapitalit shtesë , sigurimin e aftësive alternative menaxheriale dhe zbatuese sigurimine vlerës së shtuar ndaj konsumatorit dhe publikut identifikiminmë të mirë të nevojave dhe shfytëzimin optimal i

burimeve. Pavarësisht avantazheve të këtyre skemave paraqiten njëkohësisht edhe vështirësi në krijimin, zbatimin dhe menaxhimin e tyre pikërisht për shkak të kompleksistetit që i shoqëron. Fillimisht PPP u përfshi në prokurimin e aseteve infrastrukturore sociale dhe shërbimet jo-bazike. Më pas PPP u zbatuan gjithashtu në ndërtimin e banesave popullore, shëndetësi, energji, ujra, dhe përpunimin e mbetjeve urbane. Politikat mbi PPP u zhvilluan paralelisht me aftësinë e sektorit publik për të siguruar infrastrukturën nëpërmjet PPP-ve dhe më pas me krijimin dhe rishikimin e një kornizë rregullatore të përshtatshme për këtë bashkëpunim. Britania e Madhe konsiderohet si një ndër nxitësit kryesor të përfshirjes së sektorit privat, nëpërmjet prezantimit nga ana e saj të Inisiativës Finanaciare Private. Kjo inisiativë u përdor në të gjitha llojet e infrastrukturës dhe shërbimeve dhe tashmë përfaqëson 10 deri në 13% të të gjitha investimeve të këtij vendi në infrastrukturën publike; rreth 100 projekte të kësaj kategorie inisiohen apo përmbushen në vit. Qeveria australiane ka përdorur PPP për të siguruar një pjesë të infrastrukturës sociale; Irlanda i ka përdorur ato në infrastrukturën e transportit; Hollanda në banesat popullore si dhe projektet e rindërtimit urban;India në ndërtimin e autostradave;31 Japonia në tubacione e gazit; në Kanada 20% e infrastrukturës së re dizenjohet, ndërtohet dhe operohet nga sektori privat; Në vendet në zhvillim, gjithashtu përfshirja e sektorit privat nisi me privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore sipas programeve të caktuara për shkak të mungesës së kapacitetit menaxherial të qeverive apo me qëllim ndalimin e varësisë së ndërmarrjeve shtetërore nga ndihmat shtetërore. Sipas Deloitte, në Afrikë, midis viteve 1990 dhe 2004, afërsisht 14% e infrastrukturës së sektorit publik sigurohej nga PPP, kryesisht në sektorin e ujrave, energjisë, transportit. Partneriteti Publik Privat filloi të shfaqet atëherë kur projektet e ndërtimit u bënë më komplekse. Në qytete kjo hasej psh. në rastet e programeve multi funksionale të zhvillimit (banesa rezidenciale të ndërthurura me dyqane) apo në rastet e rindërtimit urban kur kompania private ofronte krijueshmërinë dhe impulsin tregtar për të cilin rajonet brenda qytetit kishin nevojë. Pjesëmarrja e sektorit privat në infrastrukturën e rrugëve dhe atë të ujrave është një dukuri më e hershme ndërsa gjithnjë e më shumë vihet re pranimi i përfshirjes së këtij

31 Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve publike nëpërmjet partnertetit publik privat – David Likmeta, fq.8

30

sektori në mbulimin e nevojave infrastrukturore dhe të shërbimit në një numër gjithnjë e më të madh sekorësh nga ai mjedisor deri në atë të kujdesit shëndetësor apo arsimit. Për sa më sipër mund të merret shembulli i Suedisë ku pas përfshirjes së sektorit privat në projektet e ndërtimit, më pas kompanitë private u lejuan të marrin pjesë gjithashtu në prokurimet publike të edukimit, kujdesit për moshën e tretë, kujdesit shëndetësor apo shërbimeve të tjera publike. Në këtë mënyrë janë shfaqur në praktikë një varietet i gjerë i partneritetit publik privat (PPP), ... një përpjekje e qëndrueshme dhe e koordinuar midis sektorit publik dhe atij privat, ku secili kontribuon në planifikimin dhe burimet e nevojshme me qëllim përmbushjen e objektivave të përbashkëta dhe të ndara.32 Në fakt po ti referohemi literaturës PPP është përkufizuar në mënyrë ë ndryshme nga akademikë, institucione publike apo organizata ndëekombëtare. Elementi qëndror që përshkron të gjithë këto përkufizime është bashkëpunimi; ndarja e përgjegjësive; ndarja e rrezikut dhe përfitimi I dyanshëm, ndjekja e objektivave të përbashkëta apo të ndara, investim i përbashkët. Disa prej përkufizimeve të gjetura në literature janë si më poshtë vijon: Reforma e menaxhimit: Termi "partneritet" përfshin marrëveshjen kontraktuale, marrëveshjet bashkëpunuese, aktivitetet e përbashkëta, të përdorura për zhvillimin e politikave, mbështetjes së programeve dhe shpërndarjes së programeve dhe shërbimeve qeveritare (Osborne 2000) Zhvendosja e rrezikut: Partneriteti public privat është një ndërmarrje ndërmjet sektorit public dhe atij privat, I ndërtuar mbi ekspertizën e secilit partner, ndërmarrje e cila përmbush në mënyrë më të mire nevojat publike nëpërmjet shpërndarjes së përshtatshme të buimeve, rrezikut dhe fitimit.(Carr, 1998) PPP është një marrëdhënie e cila konsiston në objektiva të ndara dhe/ose të përbashkëta si dhe një shpërndarje e roleve specifike dhe e përgjegjësive midis pjesëmarrësve, marrëdhënie e cila mund të jetë formale, joformale, kontraktuale apo vullnetare, midis dy apo më shumë palëve. Ekziston një investim i përbashkët në burime dhe si rrjedhojë edhe një ndarje e përbashkët e rrezikut, ndarje e autoritetit dhe të përfititmeve për të gjithë partnerët. (Lewis, 2002) Ristrukturimi: Një marrëveshje midis dy ose më shumë entiteteve, që i mundëson ata të punojnë në mënyrë të përbashkët në ofrimin e shërbimeve publike nëpërmjet objektivave të ndara apo të përbashkëta dhe në të cilën ndodhet një nivel i caktuar i ndarjes së autoritetit


31

dhe përgjegjësisë, investimit të përbashkët në burime, ndarje të rrezikut dhe përfitim të dyanshëm. (United Kingdom HM Treasury, 1998). Një partneritet është një marrëveshje midis dy ose më shumë palëve të cilat kanë rënë dakord të bashkëpunojnë nëpërmjet objektivave të ndara apo të përbashkëta dhe në të cilin ka ndarje të autoritetit dhe përgjegjësisë, investime të përbashkëta në burime, ndarje e përgjegjësisë dhe e rrezikut dhe në mënyrë ideale përfitim i dyanshëm. (Komisioni Europian, 2003). Termi "Partneritet publik privat" ka filluar të marrë një kuptim të gjerë, elementi thelbësor sidoqoftë, mbetet ekzistenca e një stili "partneriteti" në sigurimin e infrastrukturës në kundërshtim kjo nga ekzistenca e një marrëdhënieje thjesht si "furnizues"… Secila prej palëve ndërmerr përgjegjësi për një element të ndërmarrjes së përbashkët ose të dy palët marrin përgjegjësi të përbashkëta për secilin element…33 Një PPP përfshin ndarje të riskut,të përgjegjësisë dhe përfitimit, dhe ndërmerret në ato rrethana kur ka një vlerë në para edhe për taksapaguesit (The World Bank, 2003) Ndarja e pushtetit: Një përkufizim i partneritetit publik-privat është një marrëdhënie e cila përfshin ndarjen e pushtetit, të punës, mbështetjes dhe/ose informacionit me të tjerë me qëllim arritjen e objektivave të përbashkëta dhe/ose përfitim të dyanshëm. (Kernaghan, 1993). Në varietetin e gjerë të skemave dhe strukturave alternative të PPP ajo ç'ka është e rëndësishme është përzgjedhja e tyre duke i përshtatur në mënyrë të kujdesshme me karakteristikat e projektit konkret. Në literaturë bëhen disa dallime midis prokurimit publik/nënkontraktimit (contracting out), privatizimit dhe PPP, duke cilësuar nënkontraktimin dhe privatizimin si të vendosura në dy skaje të një segmenti që përfaqëson format e përfshirjes së sektorit privat në atë publik ndërsa vendos PPP-të diku në mes të këtyre dy skajeve. Në rastin e nënkontraktimit sektori privat përfshihet pjesërisht në sigurimin e një shërbimi që më parë ofrohej nga vet ai publik. Në këtë rast ka një transferim shumë të vogël të kontrollit apo rrezikut në sektorin privat dhe nuk ka përfshirje të rëndësishme të sektorit privat në vendimmarrje. Në rastin e kontratave publike çdo ent publik (duke bërë në këtë rast një interpretim më të gjerë të këtij termi) u drejtohet operatorëve privat me qëllim prokurimin e punëve apo shërbimeve. Dhe nëse i referohemi ligjit shqiptar “Për procedurat e prokurimit publik” (ligji nr. 9643, dt. 20.11.2006 i ndryshuar) qëllimi kryesor i kësaj procedure është arritja e efiçencës dhe e efikasitetit dhe kjo kryesisht përpiqet të arrihet nëpërmjet trajtimit të barabartë të pjesëmarrësve në tender, realizimit të një proçesi transparent, nxitjes së konkurrencës duke siguruar në këtë mënyrë mirëpërdorimin e fondeve publike dhe afrimin e partnerëve seriozë dhe kompetentë në treg. Sigurisht, në dallim nga forma të tjera më të zhvilluara të Partneritetit Publik


32

Privat, prokurimi publik mbart disa prej difekteve të cilat hasen në rastin e ofrimit të shërbimeve nga vet sektori publik. Megjithë kursimin e fondeve publike (për arsyet e cituara më lart) përsëri kemi të bëjmë me shpenzim të parave publike dhe njëkohësisht mosmarrjen përsipër të riskut nga ana e sektorit privat.34 Ajo ç’ka konstatohet në praktikë në l)idhje me prokurimin publik gjatë përzgjedhjes së fituesit është sigurimi I çmimit më të ulët nga njëra anë (jo në çdo rast) edhe sigurimi I cilësisë së punëve apo shërbimeve. Ka një armatë të tërë nënpunësish pubikë të cilët gjatë momentit të tenderimit kujdesen më shumë për një respektim rigoroz dhe pedant të rregullave të prokurimit sesa të kenë në vemendjen e vazhdueshme të tyre interesin public. Gjithashtu nuk mund të mos përmenden këtu vështirësitë e lindura gjatë procesit të monitorimit dhe zbatimit të kontratës publike për shkak të rolit ende të rëndësishëm të administratës publike në hartimin e specifikimeve teknike, ngurtësimit të këtyre të fundit dhe pamundësisë për t’i përmirësuar apo përshtatur me rrethanat e reja të krijuara por edhe për arsye se subjektit privat në një farë i mungon vetrregullimi që shfaqet natyrshëm në rastin kur operon me fondet e tij. Nga ana tjetër në rastin e PPP, siç u përmend edhe më sipër fillojnë edhe shfaqen zhvendosjet e kontrollit, autoritetit dhe vendimmarrjes në sektorin privat. Në këtë rast partneri privat siguron kapitalin dhe njëkohësisht është ofrues i shërbimit. Ndryshimi midis privatizimit të plotë dhe një marrëveshje PPP, është se në këtë të fundit sektori publik luan ende një rol të rëndësishëm, ndërkohë që në privatizimin e plotë përfshirja e qeverisë është minimale, përvecse kur një kornizë ligjore është e nevojshme për entitetin e privatizuar. Sipas Savas, privatizimi është akti i i reduktimit të rolit të qeverisë dhe rritjes së rolit të institucioneve të tjera shoqërore në prodhimin e të mirave dhe shërbimeve si dhe në mbajtjen e të drejtave të pronësisë. 35

34 Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve publike nëpërmjet partnertetit publik privat – David Likmeta, fq.11 35 Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve publike nëpërmjet partnertetit publik privat – David Likmeta, fq.12

33

I.3 AGJENSIA E PROKURIMIT PUBLIK – ORGANIZIMI DHE DETYRAT Në nenin 13 të ligji gjejmë të përcaktuar institucionin e Agjensisë së Prokurimit Publik si dhe detyrat dhe funksionet e saj. Sipas këtij neni Agjensia e Prokurimit Publik është organ qëndror, person juridik publik në varësi të kryeministrit,që financohet nga buxhti i shtetit. Detyrat e saj janë: a) Paraqet në Këshillin e Ministrave propozime për rregullat e prokurimit b) Nxit dhe organizon kualifikimin e punonjësve të qeverisjes qëndrore dhe vendore,

të përfshirë në veprmtaritë e prokurimit public c) Harton dhe nxjerr Buletinin e Njoftimeve Publike, siç është përshkruar në

rregullat e prokurimit. Agjensia e Prokurimit Publik shpall në Buletinin e Njoftimeve publike listen e operatorëve ekonomikë të përjashtuar, në përputhje me nenin 45 të këtij ligji

d) Harton dokumentet standarte të tenderit, që do të përdoren në proçedurat e prokurimit, sipas rregullave të prokurimit public

e) Në përputhje me kërkesën , jep këshilla dhe asistencë teknike për autoritetet kontraktore, që ndëmarrin një procedure prokurimi

f) Paraqet një raport vjetor në Këshillin e Ministrave për funksionimin e përgjithshëm të sistemit të prokurimit public

g) Bashkëpunon me institucionet ndërkombëtare dhe me entet e tjera të huaja për çështje që lidhen me sistemin e prokurimit public

h) Planifikon dhe bashkërendon ndihmën teknike të huaj për Shqipërinë në fushën e prokurimit public

i) Nxit dhe mbështet përdorimin e standarteve teknike ndërkombëtare për përgatitjen e specifikimeve teknike kombëtare, si dhe mban lidhje të vazhdueshme me Drejtorinë e Përgjithshme të Standartizimeve

j) Monitoron mbarëvajtjen e sistemit të prokurimit public nëpërmjet informacioneve të marra nga raportet periodike të autoriteteve kontraktore, si dhe nga raportet e organit qëndror blerës apo Avokatit të prokurimeve.Proçedurat e monitorimit miratohet me vendim të Këshillit të Ministrave

k) Në rast shkeljesh të këtij ligji dhe të akteve nënligjore, të nxjerra në zbatim të tij, vendos gjoba sipas nenit 72 të këtij ligji ose I propozon drejtuesit të Autoritetit Kontraktor apo organeve më të larta masa disiplinore për personat e autoriteteve kontraktore, që I kanë kryer këto shkelje

l) Harton dhe përshtat rregulloret e saj të brendshme Gjithashtu, Agjensia e Prokurimit Publik përjashton një operator ekonomik nga pjesëmarrja në proçedurat e prokurimit, pavarësisht nga çështja penale, që mund të ketë filluar, për një periudhë nga 1 deri në 3 vjet për: a) Keqinformim dhe dorëzim të dokumenteve që përmbajnë të dhëna të rreme për

qëllime kualifikimi, përcaktuar në nenet 45 e 46 të këtij ligji;

34

b) Veprime korruptive të përcaktuara në shkronjën “a" të pikes 1 të nenit 26 të këtij ligji

c) Dënime për vepra penale të parashikuara në nenin 45 pika 1 të këtij ligji d) Mospërmbushje të detyrimeve kontraktuale në kontratat publike në 3 vitet e fundit Nënpunësit e Agjensisë së Prokurimit Publik gëzojnë statusin e nëpunësit civil, ndërsa personeli tjetër emërohet nga Drejtori i Agjensisë dhe statusi i tyre rregullohet me Kodin e Punës.36 Struktura e APP-së është si më poshtë:

Nisur nga sa u trajtua më lart Agjensia e Prokurimit Publik është organi më i lartë në fushën e prokurimit publik. Ajo është organi qëndror mbikëqyrës për koordinimin dhe kontrollin e proçesit të prokurimit publik dhe ka funksione zbatuese, kontrolluese dhe politikbërëse. Në këtë kuadër , ajo duhet të sigurojë dhe monitorojë zbatimin e ligjit të prokurimit publik dhe ligjeve të tjera që kanë lidhje me veprimtarinë e saj.37 Pra, roli i saj paraqet rëndësi të veçantë si për sa i përket zbatueshmërisë së legjislacionit të prokurimit publik ashtu edhe në një sërë fushash të tjera, kyçe lidhur me mbarëvajtjen dhe funksionimin e shtetit në tërësi. 36 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – SIGMA, OECD, BE, www.sigmaweb.org. 37 Manual mbi prandalimin e konfliktiti të interesit ne prokurimet publike-‐pergatitur nga ILDKP dhe QSHKE-‐ shtepia botuse Dituria

DREJTORI I PËRGJITHSHËM

DREJTOR I DREJTORISE JURIDIKE TE MONITORIMIT DHE PUBLIKIMIT

DREJTOR I DREJTORISE SE TEKNOLOGJISE DHE INDORMACIONIT

9 SPECIALISTË + 1 SPPECIALIST FINANCE

7 SPECIALISTË SPECIALIST I BURIMEVE NJERËZORE DHE INTEGRIMIT

PROTOKOLL SHOFER

35

I.4 SFIDAT DHE ARRITJET KRYESORE TE AGJENSISE SË PROKURIMIT PUBLIK NË KUADËR TË INTEGRIMIT EUROPIAN

Prokurimi i mallrave, puneve dhe sherbimeve sjell te ardhura ne buxhetin e shtetit vetem atehere kur ka nje koordinim te mire ndermjet kater shtyllave kryesore te ketij sistemi:

Kornizes ligjore te shoqeruar me rregullore te detejuar Kuadri institucional Faza operacionale dhe menaxhimi I tenderave Sistemi I kontrollit, monitorimit dhe integritetit

Problemet lidhur me permiresimin e prokurimit publik ne Shqiperi jane pjese e axhendes se organizatave nderkombetare qe aktualisht japin asistence ne aspekte te ndyshme per permiresimin e ketij sistemi38.

Per realizimin me sukses te detyrave ligjore, ne funksion te mbarevajtjes se sistemit te prokurimit publik ne Shqiperi, gjate vitit 2009, APP-ja eshte perballur me sfida te ndryshme qe kane kerkuar angazhimin maksimal te saj, nga te cilat me kryesoret kane qene zbatimi i sistemit te prokurimit elektronik, per 9do procedure prokurimi te zhvilluar nga te gjitha Autoritetet Kontraktore ne Shqiperi, duke rritur keshtu dhe nivelin e transparences ne procesin e prokurimit publik. Platforma e prokurimit elektronik eshte nje aplikim i bazuar ne rrjet, qe mbeshtet automatizimin e aktiviteteve te tenderimit te te gjitha Autoriteteve Kontraktore te Qeverise se Shqiperise. Ky sistem mundeson transaksione te sigurta ndermjet institucioneve publike shqiptare dhe komunitetit kombetar e nderkombetar te biznesit. Sistemi ofron pergatitje dhe administrim te sigurt, efikas e transparent te te gjithe dokumentave qe lidhen me procesin e tenderimit, duke menjanuar formen e dorezimit te dokumentacionit ne leter dhe duke siguruar nje rrjedhe te sigurt te te dhenave pergjate gjithe procesit. Dokumentacioni i tenderimit eshte i disponueshem ne sistemin e prokurimit elektronik (www.app.gov.al), dhe te gjitha transaksionet qe nga shkarkimi i dokumentavederi ne ofertimin ne menyre elektronike, eshte falas. Sistemi I prokurimit elektronik lejon mire manaxhimin e hapesires qe I dedikohet tenderit, redukton ndjeshem kohen e aplikimit, eliminon dokumentacionin e panevojshem, lehteson dhe standardizon njohjen me kushtet e tenderit, garanton fshehtesine e ofertes dhe ne momentin e hapjes lejon publikimin e njekohshem te ofertave, gjeneron raporte, si dhe ruajtjen elektronike te tyre per kontrolle te mevonshme, duke pakesuar mundesine e devijimeve korruptive. Operatoret Ekonomike shqiptare qe jane te regjistruar prane Qendres Kombetare te Regjistrimit te Bizneseve (QKR) mund te aplikojne per t'u regjistruar edhe ne SPE, ne menyre qe te kene mundesi te ofertojne ne menyre elektronike ne procedurat e prokurimit. Edhe operatoret ekonomike te huaj per te perdorur sistemin e prokurimit

38 Prokurimi public, reformat dhe sfidat,Vera Ndecaj (artikull Shekulli online), www.shekulli.al

36

elektronik, duhet te regjistrohen dhe te pajisen me nje llogari perdoruesi. Kjo mund te realizohet duke uregjistruar On-line si Operator Ekonomik, ose ne zyren e APPse.

Prokurimi publik permes perdorimit te teknologjise se informacionit eshte me i lehte, sepse procedurat jane me tg shpejta dhe te thjeshtuara. Ai eshte me pak i kushtueshem, sepse eliminimi i dokumenteve te teperta shkresore dhe inkurajimi i konkurrences, ul kostot. Sistemi siguron nje pjesemarrje me te gjere te operatoreve ekonomike ne tendera, duke qene se ata mund t'i nisin ofertat e tyre ne menyre elektronike nga ambjentet e tyre te punes pa qene e nevojshme qe te paraqiten prane Autoriteteve Kontraktore. Pra, konkurrenca rritet dhe si rrjedhoje sigurohen sherbime dhe mallra me cilesi me te mire apo çmim me te ulet.Duke marre ne konsiderate rezultatet e arritura nga zbatimi I pjesshem i sistemit te prokurimit elektronik gjatg vitit 2008, i cili ishte nje vit prove ne kete drejtim, si dhe njekohesisht duke konsideruar qellimin per te luftuar korrupsionin dhe per te rritur ne maksimum transparencen, siç u permend dhe me siper ne muajin Janar 2009, u miratua Vendimi i Keshillit te Ministrave Nr. 45, date 21.01.2009 "Per kryerjen e procedurave te prokurimit publik me mjete elektronike", sipas te cilit autoritetet kontraktore duhet te kryejne te gjitha procedurat e tyre te prokurimit publik (perveç procedures me negocim pa botim paraprak te njoftimit te kontrates, dhe procedures se prokurimit me vlera te vogla) me mjete elektronike. Gjate vitit 2009 te gjitha Autoritetet Kontraktore pa perjashtim, i zhvilluan te gjitha procedurat e prokurimit ne formë elektronike. Asistenca e ketyre Autoriteteve Kontraktore per realizimin me sukses te procedurave te prokurimit publik me mjete elektronike, ka qene nje sfide shume e madhe e APP-së, por megjithate nga statistikat qe rezultuan ne fund te vitit 2009 (shiko kapitullin perkates), verehet se rezultatet e kerkuara, jane arritur.Menyra e prokurimit me ane te sistemit elektronik, mund te realizohet vetem me kontributin aktiv si te Autoritetit Kontraktor, ashtu dhe ate te operatoreve ekonomike qe jane te interesuar te marrin pjese ne njg procedure prokurimi te caktuar. Per kete arsye, njohja e sistemit te prokurimit elektronik nga te dyja palet eshte nje kerkese e domosdoshme per te berë të mundur realizimin e procedurave tg prokurimit publik. Dhe kjo ka qgne njg tjetgr sfide e APP-së gjatë vitit 2009, ngritja e kapaciteteve të autoriteteve kontraktuese dhe operatorëve ekonomikë. Këtë detyrë Agjencia e Prokurimeve Publike, e ka realizuar duke impenjuar maksimalisht stafin e Sektorit të Teknologjisë së Informacionit si dhe pjesën tjetër të stafit teknik, duke ofruar trajnime të vazhdueshme dhe asistencë për legjislacionin e prokurimeve publike dhe në zbatimin e sistemit të prokurimit elektronik në vend. Gjithashtu një tjetër sfidë me të cilën është përballur Agjencia e Prokurimit Publik gjatë ketij viti, në kuadër të respektimit të parimit të transparencës, ka qënë botimi elektronikisht në faqen e internetit tg APP-së, i të gjithe informacionit që ka të bëjë me nje procedure prokurimi duke filluar me dokumentet e tenderit dhe më tej të gjitha njoftimet që kanë lidhje me ecurinë e një procedure prokurimi nga njoftimi i kontratës deri në botimin e njoftimit për kontratën e nënshkruar. Rezultatet e marra në fund të vitit (referuar analizës së punës së Sektorit të IT, ku pasqyrohet numri i përdoruesve të sistemit gjatë vitit 2009, numri mesatar i përdoruesve për dite etj), tregojnë se APP-ja dhe këtë detyrë e ka realizuar me sukses, duke i dhënë

37

mundësi çdo të interesuari në këtë fushë të marri informacionin që i nevojitet ne kohe reale dhe pa pagese. Per realizimin me sukses te detyrave ligjore, ne funksion te mbarevajtjes se sistemit te prokurimit publik ne Shqiperi, gjate vitit 2010, APP-ja eshte përballur me sfida te ndryshme qe kane kerkuar angazhimin maksimal te saj, nga te cilat me kryesoret kane qene zbatimi dhe pgrmirgsimi i mgtejshgm i sistemit te prokurimit elektronik, per cdo procedure prokurimi te zhvilluar nga te gjitha Autoritetet Kontraktore ne Shqiperi, duke rritur keshtu dhe nivelin e transparences ne proçesin e prokurimit publik. Nje nga arritjet e ketij viti ne fushen e prokurimit publik në pergjithesi dhe atij elektronik ne veçanti, ishte marrja e çmimit te dyte ne Bote, dhene nga Kombet e Bashkuara per Sherbime Publike, ne kategorine "Permiresimi i transparences, pergjegjshmerise dhe gadishmerise ne sherbimin publik". Lehtesirat e krijuara nga perdorimi i sistemit te prokurimit elektronik, si dhe perfitimet e arritura prej tij, jane vleresuar nga ky çmim si nje kontribut shume i madh ne permiresimin e administrates publike ne Shqiperi.39

Per realizimin me sukses te detyrave ligjore, në funksion të mbarëvajtjes së sistemit të prokurimit publik në Shqipëri, gjatë vitit 2011, APP-ja është përballur me sfida të ndryshme që kanë kërkuar angazhimin maksimal të saj, nga të cilat më kryesoret kangë qënë angazhimi me Projektin e Binjakëzimit të sipërpërmendur dhe zbatimi dhe përmirësimi i mëtejshëm i sistemit të prokurimit elektronik.

Megjithë numrin e vogël tg stafit, gjatë vitit 2011, APP-ja është angazhuar maksimalisht për bashkëpunimin me projektin e binjakëzimit, me qëllim arritjen e rezultateve të pritshme prej tij. Për këtë qëllim, punonjësit e APP-së kanë pasur bashkëpunim të ngushtë për realizimin e një numri të konsiderueshëm trajnimesh, dhënien e informacioneve dhe mendimeve për hartimin e raporteve të ndryshme, manualeve, amendimeve të legjislacionit, nga ana e ekspertëve të projektit.

Përsa i përket sfidave të prokurimit elektronik, vlen të përmended krijimi i rolit të administratorit për çdo Autoritet Kontraktor, duke u dhënë secilit prej tyre kompetenca në administrimin e sistemit të prokurimit elektronik dhe roleve të institucionit, për procedurat e veta të prokurimit. Në këte mënyrë është shmangur komunikimi shkresor ndërmjet APP-së dhe autoriteteve kontraktore, për krijimin apo modifikimin e përdoruesve të sistemit në institucionin e tyre, duke shkurtuar kohën në realizimin e proçedurave të prokurimit. Po kështu një sfidë dhe arritje e vitit 2011, është krijimi i arkives elektronike në sistem, gjë e cila ka lehtësuar shumg ndërveprimin e autoriteteve në sistem si dhe punën e audituesve të niveleve të ndryshme, si dhe ka rritur nivelin e transparencës në proçesin e prokurimit publik. Theksojmë se arkivimi elektronik është në proçes përmirësimi për të lehtësuar përdorimin e sistemit. Një tjetër sfidë ishte trajnimi i Autoriteteve Kontraktore për kryerjen e funksioneve të reja që krijohen në sistem.40 Sfidat kryesore me të cilat është përballur Agjencia e Prokurimit Publik, gjatë vitit 2012, kanë konsistuar kryesisht në përmirësimin e kuadrit legjislativ të prokurimeve publike, në drejtim të përafrimit të 39 Raporti vjetor 2010, Agjensia e Prokurimit publik 40 Raporti vjetor 2011, Agjensia e Prokurimit publik

38

mëtejshëm me parashikimet respektive të direktivave të BE-së, si dhe në rritjen maksimale te transparencës në procedurat e prokurimit nëpërmjet përmirësimit të metejshëm të plartformës elektronike.

Permiresimi i legjislacionit ne këtë fushe, per te cilin APP eshte angazhuar maksimalisht, perveçse nje detyrë ligjore e kësaj te fundit, eshte njekohesisht edhe nje objektiv kombetar per integrimin e vendit ne Bashkimin Evropian.

Ne lidhje me procesin e vazhdueshem te përmirësimit te prokurimit elektronik, APP, gjatë ketij viti ka punuar intensivisht ne dizenjimin e sistemit te prokurimit elektronik per kryerjen e fazës se parë te procedurave koncesionare si dhe prokurimeve me vlerë te vogël. Konkretisht, qe nga muaji Prill 2012, sipas Vendimit të Keshillit të Ministrave Nr. 268, datë 18.04.2012 "Për kryerjen në mënyre elektronike të procedurave konkurruese të dhënies së koncesionit", publikimi i dokumentave të procedurave të koncesioneve dhe dorëzimi i ofertave në këto procedura zhvillohen me mjete elektronike në sistem.

Ndërkohë, te gjitha prokurimet me vlerë të vogël do të zhvillohen gjithashtu elektronikisht në sistem, duke filluar që prej muajit Janar 2013.

Një tjetër sfidë gjatë ketij viti ka qënë edhe hartimi i udhëzimeve përkatëse, për autoritetet kontraktore dhe operatoret ekonomikë, në lidhje me çdo funksionalitet të ri të krijuar në sistem si dhe trajnimin e Autoriteteve Kontraktore dhe institucioneve audituese, mbi zbatimin e legjislacionit të prokurimit publik.41

Sfidat kryesore me të cilat është përballur Agjencia e Prokurimit Publik, gjatë vitit 2013, kanë konsistuar kryesisht në përmirësimin e kuadrit legjislativ të prokurimeve publike, koncesioneve dhe partneritetit publik privat, në drejtim të përafrimit të mëtejshëm me parashikimet respektive të direktivave të BE-së, në rritjen maksimale të transparencës në procedurat e prokurimit nëpërmjet përmirësimit të mëtejshëm të platformës elektronike dhe përfshirjes në të dhe të prokurimeve me vlerë të vogël me vlerg mbi 10.000 mijë lekë, si dhe ngritja e kapaciteteve administrative të punonjësve të ngarkuar me kryerjen e procedurave të prokurimit publik. Përmirësimi i legjislacionit në këtë fushë, për të cilin APP është angazhuar maksimalisht, përveçse një detyrë ligjore e kësaj të fundit, është njëkohësisht edhe një detyrë që vjen nga detyrimet e marra përsipër në kuadër të procesit të integrimit dhe më konkretisht tg përafrimit të legjislacionit të brendshëm me Direktivat përkatëse të Bashkimit Evropian. Për shkak të ndryshimeve në legjislacionin e prokurimit publik në fund të vitit 2012, sikurse është përshkruar dhe më sipër, në fillim të vitit 2013 APP-ja u përball me sfidën e përgatitjes së paketës së plotë të legjislacionit dytësor, dhe dërgimin e saj per miratim në Këshillin e Ministrave, si dhe me hartimin vendimeve dhe udhëzimeve të saj, në funksion të këtyre ndryshimeve. Të gjitha këto akte nënligjore u përgatitën në një kohë shumë të shkurtër, për të mos krijuar boshllëqe ligjore të cilat do të pengonin Autoritetet Kontraktore në kryerjen e procedurave të 41 Raporti vjetor 2012, Agjensia e Prokurimit publik

39

prokurimit. Po kështu dhe përgatitja e paketës ligjore për koncesionet dhe partneritetin publik privat, ishte një tjetër sfidë për APP-në. Kjo si për periudhën relativisht të shkurtër gjatë të cilës u përgatitën këto akte ligjore dhe nënligjore, përfshi këtu dhe paketën e dokumentave standard të koncesionit/ppp-ve, ashtu dhe për mungesen e stafit të mjaftueshëm për këtë qëllim. Në lidhje me procesin e vazhdueshëm të përmirësimit të prokurimit elektronik, APP, gjatë këtij viti ka punuar intensivisht për ngritjen e kapaciteteve të sistemit si në pjesën operacionale ashtu dhe në atë të arkivës.

Megjithate sfida me e madhe e APP-së ne kete drejtim ka qene dizenjimi dhe realizimi ne sistemin e prokurimit elektronik, te prokurimeve me vlerë te vogël. Nje tjetër sfide gjate ketij viti ka qene edhe hartimi i udhëzimeve përkatëse, per autoritetet kontraktore dhe operatoret ekonomike, ne lidhje me cdo funksionalitet te ri të krijuar në sistem sidomos për procedurën e prokurimit me vlerë të vogël si dhe trajnimi i Autoriteteve Kontraktore mbi zbatimin e legjislacionit të prokurimit publik, në kushtet kur ky legjislacion kishte pësuar ndryshime të rëndësishme.42

Sfidat kryesore me të cilat është përballur APP, gjatë vitit 2014, kanë konsistuar kryesisht në ndryshimin e kuadrit legjislativ të prokurimeve publike, me qëllim përmirësimin dhe rritjen e efikasitetit të sistemit të prokurimit publik, në monitorimin e procedurave të prokurimit publik, ne menaxhimin e sistemit të prokurimit elektronik si dhe rritjen e kapaciteteve të këtij sistemi, në kushtet kur të gjitha procedurat e prokurimit publik që kërkojnë njoftim paraprak, përfshirë dhe procedurat e prokurimit me vlerë të vogël zhvillohen me mjete elektronike, si dhe në ngritje e kapaciteteve administrative të punonjësve të ngarkuar me kryerjen e procedurave të prokurimit publik në vend.

Përmirësimi i legjislacionit në këtë fushë, për të cilin APP është angazhuar maksimalisht, përvecse një detyrë ligjore e kësaj të fundit, është njëkohësisht edhe një detyrë që vjen nga detyrimet e marra përsipër në kuadër të procesit të integrimit dhe më konkretisht të përafrimit të legjislacionit të brendshëm me Direktivat përkatëse të Bashkimit Evropian. Në këtë kuadër, APP luajti një rol të rëndësishëm në grupin ndërinstitucional të punës, të ngritur për përgatitjen e ndryshimeve të LPP, si në adresimin e problematikave të dala në praktikë nga zbatimi i legjislacionit të prokurimit publik, ashtu edhe në përafrimin e këtyre ndryshimeve me Direktivat përkatëse të BE-së.

Gjithashtu, me qëllim reflektimin e ndryshimeve ligjore, si dhe me qëllim saktësimin e disa ceshtjeve në Vendimin e Keshillit të Ministrave që miratonte rregullat e prokurimit publik, APP mori inciativën e hartimit të një drafti të ri të rregullave të prokurimit publik, ku jo vetëm u reflektuan ndryshimet ligjore, por u riorganizua i gjithe dokumenti i mëparshëm, si dhe u parashikuan në menyrë më të qartë dhe kronologjike të gjithe hapat proceduriale që ndiqen në procesin e prokurimit. Me

42 Raporti vjetor 2013, Agjensia e Prokurimit publik

40

perfundimin e këtyre dy akteve ligjore dhe nënligjore, në fund të vitit 2014, një sfidë për APP ishte përgatitja e te gjitha akteve të tjera nënligjore, përfshirë dhe Dokumentet Standarde të Tenderit, me qëllim miratimin e paketës së plotë rregulluese brenda muajit Janar 2015, për të mos penguar veprimtaringë e autoriteteve kontraktore.43

43 Raporti vjetor 2014, Agjensia e Prokurimit publik

41

KREU II PARIMET, QELLIMET DHE OBJEKTIVAT E PROKURIMEVE PUBLIKE II.1 PARIMET E PROKURIMEVE PUBLIKE

Ne rastin e prokurimit publik, eshte e nevojshme te shikojme jo vetem Direktivat e prokurimit ne vetvete, por edhe kontekstin ne te cilin ato jane miratuar. Edhe me miratimin e Direktivave, zbatohen me shume dispozita te pergjithshme te Traktatit te Romes, si edhe me shume parime te pergjithshme te ligjit, te cilat udheheqin interpretimin e Direktivave. Ketyre elementeve u referohemi bashkerisht si "legjislacioni acquis i BE-se" ne te gjithe kete manual. II.1.1 PARIMET MBI TE CILAT MBESHTETET BE-JA NE FUSHËN E PROKURIMEVE PUBLIKE Traktati i Romes44

Traktati i Romes i vitit 1957 (dhe traktatet pasues per ndryshimin e Traktatit te Romes) - te cilit ne vijim do t'i referohemi si "Traktati" - nuk perfshin ndonje dispozite te shprehur qarte ne lidhje me prokurimin publik. Sidoqofte, kjo nuk do te thote se ai nuk permban dispozita qe lidhen me prokurimin publik ne BE. Perkundrazi, Traktati permban nje numer parimesh themelore mbi te cilat mbeshtetet BE-ja. Keto parime zbatohen ne menyre te njejte edhe ne fushen e prokurimit publik. Nga keto parime themelore, me te rendesishmit qe lidhen me prokurimin publik jane:

■ Ndalimi i diskriminimit mbi bazen e kombesise (neni 12 i Traktatit) Ky parim misheron nje standard te trajtimit kombetar, i cili kerkon qe personat ne nje situate qe rregullohet nga e drejta komunitare te vendosen ne baza plotesisht te barabarta me shtetasit e nje shteti anetar te BE-se, d.m.th. ne nje kontekst prokurimi, nje operator ekonomik nga nje shtet anetar duhet te trajtohet ne te njejten menyre si nje operator ekonomik nga shteti anetar i autoritetit kontraktor. Kjo nuk eshte njelloj si parimi i trajtimit te barabarte, i cili nuk bazohet ne konceptin e kombesise. Ky nen vlen vetem per shtetasit e Komunitetit, individet dhe personat juridike qe jane rezidente ne ndonje prej shteteve anetare te Komunitetit. Shtetasit nga vendet e treta perjashtohen nga mbrojtja qe ofron neni 12, sepse ata "nuk jane brenda fushes se veprimit te ketij Traktati".45

44 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.4 45 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.4

42

■ Levizja e lire e mallrave dhe heqja e kufizimeve sasiore per importet dhe eksportet dhe masat me te njejtin efekt (neni 28 e ne vijim)

Ky parim kerkon te parandaloje te gjitha rregullat tregtare te miratuara nga shtetet anetare te BE-se qe pengojne, drejtperdrejt apo terthorazi, faktikisht apo potencialisht,tregtine nderkomunitare. Objektivi eshte t'i ndaloje shtetet anetare, permes autoriteteve te tyre kontraktore, qe te blejne vetem produkte kombetare (fushatat "bli produkt vendas"). Ai zbatohet si per masat me perdorim te qarte qe synojne haptas te diskriminojne mallrat e huaja (si p.sh. klauzolat per mallra vendase), ashtu edhe per masat me perdorim te paqarte qe zbatohen njelloj per mallrat vendase dhe ato te huaja, por qe megjithate diskriminojne terthorazi mallrat e huaja, ne kuptimin qe e bejne hyrjen ne treg me te veshtire per produktet e importuara sesa per ato vendase.46

Sipas nenit 23(2), dispozitat per levizjen e lire te mallrave zbatohen edhe per produktet me origjine nga shtetet anetare, edhe per produktet qe vijne nga vendet e treta dhe qe jane ne qarkullim te lire ne shtetet anetare.Produktet qe vijne nga vendet e treat konsiderohen qe jane ne qarkullim te lire ne shtetet anetare, nese veprohet ne perputhje me formalitetet e importit dhe nese taksat ose detyrimet doganore me efekt te njejte si detyrim per t'u paguar, mblidhen ne ate shtet anetar.

■ E drejta dhe liria e themelimit te nje biznesi (neni 43 e ne vijim)

Ky parim eshte hartuar te garantoje te drejten e shtetasve te Komunitetit per te themeluar vetveten ose per te themeluar nje agjenci, dege ose filial ne territoret e shteteve te tjera anetare. Ai vepron edhe per te mbrojtur ndjekjen e aktivitetit te personave te vetepunesuar. Keshtu, nje operator ekonomik nga nje shtet anetar lejohet te zhvilloje nje aktivitet biznesi ne nje tjeter shtet anetar permes krijimit te nje subjekti lokal.47

■ E drejta per te ofruar sherbime (neni 49 e ne vijim)

Ky parim mbron te drejten e shtetasve nga shtetet anetare te vendosur ne komunitet per te ofruar sherbime tregtare ose profesionale ne territorin e shteteve te tjera anetare. Ketu perfshihet e drejta e vendosjes se perkohshme ne territorin e nje shteti tjeter anetar, me qellim ofrimin e nje sherbimi ne kete shtet. Keshtu, nje operator ekonomik me baze ne nje shtet anetar gezon te drejten te paraqese nje oferte ne nje shtet tjeter anetar, pa qene nevoja te ngreje nje subjekt lokal ose qe te kete nje perfaqesues vendas.48

46 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.4 47 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.5 48 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.5

43

■ Konkurrenca Nga pikepamja ekonomike, "konkurrenca" funksionon si nje procedure perzgjedhjeje duke u lejuar operatoreve te ndryshem ekonomike te komunikojne cmimet me te cilat mallrat dhe sherbimet gjenden ne treg. Keto cmime sherbejne si udhezues dhe pasqyrojne kushtet e kerkeses dhe ofertes ne cdo moment. Ato pasqyrojne edhe ndryshimet ne cilesi dhe ne kushtet e shitjes se produkteve te ndryshme (johomogjene) ne dispozicion. Kjo eshte arsyeja perse dispozitat per publikimin e njoftimit jane kaq te rendesishme, pasi ato garantojne konkurrencen me te gjere te mundshme, duke u dhene mundesine operatoreve ekonomike nga i gjithe Komuniteti te komunikojne per cmimet e tyre me nje ent kontraktor te caktuar, duke siguruar keshtu zgjedhjen me te mire te mundshme. Kjo perben gjithashtu edhe nje nga arsyet pse transparenca eshte nje parim kyc, perderisa siguron publicitetin me te madh te mundshem per kontratat e prokurimit. Zhvillimi i konkurrences se drejte (ose ruajtja e "nje terreni te drejte") perben nje problem kyc per arritjen e rezultateve ekonomike efikase ne prokurim. Legjislacioni per prokurimin kerkon te parandaloje cdo shtremberim ose kufizim te konkurrences brenda Komunitetit dhe ndalohet cdo perpjekje per t'i penguar operatoret ekonomike nga mundesia per te paraqitur ofertat e tyre. Perpjekje te tilla mund te paraqiten ne shume forma dhe mund te prekin produktet ose sherbimet, ose edhe vete operatorin ekonomik. Si rezultat, legjislacioni ndalon:

pengesat ne levizjen e lire te mallrave, p.sh. kufizimet ndaj importit, detyrimet doganore, rregullat per mallrat vendase, politikat per "blerjen e produkteve vendase", standardet ose specifikimet teknike kombetare qe pengojne shitjen e produkteve jovendase;

pengesat ne te drejten per te ofruar sherbime, psh. perpjekjet per te kufizuar operatoret e huaj ekonomike per paraqitjen e ofertave nepermjet perdorimit te kerkesave per regjistrim lokal, te pajtueshmerise me standardet profesionale kombetare ose zoterimit te kualifikimeve lokale.

Mbrojtja e konkurrences eshte edhe ceshtje e ruajtjes se barazise se trajtimit, duke shmangur diskriminimin, duke aplikuar parimet e njohjes reciproke (per produkte dhe kualifikime ekuivalente) dhe duke garantuar qe cdo perjashtim eshte proporcional.

Trajtimi i barabarte dhe mosdiskriminimi Konceptet e trajtimit te barabarte dhe mosdiskriminimit nuk jane te njejte. Ne terma te pergjithshem, i gjithe legjislacioni i prokurimit kerkon te ruaje barazine mes operatoreve ekonomike. Megjithate, ne kontekstin europian, kjo barazi bazohet edhe te "kombesia".

Trajtimi i barabarte eshte nje koncept, i cili zakonisht kerkon qe situatat identike te trajtohen ne te njejten menyre ose qe situata te ndryshme te mos trajtohen ne te njejten

44

menyre dhe kerkon trajtim te barabarte per persona te njejte. Ne nje fare menyre, nenkupton se autoritetet kontraktore nuk marrin ne konsiderate mundesite ose veshtiresite e ndryshmemete cilat ndeshen operatoret ekonomike, por i gjykoje ata vetem nga rezultatet e perpjekjeve te tyre, d.m.th mbi bazen e ofertave qe ata dorezojne. Ai siguron nje vleresim objektivte cmimeve dhe cilesive te ofertave dhe injoron cdo konsiderate qe nuk ka lidhje me perzgjedhjen e ofertes ekonomikisht efikase.

Ne kontekstin europian, koncepti i trajtimit te barabarte kerkon edhe nje tjeter perkufizim, meqenese ne kete kontekst koncepti i barazise bazohet, vec te tjerash, edhe te kombesia ose origjina e mallrave, ne menyre qe te gjithe operatoret ekonomike me shtetesi komunitare dhe te gjitha ofertat, perfshire mallrat me origjine nga Komuniteti, te trajtohen ne menyre te barabarte (ky eshte parimi i mosdiskriminimit). Kjo eshte shume me teper sesa thjesht nje zgjerim i konceptit te trajtimit te barabarte. Ai nenkupton se cdo kusht kualifikimi ose origjine (me baze kombesine ose prejardhjen lokale) shkakton automatikisht trajtim te pabarabarte, pasi keto kushte, nga vete perkufrzimi, diskriminojne nje grup te caktuar operatoresh ekonomike (te huaj) ose favorizojne nje tjeter. Sidoqofte, ndersa diskriminimi ne nje kontekst te caktuar prodhon trajtim te pabarabarte, trajtimi i pabarabarte jo gjithnje con ne diskriminim. Kjo pike ilustrohet mjaft mire nga ceshtja "Danish Bridge" (Storebaelt) (Case C-234/89 Commission v Denmark [1993] ECR 1-3353).

Transparenca Transparenca" ka dale si parim me vete vetem kohet e fundit, edhe pse ndoshta do te ishte me mire te konsiderohej si nje mjet qe duhet perdorur per permbushjen e objektivave te tjera. Per shembull, publikimi dhe mundesia e aksesit ne legjislacion garanton qartesi dhe siguri per te gjitha grupet e interesit dhe u jep mundesi autoriteteve kontraktore dhe operatoreve ekonomike te jene te vetedijshem per rregullat e lojes. Direktivat aplikojne kerkesa per publikimin e njoftimit qe garantojne transparence ne procesin e perzgjedhjes, d.m.th. garantojne konkurrencen me te gjere te mundshme. Publikimi paraprak i specifikimeve teknike dhe i kritereve te perzgjedhjes dhe shpalljes se fituesit u lejon grupeve te interesit te verifikojne qe ato jane te drejta dhe jodiskriminuese. Kerkesat per regjistrim dhe raportim garantojne qe veprimet e autoriteteve kontraktore te mund te verifikohen sa here qe eshte e nevojshme. Objektivat e fundit jane gjithashtu nje aspekt themelor i "llogaridhenies", d.m.th. i vene specialists e prokurimeve para pergjegjesise per vendimet dhe veprimet e tyre. Shpesh "llogaridhenia" eshte edhe nje objektiv i qarte i sistemeve kombetare te prokurimit dhe dispozitat e transparences e perforcojne kete llogaridhenie.

Megjithate, rendesia e parimit te transparences ne kontekstin e BE-se eshte se ai zbatohet ne menyre te pavarur nga legjislacioni. Keshtu, nese nje kontrate e vecante prokurimi eshte nen vlerat e kufijve monetare te percaktuar ne legjislacionin e BE-se, ose nese nje prokurim perjashtohet nga objekti i Direktivave, p.sh. koncesionet per

45

sherbimet publike ose prokurimi i disa sherbimeve jo-prioritare, atehere ekziston mundesia qe parimi i transparences te vazhdoje te zbatohet, ne menyre qe te imponoje kerkesat per publikimin e njoftimit.

GJED-ja ka theksuar vazhdimisht se edhe kur disa kontrata perjashtohen nga objekti i Direktivave, entet kontraktore qe i realizojne ato jane gjithsesi te detyruara te veprojne ne perputhje me rregullat themelore te Traktatit ne pergjithesi dhe me parimin e mosdiskriminimit mbi bazen e kombesise ne vecanti. Kjo nenkupton detyrimin e transparences me qellim qe t'i jape mundesine autoritetit kontraktor te bindet per faktin qe parimi eshte respektuar.

Ky detyrim i transparences konsiston ne garantimin, ne perfitim te cdo ofertuesi te mundshem, te nje niveli publikimi qe eshte i mjaftueshem per te mundesuar hapjen e tregut te sherbimeve ndaj konkurrences dhe shqyrtimin e paanesise ne procedurat e prokurimit.

"Niveli i kerkuar i publikimit" shpesh varet nga shteti anetar ne fjale, sidomos kur ka dispozita qe rregullojne kontratat per blerje ne vlera te vogla.

Parimi i transparences zbatohet sa here qe kontrata ne fjale mund te jete me interes per nje sipermarrje te vendosur ne nje shtet tjeter anetar. Sidoqofte, ky nuk do te jete rasti kur mungesa e publikimit te njoftimit mund te justifikohet me rrethana "objektive" ose "te vecanta". Rrethana te tilla te vecanta do te ekzistojne, te pakten, kur ne loje eshte vetem nje interes ekonomik shume modest.

II.1.2 PARIMET E PERGJITHSHME TE LIGJIT QË BUROJNË NGA PRAKTIKA GJYQËSORE E GJED.

Pervec ketyre parimeve themelore neTraktat, disa parime te pergjithshme te ligjit kane dale nga praktika gjyqesore e Gjykates Europiane te Drejtesise (GJED). Si parime të pergjithshme, edhe keto zbatohen ne kontekstin e prokurimit publik dhe ne fakt disa prej tyre jane perdorur nga GJED-ja ne rastet qe kishin te benin me mosmarreveshje ne prokurim publik. Ato jane te rendesishem, sepse perdoren shpesh nga GJED-ja perte plotesuar boshlleqet ne legjislacion dhe per te dhene zgjidhje ne parim per situata qe shpesh jane shume te komplikuara.

Me te rendesishmit nga keto parime te pergjithshme te ligjit jane si me poshte.

■ Trajtimi i barabarte

Ky parim kerkon qe situatat identike te trajtohen ne te njejten menyre ose qe situatat e ndryshme te mos trajtohen ne te njejten menyre. Nuk varet nga kombesia (si te parimi i mosdiskriminimit), por mbeshtetet ne idene e drejtesise ndaj individeve. Keshtu, trajtimi i ndryshem i dy operatoreve ekonomike nga i njejti shtet do te ishte trajtim i

46

pabarabarte, por duke qene me te njejten kombesi, nuk do te kishim diskriminim (mbi bazen e kombesise). Ceshtja "Danish Bridge" eshte nje shembull i mire i trajtimit ndryshe.49

Gjykata Europiane e Drejtesise: Çeshtja "Danish Bridge"50

Ne kete rast, kishte dy shkelje te pretenduara te ligjit te prokurimit ne fjale. Se pari, nje klauzole qe kerkonte perdorimin e mallrave dhe krahut te punes vendas. Se dyti, menyra ne te cilen punedhenesi i kishte dhene mundesine njerit prej ofertuesve qe te paraqiste nje ndryshim te specifikimeve, ne kundershtim me udhezimet e percaktuara ne dokumentet e tenderit. Shkelja e pare ishte qartesisht diskriminuese dhe si e tille rezultonte ne trajtim te pabarabarte ndermjet ofertuesve qe e permbushnin kushtin e kombesise dhe atyre qe nuk e permbushnin, edhe nese ata permbushnin specifikimet e mallit. Shkelja e dyte nuk ishte diskriminuese, sepse nuk bente dallim ndermjet ofertuesve me dhe pa kombesi vendase. Ajo thjesht e trajtonte nje ofertues ndryshe nga te tjeret. Ky eshte trajtim i pabarabarte, por jo patjeter diskriminues. Por (fare mire) mund te ishte diskriminues, nese do te ishte zbatuar per kombesite e ndryshme.

■ Transparenca

Ky parim vendos mbi autoritetin kontraktor detyrimin e transparences,i cili konsiston ne garantimin, ne perfitim te cdo ofertuesi te mundshem,te nje niveli publikimi qe eshte i mjaftueshem per te mundesuar hapjen e tregut te sherbimeve ndaj konkurrences dhe shqyrtimin e paanesise ne procedurat e prokurimit.

Gjykata Europiane e Drejtesise: Çeshtja "Coname"51

Kur Direktivat nuk gjejne zbatim per kontraten ne fjale (ose sepse ajo eshte jashte Direktivave, ose nen vleren e kufirit te ulet monetar), gjen zbatim parimi i transparences, i cili kerkon nje menyre per publikimin e njoftimit te kontrates se propozuar. Ky mund te jete rasti kur kontrata ne fjale mund te jete me interes per nje sipermarrje te vendosur ne nje shtet tjeter anetar te BE-se. Megjithate, kjo nuk kerkohet kur mungesa e publikimit te njoftimit justifikohet per shkakte rrethanave "objektive" ose "te vecanta", si p.sh. kur ne loje eshte vetem nje interes ekonomik shume modest.

49 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.5 50 Çështja C-‐234/89 Komisioni kundë Danimarkës [1993] ECR 1-‐3353

51 Çështja C-‐231/03 Consorzio Aziende Metano ("Coname") v Padania Acque SpA ("Coname") [2005] ECR 1-‐7287

47

Udhezimet per menyren e arritjes se objektivit te transparences gjenden ne" Komunikaten Interpretuese te Komisionit per te Drejten Komunitare qe zbatohet per shpalljen e kontrates fituese dhe qe nuk eshte aspak ose jo plotesisht objekt i dispozitave te Direktivave per prokurimin publik.52

■ Njohja e perbashket

Sipas ketij parimi, nje shtet anetar i BE-se duhet te pranoje produktet dhe sherbimet e ofruara nga operatore ekonomike te vendeve te tjera te Komunitetit, kur produktet dhe sherbimet permbushin ne te njejten menyre objektivat e ligjshme te shtetit anetar marres. Ne praktike, kjo do te thote qe shteti anetar ku ofrohet sherbimi duhet te pranoje specifikimet teknike, deshmite e kontrolleve, diplomat, certifikatat dhe kualifikimet e kerkuara ne nje shtet tjeter anetar, nese njihen si ekuivalente me ato qe kerkohen nga shteti anetar ne te cilin ofrohet sherbimi.53

■ Proporcionaliteti

Parimi i proporcionalitetit kerkon qe cdo mase e zgjedhur te jete e nevojshme dhe e pershtatshme, ne frymen e objektivave te kerkuara. Ne zgjedhjen e masave qe duhen marre, nje shtet anetar i BE-se duhet te miratqje ato masa qe shkaktojne shqetesimin me te vogel te mundshem ne ecurine e nje aktiviteti ekonomik. Per shembull, perjashtimet nga parimet e Traktatit qe u diskutuan me lart (bazuar ne mbrojtjen e interesave te ligjshme, si shendeti ose siguria publike) duhet te jene proporcionale me objektivat e kerkuara. Ne rastin e autoriteteve kontraktore, duhet thene, per shembull, se kur behet perzgjedhja e kandidateve ose ofertuesve, autoritetet kontraktore nuk duhet te imponojne kushte teknike, profesionale dhe financiare qe jane te tepruara dhe jo ne proporcion me objektin e kontrates

Keto parime te pergjithshme te ligjit jane deklaruar ne shumicen e rasteve nga GJED-ja. Ajo e ben nje gje te tille ne ushtrim te juridiksionit te saj per zbatimin dhe interpretimin e se drejtes komunitare,ku i perdor keto parime te pergjithshme te ligjit per te mbushur boshlleqe te se Drejtes Komunitare.Keto parime jane rregulla te pashkruara qe nuk i permban Traktati,por frymezohen nga ato parime te pergjithshme dhe te perbashketa te ligjit te pranuara ne sistemet ligjore kombetare te shteteve anetare te BE-se.

Eshte me rendesi te kujtojme se keto parime te pergjithshme zbatohen ne menyre te pavarur nga Direktivat, qe do te thote se, edhe kur nuk zbatohen Direktivat, parimet perseri mund te zbatohen. Keshtu per shembull, kontratat me vlere nen kufijte e ulet

52 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.6 53 Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA – OECD, BE, 2010 fq.6

48

monetare te BE-se nuk mbulohen nga Direktivat, por jane objekt i parimeve te pergjithshme54. Duke patur parasysh rolin që luan sektori i prokurimit publik në ekonominë dhe financat e një vendi si dhe në tregëtinë mes vendeve, OECD (Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik) e ka patur fokus të trajtimit të saj këtë fushë.

Kështu përmendim parimet për rritjen e integritetit në prokurimin publik, duke patur parasysh që respektimi në një shkallë të lartë apo jo i parimeve kryesore ka efekt të drejtpërdrejtë në konkurrencë, në çmimin e paguar nga administrata publike për blerjen e një malli, shërbimi apo kryerjen e një pune,të cilat nga ana tjetër kanë efekt të drejtëpërdrejtë në shpenzimet e shtetit, pra në burimet e taksapaguesve.

Parimet e hartuara janë si vijon55

Menaxhim I mire - Të sigurohet se fondet publike janë përdorur në prokurimin public në përputhje me qëllimin e tij. Ky parim synon të realizojë përdorimin në mënyrë efikase dhe të dobishme të fondeve publike. Në këtë kontekst është e nevoshme që planet e prokurimit të hartohen me një përshkrim të detajuar dhe real të kritereve të administrimit të burimeve financiare. Nga ana tjetër kërkohet që menaxhimi I këtyre fondeve të monitorohet duke kontrolluar, p.sh.,ligjshmërinë e vendimit të prokurimit si dhe të ekzistencës të nevojës reale për të prokuruar atë mall, shërbim apo punë. - Të sigurohet që nëpunësit e prokurimit të zotërojnë standarte të larta profesionale , aftësi dhe integritet. Zotërimi I këtyre karakteristikave konsiderohet se bën të mundur si zhvillimin e proçedura prokuruese në mënyrë të rregullt dhe korrekte dhe garantimin e parimeve themelore të prokurimit public si dhe mirëpërdorimin e fondeve publike

Parandalimi i sjelleve të ndaluara, përputhja dhe monitorimi - Vendosja e mekanizmave me qëllim parandalimin e rreziqeve ndaj integritetit të prokurimit publik. Konsiderohet se përcaktimi i sektorëve dhe pozicioneve të punës të ndjeshëm në lidhje me prokurimin public është i nevojshëm në mënyrë që të merren masat, si p.sh., ma anë të trajnimeve, rregullimit të konfliktit të interest, etj., për të rritur shkallën e integritetit në proçedurat prokuruese.

54 Trajnim ne prokurimin publik per vendet perfituese nga IPA-‐OECD 2010), fq.7

55 Aspekte të sës drejtës së biznesit në Shqipëri-‐Argita Malltezi, Jonida Rystemaj,Lealba Pelinku-‐mediaprint 2013)

49

- Inkurajimi I bashkëveprimit të nguhtë ndërmjet qeverisë dhe sektorit privat me qëllim mbajtjen e standarteve të larta të integritetit, veçanërisht në menaxhimin e kontratës. Është e nevojshme që qeveritë e vendeve të vendoin standarte të qarta integriteti për sektorin public dhe të sigurohen për zbatimin e tyre.56 Nga ana tjetër duhet të inkurajohen operatorët ekonomikë private që nga ana e tyre të jenë aktivë në krijimin e një marrëdhënieje me integritet me entet publike, p.sh., me anë të kodeve të sjelljes, programeve të trajnimit, proçedurave të raportimit të akteve korruptive, etj. - Garantimi I meknizmave specifikë për monitorimin e prokurimit public si dhe gjetjes së rasteve të sjelljeve të ndaluara dhe zbatimi I sanksioneve. Monitorimi I veprimeve të ndryshme në faza të ndryshme të një procedure prokurimi kërkon që të parashikohet krijimi I mekanizmave të posaçëm dhe efikas që të jenë në gjendje të kapin veprime apo sjellje të parregullta dhe të paligjshme

Përgjegjshmëri dhe kontroll57 - Përcaktimi i një zinxhiri të qartë të përgjegjësive si dhe mekanizma kontrolli efektiv. Në tërësinë e proçedurës së prokurimit është e nevojshme që të përcaktohen detyrat dhe përgjegjësitë, funksionet vendmmarrëse, kontrolluese, rastet kur duhet të kërkohet këshillim etj. - Trajtim I ankesave të operatorëve ekonomikë në mënyrë të drejtë dhe në kohe të arsyeshme Ky parim lidhet dhe me parimin universal të gjykimit të drejtë, mbi bazën e të cilit individëve u duhet garantuar gjykimi nga një trup gjykues i pavarur dhe i paanshëm dhe Brenda afateve të arsyeshme. Gjithashtu është e nevojshme që operatorëve ekonomikë ti garantohet edhe mundësia e apelimit të vendimit të marrë në shkallë të pare mbi ankesën e tyre, zbatueshmëria e vendimeve dhe mundësia e rialpelimit të dëmit të pësuar si pasojë e veprimeve të paligjshme të autoriteteve kontraktore - Fuqizimi i organizatave të shoqërisë civile, mediave dhe publikut të gjerë për hetim mbi prokurimin public. Duke qenë se kemi të bëjmë me fonde publike, që vihen në punë me qëllim realizimin e nevojave dhe interesave të publikut, vlerësohet si shumë I dobishëm aksesi me qëllim kontrolli dhe hetimi që ky I fundit

56 Aspekte të sës drejtës së biznesit në Shqipëri-‐Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku-‐mediaprint 2013, fq.329 57 Aspekte të sës drejtës së biznesit në Shqipëri-‐Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku-‐mediaprint 2013, fq.330

50

duhet të bëjë mbi proçedura prokurimi të rëndësishme dhe kontrata komplekse dhe të vlerave të mëdha, të cilat në mënyrë më të ndjeshme dhe të drejtpërdrejtë prekin interest dhe portofolet e individëve.

II.1.2.1 REKOMANDIMET E OECD MBI RRITJEN E INTEGRITETIT NE PROKURIMIN PUBLIK

Keshilli,

Duke patur parasysh nenet 1, 2a), 3 dhe 5b) të Konventës mbi Organzimin e Bashkëpunimit Ekonomik dhe Zhvillimit të 14 Dhjetorit 1960;

Duke patur parasysh Konventën e Luftës Kundër Rryshfetit të Zyrtarëve të huaj publik në Transaksionet Nderkombetare te Biznesit te adoptuar me 21 Nentor 1997, Rekomandimet e Rishikuara te Keshillit mbi Luften kundër Rryshfetit në Transaksionet Ndërkombëtare të Biznesit të adoptuar më 23 Maj 1997 dhe Rekomandimet mbi Propozimet Anti- korrupsion për Prokurimet e Ndihmës Bilaterale të miratuara nga Komiteti i Asistencës së Zhvillimit më 7 Maj 1996;

Duke theksuar se legjislacioni në një numër shtetesh anëtare reflekton gjithashtu instrumenta të tjerë ligjor ndërkombëtar mbi prokurimin publik dhe anti korrupsionin e zhvilluar brenda kornizës të Kombeve të Bashkuara, Organizatës Botërore të Tregëtisë dhe Bashkimit Europian;

Duke njohur se prokurimi publik është një aktivitet kyç ekonomik i qeverive dhe është veçanërsiht i prekshëm nga keqmenaxhimit, mashtrimit dhe korrupsionit;

Duke njohu se përpjekjet për të rritur qeverisjen e mirë dhe integritetin ne prokurimin publik kontribuon në një menaxhim efektiv dhe efikas të burimeve publike dhe për këto arësye edhe të parave të taksa paguesëve;

Duke vënë re se përpjekjet ndërkombëtare për të mbështetur reformat e prokurimit publik janë fokusuar kryesisht në të shkuarën në nxitjen e tenderimit konkurrues me qëllim sigurimin e një fushe niveli loje në zgjedhjen e furnizuesëve;

Duke njohur se shtetet anëtare ndajnë një interest ë përbashkët në parandalimin e risqeve të integritetit gjatë të gjithë ciklit të prokurimit publik, duke nisur nga vlerësimi i nevojave deri në menaxhimin dhe pagesën e kontratës;58

Mbi propozimin e Komitetit të Qeverisjes Publike:

58 OECD principles for integrity in public procurement – ISBN 978-‐92-‐64-‐05561-‐2 (OECD 2009), fq.125

51

1. REKOMANDON: 1) Që shtetet anëtare të marrin hapa të përshtatshëm për të zhvilluar dhe

implementuar një politikë adekuate për rritjen e integritetit gjatë të gjithë ciklit të prokurimit publik, nga vlerësimi i nevojave deri tek menaxhimi i kontratës dhe pagesa;

2) Që, në politikat në zhvillim për rritjen e integritetit në prokurimin publik, vendet anëtare marrin në konsideratë Parimet që përmban ky Aneks i Rekomandimeve ky ai është pjesë integrale

3) Që shtetet anëtare përhapin gjithashtu Parimet për sektorin privat, i cili luan një rol kyç në shpërndarjen e mallrave dhe shërbimeve për shërbimet publike.

2. FTON Sekretarin e Përgjithshëm të përhap Parimet në ekonomitë jo anëtare dhe të inkurajojë ata të marrin në konsideratë Parimet në nxitjen e qeverisjes publike, efektivitetit te ndihmës, luftës kundër rryshfetit ndërkombëtar dhe konkurrencës. 3. INSTRUKTON Komitetin e Qeverisjes Publike të raportojë tek Këshili mbi progresin e bërë në implementimin e këtij Rekomandimi brenda tre viteve nga adoptimi i tij dhe më pas rregullisht, duke u këshilluar me komitete të tjera përkatëse.

PARIMET PËR RRITJEN E INTEGRITETIT NË PROKURIMIN PUBLIK

1. Objektiva dhe qëllimi Rekomandimi i siguron politikëbërësve Parimet për rritjen e integritetit gjatë gjithë procesit të prokurimit, duke marrë në konsideratë ligjet ndërkombëtare, si dhe ligjet kombëtare dhe strukturat organziative në vendet anëtare.

Rekomandimi i drejtohet kryesisht politkëbërësve në qeveritë në nivele kombëtare por ofron gjithashtu udhëzim të përgjithshëm për qeveri nën-kombëtare dhe ndërmarrje në pronësi të shtetit.

2. Përkufizimet Cikli i prokurimit publik

Në kontekstin e këtij Rekomandimi, cikli i prokurimit publik përcaktohet si një sekuencë e aktiviteteve të lidhura, nga vlerësimi i nevojave tek faza e dhënies, deri tek menaxhimi i kontratës dhe pagesa përfundimtare.

52

Integriteti

Rekomandimi sysnon të adresojë një varietet risqesh ndaj integritetit në ciklin e prokurimit publik. Integritetit mund të përkufizohet si përdorimi i fondeve, burimeve, aseteve dhe autoritetit sipas qëllimeve zyrtare dhe në përputhje me interesin publik. Një qasje negative për të përcaktuar integritetin është gjithshtu e dobishme për të përcaktuar strategjinë efektive për të parandaluar shkeljet e integritetit në fushën e prokurimit publik. Shkeljet e integritetit përfshijnë:

Korrupsionin duke përfshrë, rryshfetin, nepotizmin, kronizmin dhe klientelizmin;

Mashtrimin dhe vjedhjen e burimeve, pr shembull përmes zëvendësimit të produktit në shpërndarje cka rezulton në materiale me clësi më të dobët;

Konfliktin e interesave në shërbime publike dhe në punësimin post- publik; Marrëveshjet e fshehta Abuzimin dhe manipulimin e informacionit Trajtim diskriminues në procesin e prokurimit publik dhe Humbjen dhe abuzimin me burimet organizacionale59

3. Parimet 10 parimet e meposhtme bazohen në zbatimin elemetëve të qeverisjes së mirë për të rritur integritetin në prokurimin publik. Këro përfshijnë element të transparencs, menaxhimit të mirë, parandalimit të keqdrejtimit, si dhe përgjegjshmëria dhe kontrolli. Një aspekt i rëndësishëm i integritetit në prokurimin publik është detyrimi gjithëpërfshirës për të trajtuar furnizues potencial dhe kontraktorë në bazë barazie.

A. Transparenca 1. Vendet anëtare duhet të sigurojnë një shkallë të përshtatshme transparence gjatë të gjithë ciklit të prokurimit publik në mënyrë që të promovojnë trajtim të barabartë dhe të drejtë të furnizuesëve potencial.

Qeveritë duhet ti sigurojnë furnizuesëve dhe kontraktorëve potencial informacion të qartë dhe të vazhdueshëm në mënyrë që procesi i prokurimit publik të kuptohet mire dhe të zbatohet në mënyrën më të barabartë të mundshme.qeveritë duhet të nxisin transparencën për funizues potencial dhe aksionerë të tjerë, të tilla si institucionet e vëzhgimit, jo vetëm në lidhje me formimin e kontratave por në të gjithë ciklin e prokurimit publik. Qeveritë duhet të adoptojnë shkallën e transparencës sipas marrjes së informacionit dhe fazës së ciklit. Në vecanti, qeveritë duhet të mbrojnë informacionin konfidencial për të siguruar një fushë të nivelit të lojës për furnizues potencial dhe për të shmangur marrëveshjet e fshehta. Ata duhet gjithashtu të

59 OECD principles for integrity in public procurement – ISBN 978-‐92-‐64-‐05561-‐2 (OECD 2009), fq.126-‐127

53

sigurohen se rregullat e prokurimit publik kërkojnë një shkallë transparence që rrit kontrollin e korrupsionit ndërsa nuk krijojnë shirit të kuq për të siguruar efektivitetin e sistemit.

2. Vendet anëtare duhet të maksimizojnë transparencën në tenderim konkurrues dhe të marrin masa mbrojtëse për të rritur integritetin në vecanti për përjashtimet e tenderimit konkurrues.

Për të siguruar procese të arsyeshme konkurrimi, qeveritë duhet të sigurojnë rregulla të qarta dhe udhëzime mbi zgjedhjen e metodës së prokurimit dhe mbi përjashtimet nga tenderimi konkurrues. Edhe pse metoda eprokurimit mund të adaptohet me llojin e prokurimit në fjale, qeveritë duhet, në të gjitha rastet, të maksimizojnë transparencën në tenderimin konkurrues. Qeveritë duhet të marrin në konsideratë vendosjen e procedurave për të shmangur risqe potenciale ndaj integritetit përmes transparencës së rritur, udhëzimit dhe kontrollit, vecanërsiht për përjashtime nga tenderimi konkurrues të tilla si emergjencat ekstreme apo siguria kombëtare.60

B. Menaxhimi i mirë

3. Vendet anëtare duhet të sigurohen që fondet publike përdoren në prokurimin publik sipas qëllimi të tyre

Planifikimi i prokurimit dhe shpenzimet e lidhura me të janë kryesore në reflektimin e një pikëpamjeje strategjike dhe afatë gjatë të nevojave të qeverisë. Qeveritë duhet të lidhin prokurimin publik me sistemin e menaxhimit financiar për të rritur transparencën dhe përgjegjshmërinë si dhe për të përmisuar vlerën e parave. Institucionet e vëzhgimit si ato të kontrollit të brendshëm dhe organet e auditimit të brendshëm, institucionet e auditimit të lartë apo komitetet parlamëntare duhet të monitorojnë menaxhimin e fondeve publike për të verifikuar që nevojat të jenë të përllogaritura në mënyrë të përshtathsme dhe që fondet publike të përdoren sipas qëllimit.

4. Vendet anëtare duhet të sigurojnë që zyrtarët e prokurimit të përmbushin standartet profesionale të larta të njohurive, aftësive dhe integritetit.

Njohja e zyrtarëve që punojnë në fushën e prokurimit publik si profesion është kritik për rritjen e rezistencës ndaj keqmenaxhimit, humbjes dhe korrupsionit. Qeveritë duhet të investojnë në prokurimin publik më mënyrën e duhur dhe të japing iniciativa të përshtatshme për të tërhequr zyrtarë shumë të kualifikuar. Ata duhet gjithashtu të përditësojnë njohuritë e zyrtarëve dhe aftësitë e tyre rregullisht për të reflektuar evolucionet rregullatore, menaxheriale dhe teknologjike. Zyrtarët publik duhet të jenë


54

të ndërgjegjshëm mbi konfliktin potencial midis interesevat të tyre provate dhe detyrave publike që mund të influencojnë vendim marrjen publike.61

C. Parandalimi i keqdrejtimit, përputhshmëria dhe monitorimi

5. Vendet anëtare duhet të vendosin mekanizma në vend për të parandaluar risqet ndaj integritetit në prokurimin publik

Qeveritë duhet të sigurojnë korniza institucionale dhe procedural që ndihmojnë në mbrojtjen e zyrtarëve publik të prokurimit ndaj influencimit të padrejtë nga politikanët apo zyrtarët e niveleve më të larta. Qeveritë duhet të sigurojnë që zgjedhja apo caktimi i zyrtarëve të përfshirë në prokurimin publik bazohet në vlerat dhe parimet, në vencanti tek merita she integritetit. Për më tepër ata duhet t ëidentifikojnë risqet e integritetit për pozicionet e punës, aktivitetet apo projektet që janë potencialisht vurnerabël. Qeveritë duhetë të parandalojnë këto risqe përmes mekanizmave parandalues që nxiin një kulture integritetit në shërbimet publike të tilla si trajnimi i integritetit, deklarimi i pasurve, si dhe hapja dhe menaxhimi i konflikit të interesave.

6. Vendet anëtare duhet të inkurajojnë bashkëpunimin e ngushtë midis qeverisë dhe sektorit privat për të mbajtur standarte të larta të integritetit, vecanërisht në menaxhimin e kontratës.

Qeveritë duhet të vendosin standarte të qarta integriteti dhe të sigurojnë përputhshmërinë në të gjithë ciklin e prokurimit, vecanërisht në menaxhimin e kontratës. Ata duhet të ruajnë një dialog me furnizuesit për të qënë të përditësuar me evolucionet e tregut, reduktuar asimetrinë e informacionit dhe për të përmisuar vlerën e parave, në vecanti për prokurime me vlerë të lartë.

7. Vendet anëtare duhet të sigurojnë mekanizma specifikë për të monitoruar prokurimin publik si dhe për të zbuluar keqdrejtimin dhe për të aplikuar sanksione sipas rastit

Qeveritë duhet të vendosin mekanizma për të zbuluar vendimet dhe për të mundësuar identifikimin e parregullsive he korrupsionit potencial në prokurimin publik. Zyrtarët e ngarkuar për kontroll duhet të jenë të ndërgjegjshëm mbi teknikat dhe aktorët e përfshirë në korrupsion për të lehtësuar zbulimin e keqdrejtimit në prokurimin publik. Për ta lehtësuar këtë qeveritë duhet të konsideronë vendosjne e procedurave për raportimin e keqdrejtimit për mbrojtejn e zyrtarëve. Qeveritë nuk duhet vetëm të përcaktojnë sanksionet me ligh por gjithashtu duhet të sigurojnë mjete për tu zbatuar në rast të shkeljeve, në mënyrë efektive, proporcionale dhe kohore62.

61 OECD principles for integrity in public procurement – ISBN 978-‐92-‐64-‐05561-‐2 (OECD 2009), fq.128 62 OECD principles for integrity in public procurement – ISBN 978-‐92-‐64-‐05561-‐2 (OECD 2009), fq.129

55

D. Përgjegjshmëria dhe kontrolli

8. Vendet anëtare duhet të vendosin një zinxhir të qartë përgjegjësish së bashku me mekanizma efektivë kontrolli.

Qeveritë duhet të vendosin një zinxhir të qartë përgjegjësish duke përcaktuar autoritetin për miratim, bazuar në një ndarje të përshtatshme detyrash, si dhe detyrimet për raportimin e brendshëm. Për më tepër, rregullsia dhe gjithëpërfshirja e kontrolleve duhet të jetë proporcionale me risqet e përfshira. Kontrollet e brendëshme dhe e jaashtme duhet t ëplotësojnë njëri tjetrin dhe të jenë të kujdesshëm për koordinimin për të shmangur mungesat dhe për të siguruar që informacioni i prodhuar nga kontrollet është i plotë dhe i përdorshëm në maksimal.

9. Vendet anëtare duhet të menaxhojnë ankesat nga furnizuesit potencial në një mënyrë të drejtë dhe kohore

Qeveritë duhet të sigurohën që furnizuesit potencial kanë akses efektiv dhe në kohë për të shqyrtuar sistemet e vendimeve të prokurimeve dhe qe këto ankesa janë të zgjidhura në mënyrë efektive. Për të siguruar një shqyrtim të paanshëm, nëj organ me kapacitet zbatimi që është i pavarur nga subjektet respektive prokurimi duhet të drejtojë vendimet e prokurimit dhe të mundësojë zgjidhje të përshtatshme. Qeveritë duhet të analizojnë përdorimin e sistemeve të shqyrtimit për të identifikuar modelet që firmat individuale mund të përdorin për të ndërprerë apo influencuar tenderat. Kjo analizë e sistemeve të shqyrtimit duhet gjithashtu të ndihmojë në identifikimin e mundësive për përmisimin e menaxhimit në zonat kyce të prokurimit publik.

10. Vendet anëtare duhet të forcojnë organizatat e shoqërisë civile, median dhe publikun e gjërë për të kqyrur prokurimin publik.

Qeveritë duhet të hapin informacionin publik ne terma kyce të kontratave të mëdha për organizatat e shoqërisë civile, median dhe publikun e gjërë. Raportet e institucioneve të vëzhgimit duhet të jenë të disponueshme për të rritur kqyrjen publike. Për të plotësuar këto mekanizma tradicionale përgjegjësish, qeveritë duhet të marrin në konsideratë përfshirjen e përfaqësuesëve nga organizatave të shoqërisë civile dhe publikun e gjërë në monitorimin e prokurimeve me vlerë të lartë apo komplekse që kanë risqe domethënëse të keqmenaxhimit dhe korrupsionit.63

II.1.3 PARIMET QË DALIN NGA KUADRI LIGJOR KOMBËTAR

Prokurimet publike, si fushe relativisht e re, zhvillohen nen ndikim te Procedures administrative, por veganerisht per shkak te faktit se parimet e Procedures administrative thmelohen edhe te procedurat e vecanta administrative.


56

Ne qofte se fillohet nga parimet kryesore te Procedures administrative: parimi i ligjshmerise, parimi i mbrojtjes se te drejtave te qytetareve dhe mbrojtja e interesit publik, parimi i efikasitetit, parimi i ekonomizmit te procesit, parimi i shkalles se dyte, nuk shterren te gjitha parimet e procedures, sepse cdo dispozite e Ligjit per procedure te pergjithshme administrative paraqet prodhim te nje parimi te meparshem principiel te ligjvenesit, nga e cila teoretiket mund te formojne ide qe mund te fitoje kuptim te parimit administrative.64

Disa prej parimeve te mesiperme (pika II.1.2) artikulohen ose kombinohen ndryshe ne legjislacionin kombetar. Per shembull, ju mund te gjeni parime te tilla te deklaruara ne legjislacion, si:

Ekonomia dhe efikasiteti Ky eshte nje parim qe shpesh perdoret per te pershkruar efikasitetin teknik te vete procedures, d.m.th. nese planifikimi ka qene i sakte dhe eshte realizuar ne kohe; nese jane angazhuar pergjegjesi te ndryshme; nese u eshte dhene kohe e mjaftueshme operatoreve ekonomike per te pergatitur ofertat e duhura; nese prokurimi eshte bere ne kohen e duhur. Ne nivel me "ekonomik", parimi perdoret edhe per te pare nese jane perdorur strategji kontraktore te sakta ose nga me te mirat per minimizimin e shperdorimeve dhe per te perfituar nga ekonomite e shkalles. Ne nivel politikash, parimi mund te perdoret per te analizuar efikasitetin e shperndarjes se transaksioneve dhe te sistemit si nje i tere, per te percaktuar nese kjo mund te permiresohet metej.

Vlera per parate Vlera per parate eshte nje term me perkufizim te gjere qe perdoret kryesisht ne vendet anglo-saksone. Ne nje fare mase, ai mbivendoset me konceptet e ekonomise dhe efikasitetit, me qellim qe procedura e prokurimit te kryhet me humbje sa me te vogla (ne lidhje me koston dhe kohen) dhe me sa me shume perfitim qe te jete e mundur. Megjithate, ai behet krejtesisht efikas kur trajtojme vendosjen e kerkesave dhe te vleresimit.

Kushti baze eshte qe qeveria te bleje vetem ato qe i nevojiten realisht: nuk duhen blere karrige te veshura me lekure kur punen e tyre e bejne fare mire karriget plastike {p.sh. ne nje salle pritjeje). Ne raste te tjera, mund te preferohen karriget e veshura me lekure (p.sh. ne sallen e mbledhjeve te bordit). Ndersa i takon autoritetit kontraktor te vendose se cfare te bleje, problemi eshte se specifikimet duhet t'u pergjigjen nevojave reale te autoritetit kontraktor.

Parimi i vleres per parate njeh se mallrat dhe sherbimet nuk jane homogjene,d.m.th. qe ato ndryshojne ne cilesi, qendrueshmeri, jetegjatesi, disponueshmeri dhe kushte te tjera te shitjes. Arsyeja pse kerkohet vlera per parate eshte se autoritetet kontraktore duhet te blejne kombinimin optimal te karakteristikave qe plotesojne nevojat e tyre.


57

Prandaj, cilesite e ndryshme, shpenzimet e brendshme, jetegjatesia, qendrueshmeria etj. e produkteve te ndryshme ne oferte do te matet kundrejt kostos se tyre. Mund te jete e preferueshme te paguhet me shume per nje produkt qe ka kosto te ulet mirembajtjeje, sesa per nje produkt me te lire, i cili ka kosto me te larte mirembajtjeje.

Ndershmeria ose integriteti Legjislacioni i prokurimit sherben edhe per te reduktuar mundesite per praktika korruptive. Kete e ben duke imponuar kerkesat e llogaridhenies dhe te transparences ne menyren qe aktiviteti i specialisteve te prokurimeve te mund te kontrollohet dhe verifikohet, duke reduktuar keshtu mundesine qe keta specialists te veprojne ne sherbim te interesit te tyre. Specialists e prokurimeve duhet te percaktojne qarte dhe ne menyre publike kerkesat qe synojne te prokurojne, si edhe kriteret e perzgjedhjes dhe te kualifikimit qe do te aplikohen. Vendimet e tyre regjistrohen dhe me vone mund te verifikohen qofte nga qeveria (auditi i brendshem ose i jashtem), qofte nga operatoret ekonomike te demtuar. Disa ligje kombetare e perdorin ndershmerine' dhe integritetin si nje objektivte shprehur qarte dhe shpesh fusin ne legjislacionin kombetar klauzola shtese te natyres praktike qe kerkojne te zbatojne ndershmerine (p.sh. dispozitat mbi konfliktin e interesit ose perdorimin e detyruar te "pakteve te integritetit"), se bashku me dispozitat vijuese qe trajtojne masat qe duhen marre kur konstatohet ekzistenca e praktikave korruptive. Denimet e meparshme per praktika korruptive mund te cojne ne skualifikim automatik nga procedura e prokurimit. Sipas legjislacionit te prokurimit publik ne Shqiperi, i gjithe procesi i prokurimit duhet te kryhet duke u bazuar dhe duke respektuar nje sere parimesh qe qendrojne ne themelet e ketij procesi. Cdo hap i procesit te prokurimit publik mbeshtetet ne nje nga keto parime dhe anasjelltas, ne rast se nuk eshte respektuar nje nga hapat e procesit te prokurimit, rrjedhimisht kjo do te thote se eshte shkelur nje nga parimet e legjislacionit te prokurimit publik. Gjithashtu keto parime jane te lidhur me njeri tjetrin, dhe mund te themi se mund te shkaktojne efektin "domino", qe do te thote se nese nuk respektohet njeri prej tyre, kjo gje con ne mosrespektimin e nje prej parimeve te tjera, e keshtu me radhe.

Sipas nenit 2 te ligjit nr.9643 date 20.11.2006 "Per prokurimin publik" i ndryshuar, Prokurimi publik mbeshtetet ne 3 parime baze:

Mosdiskriminin i ofertuesve ose kandidateve Transparence ne procedurat e prokurimit Barazi ne trajtimin e kerkesave dhe detyrimeve qe u ngarkohen

ofertuesve ose kandidateve65

65 Ligjit nr.9643 date 20.11.2006 "Per prokurimin publik" i ndryshuar

58

Parimi i Mos-diskriminimit Ky eshte nje nga parimet me te rendesishem dhe qe qendron ne themelet e procesit te prokurimit. Sipas ketij parimi te gjithe pjesemarresit, pavaresisht nga kombesia e tyre, duhet te trajtohen ne te njejten menyre,

Ndalohet, si diskriminimi i drejtperdrejte, ashtu edhe ai i terthorte;

Nuk lejohen preferencat kombetare;

Ky parim eshte i percaktuar shprehimisht ne nenin 2 te ligjit dhe ne disa dispozitash te tjera, te cilat ne thelb rregullojne mosdiskriminin e ofertuesve ose kandidateve bazuar ne shtetesine e tyre.

Ne nenin 3 pika 13, percaktohet se "operatoret ekonomike qe kane te drejte te marrin pjese ne nje procedure prokurimi ne Shqiperi, jane te gjithe kontraktuesit, furnizuesit dhe sipermarresit e sherbimeve pa bere dallime mes tyre. Dispozita, ne menyre te qarte, nuk ben asnje dallim midis operatoreve vendas dhe te huaj ne te drejten e tyre per te marre pjese ne nje procedure prokurimi ne Republiken e Shqiperise.

Ne nenin 20 te ligjit, Kapitulli "Rregullat e Pergjithshme te prokurimit", percaktohet shprehimisht se autoritetet kontraktore duhet te shmangin cdo kriter, kerkese apo procedure qe lidhet me kualifikimin e operatoreve dhe qe perben diskriminim ndaj ose midis furnizuesve apo kontraktoreve te mundshem. Ne nenin 23/1 percaktohet se, specifikimet teknike duhet t'u referohen standardeve kombetare, qe mbeshteten ne ato nderkombetare, miratimeve teknike nderkombetare, standardeve nderkombetare, apo sistemeve te tjera te referimit te percaktuara nga organet nderkombetare te standardizimit. Ne nenin 23/5 percaktohet shprehimisht se specifikimet nuk lejohet te kene asnje kerkese apo reference te ndonje marke apo emer te vecante, patente, tip, origjine specifike, prodhues ose sipermarres sherbimi. Respektimi i parimit te transparences

Parim tjeter i rendesishem i legjislacionit te prokurimit publik, eshte Parimi i Transparences. Ky eshte jo vetem nje nga parimet baze te parashikuara nga Direktiva, por gjithashtu garanton nje proces prokurimi publik eficent dhe ne perputhje me te gjitha parashikimet ligjore.

Ne kete kuader, ky legjislacion parashikon detyrimin e Autoriteteve Kontraktore te botojne elektronikisht ne faqen e internetit te Agjencise se Prokurimit Publik, te gjithe dokumentet e tenderit dhe me tej te gjitha njoftimet qe kane lidhje me ecurine e nje procedure prokurimi, nga njoftimi i kontrates deri ne botimin e momentit te lidhjes se kontrates. Permbajtja e ketyre njoftimeve eshte shume e zgjeruar dhe permban informacion te detajuar per subjektet e interesuara dhe per publikun e gjere ne lidhje me fondin limit, llojin e procedures, menyren e perzgjedhjes se fituesit, kandidatet pjesemarres, arsyet e kualifikimit te tyre, kandidatin fitues, arsyet e perzgjedhjes se tij, si dhe afatin dhe menyren e ekzekutimitte kontrates. Direktiva 2004/18 parashikon

59

vetem detyrimin per nje proces transparent, nderkohe qe menyra per arritjen e ketij qellimi i lihet ne dore vete shteteve qe ta rregullojne me legjislacionin e brendshem. Ne kushtet ne te cilat ndodhej Shqiperia, kur transparenca ne prokurime ishte problem i mprehte, u gjet si zgjidhje me e mire per arritjen e transparences, perqendrimi i publikimit i te gjithe informacionit ne Buletinin e Njoftimeve Publike dhe ne faqen e internetit te Agjencise se Prokurimit Publik. Kjo menyre siguron berjen publike te cdo informacioni ne lidhje me te gjitha procedurat e prokurimi publik, te zhvilluara ne Shqiperi. Platforma elektronike siguron edhe komunikimin ne rruge elektronike me operatoret ekonomike, duke garantuar sigurine dhe transparencen. Trajtimi i barabarte i ofertuesve aktuale e te mundshem;

Trajtimi i barabarte eshte themeli per prokurimin publik Te gjithe kandidatet/ofertuesit trajtohen me barazi, ne te njejten menyre; Autoriteti kontraktor mbetet i paanshem dhe i drejte kundrejt te gjithe

pjesemarresve;

Ne nenin 20 te ligjit percaktohet shprehimisht se autoritetet kontraktore duhet te shmangin cdo kriter, kerkese apo procedure qe lidhet me kualifikimi e operatoreve dhe qe perben diskriminim ndaj ose midis furnizuesve apo kontraktoreve te mundshem.

Ne nenin 23/2 te ligjit percaktohet se specifikimet teknike duhet te mundesojne trajtim te njejte per te gjithe kandidatet dhe te mos perbejne pengesa per konkurrencen e hapur.

Ne teresine e tij neni 23, edhe ne pikat e cituara me lart, detyron respektimin e ketij parimi.

Ne nenin 42 te LPP, "Sqarimi dhe ndryshimi ne dokumentet e tenderit", detyrohet autoriteti kontraktor t'i komunikoje cdo njoftim te gjithe operatoreve ekonomike, duke i vene ata ne pozita te barabarta.

Ne baze te nenit 53/1 te ligjit gjate shqyrtimit te ofertave nuk lejohet te kryhet asnje ndryshim ne permbajtjen e ofertes qofte me kerkese te autoritetit apo oferte te operatorit ekonomik perfshire ndryshimet ne cmim apo cdo ndryshim qe synojne ta kthejne nje oferte te pavlefshme ne te vlefshme.

Ne nenin 53/3 percaktohet se autoriteti kontraktor shpall nje oferte te vlefshme vetem nese ajo eshte e bazuar ne kerkesat dhe kushtet e percaktuara ne dokumentet e tenderit.

Keto nene, dhe ne teresi ligji, synon te garantoje parimin e barazise se operatoreve ekonomike te interesuar apo pjesemarres ne procedure.

60

Racionalitet dhe efikasitet

Me kete parim vendoset arsyeshmeria e procedurave dhe sigurohet arritje e qellimit te prokurimeve publike, marrje e vleres me te mire per te hollat e shpenzuara. Procedura per prokurim publik ka per qellim shfrytezim efikas dhe racional te mjeteve te planifikuara. Duke pasur parasysh faktin qe perqindje e madhe te mjeteve qe shpenzohen ne prokuirme (afersisht dhe ne pergjithesi, 30 deri ne 40 perqindje nga buxhetet kombetare), eshte e pakundershtueshme nevoja nga respektimi i ketij parimi qe ka te beje me procedurat per prokurime, me qellim mjetet te shpenzohen ne menyre te kontrolluar66.

Të gjitha parimet e përmendura më lart janë ngushtësisht të lidhur me njëri-tjetrin, çka do të thotë se moszbatimi apo mosrespektimi i njërit prej tyre, do të shkaktojë shkatërrimin e të gjithë parimeve të tjerë.

66 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011

61

II.2 QELLIMET E PROKURIMEVE PUBLIKE

Qëllimi i prokurimit publik është dhënia e kontratave me kohë dhe kosto efektive për kontraktuesit e kualifikuar, furnizuesit dhe ofruesit e shërbimeve për sigurimin e mallrave, punës dhe shërbimeve, për të mbështetur operacionet e qeverisë dhe shërbimeve publike, në përputhje me parimet dhe proçedurat e përcaktuara në rregullat e prokurimit publik67.

Qellimet e prokurimeve publike jane drejtperdrejt e lidhura me parimet. Per arritje te qellimit te prokurimit publik, ligjvenesi parashikon rregulla te procedurave nepermjet te cilave kryhet dhenie te kontrates per prokurim publik.

Qellimet e prokurimeve publike jane:

nxitja e konkurrences mes ofertuesve, parandalimi i korrupsionit, vendosja dhe permiresimi i disiplines financiare te udheheqjes me mjetet publike, rritja e mundesise per mbikqyrje te shpenzimit te mjeteve publike nga ana e

publikut, shpenzimi racional i mjeteve publike.

Marreveshja per formim te Komunitetit ekonomik evropian (ne tekstin e metejshem: Marreveshja e KEE-se) e jep kornizen themelore per rregullim te prokurimeve publike. Qellimi kryesor i atij akti eshte formesimi i tregut te brendshem te perbashket relevant te shteteve—anetare, me parandalim te cdo mosdiskriminimi kombetar, dhe te cdo kufizimi gjate zgjedhjes se mallrave dhe sherbimeve, duke e perfshire edhe levizje te lire te mallrave dhe kapitalit, pa te gjitha tarifat doganore, edhe si i kufizimeve kuantitative (kuota) dhe masave qe kane efekt te barabarte te tarifave doganore dhe kuotave midis shteteve - anetare. Gjithashtu, qellimet e kontrates e perfshijne edhe kryerjen e politikave te rendesishme te Komunitetit evropian, para se gjithash te fushes konkurrente juridike.

Marreveshja e KEE-se nuk i shenon prokurimet publike ne menyre konkrete, pervec ne kontekst te financimit te marreveshjeve te Komunitetit ne shtetet e tejdetit dhe ne marredhenien ndaj politikes industriale, megjithate ne Marreveshjen e KEE-se mund te gjehen disa dispozita qe kane kuptim te bazes themelore per ta vene ne rregull sistemin e prokurime publike, sepse behet fjale per dispozita qe kane te beje me levizje te lire te mallrave, themelim dhe levizje te lire te sherbimeve. Jane e rendesishme edhe dispozitat qe kane te beje me parandalimin e mosdiskriminimit.

67 Public procurement:principles,categories and methods-‐Jorge Lynch

62

Marreveshja e KEE-se e permban qellimin themelore e Sistemit juridik evropian per prokuimet publike, me qellim hapjen e tregut te prokurimeve publike mes shteteve -anetare dhe mundesi per bashkepunimit te ofertuesve ne proceduren per zbatim te prokurimeve publike jashte kufijve te shteteve - anetare te vecanta. Sepse shetet -anetare, vetem mbi baze te Marreveshjes se KE-se, nuk do te mund vetem te percaktohen sipas rregullave te hollesishme per prokurimet publike, jane te miratuara Direktiva per prokuirme publike si zgjedhje juridik sekondar. Me siguri se direktivat duhet te kuptohen vetem si thelb per modelim te ligjeve kombetare. Shtetet - anetare qe nuk kane miratuar asnje ligje per prokuirme publike para miratimit te Direktivave, per shembull Mbreteria e Bashkuar, nga legjislacioni i saj, tekstin prej direktivave e kane marre pothuajse teresisht.

Nga aspekti historik, shtetet - anetare qe kane pasur tradite me legjislacionin per prokurime publike, si per shembull, France, me „Code de Marches pubblics", dhe Gjermani, „me Nerdingundgsordmungen", duhej ta ndryshojne legjislacionin dhe te njejtin ta pajtojne me direktivat, qe shkaktonte veshtiresi dhe probleme, sepse shtetet nuk i kane implementuar direktivat ne kohe dhe ne menyre te sakte. Pikerisht, rendesia e kuptimit te parimeve kryesore ne ligjin eshte shume e rendesishme dhe pervec qe implementimi i direktivave nuk eshte e]i sukesshem gjithku, keshtu edhe parimet paraqesin berthame unitare per shpjegim dhe realizim te qellimeve, qe nepermjet marrevesheve per formim dhe direktivat relevante e ndikojne sistemin e prokurimeve publike.

Parimet kryesore te publikimeve publike themelohen mbi dispozitat relevante nga Marreveshja e Komunitetit evropian, direktivat qe e rregullojne fushen e prokurimeve publike dhe vendimeve e gjykates se KE-se. Marreveshja per formim permban dy parime kryesore qe zbatohen ne te gjitha fushat te rregullimit ne nivel te Komunitetit evropian dhe gjithashtu jane kryesore per themelim te tregut unitar. Ai eshte parimi i proporcionalitetit dhe parimi i njohjes reciproke. Sipas mendimit te Komisionit (e shkruar ne karten e gjelber) nga Marreveshja per formim, duhet te kuptohen edhe parimi i transparency dhe parimi i parandalimit te diskriminimit.

Eshte e nevojshme te theksohet se rendesia e vertete e parimeve mbi te cilave themelohet ligji individual, kane nje rol te rendesishem ne drejtimit te ligjvenesit gjate perpunimit te normave juridike dhe gjate kuptimit te dispozitave ligjore, vecanerisht ne aspektin e pashprehjes se tyre.

Parimet i lidhen normat juridike ne teresi dhe u japin tyre permbajtje te vecante, sidomos kur shumellojshmeria e gjendjeve te verteta nuk mund te jete e perfshire me norme juridike.

Per furnizuesin, kuptimi i drejte i prokurimeve publike eshte i rendesishem dhe per shkak te kufizimit te te drejtave gjate disponueshmerise me mjete publike, nga aspekti i qellimeve te prokurimeve publike, qe nuk duhet te jene te drejtuara ngaj kenaqesise se interesit pubilk ose interesit te grupeve te vecanta, por duhet te jene te drejtuara ndaj interesit publik „u largo sensu".

63

Gjate kryerjes se procedures per prokurime publike, vjen deri te kundervajtjet e shpeshta, domethene mosrespektimet e dispozitave ligjore, qe githashtu jane pasoje nga kuptimi i pamjaftueshem i parimeve mbi te cilat themelohet sistemi i prokurimeve publike.

Edhe ofertuesit, gjate kuptimit te parimeve kryesore, me lehte i kuptojne te drejtat e tyre dhe e presin sigurimin e tyre nga ana e ofertuesve, me ate dhe sigurimi i masave dhe kushteve te barabarta dhe mosdiskriminuese, dhe kerkesa te tjera perkatese ne dokumentacionin e tenderit.

Pyetjet qe parashtrohen ne kontekst te parimeve kryesore, jane: nese keto parime jane te barabarta midis tyre ose jane ne disa marredhenie rregulluese - drejtuese, nese mes tyre perjashtohen ose jane plotesuese dhe nese i mbeshtetin qellimet e prokuirmeve publike ne drejtim te njejte dhe ne marredhenie te njejte.

Praktika e tanishme tregon ne marredhenie problematike dhe diskutabile mes parimit te formalitetit dhe parimit te ekonomizmit, qe shpesh kundershtohen njeri-tjetrin. Kete konflikt shume mire e kupton furnizuesi ne shembujte, kur eshte e nevojshme nga shkaqe formale te ndahet oferta qe eshte e parregullt per shak te mungeses se ndonje dokumenti, qe thelb, nuk eshte i domosdoshem per realizimin e mire te punes, por furnizuesi e ka kerkuar ne dokumentacionin, megjithese oferta, sipas kritereve nga dokumentacioni konkret, eshte me te mire. Per shkak te respektimit te parimit te formalitetit, oferta e tille, nga aspekti i praktikes se institucioneve te auditimit, duhet te refuzohet dhe pervec qe vendimi per vete do te ishte ne perputhje me parimin e ekonomizmit.

Mund te rishqyrohet marredhenia, kur me shqelje te nje parimi behet perpjekke te mbrojtet parim tjeter, deri qe mund te vije, per shemull, per shkak te mbrojtjes se parimit te ekonomizmit.

Nga e lartpermendura, jane te nevojshme me pak tri kushte per t'u mundesuar perjashtim, dhe ato jane: vendosshmeria, efikasiteti dhe maredhenia reciproke, ne kuptim me te ngushte.

Ne kontekst te proporcionit midis parimit te formalitetit dhe ekonomizmit, duhet vecanerisht te kete kujdes te shqeljes se mundshme te nje parimi ose tjeter, per shkak te shfaqjes se mundshme te pasojave negative nga mosrespektimi i parimeve.

Ashtu, per shembull, mungese e caktuar nuk duhet te nenkuptoje perjashtim te ofertuesit, nese me ato mungese nuk do te shkaktohen pasoja negative ose te demshme te parimeve te tjera nga prokuirmet publike (parimi i barazise se ofertuesve, mosdiskriminimit etj.); do te mundesohet zgjedhje e ofertes qe do te thote plotesimi i parimit te ekonomzmit, si oferta me te pershtatshme nga aspekti ekonomik. Mosrespektimi i parimit te formalitetit ne favor ne parimit te ekonomizmit do te mund, ne kete rast, te jete i nevojshem, perkates dhe ne marredhenie te njete.

64

Nje nga detyrat me te veshtira te rregullimit dhe praktikes juridike ne fushen e prokurimeve publike eshte te gjendet marredhenie perkatese mes parimeve kryesore (themelore) te prokurimeve publike.

Mund te konstatojme si asnje nga parimet nuk mund te perjashtohet, por gjithashtu asnje te respektohet plotesisht.

Duke pasur parasysh faktin qe cdo situate qe mund te tregohet gjate zbatimit te Ligjit, nuk mund te mbulohet me norme juridike, parimet dhe qellimet jane e percaktuara si mekanizem per rreshtim te situatave konkrete.

II.2.1 Publik

Nje nga qellimet e prokurimeve publike eshte njohja e publikut me menyren e shpenzimeve te mjeteve publike te organeve shteterore. Nepermjet parimit te publikut, arrihet dhe realizohet nje qellim i rendesishme nga financave publike, sigurimi i disciplines financiare, qe ne menyre ligjore i detyron shfrytezuesit te veprojne ne perputhje me dispozitat nga prokurimet publike, ne perputhje me dispozitat pozitive ligjore, por vecanerisht ne fazen e planifikimit, sigurimit dhe shfrytezimit te mjeteve financiare, dhe metej ajo duhet te realizohet ne menyre mikpritese, qellimore, efikase dhe te suksesshme. Nga ana e ofertuesve, por edhe nga ana e ligjvenensit, pritet efektet financiare - ekonomike te jene e drejtuara ndaj sigurimit te fer - konkurrences ne te gjitha fazat te procedures.

Sigurimi i konkurrences ka efekte pozitive, qe sigurojne realizim te kurisimit, percaktim te konkurrences midis ofertuesve, dhe me ato dhe kualitet te mallit, sherbimeve dhe puneve ndertimore te ofruara, mundesi per bashkepunim te ofertuesve ne korniza nderkombetare, parandalim te pozitave (statuseve) monopoliste dhe marreveshjeve kuartale, qe nga ana tjeter, mund te kete pasoja pozitive gjate realizimit te financave publike.

Nje gna qellimet, gjithashtu, eshte realizimi i disa politikave te shtetit nepermjet sistemit te prokurimeve publike dhe me rregullat qe jane e pranuara ne nivel nderkombetar, pas persosmerise se direktivave te reja, por para se gjithash jane direktivat sociale dhe ekologjike.68

II.2.2 Parandalimi i korrupsionit

Duke kerkuar nje nga qellimet e prokurimeve publike eshte shmangja e sjelljes se demshme dhe joekonomike ne shpenzimin e mjetet publike, nepermjet ligijt per prokurimet publike mundesohet parandalim i aktiviteteve korruptive. Kjo eshte nje nga qellimet me te rendesishme. Ne qofte se me ligjin kombetar nuk jane te 68 The purpose and future direction of public procurement regulation-‐Steen bruun-‐Nielsen

65

parashikuara dispozita te qarta qe drejtojne ne mekanizma antikorruptive, ligjet e tilla nuk kane qellim te ekzistimit, domethene arsyeshmeria e ekzistimit te tyre do te ishte sjellur nen pyetje. Ne konteks te kesaj eshte edhe UNICITRAL, ligji i ri per prokurime publike (UNCITRAL model Law on procurement of Goods, Construction and Services), qe sigurisht duhet te miratohet deri ne vitin 2012, qe do te jete instrument i rendesishem per komplektisetin dhe perforcimin e deponimit ndaj perparesimit te sistemeve per prokurime publike dhe Iniciativa dhe strategjia e Kombeve te Bashkuara ne luften kundrejt korrupsionit, me Konventen e miratuar per parandalim te korrupsionit (UN Convention Against Corruption).

Nese fusha e prokurimeve publike dhe lufta kundrejt korrupsionit kane ndodhur ne aktivitete te izoluar, Kombet e bashkuara me aktivitetet per miratim te ligjit per prokurimet publike perpiqen t'i bashkojne fushat te ndara deri tani, me qellim te tregohet fuqia e veprimit sinergjetik, dhe me kete duhet te arrihet koordinimi i suksesshem ne reformat e prokurimeve publike dhe ne perpjekjet per luften kundrejt korrupsionit.69

II.2.3 Disipline financiare

Parimet kryesore dhe qellimet e sistemit te prokurimeve publike jane rrugetregues gjate planifikimit dhe realizimit te procedures per prokurime publike, nenshkruarjes dhe mbikqyrjes te realizimit te kontratave.

Perdorim perkates i parimeve nga ana e institucioneve qe kryejne mbikqyrje te procedurave te zbatuar dhe shpenzimin e mjeteve financiare jane vecanerisht te rendesishme.

Auditimi ne prokurimet publike eshte pjese shume e rendesishme nda procesi i teresishem per krijim te disciplines financiare. Auditimi dhe kontrolli i prokurimeve publike jane te vendosur si te jashtem dhe te brendshem.

Auditimi i brendshem ne Repuliken e Maqedonise, implementohet ne te gjtha shtetet dhe institucinonet lokale. Pjesa e auditimit te brendshem eshte e perfshire ne kontrolin e prokurimeve publike (ex ante).

Institucioni shteteror per auditim eshte ogran shteteror i pavarur dhe autonom, qe kryen auditim te procedurave per prokurimet publike (ex post).70

69 The purpose and future direction of public procurement regulation-‐Steen bruun-‐Nielsen 70 The purpose and future direction of public procurement regulation-‐Steen bruun-‐Nielsen

66

II.2.4 Distribucion

Distribucioni eshte nje nga qellimet e prokurimeve publike, qe drejton ne faktin se nepermjet procedurave te zbatuara per prokurimet publike mundesohet arritje e mallit, punes ose sherbimit te kerkuar, per vlere perkatese, dhe me ate mundesohet distribucioni i objektit te prokurimit. Pikerisht, nepermjet prokurimeve publike, me njohje te parimeve kryesore, realizohet, ruhet distribucioni i mallrave, puneve dhe sherbimeve. Ky qellim eshte vecanerisht i lidhur me parimin e mosdiskriminimit dhe barazise. Me keto parime, cdo ofertues, pavaresisht nga vendi i origjines, ose mallin dhe sherbimin qe e ofron, pavaresisht nga vendi i origjines, ka trajtim te barabarte me cdo pjesemarres ne proceduren per prokurim publik. Mbi baze te kesaj, mund te konstatojme se distribucioni i mallrave, puneve dhe sherbimeve eshte nje nga qellimet themelore, dhe vecanerisht ne kontekst te procesit te globalizimit dhe tregut unitar te brendshem evropian.

Pra, nga sa më lart qëllimi i rregullave të prokurimit publik është cilësi e lartë me çmin më të ulët. Proçedurat e prokurimit publik janë të nevojshme, sepse sektori publik nuk mund gjithmonë të supozohet të sillet si një klient normal në treg me një fokus në zgjedhjen e cilësisë më të mire me çmimin më të ulët. Prandaj rregullat e prokurimit publik të vendosin në një poçes konkurrues të strukturuar për të siguruar cilësinë më të mirë dhe çmimin më të ulët71.

II.3 OBJEKTIVAT E PROKURIMEVE PUBLIKE

Shumë juridiksione në mbarë botën kanë në mënyrë implicite apo eksplicite objektiva të ngjashme të menaxhimit për prokurimet publike. Më të rëndësishmet prej tyre janë:

Besimi i publikut - mbështetur nga atributet e përgjegjshmërisë, transparencës, barazisë dhe trajtimit të drejtë në lidhje me proçeset e prokurimit

Efikasitet dhe efektivitet - në përdorimin e parave publike për të arritu vlerën e parasë dhe efikasitetin e dorëzimit të rezultateve të prokurimit.

Pajtueshmëri politike dhe qëndrueshmëri – I të dy proçeseve dhe rezultateve të prokurimit në lidhje me objektivat e tjera të politikave dhe detyrimeve të pritjeve dhe sidomos të biznesit dhe rajonale dhe ndikimeve të punësimit

Këto objektiva janë befasuese dhe janë në përputhje me menaxhimin e përgjithshëm publik.72

Objekti i procesit te prokurimeve publike eshte furnizimi i mallrave, puneve dhe sherbimeve. Furnizuesi gjate planifikimit te prokurimeve, vemendje te vecante duhet te kushtoje te asaj objekti i prokurimit te jene pune, mallra ose sherbime perkatese, qe

71 The purpose and future direction of public procurement regulation-‐Steen bruun-‐Nielsen 72 International handbook of public procurement-‐Kh v.Thai-‐CRC press

67

nen termin perkatese nenkuptohet klasifikim, titull, evidence, qellim dhe cilesi perkatese. Pikerisht, sic e ka shenuar ne Planin per prokurim publik, furnizuesi duhet t'i percaktoje edhe ne shpalljen per dorezim te ofertave dhe ne dokumentacionin, pastaj duke pasur kujdes qe te gjithe ofertues te ofrojne mall, pune dhe sherbim komparativ (krahasues) sipas llojit, kualitetit, cmimit, edhe me kushte dhe cilesi te tjera te nevojshme.

Furnizuesi mund ta ndaje objektin e prokurimit ne grupe ose ne pjese si meposhte:

sipas degeve te administrates, zonave tregtare, llojit, sasise, vendit, kohes se dergeses.

Grupi ose pjesa e objektit te prokurimit, me shume perfshin objekt te qellimeve dhe cilesive te njejta, te aferm ose te ngjashme, qe mundesojne bashkepunim mes shume ofertuesve me te vegjel dhe te mesem. Furnizuesi nuk duhet te kryeje kufizim te se drejtes te ofrimit te nje grupi ose te pjeses prej objektit te prokurimit, qe jane te percaktuara ne dokumentacionin e ofertes dhe per te cilat ka shpallur oferte. Furnizuesi ne shpalljen per prokurim publik, gjithashtu do te theksoje se mund te regjistrohet edhe grup i ofertuesve, por formulari i ofertes duhet te kete vend per shkruarje te numrave dhe te dhenave perkatese qe jane te rendesishme per furnizuesin t'i kete per evalvim.

68

II.4 GARA DHE LUFTA KUNDER KORRUPSIONIT NE PROKURIMIN PUBLIK

Para eksplorimit të marrëdhënies midis korrupsionit në tregjet e prokurimit publik dhe praktikave antikonkurruese, duhet të theksojmë se korrupsioni nuk ndodh vetëm në tregjet e prokurimit publik por edhe në tregjet e prokurimit privat. Për shembull, marrëveshja me njerëzit në ngarkim të mirëmbajtjes së ndërtesave me elektricistë, prodhues të ashensorëve, hidraulikë etj, shpesh con në favorizim dhe rryshfete të drejtpërdrejta ose të terthorta. Në mënyrë të ngjashme, literature e biznesit është e mbushur me history të zyrtarëve të prokurimit në firma biznesi që cilëve u jepet rrushfet nga furnizuesit.

Por, në disa vende ka një perceptim se korrupsioni është një problem më i rëndësishëm në prokurimin publik se sa në atë privat. Ka një numër arsyesh që mund ta shpjegojnë këtë perceptim.

- Së pari, prokurimet publike kanë tendencën të përfshijnë porosi më të mëdha dhe më të dukshme (psh. spitalet, impjantet, aeroplanet, urat, impjantet e energjisë) se sa tregjet e prokurimit privat. Kështu, edhe nëse frekuenca e korrupsionit do të ishte e njëjtë për të dyja llojet e tregjeve të prokurimit, magnitude e tij në terma financiar në tregjet e prokurimit publik do të dukej më e madhe. - Së dyti, qeveritë mund të kenë “funksione objective” më komplekse se palët private që japin kontrata përmes një procesi tenderi. Qeveritë lokale, për shembull, mund të jenë vecanërisht të ndjeshme ndaj çështjeve politike të tilla si punësimi lokal, promovimi i firmave rajonale, shpërndrja e punën në mënyrë të barabartë midis furnizuesëve lokal etj. edhe nëse disa nga këto objektiva, për shkak se nuk janë të bazuara në konsiderimet teknike apo të efikasitetit, nuk mund të jenë gjithmonë të njohura si kritere zgjedhjeje në projektimin e tregjeve te prokurimit apo në zgjedhjen e ofruesëve apo të ofertës fituese. Si rezultat i kësaj, mënyra në të cilën jepen prokurimet e qeverisë mund të duket si më pak transparente se sa mënyra në të cilën jepen kontratat private. Kjo furnizon dyshimin se korrupsioni është më tepër një problem i tregjeve të prokurimit publik sesa i tregjeve të prokurimit privat. - Së treti, ka një dyshim, në disa vende, se niveli i ulët i të ardhurave të nënpunësve civil mund ti çoj ata të angazhohen në praktika korruptive më shpesh se nënpunësit e sektorit privat, në mënyrë që ata të marrin një nivel fitimi të ngjashëm me atë të sektorit privat. - Së katërti, nës humë vende ka një shqetësim të veçantë rreth mundësisë të abuzimit më pushtetin nga mbajtësit e zyrave publike. Në këto vende, tregjet e prokurimit publik janë të kqyrura më nga afër se sa tregjet e prokurimit privat. Si rezultat i kësaj, edhe nëse niveli i korrupsionit do të ishte i njëjtë në të dyja llojet e tregjeve, më shumë raste korrupsioni do të zbuloheshin në tregjet e prokurimit publik. - Së pesti, në shumë vende aftësia e partive politike (dhe zyrtarëve të zgjedhur) për të mbledhur fonde politike në mënyrë ligjore është shumë e kufizuar edhe pse ka tregues të qartë se aftësia për të përballuar sfida politike varet nga burimet e partive politike. Ndaj, ka një formë të vecantë presioni mbi mbajtësit e zyrave për të përdorur

69

dhënien e kontratave publike për të siguruar favore ekonomike (psh. transportimi, reklamimi, donacione monetare, ndertimi i objekteve të tilla si pishinat, parkingjet etj) që do ti mundësonin atyre që qëndrojnë në zyrë. - Së fundmi, një arsye për tu fokusuar në korrupsionin e prokurimeve publike ndërsa i kushtohet më pak vëmendje praktikave korruptive në tregjet e prokurimit privat mund të jetë thjesht fakti që ka një ndjenjë të përgjithshme se qeveritë kanë një përgjegjësi të vecantë në zhdukjen e këtyre praktikave nga tregjet e prokurimit publik. Ata kanë aftësinë ta bëjnë këtë përmes mjeteve të politikave publike të tilla si miratimi i rregullave dhe procedurave të veçanta për projektimin e tregjeve të prokurimit publik ku ata kanë më pak mjete dhe më pak përgjegjësi për të rregulluar tregjet e prokurimit privat.73 RRETHANAT KUR KORRUPSIONI MUND TË NDODH NË KONTEKSTIN E PROKURIMIT PUBLIK Ka dy tipe situatash të lidhura në të cilat korrupsioni nga zyrtarë publik mund të ndodhë. Së pari, ka një situatë në të cilën zyrtarët e prokurimit publik mund të lejojnë apo pengojnë një operator ekonomik nga ushtrimi i aktivitetit ekonomik fitimprurës përmes dhënies apo mbajtjes së një autorizimi. Së dyti, ka një situatë në të cilën zyrtari publik mund të ushtrojë lirinë e zgjdhjes në dhënien e një kontrate fitimprurëse. Në të dyja rastet, ka një problem “kryetar- agjent”. Dhënia e autorizimit apo kontratës supozohet të behët në një mënyrë të tillë për të maksimizuar mirëqënien publike. Kompleksiteti i transaksioneve e bën të mundur për përdoruesit përfundimtar dhënien e kontratës në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe atyre u duhet të shkojnë përmes një agjenti mbi të cilin ata kanë kontroll të limituar për shkak të asimetrisë informacionale. Për shembull, në lidhje me tregjet e prokurimit publik, organi i ngarkuar për përcaktimin e specifikimeve të kontratës, zgjedhjen e ofruesëve dhe zgjedhjen e ofertës fituese përbëhet nga zyrtarë të caktuar apo zgjedhur të prokurimit të cilët veprojnë si ndërmjëtës midis përfituesëve dhe siguruesëve potencial. Ka një numër rastesh në të cilat konsumatori përfundimtar (apo taksapaguesi) ka aftësi të limituar për të diskutuar aspektet teknike mbi objektivat e vecanta të kontratës apo për të vlerësuar sasitë respektive të ofertave të ndryshme të dorëzuara apo besueshmërinë e ofruesëve të ndryshëm. Vështirësia që aksionerët kanë në ushtrimin e kontrollit mbu projektimin apo dhënien e kontratave të prokurimit publik, dhe mundësisë për korrupsion, do të jetë më i madh në rastet ku shërbimi apo produkti objekt i kontratës është kompleks dhe/ ose është projektuar për të përmbushur nevojat specifike të kërkuesit. Për shembull, ndërtimi i një rruge apo sistemi të shpërndarjes së ujit, dhe më përgjithësisht cdo lloj pune publike, do të duhet të marrë në konsideratë

73 Fighting corruption and promoting integritz in public procurement – OECD Publishing (2005), fq.30-‐31

70

specifikasitetin e terrenit të përfshirë. Ky terren domosdoshmërisht do të jetë i ndryshëm nga terreni në një qytet tjetër dhe kështu përvec vështirësisë në vlerësimin e vlefshmëirsë së zgjidhjeve të paraqitura nga ofruesit për të përmbushur sfidat teknike që hasin, mund të jetë gjithashtu e vështirë gjetja e referencës së cmimeve për situate të ngjashme. Në këto raste, ka një mundësi për zyrtarët e prokurimit apo anëtarët e komisioneve të prokurimit që të sillen në mënyrë strategjike, e cila është projektimi i kontratës, zgjedhja e ofruesëve dhe dhënia e kontratës në mënyra të tilla që ofruesi fitues nuk do të jetë domosdoshmërisht ai që maksimizon përfitimet sociale por ofruesi që do të maksimizojë mirëqënien e tyre (duke ofruar rryshfetin më të lartë) pa e bërë këtë sjellje lehtësisht të zbulueshme. Përkundrazi, në rastet ku kontratat e prokurimit përfshijnë sigurimin e një produkti të standartizuar (të tilla si tavolina zyrash, apo karrike), do të jetë më e vështirë për zyrtarët e prokurimit të sillen në mënyrë strategjike pa u ekspozuar dhe përgjithësisht do të ketë më pak shqetësim rreth mundësisë për korrupsion. Gjithësesi, kur këto produkte të standartizuara janë komplekse nga ana teknologjike ose/ dhe janë përdorur në bashkepunim me ose nga një sigurues i specializuar shërbimi, ngrihet sërisht mundësia e sjelljes strategjike nga ana e një zyrtari të korruptuar të prokurimit(ose nga një person që ndërhyn në procesin e prokurimit). Për shembull, një shef kirurgjie i një spitali mund të jetë në gjendje të caktojë llojet specifike të protezave që ai/ ajo dëshiron që spitali të blejë dhe ndonjëherë edhe ndërmjetësin nga i cili do që spitali të blejë pa patur njeri në pozicionin e kontrollit nëse zgjedhja bëhet ose jo nga konsiderata strategjike. Një lloj i ndryshëm situate lidhet me rastin në të cilin një firmë që ofron për një kontratë publike i jep rryshfetnjë firme tjetër (një konkrrenti potencial) për të mos ofruar (apo për të depozituar një ofertë artificialisht të lartë). Në këto raste, origjina e korrupsionit nuk është “agjenti- kryetar” por dëshira e ofruesëve potencial për të shmangur konkurrimin me njëri tjetrin pasi konkurrimi mund të rezultojë në një nivel më të ulët përfitimesh për të dy ata.74


71

PRAKTIKA ANTIKONKURRUESE DHE KORRUPSIONI NË PROKURIMIN PUBLIK. Sipas përkufizimit, korrupsioni në tregjet e prokurimit përfshin procese të ndryshme të alokimit të kontratave që mund të jenë marrë përmes një process konkurrues. Korrupsioni ose con në një situatë ku kontrata nuk i jepet ofruesit më të ulët (ose ofruesit që ka dhënë zgjidhjen më të mirë nga pikëpamjet cilësore dhe ato të cmimit) por firmës që ka ofruar një rryshfet (ose rryshfetin më të lartë) ose në situatën ku ka më pak ofrues (të vërtetë). Në shumicën e rasteve, konsumatori përfundimtar do të përfundojë duke paguar më shumë se sa do të kishin paguar pa rryshfetin dhe /ose do të marrin shërbime me cilësi më të dobët. Në këtë kuptim korrupsioni në prokurimin publik nënkupton një crregullim të proceseve konkurruese. Gjithësesi, përtej këtij konsiderimi të përgjithshëm, korrupsioni në tregjet e prokurimit mund të cojë në oferta jo konkurruese (një nga praktikat më të rëndësishme antikonkurruese që është e paligjshme sipas të gjitha ligjeve të konkurrencës) dhe, sic u përmend dhe më sipër, përpjekja për të eleminuar konkurrencën në tregun e prokurimit mund të coj në korrupsion. Korrupsioni dhe praktikat anti-korruptive mund të jenë shumë plotësuese, edhe pse ato ndonjëherë mendohen si zëvendësuese (nëse një firmë di që oferta e të cilit do të fitojë falë korrupsionit asaj nuk do ti duhet të hyjë në një treg duke ndarë marrëveshjne me konkurrentët e tij). Manipulimi i ofërtës antikonkurues mund të jetë rezultat i korrupsionit në tregjet e prokurimit. Në rastet kur një ofryes potencial i jep rryshfet një zyrtari prokurimi, ka përputhshmëri midis korrupsionit dhe praktikave anti korruptive. Kjo ndodh në vendet demokratike dhe në vendet që kane zbatuar në mënyrë strikte kodin e prokurimit publik. Në vendet demokratike, pasojat politike të fovorizimit që mund të korruptojnë, zyrtarët e zgjedhur mund të jenë zakonisht të kujdesshëm për të fshehur sjelljne e tyre në mënyrë që të mos i ofrojne armë që kundërshtarët e tyre politikë mund ti përdorin lehtë kundër tyre. Për më tepër, në vendet që kane kode të prokurimit publik të projektuara për të siguruar që zyrtarët nuk keqpërdorin fondet publike në të cilën ato kanë akses, një organ kontrollues ngarkohet zakonisht për të verifikuar përshtatshmërinë e procedurave të ndjekura gjatë proceseve të tenderave. Në të dyja rastet, korrupsioni duhet të mbetet i fshehur. Një nga mënyrat e përdorura nha zyrtarë të korruptuar të prokurimit për të arritur këtë rezultat është kërkimi ndaj firma e korruptuar (përmes manipulimit të ofertës) që oferta e tij do të jetë oferta më e ulët, duke e bërë kështu zbulimin e korrupsionit nga kundërshtarët politik apo zbatues të koditt të prokurimit publik më kompleks.

72

Dikush mund të pyes pse ofruesit e tjerë, që e dinë që nuk do ta fitojnë ofertën, bien dakort me manipulimin e ofertave në një treg të vecantë në mënyrë që ofertat e tyre që duken qartazi jo tërheqëse krahasuar me ofertën e firmës së korruptuar. Disa skenare janë të mundshem. Së pari, është e mundur që korrupturesi të paguaj rryshfete për konkurrentët. Së dyti, është gjithashtu e mundur që fituesi i ofertës korruptive të nënkontraktojë pjesë të punës së tyre ofruesëve humbës. Së fundmi, të paktën në përputhje me biznesin në të cilin ka një nivel të lartë përqëndrimi dhe në të cilin firma të njëjta konkurrojnë me njëra tjetrën në shume tendera cdo vit, ka një mundësi të shkëmbimit taktik (psh. do të mbuloj ty në këtë treg prokurimi nëse ti bën të njëjtën gjë për mua në atë treg”) Një përpjekje për të eliminuar konkurrencën mbi tregjet e prokurimit mund të coj në korrupsion Një shembull i jetës reale do të na ndihmojë të fokusohemi në këtë lloj skenari. (ky shembull bazohet në një artikull të botuar në Financial Times, e Mërkurë, 21 Maj 2003 dhe me kërkime të mëtejshme të autorit) Në vitin 1998 një qeveri e shtetit të Sao Paulo vendosi të privatizojë elctropaulo Metrololitana ë cila ishtë kompania më e madhe e shpërndarjes së elektricitetit në Amerikën Latine me 5 milion konsumator. Ky ishte privatizimi më I madh në Amerikën Latine. Qeveria e Shtetit të Sao Paulo u angazhua të mos pranonte oferta poshtë 1.78 miliard dollar. Ajo ishte këshilluar që utiliteti do të sillte disa qindar million dollar më shumë dhe një ka ofruesit potencial ka vendousr një vlerë maksimale të pak më pak se 3 miliard dollar mbi Electropaulo në një studim privat që ai kreu për të vendosur nëse do ofronte apo jo. Qeveria e So Paulo dëshironte të gjente firma të cialt do të kishin aftësinë të drejtonin një utilitet publik të privatizuar dhe kështu vetëm tre ofrues u lejuan të merrnin pjesë në ankand. - Enron, tregëtuesi i energjisë i SHBA - Një konsorcium, The Light Energy Consortium, katër aksionerët e të cilit ishin

AES, grupi i madh i energjisë së SHBA-së, Electricite de France, Houston Industries dhe CSN, një kompani celiku braziliane; dhe

- VBC, një grup Brazilian Shkembimi i aksioneve I Sao Paulo u mbull më 15 Prill 1998, gjatë kohës së ankandit. Një natë përpara se ankandi të zhvillohej AES, një nga aksionerët e Light Energy consortium u afrua me Enron. Oferta që AES i bëri Enron ishte e thjeshte. Si favor për mos ofertën, Enron do të ndërtonte një impjant energjie prej 1,500 megavat me AES për të furnizuar Electropaulo; do të ishte zhvilluesi i kryesor dhe do të operonte impjantin energjitik, duke tarifuar për të dy; ai do të siguronte gjithashtu të gjithë karburantin, të cilin do ta merrte përmes aksioneve të tij në tubacionet e gazit Bolivi0 Brazil. Negociatat zgjatën deri në orën 16:00 të datës 15 Prill dhe përfunsimish u arrit një marrëveshje pak orë para ankandit. Në mëngjesin e 15 Prillit, armatosur me dy zarfa- njëra që ofronte 1.78 miliard dollare dhe një ekstra me 500 milion dollar- ekzekutivët nga Light Energy consortium

73

mbërritën në shkëmbimin e aksioneve të Sao Poulo të pregatitur për të ofruar për një pjesë të Electropaulo Metropolitana. Sekonda para se dritarja tre minutëshe e ofertave të mbyllej, u bë e duksme se Enron dhe VBC ishin spectator. Me udhëzime të tij në mungesë të një oferte tjetër, agjenti i Light zgjati zarfin e parë, duke siguruar cmimin minimal të Eletropaulo. Kjo ishte një katastrofë për qeverinë Braziliane. Xhevahiri në kurorë të aseteve të energjisë për shitje në atë vit, Eletropaulo pritej të sillte disa qindar miliona dollar më shumë nga cmimi i përllogaritur. Nëse Enron dhe VBC do të kishin dorëzuar një ofertë, agjenti i konsoriumit Light energy do të kishte dorëzuar zarfin e dytë me një ofertë prej 500 milion dollarësh ekstra. Kështu qeveria e Sao Paulo humbi të paktën 500 milion dollar. Përllogaritja e humbjes direkte të shkaktuar nga Brazili ishte 1 miliard dollar (diferenca midis ofertës së depozituar nga Light Energy Consortium (1.78 miliard dollar) dhe vlerës maksimale të Electropaulo të llogaritur nga Enron gjatë kohës që mo merrte në konsideratë ofertën. Sipas marrëveshjes së tyre. Të dy Light Energy Consortium dhe Enron dëshiruan të fitonin nga manipulimi I ofertës. Light energy do të kursente 500 milion dollar gjatë ofertës. Atij do ti duhej ti jepte një kontratë Enron për prodhimin e elektricitetit por pjesë e rritjes së kostos së elektricitetit si pasojë e kontratës do ti kalonte konsumatorëve. Kështu pjesë e fitimeve të Enron do të ishin një kosto shtesë e manipulimit të ofertës. Përllogaritjet e vlerës së kontratës për Enron nga nënpunësit e mëparshëm varjojnë ngga 2000 milion dollar në 800 milion dollar. Një ish nënpunës i lartë i Enron tha se të gjithë ishin shumë të emocionuar rreth asaj cfarë kishte ndodhur, por kishte edhe kujdes gjithashtu, “… ishte bërë e qartë se ne nuk duhej të reklamonim atë që kishte ndodhur”. Ekzekutivët e Enron ishin vecanërisht të lumtur pasi, pa dijenine e AES, para se të afroheshin nga EAS, menaxhimi i lartë i Enron kishte vendosur të mos ofronte për Eltropaulo. Në 1999, një kompani tjetër braziliane energjie (CESP- TIETE) ishte privatizuar. Tre kompani ishin para kualifikuar dhe lejuar për të ofruar. Këto të treja ishin enron, AES dhe VBC. Vetëm AES dhe VBC vendosën oferta dhe AES ishte fituesi. E njëtja lloj praktike si ajo e përshkruar për privatizimin e Eltropaulo dyshohet të ketë ndodhur sërisht. 75 LUFTA NDAJ KORRUPSIONIT DHE PËRMISIMI I TRANSPARENCËS NË PROKURIMIN PUBLIK Cështja nëse rritja e transparencës në tregjet e prokurimit publik do të ndihmojë në luftën kundër korrupsionit dhe eleminimin e praktikave antikonkurruese meriton vëmendje. Është e qartë se përmisimi i transparencës të procedurës me të cilën kontrata do të hartohet, ofruesit do të zgjidhen dhe futuesi do të përzgjidhet mund të rrisë aftësinë e organit publik të ngarkuar për të organizuar tregun e prokurimit dhe lejon organet


74

kontrolluese të monitorojnë procesim më me lehtësi. Ndaj transparenca e rritur ka shumë mundësi të zvogëlojë korrupsionin. Gjithësesi duhet të kushtohet vëmendje faktit se rritja e transparencës në mënyrë që të ulet mundësia që zyrtarët publik të angazhohen në praktika korruptive nuk rrit qëllimin e praktikave antikonkurruese dhe për korrupsion midis vetë ofruesëve. Kjo cështje është debatuar shumë gjatë diskutimeve paraprake mbi amendimin e mundshëm të kodit Francez të prokurimit publik (Code des Marches Publics). Një ide ishte që për të bërë zyrtarët e prokurimit publik më të besueshëm (dhe supozisht kanë më pak mundësi për tu marrë me praktikat korruptive) rezultati i të gjitha ofertave të marra për cdo tender publik (dhe jo vetëm oferta fituese) duhet të bëhet publik. Falë kësaj transparence të rritur aksionerët mund të jenë në pozicion më të mirë për të monitoruar procesin dhe për të verifikuar që zgjedhja e fituesit ka qënë e drejtë. Ky propozim është mbështetur nga pjesa më e madhe e komunitetit të biznesit. Gjithësesi, autoriteti konkurrues (Conseil de la Concurrence) ka rezerva të mëdha rreth zgjuarsisë të kësaj mase. Në një opinion të dhënë për Ministrin e Cështjeve Ekonomike, Këshilli theksoi se kjo transaprencë do të mund të lejonte frimat ofruese të monitoronin në mënyrë precize sjelljen e komkurrentëve të tij. Në rastet e një manipulimi në tentativë të ofertës kjo do ti dekurajonte mashtruesit nga vendosja e ofertave kompetitive nga frika e të qënurit të zbuluar nëse nuk e fitojnë urdhrin dhe nga frika se kjo do të lehtësonte masat ndëshkimore nëse ata do të ishin në konkurrencë me të njëjtat firma në tregje të ardhme prokurimi. Për më tepër, edhe në mungesë të manipulimit të ofertave, fakti se tender pas tenderi, firmat ofruese do të dinin si janë sjellë konkurrentët e tyre do të lehtësonte marrëveshjet taktike midis tyre. Pjesë e reagimit të këshillit shpjegohet nga fakti se, në Francë, sic mund të jetë e vëretë për një numër vendesh europiane, ka një shkallë të lartë të përqëndrimit (të paktën kur vjen puna tek firmat e afta për të ofruar për projekte shumë të mëdha) në sektorët e punimve publike dhe ndërtimit. Si rezultat i kësaj, firmat e gjejnë vehten në mënyrë të përsëritur në pozicionin e të qënurit të detyruar për të negociuar kundër konkurrentëve të njëjtë. Dihet se nëse informacioni perfekt është një kusht që con tek efikasiteti në tregjet konkurruese, është gjithashtu e vërtetë se mbi tregje oligopolistike (dhe numri i ofruesëve në shumicën e tregjeve te prokurimit publik është i limituar) transparence mund të lehtësojë marrëveshje të fshehta taktike. Një nga mënyrat për të tejkaluar këtë vështirësi është sigurimi që cdo informacion i detajuar mbi ofruesit dhe mbi ofertat e tyre është i disponueshëm për organin i cili është në ngarkim të kontrollit të burokracisë (apo organe politike) që organizojnë tendera publik ofrojne ndërkohë që mbajnë sa më shumë informacion të jetë e mundur nga vetë ofruesit (dhe ndaj nuk e hapin atë për publikun e përgjithshem). Por kjo mënyrë mund të jetë një sfidë në vendet ku këto organe kontrolli kanë burime të limituara për të ushtruar misionin e tyre apo kane kredibilitet të limituar dhe në të cilin një funksion i rëndësishëm i kontrollit (informal) të zyrtarëve publik me publikun e gjërë.

75

Këto vërejtje mbi marrëdhënien midis praktikave antikorruptive dhe korrupsionin në tregjet e prokurimit publik çojnë në disa sygjerime mbi faktin se si të lehtësohet lufta kundër korrupsionit në tregjet e prokurimit publik. Është e qartë se të pasurit e ligjeve të mira për financimin e partive politike, standarte të larta etike në shërbimin civil, përqëndrim të ulët të furnizuesëve, një nivel të kënaqshëm të burimeve dhe ekspertizës teknike si dhe informacion transparent mbi organet kontrolluese të nënpunësve civil apo zyrtarëve të zgjedhur të ngarkuar me prokurimin publik, ligje më të forta anti- korrupsion do të kontribuonin në reduktimin e rëndësisë së korrupsionin në prokurimet publike. Por një sygjerim shtesë mund të ofrohet. Ëhtë me vlerë të përmendet që në shumë vende zbatimi i ligjeve anti- korrupsion apo të konkurrencës (zakonisht të besuara tek autoriteti konkurues) është plotësisht e pavarur nga zbatimi i statuteve anti korruptive (zakonisht të besuara tek organet anti korruptive dhe gjyqësore. Plotësimi midis korrupsionit dhe praktikave antikonkurruese theksuar më sipër sygjeron se kjo mungesë koordinimi ul në mënyrë të panevojshme efektin sifurues të ligjeve të konkurrencës dhe ligjeve të antikorrupsionit duke ulur probabilitetin që drejtimi objektiv do të identifikohet dhe duke bërë sanksionet e praktikave plotësuese të korrupsionit dhe manipulimit të ofertave sa më të buta të jetë e mundur. Shkëmbimi sistematik i informacionit midis dy agjensive zbatuese dhe investigimet e përbashkëta janë shumë të rekomanduara. Në veçanti do të dukej e zgjuar të hapej sistematikisht një investigim konkurrues mbi tregjet e prokurimit për të cilat janë gjetur prova korrupsioni76.

Korrupsioni me shumë mundësi ndodh në situate ku agjentët shijojnë pushtet mbi sigurimin e mallrave dhe shërbimeve dhe një nivel të ulët përgjegjshmërie. Prandaj, informacioni luan një rol thelbësor dhe transaprenca është një mjet kryesor për parandalimin e korrupsionin dhe sigurimin e përgjegjshmërisë së zyrtarëve publik.

Rëndësia e transaprencës për parandalimin e korrupsionit

Transparenca është një pjesë përbërëse e qeverisjes së mirë dhe së bashku me përgjegjshmërinë dhe kontrollin, ndihmon në sigurimin e integritetit dhe trajtimit të drejtë dhe barabartë të të gjithë siguruesëve në procesin e prokurimit. Transparenca, në kontekstin e prokurimit publik, referohet të drejtës dhe aftësisë së të gjithë pjesëmarrësve të interesuar në proceës të njohin dhe kuptojnë mjetet aktuale dhe proceset nga të cilat jepen dhe menaxhohen kontratat. Në një mjedis transparent, qytetarët dhe bizneset mund të kqyrin se si zyrtarët e prokurimit publik ushtrojnë autoritetin e tyre.

Transparenca këkon lëshimin e informacionit të mjaftueshëm për të lejuar pjesëmarrësin mesatar të dijë se si duhet të punojë sistemi si dhe si funksionin. Kjo


76

përfshin të gjitha dispozitat procedural, të tila si rregullore dhe ligje në lidhje me procesin, institucionet dhe personat e përfshirë, dokumentat e tenderave etj. rregulla preçize dokumenta te standartizuara tenderi dhe procedura të përcaktuara qartazi mbështesin transparencën duke e bërë informacionin më të aksesueshëm dhe kuptueshëm.

Transparenca lejon sipërmarrje konkurruese private të vlerësojnë kornizën e të bërit biznes me qeveritë. Për më tepër, sipërmarrjet private mund të marrin më shumë vendime investimesh realiste ekonomike kur politikat qeveritare të prokurimit janë në përputhje me praktikat e mira tregëtare dhe kërkesat e përgjegjshëmrisë publike. Një sistem prokurimi transparent krijon gjithashtu një ndërgjegjësim më të madh të përdorimit të përshtatshmë të fondeve publike, ndihmon në rritjen e imazhit të sektorit publik dhe gjeneron besim midis shoqërisë civile. Transparenca e rritur në vendet në zhvillim rrit besimin e donatorëve dhe ndihmon në tërheqjen e investimit më të lartë të huaj. Prandaj, transparenca mund të jetë kontribut në rritjen ekonomike afatgjatë dhe zhvillimin e qëndrueshëm.77

Aksesi ne informacion

Në praktikë, transparenca do të thotë akses në informacionin mbi ligjet dhe procedurat si dhe mbi mundësitë specifike të prokurimeve. Kjo është veçanërisht e vërtetë në tregje të sektorëve të ndryshëm publik ku gjetja e mundësive për akses në prokurim përgjatë qeverisë është me përfitim për të gjithë ekonominë. Në veçanti, pjesëmarrësit e sektorit publik dihet të jenë në gjëndje të:

- Ti bëjnë mundësitë e prokurimit të aksesueshme për një gamë të gjërë furnizuesish potencial.

- Ti japë furnizuesëve të sektorit privat informacionin që u duhet në kohën e duhur dhe në mënyrën e duhur. Kjo kërkon kuptimin e tregjeve në të vilat tenderat publik operojnë dhe çka mund të bëjnë tregjet për të arritur objektiva specifike të qeverisë përmes procesit të prokurimit publik.

- Njohja që industria po kërkon për kërkesa të parashikueshme, dhe sigurimi që këto krkesa do të kthehen në porosi reale.

- Njohja e rëndësisë të një dialogu të hapur për dërgesë të suksesshme dhe fillimi i tij në fazë të hershme.

Gjithësesi, transparenca e plotë mund ti mundësojë kertelave ofruese detektimin dhe përdorimin e difekteve në rasteve specifike ofruese. Siç tregohet në gjetjet e OECD 1999 Praktikat më të mira mbi Politikën e Konkurrencës dhe Tregjet e Prokurimit, mundt të ketë pushime të tregëtisë midis kontrollit të marrëveshjeve të fshehta dhe kontrollit të korrupsionit. Mund të jetë e mundur korntrolli i korrupsionit dhe

77 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.86

77

favorizimit pa transparencë të plotë duke kufizuar hapjen e agjensive të përcaktuara prokurimi që monitorjnë rastet në mënyrë të efektshme. 78.

Cili është niveli i transparencës në secilën fazë? Aplikimi i vazhdueshëm i transparencës përgjatë gjithë procesit të prokurimit është thelbësor, duke qënë se mungesa e transparencës në një fazë mund të rrezikojë integritetin e të gjithë procesit. Ndaj puna e dytë morri një qasje krahasuese dhe shqyrtoi standartet dhe praktikat e palikuara për të promovuar transparencën në tre fazat e procedurave të prokurimit publik, përkatësisht në: - Përcaktimin e nevojave - Procesin ofrues - Faza e menaxhimit të kontratës, pas dhënies. Në procesin e dhënies, për shembull, transparenca kërkon lëshimin e informacionin mbi ofertat e suksesshme, dhe, me rëndësi të barabartë, dhënien e informacionit për ofruesit e pasuksesshëm mbi arsyet pse ata nuk u zgjodhën. Të qënurit të hapur gjatë procesit mund gjithashtu të ndihmojë në parandalimine problemeve dhe protestave më vonë, dhe çon në marrëdhënie të mira biznesi për nevojat e prokurimit në të ardhmen.79 .

Shkaqet e transparencës së pamjaftueshme Faktorët që rezultojnë në një nivel të ulët të transparencës përfshijnë: - Mungesën e vëmendjes së qeverisë apo burimeve për të investuar në vendosjen e

një regjimi transparent të prokurimit. - Motivimin nga ana e një agjensie qeveritare për të hartuar një rregull jo

diskriminues - Vetë-interesi i zyrtarëve të qeverisë Shembuj të keq-praktikave që shkelin parimin e transparencës përfshijnë: - Publicitet të pamjaftueshëm të tenderit - Kërkesa të vakta ose të paqarta të para-kualifikimit - Mungesa e regjistrimit apo akses i sigurt tek ofertat - Mungesa e kërkesave mbi vëzhgimin dhe raportimin në fazën e kontraktimit. Stimujt për transparencë Besueshmëria e Informacionit mund të rritet duke kombinuar stimuj dhe jo stimuj të përshtatshëm. Informacioni i përshtatshëm, të tillë si logaritje korrekte të kostos, jepet ndërkohë që penalizohet informacioni jo i saktë. 78 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.87 79 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.87

78

Në sektorin privat, mekanizmat e cmimit dhe konkurrencës mbështesin gjithashtu përgjegjshmërinë. Një organizatë e përgjegjëshme projekti sigurohet që organizata ofruese dhe menaxhimi i saj janë përgjegjës për shmangien e keqinformimit, tejkalimin e kostos, rënien e përfitimeve dhe projektime të gabuara. .80

Dialogu me aksionerët Transparenca dhe përgjegjësia mund të arrihet kur aksinerët përkatës angazhohen në mënyrë të efektshme gjatë procesit të prokurimit publik. Ka një qëllim të gjerë për përfshirjen e sektorit privat dhe shoqërisë civile, për shembull në formën e seancave publike dhe shqyrtime të pavarura të parashikimeve. Shoqëria civile luan gjithashtu një rol domethënës si një burim për përcaktimin e nevojave dhe kërkesave në këshillime, dhe si një qen roje për vlerësimin e shpëendarjes së shërbimit dhe sigurimin e feedback-ut mbi rezultatin e fundit të prokurimit. Sektori privat, i përbërë së tepërmi nga furnizues, kontraktorë dhe këshilltarë, mund të sigurojë informacione mbi zgjidhjet në fushën e tyre, si dhe mbi vështirësitë dhe mungesat në politika dhe procedura, bazuar mbi eksperiencën e tyre praktike. Siç tregon eksperienca e MB sektori publik ka nevojë gjithashtu të marrë një qasje më sistematike dhe strategjike për tregjet në të cilat ai operon, dhe jo vetëm të menaxhojë prokurimet individuale. Gjetjet nga Raporti Kelly tregojnë se ka një nevojë për një shkëmbim më tëmadh informacioni midis departamenteve të ndryshme qeveritare dhe pjesëve të tjera të sektorit publik që kanë ndodhur përgjithësisht në të shkuarën. Një shëmbull i praktikave të mira është konferenca e ofertave, në vëmnedje të zyrtarëve të prokurimit dhe përfaqësuesëve të industrisë, për të diskutuar dhe shkëmbyer këndvështrimet mbi qasjet e prokurimit dhe kërkesat në një sector para dorëzimit të tenderit si dhe pas ftesës për tender. Nevoja për një koordinim të afërt brenda sektorit të qeverisë pasqyrohet më tej në Direktivat e reja të KE (psh përmes marrëveshjeve kornizë dhe organeve qëndrore blerëse) si dhe mundësinë për të vendosur një dialog me tenderues gjatë procesit të tenderimit. .81

Balancimi i nevojës për akses tek informacioni me privatësinë Informacioni në procesin e prokurimit publik mund të klasifikohet si: - Informacion publik- duke përfshirë informacionin e përgjithshëm mbi ligjet,

procedurat të tillat si dokumentat e tenderimit, si dhe informacionin specific mbi kriteret e aplikuara në vendosjen mbi një rast specific prokurimi.

- Informacioni i ndjeshëm tregtar- të tilla si aim bi njohurinë e zgjidhjeve teknike, di-si, kapaciteti teknik dhe ai manaxherial të përfshirë në propozimet ofruese

80 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.88 81 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.88

79

- Informacioni në lidhje me informacionin privat i pjesëmarrjeve në procesin e prokurimit, në sektorin privat dhe në atë publik.

Është e qartë që sa më shumë të dinë ofruesit rreth kërkesave të klientit, kriteret e përzgjedhjes dhe mjedisin në të cilin do të operojë sistemi, aq më mirë ata do mund të hartojnë një zgjidhje për të përmbushur këto kërkesa. Qeveritë penalizojnë vehten e tyre kur ata mbajnë informacione që mund të ndikojnë materialisht projektin dhe vendimet e marra nga një ofrues. Gjithësesi, ka situate ku pjesëmarrësit në sektorin privat kanë gjithashtu një interes në mbrojtjen e informacionit të ndjeshëm tregëtar. Për shmebull, propozimi mund të përmbajë zgjidhjet teknike të propozuara nga ofruesi në terma funksionalë, qasje manaxheriale dhe kosto. Prandaj, është e rëndësishme që propozimet të trajtohen me kujdes nga qeveritë për të siguruar që ky informacion i ndjeshëm të mos lëshohet për konkurrentët. Një tjetër pyetje e vështirë është për shembull, sit ë marrësh informaciom sistematikisht mbi performancën e furnizesit individë dhe këshilltarët, ndërsa përdoret informacioni i mbajtur mbi performancën e furnizuesit për të përcaktuar llojin e informacionit që do të kërkohet nga ofruesit. Sipas direktivave të BE, informacioni mbi kapacitetin teknik që mund të kërkohet nga kandidatët në prokurim përfshin provat e performancës sipas kontratave në të shkuarën. Nëse konkurrenca është me të vërtetë efektive, performance e dobët e një kontrate të sektorit publik mund të ketë nevojë për ndryshime në mënyrë që të merren kontrata të mëtejshme. Në mënyrë ideale, informacioni duhet të ndahet përgjatë gjithë sektorit publik. Dhënia e informacionit mbi ineresat e individëve të kapacitetit privat të përfshirë në vendim marrje bëhet vecanërisht përkatës kur këto interesa mund të influencojnë në mënyrë të papërshtatshme kryerjen e detyrave. Gjithësesi, mbrojtja e privatësisë së individëve është një shqetësim i madh në shoqëritë modern. Për shmebull, Akti i Lirisë së Informacionit të SHBA jep shmebuj të mbjatjes së këtij informacioni të paktën si: - Informacione rreth individëve kur shfaqja e tij mund të përbëjë një invasion

qartazi të pagarantuar të privatësisë personale. - Informacioni i hartuar për qëllime të zbatimit të ligjit nëse interesa të caktuara do

të dëmstoheshin nga lëshimi i tij, duke përfshirë kur shfaqja e informacionit mund të pritet në mënyrë të arsyeshme për të ndërhyrë tek procedurat zbatuese ose për të përbërë një invasion të pagarantuar mbi privatësinë personale.

Është në interest ë publikut të përgjithshëm që shpenzimet e bëra gjatë sistemit të prokurimit publik të jenë ekonomike, racionale dhe të drejta. Në procesin e vendimmarrjes mbi alokimet, qeveritë priten të mbrojnë interesat e publikut. Interesat e buznesit bëjnë pjesë e interesit të përgjthshëm publik, pasi aftësia e komunitetit të biznesit për të marrë pjesë në procesin e prokurimit kombëtar kontribuon në sigurimin e qëndrueshmërisë së tyre si punëdhënës dhe njësi ekonomike productive. Pyetja thelbësore në këtë kontekst është si të arrihet një balancë midis interesave të të gjithë pjesëmarrësve në procesin e prokurimit publik: ku duhet të vizatohet linja midis

80

kërkesës për të siguruar transparencë në të gjitha fazat e procesit të prokurimit publik dhe nevojës për të mbrojtur interesat e aksionerëve dhe privatësinë e individëve të përfshirë? .82

Identifikimi dhe menaxhimi i konfliktit të interesave Prokurimi publik përbën një pikë takimi të sektorit privat dhe atij publik dhe interesave të tyre përkatëse. Të dyja anët mund të përpiqen të ndryshojnë disa nga produktet apo paratë e përfshira në process për përdorim personal. Një zyrtar i ngarkuar me prokurimin publik mund të influencohet në kryerjen e detyrave të tij/ saj nga interesat e kapacatitit privat, për të përftituar nga interesat e publikut të përgjithshëm. Dhënia e informacionit dhe kontrolli i interesave të kapacitetit privat të zyrtarëve publik është thelbësore për sigurimin e paanëshmërisë në ushtrimin e funksioneve të tyre. Udhëzimet OECD mbu Menaxhimin e Konfliktit të Interesave në Shërbimet Publike jep një hallkë ndërkombëtare unike për zhvilimin dhe implementimin e një politike krahasuese të konflikit të interesave. Në raste specifike organziata publike dhe zyrtarët duhet të sigurojnë një shkallë të përshtatshme të hapjes në preces të situatave të menaxhimit apo zgjidhjes së konfliktit të interesave, për të siguruar shqyrtim brenda kornizës ligjore të zbatueshme. Pak vende OECD kanë zhvilluar një përkufizim të përgjithshëm në ligj për termin “konflik interesash”. Ligjet apo politikat japin një varietet rrethanash që kanë lidhje me krijimin e konflikteve të interesave. Për shembull, në Zelandën e RE Zyra e Auditit ka zhvilluar Praktika të Mira për Blerjen nga Departamentet e Qeverisë të udhëzimeve që vendosin gjithashtu standartet në procesin e prokurimit. Në përgjithësi, rastet ekzaminohen me menaxhimin e departamentit. Gjithësesi, një Komitetet Parlamentar i Përzgjedhjes mund gjithashtu të shqyrtojë rastet me departamentet. .83

Korrja e përfitimeve të prokurimit në internet. Qeveritë në internet i referohet përdorimit të eknologjive të reja nga qeveria në përmbushjne e funksioneve të saj. Aplikimi i teknologjisë së informacionit nga administrimi konsiderohet si një mjet për sgjidhjen e disa problemeve. Më me rëndësi, qeveria në internet lejon qeveritë të njohin procedurat, ta bëjnë infomacionin të aksesueshëm dhe të reduktojnë kostot. Prokurimi i mallrave përmes internetit apo një procesi të bazuar në Teknologji Informacioni dhe Komunikimi (prokurimi në internet) po përhapet në të gjithë vendin 82 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.88-‐89 83 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.89-‐90

81

me procese të standartizuara, rritjen e transparencës së tyre, përmisimin e aksesit në tregje dhe promovimin e integritetit ne ofertat publike. Prokurimi në internet është bërë kështu një mjet i madh për promovimin e transparencës dhe redutimin e korrupsionit, ndërsa në të njëjtën kohë furnizon kërkesën për teknologji. Nevojat e efikasitetit janë një frocë drejtuese për prokurimin në internet, porn ë të njëjtën mënyrë rritet transparenca dhe konkurrenca midis furnizuesëve. Prokurimi në internet ul ndjeshëm koston e informacionit- veçanërisht në vendet në zhvillim- ndërsa në të njëjtën kohë lehtëson aksesin në të. Në një sens më të gjërë, prokurimi në internet është përdorur për themelimin e kontratave, por ai mbulon gjithashtu publikimet e tenderave, porositë, faturimin dhe pagesat. Kompjuterizimi i proceseve të prokurimit mund të përmisojë efikasitetin dhe efektivitetitn si dhe të heq mundësitë për korrupsion. Sistemet e mirë projektuara dhe të implementuara mund të minimizojnë kontaktin e panevojshëm fytyre me fytyre dhe të reduktojnë mundësitë për ushtrim të papërshtatshëm. Prokurimi në internet është gjtihashtu një mjet standartizimi proceses dhe i bërjes së informacionit të disponueshëm, duke mundësuar në këtë mënyrë kontrollin e diskrecionit përmes etapave. Vendimet bëhen të krahasueshme cka lejon kontrollin e brendshëm dhe zbulimin e deviancave nga praktika normale. Për më tepër, sistemet e automatizuara mund gjithashtu të konfigurohen në mënyra të tilla për të lejuar monitorimin dhe maksimizimin e nivelit të përgjegjshmërisë. Ata jithashtu japin një provë të besueshme auditimi për vlerësim dhe shqyrtim të mëvonshëm. Automatizimi mund të përdoret për të eleminuar pikat më të dobta të sistemeve manuale. Ka mundësi gjithashtu që prokurimi në internet të kontribuojë në përpjektjet anti korrupsion nëse nuk kompbinoet me reforma të tjera, veçanërsit në agjensitë e prokurimit. Në Brazil, për shembull, një nga përfitimet më të mëdha të një sistemi të prokurimit elektronik nga Qeveria Federale e Brazilit ka rritur transparencën. Informacion dhe shërbimete disponueshme në COMPRASNET përfshijnë rezultatet e tenderave, deklaratat e kontratës, email sipas listave të profilit të interesit/ preferencës, një forum të specializuar dhe një portë pagesash. Kuotimi i cmimit elektronik (shopping online), informacion mbi shpalljet e tenderave, një agjendë e ankandeve, ankandet në zhvilim, dhe rezultat e ankandeve janë bashkë me të tjerat, shëmbuj të transparencës që rrisi kqyrjen publike mbi këtë sistem prokurimi. Një data bazë interaktive pilote, vendosur nga Qëndra Ndërkombëtare e Tregëtisë (ITC), Kompendiumi i Sistemeve të Prokurimit Publik, i mundëson një vendi të krahasoj sistemin e tij të prokurimit me ato të vendeve të tjera dhe me modele të pranuara përgjithësisht. ITC po kërkon të partnerizohet me vended he organziata të tjera ndërkombëtare për të zgjeruar numrin e vendeve në compendium. Ndërsa prezantimi i prokurimit në internet presupozohet të ketë një impakt pozitiv, është e vështirë të përcaktohet sasia e përfitimeve aktuale. Gjithësesi, gjithnjë e më shumë qeveri po kërkojnë që përfitimet e këtyre investimeve të domonstrohen dhe që rastet e bizneseve të zhvillohen. Komisioni Europian ka iniciuar konsultimin online me qëllimin e indentifikimit të mundësive dhe sfidave në prokurimin elektronik publik. Konsultimi, i lançuar në Shtator 2004, do ti sigurojë Komisionit inputet nga

82

bizneset mbi barrierat ekzistuese, pritshmëritë dhe sfidat në prokurimin elektronik. Kjo do ti mundësojë Komisionit të lëshojë një Plan Veprimi i cili do të ndihmojë Shtetet Anëtare të heqin pengesat në prokurimin publik elektronik, të rrisin efikasitetin dhe të modernizojnë tregjet e prokurimit publik. 84.

Pyetje mbi rolin e transparencës në parandalimin e korrupsionit në prokurimin publik

Cili nivel transparence kërkohet në faza të ndryshme të procedurave të prokurimit publik (psh sigurimi i informacionit mbi kriteret e vendim-marrjes, rezultat e vendimit dhe detajet e procesit, të tilla si kur është marrë vendimi dhe nga kush?

Cfarë lloj informacioni duhet të bëhet i aksesueshëm për publikun dhe cfarë infomacioni duhet të konsiderohet si privat dhe ëpr këtë arsye të mborhet?

Cfarë inicion punën për të siguruar transparencë dhe përgjegjshmëri në procedurat e prokurimit, në veçanti në përkufizimin e nevojave dhe në procesin pas dhënies?

Cilat janë sfidat e mëdha të lidhura me ndërveprimin e ngushtë me bizneset dhe si mund të adresohen ato?

Cilat janë eksperiencat e aksionerëve në përfshirjen e sektorit privat dhe shoqërisë civile në proceset e prokurimit publik?

Cilat masa specifike punojnë mirë në sigurimin në kohë të identifikimit dhe hapjes së konfliktit të interesave të kapacitetit privat të zyrtarëve që marrin pjesë në prokurimin publik?

Cilat janë zgjidhjet në dispozicion kur vendimet e prokurimit influencohen nga interesat private të zyrtarëve publik?

Sa të suksesshme kanë qënë strategjitë dhe praktikat e prokurimit në internet në rritjen e transparencës dhe reduktimin e korrupsionit?

Cilat janë limitet (dhe/ose dështimet) e strategjive të prokurimit në internet? 85.

84 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.90-‐91 85 The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement-‐ OECD Publishing ,2015, fq.91

83

KREU III

PROKURIMI PUBLIK NË KËNDVËSHTRIMIN E INTEGRIMIT EUROPIAN

III.1 PROKURIMI PUBLIK. RREGULLIMI I TIJ NË VENDET E BASHKIMIT EUROPIAN

Korniza juridike per rregullim te prokurimeve publike ne suaza te BE-se, themelohet ne tri bazat e ardhshme86

-‐ marreveshjet relevante te zbatuara, -‐ direktivat objektore dhe -‐ praktika e madhe e Gjykates Evropiane te drejtesise. Sepse rregullat jane e vendosura ne menyre relativisht te pergjitheshme dhe ne veten nuk permbajne dispozita per perdorim ne praktiken, direktivat e BE-se kane per qellim te japin udhezime ne cfare drejtim dhe ne cfare menyre duhet te levizet legjislacioni i BE-se, me qellim te arrihen qellimet e prokurimeve publike. Parimet kryesore qe permbahen ne marreveshjet, jane shteti - anetar drejperdrejt te detyrohet, me ato qe eshte i detyruar t'i respektoje format e percaktuara, pragjet e vlefshmerise, me rregullim te legjislacionin kombetar.

Qellimi global eshte ne drejtim te hapjes se tregut te brendshem, nepermjet koordinimit te dispozitave dhe praktikave shteterore per prokuirmet publike.

Me qellim shqyrtimin e shkurter komparativ te sistemeve te shteteve - anerate te Bashkimit Evropian, si shtojce eshte i dhene nje pershkrim i shkurter per prokurimet publike ne shtetet - anetare (te vjetra dhe te reja) te Bashkimit Evropian.87

III.1.1. Britania e Madhe

Ne Britanine e Madhe nuk ekziston sistem shteteror kombetar per prokuirme publike dhe te gjitha direktivat relevante nga kjo fushe jane te marra ne legjislacionin sekondar, qe i perfshin prokuirmet nga vlera me e vogel, qe nga ana tjeter, jane me theksim te konkurrences dhe sipas parimit te marrjes se vleres me te mire per te hollat e shpenzuara. Ne nivel kombetar dhe sub-kombetar, trend eshte nje program i centralizuar kryesor per prokuirme dhe zbatim decentralizuar i pjeseve sub-rajonale. Dispozitat jane perkthim i besueshem i direktivave te BE-se, me qe permbajta eshte e ndare ne shume pjese, me thjeshtim, per ate shkak qe formalisht nuk ngjajne me direktivat. Ne dy ligjet jane te parashikuara novitete: dialog konkurrent, ankand negativ dhe sistem dinamik. Marreveshja kornize perdoret si metode me e shpeshte, jo 86 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011 87 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011

84

vetem te pragjet e vlefshmerise te perfshira me direktivat e BE-se, por te ato nen pragjet e vlefshmerise. Cdo ministri per prokurime eshte e pergjegjese, por pastaj dhe pushteti lokal dhe cdo subjekt i Ligjit qe eshte i detyrurar te kete kujdes per parimet kryesore gjate zbatimit te procedures. Pastaj, ministirite jane pergjegjese ne pjesen e dhenies se pajtimit per prokurim, qe eshte rast edhe te pushteti lokal, per eshte fakt se edhe te prokuirmet me te vogla mund te konstatohet e drejte e caktuar drejtuese te furnizuesit per zgjedjen e ofertuesit dhe percec asaj qe eshte i qarte zbatimi i parimit te transparency dhe konkurrences. Pervoja tregon se shpallja per prokuirm publik shpallet kur vlera e saj tejkalon 20.000 funte.

Ne vitet tetedhjete te shekullit te kaluar, u shfaq nevoja per fleksibilitet me te madh ne prokurimet publike, vecanerisht te projektet qe jane e udhehequra nga ana e Private Finance Initiative, ku klasifikimi i te mirave (ne perdorim te pergjithshem), edhe si provizioni financiare, jane te besuar ne sektorin privat, qe plotesohet me qellim per shfrytezim te te mirave, kryesisht ne periudhe mbi njezet vite. Midis te tjerash, kjo qasje perdoret per transport infrastruktural, shkolla, spitale, vendosje. Kjo tendence tanime takohet gjithkund ne BE-ne. Disa nga keto projekte jane te realizura me koncesione qe jane te perjashtuara nga Direktivat ose jane te rregulluara, por pjesa e madhe jane plotesisht te perfshira me Direktiven 2004/18/KE.88

Nga viti 2006, vecanerisht eshte i rritur zbatimi i marreveshjeve kornize. Gjithashtu, eshte vecanerisht i rritur perdorimi i ankandeve elektronike, prokurimeve elektronike, dokumentacionin standard dhe kushteve.

Britania e Madhe eshte deshmi per implementim te sukesshem te Direktivave te BE-se ne legjislacionin per prokurimet publike dhe mund te merret si shembull te suksesshem.

III.1.2. Gjermania

Ne Gjermani, me shtator ne vitin 2005, jane e miratuara disporitat per prokurimet publike, me qe jane e implementuara direktivat e reja. Ashtu, me propozimin kombetar ne ligjin eshte e kushtuar vemendje edhe ne zhvillimin e ndermarrjeve te vogla dhe te mesme, sepse eshte shume e rendesishme ato qe kene qasje ne shpalljet publike per kontratat per prokurim publik. Eshte e parashikuar edhe mundesia per formim te shoqates se ofertuesve. Jane, gjithashtu, te parashikuara edhe kushte specifike (shume te mira) per ndermarrjet qe kane inovime. Per prokurimet qe jane nen pragjet evropiane te vlefshmerise, insistohet per parime te transparency, dokumentimit (administrim procedural), me publikim ne gazeten kombetare ose lokale, ose ne internet, pa obligim per publikim ne gazeten e Bashkimit Evropian. Per ato prokurime (nen pragjet e vlefshmerise), te percaktuara me direktivat, perdoren


85

procedura te pergjithshme me percaktim te meparshem te afresise ose me procedure te negocimit.

Ligji i ri i Gjermanise, gjithashtu, parashikon faze parakualifikuese te procedurave per ndertim, por ofertuesit duhet ta deshmojne aftesine ose paaftesine e tyre per pjesemarrje ose fitim te kesaj procedure.

Ne Gjermani, ende ekziston udhezues per procedura standarde, formulare dhe metodologji te llogaritjes se vleres ne pika. Kjo menyre eshte e themeluar dhe perdoret ende nga shekulli nentembedhjete (VOL,VOB).

Me „Construction contract procedures" ose VOB (Vergabe-und Vertragsordnung fur Bauleistungen -Teil A: Allgemeine Bestimmungen fur die Vergabe von Bauleistungen) rregullohen procedurat standarde dhe forma qe jane te parashikuara me Rregullativen gjermane per prokuirme publike.

Ne VOB nga viti 2006, jane e implementuara Direktivat 04/18/KE dhe 04/17/KE.

Me VOL jane e rregulluara sherbime dhe mallrat qe i furnizojne organet kontraktuese dhe jane ne perputhje me legjislacionin gjerman. Me kete, lehtesohet dhe konkretizohet procesi i prokurimit, me qellim te thjeshtesohet administrimi, dhe ruajtjen e parimit te formalitetit.89

III.1.3. Danimarka

Korniza ligjvenese per here te pare eshte e shenuar me qershor, ne vitin 1992. Parimi kryesor i prokurimeve nen pragjet e vlefshmerise, ne te cilat insistojne dispozitat nga Ligji, eshte shpallja konkurrente per bashkepunim tregtar (nga viti 1989). Prokurimi publik ne menyre elektronike zbatohet nepermjet sistemit per blerje elektonike, domethene nepermjet portalit per prokurime publike. Funksioni i ketij portali eshte vend deri te cili kane qasje, furnizues dhe ofertues. Sistemin e ka pergatitur sektori publik, qe vete nuk ka investuar, por e financon perdorimin e tij. Portali eshte i drejtuar ndaj zhvillimit te mundesive per bjerje, nepermjet te cilit mund te kryhet mbikqyrje ne prokurimet, domethene ne procesin e faturimit. Ky sistem ose portal eshte organ qendror furnizues dhe eshte pronesi e shtetin. Direktivat e reja, Danimarka e ka implementuar ne plotesi. Ne pjesen e ndertimit, ka ligji i vecante qe e rregullon edhe kete fushe.90

III.1.4. Letonia

Letonia, si shtet - anetar relativisht i ri i Bashkimit Evropian, ka bere perparim te madh ne zhvillimin e sistemit per prokurime publike. Ajo e ka implementuar direktivat ne vitin 2005, me qe ka miratuar dy ligje (nje per sektorin komunal dhe nje per sektorin klasik). Nga ana tjeter, ne menyre te shkelqyeshme zbaton prokurime publike elektronike, por ndoshta me sukses me te madh e vendos sistemin e tregtise 89 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011 90 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011

86

elektronike, qe ne kombinacion me prokurimet elektronike funksionon ne nje menyre specifike dhe efikase. Nga aspekti i vendosshmerise institucionale, ka themeluar institucion kometar per prokurime publike, qe ka kompetenca edhe ne pjesen e mbikqyrjes se procedurave qe zbatohen nga ana e autoriteteve kontraktuese.91

III.1.5. Sllovenia

Ligji i pare per prokurimet publike ne Slloveni eshte i perpunuar ne vitin 1908, dhe me ate per here te pare eshte e zbatuar edhe mundesia per zgjedhje konkurrente te ofertuesit, por ne pjesen e puneve ndertimore. Qellimi per miratim te ketij ligji eshte ndertimi i linjes hekurudhore Viene - Trieste, qe e ka terhequr vemendjen e popullsise lokale. Ne periudhen e komunizmit dhe zbatimit te ekonomise kontraktuese, kjo fushe nuk eshte e zhvilluar.

Ne pergjithesi, ne periudhen e vitit 1992, deri sot, periudha zhvilluese e sistemit te prokurimeve publike mund te ndahet ne tri pjese:

-‐ periudha nga viti 1992 deri ne vitin 1997, -‐ periudha nga viti 1997 deri ne vitin 2000, -‐ periudha nga viti 2000 deri sot.

Ne periudhen e pare, kjo teme eshte e zbatuar nepermjet Ligjit te punimit financiar. Ishte i zbatuar publikim i shpalljeve per prokurim per gjera qe jane te financuara nga Buxheti. Kjo ka shkaktuar reaksione, por si argument theksohet nevoja nga administrimi.

Ne vitin 1997, nen ndikim te madh te rregullave te UNICITRAL-it, eshte i miratuar Ligji i pare per prokurime publike te Rebulikes se Sllovenise, qe nuk ishte ne perputhje me kerkesat e percaktuara ne Direktivat e BE-se. Ky ligj tregoi pashprehje ne pjesen e zbatimit dhe per ate shkak ne vitin 1999, eshte i miratuar Ligji per auditim te procedurave per prokuirme publike.

Ne vitin 2000 eshte i pergatitur ligj i ri per prokuirme publike, me te cilin procedurat per prokuirme publike thjeshtesohen. Por, me implementimin e ligjit, eshte konstatuar se ai ne pjese te madhe eshte i perpunuar me marrje te dispozitave prej Direktivave, qe e ben zbatimin real dhe racional te pamundshem, dhe per ate shkak ne vitin 2004 jane te miratuara ndryshime dhe plotesime te Ligjit per prokurime publike. Ne vitin 2004, gjithashtu, jane te miratuara edhe dy Direktivat e reja te KE-se (2004/17/EK M

2004/18/EK), por periudha e perputhjes eshte deri me 31 janar, vitin 2006. Per ate shkak, ne vitin 2006 jane te miraruara dy ligje te reja, ato jane Ligji per prokurime publike dhe Ligji per prokuirme publike ne sektorin e ujes, energjetikes, transportit dhe sherbimeve postale, me zbatim nga 7 janari, ne vitin 2007.


87

Ligji per prokurimet publike parashikon masa antikorruptive. Me zgjidhjet e fundit ligjore, jane e zvogeluara aspektet administrative e ligjit dhe eshte e percaktuar kornize e vogel administrative, qe ka te beje me shume me kerkesen me te madhe per provim te aspekteve formale, qe ne praktike, jane treguar si te nevojshme per zbatim racional, ekonomik dhe efikas te prokurimeve publike.

Ne zbatimin e Ligjit per prokuirme publike ne Slloveni, u tregua se rendesimi me te madh per ofertuesve eshte pjesa e percaktimit te dokumentacionit, me qellim qe percaktohet dhe deshmohet aftesia, sepse ishte parashikuar dorezim i dokumentacionit te madh. Ne praktike, u tregua se shuma e pergatitjes se dokumentacionit (duke perfshire edhe noterizimin te tij) ka ndodhur ta arrihet shumen e vleres se caktuar te kontrates qe duhet te jepet pas procedures se zbatuar. Per ate shak, gjate pergatitjes se ligjeve te fundit per prokuirme publike (dhe ne sektorin klasik e komunal), jane e zvogeluara dokumentet qe jane e nevojshme per provim te aftesise.92

III.1.6. Suedia

Ne Suedi, Ligji per prokurime publike i implementon te gjitha direktivat per prokuirme publike. Ligji i pare per prokurime publike ne Suedi eshte i miraruar ne vitin 1996, me ate qe ne plotesi i ndikonin dhe respektonin direktivat (kane pasur zbatim te drejtperdrejte). Nga aspekti yne, kjo eshte e diskutueshme, por eshte fakt se deri sot pervojat tregojne se Suedia ka sistem shume te zhvilluar te prokurimeve publike, duke e perfshire edhe zhvillimin e sektorit komercial dhe tregtar, qe drejperdrejt merr pjese ne zbatimin, krijimin dhe realizimin e legjislacionit dhe te procedurave. Eshte i madh ndikimi i shoqatave nga operatoret ekonomike qe punojne ne kontinuitet ne permiresim te kushteve te prokurimeve publike dhe eshte faktor shume i rendesihem ne krijimin e politikes se teresishme te kesaj fushe. Cdo furnizues duhet ta respektohet ligjin e Suedise, i cili i ndjek direktivat evropiane.

Procedurat qe jane nen pragjet e vlefshmerise, jane me pak te rregulluara, ne krahasim te procedurave qe jane mbi pragjet e vlefshmerise. Keto te parat, ligji i Suedise i quan procedura te thjeshta dhe joformale, derisa te tjerat jane formale. Per procedurat joformale, eshte e rendesishme te theksohet te insistohet per afat mjaft te kuptueshem, qe t'u mundesoje ofertuesit t'i parashtroje ofertat e tyre. Publikimim e ben ne menyre elekronike, me publikim te kohes per dorezim te ofertave, qe nuk mund te jete me e shkurter se dhjete dite.

Suedia ishte e pare qe ne menyre intenzive e zbatoi marreveshjen konrnize. Ajo lidhet ne periudhe prej tri viteve. Ne marreveshjen kornize qe lidhet sipas procedures se meparshme (zakonisht me ankand elektronik), jane te pershfira sasi te cmimeve minimale dhe elemente te tjera dhe ofertuesi, me dorezim te theshte te thirrjes (fteses) deri te te gjithe, per disa ore lidhet marreveshje me ofertuesin me te pershtatshem (qe eshte pale ne marreveshjen kornize).


88

Ne Suedi, per here te pare themelohet agjenci institucionale per pune juridike, financiare dhe administrative, qe ka funksion koordinativ midis qeverise qendrore dhe agjensive te tjera ndihmese qe perfshijne 75 lloje te prokurimeve publike , me fuqi te koordinimit mbi mbajtesit te marreveshjes kornize. Ne vitin 2002, ne Suedi eshte e bere forme me te cilen jane e zbatuara prokurimet publike.93

III.1.7 SHBA

Sistemi i përvetësimit i Shteteve të Bashkuara synon të japë vlerën më të mirë qytetarëve të saj përmes proceseve transparente dhe të orientuara nga rezultati.

TRANSPARENCA

Qeveria kërkon të tërheqë pjesëmarrjen e kontraktorëve shumë të kualifikuar në prokurime federale përmes proceseve që janë të hapura dhe të drejta. Ka një vairietet mënyrash në të cilat nxitet transparenca.

- Një organ i vetëm i gjërë qeveritar rregullash

Statutet e gjera të qeverisë (të tilla si Akti i Shërbimeve Administrative dhe Pronës Federale) dhe rregulloret ( Rregullorja e Përvetësimit Federal ose FAR) janë të projektuara për të nxitur uniformitetitn, në mënyrë që vendimarrësit të mbështetën në një set të zakonshëm rregullash pavarësisht agjensisë me të cilën ataq dëshirojnë të bëjnë biznes.

- Proceset publike të bërjes së rregullave

Përpara se rregullat të bëhen efektive, ato zakonisht publikohen në Regjistrin Federal për komente publike dhe këto komente konsiderohen në formulim të rregullit përfundimtar. Kërkesa e publikimit zbatohet për të gjitha rregullat që kanë një efekt domethënës përtej procedurave të brendëshme operuese të agjensisë apo kosto domethënëse ose impakt mbi kontraktorët. Kur një rregull finalizohet, agjensitë pregatisin një preambul që përshkruan komentet publike të marra dhe shpjegon si janë adresuar shqetësimet.

- Akses i hapur ndaj mundësive kontraktuale

Si parim i përgjithshëm, statutet duan konkurrencë të plotë dhe të hapur. Ky standart jep të gjitha burimet përgjegjëse (psh. ato me burime financiare të përshtatshme, të dhënat të kënaqshme performancë apo integritet dhe etikë në biznes) mundësi për të dorëzuar oferta për konkurrim është e limituar (psh ka vetëm një burim përgjegjës apo emergjencë të pazakontë, hapje të informacionit që mund të kompromentojnë sigurinë kombëtare).

93 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011, fq.46

89

Agjensitë duhet të jusitifikojnë vendimet e tyre për të hequr dorë nga konkurrimi psh, ata duhet: te demonstrojnë që kualifikimet e një kontraktori të propozuar kërkojnë përdorimin e një përjashtimi; indentifikojnë përpjekjet për kërkime të tregut që mbështesin konkluzionet e tyre; detajojnë përpjekjet e bëra për të siguruar që ofertat të kërkohen nga sa më shumë burime potenciale; të përshkruajnë hapat e ndërmarrë për të siguruar një cmim të arsyeshëm dhe të drejtë. Duhet të miratohen përjashtime- sa më i madh përjashtimi aq më i lartë është niveli i zyrtarit miratues.

Agjensitë kërkohen të sigurojnë njoftim të gjerë në internet mbi mundësitë kontraktuese. Përmes “FedBizOpps”, një faqe internet miqësore ndaj klientit, shitës të interesuar mund të kërkojnë për informacione mbi mundësitë e biznesit në një varietet mënyrash (psh. nëpërmjet produktit, shërbimit, vendndhodhjes, të dhënave të postimit). Ata mund të regjistrohen për të marrë emaile ky identifikohen mundësitë e interest.94

PËRGJEGJSHMËRIA DHE INTEGRITETI

Përgjegjshmëria

Proceset janë të projektuara për ti mbajtur agjensitë dhe kontraktorët e tyre përgjegjës për rezultatet.

- Programimi i kapitalit Për përvetësime të mëdha të kapitalit, agjensive u kërkohet të pregatisin një dosje biznesi për të justifikuar kërkesat e buxhetit të tyre. Rastet duhet të shqyrtohen në agjnsi nga një komitet ekzekutiv shumë disiplinorë. Procesi i shqyrtimit siguron që investimet të pasqyrojnë nevojat e të gjithë aksionerëve. Për më tepër, kontraktorëve u kërkohet të implementojnë menaxhimin e vlerës së fituar, një sistem menaxhimi të performancës që përdoret për të vlerësuar koston, skedarin dhe statusin e performances të kontratës në bazë mujore. Këto hapa i mundësojnë agjensive të shmangin dublikimin e panevojshëm të shpenzimeve dhe të identifikojnë projektet që janë në rrezik.

- Burime konkurruese Agjensive u kërkohet të përcaktojnë aktivitetet tregëtare të kryera nga zyrtarët e tyre federal në bashkëpunim me sektorin privat (psh konkurrenca privat- publik) për të përcaktuar se cili sector mund të japë vlerën më të mirë të përgjithshme për taksapaguesit. Konkurrimet publike- private të plotësuara në vitin financiar 2003 priten të gjeneojnë kursime prej 1.1 miliard dollar për 3-5 vitet e ardhmshme.


90

- Kontraktimi i shërbimeve bazuar në performance

Agjensitë priten të strukturojnë kontratat e tyre rreth zgjidhjeve të dëshiruara dhe niveleve të performancës dhe jo proceseve që u tregojnë kontraktorëve sit ë punojnë. Kjo qsje stimulon kreativitetin dhe inicion sektorin privat, dhe mund të reduktojnë kostot e administrimit të kontratës.

- Mbajtja e të dhënave dhe raportimi Qeveria e SHB mirëmban një bazë qëndrore të të dhënave të informacionit mbi veprimet e prokurimeve federale për ti mundësuar kongresit, agjensive, industrisë dhe anëtarëve të publikut të vlerësojnë rezultatet nga blerja e tyre. Agjensi ekzekutive lëshojnë një anëtar të raportit për të mbajtur Kongresin dhe publikun të informaur mbi trendet premtuese dhe fushat në nevojë për përmisim.

Integriteti

Mekanizma të shumtë ndërtohen në këto procese për të ndihmuar parandalimin e zyrtarëve të prokurimit dhe kontraktorëve konkurrues të ndërhyjnë me qëllim në konkurrencën e drejtë. 95

Fusha e luajtjes së nivelit

- Rregullat kërkojnë nga agjensitë të zhvillojnë deklarata të qarta pune që përshkruajnë qëllimin, magnitudën dhe kohëzgjatjen në një mënyrë që mundëson në mënyrë të arsyeshme një orfues potencial të vendosë të kërkojë dhe të knsiderojë dorëzimin e një oferte.

- Rregullat kërkojnë që agjensitë të bazojnë vendimet e dhëna mbi faktorët e specifikuar në kërkesë.

- Nëse një agjensi kërkon oferta të vulosura dhe ka si qëllim të caktojë pa asnjë diskutim një ofrues të kualifikuar që ofron cmimin më të ulët për mallin apo shërbimin e përshkruar në kërkesë, agjensia duhet të kërkojë dorëzimin e një afati uniform dhe ofertat duhet të jenë të hapura për publikun.

- Nëse një agjensi ndërmerr një prokurim të negociuar- ku bën pazar me ofruesit dhe vlerëson propozimet mbi bazen e cmimit, aftësisë teknike dhe konsiderata të tjera cilësie- agjensia kushtëzohet nga rregulla që qeverisin se si do të ndodhin komunikimet (diskutimet) dhe se si ofruesit eleminohen nga konkurrenca.

- Agjensitë marrin në pyëtje në mënyrë rutinë ofruesit e pasukseshme (psh agjensia identifikon dobësitë domethënëse apo faktorët deficiatë) në mënyrë që ky i fundit të kuptojë pse nuk e ka marrë kontratën dhe ta bëjë veten më konkurrues për punën në të ardhmen.

95 Fighting corruption and promoting integritz in public procurement – OECD Publishing (2005), fq.26

91

- Proceset sigurohen per ofrues te pasuksesshem per te protestuar kundër dhënieve, ose ne agjensi ose ne forume te pavaruara jashte tij (psh Zyra e Pergjegjesise se Qeverise, Gjykata e Pretendimeve Federale). Prostesta mund të sfidojnë veprimet qeveritare para dhënies së tyre (psh përmbajtja e kërkesave te qeverise) apo pas dhënies (psh qeveria nuk ka ndjekur metodoligjone e vlerësimit të përcaktuar në kërkesë)

- Kontraktorët lejohen të dorëzojnë ankesa kundër qeverisë kur lindin mosmarrëveshje mbi kryerjen e kontratave.96

Partnerë të besueshëm biznesi Qeveria mbështetet mbi një seri masash mbrojtëse për të siguruar që po negociohet me kontraktorë të ndershëm dhe besueshëm - Ai bën biznes vetëm me burime të përgjegjshme- ato me një përformancë të

kënaqshme të rregjistruar, burime financiare dhe histori të kënaqshme integriteti dhe etike biznesi.

- Kontraktorët që kanë të dhëna për performancë të dobët, sjellje jo etike apo shkelje të tjera të ligjit (psh statuteve federale) mund të pezullohen, bazuar në procedura të ligjshme para se agjnesia të marrë veprime disiplinore apo përjashtimi. Pezullimet janë zakonisht për një periudhë prej një viti apo më pak. Shumica e anullimeve janë për 3 vjet edhe pse disa- të tilla si shkeljet për drogën- mund të jenë deri në pesë vjet).

- Kufizime etike statutore, të njohura si ‘integriteti i prokurimit”, imponojnë kufizime te disa drejtimeve:

- Hapja e informacionit sensitive të prokurimit (oferta e kontraktorit ose informacioni i propozimit apo informacioni i zgjedhjes se burimiy- të tilla si cmimet e ofertave, planet e vleresimit teknik etj) gjate procesit te prokurimit.

- Diskutimi i punesimit me kontraktore prospective kur merret pjese personalisht ne prokurimin federal.

- Pranimi i kompensimit mga kontraktorët për një vit pasi zyrtari të kete shërbyer apo kryer funksione të vecanta (dmth. Zyrtari kontraktues) apo të ketë marrë personalisht vendime të caktuara (dmth. Dhënia e kontratave_ në lidhje me një kontratë të madhe (për tej 10 milion dollar)97

SFIDAT E POLITIKËS Interesat e konkurrimit kërkojnë nga zyrtarët të bëjnë përpjekje konkrete për të mirëmbajtur në nivel të përshtatshëm transparence apo përgjegjësie në sistemin e përvetësimit.

96 Fighting corruption and promoting integritz in public procurement – OECD Publishing (2005), fq.26 97 Fighting corruption and promoting integritz in public procurement – OECD Publishing (2005), fq.27

92

Efikasiteti

Një përvetësim i reduktuar i forcës së punës dhe një nevojë në vazhdim për përfshirjen e teknologjive kërkojnë efikasitet të rritur nga sistemi jonë i fitimit. Si rezultat, agjensitë ushtrojnë presion për të përdorur praktika më pak formale kontraktimi, të tilla si konkurrencë e limituar midis një numri të vogël të kontraktorëve të para kualifikuar. Proceset janë kritike dhe shpesh të favorizuara nga kompani tregëtare që me më shumë mundësi do ti përdorin këto praktika më pak formale në marrëveshjet e tyre tregëtare se sa ato të konkurrencës së plotë dhe të hapur. Sfida: Agjensitë duhet të sigurojnë që këto procese përdoren në një mënyrë të arsyeshme dhe strategjike që arrin vlerren e mallit dhe ruan besimin e publikur në integritetin e sistemit të prokurimit. Kjo kërkon që zyrtarët e politikës të ricaktojnë në mënyrë të vazhduesmë udhëzimet, të sigurojnë trajnime më të mira dhe të drejtojnë shqyrtime të programit.

Adresimi i nevojave individuale të agjensisë

Kërkesat e shoqëruara me luftimin e terrorizmit dhe kërkesa të tjera kanë shkaktuar që disa agjnsi të mendojnë rreth heqjes dorë nga konkurrimi dhe rregulla të tjera përvetësimi. Zyrtarët e pilitikës duhet të oeshojnë këto konsiderata në mënyrë të kujdesshme në dritën e fleksibilitetit të disponueshëm për të arritur një performancë kosto efektive, cilësore Sfida: proceset unike të agjensisë mund të rrisin koston dhe kompleksitetin e të bërit biznes me qeverinë dhe e bëjnë më të vështirë për qeverinë të tërheqë kontraktorë që mund të prodhojnë rezultatet më të mira për taksapaguesit98

III.2.DIREKTIVAT E BASHKIMIT EUROPIAN LIDHUR ME PROKURIMIN PUBLIK

Ne Bashkimin Evrpopian, fusha e prokurimeve publike eshte e rregulluar me direktivat qe kane per qellim te formojne nje treg dhe rritje te mundesive per bashkepunim me te gjitha shtetet - anetare dhe zbatim te parimit te mosdiskriminimit.Ne te drejten e Bashkimit evropian, direktivat jane akte juridike qe nuk perdorin drejtperdrejte, po drejtperdrejte i obligojne shtetet - anetare ne sistemin e tij juridik t'i perfshijne qellimet dhe parimet. Shtetet- anetare nepermjet implementimit te direktivave nuk themelojne procedura unitare (nga aspekti i procedurave administrative), megjithate ato jane ne perputhje me kerkesat e direktivave. Por, nga aspekt i mbrojtjes juridike, eshte specifike se zbatimi i

98 Fighting corruption and promoting integritz in public procurement – OECD Publishing (2005), fq.28

93

Direktives per shtetin - anetare eshte me veprim te drejtperdrejte, domethene nese nuk respektohen dispozita te vecanta qe jane te parashikuara ne Direktiven, dhe nuk jane te parashikuara me legjislacionin kombetar, dispozita prej Direktives ka veprim te drejtperdrejte, domethene ajo eshte baze per parashtim te padise. Gjithashtu, Komisioni evropian parashtron padi deri te Gjykata evropiane e drejtesise, ne qofte se tregohen indikacione per kundervajtje te dispozitave prej Direktivave. Objekti dhe sasia e Direktivave evropiane per prokuirme publike zbatohen ne kontratat qe i japin autoritetet kontraktuese, qe direktivat i percaktojne si „organe shteterore, rajonale dhe lokale, institucione qe punojne ne pajtim te se drejtes publike dhe ndermarrje qe jane te formuara nga nje apo me shume nga ato organe, ose nje apo me shume nga ato institucione, qe veprojne ne pajtim te se drejtes publike". Gjykata e drejtesise ka miratuar nje numer te madh te aktvendimeve ne te cilat ka vendosur per pyetjen e objektit te ketyre Direktivave.

Ne vitin 1997, ne Bashkimin Evropian jane e percaktuara rregullat, metodat dhe procedurat kryesore per lidhje te marreveshjeve nepermjet procedurave parimore dhe te barabarta ligjore.

Kane shume raste qe merren me percaktim „institucion qe udheheq me te drejten publike" ne suaza te Direktivave. Rregullat e fushes se prokurimeve publike kryesisht kane te beje me subjektet publike qe kane karakter jokomercial. Ne Direktivat dhe ne dispozitat e ketyre subjekteve perdoret shprehja „autoritet kontraktues". Me Direktivat themelohen kater grupe te subjekteve - autoriteteve kontraktuese. Organet publike (autoritetet kontraktuese), nga aspekti i veprimtarise qe e kryejne, jane subjekte qe jane te ndara ne disa grupe:

nevoja nga interesi i pergjithshem (japin sherbime qe jane nga interesi i pergjthshem);

qe nuk kane karakter industrial ose komercial (vendim i vecante i shumices se rasteve ne kete grup eshte se puna e teresishme dhe pjese e rendesishme nga puna e ketyre subjekteve realizohet nepermjet kontratave qe jane te lidhura me sektorin publik);

subjekte me aktivitete te kombinuara (qe nuk kane karakter industrial ose komercial dhe ne aktivitete te tjera komerciale).

Direktivat nga viti 2004 drejtojne ne fleksibilitet dhe individualizem, me lejim te subjekteve komerciale publike, qe mund te furnizojne me shume ne menyre komerciale. 99. Me te dyjat direktiva te reja jane e zvogeluara kornizat administrative, por theksim i madh vihet ne parimet, domethene principet e prokuirmeve publike, qe jane te perpunuara ne kete teze.


94

III.2.1 Kuadri i Traktatit

Traktati i Romes (dhe traktatet pasues per ndryshimin e Traktatit te Romes) - te cilit ne vijim do t'i referohemi si "Traktati" - nuk perfshin ndonje dispozite te shprehur qarte ne lidhje me prokurimin publik.

Traktati eshte traktat kuader dhe parashtron parimet kryesore qe duhen zbatuar, duke ia lene implementimin e detajuar legjislacionit dytesor te mevonshem. Rregullat e prokurimit kane qene kryesisht produkt i legjislacionit dytesor, te miratuar me ane te direktivave.

Heshtja e Traktatit ne lidhje me prokurimin mund te jete edhe rezultat i deshtimit te negociatoreve te Traktatit per te arritur ne nje' marreveshje per nje ceshtje kaq te nderlikuar, e karakterizuar nga ndryshime te konsiderueshme ne sistemet kombetare te prokurimit dhe nga ndjeshmeri ekstreme ne lidhje me praktikat preferenciale te prokurimit. Gjithashtu ka mundesi qeceshtja e barrieravejotarifore pertregtine (si praktikat preferenciale te prokurimit) ne ate kohe nuk ka qene aq kritike sa heqja e barrierave tarifore per tregtine.

Per sa i perket prokurimit, te drejtat dhe lirite themelore jane vendimtare dhe kane mbeshtetur zhvillimin e legjislacionit dytesor per prokurimin nga vitet '60 deri me sot. Dy nga keto te drejta dhe liri, kane qene vecanerisht themelore ne zhvillimin e direktivave per prokurimin: levizja e lire e mallrave dhe e drejta dhe liria per te ofruar sherbime.

Pervec ketyre parimeve, GJED-ja gjithashtu ka zhvilluar nje sere "parimesh shtese te pergjithshme te ligjit", te cilat tek e fundit burojne ose nga Traktati, ose nga sistemet ligjore te shteteve anetare. GJED-ja ka qene e kenaqur te zbatoje te dyja llojet e ketyre parimeve ne fushen e prokurimit publik ne mungese te dispozitave te shprehura qarte. Parime te tilla me vone kane gjetur nje menyre per t'u perfshire ne vete direktivat dhe ndikimi i tyre mund te ndihet ne perseritjet e mevonshme te direktivave.

III.2.2 Programet e pergjithshme

Nderhyrja e qarte e Komunitetit per prokurimet nisi me dy Programet e pergjithshme, te cilet jane marre me heqjen e kufizimeve ne kontratat e puneve publike. Qe ne faze te hershme keto programe treguan shqetesimin e Komunitetit per diskriminimin ne fushen e prokurimit. Ato trajtuan vetem kontratat e puneve publike meqe ato u miratuan sipas dispozitave qe lidhen me te drejten dhe lirine e themelimit te nje biznesi dhe te drejten dhe lirine per te ofruar sherbime, dhe nuk preken furnizimin e mallrave, i cili, per qellimet e Komunitetit, mbulohet nga dispozitat e lidhura me levizjen e lire te mallrave. Te dy programet kerkuan eliminimin e kufizimeve - duke perfshire rregullat dhe praktikat e shteteve anetare ne lidhje me te huajt, te cilat perjashtojne, kufizojne ose vendosin kushte mbi kapacitetin per te dorezuar oferta ose per te marre pjese, qofte si

95

kontraktor ose nenkontraktor, ne kontratat qe akordohen nga shteti ose persona te tjere juridike qe funksionojne ne baze te se drejtes publike.

Keto ishin dispozita te perkohshme dhe kufizimet duhet te hiqeshin ne fund te periudhes se tranzicionit. Me pak largpamesi, te dy Programet e pergjithshme deklaronin se eliminimi i diskriminimit dhe i kufizimeve ne fushen e prokurimit duhet te shoqerohej me masa per koordinimin e procedurave te prokurimit te vendeve anetare100

III.2.3 Direktivat e hershme101

Programet e pergjithshme u implementuan me ane te nje sere direktivash pasuese. Keto direktiva ishin dy llojesh, te referuara si Direktivat e liberalizimit dhe Direktivat e koordinimit.

Direktivat e liberalizimit u perdoren per te eliminuar kufizimet dhe masat diskriminuese.

Direktivat e kordinimit kishin si qellim perafrimin e ligjeve te shteteve anetare, dhe ne rastin e prokurimit, koordinimin e procedurave kombetare per shpalljen e kontratave fituese.

III.2.3.1 Direktivat e liberalizimit102

Tre direktiva te pergjithshme te liberalizimit u miratuan me vitin 1964 ne nje perpjekje perte implementuar programet e pergjithshme: Direktivat 64/427,64/428 dhe 64/429.

Dy direktivat e para vendosen nje ndalim te menjehershem te kufizimeve te identifikuara ne programet e pergjitdshme. Ne rastin e prokurimit publik, kjo nenkuptonte nje ndalim te masave kombetare qe perjashtonin, kufizonin ose vinin kushte mbi te huajt per paraqitjen e ofertave ose pjesemarrjen e tyre, qofte si kontraktore ose nenkontraktore, ne kontratat e akorduara nga shteti ose persona te tjere juridike qe funksionojne ne baze te se drejtes publike. Per sa i perket prokurimeve, Direktiva 64/428 percaktoi se, ne demonstrimin e kapacitetit teknik, certifikatat per perfundimin e kontratave te puneve ne territorin e shteteve te tjera anetare do te kishin te njejten vlere me ato qe u referoheshin puneve te kryera ne shtetin anetar mikprites.

Ne vijim te nje propozimi qe daton nga viti 1964, Keshilli miratoi Direktiven e tij te pare te Liberalizimit, me qellimin specifik per te hequr kufizimet ne te drejten dhe 100 Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015), fq 80 101 Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015), fq 82 102 Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015),fq.82

96

lirine per themelimin e nje biznesi dhe ne te drejten dhe lirine per te ofruar sherbime ne fushen e kontratave te puneve. Kjo ishte Direktiva 71/304, Direktiva e pare per rregullimin e puneve publike.

Ne kete Direktive behej edhe nje here thirrje per heqjen e menjehershme te kufizimeve te perfshira ne kreun III te Programeve te pergjithshme dhe parashtronte me ne hollesi llojet e diskriminimit qe ndaloheshin, duke perfshire (ne nenin 3(c)) ato masa kombetare qe ishin zbatuar pavaresisht kombesise, por qe gjithsesi pengonin ekskluzivisht ose kryesisht veprimtarite e shtetasve te shteteve te tjera anetare. Ne rastin e mallrave, direktiva e pare qe trajtonte konkretisht prokurimin publik ishte Direktiva 70/32. Megjithate, ajo u miratua pak perpara perfundimit te periudhes se tranzicionit dhe ka kryesisht vlera interpretuese.

Direktiva zbatohej per te gjitha llojet e mallrave qe fumizohej shteti, autoritetet rajonale dhe lokale dhe personat juridike qe funksionojne ne baze te se drejtes publike, duke perfshire furnizimin me produkte te nevojshme per perfundimin e puneve te ndertimit, qofshin ose jo keto mallra pjese integrale e nje kontrate per pune publike. Qellimi i Direktives ishte t'u kerkonte shteteve anetare qe te zbatonin dispozitat per levizjen e lire te mallrave ne te gjitha dispozitat legjislative, rregullatore dhe administrative, si edhe ne praktikat administrative, te cilat plotesisht ose pjeserisht:

perjashtonin furnizimin me produkte te importuara; mbronin ose tregonin preference per produktet kombetare (pervec atyre te

siguruara me ane te ndihmes shteterore); ose i vendosnin produktet e importuara ne disavantazh, ne menyra te tjera pervec

taksave. Direktiva permbante gjithashtu nje liste te formave tipike te diskriminimit qe duheshin zhdukur. Keto perfshinin, per shembull, trajtimin e diferencuar per sigurimin e garancive dhe te depozitave dhe praktiken perta bere furnizimin e produkteve te importuara si kushtezues per reciprocitetin e dhene nga shteti anetar nga i cili importoheshin keto produkte.

Direktiva ndalonte me tej pa dallim specifikimet teknike te zbatueshme, te cilat kishin efekte kufizuese qe nuk ishin ne proporcion me qellimet e kerkuara dhe qe mund te arriheshin me ane te nje tregtie me pak kufizuese. Prandaj, ne rastin e mallrave dhe te puneve, Direktivat e liberalizimit zbatonin parimet ne lidhje me levizjen e lire te mallrave, te drejten dhe lirine per themelimin e nje biznesi dhe te drejten dhe lirine per te ofruar sherbime.

Direktivat e liberalizimit bazoheshin mbi dispozita specifike te Traktatit qe kishin si qellim heqjen e rasteve te dukshme te diskriminimit. Megjithate, sic pranohet ne Programet e pergjithshme, heqja e rasteve formale te diskriminimit duhet te shoqerohej me masa te tjera pozitive te hartuara per te koordinuar procedurat e ndryshme te prokurimit ne shtetet anetare.

97

Direktivat e koordinimit qe pasuan, u bazuan mbi dispozitat e Traktatit te hartuara per perafrimin e atyre ligjeve, rregulloreve dhe veprimeve administrative te shteteve anetare qe ndikonin drejtperdrejt ne ngritjen ose funksionimin e tregut te perbashket.

III.2.3.2 Direktivat e koordinimit103 Dy direktiva koordinimi u adaptuan njera pas tjetres: Direktiva 71/305 per kontratat e puneve publike; dhe Direktiva 77/62 per kontratat e furnizimeve publike.

Kjo ndarje ndermjet kontratave te puneve publike dhe furnizimeve publike ndoshta shpjegohej nga bazat e ndryshme ligjore mbi te cilat ishin miratuar direktiva me te hershme dhe ishin cituar ne kreret per Direktivat. Dispozitat e te dyja direktivave ishin kryesisht te njejta, por ato mbeten te ndara deri ne vitin 2004, kur ato, se bashku me nje direktive te mevonshme per kontratat e sherbimeve publike, u konsoliduan ne nje tekst te vetem. Direktiva 71/305 u miratua ne vijim te dy Programeve te pergjithshme, me qellimin per te koordinuar procedurat kombetare per shpalljen e fituesve ne shtetet anetare ne lidhje me procedurat e dhenies se kontratave te tyre per punet publike. Kreu 3 i Direktives rithekson objektivat kryesore te Programeve te pergjithshme si ndalimi i specifikimeve teknike qe kane efekt diskriminues, publikimi i pershtatshem per njoftimin e kontratave dhe caktimi i kritereve objektive per pjesemarrje. Ne kreun 9, Direktiva ve nje theks te vecante mbi zhvillimin e konkurrimit efikas ne fushen e kontratave publike per te cilat nevojitet publikim i njoftimit te tyre ne te gjithe Komunitetin. Qellimi ishte qe operatoreve ekonomike me aktivitet ne Komunitet t'u ofrohej informacioni i duhur ne menyre qe ata te mund te vendosnin nese keto kontrata u interesonin.

Direktiva 77/62 u miratua me mendimin perte plotesuar ndalimin e permbajtur ne nenin 30 te Traktatit nepermjet koordinimit te procedurave per kontratat e furnizimeve publike. Direktiva permend dhe nje here objektivat themelore te Direktives 71/305 dhe, ne kreun 2 te saj, thekson se Direktiva eshte e nevojshme "me qellim qe me ane te vendosjes se kushteve te barabarta te konkurrimit per keto kontrata ne te gjitha shtetet anetare, te siguroje nje shkalle transparence qe lejon mbikeqyrje me te mire te vezhgimit te ketij ndalimi". Keshtu, mekanizmi kyc i te dyja direktivave eshte qe te imponoje publikimin ne mbare Komunitetin te njoftimeve te kontratave publike, i cili (1) mundeson nje konkurrim efikas nepermjet sigurimit te mundesive te barabarta (duke njoftuar ofertuesit ne te gjitha shtetet anetare te kontratave qe od te jepen ne te gjithe Komunitetin), dhe aksesit te barabarte ne keto kontrata (duke vendosur kritere objektive per pjesemarrjen dhe duke ndaluar

103 Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015),fq.83

98

perdorimin e specifikimeve teknike diskriminuese); dhe (2) garanton nje shkalle transparence qe mundeson mbikeqyrjen.

Duhet shtuar se si masa koordinuese,direktivat nuk kerkojne te vendosin nje regjim te ri rregullator te perbashket brenda shteteve anetare. Kreu 2 i Direktives 71/305 tregon se perpjekjet per koordinim duhet te marrin sa me shume ne konsiderate procedurat dhe praktikat administrative ne fuqi ne secilin shtet anetar. Neni 2 i te dyja direktivave e ben te qarte se autoritetet qe shpallin kontratat fituese duhet te zbatojne procedurat e tyre kombetare te pershtatura sipas direktivave. Ne kete menyre direktivat e kufizojne objektin e tyre ne ato masa qe kerkohen per ushtrimin e koordinimit dhe lejojne qe shtetet anetare te ruajne ose te miratojne rregullat thelbesore dhe procedurale, deri ne masen kur ato nuk krijojne konflikt me direktivat ose me dispozitat e Traktatit. Pervec ketyre, direktivat zbatoheshin vetem per kontratat e propozuara te prokurimit me vlere financiare mbi nje kufi monetarte caktuar (1 milion njesi llogaritjeje ne rastin e puneve publike dhe 200 000 njesi llogaritjeje ne rastin e mallrave). Keto ishin kontratat qe kishin me teper mundesi per te pasur nje ndikim ne konkurrence (kreu 1) dhe te ndikonin ne tregtine ndermjet shteteve anetare.

III.2.4 Direktivat ne vijim te Aktit Unik Europian104

Nje sere komunikatash te pergatitura nga Komisioni Europian ne lidhje me implementimin e ketyre direktivave te hershme zbuluan rezultatet zhgenjyese te arritura. Gjithashtu, duke shprehur kritikat e tij per deshtimin e shteteve anetare per t'i implementuar direktivat ne menyre efektive dhe te plote ne ligjin kombetar, Komisioni identifikoi nje sere faktoresh te diet kishin rendesi te vecante, si: mbulimi i kufizuar i Direktivave si rezultat i perjashtimit ne Direktivat e

meparshme i sektoreve te sherbimeve publike, d.m.th. i enteve publike dhe/ose private qe operonin ne sektorin e ujit, energjise, transports dhe telekomunikacioneve;

efekti i kufizuar per shkak te nivelit te kufirit monetar, mesa duket per shkak se autoritetet kontraktore nje pjese te mire te kontratave e ulen poshte kufijve monetare duke ulur vlerat e kontratave dhe me ane te ndarjeve te teperta te projekteve ne lote, me qellim shmangien e zbatimit te direktivave;

perdorimi jo i shpeshte i procedures se hapur, duke u mbeshtetur me teper mbi procedurat jokonkurruese;

mungesa e ndonje mekanizmi zbatimi qe do te perforconte implementimin e direktivave.

Per te arritur plotesimin e tregut te perbashket, Akti Unik Europian (AUE) ofroi nje baze te re ligjore, dhe direktivat per prokurimet te miratuara pas AUE-se u bazuan mbi nenin e ri 100a (tani neni 95), i cili i lejonte Keshillit qe te miratonte me nje


99

shumice te cilesuar, masat per perafrimin e dispozitave te parashtruara me ligj, rregullore ose akte administrative ne shtetet anetare qe kishin si objektiv te tyre ngritjen dhe funksionimin e tregut te brendshem.

U moren dy iniciativa me baze te gjere: e para per te permiresuar direktivat ekzistuese, dhe e dyta per te zgjeruar objektin e direktivave dhe per te racionalizuar numrin ne rritje te dokumenteve te zbatueshme.

III.2.4.1 Masat e permiresimit105 U ndryshuan: Direktiva per punet publike nga Direktiva 89/440; dhe Direktiva per mallrat nga Direktiva 88/295. Synimi kryesor i ketyre ndryshimeve, sic parashtrohet ne kreun 6 te Direktives 89/440 dhe sic pasqyrohet ne kreun 5 te Direktives 88/295, ishte qe te "garantonin te drejten dhe lirine reale per themelimin e biznesit dhe te drejten dhe lirine per te ofruar sherbime ne treg per kontratat e puneve publike", duke permiresuar dhe zgjeruar "masat mbrojtese ne direktivat qe hartohen per te prezantuar transparencen ne procedurat dhe praktikat per dhenien e ketyre kontratave me qellim qe te mund te monitorohet me nga afer pajtueshmeria me ndalimet e kufizimeve dhe ne te njejten kohe per te zvogeluar pabarazite ne kushtet konkurruese me te cilat perballen shtetasit e shteteve te ndryshme anetare." Transparenca me e madhe ne te vertete nenkuptonte nje permiresim te rregullave te publikimit te njoftimit dhe te informacionit qe duhej te vihej ne dispozicion me qellim per te lejuar mbikeqyrje dhe monitorim me te mire. Direktivat prezantuan: nje kerkese te re per te publikuar njoftimet e informacionit paraprak (PIN), me ane

te te cilave autoritetet kontraktore do te tregonin blerjet e planifikuara per vitin e ardhshem buxhetor dhe, si kembim, do te lejoheshin te ulnin afatet kohore minimale te parashtruara ne direktiva, nga kerkesa per propozim deri te dorezimi i ofertave;

nje mase te metejshme per te permiresuar qarkullimin e informacionit duke kerkuar publikimin e njoftimit te kontrates se lidhur dhe nje raport per ofertuesit e pasuksesshem, sipas kerkeses;

referencat detyruese te standardeve europiane me qellim uljen e metejshme te pabarazive ne kushtet e konkurrimit me te cilat ballafaqohen ofertuesit e huaj;

nje qasje me te rrepte per procedurat qe duhen perdorur per shpalljen e kontrates fituese, se bashku me nje zgjatje te afateve kohore minimale;

nje procedure me negociim vetem per ato rrethana ne te cilat direktivat e fillimit nukzbatoheshin me.


100

Pervec ketyre, ne rastet qe nuk perfshihen ne kushtet e radhitura per perdorimin e procedures me negociim, perdorimi i procedures se hapur ose te kufizuar u be rregull ne rastin e puneve publike. Ne rastin e mallrave, rregull u be procedura e hapur; perdorimi i nje procedure te kufizuar kerkonte justifikim te bazuar ose ne nevojen per te ruajtur ekuilibrin ndermjet vleres se kontrates dhe kostove procedurale, ose ne natyre specifike te produkteve qe prokuroheshin. Kjo dispozite me vone u hoq. Pervec ketyre, kufiri mojjetar per kontratat e puneve publike u rrit ne 5 milion Njesi Valutore Europiane (ECU) "duke marre ne konsiderate rritjen ne koston e punes se ndertimit dhe interesin e firmave te vogla dhe te mesme per te paraqitur oferta per kontratat e mesme".

III.2.4.2 Zgjerimi dhe racionalizimi106

Per sa i perket puneve dhe mallrave, hapi tjeter madhor ishte konsolidimi i ndryshimeve te ndryshme ne dy direktivat e reja: 93/36 dhe 93/37. Preambulat pasqyrojne ato te direktivave te meparshme, edhe pse termi transparence tani eshte zevendesuar gjeresisht nga referencat qe i behen dispozites se informimit.

Pervec kesaj, periudha qe pasoi AUE-ne u shenua nga miratimi i kater direktivave te reja:

■ Direktiva 89/665 per mjetet/procedurat e ankimit ne sektorin publik. Me kete Direktive qe eshte e miratuar me dhjetor 22, ne vitin 1989, parashikohet pajtim i ligjeve, rregullave dhe dispozitave administrative ne fushen e zbatimit te procedurave per auditim nepermjet te cilave jepen kontratat per prokuirme publike dhe pune publike (masat dhe procedurat ankesore ne sektorin klasik).

Detyrim i shteteve - anetare eshte te sigurohet e drejta ne sistemin per prokuirme publike dhe ato te mbrohen ne menyre efikase. Ajo sigurohet nepermjet dhenies se kompetences per proceduren ankesore te institucioneve qe kane karakter gjykatash. Zgjidhja tjeter eshte te jepet kompetence ne nivel te pare te institucioneve qe nuk kane karakter te tille. Ne ate rast, vendimet e ketyre institucioneve duhet te jene objekt te kontrollit te nje institucioni tjeter, qe duhet t'i kenaqe kriteret qe jane te percaktuar ne Direktiven. Keto kerkesa jane te ardhshme:

-‐ Anetaret e atij institucioni te pavarur duhet te jene te emertuar dhe te shkarkuar nen kushte te njejta edhe si anetaret e organeve gjyqesore, kur behet fjale per organe kompetente per emertimin, zgjatje te mandatit dhe shkarkimin e tyre.

-‐ Se paku, kryetari i atij institucioni te pavarur duhet te kete kuaifikime te njejta juridike dhe profesinale, edhe si anetaret te organeve gjyqesore.

106 Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015), fq.86

101

-‐ Ky institucion i pararur duhet te marre vendime pas procedures se zbatuar, ne te cilen jane te degjuar te dyjat pale, por ai vendim eshte juridikish i detyrueshem, me mjete qe duhet t'i percaktoje cdo shtet - anetar.

Ne qofte se institucioni kompetent per proceduren ankesore eshte me karakter gjyqesor, keto dispozita garantuese nuk perdoren.107 .

Direktiva 92/13 per mjetet/procedurat e ankimit ne sektorin e sherbimeve. Me kete Direktive, qe eshte e miratuar me 25 shkurt, ne vitin 1992, me qellim pajtimin e ligjeve, rrguilativave dhe dispozitave administrative, qe kane te beje me zbatimin e se drejtes se Komunitetit evropian, rregullohet mbrojta juridike ne procedurat per prokuirme publike ne te ashtuquajtura kontratat sektoriale. Kjo direktive nuk ka dispozita procedurale, por i vendos bazat e sistemit te mbrojtijes juridike. Parashikon parim te ligjshmerise, publikut, transparency dhe efikasitetit. Gjtthashtu, e parashikon edhe statusin e institucionit shteteror per ankesa ne lidhje me prokurimeve publike, qe percakton pavaresi dhe profesionalizem te saj, edhe si kushtet sipas te cilave zgjidhen anetaret dhe kryetari i ketij institucioni, qe duhet te jane identike me kushtet per zgjedhje te gjykatesve.108 . Mungesa e masave zbatuese u identifikua nga Komisioni si nje pengese per implementimin efektiv te direktivave per prokurimet. Dispozitat e Direktives per mjetet/procedurat e ankimit ne sektorin publik u riprodhuan gjeresisht per sektorin e sherbimeve ne Direktiven 92/13, edhe pse edhe kjo direktive mori parasysh fleksibilitetin me te madh qe iu dha sektorit te sherbimeve dhe permban disa dispozita shtese, duke prezantuar si sistemin e vertetimit, ashtu edhe proceduren e pajtimit.

Keto direktiva per mjetet/procedurat e ankimit tani jane ndryshuar. ■ Direktiva 90/531 per dhenien e kontratave te pune publike, mallrave dhe te

sherbimeve nga entet qe operojne ne sektorin e sherbimeve Sektori i sherbimeve u perjashtua nga regjimi fillestar i prokurimeve publike kryesisht si nje rezultat i identitetit te autoriteteve kontraktore dhe enteve qe operonin ne sektor (shpesh sipermarrje private). Kjo situate diskutohet me tej ne modulin D2. Me miratimin e Direktives fillestare per sektorin e sherbimeve, keto ente u sollen brenda regjimit ne disa kushte te caktuara dhe ishin objekt i nje pakete procedurash me fleksible ne menyre qe te merrej parasysh mjedisi me me teper tipare tregtare brenda te cilit ato operonin.

■ Direktiva 92/50 per kontratat e sherbimeve publike (jote lidhura me ndertimin) Dispozitat procedurale te Direktives se sherbimeve jane pothuajse identike me ato te Direktives se mallrave, me perjashtim te faktit se ato i jane pershtatur vecantive te kontratave te sherbimeve. Ajo bazohej mbi dispozitat e Traktatit qe kane te bejne me te drejten dhe lirine per themelimin e nje biznesi dhe te drejten dhe lirine per te ofruar sherbime. Ndryshimi i vetem domethenes eshte se Direktiva e

107 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova Shkup 2011 108 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova Shkup 2011

102

sherbimeve zbaton dy nivele dispozitash ne varesi te llojit te sherbimeve ne fjale (shikoni modulin D3). Vetem nje numer i vogel dispozitash qe lidhen me perdorimin e specifikimeve teknike jodiskriminuese dhe detyrimin per te publikuar njoftimin e nje kontrate te lidhur fituese zbatohen per sherbimet jo-paresore, te cilat jane ato ku potenciali i plote per tregti me te madhe nderkufrtare nuk realizohet.

III.2.5 Direktivat e reja te konsoliduara109

Reforma e direktivave të diskutuara me lart eshte marre seriozisht ne konsiderate qe nga Dokumenti i Gjelber i Komisionit ne nentor te vitit 1996, i cili u pasua nga Komunikata e vitit 1998 per Prokurimin Publik ne Bashkimin Europian. Kjo reforme rezultoi ne propozime per dy direktiva te reja, nje per sektorin publik dhe tjetra per sektorin e sherbimeve. Pas nje numri ndryshimesh dhe pas nje debati te nxehte me Parlamentin Europian, keto propozime me nefund perfunduan ne direktiva nejanarte vitit 2004. Ato u miratuan ne kundershti me historikun e zhvillimeve te vete Traktatit, te cilat jane pasqyruar ne direktivat e reja. Keto dy direktiva formojne temen thelbesore te ketij trajnimi.

Ndryshimi me i dukshem ne sektorin publik ishte konsolidimi i tre direktivave te meparshme qezbatoheshin per procedurat respektive te dhenies se kontratave per punet publike, mallrat dhe sherbimet, ne nje direktive te re. Se bashku me kete ushtrim konsolidimi, direktiva e re e sektorit publik u thjeshtesua dhe u riorganizua dhe tani ajo tregon nje shkalle me te larte te logjikes procedurale.

Ne nje mase shume te gjere, ndryshimet e bera ne direktiven e re te sektorit te sherbimeve ishin pasqyrim i ndryshimevete bera per direktiven e vetme te sektorit publik.

Gjithsesi, gjate sqarimit te dispozitave ekzistuese, organi ligjvenes shfrytezoi gjithashtu mundesine per te bere edhe disa ndryshime te rendesishme, por edhe te vogla, ne permbajtjen e direktivave. Disa nga keto ndryshime thjesht pasqyrojne praktikat gjyqesore ne evoluim te GJED-se lidhur me ceshtjet e prokurimit publik ose pranojne realitetin e praktikave kombetare te prokurimit.

Megjithate, direktiva e sektorit publik prezanton disa dispozita te reja, disa prej te cilave pasqyrohen edhe ne direktiven e sherbimeve. Ne menyre te permbledhur, ndryshimet kryesore ne regjimin e prokurimeve te sektorit publik jane:110

pranimi se nje numer autoritetesh kontraktore mund te kryejne blerje te perqendruar;

109 Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015),fq.88 110 Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015),fq.88

103

pranimi i shprehur hapur per perdorimin e marreveshjeve kuader, edhe pse ato jane objekt i kushteve te parashtruara ne Direktive (keto ishin lejuar tashme ne direktiven ekzistuese te sherbimeve);

ndryshimet ne dispozitat qe lidhen me specifikimet teknike, te cilat hoqen perdorimin e detyrueshem te referencave per standardet europiane;

prezantimi i nje procedure te re dialogu konkurrues ne situatat ku entet prokuruese nuk munden as te perkufizojne mjetet teknike per te permbushur nevojat e tyre, as te specifikojne perberjen kontraktore ose financiare te projektit (ky ndryshim nuk u zgjerua perte perfshire direktiven e re te sherbimeve);

prezantimi i mekanizmave te prokurimit elektronik, duke perfshire ankandet elektronike, sistemet dinamike te blerjes dhe uljen e afateve kohore perkatese ne rastin e komunikimeve elektronike;

aprovimi i shprehur qarte per perdorimin e konsideratave sociale dhe mjedisore ne percaktimin e specifikimeve, te kritereve te perzgjedhjes dhe kualifikimit, ne zbatimin e kushteve te kontrates, si dhe te dispozites per prokurimin nga organizatat qe ofrojne punesim per personat me aftesi te kufizuar;

■ prezantimi i kerkesave te reja per kerkesat minimale te kualifikimit dhe per vleresimin perkates te kritereve te perzgjedhjes dhe kualifikimit, te cilat duhet te behen publike qe me pare.

Pervec prezantimit te konsistences me direktiven e sektorit publik, direktiva e re per sherbimet ka sjelle edhe disa ndryshime domethenese qe jane specifike per sektorin e sherbimeve. Disa nga ndryshimet me te vogla kane te bejne me informacionin qe duhet t'u jepet tani ofertuesve nga te gjitha entet prokuruese dhe jo vetem nga ata qe i nenshtrohen Marreveshjes se OBT-se per Prokurimin Publik (MPP) (neni 49); prezantimi i parimit te pergjithshem per njohjen e perbashket per te gjitha procedurat dhe jo vetem ne rastin e procedures se kualifikimit (neni 52); dhe ndryshimet per dispozitat mbi konkurset e projektimit, duke siguruar qe te zbatohen te gjitha perjashtimet e pergjithshme (neni 62).

Ne ndryshimet me domethenese perfshihen: perjashtimi nga objekti i direktives i enteve qe operojne ne sektorin e

telekomunikacioneve;

perfshirja e enteve qe operojne ne sektorin e sherbimeve postare; prezantimi i nje mekanizmi te pergjithshem qe do te lejonte perjashtimin e atyre

enteve qe mund te tregojne funksionimin e tyre ne tregjet konkurruese; ndryshimi ne perkufizimin e te drejtave te vecanta ose ekskluzive me qellim qe te

perputhet me jurisprudencen e GJED-se; rishikimi i vlerave te kufijve monetare per t'iu kunderpergjigjur problemeve te

104

kufijve monetare te ndryshueshem te shkaktuara nga MPP-ja; zgjerimi i perjashtimit te sipermarrjeve te lidhura per te perfshire kontratat e

puneve dhe te mallrave. III.2.6 Zhvillimet me te fundit Direktiva 2004/18/KE. Me kete Direktive rregullohen prokurimet ne sektorin klasik. Me ate jane te parashikuara pragje te vlefshmerise mbi te cilave ajo perdoret: 206.000 euro per mallra dhe sherbime dhe 5.150.000 euro per pune. Nen keto pragje te vlefshmerise perdoren dispozitat kombetare, dhe ne perputhje me ate, publikimet detyrimisht publikohen ne Gazeten zyrtare te BE-se.

Nje nga inovimet me te medha te kesaj Direktive eshte procedura e re, e ashtuqajtur Dialog konkurrent, qe ka per qellm te vendose fleksibilitet me te madh ne kontratat komplekse per prokurim publik. Per here te pare, me kete Direktive themelohen edhe dispozita precize per te ashtuquajturat „prokurime te gjelbra", si te tilla, paraqesin vetem nje aspekt te problemit te gjere te „tregtise dhe mjedisit" - si te sigurohet perfitimi ekonomik nga liberalizimi i perfitimit ekononik, kur, ne te njejten kohe, shteteve u mundesohet ndermarrje te masave mbrojtese per mjedisin jetesor.

Njohja evropiane e prokurimeve te gjelbra e paraqet vetedijen me te gjere nderkombetare, dhe sigurisht, ne plotesi eshte konzistente me perdorimin e parimeve te integrimit, qe jane te shenuara ne nenin 6 nga KE-ja. Keto prokuirme jane vecanerisht te rendesishme per shkak te faktit qe, nga nje ane, nga 14% deri ne 16% nga PBB (Prodhimi i brendshem bruto) bien te prokurimeve publike, por nga ana tjeter, mund te nidhmojne te diferencohet oferta, duke e mbeshtetur zhvillimin e mjedisit jetesor dhe te prodimeve, sherbimeve dhe proceseve qe jane te mbajtura ne ate kontekst, edhe si mundesia te ndikohet ne rendimin e kerkeses se bleresve, qe do te thote se keto prokurime ne te vertete jane dukuri pozitive111

Direktiva 2007/66/KE, e cila ndryshon ne nje mase te madhe dy direktivat per mjete/ procedurat e ankimit, perkatesisht ne sektorin publik dhe ne sektorin e sherbimeve. Direktiva prezanton, nder te tjera, nje dispozite per afatin e pritjes se ankesave ndermjet shpalljes se kontrates fituese dhe nenshkrimit te nje kontrate, duke u lene kohe ofertuesve qe te nisin procedurat ligjore nese dyshohet per ndonje shkelje te direktivave. Afati per implementimin ishte 20 dhjetori 2009.

Direktiva 2009/81, e cila tani aplikon nje regjim me fleksibel dhe me konfidencial per prokurimin earmeVe,mun/c/one\/e dhe materialeve ushtarake dhe puneve e sherbimeve telidhura me to, te cilat ishin perjashtuar me pare nga direktiva e sektorit publik. Te gjitha kontratat e tjera publike qe jepen ne fushen e mbrojtjes dhe te sigurise mbulohen ende nga direktiva e sektorit publik.112

111 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011 112 Prokurime publike-‐Ma Aneta Mostrova, Jofi Sken SHPK, Shkup 2011

105

III.2.7 Sistemet e tjera te prokurimi

Ky seksion merr shkurtimisht ne konsiderate nje sere sistemesh te tjera "nderkombetare" prokurimi: Marreveshjen e OBT-se per Prokurimin Publik (MPP); Ligjin Model i UNCITRAL-it dhe Udhezimet e Prokurimit te Bankave te Zhvillimit Shumepalesh (BZHSH) duke ndjekur shembujt e Bankes Boterore dhe BERZH-it.

Ne terma te pergjithshem, vetem njera prej ketyre, MPP-ja e OBT-se ka nje ndikim te drejtperdrejte ne sistemin e prokurimit te BE-se per shkak te anetaresimit te MPP-se ne BE ne emer te te gjithe shteteve anetare te BE-se. Si rezultat, MPP-ja zbatohet per prokurimin publik ne shtetet anetare. Megjith^te, meqe direktivat e prokurimit jane ndryshuar per te marre parasysh kerkesat e MPP-se, pajtueshmeria me direktivat nenkupton gjithashtu pajtueshmeri me MPP-ne, dhe si rrjedhoje nuk kerkohen veprime te metejshme specifike. Ligji Model i UNCITRAL-it mund te kete qene nje ndikim te terthorte, meqe eshte perdorur me raste si model per reformen e prokurimit ne vende qe aderojne per ne BE. Rezultati eshte se disa dispozita te ligjit kombetar pasqyrojne formulimin dhe qellimin e Ligjit Model te UNCITRAL-it dhe vetem me vone jane ndryshuar perte qene ne perputhje me kerkesat e BE-se. Ligji shqiptar Per prokurimin publik eshte bazuar ne direktiven evropiane perkatese dhe eshte i ndryshem nga modeli UNICITRAL, aq sa dhe Direktiva eshte e ndryshme nga ai. Ligji nr.7971, date 26.07.1995 "Per Prokurimin Publik", i ndryshuar (sipas UNCITRAL-United Nations Commission on International Trade Law), ka qene ligji i pare per prokurimin publik ne Shqiperi.

III.2.7.1 MPP-ja

Marreveshja per prokurimet publike (MPP) eshte rregullorja per prokurimet e Organizates Boterore te Tregtise (OBT). Ajo ofron nje sistem nderkombetar te rregullave te prokurimit ne kuptimin qe vendos detyrime mbi shtetet nenshkruese, te diet duhet t'u japin akses ne tregun e tyre te prokurimit ofertuesve nga shtete te tjera nenshkruese. Ashtu si ne Komunitetin Europian, MPP-ja kerkon qe te ngreje nje treg prokurimi ndermjet anetareve te marreveshjes, ku te gjithe anetaret te kene akses te barabarte. MPP-ja aktuale daton qe nga viti 1994 dhe eshte pjese e Raundit te Uruguajit per negociatat e tregtise nderkombetare te zhvilluara nen patronazhin e Marreveshjes se Pergjithshme per Tarifat dhe Tregtine (GATT), e cila coi ne krijimin e Organizates Boterore te Tregtise (OBT). MPP-ja e vitit 1994 zevendesoi MPP-ne e meparshme (1979), e cila ishte ndryshuar ne vitin 1987.

Kjo MPP e re ka nje shtrirje me te gjere dhe tani nuk mbulon vetem qeverine qendrore, por edhe entet qeveritare jo qendrore dhe disa sherbime. Ajo mbulon mallrat dhe disa sherbime, perfshire sherbimet e ndertimit. Ajo shkon me tej duke perfshire nje mekanizem ankimi per proceduren e prokurimit, i cili u lejon ofertuesve te zhgenjyer ta apelojne MPP-ne perpara gjykatave kombetare.

106

Objektivi i deklaruar i MPP-se (1994), sic parashtrohet ne preambulen e saj, eshte te siguroje nje kuader shumepalesh efikas dhe transparent te te drejtave dhe detyrimeve lidhur me ligjet, rregulloret, procedurat dhe praktikat per prokurimet me fonde publike. Qellimi eshte te arrihet nje liberalizim dhe zgjerim me i madh i tregtise boterore dhe te permiresohet kuadri nderkombetar per kryerjen e tregtise boterore. MPP-ja e ofron kete kuader, ne teori, duke zgjeruar parimet e GATT-it per mosdiskriminimin (Kombi me i favorizuar dhe trajtimi kombetar) ne procedurat e tenderimit te miratuara nga organet qeveritare ne nivel qendror dhe lokal, si dhe ne procedurat e tenderimit te enteve te tjera te specifikuara. Megjithate, ky zgjerim i parimeve te GATT-it nuk eshte i plote

Se pari, MPP-ja eshte nje nga marreveshjet "disapaleshe" nen ombrellen e OBT-se qe nenkupton se vetem ato shtete qe kane firmosur marreveshjen detyrohen prej saj. Ajo nuk zbatohet ndermjet te gjithe anetareve te OBT-se.

Se dyti, detyrimet per mosdiskriminim nuk zbatohen per te gjitha prokurimet publike te shteteve nenshkruese. Me teper ato zbatohen ne nje menyre te kushtezuar per entet, mallrat dhe sherbimet e specifikuara qe kane qene objekt i negociatave te gjera bilaterale ndermjet shteteve nenshkruese.

Rezultatet e ketyre negociatave bilaterale perfshihen ne nje seri shtojcash te MPP-se, te cilat jane kritike per te kuptuar objektin e vertete te zbatimit te MPP-se. Mbulimi nuk eshte uniform ndermjet te gjitha pale^ve dhe kjo qendron edhe per Komunitetin Europian. Per shembull, perfitimet e MPP-se nuk shtrihen nga Komuniteti drejt Kanadase per sa i perket organeve qe funksionojne sipas se drejtes publike. Ne te njejten menyre, deri kur t'i jepet aksesi reciprok furnizuesve dhe ofruesve te sherbimeve nga Komuniteti, Komuniteti Europian nuk do te lejoje, per shembull, qe Kanadaja dhe Shtetet e Bashkuara te perfvtojne nga MPP-ja per sa i perket aktiviteteve te ujit; Kanadaja dhe Japonia per sa i perket me veprimtarise me energjine; dhe Kanadaja, Koreja dhe Shtetet e Bashkuara per sa i perket mjediseve te terminaleve te aeroporteve.

Si rrjedhoje, per sa i perket aksesit te kjo marreveshje (ndryshe nga pajtueshmeria), shtojcat e MPP-se jane kritike.

Ashtu si edhe me dispozitat e Komunitetit Europian, implementimi i detyrimeve baze te mosdiskriminimit nga shtetet nenshkruese te MPP-se sigurohet duke parashtruar nje sere rregullash operacionale te detajuara per tenderimin, te cilat duhet te ndiqen nga entet e prokurimit. Kjo behet duke pershkruar tre metoda tenderimi (e hapur, me perzgjedhje dhe e kufizuar) dhe nje mekanizem shtese qe mund te zbatohet per secilen prej ketyre metodave (negociimi konkurrues),te plotesuara nga dispozitat qe lidhen me pergatitjen edokumenteve te tenderit, kualifikimin e furnizuesve, procedurat e perzgjedhjes, marrjen dhe hapjen e ofertave dhe shpalljen e kontratave fituese. Pervec ketyre, rregullat sigurojne kerkesat per transparencen ne lidhje me njoftimet e tenderave dhe publikimin e tyre, afatet kohore per dorezimin e ofertave dhe

107

informacionet per shpalljen e kontratave fituese. MPP-ja permban gjithashtu rregulla specifike ne lidhje me specifikimet teknike.

Ashtu si me rregullat e Komunitetit, MPP-ja nuk kerkon te zevendesoje sistemet kombetare te prokurimit, por parashtron kerkesat e konsistences ndermjet sistemeve te zbatueshme kombetare dhe MPP-se. Si rezultat, sistemet kombetare per prokurimin te shteteve paleve jane modifikuar kush me shume e kush me pak per t'i vendosur ne linje me MPP-ne. Ky modifikim mund te paraqese ndonje veshtiresi per shtetet anetare te BE-se, te cilave si rrjedhoje, do t'u duhej ta pershtatnin legjislacionin e tyre kombetar edhe me kerkesat e direktivave per prokurimin, edhe me ato te MPP-se.

Megjithate, organi ligjvenes i Komunitetit i ka ndryshuar direktivat me pikepamjen e sigurimit te pajtueshmerise se Direktivave me MPP-ne. Ne vecanti direktivat me te fundit ndryshojne nivelet e kufijve monetare ne menyre qe te sigurojne konsistence ndermjet zbatimit te direktivave dhe zbatimit te MPP-se. Meqe dy paketat e dispozitave konsiderohen te jene konsistente (.nese jo identike), Komisioni konsideron se nese entet kontraktore qe mbulohen nga Marreveshja veprojne ne pajtim me direktivat dhe i aplikojne ato per operatoret ekonomike te vendeve te treta qe jane nenshkrues te Marreveshjes, per rrjedhoje, ata "duhet te jene ne pajtim me Marreveshjen".

Pajtueshmeria me direktivat konsiderohet keshtu si e mjaftueshme dhe nenkupton edhe pajtueshmeri me MPP-ne. Ndryshimi i vetem i dukshem ne aplikim qendron ne vlerat e ndryshme te kufijve monetare qe zbatohen per kontratat e mallrave dhe te sherbimeve te dhena nga autoritetet e qeverise qendrore (te renditura ne shtojcen IV te MPP-se) dhe trajtimi i ndryshem i rene dakord per disa produkte dhe sherbime ne fushen e mbrojtjes. Ne rast te kundert, pajtueshmeria specifike me MPP-ne nuk eshte e nevojshme.

Te gjitha autoritetet kontraktore qe per qellimet e direktives se sektorit publik jane autoritete publike, perkatesisht autoritete dhe organe publike qe funksionojne sipas se drejtes publike, mbulohen gjithashtu nga MPP-ja (shtojca e direktives percakton mbulimin e seciles pale nenshkruese).

Ne rastin e sektorit te sherbimeve publike, mbulohen vetem autoritetet kontraktore dhe sipermarrjet publike dhe jo ato subjekte qe veprojne ne baze te te drejtave te vecanta ose ekskluzive qe veprojne ne aktivitetet e caktuara. Edhe ne kete rast, nuk mbulohen te gjithe sektoret e sherbimeve publike. Mbulimi i enteve bazohej mbi idene e reciprocitetit, ne kuptimin qe ne baze te negociatave secili shtet anetar do t'u ofronte anetareve te tjere akses ekuivalent ne prokurimet e tij publike ne proporcion me madhesine e tij dhe madhesine e ekonomise si nje e tere.

Ne rastin e sektoreve te sherbimit ne Komunitetin Europian, Komuniteti negocioi per aksesin vetem per kontratat e dhena nga autoritetet publike dhe ndermarrjet publike te perkufizuara ne Direktiven e sektorit te sherbimeve, ku ato kryejne nje ose me shume veprimtari ne fushat e ujit, energjise, te transports publik dhe te mjediseve te terminaleve ne porte dhe aeroporte. Ne rastin e Komunitetit Europian, MPP-ja nuk

108

zbatohet per veprimtarite ne fushen e gazit dhe te ngrohjes, ne fushen e nxjerrjes se naftes, gazit dhe karburanteve te ngurta, transportit hekurudhor (pervec hekurudhave urbane) ose te telekomunikacioneve. III.2.7.2 Ligji model i UNCITRAL-it113 UNCITRAL eshte Komisioni i Kombeve te Bashkuara per Ligjin e Tregtise Nderkombetare. Ai eshte krijuar ne vitin 1966 ne njohje te pabarazive ne ligjet kombetare qe rregullojne tregtine nderkombetare, te cilat krijojne pengesa per qarkullimin e tregtise, sic identifikohet nga Asambleja e Pergjithshme e Kombeve te Bashkuara. UNCITRAL mori mandatin e pergjithshem per te cuar me tej harmonizimin progresiv dhe unifikimin e ligjit qe rregullon tregtine nderkombetare. Nder arritjet e tij ka qene miratimi i Ligjit Model per Prokurimin e Mallrave, Ndertimit dhe Sherbimeve. Ligji Model u miratua nefillim per mallrat dhe ndertimin ne vitin 1993 dhe per sherbimet e tjera ne vitin 1994. Aktualisht ai po rishikohet.

Sic e sugjeron emertimi i tij, ai u hartua si nje ligj model; ai ne vetvete nuk eshte as ligj, dhe as rregullore. U hartua me qellimin perte sherbyer si nje model qe do t'u mundesonte shteteve te vleresonin dhe te modernizonin ligjet dhe praktikat e tyre te prokurimit dhe per te ngritur legjislacionin per prokurimin aty ku ai nuk ekzistonte.

Neni 3 i Udhezuesit per hartimin dhe miratimin e ligjit

Vendimi per te miratuar Ligjin Model te UNCITRAL-it u mor "ne kunderpergjigje te faktit se ne nje sere vendesh legjislacioni ekzistues qe rregullon prokurimin eshte i pamjaftueshem ose i yjetruar. Kjo con ne mungese eficence dhe efektiviteti ne procesin e prokurimit, ne modele abuzimi dhe deshtim te bleresit publik per te marre vleren e pershtatshme ne kembim te shpenzimeve te fondeve publike. Nderkohe qe ligjet dhe praktikat e shendosha per prokurimin e sektorit publik jane te nevojshme ne te gjitha vendet, kjo nevoje ndihet ne menyre te vecante ne shume vende ne zhvillim, si edhe ne vende ku ekonomia eshte ne tranzicion. Ne ato vende, nje pjese e rendesishme e te gjitha prokurimeve perbehen nga ato ne sektorin publik. Shumica e ketij prokurimi behet ne lidhje me projektet qe jane pjese e procesit te rendesishem te zhvillimit ekonomik dhe social. Keto vende ne vecanti, vuajne nga mungesa e fondeve publike qe duhet te perdoren per prokurim. Prandaj eshte kritike qe prokurimi te kryhet ne menyren me te leverdisshme te mundshme."

Udhezuesi per hartimin dhe miratimin e ligjit e ben te qarte se objektivat e Ligjit Model - ku perfshihet maksimizimi i konkurrences, sipas trajtimit te drejte per furnizuesit dhe kontraktoret qe paraqesffi ofertat per te kryer pune publike dhe duke rritur transparencen dhe objektivitetin - jane thelbesore per nxitjen e ekonomise' dhe

113 Aspekte të së drejtës së biznesit në Shqipëri – Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku – Mediaprint 2013, fq. 330

109

eficences dhe per uljen e abuzimeve ne prokurime. Keto jane ne thelb objektiva ekonomike dhe nuk ka qellim te shprehur qarte, si ne rastin e Komunitetit Europian ose OBT-se, per te krijuar ndonje sistem nderkombetar prokurimi qe rregullon prokurimin ndermjet paleve te marreveshjes {d.m.th. ndermjet shteteve anetare te BE-se ose te nenshkruesve te MPP-se). Edhe sipas perkufizimit, ai eshte nje ligj model qe mund te perdoret per te udhehequr zhvillimin e sistemeve te brendshme te rregullave. Rregullat qe krijohen si rezultat i tij do te jene te brendshme, jo nderkombetare, edhe pse nje nga qellimet e deklaruara te Modelit eshte nxitja e tregtise nderkombetare. Megjithate, Modeli ka gjithashtu nje objektiv te pergjithshem per harmonizimin e sistemeve te brendshme duke pasur parasysh lehtesimin e prokurimit nderkombetar dhe hyrjen ne sistemet nderkombetare te prokurimit.

Sic u permend me lart, nje sere vendesh qe jane anetaresuar se fundmi ne BE, fillimisht e kishin zhvilluar legjislacionin e tyre te prokurimit duke u bazuar ne Ligjin Model te UNCITRAL-it. Kryesisht kjo ishte nje levizje pozitive, meqe ai beri te mundur qe keto vende ta nisnin procesin e reformave bazuar mbi ndjekjen e ekonomise dhe efikasitetit ne prokurime ne nje kohe kur prokurimi nga ekonomia e tregut ishte relativisht nje risi. Megjithate, procesi i anetaresimit ne BE kerkonte me teper, meqenese objektivat e tij paresore nuk ishin ekonomike (ne kuptimin e efikasitetit ekonomik), por politike, ne kuptimin qe ato ishin hartuar per te ngritur dhe per te ruajtur nje treg te perbashket prokurimi brenda Komunitetit. Si rrjedhoje, legjislacioni i kombetar i bazuar tek UNCITRAL-i kerkonte ndryshime per t'u pajtuar me qellimet e legjislacionit te Komunitetit per prokurimin.

III.2.7.3 Rregullat e prokurimit te Bankave te Zhvillimit Shumepalesh

LIoji i trete i rregullave te prokurimit me interes per t'u trajtuar perbehet nga rregullat e prokurimit te bankave te zhvillimit shumepalesh (BZHSH). Sic permendet ne modulin D4, direktivat nuk zbatohen per kontratat qe rregullohen nga rregulla te ndryshme procedurale dhe qe akordohen nder te tjera, sipas procedurave te vecanta te nje organizate nderkombetare. Ky perjashtim perfshin edhe procedurat e BZHSH-ve.

Keto procedura jane rregulla formale qe jane zhvilluar nga organizata te ndryshme nderkombetare (jo vetem nga BZHSH-te, por edhe nga Kombet e Bashkuara, Banka Europiane e Investimeve, Komisioni nepermjet Udhezuesit Praktik [PRAG], OPEC, donatoret bilaterale etj.) perte rregulluar prokurimet qe perfitojne nga ndihma per projektet shteterore. Ndihma mund te jete ne formen e kredive, granteve ose te ndihmave te tjera dhe i jepet vendeve nga BZHSH-te dhe organizata te tjera per projekte te te gjitha llojeve, por kryesisht per projektet ne infrastrukture.

Nderkohe qe procedurat e prokurimit qe lidhen me keto projekte kryhen kryesisht nga shtetet perfituese si agjenci zbatuese, pergjithesisht donatoret ruajne nje lloj forme mbikeqyrjeje per prokurimin. Qellimi i kesaj mbikeqyrjeje eshte te garantohet se

110

parate perdoren ne menyre efikase dhe efektive dhe per qellimet per te cilat jane dhene.

Shembull i qellimit te PP&R-se (Performance, Planifikim dhe Rishqyrtim) se Bankes Europiane per Rindertim dhe Zhvillim (Neni 13 i Marreveshjes per Themelimin e BERZH-it). "(xiii) Banka do te marre masat e nevojshme per te garantuar se shumat e cdo kredie te dhene, te garantuar prej saj ose ku banka merr pjese, ose cdo investim ne kapital, perdoren vetem per qellimet per te cilen kredia ose investimi eshte dhene dhe duke i kushtuar vemendjen e duhur konsideratave te ekonomise dhe efikasitetit."

Mbikeqyrja mund te perfshije edhe shqyrtimin paraprakdhe te mevonshem, si dhe kerkesen per te marre "aprovimin" nga institucionet donatore perpara se te ndermerren veprimet, por shpesh ajo do te marre edhe formen e nje pakete rregullash ose udhezimesh per prokurimin, te cilat rregullojne te gjithe procesin e prokurimit. Ky eshte edhe rasti i BZHSH-ve.

Keshtu, Banka Boterore (si edhe, p.sh., Banka Aziatike e Zhvillimit, Banka Afrikane e Zhvillimit dhe Banka Nderamerikanee Zhvillimit) perdor nje grup Udhezimesh Prokurimi per prokurimin e mallrave dhe puneve dhe per perzgjedhjen e konsulenteve, dhe BERZH-i perdor Politikat dhe Rregullat e saj te Prokurimit.

Keto procedura shpesh permbajne dokumente standarde per tenderin dhe kontrata standarde, te cilat bazohen ne modelet nderkombetare (si kontratat e puneve FIDIC) ose ne dokumente te harmonizuara per te cilat BZHSH-te kane rene dakord, duke siguruar keshtu nje pakete te plote asistence per perfituesit ne kryerjen e prokurimeve te tyre.

Ne shume vende ne zhvillim dhe ne tranzicion, disa prej te cileve jane anetaresuar ne BE kohet e fundit, legjislacioni kombetar i prokurimit eshte frymezuar edhe nga keto procedura. Per t'u vene ne dukje ketu eshte rasti i Bankes Boterore, e cila disa here ka kerkuar miratimin e ligjeve bashkekohore te prokurimit (shpesh te modeluara mbi Udhezimet e saj te prokurimit) si nje kusht per dhenien e ndihmes ose te kredive. Duket dukshem qe kjo ka pasur nje efekt pozitiv meqe, ashtu si Ligji Model i UNCITRAL-it, keto udhezime bazohen gjeresisht ne parimet e ekonomise dhe efikasitetit dhe nuk kane objektiva te hapura politike.

111

III.3 IMPAKTI I LEGJISLACIONIT EUROPIAN LIDHUR ME PROKURIMET PUBLIKE NE SISTEMIN E PROKURIMIT PUBLIK SHQIPTAR.

PROKURIMI PUBLIK ELEKTRONIK, SI RISI

Prokurimi publik ka bërë progres të dukshëm në dekadën e fundit.Fillimi i aplkimit të metodave ë reja bashkëkohore, si prokurimi elektronik në vitin 2008, duke vazhduar në 2009-ën me futjen në sistem elektronik të të gjitha prokurimeve me vlerë më të madhe se 3000 € (euro). Kjo është konsideruar nga Bashkimi europian dhe institucionet e tjera ndërkombëtare si një nga arritjet më të mëdha që nga viti 1991. Dhe për këtë arritje, në vitin 2010, Agjensia e Prokurimit Publik (APP) është vlerësuar nga Kombet e Bashkuara (UN) me çmimin e dytë për përmirësimin e transparencës , përgjegjshmërisë dhe përgjegjësisë në shërbimin publik (UN 2010).

Gjthashtu përpjekje janë bërë për krijimin e një baze ligjore me kritere të përcaktuara nga BE- ja dhe Banka Botërore dhe kontributin e APP- së në mbikëqyrjen e këtyre standarteve. Këto përpjekje janë pasqyruar në ndyshimet e herë pas hershme të ligjit për prokurimin publik- 9 herë në periudhën kohore 1995- 2011 (EC 2011).114

Le të ndalemi shkurtimisht tek sistemi i prokurimit elektronik, si një nga arritjet më të mëdha që është shënuar në sistemin e prokurimit në tërësi.

Edhe pse termat "prokurim elektronik" dhe "blerje elektronike" janë përdorur si sinonime në shumë juridiksione në përpjekje për të provuar përfshirjen e tyre në revolucionin e tregëtisë elektronike termi "blerje elektronike" ka një fushë më të ngushtë përfshirjeje115

Aplikimi i Sistemit të Prokurimit Elektronik ishte një sfidë dhe një arritje e madhe në të njëjtën kohë.

Platforma e Prokurimit Elektronik (APP) është një aplikim i bazuar në rrjet, i cili mbështet automatizimin e punës të të gjitha autoriteteve kontraktore shqiptare. Ky sistem bën të mundur transaksione të sigurta ndërmjet institucioneve publike shqiptare dhe komunitetit të biznesit kombëtar dhe ndërkombëtar.

Sistemi i prokurimit elektronik ofron siguri, efikasitet dhe transparencë lidhur me përgatitjen dhe administrimin e dokumentave të tenderit, duke bërë të mundur heqjen e dokumentave voluminoze shkresore, duke mundësuar rrjedhën e sigurtë të të dhënave në të gjithë proçesin. Të gjitha dokumentat e tenderit nga njoftimi i kontratës, në njoftimin e fituesit e më tej në njoftimin e kontratës së nënshkruar mund të gjenden lehtësisht në sistemin e prokurimit elektronik dhe të gjitha transaksionet, duke filluar nga shkarkimi i dokumentave të tenderit deri në dhënien e ofertës 114 Artikull Gazeta Shekulli online, Vera Ndrecaj, www.shekulli.al 115 International Handbook of Public Procurement, Khi V.Thai, CRC Presss

112

nëpërmjet mjeteve elektronike, mund të kryhet në çdo kohë dhe nga çdo vend ku mund të ndodhen operatorët ekonomikë shqiptarë apo të huaj, dhe të gjitha këto transaksione janë pa pagesë.

Sistemi i prokurimit elektronik publik redukton kohën e aplikimeve, eleminon dokumentat e panevojshme, lehtëson dhe standartizon proçesi e njohjes me kushtet e tenderit.Po kështu ai garanon fshehtësinë e ofertës dhe deri në kohën e hapjes së proçedurave lejon hedhjen e njëkohshme të shumë ofertave. Për më tepër, sistemi elektronik gjeneron raporte për një inspektim të mëvonshm duke munësuar kontrollin dhe zvogëlimin e devijimeve korruptive.

Sistemi siguron një pjesëmarrje të madhe të operatorëve ekonomikë në proçedurat e prokurimit publik, pasi ata mund të paraqesin ofertat e tyre në mënyrë elektronike, nga vendi i tyre i punës, si dhe mund të marrin informacion për proçedurën e prokurimit që kanë aplikuar në kohë të caktuar, pa qenë e nevojshme për të qenë të pranishëm në Autoritetin Kontraktues. Pra, konkurrenca është më e madhe dhe si pasojë mund të sigurohen mallra dhe shërbime me cilësi të mirë dhe me çmim më të ulët.

Operatorët ekonomikë shqiptarë, të cilët janë të regjistruar në Qëndrën Kombëtare të Regjistrimit të Bizneseve, mund të aplikojnë për t’u regjistruar në sistemin e prokurimit elektronik. Pasi të jenë regjistruar, ata do të kenë gjithmonë mundësinë për të marrë pjesë në proçedurat e prokurimit publik dhe të paraqesin ofertat e tyre në mënyrë elektronike. Operatorët ekonomikë të huaj gjithashtu duhet të jenë të regjistruar dhe të pajisen me në emër përdoruesi dhe fjalëkalim, për të hyrë në sstemin e prokurimit elektronik. Kjo mund të realizohet nëpërmjet regjistrimit (on-line) si operator ekonomik, apo në zyrat e Agjensisë së Prokurimit Publik. Regjistrimi mund të bëhet vetëm njëherë dhe është i vlefshëm për të ofertuar në të gjitha proçedurat e prokurimit publik në Shqipëri, në çdo kohë116

Refomat e viteve të fundit, nuk ishin si rezultat i ndërgjegjësimit të qeverisë për të parë prokurimin publik si levë e politikave strategjike për të arritur objektivat sociale, ekonomike dhe mjedisore, por si rrjedhojë e krizave, apo presioneve nga organizatat, donatorët dhe bizneset ndërkombëtare.

Ky është një fenomen jo vetëm në Shqipëri, por në përgjithësi një fenomen i përbashkët i vendeve në zhvillim. Organizata për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ekonomik (OECD) ka nënvizuar rëndësinë e reformave të vazhdueshme për të ndërtuar një sistem të konsoliduar, transparent, efikas dhe efektiv, duke e përshkruar atë si shtylla kurrizore e një qeverisjeje efikase.

Kjo do të thotëse prokurimi i mallrave dhe shërbimeve për sektorin publik është thelbësor në veprimtarinë e çdo qeverie për të inkurajuar rritje ekonomike afatgjatë

116 Roli dhe zhvillimi i E-‐gov në Shqipëri-‐Departamenti i administratës publike, Revista nr.,korrik 2010, Fjala përshëndetëse nga Klodiana Cankja

113

dhe të qëndrueshme. Me fjalë të tjera, mirë-administrimi i fondeve buxhetore nëpërmjet koordinimit të katër shtyllave të përmendura më lart, liria e informimit dhe kulturës së hapjes dhe transparencës, konkurrenca e lirë, ku bizneset e vogla lokale të jenë pjesë e kësaj konkurrence, pavarësisht ekistencës së mentalitetit që këto biznese nuk kanë kapacitetet e duhura për t’iu përgjigjur kërkesave të tregut.

Dhe gjithashtu, përgatija e një stafi profesional me njohuritë e duhura në fushën e prokurimit, me kualifikimet përkatëse janë esenciale për një zhvillim afatgjatë ekonomik, social dhe të mjedisit.Ato janë gjithashtu një armë e mirë ër të luftuar korrupsionin në Shqipëri. Reforma e prokurimit publik ka gjasa të ketë sukses kur proçesi zhvillohet në hapat e sugjeruara më poshtë:mbështetja nga nivelet e larta politike; publiciteti dhe avantazhet e sistemit të ri; bashkëpunimi mes sektorit publik dhe privat, që mundëson përfitime të ndërsjellta duke kuptuar më mirë problemet dhe nevojat e njëri-tjetrit; trajnimi i mirë i prokurimit; legjislacioni i mirë i prokurimit: si legjislacioni primar dhe aktet nënligjore zbatuese.

Pavarësisht këtyre arritjeve prokurimi publik në Shqipëri është larg standarteve europiane sepse korrupsioni është i lartë. Mungesa e konkurrencës është evidente- bizneset e vogla lokale nuk janë inkurajuar që të jenë pjesë e proçesit për shkak se ekziston një mentalitet që këto kompani nuk janë të afta ti përgjigjen kërkesave të tregut. Mungesa e një stafi të kualifikuar dhe njohurive në fushën e prokurimit publik, mungesa e koordinimit të katër shtyllave kryesore të sistemit të prokurimit publik, kornizave legjislative, kuadrit institucional, fazat operacionale dhe manaxhimi në të gjithë proçesin e tenderimit dhe kontrolli dhe integriteti. Edhe pse në dukje legjislacioni është modern dhe është konsideruar nga Organizata Botërore e Tregëtisë (2012) si jë arritje e madhe, ligjet vetëm nuk arrijnë të bëjnë asgjë, sepse varet nga zbatimi i tyre në praktikë. Në shumë raste kornizat ligjore janë komplekse dhe janë subjekt i interpretimeve individuale, ku lejohet hapësirë për abuzime dhe korrupsion. Kjo bëhet më shqetësuese kur ka një mungesë të rregullatorëve të detajuar dhe të qartë për stafin profesionist. Integriteti i prokurimit publik përbën një problem tjetër për Shqipërinë, përderisa ai është një nga aspektet m të rëndësishme të një sistemi prokurimi modern. Ky merr një rëndësi të veçantë si rezultat i nivelit të lartë të korrupsionit në Shqipëri. Transparency International (2013) ka renditur Shqipërinë në vendin e 116-të ku niveli i korrupsionit në sektorin publik është 31 (ssitemi i vlerësimit është 0-100, që do të thotë: 0- shumë i korruptuar dhe 100 - shumë i pastër).

Ndershmëria dhe saktësia në të gjitha fazat e prokurimit publik është një nga vlerat themelore që parandalon çdo lloj kurrupsioni. Dhe kjo është një ndër arsyet primare që Bashkimi Europian e ka vendosur Prokurimin Publik si një prioritet duke e quajtur atë "një sistem që gjeneron korrupsion" që mund të shndërrohet në "kancer" që vonon zhvillimin ekonomiko-social dhe "vret" konkurrencën e lirë. Ndryshimi i praktikave aktuale të tenderimit është një sfidë për qeverinë dhe profesionistët në këtë fushë, sepse rastet korruptive nuk sjellin asnjë përfitim në buxhetin e shtetit. Përkundrzi i dëmtojnë atë.

114

Ky problem është identifikuar edhe nga raporti i Këshillit Europian (2012) ku thuhet:

"....legjislacioni, sistemet e monitorimit dhe kontrollit të zbatimit të rregullave të prokurimit publik dhe administrimi i kontratave nuk janë gjithpërfshirëse... dhe është një sfidë për qeverinë shqiptare". Këto sfida bëhen edhe më të vështira kur mendon brishtësinë dhe ndryshimet e vazhdueshme demgrafike, politike dhe ekonomike që mund të kenë impakt të drejtpëdrejtë në performancën e këtij sistemi fleksibël, të qëndrueshëm, afatgjatë,transparent, të besueshëm për publikun dhe që inkurajon rritje ekonomike117.

Vërtet kryeja e proçedurave të prokurimit në formë elektronike, rrit në maksimum transparencën dhe ul mundësinë e kryerjes së veprimeve korruptive, që janë edhe dy nga kërkesat kryesore drejt standarteve të Bashkimit Europian, por zbatimi i kësaj forme prokurimi kërkon një sistem elektronik të kompletuar në maksimum dhe që reflekton në çdo hap të tij legjislacionin e prokurimit në fuqi si dhe duhet të ketë një kapacitet shmë të madh dhe një bazë infrastrukture infromatike (ku të përfshihen minimalisht internet, kompjutera, skaner dhe printera) si për Autoritetet Kontraktore ashtu edhe për operatorët ekonomikë. Duke pasur në konsideratë infrastrukturën infromatike në të cilën ndodhet pjesa më e madhe e Autoriteteve Kontraktore në Shqipëri, zbatimi i prokurimit elektronik në masën 100 %, pa kaluar më parë një fazë tranzitore është një sfidë shumë e madhe për sistemin e prokurimeve në Shqipëri. Nga ana tjetër, zbatimi i sistemit të prokurimit për të gjitha proçedurat e prokurimit publik, do ti gjejë operatorët ekonomikë të papergatitur si nga pikëpamja teknologjike, ashtu edhe nga ajo profesionale për përdorimin e sistemit, gjë që mund të çojë në uljen e munrit të ofertuesve që marrin pjesë në tender dhe rrjedhimisht në ngritjen e vlerës së ofertave. Megjithatë, ajo që mund të themi është se ky sistem prokurimi i implementuar në Shqipëri përbën një hap të rëndësishëm përpara, duke bërë prokurimin publik më pak të kushtueshëm, më të thjeshtë, më konkurrues dhe më pak burokratik.118

117 Artikull Gazeta Shekulli online, Vera Ndrecaj, www.shekulli.al 118 Revista Shqiptare Social-‐ekonomike-‐Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike, Artikulli "Prokurimi Elektronik një arritje e prokurimit publik Shqiptar",Ejona Bardhi,Prill-‐Qershor 2014

115

KREU IV

ROLI DHE SFIDAT E AGJENSISE SE PROKURIMIT PUBLIK NE MENAXHIMIN E RREZIQEVE, DESHTIMEVE DHE KORRUPSIONIT NE PROKURIMIN PUBLIK

Rreziku është diçka e paparashikueshme që mund të ketë efekt pozitiv ose negativ ne autoritetin publik. Nisur nga kjo rreziku mund të paraqesi një mundësi apo një kërcënim.

Identifikimi dhe manaxhimi i riskut ka për qëllim:

Të identifikojë këto mundësi dhe kërcënime para se ngjarja të ndodhë Të përcaktojë një strategji për të minimizuar probabilitetin e kërcënimeve që

mund të ndodhin Të përcaktojë se si t’ju përgjigjet këtyre ngjarjeve.

Menaxhimi i rreziqeve me nje efekt pozitiv është i njohur edhe si menaxhim i mundësive119

IV.1 KUR TË APLIKOHET MENAXHIMI I RREZIKUT?

Menaxhimi i rrezikut është i dobishëm në të gjitha projektet e prokurimit publik. Natyrisht sasia e kohës dhe burimeve shpenzuar për administrimin e rrezikut duhet të jetë në proporcion me nivelin e pasigurisë të pëfshirë në projekt prokurimi. Në projektet më pak komplekse me disa aktorë, menaxhimi i riskut mund të kontribuojë për zbatimin e suksesshëm dhe efikas, duke minimizuar vonesat dhe uljen e shpenzimeve.

Në projektet e reja dhe komplekse me shumë aktorë, menaxhimi i riskut mund të jetë dallimi mes dështimit dhe suksesit të projektit në dimensione të ndryshme; të cilësisë dhe zgjidhjes së arsyeshme, efikasitetin dhe shpërndarjen në kohë, kostot e zgjidhjes etj.

Llojet e ndryshme të rrezikut luajnë një rol në menaxhimin e rrezikut:

Rreziku teknologjik, ide të reja që nuk përputhen me standartet teknike në praktikë dhe risi të parealizueshme

Rreziku organizativ dhe shoqëror. Organizimi dhe rezultatet e autoritetit public mund të çojnë në dështim të prokurimit – p.sh., mungesa e pranimit shoqëror.

119 Introduction to risk management in the Public Procurement of Innovation –Procurement of Innovation Platform,Supported by the European Commissio-‐ pg.3

116

Risqet organizative dhe shoqërore mund të identifikohen, reduktohen dhe zbuten fillimisht duke diskutuar me të gjithë aktorët.

Rreziku I tregut. Grupi potencial I synuar është më I madh se pritej. Rreziku I tregut mund të identifikohet dhe reduktohet përmes një proçesi të dialogut me grupet e përzgjedhura në zinxhirin e furnizimit dhe përdoruesit e mundshëm të kërkesave të reja

Rreziku financiar. Kjo nënkupton rrezikun e tejkalimit të buxhetit120

IV.2 RREZIQET NE VLERËSIMIN E NEVOJAVE

Që para nënshkrimit të kontratës. Ka shumë mënyra të ndryshme për të shpërdoruar fondet publike në lidhje më studimet, afatet kohore, kostot e kështu me rradhë. Shumat e përfshira në këtë lloj keqpërdorimi janë shpesh më të vogla se sa mund të nxirren pasi kontrata të jepet, por ato janë më të lehta për tu perceptuar. Numri i pagesave mund gjithashtu të rritet, duke qënë se kjo lloj keqpërdorimi mund të ndodh në cdo fazë të procesit të planifikimit të kontratës. Cilido qoftë qëllimi i studimit, mekanizmi për ndryshimin në mënyrë të paligjshme të fondeve publike mbetet i njëjti. Procedurat mund të ndryshojnë, gjithësesi, në varësi të dobishmërisë së studimit të propozuar. Nëse qëllimi është kontrollimi i një hipoteze, zgjidhje e një opsioni apo sigurimi që një vendim është adaptuar, studimi duhet të kryhet me seriozitetin më të madhë, nga një konsulent kompetent. Nëse, gjithësesi, studimi nuk i shërben asnjë qëllimi real (për shembull, kur aspekte të tilla janë plotësisht të qarta), ai mund ti kontraktohet cdo firme, e cila do të mundësojë një dokument që jep justifikimin e dëshiruar pa shpenzuar shumë kohë apo mendim. Në disa raste nuk do të sigurojë asnjë, vetëm mbledhjen e shumës së miraturar të parave. Kështu, dokumenti i marrë mund të jetë ose i një cilësie të lartë ose “bosh”. Qartazi është me e lehtë të zbulosh keqpërdorimin nëse studimet janë të padobishme apo të një cilësie të dobët, ose nëse ato nuk dërgohen fare. Por cilësia e studimit dhe shuma e parave nuk janë gjithnjë në korrelacion: studime shumë të mira mund të fshehin shpërdorime të mëdha, ndërsa studimet një cilësie të ulët mund të jenë kryer me një sinqeritet të madh. Mbi të gjitha, është e nevojshme të konstatohet dhe kontrollohet shuma e parave të përfshira. Studimet e Vogla. Kjo kategori përfshin të gjitha studimet për të cilat kostoja bie poshtë kufirit kombëtar rregullator. Në këtë rast zyrtari është përgjithësisht i lirë të negociojë me këdo që ai zgjedh, praktikisht pa asnjë justifikim, duke qënë se në shumicën e rasteve një faturë e thjeshtë apo një letër porosi është gjithcka nevojitët për të kryer shpenzimet. Fatura do të rishikojë pagesën, me kusht që shuma dhe përshrimi të jenë në përputhje me


117

porosinë. Kontrollet konvencionale me shumë ngjasa nuk do të mund të zbulojnë mashtrimet. Ka disa mënyra se si vendim marrësi mund të “ndryshojë” paratë për vehten e tij, bashkëpunëtorët apo të afërmit, ose për një grup më të cilin ai ose ajo ka lidhje, por ai/ ajo ka nevojë për këshillim. Së pari, paratë duhet të dalin nga autoriteti lokal apo organi publik përmes kanaleve “të legjitimuara” të mëposhtme para se ato të mund të “rialokohen” tek marësi i zgjedhur duke përdorur një nga teknikat e përshruara me herët: - Këshillime” miqësore. Vendim marrësi mund të kontaktojë një këshilltar apo

organziatë “miqësore” për të kryer punën. Kjo është procedura ë përdorur gjërësisht nga disa parti të caktuara politike për të mbledhur fonde. Me këtë “shok” nuk ka probleme konkurrence. Firma e zgjedhur mund të marrë një tarifë më shumë për punën e kryer (mbi-faturim), që i korrenspondon kostos normale për kryerjen e studimit (cilado qoftë cilësisa e saj) plus shumën që vendim marrësi do të marrë.

- Subjekte që i përkasin vendim marrësit. Vendim marrësi mund ti kërkojë subjektit që ai, apo anëtërt e familjes së tij kanë pronësi, për të kryer studimin/

Dublikimi i studimeve Vendim marrësi mund gjithshtu që studimin ta kryej nga më shumë se një palë, në të njëjtën kohë ose jo. Nëse duhet të dorëzojnë studimet e tyre në të njëjtën kohë, firmat mund të zgjidhen bashkarisht dhe të formojnë një kartelë (sih kutinë II.2.1) për një shembull). Cmimet e tyre mund të harmonizohen për të arritur një marzh të gjerë përfitimi. Ata i ndajnë kontratat me njëri tjetrin dhe në disa raste thërrasin kolegët apo konkurrentët për të nënkontraktuar një palë të studimit. Përfitimet e cdo palë, duke përfshirë edhe vendim-marrësin, i cili do të marrë shumën e parave të kërkuara nga një këshilltar që nuk ka marrë pjesë në procesin e zgjedhjes. Nëse vendim-marrësi i lejon atyre të dorëzojnë punën në data të ndryshme, palët e fundit që dorëzojnë propozimet mund të përfitojën nga puna e bërë nga këshilltarët e parë; ë rastin më të mirë, e para, firma shumë kompetente do të pregatisin një studim nga i cili të tjerët do të kopjojnë në masë dhe në këtë mënyrë do të jenë të aftë të fitojnë mazhe të gjëra përfitimi. Në cdo rast, ky marxh i lartë jo normal do ta gjejë rrugën për tu kthyer tek vendim marrësi apo tek përfituesit e caktuar, nëprmjet fondeve dhe faturave të falsifikuara.121 Përsëritja e të njëjtit studim Për të pregatirut një ngjarje të madhe publike, organi organizues ka nevojë të përllogarisë kërkesat e elektricitetit. Një kontratë për studime fillestare i është dhënë këshilltarëve shumë të specializuar përmes një procesi standart tenderi. Kur raporti jepet, vendim marrësi, duke pretenduar për nevojën e verifikimit të gjetjeve, ka punësuar dy firma të tjera këshillimi për të drejtuar të njëjtin studim për një cmim


118

ekuivalent me shumën e paguar për firmën e parë. Në të njëjtën kohë, ai i ka mundësuar atyre gjetjet e studimit të parë. Dy kompanitë e tjera kanë kopjuar raportin e pregatitur, kanë konfirmuar gjetjet dhe kanë dërguar faturat e tyre tek vendim marrësi. Faturat janë shumë mbi cmimin e caktuar për punën e kryer, dhe vendim- marrësi ka rimarrë shumë nga paratë nënpërmjet një trasferte tek llogaria e tij bankare. Studimet e padërguara Vendim marrësi mund të porosisë studime që do të paguhen me këste (të cilat munt të shkojnë teorikisht në shumën e 80% të kontratës totale para dërgesës, edhe pse zakonisht pagesa fillestare është sa gjysma e kostos totale). Atëherë nuk do të jetë e mundur të merret studimi i porositur, ose sepse këshillimi dështon apo vanitet ose pse vendim marrësi nuk e kërkon kurrë atë (pasi ai është bërë “i panevojshëm”), edhe nëse firma nuk është mbyllur pasi ka marrë parapagesën. Në cdo rast, asnjë nga parapegesat nuk humbasin për njerzit e përfshirë në mashtrim (fondi i fshehtë përdoret për një rryshfet për vendim marrësin), pas faturat (fllaso) mundësojnë firmën të amrrin pagesa për të treguar se pagesat korrenspondojnë me shërbimet që në fakt janë kryer dhe nga të cilat nuk ka patur asnjë përfitim. Studimet mbi pragun kombëtar. Nëse kostoja e një studimi tejkalon pragun kombëtar, vendim-marrësi duhet të japë një tthirje për tendera ose të rregullojë procedurat e negociura. Shmangia e procedurave Në rast të procesit të tenderit, për tu siguruar për punën me firmën që i përshtatet atij apo asaj, vendim marrëi zakonisht zgjedh tenderin “Më të favorshëm ekonomikisht”, duke u kujdesur të listojë një numër elementësh subjektivë si kritere shtesë të përzgjedhjes, si kompetenca e individit për të studiuar menaxherët, reputacioni i firmës, arritjet në të shkuarën në rajon e kështu me rradhë. Pasi ka marrë këto masa, vendim marrësi mund të vendosë t’ja japë studimin firmës që ai/ ajo konsideron si më “kompetente” për ta kryer atë. Nëse, për shkak të konkurrencës intensive, çmimi i vendosur për studimin nuk është mjaftueshëm i lartë për të gjeneruar marzhin planifikuar, vendim –marrësi në shumë raste do të “bindet” nga këshilltari i zgjedhur të zgjerojë studimin përtej misionit fillestar. Kjo shkakton një spirale të amendamenteve të kontratës nga vendim- marrësi apo përfaqësuesit e caktuar nga ai (psh. njësitë e cmimeve janë të njëjtat sin ë kontratën fillestarem por numri i orëve të punës vendoset në mënyrë arbitrare). Këto amendamente bëjnë të mundur krijiin e mazheve shtesë, të cilat do të rishpërndahen nga vendim marrësi apo miqtë e tij. Ndryshimi i rezultatit të procesit të zgjedhjes Ndonjëherë venim marrësi mund gjithashtu të japë një thirrje konvencionale për tendera dhe të zgjedhë tenderin më të ulët për projektin e tij. Tenderuesi i suksesshëm do të ketë më pas një numër mënyrash të ndryshme për të paguar një komision për vendim marrësin.:

119

Nëse tenderuesi i suksesshëm nuk është paralajmëruar mbu komisionin, ai or ajo është vicktimë e zhvatjes xhenuine ng avendim marrësi, i cili ka pranuar zyrtarisht tenderin por do të lejojë vetëm tenderuesin e suksesshëm të fillojë punën pas pagesës së një komisionini të paligjshëm. Tenderuesi më pas paguan për të shmangur humbjen e të drejtës për tender në kontrata në të ardhmen. Për të qënë në gjendje për të paguar këtë kontribut të paparashikuar për vendim- marrësin, tenderuesi mund: i) të marrë një amendim ky ai/ ajo mund të gjenerojë shumën e nevojshme nëpërmjet faturave të falsifikuara ii)përshtat marzhin e tij apo saj por krijon shpenzime fictive shtesë (fatura të falsifikuara) për të shmangur taksimin mbi fitim që nuk është bërë kurrë; ose iii) detyrohet të punësojë punëtorë të padeklaruar ose më shpesh, nëpërmjet një nënkontraktori.122

Nëse tenderuesi i suksesshëm është paralajmëruar, ai ose ajo ka prodhuar shumën e komisionit brenda tenderit të tij/ saj. Nuk ka asnjë shtëmbërim të konkurrencës pasi të gjithë tenderuesit janë trajtuar njësoj. Komisioni mund të pagohet për vendim marrësin nëpërmjet procedurave klasike të faturave fallso të cilat përgjithësisht kanalizohen përmes një këshilltar tjetër miqësor i specializuar për praktika të tilla. Vendim marrësi imponon këtë këshilltar tek mbajtësi i kontratës si një nënkontraktor para nënshkrimit të kontratës. Ky nënkontraktor paguhet me bujari duke mbi faturuar në mënyrë të drejtë punë të panevojshme që nuk kërkon ekspertizë teknike të vecantë (në shumë raste thjesht duke rirregulluar gjetjet e studimit) por ajo do të gjenerojë paratë e destinuara për vendim marrësin.

Mbi pragun Europian, njoftimi i kontratës duhet të botohet në fletoren zyrtare të Bashkimit Europian. Në shumë raste, vendim marrësi më pas përdor procedurat e mësipërme për të dhënë kontratën njërit prej konsulentëve akomodues. Në raste të tjera, vendim marrësi sigurohet që thirrja për tender të jetë jo e suksesshme,(përmes nënvlerësimit) dhe në këtë rast ai/ ajo mund të përdorë procedurën e negociuar me një varietet këshilltarësh dhe duke zgjedhur kështu kandidatin më të mirë, psh. ai që njihet si më I bindur për praktikat korruptive. Duhet të theksohet se kjo procedurë përdoret gjithashtu gjërësisht në lidhje me thirrjet në rang kombëtar për tender. 1. Rreziqet në planifikim123 Përpara se të prezantohet procesi i dhënies së kontratës dhe studimet paraprake të përshkruara më sipër të plotësohen, vendim marrësi duhet të thëras tek stafi i tij apo tek organe të specializuara për të kryer një numër të shërbimeve të tjera. Këtu, qëllimi është themelimi i kostos precise të projektit që teorikisht i është dhënë drita jeshile. Kjo ndiqet nga një analizë e hollësishme e tenderave, si dhe nga pregatitja e dokumentacionit administrativ dhe teknik të nevojitur për prezantimin e një thirrje për tender që përmbush të gjitha nevojat dhe rregulloret. Edhe pse këto objective janë të

122 Introduction to risk management in the Public Procurement of Innovation –Procurement of Innovation Platform,Supported by the European Commissio. 123 Introduction to risk management in the Public Procurement of Innovation –Procurement of Innovation Platform,Supported by the European Commissio.

120

lavdërueshme, gjithësesi, atom und të ndryshohen nga qëllimi i vërtetë i tyre prej një vendim marrësi apo biznesi të pandershëm. Përllogartija e kostove të projektit Për të vendosur në parim nëse një projekt i propozuar është i zbatueshëm apo jo, vendim marrësi ka nevojë vetëm për përllogaritjet e përafërta të siguruara gjatë studimeve paraprake. Për të ecur përpara në procesin e vendimmarrjes, vendim –marrësi dueht të bëjë një rregullim të imët të llogaritjes. Por llogaritja e paraqitur tek drejtuesit e vendim marrësit për të justifikuar opsionin e propozuar mund të shtrembërohet me qëllim në mënyrat e mëposhtme me qëllimin për të korrur disa financa personale ose përfitime të tjera nga marrëveshja. Përllogaritjet e mbivlerësuara Përllogaritja mund të jetë e mbivlerësuar nëse projekti është në përfitim të qartë të aksionerëve të ndrsyhëm. Vendim marrësi mund të marrë avantazh të situatës, për shembull, duke kthyer ndërtimin e infrastrukturës thelbësore në facilitete më prestigjoze që do të rrisin famën e tij/saj më praktikisht, vendim marrësi mund të shfaqë aftësi si një “Menaxher i mirë”- kostoja me të cilën fillohet është mbivlerësuar së tepërmi- duke plotësuar në mënyrë të sukseshmë projektin brenda buxhetit. Për më tepër, nuk ka dyshime që ai/ ajo ka gëzuar “favore” nga firmat që kanë marrë kontratën (edhe pse mbivlerësimi i bën këto favore të zbatueshme në mënyrë perfekte), duke qënë se cmimi aktual përfundon të jetë shumë afër llogaritjes. Përllogaritjet e nënvlerësuara Në shumë raste, llogaritjet mbivlerësohen sepse vendim marrësi duhet të fitojë miratimin e grupit për të cilin ai/ ajo vepron dhe të cilit ai/ ajo i raporton. (psh. këshilli i qytetit). Vendim marrësi e bën këtë duke maksimizuar përfitimet e pritura ndërsa minimizon kostot e investimit. Kjo rrit rrezikun e të qënurit të detyruar të kërkohen financime shtesë gjatë ekzekutimit të projektit, duke ekspozuar në këtë mënyrë menaxhimin e vendim marrësit ndaj kritikave. Pavarësisht kësaj, ai ose ajo, beson se pasi projekti të jetë në process këto rritje buxheti nuk do të merren në pyetje, për aq kohë s aka patur një marrëveshje fillestare mbi parimet e kryerjes së tij. Këto rritje, të cialt do të marrin formën e amendimit të kontratës fillestare, do ti mundësojnë gjithashtu atij ose asaj marrjen e “komisioneve”nga firma të cilave u janë dhënë kontrata. Mbivlerësimi i llogaritjeve Një këshill qyteti vendosi të rindërtojë bashkinë, e cila ishte jashtë mode, shumë e vogël dhe nuk përmbushte më kërkesat e aksesit të publikut. Kostoja e llogaritur e rregullimit të ndërtesës aktuale do të ishte më e madhe se kostoja e ndërtimit të një ndërtese të re, sipas departamenteveteknike të qytetit. Prandaj u zgjodh toka për një vendndodhje të re në qënder të qytetit. Gjithësesi ajo përfshinte heqjen e disa mijra metrave katorë tokë nga një kopsht publik. Ndaj kryetari i bashkisë ishtë në gjendje të

121

mburrej më një arritje të madhe: ndërtimi i një bashkie të integruar në mënyrë perfekte me rrethinat e saj, ndërsa ruhej buxheti fillestar. Ai fitoj një reputacion si një kryetar i mirë bashkie dhe si një menaxher i mirë. E vërteta e pazbukuruar u zbulua disa vite më vonë nga disa nga kundërshtarët e tij. Vec rinovimit, kostoja fillestare kishte përfshirë gjithashtu edhe blerjen e tokës afër bashkisë së vjetër për ndërtimin e zgjerimit të planifikuar. Duke qënë se kjo tokë nuk ishte e lirë, ishte e nevojshme të faktorizohej kostoja e prishjes së strukturës ekzistuese. Në fund, edhe pse këto shpenzime nuk u bënë kurrë, kostoja e tyre ishte përfshirë në buxhetin e ndërtimit të ri. Një përllogaritje e thjeshtë duke përdorur cmime të disponueshme tregoi se kostot e ndërtimit arrinin në më shumë se dyfishi i kostove të zakonshme. Dhe së fundmi, pas një kohe të shkrutër pasi projekti u përfundua, kryetari i bashkisë bleu një shtëpi të mrekullueshme në fshat dhe fushata e rizgjedhjes së tij vitin e ardhshëm përmbante përdorimin e publikimeve të shkëlqyera. Në përllogartijen fillestare për ndërtimin e një parking makinash nën tokë, kostoja e ndriçimit ishte “harruar”. Kjo u ratifikua më vonë duke përdorur afërsisht 20% të vlerës së kontratës. Por heqja, duke mbajtur koston fillestare të ulët, ndihmoi në marrien e dritës jeshile për një projekt që ishte duke u sfiduar nga opozita bashkiake. Ajo gjithashtu ndihmoi në zgjedhjen e kontratorit me të rehatshëm. Shpërdorim i menjëhershëm gjatë pregatitjes së dokumentit124 Përcaktimi i specifikave të projektit Pas dorëzimit të një përllogartije precise të kostove të projektitm inputi kryesor nga siguruesit e shërbimeve përfshin përcaktimin e :specifikave” të projektit të propozuar dhe pregatitja e dokumentave për procesin e zgjedhjes: specifikat, klauzolat teknike, klauzolat administrative etj. Duke qënë se këto dokumente janë vitale, një teknikë e thjeshtë për shpërdorimin e shumave të parave është pregatitja e tyre nga vendim marrësi brenda, nga stafi i tij, duke porositur të njëjtën pune në të njëjtën kohë tek një sigurues i jashtëm i shërbimit. Firma e jashtme ka nevojë vetëm të kopjojë dokumentat e pregatituta nga stafi teknik i vendim marrësit, të vendosë logon e tij dhe të mbledhë tarifat e përcaktuara në kontratë. Pa shumë mundim, firma e jashtme dorëzon një raport që korrenspondon në mënyrë precise me atë cka vendim marrësi dëshiron. I mbipaguar, ai është në gjendje (nëpërmjet faturimit të falsifikuar, inter alia) të pagojë fonde të fshehta që do të përdore, bashkë me gjëra të tjera, për ti kaluar ca nga paratë tek vendim marrësi. Një variant i kësaj teknike, dhe një i cili shmang cdo përfshirje të stafit teknik të vendim marrësit, është nënkontraktimi i pregatitjes së projektit për të cilin ekzistojnë dokumenta standarte (punë bashkëkohore, modele të liçensuara, modele standarte etj.), cka mundëson kontraktoritn të bëjë punën e tij lehtësisht dhe të sigurojë të gjtiha garancitë rregullatore të nevojshme.

124 Introduction to risk management in the Public Procurement of Innovation –Procurement of Innovation Platform,Supported by the European Commissio.

122

Bërja e të dhënave të projektit dhe tenderave të kuptueshëm. Studimet teknike, edhe nëse janë bërë mirë, mund ndonjëherë të jenë të vështira për tu kuptuar dhe akoma më të veshtira për tu kuptuar nga laikët (si për shembull këshilltarët e qytetit). Ndaj është plotësisht e kuptueshme punësimi i një kompanie private për këtë qëllim, duke qënë se zakonisht stafi teknik i vendim marrësit dhe menaxhimi në zyrë i studimit të projektit janë plotësisht të aftë për të shpjeguar dokumentat komplekse dhe për ta bërë punën e tyre të kuptueshme për të gjithë. Duke punësuar një kompani private mund të përdoret kamuflimi i pagesave të komisioneve për vendim marrësin apo miqtë e tij sic është diskutuar në seksionet e mëparshme mbi studimet e vogla. Komisione “te zakonshme” Së fundmi, pavarësisht nga siguruesi i shërbimit, dhe cilado qoftë cilësia e shërbimeve të kryera, vendim marrësi mund gjithmonë të rregullojë që atij ti pagohen komisione duke përdorur teknika të mbifaturimit, për sa kohë që siguruesit potencialë hanë të informuar mbi qëllimin e tij dhe shumën e nevojave të tij para se të marrin pjesë në një thirrje të rregullt për tender. Kështu të gjithë tenderuesit kanë faktorizuar koston e komisioneve brenda propozimeve të tyre dhe nuk ka asnjë diskriminim duke qënë se ata janë të informuar. Rregullimi i shpërdorimit në të ardhmen Jo të gjitha shpërdorimet janë në mënyrë të nevojshme të menjëhershme. Ka shumë më shumë teknika delicate, të cilat ëprdoren, për shembull, kur pregatitet specifikimet e projektit për të rregulluar ndryshimin në të ardhmen të fondeve. Këto mund të organizohen në një mënyrë shkencore virtualisht për të shmangur rrezikun e zbulimit gjatë kohëzgjatjes së kontratës (shih gjithashtu Seksionin 4 mbi menaxhimin e kontratës). Subjektet e lidhura Mundësia e parë për këtë lloj shpërdorimi ngrihet kur një vendim marrës porosity një sigurues të sherbimeve për të pregatitur disa apo të gjitha dokumentat e tenderit. Nëse ky sigurues i shërbimit është i lidhur me një grup që përfshin një vartës tjetër që ka mundësi të dorëzojë një tender në projektin në të ardhmen, mund të tundohet për të favorizuar kompani në grupin e tij duke u siguruar atyre informacione ekskluzive që do të mund ti mundësojnë atyre të hyjnë në kontratë, ose duke future specifikime që vetëm kompanitë në grupin e tij mund të përmbushin. Kjo situatë nuk është e zakonshme. Ndër- aksionet, sipërmrrjet dhe bashkimet janë përhapur me shpejtësi vitet e fundit në pikën që vendim marrësit dhe stafi i tyre shpesh nuk dinë se cili grup kompanish mund të qëndrojë për të përfituar nga informacioni dhe specifikimet. Kjo ndodh pasi cdo kompani brenda një grupi zakonisht ruan indentitetin e tij dhe një shkallë të caktuar pavarësie

123

Përdorimi i subjekteve të lidhura Një qeveri lokale kishte nevojë për të instaluar një sistem kompjuterik. Puna u porosit tek një kompani e specializuar e cila rekomandoi përdorimin e produkteve, materialeve dhe softëare-ve specifikë. Të gjtiha këto propozime përfshinin furnizime për të cialt një firmë mbantë të drejta ekskluzive. Gjatë hetimit, u zbulua se kjo firmë ishte një vartëse tjetër e grupit të cilit i përkiste kompania e specializuar. Kur ka vartësi midis kompanive që vendosin specifikimet për tender hde firmave të caktuara të planifikuarq për të konkurruar për kontratën ka dy skenarë të mundshëm. Nëse vednim marrësi nuk është informuar mbi këto lidhje, dhe ai/ajo dështon në marrjen e masave për të kontrolluar nëse këto ekzistojë, ai ose ajo mund të “manipulohet” (edhe nëse vendim marrësi mendon që të marrë pagesën e komisioneve kur kontrata të jepët). Nëse vendim marrësi në fakt ka qënë i informuar mbi lidhjen midis siguruesit të shërbimit dhe një apo më shumë tenderuesëve dhe në këtë rast, duke patur këtë informacion, vendim marrësi përpiqet të kapitalizojë mbi të duke kërkuar një pageë të komisioni, marrëveshje e fshetë, e cila në këtë rast bëhet tejet e rëndësishme dhe është shumë e veshtirë për tu provuar. Mund vetëm të provohet nëse zbulohet nga një tenderues i pasuksesshëm, ose nëse një organ i jashtëm auditimi sheh lidhjet midis firmës që harton specifikimet dhe kompanisë që i ofron ato, duke qënë të lidhura mirë me kërkesat e vendim marrësit, ishte i suksesshëm duke fituar kështu kontratën. Një teknikë tjetër është bindja e vendim marrësit apo stafit të tij për të specifikuar shërbime që vetëm kompani të veçanta mund të ofrojnë për shkak të të drejtave të tyre ekskluzive mbi një material, produkt apo process prodhimi. Përdorimi i shprehjes “Produkti N ose ekuivalenti” përpiqet të reduktojë numrin e rasteve në të cilat një furnizues apo prodhues i caktuar i jepet prioritet. Gjethesesi, është akoma e pamundur që specifikimet të emërojnë një shërbim të caktuar, duke i dhënë një firme të vecantë prioritet mbi të tjerat. Përdorimi i të drejtave ekskluzive Specifikimet për pajisjet e kompjuterabe nuk duhet të deklarojnë “sisteme operimi Ëindoës”, duke qënë se kjo mund të eleminojë automatikisht një numër konkurrentësh, duke përfshirë edhe ata që përdorin sistemin Linux apo sisteme të zhvilluara nga Apple. Specifikimet jo standarte Vec specifikimeve të vecanta që vetëm firma te caktuara mund të përmbushin, specifikimet ndonjëherë nund të përcaktojnë vlera shumë më tepër standarteve mbizotëruese. Dukshëm, mund të ketë shumë arsye për këtë. Gjithësesi, duhet pyetur nëse këto specifikime do të përdoren faktikisht për të implementuar projektin

124

Përdorimi i specifikimeve jo standarte Specifikimet për përforcimin e betonit në një projekt të vecantë të thirrur për shufra celiku me diametër 12 mm, u justifikua mbi bazën se lartësia e ndërtesës së propozuar mund të rritet. Kur puna u krye inspektorët u informuan se ndërtesa nuk mund të bëhej më e lartë. Për këto arsye ata kontrolluan sigurinë e ndërtesës ndaj standarteve konvencionale, të cilat kërkonin vetëm shufra me diametër 10 mm. Pavarësisht kësaj kompania faturoi për shufra prej 12 mm. vetëm mbi këtë artikull, kursimi kapte shumën e 44% të cmimit të shufrave të çelikut. Kjo skemë do të ishte e pamundur pa bashkëpunimin e përfaqësuesit të vendim marrësit i cili certifikon punën që do të kryhet. Skema lejon mbajtësin e kontratës të gjenerojë shumat e parave, një pjesë të cilave mund të perdoret për të ‘kompensuar’ inspektorë të pandershëm. Balanca mund të merret plotësisht nga kompania pa informuar vendim marrësin, ose të ndahet me vendim marrësin nësë ky i fundit ka miratuar skemën. Një qasje tjetër është që një kompani, e cila vepron bashkë me vendim marrësin, të dorëzojë një tender i cili nuk aderon tek specifikimet e standartit dhe si resultat, është më i ulët se ato të konkuruesëve të tjerë. Khy propozim zakonisht i mundëson firmës të marrë kontratën dhe të paguaj një “komision” për vendim marrësin pa lëvizur maxhin e tij. Së fundmi, është me vlerë të përmendet se mund të ketë një teknik tek stafi teknik i vendim marrësit i cili operon për përfitim të tij/ saj. Duke ditur se kanë besimin e punëdhënësit, teknikët janë në pozicion të mirë për të imponuar specifikime të tilla, për tu siguruar që janë ose jo faktorizuar nga kompani të caktuara kur të dorëzojnë tenderat, dhe pastaj të kontrollojnë deh certifikojnë nëse kanë aderuar apo jo. Fakti që i njëjti teknik është prezent gjatë gjithë procesit i siguron inxhinierit mundësinë për shpërdorim domethënës në përfitim të tij, duke patur nevojë vetëm për bashkëpunimin e menaxherit lokal të firmës, ndërkohë që vendim marrësi nuk di asnjë në lidhje me këtë. “Gabimet” Një teknik tjetër e shpërdorimit përfshin bërjen e “gabimeve” në specifikimin e sasisë apo cilësisë. Cdo llogaritje do të përmbajë një sigurim rreth 5 deri në 10 % të shumës totale të kontratës për të lejuar incidente të paparashikuara në vend. Për shembull, një projekt i ndërtimit të rrugës mund të hasë një gabim në volumin e mbushjes së shkembit që duhet të shkatërrohet, apo fortësia e tij mund të mos jetë kuptuar. Gjithashtu, cev studimeve të gjera gjeologjike, masa e plotë e xhepave te caktuar të baltës që duhet të hiqen para se rruga të fillojë të ndërtohet mund të nënvlerësohen. Por në disa raste këto ngjarje të “paparashikuara” mund të mos jenë fare të njohural por në raste të tjera ato janë kryer me qëllim ose janë hequ nga dokumentacioni i shpërndarë për tenderuesit potencial. Kjo është një nga mënyrat më efektive për të shpërdoruar shuma thelbësore të parave. Ndërsa informacioni që dihet se është i paplotë apo I gabuar planifikohet tek specifikimet, informacioni korrekt sigurohet për një ndërmarrje “te priviligjuar”. Kur vendim marrësi i korruptuar apo tekniku

125

informaon një nga firmat rreth specifikimeve aktuale të sasive apo cilësie, janë të mundur skenarët e mëposhtë,: - Firma e informaur neglizhon futjen e kërkesave specifike të kostove tek llogartijet

e tij dhe fiton kontratën falë një oferte që është më e ulët se ajo e konkurrentëve të saj, duke i lënë një marzh të lartë përfitimi. Ky lloj favorizimi ndonjëhërë përdoret për të ulur shanset e firmave lokale që kanë njohje të mirë të territorit, për llogari të firmave të jashtme që e bazojnë ofertën e tyre vetëm tek specifikimet.

- Firma dorëzon një propozim me një cmim total tërheqës në mënyrë që të fitojë kontratën dhe në listën e tij të cmimeve, tregon cmime më të larta njësi për punën që ai do së është nënvlerësuar në terma të sasisë kur sasitë e përcaktuara në specifikime janë arritur por problemi nuk është zgjidhur ende, ai do të kërkojë jë vazhdim të punës deri sa rezultati i dëshiruar të arrihet. Nuk do të ketë tendera të mëtejshëm. Puna shtesë kryhet nga mbajtësi i kontratës dhe paguhet ne cmime njësi të përcaktuar në listën fillestare të cmimeve të dorëzuar nga kompania. Marzhi i fitimit do të rregullohet cka do të lërë vend për përfitime të mëdha.

Ky sistem tregon bashkëpunim midis zyrtarit që pregatit specifikimet dhe firmës që favorizohet për të marrë kontratën e ardhshme. Bashkëpunimi midis zyrtarit të ngarkuar për specifikimet dhe një furnizuesi Bashkë me rutin e planifikuar të një rruge të re përmes një zonë malore gëlqerore, ka shpella, të mbushura me blatë të ndryshme që duhet të “pastrohen” (cka do të thotë zbrazja e shpellave nga balta e kompresueshme dhe mbushja e tyre me lëndë të pakompresueshme). Duke qënë se është një veprim shumë i shtrenjtë, para dnërtimit kryhet një ekplorim për të përcaktuar volumin e nevojshëm të pastrimit. Gjithësesi, specifikimet janë ndryshuar për të treguar një volum më të ulët. Nëse volume i treguar në specifikime është më i ulët se volumi i përllogaritur, kontraktori i informuar do të dorëzojë një ofertë të përgjithshme që është më e ulët se të tjerët në mënyrë që të përfitojë kontratën por do të caktojë njësi më të larta cmimi për punën. Kur sasitë e përmendura në specifikime të arrihen, pastrime të mëtejshme do të jenë të nevojshmë. I përballur me këtë situatë totalisht të paparashikuar, do të nënshkruhet një ndryshim i kontratës me një kontraktor në shesh, duke përdorur cmimet e njësisë të përcaktuara në ofertë. Si rezultat, kontraktori do të mbulojë plotësisht kostot e tij dhe do të jetë në gjendje të shperblejë informuesin e tij. Nëse volumi i treguar në specifikime mbideklarohet, kontraktori, falë njohurive të tij në fushë, dot ë angazhohet në një volum më të ulët të pastrimit, duke ofruar marrjen e kostove të ndonjë tejkalimi të llogaritjes së tij. Do të nën-ofrojë të tjerët dhe o të marrë kontratën ndërsa do të ketë akoma burimet për të ‘shperblyer’ informuesin e tij

126

“Mosveprimet” Në shumë kontrata, kur lindin diskutime vendim marrësi mund të mos ketë mjete për përforcimin e kushteve të kontratës sespe seksionin e “gjobave” janë fshirë nga dokumenti original. Si rezultat i kësaj, nëse një kontraktor me qëllim nuk përmbush angazhimet e tij, asnjë gjobë nuk mund të vendoset mbi të. Nuk ka asnjë të re rreth kësaj procedure, e cila përdoret në mënyrë të drejtë shpesh kur ka koluzion midis vendim marrësist dhe kontraktorit. Kjo i jep një firme një avantazh të vecantë duke hequr dorë nga detyrimet që kompetitorët plotësojnë, si afati për përfundimin e projektit. Ajo mund gjithashtu të cojë në pagesa të paradhënieve pa patur asnjë në kthim/ “Mirëmbajtja e imponuar” Metoda përfundimtare e përdorur gjërësisht për gjenerimin thelbësor dhe të qëndrueshëm të parave është blerja e pajisjeve apo materialeve që und të mirëmbahen vetëm nga instaluesi apo kontraktori ekskluziv. Ndërsa kontrata e prokurimit mund të negociohet mbi kushte vecanërisht tërheqëse, nuk mund të thuhet e njëjta gjë për mirëmbajtjen e pajisjeve apo materialeve, duke qënë se këtu furnizuesi imponon kushtet e tij. Ky skenar ëhstë vecanërisht mbizotërues në teknologjinë kompjuterike në sistemet e sutomatizimit të zyrës. Këtu blerja e hardëare-it në disa raste në cmime shumë konkurruese, është e kushtëzuar nga pranimi i një kontrate mirëmbjatjeje disa vjecare për sherbimin e pajisjes, si dhe blerja e detyrueshme e një game produktesh specifike mimbatjeje. (pa të cialt garancia e prodhuesit është zero). Këto shtije me shumë fitim mundësojnë furnizuesin të ketë fitime të vazhdueshme thelbësore dhe të qëndrueshme, të paktën pjesë të së cilave ata mund tja kthejnë në cdo formë vendim marrësit. Një qasje e ngjashme është shitja e pajisjeve që nuk janë në përputhje me stokun ekzistues të blerësit. Në kohë, blerësi do të dueht të bëjë ndryshime në kosto të stokut të tij ekzistues për ta bërë atë të përputhshmë më pajisjet e reja ose në mënyrë më radikale, do ti duhet të zevendëosjë plotësiht stokun. Nuk duhet lënë pa thënë se në të dyja rastet, “ndihma për vendim marrësin” (në formën e komisioneve apo përfitimeve të tjera) janë të planifikuara për të ndihmuar vendim marrësin të marri vendimin më të mirë, dhe këto “ndihma: mbahen gjatë gjithë kohëzgjatjes së kontratës, duke siguruar vitë të ardhurash për të dy partnerët. Rastet e deritanishme janë shërbime të siguruara nga subjekte të pavaruara të vendim marrësit. Gjithësesi, situate të ngjashme mund të lindin nëse puna kryhet brenda nga stafi i vendim marrësit nëse nuk kanë zgjidhje tjetër vec implementimit të udhëzimeve të shefit të tyre. Ata gjithashtu, më pas mund të “prishin” rezultatet e studimeve të tyre, psh. duke neglizhuar numërimin e të gjitha pasojave për një zgjedhje teknologjike (material aktualisht të përdorur: nevojën për mirëmbajtje periodike nga kontraktori; rishkrimi i softëare të kompjuterit të përdorur deri në atë pikë; “gabimet” e përllogaritue pëe artikuj të cakruar shpenzimesh etj.) Në shumicën e rasteve, këto mosveprime vullnetare përdoren për të justifikuar kontratat e ardhme (duke përdorur procedurat e negociuara), të cilat mundësojnë

127

vendim marrësin të presin me padurim pagesat e ‘komisioneve’ për përfitimin e tij personal për shumë vite në të ardhmen.

2. Risqet në lidhje me metodën e përzgjedhjes125 Lloji i procedurës së zgjedhur për të prezantuar procesin e prokurimit mund të tregojë një dëshirë për të shmangur ligjislacionin. Procedurat në vehtvete nuk janë të gabuara, duke qënë se ato janë të përcaktuara për të siguruar process të drejtë dhe mundësi të barabarta të kandidatëve për kontrata të prokurimit public. Por në duart e gabuara, secila nga këto procedura mund të kamuflojë shpërdorimin e fondeve publike, praktikat korruptive dhe blerjen e interesave të paligjshme. Ato gjithashtu mund të nënvlerësojnë barazinë e tenderuesëve. Risqet nuk janë gjithnjë të njejtat, gjithësesi në varësi të faktit nëse thirrja për tendera është e hapur apo e kufizuar, nëse një procedurë e negociuar ndiqet apo nëse një grup përdoret si ndërmjetës. Disa procedura janë më të gatshme për tu keqpërdorur se të tjerat. Për më tepër, vendim marrësi mund ndonjëherë arrijë të shmang detyrimin për fillimin e një thirje për tender, cka redukton transparencën e prokurimit dhe krijon mundësi abuzimi. Abuzimet që përfshijnë grupet blerëse Një grup blerës ndihmon menaxherët e prokurimit relativisht me sat ë ulta janë kërkesat e shmangies së nevojës për të lëshuar një thirrje për tender. Thirrja e detyrueshme për tender lëshohet nga grupi dhe menaxheri i prokurimit public thjesht zgjedh cilat mallra të blejë nga një katalog. Për më tepër, nëse nevojitet vetëm një volum i vogël mallrash, cmimi i ofruar nga grupi është zakonisht më i vogël se ai që menaxheri i prokurimit public mund të marrë direkt nga furnizuesit. Për të mbuluar shpenzimet, grupi vendos një komision mbi mallrat që shet. Një klient grup blerës mund të dëshirojë që njëri nga furnizuesit e tyre të jetë përfaqësuesi i tyre për të shmangur lëshimin e një thirrje për tender çdo herë që një produkt porositet. Ai/ ajo për këtë arsye mund ti kërkojë grupit të lëshojë një thirrje të bërë enkas për tenderin- një thirrje për tender për një produk shumë specific. Pavarësisht numrit të ofertave të marra, vetëm një produkt është në gjendje të plotësojë të gjitha kërkesat duke qënë se specifikimet janë bërë për atë produkt të vecantë. Në këtë rast produkti mund të përdoret nga klienti. Nëse, edhe pas këtyre masave, një furnizues tjetër paraqet një ofertë ekuivalente, do të jetë gjithnjë e mundur të tarifohet një komision lehtas më i lartë se normali në mënyrë që të zvogëlohet marzi i fitimit dhe ai të bëhet me interest ë vogël për tu krahasuar nga furnizuesi. Këto procedura janë raportuar në vende ku grupi blerës ka një monopol virtual mbi prokurimin. Grupi mund gjithashtu të vendosë të favorizojë furnizues që janë të krahasuar me cmimin e produkteve të reja. Ky proces mund të përdoret kur dorëzohet një tender inovativ. Grupi harton, zakonisht me firmën që propozon produktin e ri, një specifikim që i korrenspondon në mënyrë precize karakteristikave

125 Introduction to risk management in the Public Procurement of Innovation –Procurement of Innovation Platform,Supported by the European Commissio.

128

dalluese të produktit të ri. Ky dokument jo yrtar qarkullon me kujdes tek miqtë e grupit dhe pastaj grupi fillon procedurat e tenderit pasi furnizuesit e tij të zakonshëm janë gati për tju përgjigjur thirrjes për tender. Disa produkte i korrespondojnë specifikimeve për tender dhe për një variacion arsyesh, kontrata gjithmonë i jepet funizuesëve të zakonshëm të grupit me të cilët kanë bërë disa marrëveshje, të tilla si pagesa e komisioneve. Abuzimet e thirrjeve të hapura për tender Edhe pse një thirje e hapur për tender do të thotë se të gjithë kanditatët kanë të drejtën të dorëzojnë oferta, shëmbuj të ndryshëm mund të ndikojnë barazinë e aksesit tek kontratat e prokurimit public. Teknikat e mëposhtme janë më të rëndësishme për tu përmendur Publiciteti i reduktuar Kur një public për një njoftim në Fletoren Zyrtare të Publikimeve për Njoftimet mbi Kontratat e Prokurimit Publik (BOAMP) nuk është i detyrueshëm, thirrja për tender mund të publikohet në gazeta apo shkresa me qarkullim shumë të limituar në disa raste, pavarësisht vlerës së kontratës në fjalë, një “mbikqyrje” mund të nënkuptojë që thirrja për tender nuk është publikuar fare, qoftë në nivel lokal ashtu edhe në ato kombëtar dhe ndërkombëtar. Kështu vetëm pak firma të privilegjuara që janë në “dijeni” do të jenë në gjendje të përgjigjen ndaj njoftimit apo të dorëzojnë një tender. Reduktimi i Publicitetit Në vitet 1990, një numër i madh thirrjesh për tender për ndërtimin e një metroje në një qytet Europian u publikuan vetëm në shtypin kombëtar, jo në Fletoren Zyrtare të Publikimit të Njoftimeve të Prokurimit Publik. Kriteret subjektive Edhe pse kriteret e përzgjedhjes për tendera duhet të jenë të justifikuara, kritere të caktuara shtesë mund të jenë më subjective, cka mund të prishë vlerësimin për tendera. Ky është rasti, për shembull me “aspektin arkitekturor” apo “përshtatshmërinë mjedisore” të një projekti, të cilat janë çështje të zgjedhjes subjective personale. Afate jo realsite Pavarësisht të gjitha masave të vendosura në rregullore, afatet për përhapjen e informacioit janë shumë të shkurtra për ti lejuar firmave të panjoftuara paraprakisht të dorëzojnë një tender të besueshëm apo të studjojnë projektin. Në të vërtetë, në dsa raste edhe periudhat e njoftimit rregullator janë shumë të shkurtra për ti lejuar tenderuesëve potencial të kryejnë vlerësime serioze të kostove. Vendim marrësit shpesh justifikojnë afatet e shkurtuara mbi bazën e urgjencave, por eksperienca tregon se këto justifikime jepen vetëm për të shmangur kandidatë të

129

padëshiruar. Regulloret kombëtare duhet të japing një përcaktim ekzakt mbi kushtet në të cilat mund të zbatohet koncepti i urgjencës. Abuzimi me përdorimin e urgjencave Në zgjerim të një universiteti, rritja e numrit të studentëve në fillim të vitit akademik në Shtator u dekalrua si një urgjencë për procedurat jo konkurruese. Gjithësesi, kjo ishte e ditur që prej dy viteve më parë ndaj ajo nuk mund të konsiderohej si një ngjarje e paparashikuar. Kushte të vështira për të marrë dokumenta Edhe kur minimum i afateve rregullatore respektohet, kushtet për të marrë specifikimet do të thotë se vetëm firmat lokale apo grupe shumë të mëdha mund ti marrin ato. Për shembull, mund të duhet të merren në venf (pa asnjë dispozitë të bërë për ta postuar atë tek tenderuesit) ose kostoja e mundësimit të këtyre specifikimeve mund të jetë shumë e lartë. Për më tepër, në disa thirrje për tender, dokumenta të rëndësishëm të përfshira në specifikime (vizatime, studime gjeologjike etj.) mund të mos jenë gati në fillim të procesit të përzgjedhjes. Ato dërgohen më vonë, por edhe kur afatet për tenderat e dorëzuar shtyhen (jo gjithëmone) shpesh nuk ka mjaftueshmë kohë për të studiuar këto dokumenta në mënyrën e duhur për të dorëzuar një tender të hartuar mirë nga ana teknike. Firmat e vetme që mund të studiojnë tenderat e tyre në mënyrën e duhur dhe të dorëzojnë cmimet brenda afateve janë firmat që kanë patur dijeni më parë mbi përmbajtjen e këtyre dokumentave. Rrjedhjet e informacionit Personi që harton specifikimet apo vendim marrësi mund të lëshojë, në avancë për furnizues të caktuar, informacion të rëndësishëm mbi përmbajtjen e thirrjes për tender kjo bie ndesh me parimin se të gjithë kandidatët duhet të trajtohen në mënyrë të barabartë. Rrjedhja e informacionit Gjatë një thirrje për tender për ndërtimin e një ndërtese aftër rrejdhjes së ujit, konkurrentët nuk ishin informuar mbi ndërtimin e dige në rrjedhjen e sipërme të sheshit të ndërtimit. Duke ulur nivelin e tabelës së ujit, diga shmangu nevojën për themele të vecanta, që të fjith konkurrentët, vec firmave lokale të përfshira në ndërtimin e digës, kishin përfshirë në tenderat e tyre. Thirrje të kufizuara për tender Thirrjet për tender njihen sit ë kufizuara kur vetëm një listë e shkurtër kandidatësh lejohet të dorëzoj një tender. Në parim, kjo procedurë përdoret kur puna mund të kryehet vetëm nga një numër i kufizuar firmash ose për kontrata me vlerë të ulët. Gjithësesi, kjo përdoret gjithshtu për të përjashtuar firmat që mund të jenë më pak të favorizuara nga vendim marrësi (psh, ato që nuk do të pranojnë të jenë të

130

diskriminuara) ose që janë më pak të familiarizuara me ‘praktikat’ lokale (psh. firmat e huaja). Hartimi i një liste kandidatësh Hapi më i rëndësishëm në një thirrje të kufizuar për tender është bërja e një liste kandidatësh, bazuar vetëm në kriteret teknike, të cilët mund të konsultohen. Dështimi në lëshimin e një njoftimi për thirrjen e kandidatëve apo dështimi në thirrjen e kandidatëve që janë të vënë re më së shumti shkel rregulloren dhe bëhen për të shmangur pjesëmarrjen e shumë kandidatëve për tu përfshirë në listën e firmave të ftuara ën tender. Vendim marrësi (personi i ngarkuar për kontratën apo bordi i shqyrtimit të tenderit) zgjedh firma nga lista, pa patur nevojë të përcaktojë kriteret mbi të cialt bazohet përzgjedhja. Këtyre firmave do tu kërkohet të dorëzojnë një tender. Nëse këto firma nuk do të kënaqin vendim marrësin, ai/ajo mund të mos i zgjedh ata apo të ftojë kanditatë të rinjë (konkurrencë e rritur) të dorëzojnë propozime në konsultimet e mëpasshme. Si një rregull i përgjithshëm, cdo gjë procedohet lehtas dhe kontratat ndahen midis një numri të kufizuar të furnizuesëve të përzgjedhur. Në realitet, vendim marrësi preforon të zgjedh firma që ai/ajo njeh pasi ai/ajo i ka përdorir ato më parë dhe pasi ato japing garanci mbi cilësine, përputhshmërinë apo prokurimin që ai/ajo pret. Nga ana e tyre, firmat në listë nuk kanë interest të shohin konkurrentë të rinjë që i shtohen grupit. Kështu ata kërkojnë të mbajën besimin e vendim marrësit duke siguruar shërbime të ëprshtatshem dhe ndonjë heë duke ofruar disa ‘avantazhe’ personale. Komploti Kur vendim amrrësi konsulton gjithmonë të njëjtat firma, ai/ajo merr shërbim të kënaqshëm brenda afateve të arsyeshme dhe në këtë mënyrë ndjen se po përdor më së miri burimet e komunitetit duke ndërmarrë pak risqe. Në të vërtetë, në shumë raste ai/ ajo justifikon politikën në terma të ruatjes së punëve lokale. Gjithësesi, kjo qasje mund të inkurajojë disa praktika korruptive midis firmave në grupin e favorizuar, të cialt përfshijnë zakonisht hapat e mëposhtme. Marrëveshje e grupit. Firmat që përzgjidhen në mënyrë të rregullt ndonjëherë bien dakort mes tyre mbi një “modus vivendi” që do tu lejojë atyre të kënaqin vendim marësin pa patur nevojë të konkurrojnë për të siguruar kontratat. Kjo praktikë i lejon atyre të ndajnë kontratat mes tyre sipas kritereve të tyre persoanle (planifikimi i punës, vështirësia e punës, afatet, etj.), me ksuht që vendim marrësi të mos bëjë asnjë ndryshm si tek metoda e përzgjedhjes ashtu edhe tek lista e kandidatëve. Cdo firmë që nuk luan përjashtohet nga kontrata e prokurimit public, ku ata që luajnë lojën rrisin cmimet për të reflektuar kufizimet që u janë imponuar atyre dhe për këto arsye janë në gjendj të ‘kompensojnë’ edhe koleget e tyre që nuk janë përzgjedhur (përmes nën kontraktimit apo formave të ndryshme të kompensimit) dhe vendim marrësin (përmes komisioneve). Së fundmi, është taksa paguesi që paguan faturën për të gjitha këto shpenzime shtesë.

131

Qasja e vendim-marrjes. Ky komplot midis firmave (I cili në shumicën e rasteve lind pa nxitjen e vendim marrësit) mund të marrë forma të ndryshme: një shoqatë sekrete për të nominuar firmën që do të dorëzojë tenderin më të ‘mirë’ dhe bien dakort mbi cmimin e pranueshëm të kontratës; ose një shoqatë sekrete për të zgjedhur se cilët anëtarë do të jenë vetëm në gjëndje për të marrë kontratë, ndërsa të tjerët marrin pagesa nga ky transaksion apo transaktione të mëtejshme. Një numër anëtarësh të ngarkuar për këto trasnaksione përcaktojnë rregullat që duhet të ndiqen në projektet e ardhme apo projekte që janë duke u zhvilluar, shënojnë veprimet në një libër dhe diskutojnë tenderat që do të dorëzohen. Këto takime mund të mbahen në nivele të ndryshme: kombëtare, rajonale dhe lokale. Anëtarët organizohen sipas tablës dhe tregëtisë në mënyrë që ti përgjigjen kompleksitetit teknik të këtyre veprimeve. Këto grupe janë oragnizime shumë korporatiste. Për tu siguruar që sistemi punon sic duhet, kërkohët dijeni paraprake për kontratat në të ardhmen (lloji i veprimit dhe kostoja e përafërt). Kështu nëse firmat janë të informuar më parë ose nëse informacioni rrjedh mbi ofeta të tjera, shoqata ka në dispozicion të saj, para se të lëshohet thirrja për tender, detaje që do ti vinë në ndihmë diskutimeve të brendshme. Këto diskutime lejojnë që kontratat të ndahen paraprakisht. Implementimi i vendimeve. Kur një thirrje për tender lëshohet, shqyrtimi i propozimeve të kandidatëve mund të jetë shumë formal. ‘konkurrentët’ (anëtarët e tjerë të grupit) kanë dorëzuar kuotime të papërdorëshme ose kanë propozuar cmime shumë të larta. Firma e zgjedhur nga grupi është e vetmja që do të dorëzojë një tender të kënaqshëm dhe për këto arsye ajo fiton tenderin. Ndonjëherë, vendim marrësi përballet më një komplot midis firmave ku të gjtiha dorëzojnë tendera më cmim shumë më të lartë se ai i hartuar nga departamentët e tij/ saj. Vendim marrësi duhet të deklarojë thirrjen për tender si të papërfunduar dhe ta dorëzojë tek një procedurë e ngociuar (shih seksionin tjetër). Gjithësesi, pavarësisht firmës me të cilën do të negociojë vendim marrësi, ai/ ajo do të merret me një nga anëtarët e komplotit. Rezultati i kësaj do të jetë një rritje e kostos së veprimit, e cila automatikisht do të përballohet nga taksapaguesi. Dueht të theksohet se ndërsa këto sjellje mund të mos jenë të kualifikuara si korruptive, ato kompromentojnë seriozisht barazinë e kandidatëve për të hyrë në kontrata të prokurimit public dhe integritetin e përgjithshëm të procesit. Pagesat. Konkurrentët që kanë anashkaluar vehten me qëllim nga kontrata do të marrin pagesa. Për shmebull, ata mund të përfshihen aktivisht në operime si nënkontraktorë, ata mund të përfitojnë në mënyrë jo direkt nga operimet ose ata mund të marrin(nga grupi) një kontratë tjetër kombëtare ose lokale. Në rast se ata nuk mund të marrin një kompensim në formën e një kontrate brenda një kohe të shkurtër kohore, ata mund të marrin, pothuajse zyrtarisht, një kompensim përmes një fature (qartazi të falsifikuar) për shërbimet e siguruara apo punën e kryer.

132

Manipulimi i tregut të stokut dhe marrëveshjet e brendshme. Komploti, në rastin e kontratave të mëdha të punës, mund të cojë në manipulime të tregut të stokut. Nëse një grupi të mad të listuar në shkëmbimin e stokut, i jepet një kontratë e madhe e fituar përmes një komploti, ata që janë në dijeni mund të përdorin këtë informacion për avantaxh të tyre. Ata mund të vendosin, përshembull, të blejnë aksione të lira në kompani të suksesshme para se të jepet rezultati i thirrjes për tender. Vlera e këtyre aksioneve do të rritet automatikisht kur të lëshohen lajme të mira mbi kontratën. Gjithcka duhet të bejnë më pas është të shesin menjëherë aksionet për të arkëtuar fitimet. Shitja e aksioneve të një kompanie para njoftimit zyrtare të mosfitimit të një kontratë të madhe është mënyra për të shmangur humbjen e vlerës së aksionit që vjen direkt pas shpalljes. Nëse rrethanat e lejojne, përdorimi i këtyre dy levave mund të jetë shpërblyese me dyshim. Për më tepër, me kusht që vetem një numër i vogël aksionesh të jenë të përfshira, këto aktivitete janë shumë të veshtira për tu zbuluar. Gjithësesi, këto praktika nuk mund të vihen re pasi ato ofrojnë qëllimin për fitime tehlbësore dhe nëse kushtet janë të drejta përbëjnë një marrëveshje të brendshme. Procedura e negociuar Të gjtiha kontratat e negociuara- kur vetëm furnzuesit e zgjedhur ftohen për të negociuar mbi një kontratë- janë të dyshuara në sytë e inspektorëve pasi vetëm negociata direkte midis një vendim marrësi dhe një furnizuesi mund të lindin cdo lloj manipulimi që con në mashtrim, shpërdorim të fondeve publike deh korrupsion. Kjo është arsyeja pse përdorimi i kësaj procedure është lejuar vetëm në një numër specific rastesh (ato të listuara në Direktivat e BE dhe regullore të ndryshme kombëtare). Nga këto raste të lejuara, i duhet kushtuar vëmendje e veçantë të mëposhtmeve pasi janë të dyshuara për abuzim Testimet, kërkimet dhe eksperimentet Edhe pse kjo teknikë kërkon që vendim marrësi të provojë se puna, furnizimi apo shërbimet e porositura janë për tu përdorur për qëllime eksperimentale, punë të mëdha civile apo ndërtime të specializuara mund të bien lehtësisht tek kjo kategori. Gjithësesi, ndërsa ky justifikim është I pranueshëm për këtë lloj pune civile, nuk është i pranueshëm në rastin e puneve të ndërtimeve të zakonshme (punë civile tipike, ndërtimi i ndërtesave residenciale bazuar në një model specific apo ëorkshop-e industriale konvencionale.) Pas një thirrje të pasuksesshmë për tender Ky është rasti më i zakonshëm. Ai mund të ndodh lehtësisht; gjithcka duhet për ta deklaruat një thirrje për tender si të papërfunduar është specifikimi i kërkesave teknike të rrepta dhe një cmim i ulët kontrate. Gjatë negociimit, reduktimi i shërbimive në nivele të standarteve të zbatueshme zakonisht apo/dhe rritja e paketës fillestare financiare në mënyrë që të kthehet për kompensim është një çështje e hapur.

133

Në rastin e urgjencës apo imponimi i urgjencës Ky process përdoret shpesh, edhe pse historia e rasteve kombëtare dhe të BE ka ndihmuar për të reduktuar në mënyrë të konsiderueshme rastet që mund të mbulohen nga kjo dispozitë (ngjarje krejtësisht të paparashikueshme dhe risqe serioze nëse puna apo prokurimi nuk kryhet në mënyrë të menjëhershme) Siguria kombëtare ose fshehtësia ushtarake Historia e rasteve të Gjykatës Europiane të Drejtësisë në një numër rastesh ka ndihmuar të zvogëlojë përdorimin e këtij koncepti, duke reduktuar në mënyrë domethënëse frekuencën me të cilën ai kërkohet në nivelin kombëtar dhe atë të BE-së. për këtë arsy ne nuk duhet ta shohim më blerjen e kuvertave për ushtrinë të mbuluar nga dispozitat e fshehtësisë ushtarake or punën e lyerjes në një konsullatë për të cilën kërkohen interesat e kombit. Nuk ka asnjë procedurë konsultimi që të mund të shmang në mënyrë efektive të gjtiha risqet e mashtrimit apo korrupsionit. Individë të pandershëm do të përpiqen gjithnjë të përdorin shtigje në lloje të ndryshme procedurash për përfundime mashtrimi që me shumë ngjasa dënohen nga ligji penal. Procedurat për të shmangur lëshimin e një thirrje për tender Një thirrje për tender duhet të lëshoht për çdo kontratë vlera e të cilës tejkalon nivelin e vendosur nga një shtet anëtar. Gjithësesi, vendim marrësi mund të përdorë teknika të caktuara për të shmangur nevojën për të ndjekur këtë procedurë, që ata ndjejnë se lë shumë shans duke qënë se qëllimi i tyre është zgjedhja e një firme që është miqësore me ta. Për këto arsye ata mund të përpiqen të rregullojnë gjërat në mënyrë që kodi të mos zbatohet më, në mënyrat e përshkruara më poshtë. Ndarja e kontratave Një teknikë e zakonshme është sigurimi që procedurat e prokurimit public nuk zbatohen më duke dhënë kontrata vlera e të cilave nuk kalon pragun e specifikuar. Për shembull, mund të bëhët përpjekje për të keq përfaqësuar një ndërtim apo operim ose për të ndarë projekte në komponentë më të vegjël. Keqpërfaqësimi i një operimi për të ndarë kontratat Në industrinë e ndërtimit, në vend që të lëshohet një thirjje për tender për të gjithë operimin, konsultimet kryhen ndarë me akticitete: hidraulikë, montues xhamash, bojaxhi, marangoz etj. Ndërsa këto praktika janë të ndaluara, ujrat mund të turbullohen për të shmangur zbulimin duke përdorur adresa të ndryshme për të njëjtën ndërtesë, duke specifikuar më parë adresën në një rrugë dhe më pas në një tjetër. Për më tepër, kontratat mund të shkallëzohen me kalimin e kohës dhe nëse është e nevojshme mund të jepen garanci që ajo ndërtesë është e papërdorshme në gjendjen që është, se kontratat e ndryshme të punës nuk janë të lidhura dhe se ato nuk kanë asnjë impakt në përdorimin e saj.

134

Ndarja e faturave Është gjtihashtu e mundur të përdoret fakti se, pas një bashkimi apo sipërmarrjeje, e njëjta firmë mund të ketë emra të ndryshëm tregtarë. Si pasojë, kur një numër porosish të vendosur gjatë të njëjtit vit financiar, është duke kaluar pragun, cka do të kërkonte të pakten nënshkrimin e një kontrate për të siguruar përputhshmëri me rregulloret, furnizuesi kërkohet të dorëzojë faturat e tij me emrat e tjerë tregtarë që ka. Cdo “firmë e ndryshme” më pas merr një volum kontratash që bie poshtë pragut dhe në këtë mënyrë mund të vazhdojë punën me procedura më të shkurtra konsultimi. 3. Riskqet gjatë menaxhimit të kontratës Kapitulli i mëparshëm përshkruan kryesisht format ‘delikate’ të shpërdorimit, të tilla si shërbime intelektuale mashtrimi, projekte fallso, komisione të paligjshme dhe marrëveshje mashtrimi për të lehtësuar shpërdorimin gjatë menaxhimit të kontratës. Në shumë raste këto marrin formën e shërbimeve të prekshme që nuk janë siguruar apo që janë kryer dobët, përdorimi i punëtorëve të paligjshëm (os të padeklaruar), mbikqyrës dhe inspektorë që janë të përfshirë tëk shpërdorimi, si një seri praktikash dhe truqesh për tregëtinë. Të gjitha këto ‘truqe’ lejojnë mbajtësin e kontratës të gjenerojë rrjedhje financiare të kërkuar për të financuar paktin e rryshfetit. Pasi kontrata të jepet, ka disa mënyra të tjera të mundshme që shpërdorimi të mund të ndodh gjatë ekzekutimit të punës, sigurimi i një shërbimi ose blerja e furnizimeve. Shpërndarja e furnizimeve Shpërdorimi gjatë shpërndarjes së furnizimeve është relativisht e lehtë për tu zbuluar. Ajo mund të marrë forma të ndryshme. Uljet Kur blerësi i qeverisë merr ulje promocionale, në terma sasiorë ose tjetër, ato zakonisht futen në faturë në formën e reduktimit apo rritjes të sasisë së shpërndarë. Ky nuk është gjithmonë rasi, gjithësesi, ndërsa këto ulje ofrohen ndonjëherë direkt tek blerësi: - Furnizuesi hap një llogari në emrin e blerësit. Kjo shumë kreditohet me shuma që

i korrenspondojnë uljeve të lëna jashtë nga faturat. Duke përdorur këtë llogari, blerësi blen mallra shtesë të shitura nga firma. Ndonjëherë përdoret për të blerë pajisje për të cilat blerësi nuk ka kredit ose janë subjekt i liçensave administrative që nuk janë të gatshme për tu marrë. Në disa raste blerësi mun dtë bëjë blerje për vehten e tij/saj anëtarët e familjes apo miqtë. Këto mallra nuk do të listohen në inventor sespe ato nuk ekzistojnë ligjërisht.

- Ulja paguhet duke transferuar shumën tek një llorai që nuk i përket administrimit të blerësit por një shoqate me një emër të ngjashëm me të cilin blerësi është i lidhur ky process mund të përdoret për të ndërtuar struktura paralele (shoqata të lidhura me blerësin, për shembull) me asete material dhe financiare. Avantazhi i tij kryesor është të japë këtyre strukturave mjetet për të blerë cdo gjë ata kanë nevojë dhe jo vetëm produktet e listuara në katalogun e furnizuesit.

135

- Pjesë e një marrëveshje të ofruar për blerësin (psh. bli tre produkte dhe merr një të katërt falas) ndahet me një organizatë shoqërore. Kështu që mund të blihen tre produkte, të shpërndahen dhe paguhen nga blerësi në një normë normale; I katërti, i cili është falas, dërgohet më vonë dhe tek një adresë tjetër. Ky process I siguron në këtë mënyrë organziatës miqësore ose individëve pajsije ose burime operuese.

Dhënia e uljeve për një shoqatë Si pjesë e një eventi të madh sportive, një organ publik i quajtur XYZT i dha kontrata një kompanie të mirënjohur. Në marrëveshje me menaxherët, uljet sasine u faturuan veçmas, me emrin XYZt, një shoqatë e regjistruat në të njëjtën adrese dhe kryetari i së cilës ishtë një zyrtar i zgjedhur. Ndryshime të urdhrit Ndryshimi i urdhrit është një teknikë tjetër e përdorur për të shpërdoruar fondet. Një produkt porositet dhe për këtë ngrihet një fature. Pikërisht para se produkti të shpërndahet, furnizuesi kerkohet të modifikojë urdhrin dhe të sigurojë një produkt më të lirë, por fatura origjinale dërgohet tek autoriteti lokal. Duke qënë se çmimi i paguar është më i lartë se vlera e mallit të dhënë, furnizuesi i jep klienit një faturë krediti ose një çek për të rregulluar diferencën. Gjithësesi, fatura e kreditit ose çeku i jepet një përfituesi të ngjashëm që ngjan por që nuk është i njëjti me blerësin. Ky proces kërkon që blerësi ë bashkëpunojë me personin e ngarkuar për të verifikuar shërbimin e siguruar (duke qënë se fatura nuk përputhet me mallin e dhënë). Kjo do të thotë gjithashtu se do të ketë parregullsi në libra, në faktin që rimbursimi nuk është bërë në emrin e klientit, edhe pse këto emra të ngjashëm përdoren ndonjëherë që një ‘gabim’ i tillë të bëhet me lehtësi. Një process tjetër shumë më i thjeshtë përfshin dhënien e një emri gjenerik për një produkt i cili nuk përputhet ekzaktësisht me produktin e dëshiruar (për shembull një printër do të përshkruhet si ‘makinë shkrimi’), por që ka ekzaktësisht të njëjtën referencë si produkti i siguruar, çmimin e rënën dakort më parë nga blerësi dhe furnizuesi. Ky sistem përdoret për të blerë pajisje që nuk mund të blihen ndryshe për shkak të mungesës së një fondi specific. Gjithësesi, ajo mund të përdoret fjithashtu [ër të shperdoruar fondet publike për përfitime personale Skëmbim i pjesshëm i pajisjeve Kur blihen pajisje të reja, blerësi shpesh duhet të hedhë pajisjet e vjetra pasi ato janë të prishura, të papërshtatshme ose thjesht bëhen të papërdorshme (edhe pse shpesh janë në gjendje të mirë punë). Si rregull i përgjithshëm, blerësi heq produktet e vjetra duke i shitur ato në çmim shumë të ulët, qoftë direkt, nëse statusi i tij/saj e lejon ose përmes ndërmjetësit në formën e një agjensie të specializuar. Në rastin e fundit, blerësi nuk përfiton nga shitja sepse të ardhurat shkojnë direkt në portofolin publik. Gjithësesi, në disa raste blerësi mund të bëjë një marrëveshje ku furnizuesi blen mallrat e panevojshme nga blerësi. Një çmim shkëmbimi, përgjithësisht shumë i ulët, miratohet nga të cilat në raste të caktuara, duhet të ulët kostoja e shkëputjes, cmontimitn dhe heqjes së pajisjeve. Shuma përfundimtare, zakonisht lehtas e ulët,

136

deduktohet nga çmimi i pajisjes së re ose ofrohet si një kredit për blerësin e pajisjes së re. Kur pajisja në fjalë është një kompjuter apo pajisje zyre që është akoma në gjendje të mirë pune, mund të bëhen marrëveshje lehtas më të komplikuara për të vendosur një vlerë më të lartë mbi transferimin e pronësisë. Pajisja e vjetër çontohet dhe transportohetnë një depozitë për shkatërrim porn ë fakt nuk shkatërrohet. Cmimi i cmontimit dhe transportimit të pajisjes korrespondon me cmim të vendosur të shkëmbimit të pjesshëm. Firma që ka nënshkruar kontratën (për të siguruar pajisjen e re) e gjen veten në posedim të mallrave që kanë vlerë o në libra (cmimi i blerjes i barabartë me koston e cmontimit dhe transporit të pajsijes) por që janë në gjendje perfekte pune. Firma atëherë mund ta hedhë këtë pajisje pa e futuruar transfertën tek librat. Më pas shet këto mallra tej një blerës i specializuar në blerjen e mallrave të padëshiruar (agjent) i cili në varësi të statusit të tij/saj mund ose ta shesë atë si pajisje të dorës së dytë ose ta çmontojë dhe të shesë pjesët e saj. Cmimi i deklaruar i këtij transaksioni midis firmës dhe agjentit do të jetë 0. Në të kundërt, firma do të marrë një shumë parash në dorë të cilat ose mund ti mbaje për përdorim si fonde të fshehta ose me më shumë mundësi, tja japë pjesërisht pronarit fillestar (blerësi i mallrave të reja) si një dhuratë ‘falenderimi’. Sigurimi i shërbimeve Sigurimi i shërbimeve mund gjithashtu të çojë në shpërdorim, edhe pse mekanizmat zakonisht janë më të sofistikuara se prokurimi i mallrave. Ky diskutim kufizohet ë fenomenin e brendshëm të siguruesit të shërbimit, duke qënë se këto praktika marrin formë nga evazioni fiskal i cili nuk është i lidhur domosdoshmërisht më korrupsionin, edhe pse në disa raste nevoja për të rritur të ardhurat dhe fitimet imponohet nga nevoja për të paguar ‘një kompensim’ pas sigurimit të kontratës. Modifikimi i shërbimeve Në një numër rastesh, pasi kontrata të jepet vendim marrësi dhe siguruesi i shërbimeve bien dakort të degradojnë shërbimet e specifikuara në kontratë. Qëllimi këty është të reduktohet cilësia e shërbimeve që siguruesit i kërkohen të mundësojë në mënyrë një vendim marrësit ti pagohet një komision Modifikimi i shërbimeve Një kontratë u dha për shërbimet e pastrimit. Kjo kontratë kërkonte pastrim të plotë, ditor të mobiljeve të çdo zyre. Më pas, pas negociatave, u ra dakort që vetëm koshat e plehrave dhe tavllat do të zbraseshi çdo ditë, ndërsa zyrat do të pastroheshin një herë në javë në vend të një herë në ditë. Një pjesë e kursimeve nga kjo mund ti ridërgoheshin vendim marrësit ose në formën e shërbimeve të pastrimit (për banesën e tij personave) ose në para në dorë çka do të siguronte të ardhura të rregullta për të për disa vite me kusht që ajo kontratë , e cila ishte disa vjeçare që prej fillimit, të rinovohej rregullisht.

137

Në rastin e shërbimeve intelektuale, një marrëveshje verbale midis vendim marrësit dhe siguruesit të shërbimeve mund të jetë e mjaftueshme qe ky i fundit të sigurojë shërbimet. Në këtë mënyrë, ngarkesa e planifikuar e punës mund të reduktohet në mënyrë domethënëse, kërkesat të kufizohen dhe siguruesi i shërbimeve të lirohet nga detyrimet kontrakturale për të dhënë raporte progresi të cilat zakonisht përdoren për të autorizuar pegesën e parapagimeve. Siguruesi më pas paguan ‘kontributin’ e kërkuar nga vendim marrësi. Pagesa të dyfishta (ose të shumëfishta) Një teknikë tjetër konsiton në porositjen e një studimi ekzistues. Qëllimi këtu është, pasi kontrata të jepët, të rishkruhet studimi që vendim marrësi apo siguruesi zotëron. Kjo praktikë, e njohur si “riciklimi” lejon një ndarje të fitimeve thelbësore pasi vendim marrësi blen, me një emër tjetër, një shërbim që ai ka marrë dhe ka paguar më parë. Ky process mund të përsëritet disa herë rresht. Kjo procedurë është e lehtë të përdoret por e vështirë për tu zbuluar nëse dikush nuk informohet mbi ekzistencën e studimit të parë, pregatitur me një emër tjetër. Kryerja e punës Kjo është teknika më komplekse për tu zbuluar pasi punët publike dhe ndërtesat ndërtohen me faza, secila prej të cilave mund ti jepet kontraktorëve të ndryshëm që mund të jenë ose jo të lidhur përmes grupit apo kontratave nënkontraktuese. Shpërdorimi lind nga ekzistenca e shumë llojeve të ashtuquajtura si punë parapregatitore të cilat shpesh lidhen me kontrata të pavarura; punë shtese, pavarësisht arsyeve për këto punë; dhe punë të cilat nuk do të kryhen ose nuk do të jenë në përputhje me specifikimet e procesit të përzgjedhjes. Duhet gjithashtu të theksohet se të njëjtët njerëz përfshihen në të gjitha veprimet: menaxherët e sheshit, përgjegjësit, përfaqësues të zyrave të përcaktuara për drejtimin e veprimeve. Të gjithë këta njërëz janë, janë të nënrenditur nga mbajtësi i kontratës dhe padyshim e kanë më të lehtë të mos kundërshtojnë shpërdorime që mund të shohin ose ku ata mund të jenë të përfshirë, por ti kthejnë ato në dobi të tyre. Në mënyrë alternative, ata vetë mnd të jenë organizues të shpërdorimit. Puna pregatitore Ndërtimi i një ndërtese apo pune civile shpesh kërkon disa pregatitje fillestare të tokës (për shembull, pregatitjen e dheu dhe shembjen) dhe aktivitete të tjera të lidhura me ndërtimin (pastrimin, devijimin e trafikut dhe regullimin e trafikut, etj.). mbajtësi i kontratës mund të nënkontraktojë këto veprime, të cilat zakonisht mbulohen nga kontrata të ligjit privat. Mbajtësi i kontratës zgjedh lidhësit e parë të nënkontraktorëve dhe I dorëzon zgjedhjet e tij/ saj tek zyrtarët për miratim. Më pas, secili prej këtyre nënkontraktorëve mund të zgjedhë kontraktorë të tjerë për të kryer pjesë të kontratës së punës. Këta nënkontraktorë mund të përdoren për të prodhuar shuma që do ti dërgohen vendim marrësit duke përdorur sistemin e faturave fallso apo punës së padeklaruar.

138

Gjithësesi, vendim marrësi mund gjithashtu të vendosë të kryej këtë punë pregatitore duke qënë se shpesh është e pavarur nga kontrata kryesore. Për të marrë komisione mbi këto kontrata, vendim marrësi mund të përdor një numër praktikash specifike. Në rastin e shkatërrimit apo pregatitjes së dheut (heqja e rrënjëve të pemëve), kontratat jepen në shuma që shpesh përcaktohen arbitrarisht. Nësë ka firma të ndryshme që konkurrojnë për kontratën, cka do të thotë shuma më të ulta, numri i njësive mund të rritet ose mund ti bëhet referencë vështirësive të papritura (psh. nevoja për të përdorur bimë më të fuqishme) në mënyrë që të merren shuma shtesë që do të lejojnë firmat që kanë marrë kontratat të mbajnë marzhin e fitimit ndërsa paguajnë ende një komision për vendim marrësin Heqja e rrënojave, vecanërsiht për projekte të mëdha ndërtimi në zona urbane, mund të jetë një çështje thelbësore për autoritetet lokale. Për shembull, si pjesë e punës parapregatitore për një bibliotekë të madhe, 900 000 tonë zhavorr u gërryen dhe u hoqën nga rrjedha e ujit për të shmangur problemet dhe shkatërrimin e rrugëve të rrethonin sheshin. Këto kontrata, të paguara në bazë njësie (për metër kub apo ton të transportuar) mund të cojnë në shpërdorim korruptiv, pavarësisht mënyrës të transportit të përdorur. Faturat mbivlerësuese Si pjesë e punës parapregatitore të cilat ishin dhënë në bazën e një shume të madhe, specifikimet treguan nevojën e prerjes dhe shkuljes së pemëve dhe heqjen nga mbulesa e dheur përgjatë rutit të rrugës së ardhme. Llogaritjet treguan nevojën për heqjen e mbulesës së dheut me një mesatare prej 20 cm dhe shkujen e 2 000 pemëve me diametër me të madh se 30 cm. cuditërisht, faturat e dorëzuara gjashtë muaj më vonë treguan heqjen e mbulesës së dheut prej 40 cm thellësi dhe shkuljen e 4 000 pemëve. Punë shtesë Kontraktorëve shpesh u kërkohet nga vendim marrësi të kryejnë punë shtesë gjatë kohëzgjatjes së kontratës. Kjo punë mbulohet ose nga mbajtësit e kontratave origjinale ose nga porositësit e shërbimit. Në cdo rast, kjo punë duhet të justifikohet me baza teknike. Punë shtesë të porositura nga një “urdhër shërbimi”. Kur një përllogartije e pasakte do të thotë se punë e planifikuar fillimisht nuk është e mjaftusheme (volum më i madh të kullimit se sa ai i parashikuari, cilësi e dobët e nëndheut që cka kërkon themele më të mëdha, numër më i madh apo i thellë i gjurmëve etj.) kontraktori i parë porosit që puna të kryhet nëpërmjet porositjes së shërbimit, me kusht që sasitë shtesë të mos i tejkalojnë 20% të përllogartijes fillestare. Duke qënë se është e vështirë, sipas rrethanave, të përcaktohet nëse përllogartija fillestare e gabuar është bërë me qëllim apo aksidentalisht, është e qartë të shihet si, për punën e mbuluar nga këto urdhra shërbimi, të gjitha llojet e shpërdorimit mund të jenë të mundshme.

139

Punë shtesë të mbuluara nga një shtojcë Kur volume i punëve shtesë tejkalon përllogaritjen fillestare, ndoshta sepse llogaritja nuk është hartuar në mënyrën e duhur apo ndodhin ngjarje të paparashikura gjatë projektit, duhet të hartohet një shtojcë e kontratës. Për shembull, gjatë ndërtimit të një stadium, toka u gjet shumë më e ndotur nga produkte vaji në një thellësi më të madhe se sa ishte parashikuar fillimisht, çka çoi në hartimin e një shtojce për të rritur nivelin e kërkuar të pastrimit. Gjithësesi, bazat për të lëshuar këto shtojca nuk janë aq të qarta sa duken në fillim; ky process ndonjëher përdoret për ti mundësuar firmat të pagojnë komisione më të mëdha për vendim marrëisn. Për shembull, themelimi i një shtojce mund të jetë rezultat i një përllogaritje të nënvlerësuar qëllimisht për artikuj të caktuar pune ose për një dështim të qëllimshëm për të llogaritur përfshirjen e punëve civile apo ndërtimin e sheshit (jo parking, rrugë hyrëse etj). në këtë lloj pune, në përballemi ose me vështirësi teknike të paparashikuara ose një studim në të cilin punë të caktuara janë keqllogaritur me qëllim për ti mundësuar mbajtësit të kontratës të vendosë apo rivendosë marzhe të mjaftueshme që do të përdoren pjesërisht për të paguar komisione për vendim marrësin. Në të dyja rastet, puna vazhdon pa një thirrje të re për tender me çmimin njësi të vendosur nga mbajtësi i kontratës në tenderine tij/saj. Duke qënë se kontraktori është njoftuar se satë janë nënvlërësuar qëllimisht, ai/ajo specifikon njësi të larta çmimi për punimet në fjalë dhe ka mundur të tenderojë një ofertë të ulët për të fituar kontratën. Edhe pse propozimi i përgjithshëm është më i ulët se ai i konkurrentëve, kontraktori është i sigurt se është në gjendje të gjenerojë fitime pa ndërmarrë shumë risqe. E njëjta do të ishte e vërtetë nëse dokumentat kanë vënën cmim të lartë për punë të caktuara që janë të vështira për tu kryer. Duke qënë në dijeni për deviacione të tilla, kontraktori mund të ketë qënë në gjëndje të ulë cmimin e tenderit duke marrë kontratën dhe duke fituar. Duke qënë se është gjithmonë i vështirë dallimi midis një gabimi të qëllimshëm dhe një ngjarjeje të paparashikkuar, kontraktori mund të lëshojë lehtësisht burimet financiare që do ti lejonin atij/asaj të shprehi mirënjohje për vendim marrësin. “shtesa” të kontratës fillestare janë një tjetër formë e punëve shtesë që hasen shpesh. Në këto raste, vendim marrësi, i cili është dakort me sasinë e shërbimeve të siguruara nga firma, vendos të gjerojë qëllimin kontratës: në vend të rishtrimit të rrugës mbi dy kilometra, tani do të shtrohet mbi tre për shembull. Kjo praktikë, e mdërmarrë shpesh nga disa vendim marrës, crregullon rregullat e konkurrencës dhe dënohet në masë nga autoritetet kompetente kur vihet re. Shumë më serioz është rasti i punës sshtesë që nuk lidhet me kontratën por që kërkohet nga vendim marrësi ajo mund të kryhet në të mirë të komunitetit por mund gjithashtu të jetë për përfitime personale të vendim marrësit, të tilla si ndërtimi i një pishine prvate, restaurimi i një ndërtese etj. në të dyja rastet, nëse përfshihet korrupsion, do të ketë dokumenta të falsifikuara për llogari të firmës.

140

Shtimi i punëve që nuk kanë lidhje me kontratën Pas ndërtimit të një rruge, një inspektoriat financiar i përgjithshëm kritikoi me forcë shpërdorimin financiar, shkeljen e përgjegjësive dhe mungesën e realizmit që shpesh rrethojnë projekte të mëdha zhvillimi. Në mënyrë të detajuar, ajo kritikoi ndërtimin e një qëndre luksoze operimi në të cilën cdo nënpunës (që parimisht punon në rrugë) kishtë një hapsirë zyre prej mbi 17 m2, ekzistencën e pse shkëmbimeve të plota rrugore në një zonë të banuar nag vetëm 41 000 njerëz, financimi i klubee sportive nga firma etj. Manualët teknikë e përshkruajnë këtë rruge si një ‘projekt ekzamplar ndërtimi i përfunduar në kohë dhe me standarte shumë të alrta në terma të projektit arkitekturor dhe integrimit në mjedis”. Punë e modifikuar ose e papërfunduar Përmes hartimit të specifikimeve teknike të përdorura vetëm për kryerjen e punës, ka dy lloje të tjera të mundshme shpërdorimi që u përmendën më sipër në seksion mbi planifikimin e kontratës. Puna që është planifikuar për standarte specifike ose nuk është kryer fare ose është kryer vetëm me standarte convencionale. Kjo lejon firmat e kontraktuara të marrin marzhe më të larta fitimi që të mund ti përshtaten vendim marrësit. Puna e departamenteve përgjegjëse për inspektimin e punës dhe certifikimin e sherbimeve të kryera është thelbësore, duke qënë se puan e kryer është e ndryshme nga ajo e specifikuar në kontratë. Në praktikë, firma e cila nuk kryen një numër të caktuar shërbimesh sheh fitimet e saj të rriten pa patur nevojë për të përdorur një sistem të faturimit fals. Është vendim marësi që nxit të gjtiha veprimet duke qënë se ai/ ajo e ka marrë mbi vehte për të certifikuar, përmes një agjensie ‘miqësore’ inspektimi, se puna është kryer në përputhje me dokumentat e dorëzuar firmës. Shënime 1. Përdorimi i këtyre kritereve është teorikisht i ndaluar, por ndonjëherë është e

vështirë të bëhet dallimi midis kritereve të specifikuara që janë objektive dhe atyre subjektive.

2. Këto kuotime mund të jenë fabrikuar për ta nga kanditatët e zgjedhur për të fituar kontratën, dukshëm përmes përdorimit të softuere-ve të specializuar.

141

IV.3 DISA NGA SFIDAT PËRBALLË SË CILAVE GJENDET AGJENSIA E PROKURIMIT PUBLIK

Rritja e transparencës në veprimtarinë shtetërore dhe përmirësimi I aksesit te qytetarëve në informacion126 Pjesëmarrja qytetare në proçesin kompleks të qeverisjes është një domosdoshmëri dhe garanci për ruajtjen e integritetit të qeverisjes në çdo aspect. Nga ana tjetër, transparenca në veprimtarinë shtetërore dhe aksesi I personave private (qytetarë dhe biznese) në informacionin e mbajtur nga qeveria është një kusht thelbësor për pjesëmarrjen e tyre në jetën publike si dhe për mbrojtjen e interesave të tyre private. Monitorimi I zbatimit të ligjit për aksesin në dokumentet zyrtare ka nxjerrë në pah problem serioze me natyrë ligjore dhe administrative të cilat cënojnë aksesin e papenguar të qytetarëve në informacionin e mbajtur nga institucionet shtetërore. Rritja e transparencës nëplanifikimin, detajimin, menaxhimin dhe kontrollin e fondeve buxhetore Qeverisja e mire mundësohet perms vjeljes së detyrimeve të taksapaguesve dhe mirëpërdorimit të fondeve buxhetore. Tipikisht, keqadministrimi I fondeve buxhetore shkaktohet nga veprimi I faktorëve të ndryshëm korruptivë mbi institucionet publike që I përdorin ato. Për këtë arsye synohen: 1. Vlerësimi I perfomancës së prokurimeve publike në fusha me rrezik të lartë për

korrupsion dhe marrja e masave për përjashtimin e subjekteve tregtare sipas legjislacionit në fuqi

2. Botimi I informacioneve financiare me përparësi në fushën e mbrojtjes, konçensioneve, prokurimev dhe të të ardhurave të kompanive me kapital shtetëror

3. Prokurime publike transparente dhe efiçente, përmes vlerësimit dhe matjes të performances në bazë të treguesve konkret dhe objective

4. Rritja e kapaciteteve të strukturave të auditit lidhur me korrupsionin dhe parandalimin e tij.127

Fuqizimi i infrastrukturës elektronike të institucioneve publike Përmirësimi I faqeve zyrtare të internetit të institucioneve publike që merren me proçedura prokurimi, duke I bërë ato ndëraktive, trajtim elektronik I ankesave, shtim I numrit të shërbimve që jepen në mënyrë elektronike etj., kanë një ndikim të natyrshëm në luftën kundër korrupsionit. Ndërgjegjësimi dhe edukimi i publikut të gjerë mbi pasojat e korrupsionit Bashkëpunimi I publikut në luftën kundër korrupsionit është një domosdoshmëri. Për të siguruar këtë bashkëpunim, intitucionet përgjegjëse duhet të bëjnë të mundur sensibilizimin e publikut për pasoja negative të korrupsionit në jetën e çdo anëtari individual të shoqërisë

126 Strategjia ndërsektoriale kundër korrupsionit 2015-‐2020,fq.12 127 Strategjia ndërsektoriale kundër korrupsionit 2015-‐2020,fq 13

142

1. Mjete ndërgjegjësimi për korrupsionin të vazhdojnë të përfshihen në kurrikula shkollore

2. Realizimi i fushatave kundër korrupsionit 3. Realizimi i fushatës lidhur me denoncimin nga informatorët 4. Trajnime të zyrtarëve në lidhje me zbatimin e ligjit 5. Realizimi i fushata e ndërgjegjësuese për përdorimin e sistemeve të ndryshme që

shmangin korrupsionin.

Nxitja e publikut për të përdorur aktivisht mekanizamat në denoncimin dhe parandalimin e korrupsionit Nxitja e publikut për përdorimin e mekanizmave dhe sistemeve të ankesave është një instrumentet më efikase në luftën kundër korrupsionit. Krijimi I besimit se këto mekanizma funksionojnë realisht do të ndikojë në rritjen e numrit të ankesave dhe denoncimeve duke ndikuar kështu pozitivisht në efikasitetin e luftës kundër korrupsionit. 1. Krijimi i mjeteve elektronike për denoncimin e korrupsionit 2. Publikimi online i të gjitha akteve nënligjore që parashikojnë proçedurat e

trajtimit të ankesave dhe afatet 3. Raportimi publik mbi rastet e trajtuara të korrupsionit128

Forcimi i integritetit të nëpunësve publikë Ndershmëria dhe integriteti I individëve të cilët punësohen në sektorin public është parakusht për paranalimin e korrupsionit. Në këto kushte është vendimtare që në disa sektorë të qeverisjes të cilat janë të prirura për korrupsion, në të cilat bëjnë pjesë edhe prokurimet, sektorët e personelit të adoptojnë dh zbatojnë metodologji për të testuar paraprakisht integritetin e kandidatëve për këto vende pune dhe në vijimësi integritetin e punonjësve. Aktivitetet afatgjatë janë: 1. Rekrutimi në administratën publike I individëve me integritet të larte. 2. Forcimi I integritetit të zyrtarëve të agjensive të zbatimit të ligjit dhe reduktimi i

korrupsionit 3. Rritja e kapaciteteve e institucioneve për zbatimin e sistemeve të testimit të

integritetit.

Nisur nga sa më lart, është e rëndësishme të theksojmë se rreziku duhet të menaxhohet në mënyrë sa më eksplicite dhe profesionale që të jetë e mundur, duke patur parasysh që ai asnjëherë nuk mund të eleminohet përfundimisht. 129

128 Strategjia ndërsektoriale kundër korrupsionit 2015-‐2020,fq 20 129 Strategjia ndërsektoriale kundër korrupsionit 2015-‐2020,fq 16

143

V. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Bazuar në gjithçka të parashtruar më lart, arrijmë në konkluzionin se fusha e prokurimit publik është tepër komplekse dhe dinamike, karakteristika këto të cilat diktojnë nevojën e vazhdueshme për ndryshime dhe përmirësime të legjislacionit në tërësi si dhe të zbatueshmerisë së tij në veçanti. Në vazhdim do të gjeni në mënyrë të përmbledhur disa rekomandime që sipas mendimit tim vijnë si rrjedhojë e problemeve të konstatuara në fushën e prokurimit publik si dhe gjatë zbatimit të legjislacionit, të cilat synojnë përmirësimin e punës si nga ana e autoriteteve kontraktore ashtu edhe nga ana e operatorëve ekonomikë.

Rekomandimi 1: Siguroni nje shkallë të përshtatshme të transparencës në të gjithë ciklin e prokurimit në mënyrë që të promovohet trajtim i drejtë dhe i barabartë për furnizuesit potencial. Qeveritë duhet ti sigurojnë furnizuesëve dhe kontraktorëve potencial informacion të qartë dhe konsisten në mënyrë që procesi i prokurimit public të kuptohet mirë dhe të zbatohet në mënyrën më të barabartë të mundshme. Qeveritë duhet të promovojnë transparencë për furnitorët potencial dhe aksionerë të tjerë përkatës, të tillë si institucione vëzhgimi, jo vetëm në lidhje me formimin e kontratave por me të gjithë ciklin e prokurimit public. Qeveritë duhet të adoptojnë shkallën e transparencës sipas marrjes së informacionit dhe fazës së ciklit. Në vecanti, qeveritë duhet të mbrojnë informacionin konfidencial për të siguruar një nivel të fushën për furnizues potencial dhe për të shmangur koluzionin. Ata duhet gjithashtu të sigurohen se rregullat e prokurimit public të kërkojnë një shkallë transparence që rrit kontrollin e korrupsionit ndërsa nuk rijon një shirit të kuq për të siguruar efektivitetin e sistemit.

Qeveritë duhet të sigurojnë akses tek ligjet dhe rregullat, vendimet ligjore dhe administrative, klauzolat e konstratave standart mbi prokurimin public, si dhe tek mjetet aktuale dhe proceset nepermjet te cilave percaktohen, jepen dhe menaxhohen prokurimet specifike. Informacioni mbi mundesite e prokurimit duhet te shfaqet sa me shumë të jetë e mundur në një mënyrë miqësore, në kohë dhe konsistente, duke përdorur të njëjtët kanale dhe korniza kohore për të gjitha palët e intereuara. Kushtet mbi pjesëmarrjen, të tilla si zgjedja dhe kriterja e dhënies si dhe afati për dorëzim duhet të vendosen paraprakisht. Për më tepër ato duhet të publikohen për të siguruar kohë të mjaftueshme që furnizuesit potencial të pregatisin tenderat. Kur përdoren preferenca kombëtare në prokurimin publik, transaprenca mbi ekzistencën e proferencave apo kërkesa të tjera diskriminuese mundësojën furnizuesit e huaj gjithashtu të përcaktojnë nëse ata kanë apo jo interes për të hyr në një proces specific prokurimi. Në projekte që mbajnë risqe specifike për shkak të vlerës së tyre, kompleksitetit apo ndjeshmërisë, një postim paraprak i dokumentave të propozuare tenderimi mund ti mundësojë furnizuesëve potencial të bëjnë pyetje dhe të japing feedback herët gjatë procesit. Kjo lejon identifikimin dhe menaxhimin e çështjeve dhe problemeve potenciale para tenderimit.

144

Kërkesat e transparencës zakonisht fokusohen në fazën e tenderimit. Gjithësesi, masat e transparencës të tilla si regjistrimi i informacionit apo përdorimi i teknologjive të reja janë njësoj të rëndësishme në fazat para dhe pas tenderimit për të parandaluar korrupsionin dhe për të përforcuar përgjegjshmërinë. Pa regjistruar në pikat e vendim marrjes në ciklin e prokurimit, nuk ka rrugë për auditimin, sfidimin e procedurës apo mundësimin e kqyrjes publike. Të dhënat duhet të jenë përkatëse dhe të plota gjatë gjithë ciklit të prokurimit, nga vlerësimi i nevojave deri tek menaxhimi i kontratës dhe pagesa dhe të përfshijë të dhëna elektronike në lidhje me gjurmueshmërinë e prokurimit. Këto të dhëna duhet të mbahen për një numër të arsyeshmëm vitesh pas dhënies së kontratës për të siguruar shqyrtimin e vendimeve të qeverisë. Teknologji të reja mund të luajnë gjithashtu një rol të rëndësishëm në aksesin në kohë reale dhe të lehtë të informacionit për përdorues potencial, të gjurmojë informacionin dhe të lehtësojë monitorimin mbi proceset e prokurimit (shih Rekomandimet 10). Sistemet elektronike, për shembull në formën e një portal ‘dyqan me një ndalëse’, mund të përdoret si shtesë të mediave tradicionale off-line për të rritur transparencën dhe përgjegjshmërinë gjatë ciklit të prokurimit.

Gjatë hapjes së infromacioneve të ndjeshme duhet të zbatohet disa kufizime, që do të thotë, informacion, lëshimi i të cilit do të kompromentonte konkurrencën e drejtë midis furnizuesëve potencial, do të favorizonte koluzionin apo do të dëmtonte interesat e shtetit. Për shembull, hapje e informacionit të tillë si kushtet e cdo tenderi do të ndihmonte konkurrentët të zbulonin deviacionet nga një marrëveshje koluzive , të dënontë ato firma dhe të coordinonte më mirë tendera të ardhshmë. Nevoja për të aksesuar informacionin duhet të balancohet nga kërkesa të qarta dhe procedura që sigurojnë konfidencialitetitn. Kjo është vecanërisht e rëndësishme në fazat e dorëzimit dhe vlerësimit të tenderave. Për shembull, procedurat përt ë siguruar sigurinë dhe konfidencialitetin e dokumentave të dorëzuar mund të ndihmojë në udhëzimin e zyrtarëve në menaxhimin e informacioneve të ndjeshme dhe në qartësimin se cili informacion duhet të hapet. Për më tepër, marrëdhënie më të ngushta pune midis konkurrencës dhe autoriteteve të prokurimit do të zhvillohen për të rritur përgjegjshmërinë reth risqeve te manipulimit të tenderave, si dhe për të zbuluar dhe parandaluar marrëveshjet e fshehta.

Sigurimi i një shkallë të përshtatshme të transparencës që forcon kontrollin e korrupsionit, ndërsa nuk pengon efikasitetin e procesit të prokurimit, është një sfidë e zakonshme e qeverive. Regullat dhe sistemet e prokurimit nuk duhet të jenë panevojshmërisht komplekse, të kushtueshme apo konksumuese të kohës, pasi kjo mund të shkaktojë vonesa të tepërta të prokurimit dhe të dekurajojë pjesëmarrjen, në vecanti për sipërmarrje të vogla apo të mesme. Shirita të kuq të tepërt krijojnë gjithashtu mundësi për korrupsion, për shembull në rastin e paqëndrueshmërisë rregullatore, ose kur con në kërkesa për përjashtim nga rregullat. Për më tepër, vëmendje e vecantë duhet ti kushtohet sigurimit të koherencës së përgjithshme të aplikimit të rregullave të prokurimit përmes organizatave publike.

145

Rekomandimi 2: maksimizimi i transparencës në tenderim konkurues dhe marrja e masave mbrojëse për të rritur integritetin, në vençanti për përjashtimet nga tenderimi konkurrues.

Për të siguruar procese të drejta konkurrimi, qeveritë duhet të japin rregulla të qarta dhe udhëzime të mundhsme, mbi zgjedhjen e metodës së prokurimit dhe mbi përjashtimet nga tendermi konkurrues. Edhe pse metoda e prokurimit mund të adaptohet me llojin e prokurimit në fjalë, qeveritë duhet, në cdo rast, të maksimizojnë transaprencën në tenderimin konkurrues. Qeveritë duhet të marrin në konsideratë vendosjen e procedurave për të shmangur risqe të mundshme gjatë rritjes së transparencës, udhëzimit dhe kontrollit, në vecanti për përjashtime nga tenderime konkuruese të tilla si emergjencat ekstreme apo siguria kombëtare.

Tenderimi i hapur kontribuon në rritjen e transparencës gjatë procesit. Gjithësesi, një sfidë kryesorre për qeveritë është sigurimi i efikasitetit adminsitrativ dhe për këto arsye metoda e prokurimit mund të adaptohet me llojin e prokurimit në fjalë. Prokurimet, pavarësisht faktit nëse janë apo jo konkurruese, mund të menaxhohen në një kornizë të qartë dhe transparente dhe ti përgjigjen një nevoje specifike.

Për të siguruar procese konkurruese të arsyeshme, qeveritë duhet të sigurojnë rregulla të qarta dhe realiste mbi zgjedhjen e metodës optimale. Kjo zgjedhje mund të qeveriset fillimish nga vlera dhe natyra e kontratës, që është lloji i prokurimit në fjalë (psh. metoda të ndryshme prokurimi duhet të aplikohen për mallrat dhe për shërbimet profesionale të tilla si zhvillimi i aplikacioneve kompjuterike). Ato mund gjithashtu mund të vendosin udhëzime shtesë për zyrtarët për të përdorur lloje të ndryshme procedurash dhe të përshkruar se si ato duhen përdorur. Autoritetet kompetente mund të këshillohen për të përcaktuar metodën optimale të prokurimit për të arritur një rezultat efikas dhe konkurrues në rastet kur numri i furnizuesëve potencial është i limituar dhe ku risku i marrëveshjeve të fshehta është i lartë.

Sigurimi i një niveli loje kërkon gjithashtu që përjashtimet nga tenderimi konkurrues janë të përcaktuar në mënyrë strikte në rregulloret specifike në lidhje me:

- Vlera dhe rëndësua strategjike e prokurimit;

- Natyra specifike e kontratës që rezultojnë në mungesë të konkurrimit të ndershëm të tilla sit ë drejtat e pronësisë;

- Konfidencialiteti i kontratës për të mbrojtur interesat e shtetir; dhe

- Rrethanat përjashtuese, të tilla si emergjencat ekstreme.

Në mënyrë të ngjashme, kur lejohën negociatat, baza e negociatave duhet të jetë e përcaktuar qartë nga rregulloret, në mënyrë që ato mbahen vetëm nën rrethana të vecanta dhe brenda nje kohe te paracaktuar.

146

Edhe pse metoda e prokurimit mund të adoptohet me llojin e prokurimit në fjalë, qeveritë duhet, në të gjitha rastet të maksimizojnë transparencën në tenderimin konkurrues. Për shembull, në rastin e marrëveshjeve kornizë, duhet të sigurohet transaprencë e përshtatshme përgjatë gjithë procesit, duke përfshirë edhe në fazëne dytë që eshtë veçanërisht e prekshme nga korrupsioni. Për më tepër, qeveritë duhet të konsiderojnë vendosjen e procedurave konkurruese te tenderimit, të tilla si emergjencat ekstreme apo siguria kombëtare.

- Transparenca. Tenderimi i kufizuar nuk jusitfikon domosdoshmërisht transparencë më të ulët. Përkundrazi, ai mund të kërkojë më shumë transparencë për të limituar risqet e korrupsionit. Për shembull, në rastet e tenderimit të limituar, kërkesat e një kontrate mund të reklamohen për një periudhë të shkurtër kohore kur ka mundësi që vetëm një furnizues të kryej punën. Kjo munf ti japë furnizuesëve shansin për të provuar që ata janë në gjëndje të përmbushin kërkesat, çka mund të çoj në hapjen e procedurave konkurruese. Ngjashmërisht, amendamentet e kontratës mund të reklamohen përmes përdorimit të teknologjive të reja. Shmangia nga tenderimi konkurrues duhet të justifikohet dhe regjistrohet me shkrim për të siguruar një provë auditimi.

- Udhëzime specifike. Materialet udhëzuese dhe trajnuese, si dhe këshillat, japin shembuj të hapave konkretepër menaxhimin e procedurave jo konkurruese për zyrtarët e prokurimit dhe ata të financës. Kufizimet janë gjithashtu të rëndësishme për përcaktimin e kufijve të qartë. Për shembull, kontrktimi mund të lejohet vetëm sipas kushteve strikte të përcaktuar në kontratë, duke marrë në konsideratë shumën e prokurimit.

- Kontroll shtesë apo i shtrënguar. Përgjegjësia e pavarur e të paktën dy personave në pikat kyçe të vendim marrjes kontribuon në vendimet publike të pavarura. Për më tepër, masa të tjera mund të përdoren, të tilla si shqyrtimi i pavarur në çdo fazë të ciklit të prokurimit, raportimi specific dhe kërkesat e hapjes publike, apo audite të zakonshme për të kontrolluar përputhshmërinë mbi një bazë sistematike.

- Kapacitet i rritur. Aftësitë dhe eksperianca më e mirë e mundshme mund të përfshihet në varësi të vlerësimit të riskqeve potenciale të projektit. Për prokurime të mëdha, vlerësimi i pavarur mund të jetë i nevojshëm përmes një audituesi apo përfshirjes së aksionerëve. Për prokurimet e emergjencave, mund të caktohet një bord i shmangies së risqeve i cili mbledh sëbashku aktorët kryesor- zyrtarë të prokurimit, të kontrollit dhe ekspertë teknikë- për të lejuar drejtim të qartë politikash dhe komunikim të rritur.

Kapaciteti i prokurimit i mundshëm në vend dhe në rast të vendeve pas konflikteve, urgjenca për përmbushjen e nevojave, duhet të merren në konsideratë para prezantimit të këtyre procedurave për shmangien e risqeve të korrupsionit.

147

Rekomandimi 3. Sigurimi që fondet publike përdoren në prokurime publike sipas qëllimit të tyre.

Planifikimi i prokurimit dhe shpenzimet e lidhura me të janë kyçe në pasqyrimin e një pamje aftagjatë dhe strategjike të nevojave të qeverisë. Qeveritë duhet të lidhin prokurimin public me sistemet e menaxhimit financiar publike për të rritur transparencën dhe përgjegjshmërinë si dhe për të përmisuar vlerën e parave. Institucionet vëzhguese të tilla si kontrolli i brendshëm dhe organet e auditit të brendshëm, institucionet e larta të audit apo komitetet parlamentare duhet të monitorojnë menaxhimin e fondeve publike për të verifikuar nevojat që janë të llogaritura në mënyrë të përshtatshme dhe fondet publike të përdorura sipas qëllimeve të tyre.

Sistemet e prokurimit public janë në qëndër të menaxhimit strategjik të fondeve publike për të promovuar vlerën e përgjithshme të parave, si dhe për të parandaluar korrupsionin. Për të pasqyruar nevojat e qeverisë dhe për të dhënë një vështrim strategjik në lidhje me objectivat e qeverisë apo departamentit, planifikimi i prokurimit është një instrument kyç menaxhimi. Planet e prokurimit- të pregatitura përgjithësisht në bazë vjetore- mund të përfshijnë plafikim të buxhetit, të formuluar në bazë vjetore apo shumë vjecare (shpesh si pjesë e një plani të investimit të departamentit), me një përshkrim të detajuar dhe realist të kërkesave për burime financiare dhe njerëzore. Planifikimi kërkon që zyrtarët të trajnohen në mënyrë të përshtatshme gjatë planifikimit, duke përcaktuar dhe përllogaritur kostot e projekteve në mënyrë që ato të jenë të miëkoordinuara dhe të jenë plotësisht të financuara në momentin kur punimet duhet të fillojnë. Planet e prokurimit mund gjithashtu të publikohen për të informuar furnizuesit për mundësitë e ardhme me kusht që ai informacion të lëshohet me kujdes për të shmangur marrëveshje të mundshme të fshehta. Planet specifike të projekteve mund të pregatiten për të blerë mallra dhe shërbime që janë të konsideruara si me vlerë të lartë, strategjike apo komplekse për të vendosur gurë kilometrikë të projektit dhe një strukturim efektiv të pagesave. Raportimi i përformancës mund gjithshtu të kontribuojë në përcaktimin e aktiviteteve të prokurimit me resultate të pritshme, vecanërsiht kur lidhet me shpenzimet shoqëruese.

Prokurimi publik duhet të konsiderohet si një pjesë integrale e menaxhimit pblik financiar dhe për rritjen e transparencës dhe përgjegjshmërisë nga planifikimi i shpenzimeve deri tek pagesa përfundimtare. Transparanca dhe përgjegjshmëria fillon me procesin e buxhetit, me hapjen e plotë të të gjithë informacionit përkatës fiskal në një mënyrë sistematike dhe në kohë. Sistemet elektronike mund të ndihmojnë lidhjne me sistemi e përgjithshëm të menaxhimit financiar për të siguruar që të gjitha aktivitetet e prokurimit janë kryer sipas planeve dhe buxheteve, dhe të gjtiha informacionet e nevojshme mbi prokurimin public është i disponueshmen për tu gjetur. Për të rritur përgjegjshmërinë e zyrtarëve të rangjeve të alrta, raportet fiskale

148

mund të përmbajnë një deklaratë të përgjegjshmërisë nga Minsitri dhe zyrtarët e lartë përgjegjës për prodhimin e raportit. Buxheti duhet të implementohet një një mënyrë të rregullt dhe të parashikueshme me marrëveshjet për ushtrimin e kontrollit dhe hapat e përdorimit të fondeve publike, duke marrë në konsideratë të gjithë kohëzgjatjen e kontratës.

Raportimi i drejtë është thelbësor gjaët proceseve kyçe të menaxhimit për të mbështetur vendimet e investimeve, menaxhimin e aktivit, menaxhimin e kontratës dhe pagesën. Një sistem dinamik i kontrolleve të brendëshme finanicare, duke përfshirë audite të brendëshme, ndihmon në sigurimin e vlefshmërisë së informacionit të dhënë. Buxheti, prokurimi, aktivitetet e verifikimit të projekteve dhe pagesave duhet të izolohen. Këto aktivitete duhet të kryhen nga individë apo subjekte nga funskione të vecanta dhe marrëdhënie të vecanta raportitmi. Sistemet elektronike mund të sigurojnë një mënyrë për të integruar prokurimin me funksionet financiare të menaxhimit ndërsa japin një murë midis individëve, pasi konktakti direkt nuk kërkohet.

Menaxhimi i fondeve publike në prokurim duhet të monitorohet jo vetëm nga auditor të brendshëm por edhe nga institucione të pavarur vëzhgimi, të tilla si Institucione të Larta të Auditimit dhe Komitetet Parlamentare në varësi të kontekstit të vendit. Institcionet e vëzhgimit kanë mundësinë dhe burimet për të ekzaminuar në mënyrë efektive raportet fiskale. Në vecanti, atom und të verifikojnë jo vetëm ligjshmërinë e vendimeve të shpenzimeve por gjithashtu edhe nëse ai është kryer në perputhje me nevojat e qeverisë. Raportet mund të auditohen në bazë të zakonshme nga Istitucionet e larta të Auditimit, në përputhje me praktikat e pranuara të auditimit. Parlamenti mund gjithashtu të luaj një rol në kqyrjen e menaxhimit të fondeve publike në prokurim, vecanërsiht duke shqyrtuar raportet e institucionit të lartë të auditit dhe duke thirrur qeverinë për veprim, aty ku është e nevojshme. Raportet fiskale duhet të bëhen publikisht të disponueshme, për ti mundësuar aksioneët, shoqërine civile dhe publikun e gjërë të monitorojë mënyrën sesi fondet shpenzohen (Shih Rekomandimin 10).

Rekomandimi 4: sigurimi që zyrtarët e prokurimit përmbushin standartet e larta profesionale te njohurive, aftësive dhe integritetit.

Njohja e zyrtarëve të cilët punojnë në fushën e prokurimit public si profesionisht është kritike për rritjen e rezistencës ndaj mosmenaxhimit, humbjeve dhe korrupsionit. Qeveritë duhet të investojnë ne prokurimin public sipas rastit dhe duhet të sigurojnë aftësi të përshtatshme për të tërhequr zyrtarë shumë të kualifikuar. Ato duhet gjithshtu të përditësojnë njohuritë dhe aftësitë e zyrtarëve regullisht për të pasqyruar evoluim rregullator, manaxherial dhe teknologjik. Zyrtarët public duhet të njohin standartet e integritetit dhe të jenë në gjendje të identifikojnë konfliktet potenciale midis interesave të tyre private dhe detyrave publike që mund të influencojnë vendim marrjen publike.

149

Prokurimi public njihet si një profesion strategjik (përvec se një funksioni adminsitrativ) që luan një rol kryesor në parandalimin e mosmenaxhimit, humbjes dhe korrupsionit potencila. Kushtet e përshtatshme të të punësimit public- në terma të shpërblimeve, bonuseve, prespektivave të karrierës dhe zhvillimit personal- ndihmojnë në tërheqjen dhe mbajtjen e profesionistëve shumë të kualifikuar. Kapacitetet duhet gjithashtu të jenë të mjaftueshme për të siguruar që zyrtarët e prokurimit të jenë në gjëndje të përmbushin detyrat e tyre të ndryshme. Mobiliteti në adminsitrim duhet gjithashtu të inkurajohet në masën e mundshme dhe të mbështetet nga trajnimi i përshtatshëm. Politikat e menaxhimit të burimeve njerëzore mund të inkurajojnë shkëmbimet midis sektorëve public dhe privatë për të ndër0fertilizuar talentin dhe di-si tregtare, me kusht që rregullat e shërbimeve publike të përcaktojnë një kornizë të përshtatshme për parandalimin e situatave të konfliktit të interesave, vaçanërisht për punësimin post- publik.

Në dritën e zhvillimeve të reja rregullatore, ndryshimet teknologjike dhe ndërveprimi i rritur me sektorin privat, është thelbësor që një qasje sistematike në mësimin dhe zhvillimin e zyrtarëve të prokurimit public të përdoret për të ndërtuar dhe përditësuar njohuritë dhe aftësitë e tyre. Qeveritë duhet të mbështesin zyrtarët me informacion të përshtatshëm dhe këshilla, përmes udhëzuesëve, trajnimeve, këshillimit si dhe sistemeve të shpërndarjes së informacioneve, bazës së të dhënave dhe rrjetet çka do të ndihmojë në marrjen e vendimeve të informuara dhe do të kontribuojë në një kuptim më të mirë të tregjeve. Për të parandaluar rreziqet e integritetit, udhëzimi është më i rëndësishëm në vende që theksojnë qasjet manaxheriale dhe qe sigurojnë më shumë diskricion dhe fleksibilitet për zyrtarët gjatë praktikës së tyre ditore.

Trajnimi luan një rol të rëndësishëm për të ndihmuar zyrtarët të njohin gabime të mundshme gjatë kryerjes së detyrave të tyre administrative dhe për të përmisuar praktikat e tyre. Programet formale dhe ato në- punë të trajnimit duhet të jënë të disponueshëm për nivelin fillestar si dhe për zyrtarë më me eksperiencë të prokurimit, për tu siguruar që zyrtarët e përfshië në prokurimin publik të kenë të gjitha aftësitë dhe njohuritë e nevojshme për të përmbushur përgjegjësitë e tyre dhe për të qenë koherent me zhvillimet. Për më tepër, programet e certifikimit, të vendosura në bashkëpunim me aksionerët përkatës të tillë si intetitutet apo univeristetet, ndihmojnë në sigurimin se si menaxherët e programit ashtu edhe kontraktorët kanë fituar një nivel të përshtatshëm trajnimi dhe experience. Zyrtarët, si dhe organziatat e furnizuesëve, mund të konsultohen gjatë auditimit të standarteve të prokurimit për tu siguruar që racionalja e politikës është e kuptuar dhe pranuar dhe se standartet mund të zbatohen realisht.

Standartet e integritetit janë një element bërthamë i profesionalizmit, pasi ato influencojnë në sjelljen e përditshme të zyrtarëve të prokurimit dhe kontribuojnë në krijimin e një culture integriteti. Për të parandaluar indikimin e interesave private individuale mbi një vendim marrje publike, zyrtarët duhet të jenë të ndërgjegjshëm mbi rrethanat dhe marrëdhëniet që çojnë tek situatat e konfliktit të interest. Këto situata mund të jenë marrja e dhuratave, përfitime dhe mikpritje, ekzistenca e

150

interesave të tjerë financiar dhe ekoomik, marrëdhënie peronale dhe familjare, filiale të organizatave, apo premtimi për punësim në të ardhmen. Komunikimi i standarteve të integritetit është thelbësor për rritjen e përgjegjshmërisë dhe ndërtimit të kapacitetit të zyrtarëve për të menaxhuar dilemat etike dhe për të promovuar integritetin. Kjo është në mënyrë të barabartë e rëndësishme për menaxherët, zyrtarët e niveleve të larta, si dhe nënpunësve të jashtëm dhe kontraktorëve të përfshirë në prokurim.

Për më tepër, udhëzime të detajuara mund të mundësohen për zyrtarët e përfshurë në prokurimin publik, për shmebull në formën e kodit të drejtimit. Këto udhëzime do të ndihmojnë në mbajtjen e paanësisë në ndërveprimet e tyre me furnizuesit, menaxhimi i konflikteve të interest dhe shmagia e rrjedhjes së informacionit të ndjeshëm.

Rekomandimi 5: vendosja e mekanizmave në vend për të parandaluar risqet e integritetit në prokurimin publik.

Qeveritë duhet të sigurojnë korniza institucionale dhe procedural që ndohmojnë mbrojtjen e zyrtarëve në prokurimin publik kundër influencës së pa drejtë nga politikanët apo zyrtarët e niveleve më të larta. Qeveritë duhet të sigurohen që zgjdhja dhe caktimi i zyrtarëve të përfshirë në prokurimin publik të bazohet mbi vlerat dhe parimet, në veçanti mbi integritetin dhe meritën. Për më tepër, ata duhet të identifikojnë risqet e integritetit për pozicionet e punëve, aktivitetet apo projektet që janë potencialisht të prekshëm. Qeveritë duhet të parandalojnë këto reziqe përmes mekanizmave parandalues që theksojnë një kulture integriteti në shërbime publike të tilla si trajnimi mbi integritetin, deklarimi i pasurive, si dhe paraqitja dhe menaxhimi i konflikteve të interest.

Për të mbrojtur zyrtarët e prokurimit nga influence të padrejta, në vecanti nga ndërhyrjet politike dhe presioni i brendshëm nga zyrtarë më të lartë, organziatat publike duhet të kenë korniza të përshtatshme institucionale dhe procedural, burime të mjaftueshëm për të përmbushur detyrimet dhe politika mbështetëse të burimeve njerëzore. Për shembull, dhënia e garancive për të siguruar që një zyrtar i prokurimit publik mund të apelojë kundër një vendimi të pezullimit të kontributeve ndaj paanshëmrisë së zyrtarit në vendim marrje duke e mbrojtur atë nga influence e padrejtë. Për më tepër, procedurat e përzgjedhjes dhe proceset e paraqitjes së integritetit për zyrtarë të lartë të përfshirë në prokurim rrisin rezistencën ndaj korrupsionit. Kjo është vecanërisht e rëndësishme pasi zyrtarët e lartë kryejnë një rol model në terma të integritetit në marrëdhënien e tyre profesionale me liderat politikë, zyrtarë të tjerë publik dhe qytetarët. Më përgjithësisht, duhet të ketë një angazhim të qartë nga zyrtarët e lartë në amdinistrim për të vendosur shembullin dh epër të dhënë mbështetje të dukshme në luftën kundër korrupsionit.

Nëj ‘hartë rreziku’ e organizatës mund të zhvillohet për të identifikuar pozicionin e zyrtarëve të cilët janë të prekshëm, ato aktivitete ne prokurim ku ngrihet rreziku, dhe projektet e veçanta në risk për shkak të vlerës dhe kompleksitetit të prokurimit. Kjo hart risku mund të zhvillohet në bashkëpunim të ndushtë me zyrtarët e prokurimit.

151

Mbi këtë bazë, sektorët e trajnimit mund të zhvillohen për të informaur zyrtarët rreth risqeve te integritetit dhe masave të mundëshme parandaluese. Furnizuesit mund gjithashtu të lejojnë trajnime integriteti për të rritur ndërgjegjësimin mbi konsiderimet e integritetit in procesin e prokurimit. Për më tepër, procedurat specifike mund të prezantohen për zyrtarë në pozita që janë veçanërisht të prekshme nga korrupsioni, si vlerësimi i rregullt I performancës, paraqitje e detyruar e interesave, pasurive, mikpritjes dhe dhuratave. Nëse informacioni i dhënë nuk vlerësohet në mënyrën e duhur, risqet e integritetit, duke përfshirë konflikte potenciale të interesave, nuk do të identifikohen, zgjidhen apo menaxhohen në mënyrën e duhur. Ky informacion duhet të regjistrohet dhe përditësohet. Procedurat e integritetit duhet të përcaktohen qartazi dhe të komunikohen për zyrtaët e prokurimit dhe aksionerë të tjerë aty ku duhet.

Shmangia e përqëndrimit të zonave kyçe në duart e një individi të vetëm është thelbësor për parandalimin e korrupsionit. Përgjegjësia e pavarur e të paktën dy personave në vendim marrje dhe në proceset e kontrollit mund të marrë formën e nënshkrimeve të dyfishta, kontrollimin e imtësishëm, kontrollin e dyfishtë të pasurive dhe ndarjen e detyrave dhe autorizimin (shih Rekomandimi 3 në lidhje me buxhetin). Në masën e mundëshme, përpunimi dhe regjistrimi i tyre, shqyrtimi i transaksioneve dhe menaxhimi i pasurive të lidhura ndihmon gjithashut në parandalimin e korrupsionit. Një sfidë kyçe me ndarjen e detyrave dhe autorizimin është sigurimi i rrjedhjes së informacionit midis zyrtarëve të menaxhimit, buxhetit dhe prokurimit dhe shmangia e fragmentizimit të përgjegjësive dhe mungesa e një coordinimi të përgjithshëm. Ndarja e detyrave dhe autorizimi duhet të organizaohet në një mënyre realsite në mënyrë që të shmanget krijimi i procedurave të rënda që mund të krijojnë mundësi për korrupsion.

Në varësi të nivelit të riskut, një sistem i shqyrtimit në nivel të shumfishtë dhe miratimi për çështje të caktuaa, përveç se të paturit e një individi me autoritet të vetëm mbi vendim marrjen, mun dtë prezantojë një element të pavarur të procesit të vendim marrjes. Këto shqyrtime mund të fokusohen për shmebul mbi zgjedhjen e strategjive konkurruese dhe jo konkurruese para tenderimit ose mbi amendamente domethënëse të kontratave. Ato mund të kryhen nga zyrtarë të lartë të pavaruar nga prokurimi dhe nga zyrtarë të projektit apo nga një proces i komitetit specific të shqyrtimit të kontratave. Gjithësesi, shqyrtime në nivele të shumfishta shpesh përfshijnë zyrtarë me njohuri më pak të detajuara të prokurimeve individuale dhe mbajnë riskun e përgjegjshmërisë fragmentizuese.

Kontratat e zgjatura tej një periudhe kohore midis zyrtarëve të qeverisë dhe furnizuesëve duhet gjithashtu të shmangen. Rotacioni i zyrtarëve- duke përfshirë aty ku është e mundur përgjegjësi të reja- mund të ruhet për pozicione që janë të ndjeshme ose që përfshijnë lidhje tregtare afatgjata. Gjithësesi, kapaciteti i mjaftueshëm dhe njohuria institucionale duhet të sigurohet në nivel qeveritar me kalimin e kohës. Sistemet elektronike gjithashtu japing një instrument premtues për shmangien e kontratave direkte midis zyrtarëve dhe furnizuesëve potencial dhe për proceset standartizuese. Përdorimi i teknologjive të reja mund të kërkojë masa të

152

kontrollit të sigurisë për menaxhimin e informacionit, të tilla si: përdorimi i kodeve unike të identitetit të përdoruesit për të verifikuar autenticitetitn e cdo përdoruesi të autorizaur; nivele të mirëpërcaktuara të të drejtave të aksesit në kompjutër dhe autoriteti i prokurimit; mbajtja sekret e të dhënave konfidenciale. Në fazat e hershme të procesit, vecanërisht për prokurime me vlerë të ulët duhet të kryhet një analize kosto- përfitim të zgjidhjeve teknike.

Rekomandimi 6: inkurajimi i bashkëpunimit të ngushtë midis qeverisë dhe sektorit privat për të ruajtur standarte të larta të integritetit, veçanërisht në menaxhimin e kontratave.

Qeveritë duhet të caktojnë standarte të larta dhe të sigurojnë përputhshmërinë në të gjithë ciklin e prokurimit, veçanërisht në menaxhimin e kontratës. Qeveritë duhet të regjistrojnë feedbackun mbi eksperiencën me furnizuesit individë për të ndihmuar zyrtarët publik në vendim marrjen në të ardhmen. Furnisuesit potencial duhet gjithashtu të inkurajohen për të marrë hapa vullnetarë për të përforcuar integritetin në mërrëdhënien e tyre me qeverinë. Qeveritë duhet të mirmëmbajnë një dialog me organizatat e furnizuesëve për tu përditësuar me zhvillimet e tregut, për të reduktuar aismetrinë e informacionit dhe për të përmisuar vlerën e parave, veçanërsiht për prokurime me vlerë të lartë.

Qeveritë duhet të përcaktojnë standarte të qarta të integritetit përgjatë të gjithë ciklit të prokurimit duke filluar nga procesi i përzgjedhjes. Përzgjedhja e tenderave duhet të bazohet mbi kritere, të cilat janë të përcaktuar në një mënyrë të qartë dhe objective, nuk janë diskriminuese dhe nuk mund të ndryshohen më pas. Kërkesat mund të vendosen mbi furnizuesit dhe kontraktorët potencial për të dhënë prova të politikave dhe procedurave anti korruptive dhe ti përputhin ato me standartet anti korrupsion. Kjo mund të shoqërohet nga një e drejtë kontraktuale për të përfunduar kontratën në rast të mos- përputhjes. Opsione të ndryshme mund të merren në konsideratë për të llogaritur konsiderimet e integritetit në procesin e përzgjedhjes. Për shembull, furnizues potencial mund të bëjnë deklarime të integritetit në të cilat ato dëshmojnë që nuk ajnë përfshirë në aktivitete korruptive në të shkuarën. Në mënyrë alternative, qeveritë mund gjithashtu të drejtohen nga një shembull duke përdorur “paktet e integritetit” që kërkojnë një anagazhim të përbashkët nga qeveria dhe të gjithë tenderuesit për të parandaluar të gjitha aktet e korrupsionit dhe për të dhënë sanksione në rast shkeljesh.

Informacioni i siguruar nga furnizues potencial ka nevojë të verifikohet dhe të krahasohet me burime të tjera të brendëshme ose të jashtme të informacionit, të tilla si bazat e të dhënave të qeverisë. Baza e të dhënave mund të përfshijë informacion të tillë si përformanca në të klauarën, cmimet dhe mundësisht një list me furnizues që janë përjashtuar nga prokurimet me qeverinë. Për më tepër, furnizuesit duhet të monitorohen nga afër gjatë menaxhimit të kontratës për të mbajtur standarte të larta të integritetit dhe për të siguruar që ata të jenë përgjegjës për veprimet e tyre. Për shembull, aty mund të ketë një një verifikim rigoroz për të identifikuar kontraktorët

153

dhe nënkontraktorët herët gjatë procesit, bazuar në burime të besueshme informacioni, për të shamngur që nënkontraktimi të përdoret si mjet për mashtrimin apo korrupsionin, më përgjithësisht, duhet të mbahet feedback-u mbi eksperiencën me furnizues individë për të ndihmuar zyrtarët publik në vendim-marrjën në të ardhmen.

Është gjithashtu përgjegjësi e sektorit privat për të përforcuar integritetitin dh besimin në marrëdhënien e tij me qeverinë përmes integritetit të kontraktorit dhe besimin në marrëdhënien e tij me qeverinë dhe programet e përputhshëmrisë. Këto programe përfshijnë kode të drejtimit, programe trajnimi mbi integritetin për nënpunësit, procedura të koorporatës për të raportuar mashtrimin dhe korrupsionin, kontrolle të brendëshme, certifikimin dhe auditimin nga një palë e tretë e pavarur. Ata duhet të zbatohen në mënyrë të barabartë për kontraktorët dhe nën-kontraktorët. Vet rregullimi vullnetar mund të ndërmerret nga furnizues individë apo anëtar të të një industrie apo sektori, të cilët angazhohen në adoptimin e masave të integritetit, vecanërsiht duke u angazhuar në marrëveshje anti- korrupsion. Është thelbësore që informacioni të jetë i kujdeshëm dhe i përditësuar për të siguruar efektivitetin e vet-rregullimit vullnetar nga sektori privat.

Një dialog i hapur me organizatat e furnizuesëve ndihmon në përmisimin e vlerës për para duke vendosur pritshmëri të qarta dhe duke reduktuar asimetrinë e informacionit. Për shembull, duke angazhuar përfaqësuesit e sektorit privat në shqyrtim or zhvillim të rregullave të prokurimit dhe politikat e tij ndihmon në sigurimin që standartet e propozuara reflektojnë pritshmëritë e të dyja palëve dhe janë të kuptuara qartazi. Për të theksuar një qasje më strategjike të prokurimit publik, qeveritë mund të japing mundësinë që industria të diskutojë zgjidhje innovative në mënyrë që qeveritë të dinë si operojnë tregjet dhe të punojnë me këto tregje dhe mundësitë që ata krijojnë. Në mënyrë të ngjashme, qeveritë duhet të kryjnë vëzhgime tregu dhe të dialogojnë me sektorin privat për të qënë krah për krahu me furnizuesit, produktet dhe cmimet për mallrat dhe shërbimet.

Ky dialog shtë kritik përgjatë ciklit të prokurimit, nga nevojat e vlerësimit tek menaxhimi i kontratës për të theksuar një marrëdhënie për të besueshme midis qeverisë dhe sektorit privat. Furnizues potencial mund të kenë mundësinë për të kërkuar sqarime para tenderimit, vecanërisht për prokurime me vlerë të lartë, për shmebull në formën e seancave publike për të sqaruar se çka nevojitet. Kjo hapje informaioni duhet të konsiderohet në mënyr të kujdesshme, duke llogaritur risqe të ndryshme të marrëveshjeve të fshehta midis sektorit publik dhe atij privat. Për të sqaruar pritshmëritë dh epër të për ti bërë parapritë keqkuptimeve të mundshme me furnizues potencial, elementet e praktikave të mira përfshijnë përgjigje të përshtatshme ndaj pyetjeve për sqarim dhe disponueshmërinë e bordit të diskutimeve për të parandaluar apo zgjidhur mosmarrëveshje mbi projekte të mëdha. Në rast të përgjigjeve ndaj pyetjeve për sqarim, informacioni duhet ti transmetohet furnizuesëve potencial në mënyrë konsistente për të siguruar një fushë të lojës së luajtjes së nivelit. Bazat për zgjedhjen e fituesit duhet të bëhen publike, duke përfshirë peshimin e dhënë për elemente sasiore të tenderit. Minimalisht, informimet duhet të jepen për

154

tenderuesit të pasuksesshëm me kërkesë në mënyrë që ata të kuptojnë pse propozimet e tyre kanë rënë në terma relativë nga tenderat e tjerë, pa dhënë informacione të ndjeshme komericialisht rreth tenderave të tjerë. Në menaxhimin e kontratës, dialogu midis të dy palëve nevojitet gjithashtu për të mundësuar që problemet të identifikohen dhe të zgjidhen shpejt.

Rekomandimi 7: Siguroni mekanizma specifik për të monitoruar prokurimin publik si dhe për të zbuluar keqdrejtimin dhe aplikoni sanksione sipas rastit.

Qeveritë duhet të vendosin mekanizma për të zbuluar vendimet dhe për të mundësuar identifikimin e parregullsive dhe korrupsionit potencial në prokurimin publik. Zyrtarët e ngarkuar për kontrollin duhet të jenë të ndërgjegjshëm për teknikat dhe aktorët e përfshirë në korrupsion për të lehtësuar zbulimin e keqdrejtimit në prokurimin publik. Në mënyrë për ta lehtësuar këtë, qeveritë duhet gjithashtu të konsiderojnë vendosjen e procedurave për raportimin e keqdrejtimit dhe për të mbrojtur zyrtarët nga masat ndëshkrimore. Qeveritë jo vetëm duhet të përcaktojnë me ligj sanksionet por gjithashtu të japin mjetet që ato të zbatohen në rast shkeljesh në mënyrë efektive, proporcionale dhe në kohë.

Procesi i prokurimit publik duhet të jetë i monitoruar nga afër për të zbuluar parregullsitë dhe korrupsionin. Qeveritë duhet të vendosin mekanizam që ndihmojnë në zbulimin e vendimeve dhe mundësojnë identifikimin e risqeve të mundshme. Kontrollet e menaxhimit, miratimet dhe raportimet janë kyçe për të monitoruar prokurimin publik. Për më tepër, përdorimi i sistemeve elektronike rrit transparencën dhe përgjegjshmërinë ndërsa lejon zyrtarët të përdorin gjykimin e tyre për të arritur vlerën e parave. Për shembull, një se indikatorësh mund të zhvillohet në lidhje më të dhënat ekzistuese kompjuterike për të tërhequr vëmendje për transaksionet që duket se largohen nga normat e vendosura për një projekt. Këta indikatorë, të zhvilluar në bazën e risqeve të identifikuara, mund të mos i komunikohen praktikuesëve të prokurimit për të shmangur influencimin e sjelljes së tyre. Kur një numër indikatorësh fillojnë ‘të shkelin syrin’, procedurat e ndjekjes duhet të nisen nga auditorët për të lehtësuar zbulimin e parregullesive apo praktikave korruptive (shih rekomanimin 8). Aty ku justifikohet, informacioni duhet të sillet në vëmendje të autoriteteve ligj zbatuese për të mundësuar hetime të mundshme.

Zyrtarët e ngarkuar për kontrollin duhet të jenë të ndërgjegjshem mbi teknikat dhe aktorët e përfshirë në korrupsion në prokurimin publik për të lehtësuar zbulimin e keqdrejtitmit, këta zyrtarë mund të ndjekin trajnime të specializuara rregullisht për ti informuar ata rreth teknikave të korrupsionit të përdorura në prokurim. Njohuritë e aktorëve të përfshirë në korrupsion dhe kuprimi i motiveve të tyre të fshehta, si dhe teknikat e përdorura për të kryer marrëveshje korruptive ndihmojnë gjithashtu në zbulimin e korrupsionit potencial. Për shkak të aftësisë së kriminelëve për të ncjerrë teknika të reja, keto séanca trajnimi mund të përditësohen dhe të kruhen në interval të rregullta. Kërkohet gjithashtu asistenca e ekspertëve për të ekzaminuar një aspect të

155

vecantë teknik, financiar apo ligjor të procesit të prokurimit dhe për të mbledhur prova që mund të paraqiten në gjykatë.

Autoritet publike mund gjithashtu të zhvillojne procedura të qarta për të raportuar keqpërdorimin, të tilla si tavolinat e ankesave të brendshme apo një linjë telfokie, një avokat pupillu të jashtëm apo sisteme elektronike të raportimit që mbrojnë anonimatin e individëve që raportojnë keqdrejtimin por që në të njëjtën kohë sqaron pyetjet. Një sfidë kryesore është sigurimi i mbrojtjes së zyrtarëve publik që raportojnë keqdrejtimin. Vecanërisht me mbrojtje ligjore, mrojtje të informacionit privat, anonimatit apo vendosjen e një bordi mbrojtës. Në të njëjtën kohë, vëmendje e vecantë duhet ti kushtohet sigurimit që menaxhimi i ankesave të dokumentohet mirë dhe të jetë i paanshëm për të shmangur dëmtimin e panevojshëm të reputacionit të individëve të ndikuar nga to.

Korrigjimi efektiv, proporcional dhe në kohë, si dhe sanksionet duhet të përcaktohen nga ligji por gjithashtu të aplikohen në mënyrë të përshtatshme në rast të parregullsive, mashtrimit si dhe të korrupsionit pasiv dhe aktiv në prokurimin publik. Qeveritë duhet të zbatojnë saknsionet administrative, civile dhe penale. Korrigjimi dhe sanksionet tradicionale përfshijnë mohimin apo humbjen e kontratës, përgjegjësinë për dëme dhe konfiskimin e tenderit apo obligacionet e performancës. Për më tepër, këto mund të përfshijnë konfiskimin e fitimeve dhe përjashtimin nga kontratat në të ardhmen për të shmangur pjesëmarrjen e aktorëve të sektorit privat në praktikat korruptive. Në lidhje me zyrtarët, korrigjimi, pasojat dhe sanksionet mund të cojnë në sanksione administrative, civile dhe kriminale duke përfshirë konfiskimin e fitimeve. Pasojat administrative mund gjithashtu të ekzistojnë në nivele organizacionale për të dënuar autoritetin kontraktues, për shembull në formën e një gjobe në para në proporcion me vlerën e kontratës.

Përcaktimi i nivelit tëautoritetit për miratimin e shpenzimeve, nënshkrimit dhe miratimit të fazave kryesore, bazuar në një ndarje të përshtatshme detyrash, është thelbësor për ë vendosur një zinxhir të qartë përgjegjësish. Udhëzimet e brendshme duhet të qartësojnë nivelin e përgjegjësisë, njohuritë dhe eksperiencën e kërkuar, limitet financiare korrensponduese dhe detyrimet për të regjistruar me shkrim fazat kryesore në ciklin eprokurimit publik. Në rast të autoritetit të deleguar, është e

Rekomandimi 8: Vendosni një zinxhir të qartë përgjegjësie bashkë me mekanizma efektivë kontrolli.

Qeveritë duhet të vendosin një zinxhr të qartë përgjegjësie duke përcaktuar autoritetin për miratim, bazuar në një ndarje të përshtatshme detyrash, si dhe të detyrimeve për raportim të brendshëm. Për më tepër, rregullsia dhe gjithëpërfshirja e kontrolleve duhet të jetë në mënyrë proporcionale me risqet e përfshira. Kontrollet e brendëshme dhe të jashtme duhet të plotësojnë njëri tjetrin dhe të jenë të koordinuara për të shmangur mungesat dhe për të siguruar që informacioni i prodhuar nga kontrollët në mënyrë sa më të plotë dhe të dobishme të mundshme.

156

rëndësishme përcaktimi i qartë i delegimit të detyrimeve për raportim të brendshëm. Këto procese duhet të nguliten në menaxhimin e përditshëm dhe të mbështetet nga komunikimi dhe trajnimi i përshtatshëm. Menaxherët luajnë një rol të rëndësishëm në drejtim duke dhënë shembuj dhe duke përforcuar integritetin në kulturën e organizatës. Ata janë të ndarkuar të vendosin sandarte të përshtatshme dhe janë përgjegjës për parregullsitë dhe korrupsionin.

Kontrollet e brendëshme të rregullta nga zyrtarët të pavarur nga ata që ndërmarrin prokurimin mund të përshtaten sipas llojit të riskut; këto kontrolle përfshijnë kontrolle financiare, audite të brendëshme apo kontrolle të menaximit. Auditimet e jashtme të aktiviteteve të prokurimit janë të rëndësishme për të siguruar që aktivitetet po kryhen në mënyrën e pritshme. Audited financiare ndihmojnë në zbulimin dhe investigimin e mashtrimit dhe korrupsionit ndërsa auditimet e performancës sigurojnë informacion mbi përfitimet aktuale të prokurimeve dhe sugjerojnë përmisime sistematike. Shqyrtimet e auditeve të performancës jo vetëm që ajnë në përputhje me rregullat e shpenzimeve por gjithashtu edhe me arritjen e objektivave fizike dhe ekonomike të investimeve. Është e rëndësishme të sigurohet që rekomandimet e auditimeve të jashtme të implementohen brenda vonesave të arsyeshme.

Frekuenca e audtitimeve mund të përcaktohet nga faktorë të tillë si natyra dhe masa e risqeve, që do të thotë volume dhe vlera e lidhur, tippet e ndryshme të prokurimit, kompleksiteti, ndejshmëria dhe specifikasiteti i prokurimit 9për shembull për përjashtime të tenderimeve konkurruese). Nuk duhet të ketë prag minimal për kryerjen e auditeve të zakonshme. Për shembull, për prokurime që janë veçanërisht në rrezik, mund të merret në konsideratë përdorimi i një këshilltari ndërshmërie apo një auditues ndërshmërie. Nga njëra anë, këshilltarët e ndershmërisë japing këshilla gjatë prokurimit për të dhënë një nivel të sigurisë së pavarur rreth ndershmërisë dhe qartësisë së procesit. Nga ana tjetër, audituesit e ndershmërisë janë palë të jashtme që janë të angazhuar në verifikimin nëse një aktiviet është kryer në përputhje me praktikat e mira.

Duke qënë se prokurimi publik është subjekt i kontrolleve të ndryshme, duhet ti kushtohet vëmendje sigurimit nëse kontrollet që plotësojnë njëra- tjetrën ajnë të koordinuara me kujdes për të shmangur hapsirat boshe dhe mbivendosjet gjatë kontrolleve. Shkëmbimi sistematik i informacionit midis midis kontrolleve të brendëshme dhe të jashtme duhet të inkurajohet për të maksimizuar përdorimin e informacionit të prodhuar nga kontrolle të ndryshme. Audituesit duhet te raportojnë në mënyrë të përshtatshme tek hetuesit penal për hetime të mëtejshme kur ka dyshime për mashtrim apo korrupsion. Informacioni nga auditimet e jashtme mbi prokurimin duhet të reklamohet për të zbatuar kqyrjen publike. Për më tepër, mund të merret në konsiderate paraqitja publike e kontrolleve të brendëshme.

157

Rekomandimi 9: menaxhimi i ankesave nga furnizues potencial në një mënyrë të rregullt dhe në kohë.

Qeveritë duhet të sigojnë që furnizues potencial kanë akses efektiv dhe në kohë për të shqyrtuar sistemet e vendimeve të prokurimit dhe që këto ankesa janë zgjidhur në mënyrën e duhur. Për të siguruar një shqyrtim të paanshëm, një organ me kapacitet zbatues i cili është i pavarur nga subjektet përkatësetë prokurimit duhet të jap vendime prokurimi dhe të sigurojë zgjidhje të përshtatshme. Qeveritë duhet të marrin në konsideratë themelimin e mekanizmave alternativë të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve për të reduktuar kohën e zgjidhjes së ankesave. Qeveritë duhet të analizojnë përdorimin e sistemeve të shqyrtimit për të identifikuar modelet të cilat firma individuale mund të përdorin për të influencuar tenderat apo ndërprerë ato në mënyrë të padrejtë. Kjo analizë e sistemeve të shqyrtimit duhet të ndihmojë gjithashtu në identifikimin e mundësive për përmisimin e menaxhimit në zonat kryesore të prokurimit publik.

Dhënia e aksesit në kohë për të shqyrtuar mekanizmat kontribuon në sigurimin e drejtësisë së përgjithëshme të procesit të prokurimit. Një sfidë kryesore pëe qeveritë është zgjidhja e ankesave në mënyrë të drejtë ndërsa sigurohet efikasiteti administrative, që do të thotë shpërndarja e mallrave dhe shërbimeve për qytetarët në kohë. Vendimet që mund të sfidohen duhet të përfshinë jo vetëm vendimin e dhënies por gjithashtu edhe vendimet ne fazat para dhe pas dhënies, të tilla si zgjedhje e metodës së prokurimit apo interpretimi i klauzolave të kontratës gjatë menaxhimit të kontratës. Për të mundësuar zgjidhjen në kohë të ankesave, mund të përdoret një gamë masash, psh:

- Përdormi i prokurimit në internet (e-procurement), aty ky është e mundur, për tu siguruar që informacioni mbi dhëniet është komunikuar në mënyrën e duhur për të gjithë tenderuesit dhe se ka një vonesë të arsyeshme për të sfiduar vendimin.

- Sigurimi i zgjidhjeve për të sfiduar vendimin në fazat e hershme të procesit, të tilla si qëndrimi anash vendimit të dhënies, përdorimi i një përiudhe të qëndrimit pezull për sfidimin e vendimit midis dhënies dhe fillimit të kontratës, apo vendimi për të pezulluar përkohësisht vendimin e dhënies aty ku është e përshtatshme. Në të gjitha rastet, një periudhë e mjaftueshme kohore për të pregatitur dhe dorëzuar një sfidë duhet të jepet për tenderuesit e pasuksesshëm.

- Shqyrtimet mund gjithashtu të lejohen gjatë menaxhimit të kontratës dhe pas përfundimit të kontratës për një kohë të arsyeshme në mënyrë që të pretendohen dëmtimet.

Për të siguruar paanshmërinë e mekanizamve të shqyrtimit, vendimet e shqyrtimit duhet të jepen nga një organ me kapacitet zbatues që është i pavarur nga subjektet prokuruese. Si fazë e parë, furnizuesit potencial duhet të kënë një mundësi për të

158

dorëzuar ankesat e tyre tek autoriteti prokurues në mënyrë që të parandalojnë konfrontimin dhe kostot e një shqyrtimi thuajse ligjor apo ligjor. Zyrtarët që marrin pjesë në shqyrtim duhet të jënë të sigurt nga influencat e jashtme. Vendimet e tyre mund gjtihashtu të botohen, mundësisht në internet. Në të gjitha rastet furnizuesit potencial duhet të jenë në gjëndje të referojnë tek një organ apeli- administrative apo/ dhe ligjor- për të shqyrtuar vendimet përfundimtare tek autoriteti prokurues.

Zgjidhja efikase dhe në kohë e ankesave është thelbësore për drejtësinë e prokurimit publik. Qasje të ndryshme mund të përdoren për të siguruar zbatimin e rregullave të prokurimit brenda një vonese të arsyeshme. Për shembull, duke përdorur një organ shqyrtimi me njohuri profesionale specifike në menaxhimin e ankesave mund të zbatohet legjitimiteti i vendimeve dhe të reduktohet koha e zgjidhjes së ankesave. Në mënyrë të ngjashme, mekanizma alternativë të zgjidhjes mund të vendosen për të inkurajuar zgjidhjen efektive të problemeve dhe për të parandaluar shqyrtime formale.

Së fundmi, përdorimi i sistemeve të shqyrtimit mund të analizohet për të identifikuar mundësitë për përmisimin e menaxhimit në zonat kyce të prokurimit publik si dhe modelet që firma individuale mund të përdorin për të ndërprerë apo influencuar në mënyrë të padrejtë tenderat. Për më tepër, rastet e presionit të padrejtë mbi zyrtarët nga firma individuale, të tilla si frikësimi apo kërcënimi për dëmtim fizik, duhen të shqyrtohen dhe menaxhohen nga afër.

Zgjidhjet e përshtatshme duhet të jenë të disponueshme për tenderues, të tilla si masat e brendëshme, anulimi i kontratave të lidhura, dëmtimet dhe gjobat. Organi I shqyrtimit mund të ketë autoritetin e përcaktimit dhe të zbatimit te masave të brendëshme, të tilla si vendimi për të mos e vazhduar procedurën, marrjen në konsideratë të interest publik. Organi i shqyrtimit duhet të ketë autoritetin për të zbatuar zgjidhjet përfundimtare për të korrigjuar veprimet e papërshtatshme të agjensisë prokuruese dhe të zbatojë sanksione sipas rastit, në vecanti anullimin e kontratave të lidhura. Furnizuesit potencial mund të kompensohen për humbjen apo dëmtimet e shkaktuara, jo vetëm përmes rimbursimit të kostove të tenderit por gjithashtu edhe përmes humbjes së fitimit të munguar. Gjobat mund të aplikohen për të detyruar autoritetet kontraktuese të aderojnë në mënyrë strikte tek detyrimet e tyre ligjore.

159

SHKURTIME

APP – AGJENSIA E PROKURIMIT PUBLIK

PPP – PARTNERITET PUBLIK – PRIVAT

BE – BASHKIMI EUROPIAN

LPP – LIGJI PER “PROKURIMIN PUBLIK”

AK – AUTORITETI KONTRAKTOR

OE – OPERATORI EKONOMIK

GJED – GJYKATA EUROPIANE E DREJTESISE

UNICITRAL – UNITED NATIONS COMMISION ON INTERNATIONAL TRADE LAW (KOMISIONI I KOMBEVE TE BASHKUARA PER TE DREJTEN NDERKOMBETARE TREGTARE)

OECD – ORGANISATION FOR ECONOMIC CO-OPERATION AND DEVELOPMENT (ORGANIZATA PER BASHKEPUNIM EKONOMIK DHE ZHVILLIM)

VKM – VENDIM I KESHILLIT TE MINISTRAVE

UKM – UDHEZIM I KESHILLIT TE MINISTRAVE

MSA – MARREVESHJA E STABILIZIM- ASOCIIMIT

160

BIBLIOGRAFIA

Aspekte të së drejtës së biznesit në Shqipëri – Argita Malltezi, Jonida Rystemaj, Lealba Pelinku (Medisprint), 2013

Çështja C-231/03 Consorzio Aziende Metano ("Coname") v Padania Acque SpA ("Coname") [2005] ECR 1-7287

Çështja C-234/89 Komisioni kundë Danimarkës [1993] ECR 1-3353

Fighting corruption and promoting integritz in public procurement – OECD Publishing (2005),

Impact of European union Public Procurement Legislation on the Albanian procurement system – Reida Kashta (2015),

International handbook of public procurement-Kh v.Thai-CRC press Introduction to risk management in the Public Procurement of Innovation –

Procurement of Innovation Platform,Supported by the European Commission Kontratat Adminstrative ne te Drejten Shqiptare –Erajd Dobjani, Tirane 2015 Ligjit nr.9643 date 20.11.2006 "Per prokurimin publik" i ndryshuar

Manual mbi prandalimin e konfliktiti të interesit ne prokurimet publike-pergatitur nga ILDKP dhe QSHKE- shtepia botuse Dituria

OECD principles for integrity in public procurement – ISBN 978-92-64-05561-2 (OECD 2009)

Përmirësimi i cilësisë së shërbimeve publike nëpërmjet partnertetit publik privat – David Likmeta

Prokurime Publike – Ma.Aneta Mostrova, Shkup 2011

Prokurimi public, reformat dhe sfidat,Vera Ndecaj (artikull Shekulli online) Public procurement:principles,categories and methods-Jorge Lynch Raporti vjetor 2010, Agjensia e Prokurimit publik Raporti vjetor 2011, Agjensia e Prokurimit publik Raporti vjetor 2012, Agjensia e Prokurimit publik Raporti vjetor 2013, Agjensia e Prokurimit publik Raporti vjetor 2014, Agjensia e Prokurimit publik Revista Shqiptare Social-ekonomike-Qëndra Shqiptare për Kërkime Ekonomike,

Artikulli "Prokurimi Elektronik një arritje e prokurimit publik Shqiptar",Ejona Bardhi,Prill-Qershor 2014

Roli dhe zhvillimi i E-gov në Shqipëri-Departamenti i administratës publike, Revista nr.,korrik 2010

Sistemi I prokurimit public në Shqipëri – një prezantim I shkurtër dhe pyetjet më të shpeshta rreth tij – Klodiana Cankja, Ma Reida Shahollari- dldp, inter cooperation, Swiss cooperation office Alabania, Tiranë 2009

Strategjia ndërsektoriale kundër korrupsionit 2015-2020

The purpose and future direction of public procurement regulation-Steen bruun-Nielsen

161

The role of transparency in Preventing Corruption in Public Procurement:Issues for consideration – Janos Bertok, Fighting corruption and promoting Integrity in Public Procurement- OECD Publishing ,2015

Trajnim në prokurimin publik për vendet përfituese nga IPA Trajnim ne prokurimin publik per vendet perfituese nga IPA-OECD 2010

DIREKTIVA

Direktiva 71/305/KE për kontratat e punëve publike Direktiva 77/62/KE për kontratat e furnizimeve publike Direktiva 88/295/KE për mallrat Direktiva 89/665/KE për mjetet/procedurat e ankimit në sektorin publik Direktiva 92/13/KE për mjetet/procedurat e ankimit në sektorin e shërbimeve Direktiva 90/531/KE për dhënien e kontratave të punëve publike, mallrave dhe

të shërbimeve nga entet që operojnë në sektorin e shërbimeve. Direktiva 92/50/KE për kontratat e shërbimeve publike (jo të lidhura me

ndërtimin) Direktiva 2004/18/KE për prokurimet në sektorin klasik

VENDIME TË KËSHILLIT TË MINISTRAVE

Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 400 i 17 Nëntorit 1990 “Mbi blerjen dhe realizimin e shërbimeve jashtë sektorit shtetëror”.

Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 467 më 17 Gusht 1993 “Mbi procedurat për prokurimin me fondet publike”.

Vendim I Këshillit të Ministrave, nr.1, dt.10.01.2007 “Rregullat mbi Prokurimin Publik”.

LIGJI

Nr. 9643, datë 20.11.2006, ndryshuar me Ligjin Nr. 9800, datë 10.09.2007, Ligjin Nr. 9855, datë 26.12.2007, Ligjin Nr. 10170, datë 22.10.2009, Ligjin Nr.10 309, datë

22.07.2010, Ligjin Nr. 22/2012, Ligjin Nr. 131/2012, dhe Ligjin Nr. 182/2014

“PËR PROKURIMIN PUBLIK”

Në mbështetje të neneve 78 e 83 pika 1 të Kushtetutës, me propozimin e Këshillit të Ministrave,

KUVENDI

I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË

VENDOSI:

KREU I

DISPOZITA TË PËRGJITHSHME

Neni 1

Objekti dhe qëllimi

1. Objekt i këtij ligji është përcaktimi i rregullave që zbatohen për prokurimet e mallrave, të punëve dhe të shërbimeve nga autoritetet kontraktore.

2. Qëllimi i këtij ligji është:

a) të rrisë efiçencën dhe efikasitetin në procedurat e prokurimit publik, të kryera nga autoritetet kontraktore;

b) të sigurojë mirëpërdorim të fondeve publike dhe të ulë shpenzimet procedurale;

c) të nxisë pjesëmarrjen e operatorëve ekonomikë në procedurat e prokurimit publik;

ç) të nxisë konkurrencën ndërmjet operatorëve ekonomikë;

d) të sigurojë një trajtim të barabartë dhe jodiskriminues për të gjithë operatorët ekonomikë, pjesëmarrës në procedurat e prokurimit publik;

dh) të sigurojë integritet, besim publik dhe transparencë në procedurat e prokurimit publik.

Neni 2

Parimet e përzgjedhjes

Përzgjedhja e fituesve të kontratave publike realizohet në përputhje me këto parime të përgjithshme:

a) mosdiskriminim dhe trajtim i barabartë i ofertuesve ose kandidatëve;

b) transparencë në procedurat e prokurimit;

c) barazi në trajtimin e kërkesave dhe të detyrimeve, që u ngarkohen ofertuesve ose kandidatëve.

Neni 3

Përkufizime

Për qëllim të këtij ligji, termat e mëposhtëm kanë këto kuptime:

1. “Procedurat përzgjedhëse të prokurimit” janë procedurat e ndërmarra nga autoritetet kontraktore për përzgjedhjen e fituesve për kontratat publike për mallra, punë dhe shërbime.

2. “Kontratat publike” janë kontratat me shpërblim, të lidhura nëpërmjet shkëmbimit të komunikimit me shkrim, ndërmjet një apo më shumë operatorëve ekonomikë dhe një ose më shumë autoriteteve kontraktore, që kanë si objekt kryerjen e punimeve, furnizimin e mallrave dhe shërbimeve, në përputhje me këtë ligj. 1

2/1. “Kontratat sektoriale” janë kontrata publike, të lidhura nga autoritetet kontraktore, që veprojnë në sektorët e shërbimit ujor, energjetik, të transportit dhe atij postar, ndërmjet një apo më shumë operatorëve ekonomikë, që kanë si qëllim kryerjen e veprimtarive, të përcaktuara në nenin 58/1 të këtij ligji.2

3. “Kontratat e konsulencës” janë kontratat për shërbime publike3 konsulence, të një natyre intelektuale dhe këshilluese, duke përjashtuar llojet e tjera të shërbimeve, ku mbizotërojnë aspektet fizike të veprimtarisë.

4. “Fondet publike” janë:

a) çdo vlerë monetare e Buxhetit të Shtetit, e përcaktuar për përdorim në prokurimet publike;

1 Fjalia e dytë e kësaj pike është shfuqizuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 2 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 3 Shtuar me ligjin nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”.

b) çdo vlerë monetare e buxhetit vendor, e përcaktuar për përdorim në prokurimet publike;

c) fonde ndihme ose kredi, të dhëna nga donatorë të huaj, sipas një marrëveshjeje ndërkombëtare, në të cilën kërkohet zbatimi i procedurave të këtij ligji;4

ç) të ardhura nga shteti, ndërmarrjet lokale, shoqëritë tregtare dhe entet e tjera, ku shteti zotëron shumicën e aksioneve ose të kapitalit.

5. “Kontratat publike për shërbime” janë kontratat publike që kanë objekt kryerjen e shërbimeve. Kontrata publike, që ka si objekt mallra dhe shërbime, vlerësohet si “kontratë publike për shërbime”, nëse vlera e shërbimeve në kontratë tejkalon atë të mallrave në të njëjtën kontratë. Kontratat publike, që kanë objekt shërbimet, por që përfshijnë edhe punime të lidhura në mënyrë dytësore me objektin kryesor të kontratës, vlerësohen “kontrata publike për shërbime”.

6. “Kontrata publike furnizimi” janë kontratat publike, që kanë objekt blerjen, blerjen me pjesë ose me këste, qiranë me ose pa mundësi blerjeje të mallrave. Një kontratë publike, që ka objekt furnizimin me mallra dhe që përfshin në mënyrë dytësore edhe vendosjen dhe instalimin, vlerësohet si “kontratë publike furnizimi”, nëse vlera e mallrave e tejkalon vlerën e vendosjes apo instalimit.

7. “Mall” është çdo gjë materiale me vlerë ekonomike.

8. “Kontratat për punë publike” janë kontratat publike, që kanë objekt realizimin, projektimin dhe realizimin e punimeve apo të punës ose realizimin me çfarëdo mjeti të një pune, që përputhet me kërkesat e përcaktura nga autoriteti kontraktor.

8/1. “Marrëveshje kuadër” quhet një marrëveshje ndërmjet një apo më shumë autoriteteve kontraktore dhe një a më shumë operatorëve ekonomikë, qëllimi i së cilës është të vendosë kushtet e kontratave, që do të prokurohen gjatë një periudhe të caktuar kohore, veçanërisht ato që kanë lidhje me çmimin dhe, aty ku është e përshtatshme, me sasitë e parashikuara”.5

9. “Punim” është përfundimi i ndërtimit ose i veprave civile, që përmbushin një funksion ekonomik ose teknik.

10. “Sistem dinamik blerjeje” është një procedurë, tërësisht elektronike, blerjeje mallrash të zakonshme në treg, që përmbushin kërkesat e autoritetit kontraktor, me afat të kufizuar dhe e hapur për çdo operator ekonomik, që përmbush kriteret e përzgjedhjes e që paraqet një ofertë në përputhje me specifikimet.

11. “Blerje elektronike” është procesi që përfshin një mënyrë elektronike për paraqitjen e çmimeve të reja, të ndryshimeve dhe/ose vlerave të reja mbi elemente të veçanta të ofertës dhe që kryhet pas vlerësimit paraprak të ofertave, duke i klasifikuar ato nëpërmjet metodave të vlerësimit automatik. Disa lloje kontratash shërbimi dhe disa lloje kontratash

4 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 5 Ndryshuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

pune, që kanë si objekt kryesor punën intelektuale, nuk mund të jenë objekt i blerjes elektronike.

12. “Kontraktues”, “furnizues” dhe “sipërmarrës i shërbimit” është çdo person fizik, juridik apo ent publik ose grup personash dhe/ose organesh të tilla, që ofrojnë në treg sipërmarrjen e një ose disa punëve, furnizimin me mallra ose shërbime.

13. “Operatorë ekonomikë” janë të gjithë kontraktuesit, furnizuesit dhe sipërmarrësit e shërbimeve, pa bërë dallim ndërmjet tyre.

a) “Ofertues” është operatori ekonomik, që paraqet një ofertë në një prokurim publik.

b) “Kandidat” është operatori ekonomik, që kërkon të ftohet në një procedurë të kufizuar ose të negociuar prokurimi publik.

14. “Autoritet kontraktor” është çdo ent, që i nënshtrohet këtij ligji për zbatimin e kontratave të tij publike. Këto ente janë:

a) institucionet kushtetuese, institucionet e tjera qendrore, institucionet qendrore të pavarura dhe njësitë e qeverisjes vendore;

b) çdo ent:

i) themeluar për të ndjekur një interes të përgjithshëm dhe me karakter joekonomik apo tregtar;

ii) i cili ka personalitet juridik;

iii) i financuar kryesisht nga shteti, autoritetet rajonale apo vendore, ose nga ente të tjera publike apo i administruar prej tyre ose me një bord administrativ, manaxherial apo mbikëqyrës, ku më shumë se gjysma e anëtarëve të tyre emërohen nga shteti, autoritetet rajonale ose vendore apo nga entet e tjera publike;

c) organizatat e formuara nga një ose disa nga këto autoritete apo nga një ose disa nga këto organe publike;

ç).6

14/1. “Autoritet kontraktor” është edhe: a) çdo autoritet kontraktor, siç është përcaktuar në pikën 14, kur ai kryen secilën prej veprimtarive të parashikuara në nenin 58/1të këtij ligji;

b) sipërmarrja publike, nëse kontrata shpallet fituese për qëllime të ushtrimit të secilës prej veprimtarive të parashikuara në nenin 58/1. Për qëllim të kësaj dispozite, “sipërmarrje publike” është çdo sipërmarrje, mbi të cilën autoritetet kontraktore, të parashikuara në pikën 14, mund të ushtrojnë, drejtpërdrejt apo tërthorazi, një ndikim dominues, për shkak të pronësisë që kanë mbi të, pjesëmarrjes së tyre financiare në të apo nëpërmjet rregullave që e qeverisin atë. Ndikim dominues vlerësohet kur autoritetet 6 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

kontraktore, të renditura në pikën 14, drejtpërdrejt apo tërthorazi, në lidhje me një sipërmarrje:

i) kanë shumicën e kapitalit të nënshkruar të sipërmarrjes; ose; ii) kontrollojnë shumicën e votave të lidhura me aksionet e lëshuara prej

sipërmarrjes; ose iii) mund të emërojnë më tepër se gjysmën e trupit administrativ, menaxherial apo

mbikëqyrës të autoritetit; c) çdo ent tjetër, që nuk është përmendur në shkronjat “a” e “b” , kur kryen njërën prej veprimtarive të parashikuara në nenin 58/1 të këtij ligji ose kryen një kombinim të tyre, mbështetur në të drejtat e veçanta apo ekskluzive, të dhëna nga një autoritet përgjegjës.”7 15. “Të drejta të veçanta apo ekskluzive” janë të drejtat e dhëna nga një autoritet përgjegjës i Republikës së Shqipërisë nëpërmjet dispozitave legjislative, rregullatore apo administrative, efekti i të cilave është të kufizojë ushtrimin e veprimtarive të parashikuara në nenin 58/1 të këtij ligji, për një apo më shumë ente, e që ndikojnë në mënyrë të ndjeshme në aftësinë e enteve të tjera për të kryer atë veprimtari.”8

16. “Organ qendror blerës” është autoriteti kontraktor, i cili:

a) siguron për autoritetet kontraktore mallra dhe/ose shërbime;

b) përzgjedh fituesit për kontrata publike për punime, mallra ose shërbime, të caktuara për autoritetet kontraktore.

17. “Procedurë e hapur” është procedura, përmes së cilës çdo operator ekonomik i interesuar mund të dorëzojë një ofertë.

18. “Procedurë e kufizuar” është procedura, përmes së cilës çdo operator ekonomik mund të kërkojë të marrë pjesë, por vetëm operatorët ekonomikë të përzgjedhur nga autoriteti kontraktor mund të dorëzojnë oferta.

19. “Procedurë me negocim” është procedura, përmes së cilës autoriteti kontraktor i përzgjedh vetë operatorët ekonomikë dhe negocion kushtet e kontratës me një ose më shumë prej tyre.

20. “Kërkesë për propozim” është procedura, me anë të së cilës autoriteti kontraktor kërkon oferta nga një numër i kufizuar operatorësh ekonomikë të përzgjedhur prej tij, por pranon edhe oferta të paraqitura nga operatorë të tjerë ekonomikë, të interesuar9.

21. “Konkurs projektimi” është procedura, përmes së cilës autoriteti kontraktor përzgjedh me anë të një jurie, me konkurs, një studim ose projekt, që ka vetëm natyrë estetike.

22. “Komunikimi me shkrim” është çdo shprehje që përbëhet nga fjalë ose shifra, të cilat mund të lexohen, kopjohen dhe komunikohen, përfshirë edhe informacionet, që transmetohen ose ruhen në mënyrë elektronike. 7 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 8 Ndryshuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 9 Riformuluar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

23. “Mënyrë elektronike” është përdorimi i pajisjeve elektronike për përpunimin dhe ruajtjen e të dhënave (përfshirë këtu edhe përpunimin dixhital) që transmetohen, jepen e merren përmes kabllove, radios, mjeteve optike ose çdo mjeti tjetër elektromagnetik.

24. “Rregullat e prokurimit” janë aktet nënligjore të nxjerra nga Këshilli i Ministrave në zbatim të këtij ligji.

25. “Buletini i Njoftimeve Publike” është botimi ku publikohen prokurimet publike të nxjerra nga Agjencia e Prokurimit Publik dhe njoftime të tjera publike.

26. “Dokumentet e tenderit” janë dokumentet, që autoriteti kontraktor ua vë në dispozicion kandidatëve dhe ofertuesve të mundshëm për përgatitjen e ofertave.

27. “Informacion” është dokumenti dhe informacioni për procedurat që, sipas kërkesës, i vihen në dispozicion çdo ofertuesi apo kandidati, i cili kundërshton një ose më shumë vendime të autoritetit kontraktor të marra gjatë procedurave të prokurimit. Dhënia e informacionit mund të kufizohet deri në atë masë që nevojitet për të përmbushur detyrimet e fshehtësisë apo të masave të sigurisë.

28. “Kufi monetar” është vlera monetare, sipas së cilës, në përputhje me këtë ligj apo me rregullat e prokurimit publik, përcaktohet procedura e prokurimit që do të përdoret nga autoriteti kontraktor.

29. “Shërbime postare” quhen ato shërbime, që kanë të bëjnë me zhdoganimin, klasifikimin, përcaktimin e itinerareve dhe dorëzimin e artikujve postarë.10 30. “Artikull postar” është çdo artikull i adresuar në formën e tij përfundimtare, në të cilën do të transportohet, pavarësisht peshës. Përveç artikujve të korrespondencës, artikuj të tillë përfshijnë, për shembull, edhe librat, katalogët, gazetat, periodikët dhe pakot postare, me mallra, me apo pa vlerë tregtare, pavarësisht peshës.”11

Neni 4

Fusha e zbatimit

Ky ligj zbatohet për të gjitha procedurat e prokurimit publik, me përjashtim të rasteve të parashikuara në nenet 5, 6, 7, 8 e 9 të këtij ligji12.

Neni 5

Prokurimet për mbrojtjen kombëtare

10 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 11 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 12 Hiqen fjalët “dhe ato që rregullohen me ligj tjetër” me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

1. Ky ligj zbatohet për të gjitha procedurat e prokurimit në fushën e mbrojtjes kombëtare, me përjashtim të rasteve të parashikuara në pikën 2 të këtij neni.

2. Dispozitat e këtij ligji nuk zbatohen në rastet e mëposhtme:

a) kur autoriteti kontraktor rrezikon të botojë të dhëna, që mund të cenojnë interesat thelbësorë të sigurisë kombëtare;

b) për blerjen e armëve, të municioneve dhe materialeve luftarake e të shërbimeve të lidhura me to. Ky përjashtim nuk duhet të ndikojë negativisht në konkurrencën e lirë për produktet që nuk u shërbejnë qëllimeve të mirëfillta ushtarake;

c) në raste të veçanta, të shkaktuara nga fatkeqësi natyrore, konflikte të armatosura, operacione luftarake, stërvitje ushtarake dhe pjesëmarrje në misione ushtarake jashtë shtetit.

Neni 6

Kontratat sekrete, kontratat që kërkojnë masa të veçanta sigurie dhe kontratat që diktohen nga interesa thelbësorë të shtetit13

Ky ligj nuk zbatohet në përzgjedhjen e fituesve të kontratave publike, në rast se zbatimi i tyre kërkon masa të veçanta sigurie, në përputhje me aktet ligjore dhe nënligjore, në fuqi, ose në rast se një gjë e tillë diktohet nga interesat thelbësorë të shtetit.

Neni 7

Përjashtimet e veçanta

Ky ligj nuk zbatohet në kontratat e shërbimit publik për:

a) blerjen ose qiranë me çdo mjet financiar të pasurive të paluajtshme apo të të drejtave mbi to. Bëjnë përjashtim kontratat për shërbime financiare, të lidhura në atë çast, para ose pas kontratës së blerjes ose të qirasë së çdo forme, të cilat i nënshtrohen këtij ligji;

b) blerjen, zhvillimin, prodhimin, bashkëprodhimin e programeve ose të reklamave për transmetimin nga operatorët radiotelevizivë ose botimin në median e shkruar dhe për kontratat për kohë transmetimi;

c) shërbimet e arbitrazhit, pajtimit, avokatëve të caktuar kryesisht, si dhe ekspertizës për nevoja të procedimit penal, rregulluar sipas Kodit të Procedurës Penale;14

ç) shërbimet financiare për shitjen, blerjen apo transferimin e titujve ose instrumenteve të tjera financiare, veçanërisht veprimet e autoritetit kontraktor për akumulimin e vlerave monetare apo të kapitalit, si dhe shërbimet e bankës qendrore;

13 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 14 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

d) shërbimet e kërkimit dhe të zhvillimit, rezultatet e të cilave shfrytëzohen nga të gjithë, përveç rasteve kur përfitimet i shkojnë vetëm autoritetit kontraktor për përdorimin prej tij për çështjet e brendshme dhe me kusht që shërbimi i kryer të paguhet plotësisht nga ky autoritet kontraktor.

dh) shërbimet e parashikuara në nenet 58/3, 58/4, 58/5, 58/6, 58/7 të kreut V/1 “Zhvillimi i procedurave për kontratat sektoriale.”15

e) 16 kontratat e punësimit.

Rastet përjashtimore, sipas shkronjave “a” deri në “e”17 të këtij neni, rregullohen me akte të tjera ligjore ose nënligjore.

Neni 8

Detyrimet ndërkombëtare

Në rast se ky ligj bie ndesh me një detyrim që shteti ka në bazë të një marrëveshjeje me një ose më shumë shtete të tjera apo me një organizatë ndërkombëtare, atëherë zbatohen dispozitat e marrëveshjes në fjalë. Në të gjitha rastet e tjera, procedurat e prokurimit publik i nënshtrohen këtij ligji.

Neni 9

Kontratat e shërbimit, të shpallura fituese në bazë të së drejtës ekskluzive.

Ky ligj nuk zbatohet për kontratat e shërbimit publik, të lidhura nga një autoritet kontraktor me18 një autoritet tjetër kontraktor ose bashkim autoritetesh kontraktore, bazuar në një të drejtë ekskluzive, që ata gëzojnë sipas legjislacionit në fuqi.

Neni 10

Shërbimet e konsulencës.

Shërbimet e konsulencës shpallen në përputhje me procedurat e parashikuara në këtë ligj dhe në rregullat e prokurimit publik.

Neni 11

Blerja e përqendruar

1. Kur më shumë se një autoritet kontraktor ka nevojë për të njëjtat mallra, punime apo shërbime, atëherë ata, nëse marrin një vendim të tillë, mund:

15 Ndryshuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 16 Shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 17 Zëvendësuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 18 Parafjala “për” zëvendësohet me parafjalën “me” me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik”.

a) t’i ngarkojnë njërit prej tyre detyrën e prokurimit të këtyre mallrave, punimeve apo shërbimeve, në emër të të tjerëve;

b) ta udhëzojnë organin qendror blerës, të krijuar në përputhje me rregullat e prokurimit, të kryejë procedurat përkatëse të përzgjedhjes së fituesit të kontratës.

2. Autoriteti kontraktor mund t’i kërkojë organit qendror blerës të kryejë një procedurë të caktuar të përzgjedhjes së fituesit ose një sërë procedurash të tilla në emër të tij, kur blerja e përqendruar do të ishte më e leverdishme për shkak të rritjes së sasisë së kërkuar për furnizimet me mallra të ngjashme dhe kushte të ngjashme sipas tregut.

Në kryerjen e procedurave të përzgjedhjes së fituesit, organi qendror blerës zbaton dispozitat e këtij ligji.

3. Këshilli i Ministrave, me kërkesën e një autoriteti kontraktues ose me nismën e vet, mund të ngarkojë për procedura të veçanta prokurimi një autoritet tjetër kontraktues si organ qendror blerës.

Neni 11/1

Marrëveshja publike kuadër19

KREU II

ORGANIZIMI I PROKURIMIT PUBLIK

Neni 12

Përgjegjësia e autoritetit kontraktor

1. Autoriteti kontraktor është përgjegjës për prokurimin e fondeve publike20, në përputhje me dispozitat e këtij ligji dhe të akteve nënligjore, të nxjerra në zbatim të tij.

2. Autoriteti kontraktor duhet të mbajë procesverbale dhe dokumentacion të plotë për procedurat e kryera në përcaktimin e fituesit të kontratës, në mënyrë të tillë që të lejojnë kontrollin e zbatimit të ligjit.

Për çdo procedurë prokurimi, procesverbalet duhet të përmbajnë, të paktën, këto të dhëna: a) një përshkrim të shkurtër të mallrave, punëve ose shërbimeve, që do të prokurohen, ose të nevojës për prokurim, për të cilën autoriteti kontraktor ka vendosur nisjen e procedurës; b) arsyet për zgjedhjen e një procedure të caktuar;

19 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 20 Hiqen fjalët “që i janë vënë në dispozicion” me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

c) një përmbledhje të të gjitha kërkesave për sqarim për dokumentet e tenderit, përgjigjet e dhëna për këto kërkesa, si dhe një përmbledhje të të gjitha korrigjimeve të bëra në këto dokumente; ç) emrat dhe adresat e ofertuesve që kanë dorëzuar oferta, emrin dhe adresën e ofertuesit, nëse ka një të tillë, oferta e të cilit është përcaktuar si fituese, si dhe vlerën e kontratës; d) mënyrën e kualifikimit të ofertuesve ose kandidatëve apo të mungesës së tyre; dh) vlerën ose mënyrën e përllogaritjes së vlerës dhe një përmbledhje të kushteve të tjera thelbësore për çdo ofertë dhe kontratë prokurimi; e) një përmbledhje të vlerësimit dhe të krahasimit të ofertave; ë) në rast të refuzimit të të gjitha ofertave, sipas nenit 24 të këtij ligji, deklaratën dhe arsyet e këtij refuzimi; f) për rastin kur një ofertë është refuzuar për shkaqe të parashikuara në nenin 47 të këtij ligji; g) një përmbledhje të ankesave dhe të zgjidhjes së tyre.21

3. Autoriteti kontraktor administron22 për të gjitha procesverbalet për dokumentet e tenderit dhe çdo dokument tjetër, që lidhet me procedurat e përcaktimit të fituesit.

3/1. Në rastin e prokurimit elektronik, raporti i realizuar nga vetë sistemi, sipas përcaktimit në rregullat e prokurimit me mjete elektronike, bëhet pjesë e dosjes së prokurimit23.

4. Autoriteti kontraktor çdo 4 muaj duhet të dorëzojë në Agjencinë e Prokurimit Publik një raport për veprimtaritë e tij të prokurimit. Formati dhe përmbajtja e këtij raporti përcaktohen në rregullat e prokurimit.

5. Autoriteti kontraktor krijon njësi prokurimi brenda strukturës së vet, detyrat e përgjegjësitë e së cilës përkufizohen në rregullat e prokurimit publik. Autoritetet kontraktore mund të kërkojnë mbështetje në formën e këshillave dhe udhëzimeve24 nga Agjencia e Prokurimit Publik gjatë krijimit të njësive të tyre të prokurimit, të veçanta ose të përbashkëta.

Neni 13

Agjencia e Prokurimit Publik

1. Agjencia e Prokurimit Publik është organ qendror, person juridik publik në varësi të Kryeministrit, që financohet nga Buxheti i Shtetit.

2. Agjencia e Prokurimit Publik:

21 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 22 Zëvendësuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 23 Riformuluar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 24 Shtuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik”

a) paraqet në Këshillin e Ministrave propozime për rregullat e prokurimit;

b) nxit dhe organizon kualifikimin e punonjësve të qeverisjes qendrore dhe vendore, të përfshirë në veprimtaritë e prokurimit publik;

c) harton dhe nxjerr Buletinin e Njoftimeve Publike, siç është përshkruar në rregullat e prokurimit. Agjencia e Prokurimit Publik shpall në Buletinin e Njoftimeve Publike listën e operatorëve ekonomikë të përjashtuar, në përputhje me nenin 45 të këtij ligji;

ç) harton dokumentet standarde të tenderit, që do të përdoren në procedurat e prokurimit, sipas rregullave të prokurimit publik;

ç/125

d) në përputhje me kërkesën, jep këshilla dhe asistencë teknike për autoritetet kontraktore, që ndërmarrin një procedurë prokurimi;

dh) paraqet një raport vjetor në Këshillin e Ministrave për funksionimin e përgjithshëm të sistemit të prokurimit publik;

e) bashkëpunon me institucionet ndërkombëtare dhe me ente të tjera të huaja për çështje që lidhen me sistemin e prokurimit publik;

ë) planifikon dhe bashkërendon ndihmën teknike të huaj për Shqipërinë në fushën e prokurimit publik;

f) nxit dhe mbështet përdorimin e standardeve teknike ndërkombëtare për përgatitjen e specifikimeve teknike kombëtare26, si dhe mban lidhje të vazhdueshme me Drejtorinë e Përgjithshme të Standardizimeve;

g) verifikon zbatimin e procedurave të prokurimit publik, pas fazës së nënshkrimit të kontratës së prokurimit, në përputhje me kërkesat e përcaktuara në këtë ligj dhe aktet nënligjore, rekomandimet e organeve audituese për procedurat e prokurimit27, si dhe monitoron mbarëvajtjen e sistemit të prokurimit publik, nëpërmjet informacioneve të marra nga raportet periodike të autoriteteve kontraktore28.

gj)29

h)30

25 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 26 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 27 Fjalët “rekomandimet e organeve audituese për procedurat e prokurimit” janë shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 28 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 29 Shfuqizuar me ligjin nr.10309, datë 22.07.2010 “Për miratimin e aktit normativ me fuqinë e ligjit, nr. 3, datë 8.7.2010, të Këshillit të Ministrave “Për disa ndryshime në ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

i) në rast shkeljesh të këtij ligji dhe të akteve nënligjore, të nxjerra në zbatim të tij, vendos gjoba sipas nenit 72 të këtij ligji ose i propozon drejtuesit të autoritetit kontraktor apo organeve më të larta masa disiplinore për personat e autoriteteve kontraktore, që i kanë kryer këto shkelje;

j)31.

k) harton dhe përshtat rregulloret e saj të brendshme.

l) kryen çdo detyrë tjetër që i ngarkohet me ligj.32

3. Agjencia e Prokurimit Publik përjashton një operator ekonomik nga pjesëmarrja në procedurat e prokurimit, pavarësisht nga çështja penale, që mund të ketë filluar, për një periudhë nga 1 deri në 3 vjet për:

a) keqinformim dhe dorëzim të dokumenteve, që përmbajnë të dhëna të rreme për qëllime kualifikimi, përcaktuar në nenet 45 e 46 të këtij ligji;

b) veprime korruptive të përcaktuara në shkronjën “a” të pikës 1 të nenit 2633 të këtij ligji;

c) dënime për vepra penale, të parashikuara në nenin 45 pika 1 të këtij ligji;

ç) mospërmbushje të detyrimeve kontraktuale në kontratat publike, brenda afateve të përcaktuara në rregullat e prokurimit34;

d) kur ka një vendim të formës së prerë të Komisionit të Autoritetit të Konkurrencës për marrëveshje në oferta35.

4. 36.

5. Nëpunësit e Agjencisë së Prokurimit Publik gëzojnë statusin e nëpunësit civil, ndërsa stafi ndihmës37 emërohet nga Drejtori i Agjencisë dhe statusi i tyre rregullohet me Kodin e Punës.

Neni 14

30 Shfuqizuar me ligjin nr.10309, datë 22.07.2010 “Për miratimin e aktit normativ me fuqinë e ligjit, nr. 3, datë 8.7.2010, të Këshillit të Ministrave “Për disa ndryshime në ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 31 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 32 Shtuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik”. 33 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 34 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 35 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 36 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 37 Zëvendësuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

Avokati i Prokurimeve38

Neni 15

Zgjedhja e Avokatit të Prokurimeve39

Neni 16

Papajtueshmëritë me funksionet e Avokatit të Prokurimeve40

Neni 17

Mbarimi i funksionit të Avokatit të Prokurimeve41

Neni 18

Raportimi42

Neni 19

Personeli dhe buxheti i Avokatit të Prokurimeve43

38 Shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 39 Shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 40 Shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 41 Shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 42 Shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 43 Shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

Neni 19/144

Komisioni i Prokurimit Publik

1. Komisioni i Prokurimit Publik është organi më i lartë në fushën e prokurimeve, që shqyrton ankesat për procedurat e prokurimit, në përputhje me kërkesat e përcaktuara në këtë ligj.

2. Komisioni i Prokurimit Publik, në përfundim të shqyrtimit të ankesave, merr vendime, të cilat janë administrativisht përfundimtare.

3. Komisioni i Prokurimit Publik është person juridik publik, në varësi të Kryeministrit45, që financohet nga Buxheti i Shtetit.

4. Komisioni i Prokurimit Publik paraqet raport vjetor përpara Këshillit të Ministrave. Përmbajtja e raportit përcaktohet në rregullat e prokurimit publik.

Neni 19/246

Përbërja, zgjedhja dhe mandati i Komisionit të Prokurimit Publik

1. Komisioni i Prokurimit Publik përbëhet nga 5 anëtarë.47 2. Anëtarët e Komisionit të Prokurimit Publik emërohen nga Këshilli i Ministrave, me propozimin e Kryeministrit, me të drejtë rizgjedhjeje vetëm një herë. Këshilli i Ministrave emëron një kryetar dhe një zëvendës të tij nga anëtarët e Komisionit të Prokurimit Publik.

3. Kryetari drejton seancat dhe përfaqëson institucionin me të tretët. Në mungesë të tij zëvendësohet nga nënkryetari.

4. 48 5. Anëtarët e Komisionit të Prokurimit Publik kanë një mandat 5-vjeçar.

Neni 19/349

Kriteret për t’u zgjedhur anëtar i Komisionit të Prokurimit Publik

Anëtar i Komisionit të Prokurimit Publik mund të zgjidhet shtetasi shqiptar, që plotëson kriteret e mëposhtme:

a) ka zotësi të plotë për të vepruar; b) ka arsim të lartë në drejtësi;50

44 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 45 Zëvendësuar me ligjin nr. 22/2012 “Për një ndryshim në Ligjin nr. 9643 ,datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 46 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 47 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 48 Shfuqizuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 49 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

c) ka përvojë në fushën e prokurimeve, prej të paktën 3 vjetësh dhe përvojë pune 5 vjet;

ç) nuk ka qenë/është dënuar me vendim gjyqësor të formës së prerë për kryerjen e një vepre penale;

d) nuk është larguar nga puna ose nga shërbimi civil me masë disiplinore.

Neni 19/451

Papajtueshmëritë e funksionit të anëtarit të Komisionit të Prokurimit Publik

Funksioni i anëtarit të Komisionit të Prokurimit Publik është i papajtueshëm me: a) anëtarësimin në partitë politike dhe pjesëmarrjen në veprimtaritë e tyre; b) administrimin apo drejtimin e shoqërive tregtare, personalisht ose me anë

përfaqësimi; c) çdo veprimtari tjetër fitimprurëse, me përjashtim të mësimdhënies.

Neni 19/552

Mbarimi i funksionit të anëtarit të Komisioni të Prokurimit Publik

1. Funksioni i anëtarit të Komisionit të Prokurimit Publik mbaron para kohe kur: a) jep dorëheqjen; b) dënohet nga gjykata me vendim të formës së prerë për kryerjen e një vepre

penale; c) është, për një periudhë 6-mujore, në pamundësi fizike për të ushtruar detyrën;

ç) mbaron mandati. 2. Anëtari i Komisionit të Prokurimit Publik shkarkohet nga Këshilli i Ministrave,

kur ka një vendim gjykate të formës së prerë: a) për shkelje të dispozitave të këtij ligji apo të akteve të tjera ligjore; b) për kryerjen e një veprimtarie, që krijon konflikt interesash; c) nëse zbulohen raste të papajtueshmërisë së funksionit të tij. 3. Nga konstatimi deri në marrjen e një vendimi të formës së prerë, sipas pikës 2 të

këtij neni, me vendim të Këshillit të Ministrave anëtari i komisionit pezullohet nga detyra.

4. Në rast se vendi i anëtarit të Komisionit të Prokurimit Publik mbetet vakant, Këshilli i Ministrave, brenda 30 ditëve nga data e largimit të anëtarit, emëron anëtarin e ri.

Neni 19/653

Struktura dhe organika e Komisionit të Prokurimit Publik

50 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 51 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 52 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 53 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

1. Struktura dhe organika e Komisionit të Prokurimit Publik përcaktohen me urdhër të Kryeministrit.

2. Punonjësit e Komisionit të Prokurimit Publik gëzojnë statusin e nëpunësit civil, ndërsa personeli ndihmës emërohet nga kryetari dhe marrëdhëniet e tyre të punës rregullohen nga Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë.

3. Vendimet e Komisionit të Prokurimit Publik shqyrtohen në seancë, me pjesëmarrjen e të paktën 3 (tre) anëtarëve, njëri prej të cilëve është kryetari ose zëvendësi i tij. Në përfundim të shqyrtimit, vendimi i marrë nga komisioni publikohet në faqen e internetit.

4. Rregullat e hollësishme të organizimit dhe funksionimit të Komisionit të Prokurimit Publik miratohen nga Këshilli i Ministrave.

Neni 19/754

Askush nuk duhet të ndikojë mbi anëtarët e komisionit në vendimmarrje. Çdo përpjekje, e drejtpërdrejtë apo e tërthortë, për të ndikuar, dënohet me gjobë, sipas këtij ligji, pavarësisht procedimit civil apo penal, që mund të ketë filluar.

KREU III

RREGULLAT E PËRGJITHSHME TË PROKURIMIT

Neni 20

Mosdiskriminimi

Autoritetet kontraktore duhet të shmangin çdo kriter, kërkesë apo procedurë, që lidhet me kualifikimin e operatorëve ekonomikë, që përbën diskriminim ndaj ose midis furnizuesve apo kontraktorëve ose ndaj kategorive të tyre.

Neni 21

E drejta për informim

1. Informacioni i administruar, sipas nenit 12 të këtij ligji, i vihet në dispozicion çdo personi të interesuar, palë në proces, me kërkesë të tij, pasi ka përfunduar klasifikimi i

54 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

ofertave. Autoriteti kontraktues është i detyruar ta vërë në dispozicion informacionin brenda 5 ditëve nga data e marrjes së kërkesës55.

2. Autoriteti kontraktor vë në dijeni56 jo më vonë se 5 ditë nga marrja e vendimit:

a) çdo kandidat të pasuksesshëm, për arsyet e refuzimit të pjesëmarrjes së tij në tender;

b) çdo ofertues të pasuksesshëm, për arsyet e refuzimit të ofertës së tij;

c) çdo ofertues të suksesshëm,57 që ka paraqitur një ofertë të vlefshme, për klasifikimin e ofertave58 së përzgjedhur.

3. Pa cenuar detyrimet që rrjedhin nga ky nen, autoritetet kontraktore mund të mos bëjnë publike disa nga informacionet e parashikuara në pikat 1 e 2 të këtij neni, nëse një gjë e tillë vjen në kundërshtim me legjislacionin për mbrojtjen e të dhënave ose cenon interesin publik apo interesat ligjorë dhe ekonomikë të palëve, ose pengon konkurrencën e drejtë.

Neni 22

Format e komunikimit

1. I gjithë dokumentacioni, njoftimet, vendimet, informacionet dhe komunikimet e parashikuara në këtë ligj bëhen me shkrim ose me mjete elektronike59.

2. Në rastet kur autoriteti kontraktor komunikon në formë elektronike, mjetet e komunikimit elektronik dhe karakteristikat e tyre teknike duhet të jenë jodiskriminuese, të disponueshme dhe të ndëroperueshme me produktet e teknologjisë së informacionit dhe të komunikimit, të cilat përdoren gjerësisht. Rregullat dhe procedurat për këtë formë komunikimi përcaktohen në rregullat e prokurimit publik60.

3. Në rast se komunikimi ndërmjet operatorëve ekonomikë dhe autoritetit kontraktor kryhet në ndonjë formë tjetër, të ndryshme nga ato të parashikuara në këtë nen, përmbajtja e tij duhet të dokumentohet menjëherë me shkrim61.

55 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 56 Hiqen fjalët “sa më shpejt të jetë e mundur, por” me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 57 ndryshuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 58 Zëvendësuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 59 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 60 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 61 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

4. Komunikimi, shkëmbimi dhe ruajtja e informacionit kryhen në një mënyrë të tillë që të sigurojë ruajtjen e integritetit të të dhënave, konfidencialitetin e ofertave dhe të kërkesave për pjesëmarrje. Forma e përdorur për komunikim, shkëmbim dhe ruajtjen e informacionit duhet të garantojë se autoriteti kontraktor mund të shqyrtojë përmbajtjen e ofertave dhe të kërkesave për pjesëmarrje, vetëm pasi të ketë përfunduar afati kohor ligjor për dorëzimin e tyre, i përcaktuar nga ky ligj.

Neni 23

Specifikimet teknike

1. Specifikimet teknike, që përcaktojnë karakteristikat e mallrave, punëve dhe shërbimeve që do të prokurohen, duhet të përgatiten për të përshkruar sa më saktë dhe në mënyrë të plotë objektin e prokurimit, duke krijuar kushte për konkurrim të paanshëm e të hapur ndërmjet të gjithë kandidatëve e ofertuesve. Kur është e mundur, specifikimet teknike duhet të përcaktohen në mënyrë të tillë që të kuptohen nga personat me aftësi të kufizuara.

2. Specifikimet teknike duhet të mundësojnë trajtim të njëjtë për të gjithë kandidatët dhe ofertuesit dhe të mos shërbejnë si pengesa për konkurrencën e hapur në prokurimin publik.

3. Specifikimet teknike duhet të përshkruajnë qartë kërkesat e autoritetit kontraktor, duke iu referuar:

a) standardeve kombëtare, që mbështeten në ato ndërkombëtare, miratimeve teknike ndërkombëtare, specifikimeve teknike të përgjithshme, standardeve ndërkombëtare apo sistemeve të tjera teknike të referimit, të përcaktuara nga organet ndërkombëtare të standardizimit. Kur këto nuk ekzistojnë, ato u referohen standardeve kombëtare, miratimeve teknike kombëtare ose specifikimeve teknike kombëtare, që lidhen me projektimin, përllogaritjen dhe ekzekutimin e punëve apo përdorimin e produkteve;

b) kërkesave në terma funksionalë, kur një gjë e tillë kërkon t’u referohesh standardeve kombëtare ose ndërkombëtare, si mënyrë që nënkupton pajtueshmëri me kërkesat funksionale;

c) të dyja metodave të përcaktuara në shkronjat “a” dhe “b” të pikës 3 të këtij neni për mallra, shërbime apo punë të ndryshme, të përfshira në të njëjtin objekt kontrate. Çdo referencë duhet të shoqërohet nga fjalët “ose ekuivalenti i tij/saj62.

4. Përshkrimi i punimeve, mallrave apo shërbimeve duhet të përmbajë specifikimet teknike, që duhet të plotësohen në rast nevoje, edhe plane, vizatime, modele, makete etj. Në rast të përshkrimit funksional të punimeve apo të mallit, specifikimet teknike duhet të përshkruajnë në mënyrë të saktë dhe neutrale qëllimin e punimeve për njohjen e të gjitha kushteve dhe rrethanave me rëndësi për hartimin e ofertës. Nga përshkrimi i punimeve

62 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

apo mallrave duhet të dalë jo vetëm qëllimi i punës së kryer, por edhe kërkesat që kanë lidhje me këtë punim nga pikëpamja teknike, ekonomike, estetike dhe funksionale. Që të garantohet krahasueshmëria e ofertave për kërkesat e objektit të kontratës, për këto punime ose për funksionin e tyre, kërkesat e rendimentit dhe të funksionit duhet të jenë të sakta për t’u dhënë konkurruesve dhe ofertuesve një ide të qartë në përgatitjen e ofertës. Në përshkrimin e punimeve duhet të shënohen, kur është rasti, edhe specifikimet për furnizimin e mallrave apo të shërbimeve, të përshtatshme për mjedisin.

5. Specifikimet teknike nuk duhet të kenë asnjë kërkesë apo referencë te ndonjë markë apo emër i veçantë, patentë, vizatim ose tip, origjinë specifike, prodhues ose sipërmarrës shërbimi, përveç rasteve kur nuk ekziston një mënyrë e mjaftueshme, e saktë apo e kuptueshme, e përshkrimit të kërkesave, me kusht që fjalët “ose ekuivalent” të përfshihen detyrimisht në këto specifikime.

Neni 24

Anulimi i një procedure prokurimi

1. Autoriteti kontraktor anulon procedurën e prokurimit vetëm: a) për shkaqe që dalin jashtë kontrollit të autoritetit kontraktor dhe të paparashikueshme në kohën e fillimit të procedurës së prokurimit, duke respektuar parimet e barazisë dhe të transparencës, sipas përcaktimit në rregullat e prokurimit publik; b) nëse nuk është paraqitur asnjë ofertë brenda afateve kohore; c) kur në fazën e parë të procedurës së kufizuar dhe me negocim me shpallje paraprake të njoftimit kualifikohen më pak se 2 kandidatë; ç) nëse asnjë nga ofertat e paraqitura nuk përputhet me kriteret e përcaktuara në dokumentet e tenderit; d) nëse të gjitha ofertat e paraqitura63 përmbajnë çmime që e tejkalojnë buxhetin e autoritetit kontraktor, të parashikuar për një kontratë të caktuar; dh) kur Komisioni i Prokurimit Publik vendos anulimin, sipas parashikimit të shkronjave “b” dhe “ç” të pikës 3 të nenit 64 të këtij ligji64. 2. Autoriteti kontraktor nuk mban asnjë përgjegjësi ndaj ofertuesve, që kanë paraqitur oferta, për vendimin e marrë në bazë të pikës 1 të këtij neni.

3. Në përputhje me nenin 21 të këtij ligji, autoriteti kontraktor u komunikon të gjithë kandidatëve ose ofertuesve vendimin dhe arsyet për të mos e vazhduar procedurën e prokurimit brenda 5 ditëve nga marrja e vendimit.

4. Autoriteti kontraktor boton njoftimin për anulimin e procedurës së prokurimit, në të njëjtën mënyrë siç është botuar njoftimi i kontratës, jo më vonë se 5 ditë65 nga marrja e vendimit për anulim.

63 Kjo fjalë është zëvendësuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 64 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

Neni 25

Fshehtësia e procesit

Pa cenuar dispozitat e këtij ligji mbi detyrimin për botimin e kontratave të prokurimit dhe të informacioneve për kandidatët dhe ofertuesit, sipas neneve 21 e 57 të këtij ligji, autoriteti kontraktor nuk duhet të bëjë publik informacionet e marra nga operatorët ekonomikë, të etiketuara si konfidenciale. Ky lloj informacioni përfshin veçanërisht aspektet teknike, sekretet tregtare dhe informacionet konfidenciale të ofertave.

Neni 26

Veprimet korruptive dhe konflikti i interesave

1. Autoriteti kontraktor refuzon një ofertë ose një kërkesë për pjesëmarrje në tender nëse:

a) ofertuesi apo kandidati i jep ose premton t’i japë, drejtpërdrejt ose tërthorazi, një zyrtari apo punonjësi një shpërblim në çfarëdolloj forme, mundësi punësimi ose mall, shërbim ose vlerë, si stimul për një akt, vendim apo procedurë, që ndërmerr autoriteti kontraktor për procedurat e prokurimit;

b) ofertuesi ose kandidati është në kushtet e konfliktit të interesit.

Refuzimi dhe arsyet për një veprim të tillë duhet të pasqyrohen në procesverbalet e procedurave të prokurimit, sipas nenit 12 të këtij ligji dhe duhet t’i komunikohet, menjëherë dhe zyrtarisht, kandidatit ose ofertuesit në fjalë. Vendimi mund të ankimohet në rrugë gjyqësore.

2. Vendimet e marra nga autoriteti kontraktor, në përputhje me pikën 1 të këtij neni, nuk pengojnë kallëzimin penal në organet përkatëse, kur aktet apo veprimet në fjalë përbëjnë vepër penale.

3. Në rast se në momentin e hapjes së ofertave evidentohet se një ose disa prej operatorëve ekonomikë ndodhen në kushtet e konfliktit të interesit me një ose disa prej zyrtarëve të caktuar për vlerësimin e ofertave dhe kjo situatë konflikti nuk mund të evidentohej përpara këtij momenti, atëherë duhet të zëvendësohet zyrtari/zyrtarët në fjalë dhe më pas të vazhdojë procesi i prokurimit66.

65 Zëvendësuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 66 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

Neni 27

Kufijtë monetarë

1. Për qëllimet e këtij ligji zbatohen kufijtë monetarë, si më poshtë:

a) kufiri i lartë monetar;

b) kufiri i ulët monetar.

2. Kufijtë monetarë përcaktohen në rregullat e prokurimit.

3. Këshilli i Ministrave rishikon kufijtë monetarë çdo dy vjet.

Neni 28

Metodat e përllogaritjes së vlerës në kontratat publike

1. Përcaktimi i vlerës së një kontrate publike bazohet në shumën e plotë të pagueshme pa TVSH, të përllogaritur nga autoriteti kontraktor në çastin e botimit të njoftimit të kontratës të parashikuar në nenin 38 të këtij ligji ose në çastin e fillimit të procedurës së prokurimit, në rastet kur nuk kërkohet një botim i tillë. Përllogaritja merr parasysh shumën e plotë të vlerësuar për t’u paguar, duke përfshirë çdo formë obsioni apo rinovimi të kontratës.

2. Nuk lejohet pjesëtimi apo ndarja e vlerës së kontratës publike për shmangien nga dispozitat e parashikuara në këtë ligj.

3. Metodat për llogaritjen e vlerës së kontratave publike përcaktohen në rregullat e prokurimit.

Neni 29

Procedurat standarde të prokurimit

1. Autoriteti kontraktor, në përcaktimin e fituesve të kontratave publike, zbaton procedurat e parashikuara në këtë ligj. Llojet e procedurave të prokurimit publik janë:

a) procedurë e hapur;

b) procedurë e kufizuar;

c) procedurë me negocim, me ose pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës;

ç) kërkesë për propozime;

d) konkurs projektimi;

dh) procedurë “shërbim konsulence”67

2. Procedura e hapur mund të përdoret për të gjitha kontratat. Procedura e kufizuar mund të përdoret atëherë kur është e domosdoshme të bëhet dallimi ndërmjet fazës së përzgjedhjes, ku trajtohet kualifikimi i kandidatëve dhe fazës së përcaktimit të kontratës fituese, ku shqyrtohet oferta. Dallimi ndërmjet procedurës së hapur dhe procedurës së kufizuar bëhet sipas përcaktimit në rregullat e prokurimit.

3. Autoriteti kontraktor përdor procedurën e hapur dhe procedurën e kufizuar për kontratat mbi kufirin e ulët monetar.68 Procedura me negocim përdoret vetëm në rrethana të veçanta, siç përcaktohet në nenet 32 e 33 të këtij ligji dhe në rregullat e prokurimit publik.

4. Autoriteti kontraktor mund të përdorë procedurën me negocim, me ose pa shpallje paraprake dhe kërkesën për propozime për kontratat me vlerë më të ulët se kufiri i ulët monetar sipas kushteve të përcaktuara në këtë ligj.69

5. Për prokurimet70 me vlerë të vogël, nën kufirin e ulët monetar, të mallrave, shërbimeve apo punëve, autoritetet kontraktore mund të përdorin procedura të thjeshtuara, të përcaktuara në rregullat e prokurimit publik.

Neni 30

Procedura e hapur

1. Procedura e hapur është procedura e preferuar në prokurimet.

2. Në procedurën e hapur autoriteti kontraktor boton një njoftim, në përputhje me nenin 38 të këtij ligji, i cili përmban një përshkrim të objektit që do të prokurohet dhe rregullat e veçanta procedurale.

3. Të gjithë ofertuesit e dorëzojnë ofertën e tyre, përkatësisht, ofertën ekonomike, ofertën teknike dhe provën për përmbushje të kritereve përzgjedhëse, sipas kërkesave të neneve 45 e 46 të këtij ligji.

67 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 68 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 69 Shtuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 70 Ndryshuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik”.

4. Pas mbarimit të afatit maksimal për paraqitjen e ofertave, të përcaktuar në njoftimin e kontratës, në përputhje me rregullat e përcaktuara në nenin 43 të këtij ligji, autoriteti kontraktor hap ofertat, verifikon kualifikimet apo mangësitë e ofertuesve, në bazë të kritereve të përcaktuara në nenet 45 e 46 të këtij ligji dhe përzgjedh kontratën fituese, pas krahasimit të ofertave, bazuar në kriteret e përcaktuara në nenin 55 të këtij ligji.

Neni 31

Procedura e kufizuar

1. Procedura e kufizuar përdoret nga autoriteti kontraktor për të kryer një prokurim që çon në dhënien e ndonjë kontrate publike, kur:

a) malli, shërbimi ose puna përkatëse, për shkak të karakterit të tij/tyre shumë të ndërlikuar ose të veçantë, mund të furnizohen, sigurohen ose ekzekutohen nga operatorë ekonomikë, të cilët kanë kapacitetin e duhur teknik, profesional ose financiar;

b) është ekonomikisht më e leverdishme për autoritetin kontraktues, fillimisht, të shqyrtojë kapacitetin dhe kualifikimet e operatorëve të interesuar ekonomikë dhe më pas të ftojë ata që kanë kualifikimet minimale specifike të caktuara të paraqesin ofertat.

2. Në procedurën e kufizuar autoriteti kontraktor boton një njoftim, sipas nenit 38 të këtij ligji, i cili përmban:

a) një përshkrim të objektit të kontratës që do të prokurohet;

b) një tregues të kritereve përzgjedhëse, sipas neneve 45 e 46 të këtij ligji;

c) një ftesë, për të shprehur interesin për pjesëmarrje në procedurën e prokurimit;

ç) kriteret e përcaktimit të ofertës fituese, siç përcaktohen në nenin 5571.

3. Pas mbarimit të afatit kohor të shpallur për paraqitjen e kërkesave për pjesëmarrje, siç përcaktohet në njoftimin e kontratës, sipas rregullave të përcaktuara në nenin 43 të këtij ligji, autoriteti kontraktor përzgjedh kandidatët, në përputhje me kriteret e përcaktuara në nenet 45 dhe 46 të këtij ligji.

4. Më pas autoriteti kontraktor dërgon ftesën për ofertë për kandidatët e përzgjedhur, në përputhje me nenin 40 të këtij ligji, duke u kërkuar atyre të paraqesin ofertat.

5. Pas mbarimit të afatit kohor për dorëzimin e ofertave, autoriteti kontraktor hap ofertat dhe përcakton kontratën fituese, në mbështetje të kritereve të përcaktuara në nenin 55 të këtij ligji.

Neni 32

71 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

Procedura me negocim, me shpallje paraprake të njoftimit

1. Kur vlera e kontratës së prokurimit është më e lartë se kufiri i ulët monetar, autoriteti kontraktor mund të përdorë procedurën me negocim, me shpallje paraprake të njoftimit të kontratës kur:

a) në përgjigje të dy procedurave të njëpasnjëshme, të hapura ose të kufizuara72, të gjitha ofertat janë të pavlefshme apo nuk përmbushin kërkesat e dispozitave ligjore kombëtare dhe për sa kohë që në kontratë nuk është bërë ndonjë ndryshim thelbësor, sipas përcaktimeve në rregullat e prokurimit publik;

b) natyra e punëve, mallrave ose shërbimeve, apo rreziku i lidhur me to nuk lejon përcaktimin paraprak të çmimit të plotë dhe, në veçanti:

i) në rastet e kontratave për shërbime, veçanërisht për shërbime intelektuale, si psh shërbimet, që kanë të bëjnë me projektimin e punëve, për sa kohë natyra e shërbimeve është e pamundur të përcaktohet me saktësi të pranueshme, që të lejojë përzgjedhjen e ofertës më të mirë, në përputhje me procedurat e tenderit, të hapur ose të kufizuar;

ii) në rastet e kontratave për punë kërkimore, eksperimentimi ose zhvillimi, por jo me qëllime përfitimi apo rimbursimi të kostove të kërkimit e të zhvillimit.

2. Kur vlera e kontratës është nën kufirin e ulët monetar, autoriteti kontraktor mund të përdorë procedurën me negocim, me shpallje paraprake të njoftimit, sa herë e gjykon të nevojshme, me kusht që të respektohen parimet e trajtimit të barabartë, proporcionalitetit dhe transparencës.

3. Autoriteti kontraktor negocion me ofertuesit, për t’i përshtatur ofertat e tyre me kërkesat e përcaktuara në njoftim, me specifikimet dhe dokumentet shtesë, nëse ka të tilla, për të përzgjedhur ofertën më të mirë, në përputhje me nenin 55 të këtij ligji.

4. Autoriteti kontraktor duhet të sigurojë trajtim të barabartë për të gjithë ofertuesit gjatë zhvillimit të dialogut individual me secilin prej tyre. Asnjë informacion diskriminues apo që mund t’u sjellë avantazhe disa ofertuesve mbi të tjerët nuk duhet të bëhet i njohur.

5. Autoriteti kontraktor mund të marrë masa që procedura me negocim të kryhet në faza të ndryshme, duke zbatuar kriteret e vlerësimit, të shpallura në njoftim apo në specifikime, për reduktimin e numrit të ofertave që duhen negociuar. Ky obsion, nëse përdoret, duhet të shpallet në njoftim ose në specifikime.

Neni 33

Procedura me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit

72 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

1. Autoriteti kontraktor, për kontratat me vlerë mbi ose nën73 kufirin e ulët monetar, mund të përdorë procedurën me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit, vetëm në rrethana të veçanta, në përputhje me këtë nen dhe në rregullat e prokurimit publik. Përdorimi i kësaj procedure nuk duhet të çojë në shmangien e konkurrencës ose në diskriminimin e kandidatëve.

2. Procedura me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit, mund të përdoret për të gjitha llojet e kontratave publike si më poshtë:

a) kur në përgjigje të dy procedurave të njëpasnjëshme nuk është siguruar konkurrenca minimale dhe për sa kohë që në kushtet fillestare të kontratës të mos jetë bërë asnjë ndryshim thelbësor74;

b) kur për arsye që lidhen me të drejtat ekskluzive ose të drejtat e autorit, kontrata nuk mund të ekzekutohet përveçse nga një operator i vetëm ekonomik;

c) kur për arsye të nevojës ekstreme, të shkaktuar nga ngjarje të paparashikueshme nga autoriteti kontraktor, afati kohor i parashikuar në nenin 43 të ligjit 9643, datë 20.11.2006 për njoftimin e kontratës për procedurat e hapura, të kufizuara ose me negocim, me publikim, nuk mund të respektohet. Rrethanat e përmendura për të justifikuar nevojën ekstreme nuk duhet të shkaktohen në asnjë rast nga veprimi ose mosveprimi i autoritetit kontraktor. Kushtet dhe rrethanat e përdorimit të kësaj procedure pë" rcaktohen në rregullat e prokurimit.75

ç) për mallrat e kuotuara dhe të blera në bursën e mallrave, në përputhje me rregullat e prokurimit publik;76 d) për blerje, që mundësojnë prokurimin e mallrave për një kohë lëvrimi shumë të shkurtër, ose për një rast veçanërisht të leverdishëm, që paraqitet në një kohë shumë të shkurtër dhe me një çmim, dukshëm, më të ulët se çmimet normale të tregut dhe në përputhje me kriteret e parashikuara në rregullat e prokurimit publik; 77 dh) 78

3. Procedura me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit, mund të përdoret për kontratat e mallrave:

a) në rast se mallrat e kërkuara janë prodhuar vetëm për qëllime kërkimi, eksperimentimi, studimi ose zhvillimi. Këtu nuk përfshihen prodhimi me shumicë, për qëllime tregtare apo për të mbuluar shpenzimet e kërkimit e zhvillimit;

73 Ndryshuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 74 Ndryshuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 75 Ndryshuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 76 Shtuar me ligjin nr 9855 datë 26.12.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”. 77 Shtuar me ligjin nr 9855 datë 26.12.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”. 78 Shfuqizuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

b) për lëvrime shtesë nga furnizuesi i mëparshëm, për zëvendësimin e pjesshëm të lëvrimeve normale ose instalimeve apo si shtesë të mallrave, instalimeve ekzistuese, pasi ndryshimi i furnizuesit do ta detyrojë autoritetin kontraktor të kërkojë mallra me karakteristika të ndryshme teknike, që mund të rezultojnë në papajtueshmëri dhe në vështirësi të mëdha teknike për vënien në punë apo mirëmbajtjen e tyre. Kontrata shtesë, në këtë rast, duhet të nënshkruhet brenda një afati 3-mujor nga përfundimi i kontratës kryesore.

4. Procedura me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit, mund të përdoret për kontratat e shërbimit me kandidatin e suksesshëm, të dalë pas përfundimit të konkursit të projektimit, sipas nenit 35 të këtij ligji.

5. Procedura me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit, mund të përdoret për kontratat e punëve dhe të shërbimeve:

a) për punë apo shërbime shtesë, të cilat nuk kanë qenë të përfshira në kontratën fillestare, por që, për shkak të rrethanave të paparashikuara, janë bërë të domosdoshme, me kusht që t’i jepen operatorit ekonomik, që realizon këto ndërtime apo shërbime, si dhe kur vlera e punës dhe/ose shërbimeve shtesë nuk e tejkalon 20 për qind të vlerës së kontratës fillestare:

i) kur ndërtimet apo shërbimet suplementare nuk mund të ndahen nga kontrata fillestare, pa shkaktuar vështirësi të mëdha, teknike e ekonomike, për autoritetin kontraktor;

ii) kur këto ndërtime e shërbime, edhe pse të ndara nga kontrata fillestare, janë të domosdoshme për përmbushjen e saj.

b) për ndërtime apo shërbime të reja, që kanë të bëjnë me përsëritjen e ndërtimeve apo të shërbimeve të ngjashme, që i janë besuar një operatori ekonomik, të cilit autoriteti kontraktor i ka akorduar kontratën fillestare, me kusht që këto ndërtime ose shërbime të përputhen me projektin bazë, për të cilin është shpallur fitues i kontratës fillestare me procedurën e hapur ose të kufizuar. Përdorimi i mundshëm i kësaj procedure duhet të përfshihet në njoftimin e kontratës fillestare dhe autoriteti kontraktor duhet të vlerësojë koston e përgjithshme të përllogaritur të ndërtimeve ose shërbimeve në vijim. Procedura e mësipërme mund të përdoret vetëm brenda 3 viteve nga lidhja e kontratës fillestare. Në çdo rast shtesa e kontratave nuk duhet të kalojë vlerën 20 për qind të vlerës së përgjithshme të kontratës fillestare.

6. Zgjedhja e operatorëve ekonomikë duhet të bëhet në mënyrë jodiskriminuese. Autoriteti kontraktues, sa më shpesh të jetë e mundur, duhet t’i ndërrojë sipërmarrësit që do të ftojë.

Neni 34

Kërkesa për propozime

1. Autoriteti kontraktor mund të përdorë procedurën e kërkesës për propozim për kontrata me vlerë nën kufirin e ulët monetar. Në bazë të kësaj procedure, autoriteti kontraktor

kërkon oferta nga një numër i kufizuar operatorësh ekonomikë të zgjedhur prej tij, ose mund të përdorë komunikimin elektronik të parashikuar në nenin 36 të këtij ligji79. Për këtë përzgjedhje kërkohen të ftohen të paktën 5 operatorë ekonomikë,80 përveç rasteve kur kjo është e pamundur, për arsye teknike ose për mungesë të konkurrencës. Kjo procedurë nuk duhet të përdoret për të shmangur procedurat konkurruese të prokurimit.

Në çdo rast autoriteti kontraktor duhet të pranojë oferta nga çdo ofertues tjetër, veç atyre të ftuar nga vetë ai.

2. Kur autoriteti kontraktor përdor komunikimin elektronik, ai duhet të publikojë një njoftim elektronik, sipas nenit 38 pika 4 të këtij ligji dhe të përcaktuar në rregullat e prokurimit publik.

Neni 34/181

Shërbim konsulence

1. Autoriteti kontraktor, që ndërmerr një procedurë “shërbim konsulence”, njofton qëllimin e prokurimit me anë të botimit të njoftimit të kontratës, në përputhje me nenin 38 të këtij ligji. Njoftimi duhet të përmbajë informacionin e parashikuar në nenin 39 të këtij ligji.

2. Procedurat e hollësishme të zhvillimit të kësaj procedure prokurimi parashikohen në rregullat e prokurimit.

Neni 35

Konkurs projektimi

1. Autoriteti kontraktor mund të organizojë konkursin e projektimit, si pjesë e një procedure që çon në përzgjedhjen e kontratës fituese, për një plan apo projekt të zgjedhur nga një juri, mbi bazën e një procedure konkurrimi, kryesisht në fushën e planifikimit urban, rural, arkitektonik, inxhinierik etj.82

2. Procedura konkurs projektimi mund të organizohet:

a) si pjesë e një procedure, që shërben për përcaktimin e një fituesi të një kontrate shërbimi publik;

79 Hiqen fjalët “dhe i vlerëson ato në bazë të cilësisë dhe çmimit” me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 80 Zëvendësuar në Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik”. 81 Ky nen është shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 82 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

b) për përfitimin vetëm të projektit kundrejt çmimit83.

3. Autoriteti kontraktor që ndërmerr një konkurs projektimi, njofton qëllimin e prokurimit me anë të botimit të njoftimit për pjesëmarrje në konkurs, në përputhje me nenin 38 të këtij ligji. Njoftimi duhet të përmbajë informacionin e parashikuar në nenin 39 të këtij ligji.

4. Procedurat e hollësishme të organizimit për të dyja format e konkursit të projektimit, sipas pikës 2 të këtij neni, parashikohen në rregullat e prokurimit.

5. Rregullat e konkursit u komunikohen të gjithë të interesuarve, që kërkojnë të marrin pjesë në të. Pjesëmarrja në konkurs mund të kufizohet në një numër kandidatësh të përzgjedhur, në bazë të kritereve të qarta dhe jodiskriminuese, që u janë bërë të njohura të gjithë personave të interesuar, me kusht që numri i kandidatëve të ftuar, sipas përcaktimeve në rregullat e prokurimit, të jetë i mjaftueshëm për të siguruar një konkurrim të drejtë.

6. Pranimi i pjesëmarrjes në konkurs nuk mund të kufizohet:

a) për shkak të shtetësisë, territorit apo rezidencës;

b) për shkak të qenies person fizik ose juridik.

7. Komisioni krijohet në përputhje me procedurat e përcaktuara në rregullat e prokurimit. Ai përbëhet nga persona, që nuk kanë konflikt interesash me pjesëmarrësit në konkurs dhe merr vendime në mënyrë të pavarur, në bazë të kritereve të përcaktuara në njoftimin për konkurs, duke respektuar parimin e fshehtësisë.

Neni 35/184

Marrëveshjet kuadër

1. Për kontratat publike, autoritetet kontraktore mund të lidhin një marrëveshje kuadër pas kryerjes së një procedure të hapur, të kufizuar, kërkesë për propozim, shërbim konsulence apo me negocim, me shpallje paraprake të njoftimit të kontratës, ndërsa për kontratat sektoriale, autoritetet kontraktore mund të lidhin një marrëveshje kuadër edhe pas kryerjes së një procedure me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit.85

2. Palët në marrëveshjen kuadër zgjidhen duke zbatuar kriteret e përcaktimit të ofertës fituese, në përputhje me nenin 55 të ligjit. 3. Kontratat e bazuara në një marrëveshje kuadër lidhen në përputhje me procedurat e parashtruara në pikat 5 e 6 të këtij neni. Këto procedura mund të zbatohen vetëm ndërmjet enteve kontraktore dhe operatorëve ekonomikë, të cilët kanë qenë që në fillim palë në marrëveshjen kuadër. Kur lidhen kontrata, të bazuara në një marrëveshje kuadër, palët nuk munden, në asnjë rrethanë, të bëjnë ndryshime thelbësore të kushteve të

83 Fjalët “kundrejt shpërblimit monetar” janë zëvendësuar me fjalët “kundrejt çmimit”, me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 84 Ndryshuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 85 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

parashtruara në marrëveshjen kuadër, veçanërisht në rastin e parashikuar në pikën 5 të këtij neni.

4. Kohëzgjatja e një marrëveshjeje kuadër nuk mund të jetë më e gjatë se katër vjet, përveç rasteve të jashtëzakonshme, plotësisht të justifikueshme, në veçanti nga subjekti i marrëveshjes kuadër.

5. Kur një marrëveshje kuadër arrihet me një operator të vetëm ekonomik, kontratat e bazuara në këtë marrëveshje lidhen brenda kufijve dhe kushteve të parashtruara në marrëveshjen kuadër. Për prokurimin e këtyre kontratave, autoriteti kontraktor komunikon me shkrim me operatorin palë në marrëveshjen kuadër, duke i kërkuar atij të plotësojë ofertën, në përputhje me kërkesat.

6. Kur një marrëveshje kuadër lidhet me disa operatorë ekonomikë, këta të fundit duhet të jenë, të paktën, tre, në numër, për sa kohë që ekziston një numër i mjaftueshëm operatorësh ekonomikë, për të përmbushur kriteret e përzgjedhjes dhe/ose të pranimit të ofertave, që përmbushin kriteret e përcaktimit të ofertës fituese, në përputhje me nenin 55 të ligjit.

Kontratat e bazuara në marrëveshjet kuadër, të arritura ndërmjet disa operatorëve ekonomikë, mund të lidhen në një nga këto mënyra:86

a) nëpërmjet zbatimit të kushteve të parashtruara në marrëveshjen kuadër, pa rihapur konkurrimin; b) kur jo të gjitha kushtet janë të parashtruara në marrëveshjen kuadër, kur palët gjenden sërish në konkurrim, sipas të njëjtave kushte dhe, nëse është e nevojshme, në bazë të kushteve të formuluara më saktësisht dhe aty ku kjo është e përshtatshme, kur parashikohen kushte të tjera në specifikimet e marrëveshjes kuadër, në përputhje me procedurën në vijim:

i) për çdo kontratë, që do të prokurohet, autoritetet kontraktore duhet të këshillohen, me shkrim, me operatorët ekonomikë, që janë në gjendje të zbatojnë kontratën;

ii) autoritetet kontraktore duhet të caktojnë një kufi kohor, të mjaftueshëm për dorëzimin e ofertave, për secilën kontratë specifike, duke marrë parasysh kompleksitetin e objektit, që do të prokurohet, dhe kohën e nevojshme për të dorëzuar ofertat;

iii) ofertat do të dorëzohen me shkrim dhe përmbajtja e tyre duhet të mbetet konfidenciale, derisa kufiri i përcaktuar kohor për përgjigje të ketë skaduar;

iv) autoritetet kontraktore do t’ia japin secilën kontratë ofertuesit, që ka dorëzuar ofertën më të mirë, në bazë të kritereve të shpalljes së kontratës fituese, të përcaktuara në specifikimet e marrëveshjes kuadër.

7. Autoritetet kontraktore nuk mund t’i keqpërdorin marrëveshjet kuadër për të penguar, kufizuar apo çrregulluar konkurrencën.

8. Në çdo rast, marrëveshja kuadër zbatohet sipas përcaktimeve të parashikuara në rregullat e prokurimit publik.

KREU IV

PROKURIMI ELEKTRONIK

86 Kjo fjali është ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

Neni 36

Rregullat e zbatueshme të komunikimeve elektronike

1. Pa cenuar parimin e përgjithshëm të mosdiskriminimit dhe dispozitat e nenit 22 të këtij ligji, rregullat e mëposhtme janë të zbatueshme për marrjen e ofertave dhe kërkesave për pjesëmarrje nëpërmjet mjeteve të transmetimit elektronik, si më poshtë: a) informacionet, që lidhen me specifikimet e nevojshme për paraqitjen elektronike të ofertave dhe kërkesave për pjesëmarrje, përfshirë enkriptimin, janë në dispozicion të palëve të interesuara. Mjetet për marrjen elektronike të ofertave dhe kërkesave për pjesëmarrje duhet të jenë në përputhje me kërkesat e përcaktuara në rregullat e prokurimit publik dhe me legjislacionin përkatës; b) ofertat elektronike duhet të jenë në përputhje me legjislacionin përkatës në fuqi për nënshkrimin elektronik, dokumentin elektronik, si dhe për bazat e të dhënave shtetërore;

c) përpara përfundimit të afatit kohor, të përcaktuar për dorëzimin e ofertave ose të kërkesave për pjesëmarrje, ofertuesit marrin përsipër të paraqesin dokumentet, certifikatat dhe dëshmitë, të përmendura në nenet 45 dhe 46 të këtij ligji, nëse këto të fundit nuk ekzistojnë në format elektronik.87

2. Pa paragjykuar parimin e mosdiskriminimit dhe detyrimet e nenit 22 të këtij ligji, rregullat e mëposhtme zbatohen për nënshkrimin në formë elektronike për gjithçka që ka të bëjë me paraqitjen dhe pranimin e ofertave dhe dokumenteve të lidhura me to:

a) kur ligji i prokurimit publik parashikon nënshkrimin nga ana e një personi, kjo kërkesë quhet e përmbushur për të gjitha dokumentet e tenderit, nëse nënshkrimi elektronik i përdorur është i besueshëm dhe i përshtatshëm për qëllime, për të cilat dokumenti elektronik është krijuar ose është komunikuar, duke marrë parasysh të gjitha rrethanat konkrete ose në përputhje me ligjet dhe rregullat me aplikim të përgjithshëm për tregtinë në formë elektronike;

b) nënshkrimi në formë elektronike do të konsiderohet i besueshëm dhe në përputhje me këtë ligj nëse:

i) nënshkrimi është i dukshëm dhe brenda materialit për të cilin prezantohet, i lidhur logjikisht me personin që firmos dhe jo me ndonjë person tjetër;

ii) dokumentet origjinale ose të dhënat e përdorura për nënshkrimin në mënyrë elektronike në momentin e firmosjes kanë qenë nën kontrollin ekskluziv të personit që nënshkruan dhe mbeten të tilla gjatë procesit të prokurimeve dhe për një kohë të arsyeshme pas përfundimit të procesit të prokurimit dhe siç parashikohet nga legjislacioni ose rregullat e prokurimit publik;

iii) çdo ndryshim në nënshkrimin elektronik, i bërë pas kohës së firmosjes, mund të dallohet me një kujdes të arsyeshëm;

87 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

iv) asnjë nga parashikimet në këtë nen nuk ka për qëllim të kufizojë mundësinë e çdo personi ose operatori ekonomik që, në çdo mënyrë të lejuar nga legjislacioni në fuqi, të provojë apo të kundërshtojë besueshmërinë e nënshkrimit elektronik.

Neni 37

Blerja elektronike dhe sistemi dinamik i blerjes

Për të kryer një procedurë elektronike prokurimi, autoriteti kontraktor ndjek rregullat e blerjes elektronike dhe të sistemit dinamik të blerjes, të përshkruara në rregullat e prokurimit publik, në përputhje me legjislacionin në fuqi, me parimet e përmendura në nenin 2 të këtij ligji dhe me standardet ndërkombëtare e europiane.

Neni 37/188

KREU V

ZHVILLIMI I PROCEDURAVE

Neni 38

Njoftimet

1. Autoriteti kontraktor, që kryen procedura prokurimi për kontrata publike me anë të procedurës së hapur, të kufizuar, me negocim, me shpallje paraprake të njoftimit, kërkesës për propozim ose shërbim konsulence, në përputhje me nenet 30, 31, 32, 34 e 34/1 të këtij ligji, ose kur fillon procedurën për konkurs projektimi, sipas nenit 35 të ligjit, bën njoftimin publik për kryerjen e llojit përkatës të prokurimit publik.89

2. Njoftimet për prokurimet me vlerë mbi kufijtë e lartë monetarë, botohen në Buletinin e Njoftimeve Publike dhe në të paktën një gazetë me shpërndarje në Europë.

3. Njoftimet për prokurimet me vlerë nën kufirin e lartë monetar, por mbi kufirin minimal monetar botohen në Buletinin e Njoftimeve Publike.

4. Të gjitha njoftimet e prokurimeve shpallen në faqen e internetit të Agjencisë së Prokurimit Publik.

88 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 89 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

Neni 39

Përmbajtja e njoftimeve

1. Në njoftimet që botohen, sipas nenit 38 të këtij ligji, duhet të përfshihen të gjitha informacionet që i lejojnë operatorëve ekonomikë të vendosin nëse do të marrin pjesë apo jo në procedurat e prokurimit.

2. Në njoftimin për procedurë të hapur duhet të përcaktohen edhe vendi, adresa dhe afati i fundit kohor, ku e kur do të dërgohen ofertat, si dhe gjuha ose gjuhët në të cilat duhet të hartohen ofertat. Në njoftim duhet të përcaktohen edhe mënyra dhe kushtet për marrjen e dokumenteve të tenderit, siç parashikohet në nenin 41 të këtij ligji.

3. Përmbajtja e njoftimeve standarde përcaktohet në rregullat e prokurimit publik.

Neni 40

Ftesa për ofertë

1. Autoriteti kontraktor fton nëpërmjet një komunikimi me shkrim ose me mjete elektronike90 njëherësh të gjithë kandidatët e përzgjedhur në procedurën e kufizuar dhe në procedurat me negocim, me njoftim të objektit të kontratës, sipas neneve 31 e 32 të këtij ligji, për të dorëzuar ofertat ose për të negociuar.

2. Ftesa për kandidatët përfshin edhe:

a) një kopje të dokumenteve të tenderit dhe çdo dokument tjetër mbështetës;

b) një referencë për akses të dokumenteve të tenderit dhe të dokumenteve të tjera, të përcaktuara më sipër me rrugë elektronike.

3. Modelet e ftesës për ofertë apo të ftesës për negocim përshkruhen në rregullat e prokurimit. Ftesa, në çdo rast, duhet të përmbajë të paktën:

a) një referencë për njoftimin e kontratës që botohet;

b) të dhëna për vendin dhe afatin e fundit kohor të paraqitjes së ofertave, si dhe gjuhën ose gjuhët në të cilat duhet të hartohet oferta;

90 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

c) informacion për çdo dokument shtesë që duhet dorëzuar ose në mbështetje të deklaratave të ofertuesve, në përputhje me nenet 45 dhe 46 të këtij ligji, ose për të plotësuar informacionin e përmendur në këto nene;

ç) renditjen sipas përparësisë të kritereve të vendosura për përcaktimin e ofertës fituese, si dhe specifikimet apo dokumentin përshkrues, në rastet kur këto nuk janë botuar në njoftimet e ftesës.

4. Autoriteti kontraktor, kur përdor procedurën e kufizuar dhe procedurën me negocim, fton për të paraqitur ofertë të gjithë kandidatët që kualifikohen në fazën e parë të procedurës. Autoriteti kontraktor mund të vazhdojë procedurën e prokurimit vetëm kur janë të paktën 2 kandidatë, me përjashtim të procedurës me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit. Në njoftimin për tender, autoriteti kontraktor duhet të përcaktojë kriteret objektive, jodiskriminuese, si dhe rregullat që do të zbatohen91.

Neni 4192

Dokumentet e tenderit

1. Autoriteti kontraktor, në hartimin e dokumenteve të tenderit, përdor dokumentet standarde, sipas përcaktimit në rregullat e prokurimit dhe i vë në dispozicion falas në rrugë elektronike. 2. Autoriteti kontraktor, kur i kërkohet nga operatorët ekonomikë, do të vërë në dispozicion të të interesuarve dokumentet e tenderit, kundrejt pagesës. Në çdo rast, emrat dhe numri i operatorëve ekonomikë, që kanë shfaqur interes për blerjen e dokumentacionit të tenderit apo këqyrjen e tij, duhet të mbahen sekret.”.

Neni 42

Sqarimet dhe ndryshimi në dokumentet e tenderit

1. Ofertuesi i mundshëm mund të kërkojë sqarime për dokumentet e tenderit nga autoriteti kontraktor, i cili duhet t’i përgjigjet çdo kërkese për sqarim të dokumenteve të tenderit, të bërë nga çdo operator ekonomik, me kusht që kërkesa të jetë marrë jo më vonë se 5 ditë para afatit përfundimtar të dorëzimit të ofertave. Autoriteti kontraktor duhet të përgjigjet brenda 3 ditëve nga depozitimi i kërkesës, në mënyrë që të bëjë të mundur dorëzimin e ofertës në kohë nga operatori ekonomik dhe, pa identifikuar burimin e kërkesës, duhet t’ia komunikojë sqarimin përkatës të gjithë operatorëve ekonomikë, që kanë tërhequr dokumentet e tenderit93. 94

91 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 92 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 93 “Në çdo rast, kur ndryshohen dokumentat e tenderit, autoriteti kontraktor e zgjat afatin kohor për dorëzimin e ofertës, me 5 ditë ndërsa për prokurimet mbi kufijte e lartë monetarë me 10 ditë” Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

2. Autoriteti kontraktor, në çdo kohë, përpara mbarimit të afatit të fundit për dorëzimin e ofertave dhe për çfarëdolloj arsyeje, me nismën e vet ose me kërkesë për sqarim nga një operator ekonomik, mund të bëjë ndryshime në dokumentet e tenderit, përmes hartimit të një shtojce. Çdo shtojcë u komunikohet menjëherë të gjithë operatorëve ekonomikë, që kanë tërhequr dokumentet e tenderit dhe bëhet detyruese për ta. Shtojca vihet në dispozicion edhe në rrugë elektronike.

2/1. Në çdo rast, kur ndryshohen dokumentet e tenderit, autoriteti kontraktor zgjat afatin kohor për dorëzimin e ofertës me 5 ditë, ndërsa për prokurimet mbi kufijtë e lartë monetarë me 10 ditë.95

3. Autoriteti kontraktor, gjatë takimit me operatorët ekonomikë, duhet të mbajë protokoll, ku përfshihen edhe kërkesat e dorëzuara gjatë takimit për sqarime për dokumentet e tenderit, si dhe përgjigjet e dhëna për këto kërkesa, por, në çdo rast, pa identifikuar burimet e këtyre kërkesave. Ky protokoll duhet t’u vihet menjëherë në dispozicion të gjithë operatorëve ekonomikë që kanë tërhequr dokumentet e tenderit, që të orientohen në përgatitjen e ofertave.

Neni 43

Afatet kohore për dorëzimin e kërkesave për pjesëmarrje dhe për dorëzimin e ofertave

1. Autoriteti kontraktor, për përcaktimin e afateve kohore për dorëzimin e ofertave dhe të kërkesave për pjesëmarrje, duhet të mbajë parasysh kompleksitetin e kontratës dhe kohën e kërkuar për hartimin e ofertave, pa cenuar kufijtë kohorë minimalë, të përcaktuar në këtë nen dhe në përputhje me parimin e proporcionalitetit. Afatet kohore në këtë ligj jepen në ditë kalendarike, me përjashtim të rasteve kur ka specifikime të tjera.

2. Në procedurën e hapur, me vlerë më të lartë se kufiri i lartë monetar, afati për paraqitjen e ofertave është jo më pak se 52 ditë nga data në të cilën është shpallur njoftimi i kontratës në faqen e internetit të Agjencisë së Prokurimit Publik96.

2.197

3. Në procedurën e kufizuar, në procedurën me negocim, me shpallje të njoftimit, në procedurën shërbim konsulence dhe në procedurën konkurs projektimi, me vlerë më të lartë se kufiri i lartë monetar: 98

94 Hiqet fjalia “Ndaj vendimit përfundimtar të autoritetit kontraktor mund të bëhet ankim në Komisionin e Prokurimit Publik” me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 95 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 96 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 97 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

a) afati minimal kohor për dorëzimin e kërkesës për pjesëmarrje është 20 ditë nga data në të cilën është shpallur njoftimi i kontratës në faqen e internetit të Agjencisë së Prokurimit Publik99;

b) në procedurën e kufizuar, afati minimal kohor për dorëzimin e ofertës është 20 ditë nga data në të cilën është dërguar ftesa për ofertë te kandidatët.

4. Nëse, për çfarëdo arsye, dokumentet e tenderit, dokumentet mbështetëse ose informacionet shtesë, edhe pse të kërkuara në kohën e duhur, nuk paraqiten brenda afatit kohor të përcaktuar në njoftimin e kontratës, ose nëse ofertat mund të hartohen vetëm pas një vizite në terren, pas një verifikimi të çastit të dokumenteve, në mbështetje të dokumenteve të tenderit, atëherë afatet kohore për dorëzimin e ofertave zgjaten me 10 ditë, me qëllim që të gjithë operatorët ekonomikë të marrin informacionin e nevojshëm për të hartuar ofertat.

5. Në procedurën e hapur, me vlerë ndërmjet kufirit të lartë e të ulët monetar, afati kohor minimal për marrjen e ofertave është 30 ditë nga dita kur është shpallur njoftimi i kontratës në faqen e internetit të Agjencisë së Prokurimit Publik100.

6. Në procedurën e kufizuar ose në procedurën me negocim, me shpalljen e njoftimit të kontratës, me vlerë ndërmjet kufirit të lartë e të ulët monetar:

a) afati minimal kohor për dorëzimin e kërkesës për pjesëmarrje është 15 ditë nga data në të cilën është shpallur njoftimi i kontratës në faqen e internetit të Agjencisë së Prokurimit Publik101;

b) në procedurën e kufizuar, afati minimal kohor për dorëzimin e ofertës është 15 ditë nga data në të cilën është dërguar te kantidatët ftesa për ofertë;102.

6/1.103 Në procedurën shërbim konsulence dhe në procedurën konkurs projektimi, me vlerë nën kufirin e lartë monetar: a) afati minimal kohor për dorëzimin e kërkesës për pjesëmarrje është 15 ditë nga data në të cilën është shpallur njoftimi i kontratës në faqen e internetit të Agjencisë së Prokurimit Publik; b) afati minimal kohor për dorëzimin e ofertës është 15 ditë nga data në të cilën është dërguar te kandidatët ftesa për ofertë.

98 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 99 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 100 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 101 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 102 Zëvendësuar në Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik”. 103 Shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

7. Në rastet e procedurave të prokurimit nën kufirin e ulët monetar, afati kohor minimal për dorëzimin e ofertave është 10 ditë nga data në të cilën është shpallur njoftimi i kontratës në faqen e internetit të Agjencisë së Prokurimit Publik104.

8. Kur njoftimet janë hartuar dhe publikuar me mjete elektronike, në përputhje me formatin dhe procedurat për transmetim, të përcaktuara në rregullat e prokurimit publik, afatet kohore për marrjen e ofertave, të parashikuara në pikat 2 e 5 të këtij neni, për procedura të hapura, mund të shkurtohen 7 ditë, ndërsa afatet kohore për marrjen e kërkesës për pjesëmarrje, të parashikuara në shkronjat "a" e "b" të pikës 3 dhe në shkronjat "a" e "b" të pikës 6 dhe të pikës 6/1105 të këtij neni, për procedurat e kufizuara, shërbim konsulence, konkurs projektimi106 dhe me negocim, mund të shkurtohen 5 ditë.".107

Neni 44

Operatorët ekonomikë

1. Kandidatët ose ofertuesit, që ofrojnë shërbimet përkatëse, nuk duhet të refuzohen vetëm për shkak se u kërkohet të jenë persona fizikë ose juridikë.

Në rastet e kontratave publike për shërbime apo punë, si dhe të kontratave publike të furnizimit për shërbime shtesë dhe/ose veprimtari instalimi, autoritetet kontraktore mund t’u kërkojnë personave juridikë të paraqesin në ofertë ose në kërkesën për pjesëmarrje emrat dhe kualifikimet profesionale përkatëse të personelit përgjegjës për zbatimin e kontratës në fjalë.

2. Grupe operatorësh ekonomikë mund të dorëzojnë oferta ose të paraqiten si një kandidat i vetëm. Autoriteti kontraktor duhet t’i kërkojë një formë të veçantë ligjore bashkimit të shoqërive, për qëllim të dorëzimit të ofertës ose kërkesës për pjesëmarrje, sipas përcaktimit në rregullat e prokurimit.

Neni 45

Kriteret e përjashtimit të kandidatëve ose ofertuesve

104 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 105 Fjalët “dhe të pikës 6/1” janë shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 106 Fjalët “shërbim konsulence, konkurs projektimi” janë shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 107 Shtuar me ligjin nr 9855 datë 26.12.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”.

1. Autoriteti kontraktor përjashton nga pjesëmarrja në procedurat e prokurimit çdo kandidat ose ofertues, kur ka të dhëna se janë ose kanë qenë të dënuar me vendim gjykate të formës së prerë për ndonjë nga veprat e mëposhtme:

a) pjesëmarrje në organizatë kriminale;

b) korrupsion;

c) mashtrim;

ç) pastrim parash.

d) fallsifikim108.

Autoriteti kontraktor mund t’u kërkojë ofertuesve të paraqesin dokumentet e përmendura në pikën 3 të këtij neni dhe, kur ka dyshime, mund t’u drejtohet organeve kompetente për të marrë ndonjë informacion të nevojshëm për integritetin dhe gjendjen personale të ofertuesve në fjalë. Kur kërkohet informacion për ofertuesin rezident në një shtet të huaj, atëherë autoriteti kontraktor mund të kërkojë bashkëpunimin e autoriteteve kompetente.

2. Çdo kandidat ose ofertues përjashtohet nga pjesëmarrja në një procedurë prokurimi, në rastet kur:

a) ka falimentuar dhe kapitalet e tij janë në proces ekzekutimi nga përmbaruesit109;

b) është subjekt i procedurave për deklarimin e falimentimit dhe ka një urdhër likuidimi të detyruar ose administrimi nga gjykata, ose ka një marrëveshje me kreditorët, ose ndonjë procedurë tjetër të ngjashme;

c) është dënuar me vendim gjykate të formës së prerë për vepra që lidhen me veprimtarinë profesionale;

ç)110;

d) nuk i ka përmbushur detyrimet për derdhjen e kontributeve të sigurimeve shoqërore, në përputhje me legjislacionin shqiptar ose me dispozitat e zbatueshme në shtetin e origjinës;

dh) nuk i ka përmbushur detyrimet për pagimin e tatimeve, në përputhje me legjislacionin shqiptar ose me dispozitat e zbatueshme në shtetin e origjinës;

e) është fajtor për dhënie të informacioneve të rreme, kur këto i janë kërkuar në përputhje me këtë seksion, ose nuk ka pranuar t’i japë këto informacione ose dokumente apo një pjesë të tyre.

108 Shtuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 109 Ndryshuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 110 Shfuqizuar me me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

ë)111 me vendim të Agjencisë së Prokurimit Publik është përjashtuar nga pjesëmarrja në procedurat e prokurimit, sipas pikës 3, të nenit 13, të këtij ligji.

3. Autoriteti kontraktor pranon si prova të mjaftueshme, që shmangin përjashtimin e kandidatëve apo ofertuesve për rastet e parashikuara në pikat e mësipërme, këto dokumente:

a) vërtetim nga dosja gjyqësore, ose në rast se nuk sigurohet kjo, një dokument të njëvlershëm, të lëshuar nga një autoritet kompetent, gjyqësor apo administrativ, që vërteton se nuk ekzistojnë çështjet e përmendura në pikat 1 e 2, shkronjat “a”, “b” e “c”;

b) një vërtetim të lëshuar nga organi kompetent, që vërteton se nuk ekzistojnë çështjet e përmendura në pikën 2 shkronjat “d” e “dh”.

Neni 46

Kualifikimi i ofertuesve

1. Operatorët ekonomikë, për të marrë pjesë në procedurat e prokurimit, duhet të kualifikohen, pasi të kenë përmbushur të gjitha kriteret e mëposhtme, që autoriteti kontraktor i vlerëson të nevojshme, për sa kohë që ato janë në përpjesëtim me natyrën dhe përmasat e kontratës që do të prokurohet dhe jodiskriminuese:

a) kualifikimi profesional: çdo operatori ekonomik i kërkon licencat profesionale, industriale apo tregtare, të lëshuara nga autoritetet kompetente shtetërore, për veprimtaritë e kërkuara dhe për të cilat do të lidhet kontrata;

b) aftësia teknike: operatorët ekonomikë vërtetojnë se zotërojnë kualifikimet e nevojshme teknike, profesionale, kapacitetet organizative, makineritë, pajisjet e asete të tjera fizike, aftësitë organizative, reputacionin dhe besueshmërinë, përvojën e duhur, si dhe personelin e nevojshëm, për të zbatuar kontratën, siç është përshkruar nga autoriteti kontraktor në njoftimin e objektit të kontratës;

c) gjendja ekonomike e financiare: operatorët ekonomikë vërtetojnë se zotërojnë kapacitetet ekonomike e financiare për të përmbushur kontratën, me anë të deklaratave bankare ose, kur nevojitet, nëpërmjet vërtetimit për sigurim ndaj rreziqeve profesionale, paraqitjes së bilanceve financiare ose të pjesëve të shkëputura nga bilancet, një deklaratë të xhiros së përgjithshme të shoqërisë dhe, në rast nevoje, të xhiros së realizuar nga veprimtaritë e ngjashme me objektin e kontratës që do të prokurohet për një periudhë deri në 3 vitet e fundit financiare, kur ky informacion është i mundur;

ç) kapacitetet ligjore: operatorët ekonomikë vërtetojnë se ata kanë zotësi juridike për të lidhur kontrata prokurimi ose, në rastet e bashkimit të shoqërive, vërtetojnë se i gëzojnë këto aftësi në kohën e lidhjes së kontratës.

111 Shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

2. Autoriteti kontraktor mund të kërkojë edhe certifikata, të lëshuara nga organe të pavarura, që vërtetojnë pajtueshmërinë e kandidatit ose të ofertuesit me standardet e kërkuara të cilësisë, përfshirë edhe standardet për menaxhimin e mjedisit.

3. Kërkesat për kualifikim duhet të hartohen në mënyrë të tillë që të stimulojnë pjesëmarrjen e biznesit të vogël dhe të mesëm dhe në çdo rast të jenë sipas përcaktimeve në rregullat e prokurimit publik112.

Neni 47

Skualifikimi i ofertuesve

Autoriteti kontraktor skualifikon çdo kandidat ose ofertues, që paraqet të dhëna të rreme113, për qëllime kualifikimi, në çdo kohë, deri në fazën e shpalljes së kontratës fituese. Autoriteti kontraktor për çdo skualifikim raporton në Agjencinë e Prokurimit Publik për qëllimet e parashikuara në nenin 13 pika 3 të këtij ligji.

Neni 48

Paraqitja dhe pranimi i ofertave

1. Autoriteti kontraktor përcakton vendin, datën dhe orën e paraqitjes së ofertave.

2. Kur autoriteti kontraktor jep sqarime ose bën ndryshime në dokumentat e tenderit, vepron në perputhje me nenin 42 të këtij ligji114.

3. Vendimi për shtyrje të afatit përfundimtar u njoftohet menjëherë të gjithë operatorëve ekonomikë, që kanë tërhequr dokumentet.

4. Paraqitja e ofertave bëhet si më poshtë: a) ofertat dorëzohen me shkrim, dorazi ose përmes postës, të nënshkruara dhe të mbyllura në zarf, me përjashtim të rasteve të përmendura në shkronjën “b” të kësaj pike, kur autoriteti kontraktor, sipas kërkesës, pajis ofertuesit me një dëshmi, ku shënohen data dhe ora e pranimit të ofertës;

b) ofertat dorëzohen në rrugë elektronike, sipas përcaktimit në aktet nënligjore.5. Ofertat e marra pas mbarimit të afatit të fundit të paraqitjes së tyre u kthehen të pahapura ofertuesve, që i kanë paraqitur ato115.

112 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 113 Hiqen fjalet “ose një dokument të falsifikuar” me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 114 Ndryshuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 115 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

Neni 49

Sigurimi i ofertës

1. Në procedurat e prokurimit me vlerë më të lartë se kufiri i lartë monetar, autoriteti kontraktor mund t’u kërkojë ofertuesve të paraqesin sigurimin e ofertës, sipas rregullave të prokurimit publik.116

a) vlera e sigurimit duhet të jetë në përpjesëtim me vlerën e përllogaritur117 e kontratës së prokurimit;

b) autoriteti kontraktor duhet të specifikojë në dokumentet e tenderit çdo kërkesë për natyrën, formën, vlerën dhe kushtet e tjera thelbësore të sigurimit të ofertës. Këto kërkesa nuk duhet të lidhen drejtpërdrejt apo tërthorazi me sjelljen e ofertuesit që dorëzon një ofertë, me përjashtim të rasteve të mëposhtme:

i) tërheqjes ose ndryshimit të ofertës pas afatit përfundimtar për paraqitjen e ofertave ose para afatit përfundimtar, nëse është përcaktuar kështu në dokumentet e tenderit;

ii) refuzimit për nënshkrimin e kontratës së prokurimit kur autoriteti kontraktor e kërkon një gjë të tillë;

iii) mosparaqitjes së sigurimit të kontratës, kur oferta është shpallur fituese, ose mosplotësimit të ndonjë kushti tjetër përpara nënshkrimit të kontratës së përcaktuar në dokumentet e tenderit.

1/1.118

2. Në rast se autoriteti kontraktor e ka kërkuar sigurimin e ofertës, sipas pikës 1, të këtij neni, nuk e pretendon vlerën e sigurimit, nëse:119

a) ka përfunduar afati kohor i sigurimit të ofertës;

b) është lidhur kontrata dhe është paraqitur sigurimi i kontratës, kur një gjë e tillë kërkohet nga dokumentet e tenderit;

c) janë anuluar procedurat e tenderit pa shpallur fitues.

Neni 50

116 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 117 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 118 Shfuqizuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 119 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

Vlefshmëria, modifikimi dhe tërheqja e ofertave

1. Ofertat janë të vlefshme gjatë periudhës kohore të specifikuar në dokumentet e tenderit.

2. Autoriteti kontraktor, përpara përfundimit të periudhës së vlefshmërisë së ofertave, mund t’u kërkojë ofertuesve të zgjasin këtë periudhë për një afat të caktuar. Në këtë rast:

a) ofertuesi mund të refuzojë kërkesën, pa humbur sigurimin e ofertës nëse është kërkuar120 dhe vlefshmëria e ofertës së tij përfundon me mbarimin e periudhës fillestare të vlefshmërisë;

b) kur ofertuesi pranon zgjatjen e periudhës së vlefshmërisë, me të zgjatet edhe sigurimi i ofertës nëse është kërkuar një sigurim i tillë121 apo paraqitet një sigurim i ri oferte, që mbulon periudhën e zgjatur të vlefshmërisë. Ofertuesi, që nuk zgjat periudhën e sigurimit të ofertës ose që nuk paraqet një sigurim të ri oferte, vlerësohet se e ka refuzuar kërkesën për zgjatje të periudhës së vlefshmërisë së ofertës.

Neni 51

Ndalimi i modifikimit të ofertave

1. Pas paraqitjes së ofertës nuk duhet të kryhet asnjë bisedim ndërmjet autoritetit kontraktor dhe ofertuesit për ofertën, në përputhje me pikën 1 të nenit 53 të këtij ligji.

2. Një ofertuesi, si kusht për shpalljen fitues, nuk duhet t’i kërkohet që të ndërmarrë përgjegjësi të papërcaktuara në dokumentet e tenderit, të ndryshojë vlerën e ofertës së tij ose të modifikojë në çfarëdolloj mënyre ofertën.

3. Dispozitat e këtij neni nuk cenojnë zbatimin e neneve 32 dhe 33 të këtij ligji.

Neni 52

Hapja e ofertave

1. Autoriteti kontraktor i hap të gjitha ofertat në datën, vendin dhe kohën e përcaktuar në dokumentet e tenderit, pas mbarimit të afatit përfundimtar për paraqitjen e ofertave ose

120 Fjalët “nëse është kërkuar” janë shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 121 Fjalët “nëse është kërkuar një sigurim i tillë” janë shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

pas mbarimit të afatit përfundimtar të përcaktuar pas zgjatjes e këtij afati, në përputhje me procedurat e specifikuara në dokumentet e tenderit.

2. Ofertuesit ose përfaqësuesit e tyre të autorizuar, që kanë paraqitur oferta, ftohen të marrin pjesë në hapjen e ofertave.

3. Emri, adresa e ofertuesit, oferta e të cilit hapet, dokumentacioni ligjor dhe çdo dokument i kërkuar nga autoriteti kontraktues, si dhe çmimi i çdo oferte, lexohen me zë të lartë për ata persona që janë të pranishëm dhe regjistrohen në procesverbalin e procedurës së prokurimit, sipas nenit 12 të këtij ligji.

4. Procesverbali duhet t’i vihet menjëherë në dispozicion, në bazë të kërkesës, çdo ofertuesi, ndërsa ofertuesit që ka paraqitur ofertën, por që nuk është i pranishëm ose i përfaqësuar në hapjen e ofertave, duhet t’i dërgohet për njoftim.

5. Procesverbali i hapjes122 së ofertave shpallet në faqen e internetit dhe bëhet i disponueshëm si i gjithë dokumentacioni i tenderit.

6. Në rastin e prokurimit me mjete elektronike, hapja e ofertave bëhet si më poshtë: a) Autoriteti kontraktor i hap të gjitha ofertat në datën, vendin dhe kohën e përcaktuar në dokumentet e tenderit, pas mbarimit të afatit përfundimtar për paraqitjen e ofertave ose pas mbarimit të afatit përfundimtar, të përcaktuar pas zgjatjes së këtij afati, në përputhje me procedurat e specifikuara në dokumentet e tenderit, sipas rregullave të prokurimit me mjete elektronike.

b) Duke qenë se dokumentacioni i paraqitur nga ofertuesit regjistrohet automatikisht në sistem, pikat 2, 3, 4 e 5 nuk zbatohen në rastin e prokurimit me mjete elektronike.123

Neni 53

Shqyrtimi i ofertave

1. Autoriteti kontraktor, kur e shikon të arsyeshme, u kërkon ofertuesve sqarime për ofertat e tyre, për shqyrtimin, vlerësimin dhe krahasimin sa më të drejtë të këtyre ofertave. Pa cenuar dispozitat e parashikuara në nenet 32 dhe 33 të këtij ligji, nuk duhet të kërkohet, ofrohet apo lejohet asnjë ndryshim në përmbajtjen e ofertës, përfshirë ndryshimet në çmim apo ndryshime që synojnë të kthejnë një ofertë të pavlefshme në të vlefshme.

2. Autoriteti kontraktor, pavarësisht nga përcaktimi i pikës 1 të këtij neni, duhet të korrigjojë vetëm gabimet aritmetike, që zbulohen gjatë shqyrtimit të ofertave, me kusht

122 Hiqen fjalët “ dhe i vlerësimit të ” me ligjin Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 123 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

që këto të mos jenë bërë për qëllime mashtrimi. Autoriteti kontraktor njofton menjëherë për këto korrigjime ofertuesin që ka paraqitur ofertën.

3. Autoriteti kontraktor, në zbatim të pikës 4 të këtij neni, vlerëson një ofertë të vlefshme, vetëm nëse ajo është në përputhje me të gjitha kërkesat dhe specifikimet e përcaktuara në njoftimin e kontratës dhe në dokumentet e tenderit, pa rënë ndesh me përcaktimet e nenit 54 të këtij ligji.

4. Autoriteti kontraktor vlerëson një ofertë të vlefshme edhe nëse ajo përmban devijime të vogla, të argumentuara, të cilat nuk ndryshojnë thelbësisht karakteristikat, kushtet dhe kërkesat e tjera, të përcaktuara në dokumentet e tenderit, si edhe gabime shtypi, të cilat mund të korrigjohen pa prekur përmbajtjen e saj.124

5. Autoriteti kontraktor nuk e pranon një ofertë:

a) kur ofertuesi nuk është i kualifikuar;

b) kur ofertuesi nuk pranon korrigjimin e një gabimi aritmetik, i bërë sipas pikës 2 të këtij neni;

c) kur oferta e tij nuk përputhet me specifikimet e përcaktuara në dokumentet e tenderit, me përjashtim të rasteve të parashikuara në nenin 54 të këtij ligji;

ç) në rastet e parashikuara në nenin 26 të këtij ligji.

Neni 54

Alternativat

1. Autoriteti kontraktor i autorizon ofertuesit të paraqesin alternativat, kur kriter për shpalljen fitues është oferta me përparësi më të mëdha ekonomike.

2. Autoriteti kontraktor, në njoftimin e kontratës duhet të përcaktojë nëse i autorizon alternativat, në të kundërt, ato nuk lejohen.

3. Autoriteti kontraktor, kur autorizon alternativa, përcakton në dokumentet e tenderit kërkesat minimale për çdo alternativë dhe çdo kërkesë tjetër për paraqitjen e tyre.

4. Vetëm alternativat që i plotësojnë kërkesat minimale, të përcaktuara nga autoriteti kontraktor, merren në shqyrtim.

Neni 55

124 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

Kriteret e përcaktimit të ofertës fituese

1. Oferta fituese duhet të jetë: a) oferta që, në bazë të kërkesave dhe kritereve të përcaktuara në dokumentet e tenderit, plotëson kërkesat e objektit të prokurimit me çmimin më të ulët; ose

b) oferta ekonomikisht më e favorshme, bazuar në kritere të ndryshme të lidhura me objektin e kontratës që prokurohet, si: cilësia, çmimi, cilësitë teknike, karakteristikat estetike, funksionale, mjedisore, kostot e funksionimit, efektshmëria ekonomike, shërbimi pas shitjes dhe asistenca teknike, data dhe periudha e lëvrimit ose periudha e ekzekutimit, me kusht që këto kritere të jenë objektive dhe jodiskriminuese125.

2. Autoriteti kontraktor vlerëson dhe krahason ofertat e vlefshme, për të përcaktuar ofertën fituese, në përputhje me procedurat dhe kriteret e përcaktuara në dokumentet e tenderit. Nuk duhet të përdoret asnjë kriter, që nuk është përfshirë në dokumentet e tenderit.

3. Vlerësimi i ofertave bëhet vetëm në baza teknike dhe ekonomike.

4. Autoriteti kontraktor duhet të përgatisë një përshkrim të shkurtër të procesit të vlerësimit, i cili pasqyrohet në procesverbal, në përputhje me nenin 12 të këtij ligji. Në rastin e prokurimit me mjete elektronike, sistemi administron automatikisht të dhënat, vlerësimet dhe komentet mbi to, duke njoftuar, në rrugë elektronike, ofertuesit.126

5. Autoriteti kontraktor përcakton ofertën më të mirë pas krahasimit dhe vlerësimit të ofertave.

Neni 56

Oferta anomalisht e ulët

1. Kur autoriteti kontraktor vëren se një ose më shumë oferta për kontratat e mallrave, punëve apo shërbimeve janë anomalisht të ulëta, ai, përpara se të vazhdojë me procesin e vlerësimit të ofertave, i kërkon operatorit ekonomik përkatës të paraqesë me shkrim dhe brenda 3 ditëve pune shpjegime për elemente të veçanta të ofertës, për:127

a) anën ekonomike të metodës së ndërtimit, procesit të prodhimit ose të shërbimeve të ofruara;

b) zgjidhjet teknike të ofruara dhe/ose ndonjë kusht favorizues të jashtëzakonshëm, që ka ofertuesi për kryerjen e punimeve, për furnizimin e mallrave apo të shërbimeve; 125 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 126 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 127 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

c) origjinalitetin e punëve, mallrave apo të shërbimeve, të propozuara nga ofertuesi;

ç) zbatueshmërinë e detyrimeve, që lidhen me mbrojtjen në punë dhe kushtet e punës, në vendin ku do të kryhet puna, shërbimi apo ku do të sigurohet furnizimi.

2. Autoriteti kontraktor i verifikon këto elemente duke u këshilluar me ofertuesin dhe në bazë të informacionit të paraqitur. Autoriteti kontraktor mund ta refuzojë ofertën, kur edhe pas shqyrtimit të infomacionit të paraqitur nga ofertuesi, nuk bindet se ajo është e rregullt në të gjitha elementet e saj.

Neni 57

Administrimi i informacionit në proces

1. Pas hapjes së ofertave, pa cenuar detyrimet e përcaktuara në nenin 21 të këtij ligji, informacionet për shqyrtimin, sqarimin, vlerësimin e ofertave dhe rekomandimet për ofertën fituese nuk u bëhen të njohura ofertuesve ose personave të tjerë, që nuk janë të angazhuar zyrtarisht në këtë proces, derisa të nënshkruhet kontrata.

2. Pas hapjes së ofertave dhe deri në shpalljen e ofertës fituese, asnjë ofertues nuk duhet të bëjë asnjë komunikim të pajustifikuar me autoritetin kontraktor ose të përpiqet, në çfarëdolloj mënyre, për të ndikuar në shqyrtimin dhe vlerësimin e ofertave.

Neni 58

Njoftimi i fituesit dhe nënshkrimi i kontratës

1. Njoftimi i fituesit i jepet menjëherë ofertuesit, që ka paraqitur ofertën më të mirë, në përputhje me nenin 55 të këtij ligji.

2. Brenda 5 ditëve nga data e njoftimit të fituesit, autoriteti kontraktor dërgon një njoftim në Agjencinë e Prokurimit Publik për botimin në Buletinin e Njoftimeve Publike. Në rastin e procedurave të zhvilluara me mjete elektronike, njoftimi i fituesit dërgohet në platformën elektronike të prokurimit, ditën e nesërme të punës nga marrja e vendimit. Njoftimi përmban minimalisht këtë informacion: a) emrat e ofertuesve pjesëmarrës; b) vlerat e ofertave; c) emrat e ofertuesve të skualifikuar dhe arsyet e skualifikimit; ç) emrin e ofertuesit të suksesshëm dhe vlerën e ofruar prej tij; d) ankesa, nëse ka pasur ose jo të tilla.128

128 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

3. Autoriteti kontraktor dhe ofertuesi fitues nënshkruajnë kontratën, sipas afateve të përcaktuara në rregullat e prokurimit publik. Në çdo rast kjo periudhë nuk duhet të tejkalojë afatin e vlefshmërisë së ofertës, të përcaktuar në njoftimin e kontratës ose në dokumentet e tenderit.129

4. Kontrata hyn në fuqi kur nënshkruhet nga ofertuesi fitues dhe nga autoriteti kontraktor.

5. Kur ofertuesi fitues nuk bën sigurimin e kontratës ose nuk arrin të nënshkruajë kontratën, autoriteti kontraktor bën konfiskimin e sigurimit të ofertës, nëse është kërkuar. Në rastin kur është përdorur si kriter i përcaktimit të ofertës fituese “çmimi më i ulët” dhe kur ofertuesi fitues nuk bën sigurimin e kontratës ose nuk arrin të nënshkruajë kontratën, autoriteti kontraktor përzgjedh ofertuesin e renditur i dyti në listën e ofertave të përzgjedhura që kanë mbetur, vetëm nëse diferenca ndërmjet ofertës së kualifikuar në vendin e parë dhe të dytë do të jetë jo më e madhe se 2 për qind e fondit limit.130 Kjo nuk cenon të drejtën e autoritetit kontraktor, sipas nenit 24 të këtij ligji, për të refuzuar të gjitha ofertat e mbetura dhe për të anuluar procedurën e prokurimit. Njoftimi, sipas pikës 1 të këtij neni, i dërgohet ofertuesit, oferta e të cilit është përzgjedhur sipas kësaj pike131.

6. Lidhja e kontratës para përfundimit të afatit të njoftimit të klasifikimit apo para se të ketë përfunduar shqyrtimi administrativ, sipas kreut VII të këtij ligji, e bën atë absolutisht të pavlefshme.

KREU V/1132

ZHVILLIMI I PROCEDURAVE PËR KONTRATAT SEKTORIALE

Neni 58/1

Kontratat sektoriale

1. Ky kre përmban dispozita të veçanta, që zbatohen nga autoritetet kontraktore, të

cilat veprojnë në sektorët e shërbimit ujor, energjetik, të transportit dhe atij postar, kur ato prokurojnë kontrata sektoriale. Për qëllim të këtij kreu, kontratat sektoriale janë kontrata publike, të lidhura nga autoritetet kontraktore, siç parashikohet në pikën 14/1 të nenit 3, nëse kontrata është për kryerjen e secilës prej veprimtarive të mëposhtme:

a) ofrimin ose përdorimin e rrjeteve fikse, që kanë për qëllim t’i ofrojnë publikut shërbime për prodhimin, transportin a shpërndarjen e energjisë elektrike, të gazit apo të nxehtësisë ose furnizimin me energji elektrike, gaz a nxehtësi të këtyre rrjeteve;

b) shfrytëzimin e një zone gjeografike, për qëllime eksplorimi, me mundësinë për të nxjerrë naftë, gaz, qymyr apo karburante të tjera, të ngurta, furnizimin e aeroporteve 129 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 130 Fjalia e pare dhe e dytë e kësaj pike janë ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 131 Riformuluar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 132 Gjithe Kreu V/1 shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

dhe të porteve detare a tokësore ose të strukturave të tjera, të terminaleve për transportuesit ajrorë, detarë ose të ujërave tokësore;

c) ofrimin ose përdorimin e rrjeteve, që kanë për qëllim t’i ofrojnë publikut shërbime për prodhimin, transportin a shpërndarjen e ujit të pijshëm apo furnizimin me ujë të pijshëm të këtyre rrjeteve a menaxhimin e tyre;

ç) ofrimin ose përdorimin e rrjeteve, që kanë për qëllim t’i ofrojnë publikut shërbime në fushën e transportit, nëpërmjet hekurudhave, sistemeve automatike, tramvajeve, autobusëve elektrikë a teleferikëve;

d) ofrimin ose përdorimin e rrjeteve, që kanë për qëllim t’i ofrojnë publikut shërbime në fushën e transportit me autobus;

dh) ofrimin e shërbimeve postare. 2. Autoritetet kontraktore, që prokurojnë kontrata sektoriale, zbatojnë dispozitat e

krerëve të tjerë të ligjit, përveç rastit kur parashikohet ndryshe në këtë kre. 3. Autoritetet kontraktore zbatojnë dispozitat e këtij kreu edhe për lidhjen e

kontratave që parashikohen në shkronjën “c” të pikës 1 dhe që: a) kanë lidhje me projekte inxhinierike hidraulike, të ujitjes apo të drenazhimit të

tokës, me kusht që vëllimi i ujit, që do të përdoret për furnizimin me ujë të pijshëm, të përbëjë jo më tepër se 20 për qind të vëllimit të përgjithshëm të bërë të disponueshëm nga këto projekte apo nga infrastruktura ujitëse a drenazhuese; ose

b) kanë lidhje me zhvendosjen apo trajtimin e ujërave të zeza, për sistemet e kanalizimeve dhe të trajtimit të këtyre ujërave dhe me veprimtaritë, që kanë lidhje me përfitimin e ujit të pijshëm.

4. Për sa u përket shërbimeve të transportit, të parashikuara në shkronjat “ç” e “d” të pikës 1 të këtij neni, një rrjet vlerësohet se ekziston atëherë kur shërbimi ofrohet në kushtet e punës, të parashtruara nga një autoritet përkatës, siç janë kushtet e linjave, që do të shërbehen, në kapacitetin që do të ofrohet apo në frekuencën e shërbimit.

5. Autoritetet kontraktore, që lidhin kontratat e parashikuara në shkronjën “dh” të pikës 1 zbatojnë dispozitat e këtij kreu edhe për kontratat, që kanë lidhje me ofrimin e shërbimeve të mëposhtme: menaxhimin e shërbimit postar, para dhe pas dërgimit, transmetimit të dokumenteve të koduara, me mjete elektronike komunikimi, menaxhimin e bazave të të dhënave të adresave, transmetimin e postës së regjistruar elektronike, shërbimet financiare, filatelike dhe logjistike, veçanërisht, transportimin e mallrave të përdorimit të gjerë, si edhe paketimin e magazinimin e tyre.

Neni 58/2

Prokurimet, që përfshijnë disa veprimtari të ndryshme

1. Një kontratë, që synon të mbulojë disa veprimtari të ndryshme, është objekt i

rregullave të zbatueshme për veprimtarinë kryesore të synuar. Sidoqoftë, zgjedhja ndërmjet dhënies së një kontrate të vetme dhe dhënies së një

numri kontratash të veçanta nuk mund të kryhet me objektivin e përjashtimit të saj nga fusha e këtij kreu apo, aty ku është e mundur, nga dispozita të tjera të këtij ligji.

2. Nëse njëra prej veprimtarive, për të cilën është përgatitur kontrata, është objekt i këtij kreu dhe veprimtaria tjetër i krerëve I e V të këtij ligji dhe nëse është objektivisht e pamundur të përcaktohet se cilën veprimtari kryesore mbulon kontrata, atëherë kontrata prokurohet në përputhje me krerët I e V. 3. Nëse njëra prej veprimtarive, për të cilën është përgatitur kontrata, është objekt i këtij kreu dhe tjetra nuk është objekt as i këtij kreu apo edhe i krerëve I e V dhe nëse është objektivisht e pamundur të përcaktohet se cilën veprimtari kryesore mbulon kontrata, atëherë kontrata prokurohet në përputhje me këtë kre.

Neni 58/3

Kontratat e lidhura për qëllime të rishitjes apo dhënies me qira palëve të treta

Ky kre nuk është i zbatueshëm për kontratat sektoriale, të lidhura nga autoritetet

kontraktore për qëllime të rishitjes apo dhënies me qira të objektit të kontratës palëve të treta, me kusht që autoriteti kontraktor të mos ketë të drejtë, të veçantë apo ekskluzive, për ta shitur apo dhënë me qira objektin e kontratës dhe që autoritetet e tjera të mund ta shesin dhe ta japin me qira pa kufizime dhe me të njëjtat kushte si autoriteti kontraktor.

Neni 58/4

Kontratat për sipërmarrje të lidhura, për një bashkim operatorësh ekonomikë apo për një ent kontraktor, që është pjesë e një bashkimi operatorësh ekonomikë

1. Ky kre nuk është i zbatueshëm për kontratat sektoriale të lidhura nga autoriteti

kontraktor për një sipërmarrje të lidhur apo për një bashkim operatorësh ekonomikë, të formuar ekskluzivisht nga një numër autoritetesh kontraktore, për kryerjen e veprimtarive, që parashikohen në nenin 58/1, për një sipërmarje të lidhur me njërin prej këtyre enteve kontraktore, me kusht që të përmbushen kushtet e parashtruara në pikën 3 të këtij neni.

2. Për qëllime të këtij neni, “sipërmarrje e lidhur” nënkupton çdo sipërmarrje: a) llogaritë vjetore të së cilës janë të konsoliduara me ato të autoritetit kontraktor,

në përputhje me rregullat e kontabilitetit; b) mbi të cilën autoriteti kontraktor mund të ushtrojë, drejtpërdrejt ose tërthorazi,

ndikim dominues, sipas kuptimit të shkronjës “b” të pikës 14/1 të nenit 3, apo e cila mund të ushtrojë një ndikim dominues mbi autoritetin kontraktor, ose e cila, së bashku me autoritetin kontraktor, është subjekt i ndikimit dominues të një sipërmarrjeje tjetër, si rrjedhojë e pronësisë, pjesëmarrjes financiare apo e rregullave që e drejtojnë atë.

3. Pika 1 e këtij neni është e zbatueshme nëse, të paktën, 80 për qind e xhiros mesatare së sipërmarrjes së lidhur, gjatë tri viteve të mëparshme vjen si rezultat i ofrimit të këtyre shërbimeve, furnizimeve apo punimeve për sipërmarrjet, me të cilat ajo është lidhur. Kur, për shkak të datës në të cilën është krijuar apo ka filluar veprimtarinë një sipërmarrje e lidhur, xhiroja nuk është e disponueshme për 3 vitet pararendëse, mjafton që ajo sipërmarrje të tregojë se xhiroja e paraqitur më sipër është e besueshme, sidomos nëpërmjet parashikimeve të bëra për të ardhmen e biznesit. Kur më tepër se një sipërmarrje e lidhur me autoritetin kontraktor ofron të njëjtat shërbime, furnizime ose punime të ngjashme, përqindja e mësipërme llogaritet duke marrë parasysh xhiron e përgjithshme, që vjen, përkatësisht, nga ofrimi i shërbimeve, furnizimeve apo punimeve të atyre sipërmarrjeve të lidhura. 4. Ky kre nuk është, gjithashtu, i zbatueshëm për kontratat e lidhura:

a) prej një bashkimi operatorësh ekonomikë, të krijuar ekskluzivisht nga një numër entesh kontraktore, për kryerjen e veprimtarive brenda kuptimit të asaj që parashikohet në nenin 58/1 të këtij ligji, për njërën prej këtyre enteve kontraktore;

b) nga një ent kontraktor, pjesë e një sipërmarrjeje të përbashkët, me kusht që kjo sipërmarrje të jetë krijuar për të kryer veprimtarinë në fjalë, brenda një periudhe prej, të paktën, tre vjetësh dhe që instrumenti i krijimit të sipërmarrjes së përbashkët të përcaktojë

se entet kontraktore, të cilat e formojnë atë, janë pjesë e saj, të paktën, për të njëjtën periudhë kohore.

Neni 58/5

Përjashtimet specifike për sektorin e energjisë dhe të ujit

1. Ky kre nuk është i zbatueshëm për kontratat sektoriale, të lidhura nga autoritetet

kontraktore të parashikuara në shkronjat “b” e “c” , të pikës 14/1 të nenit 3, për qëllime të kryerjes së një veprimtarie, që ka të bëjë me ofrimin e gazit apo të nxehtësisë për rrjetet e përmendura në paragrafin e parë, të pikës 1 të nenit 58/1 të këtij ligji, nëse:

a) prodhimi i gazit apo i nxehtësisë është një pasojë e pashmangshme për kryerjen e një veprimtarie tjetër, që nuk përshkruhet në nenin 58/1 të këtij ligji;

b) qëllimi i ofrimit të gazit ose i nxehtësisë është vetëm për të përdorur prodhimin për qëllime ekonomike dhe kur ai nuk kalon 20 për qind të xhiros mesatare të operatorit ekonomik gjatë periudhës së tri viteve të mëparshme, përfshirë vitin në të cilin është lidhur kontrata.

2. Ky ligj nuk është i zbatueshëm për kontratat sektoriale, të lidhura nga autoritetet kontraktore, siç parashikohet në shkronjat “b” e “c” të pikës 14/1 të nenit 3, për qëllime të kryerjes së një veprimtarie, që ka të bëjë me ofrimin e energjisë elektrike për rrjetet e parashikuara në shkronjën “a” të pikës 1 të nenit 58/1 të këtij, nëse:

a) prodhimi i energjisë elektrike është i nevojshëm për të kryer një veprimtari të ndryshme nga ajo e parashikuar në nenin 58/1 të këtij ligji;

b) ofrimi i energjisë elektrike varet vetëm nga konsumi vetjak dhe nuk tejkalon 30 për qind të prodhimit të përgjithshëm gjatë periudhës së tri viteve të mëparshme, përfshirë vitin në të cilin është lidhur kontrata.

3. Ky kre nuk është i zbatueshëm për kontratat sektoriale, të lidhura nga autoritetet kontraktore të parashikuara në shkronjat “b” e “c” të pikës 14/1 të nenit 3, për qëllime të kryerjes së një veprimtarie, që ka të bëjë me ofrimin e ujit të pijshëm për rrjetet e parashikuara në shkronjën “c” të pikës 1 të nenit 58/1 të këtij ligji, nëse:

a) prodhimi i ujit të pijshëm është i nevojshëm për kryerjen e një veprimtarie të ndryshme nga ajo e parashikuar në nenin 58/1 të këtij ligji;

b) ofrimi i ujit të pijshëm varet vetëm nga konsumi vetjak dhe nuk tejkalon 30 për qind të prodhimit të përgjithshëm gjatë periudhës së tri viteve të mëparshme, përfshirë vitin në të cilin është lidhur kontrata.

Neni 58/6

Përjashtimi nga blerja e energjisë, e karburanteve dhe e ujit

1. Autoritetet kontraktore, që kryejnë veprimtarinë e parashikuar në shkronjën “a” të pikës 1 të nenit 58/1 të këtij ligji, nuk i zbatojnë dispozitat e këtij kreu për të lidhur kontrata sektoriale për furnizimin me energji elektrike, nxehtësi ose karburante, të përdorura për prodhimin e energjisë. Kjo veprimtari rregullohet me akte të tjera ligjore ose nënligjore.

2. Autoritetet kontraktore, që kryejnë veprimtarinë e parashikuar në shkronjën “c” të pikës 1 të nenit 58/1 të këtij ligji, nuk i zbatojnë dispozitat e këtij kreu për lidhjen e kontratave për furnizimin me ujë.

Neni 58/7

Përjashtimi i shërbimeve të transportit me autobus

Autoriteti kontraktor, që kryen veprimtarinë e parashikuar në shkronjën “dh” të

pikës 1 të nenit 58/1 të këtij ligji, në bazë të të drejtave të veçanta, nuk zbaton dispozitat e këtij kreu, nëse shërbimet e rregullta të transportit mund të ofrohen, gjithashtu, nga shoqëri të tjera transporti, në të njëjtën zonë dhe me të njëjtat kushte.

Neni 58/8

Procedurat për prokurimin e kontratave sektoriale

1. Për procedurat e prokurimit të të gjitha kontratave sektoriale, autoritetet kontraktore gjithmonë mund të përdorin procedurën e hapur, të kufizuar apo të negociuar, me shpallje të njoftimit.

2. Autoritetet kontraktore mund të prokurojnë kontrata sektoriale me procedurë me negocim, pa shpallje të njoftimit, kur:

a) nuk është dorëzuar asnjë ofertë apo nuk ka asnjë ofertë apo aplikim të përshtatshëm në përgjigje të procedurës së hapur, të kufizuar ose të negociuar, me shpallje paraprake të njoftimit, me kusht që të mos ketë ndryshime thelbësore të kushteve fillestare të kontratës; b) për arsye teknike apo artistike, ose për arsye, që kanë lidhje me të drejtat ekskluzive, kontrata mund të ekzekutohet vetëm nga një operator ekonomik i veçantë;

c) për arsye të nevojës ekstreme, të shkaktuar nga ngjarje të paparashikueshme nga autoriteti kontraktor, afati kohor, i parashikuar në nenin 43 të këtij ligji, për njoftimin e kontratës për procedurat e hapura, të kufizuara ose me negocim, me shpallje të njoftimit, nuk mund të respektohet. Rrethanat e përmendura për të justifikuar nevojën ekstreme nuk duhet të shkaktohen, në asnjë rast, nga veprimi ose mosveprimi i autoritetit kontraktor. Kushtet dhe rrethanat e përdorimit të kësaj procedure përcaktohen në rregullat e prokurimit;

ç) një kontratë shpallet fituese, në bazë të marrëveshjes kuadër, me kusht që të respektohen kërkesat e nenit 58/9 të këtij ligji.

3. Procedurat me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit, mund të përdoren për kontratat sektoriale, objekti i të cilave janë: a) kur mallrat e përfshira prodhohen krejtësisht për qëllime kërkimore, eksperimentimi, studimi apo zhvillimi. Kjo dispozitë nuk zbatohet për prodhimin në sasi me qëllim krijimin e një qëndrueshmërie ekonomike apo mbulimin e kostove kërkimore dhe të atyre zhvillimore;

b) për furnizime shtesë nga furnitori fillestar, të vlerësuara qoftë si zëvendësim i pjesshëm i furnizimeve normale apo i instalimeve ekzistuese ose si zgjerim i furnizimeve apo i instalimeve aktuale, ku një ndryshim i furnitorit do ta detyronte autoritetin kontraktor të blinte materiale, që do të kishin specifikime të ndryshme teknike, të cilat do të rezultonin në mospërputhshmëri ose në vështirësi të mëdha teknike gjatë shfrytëzimit dhe mirëmbajtjes. Në këtë rast, kontrata shtesë nënshkruhet brenda një kufiri kohor prej 3 muajsh nga përfundimi i kontratës fillestare dhe nuk duhet të kalojë vlerën 20 për qind të vlerës së përgjithshme të kontratës fillestare;

c) për furnizime të kuotuara dhe të blera në tregun e mallrave të përdorimit të gjerë; ç) për blerje me leverdi, kur është e mundur të prokurohen furnizime, duke

shfrytëzuar një mundësi veçanërisht të mirë, të disponueshme vetëm për një periudhë të shkurtër kohe, me një çmim shumë më të ulët se çmimet normale të tregut;

d) për blerje furnizimesh, me kushte veçanërisht favorizuese, nga një furnitor, në likuidim përfundimtar të biznesit të vet ose nga marrësit apo likuiduesit e një falimentimi, me marrëveshje me kreditorët ose me një procedurë të ngjashme, në përputhje me ligjet dhe rregullat kombëtare në fuqi.

4. Procedurat me negocim, pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës, mund të përdoren për kontratat sektoriale, objekti i së cilave janë:

a) për punime apo shërbime shtesë, të cilat nuk kanë qenë të përfshira në kontratën fillestare, por që, nëpërmjet rrethanave të paparashikuara, bëhen të domosdoshme për ecurinë e punimeve apo të shërbimeve, të përshkruara në kontratë, me kusht që kontrata të lidhet me operatorin ekonomik, i cili është duke i kryer këto punime apo shërbime, për sa kohë që vlera e përgjithshme e kontratave të lidhura për punimet dhe shërbimet shtesë nuk duhet të kalojë 20 për qind të vlerës së përgjithshme të kontratës fillestare, kur punime a shërbime të tilla: i) nuk mund të ndahen teknikisht apo ekonomikisht nga kontrata fillestare, pa shkaktuar probleme të mëdha për autoritetin kontraktor; ii) megjithëse mund të ndahen nga kryerja e kontratës fillestare, janë tepër të domosdoshme për përfundimin e saj;

b) për punime të reja, që kanë të bëjnë me përsëritjen e punimeve të ngjashme, që i besohen operatorit ekonomik, me të cilin të njëjtat autoritete kontraktore kanë lidhur kontratën fillestare, me kusht që këto punime apo shërbime të jenë në përputhje me një projekt bazë, për të cilin është lidhur kontrata fillestare, në bazë të një procedure prokurimi. Sapo projekti i parë është gati për tender, përdorimi i kësaj procedure bëhet i ditur në njoftimin e kontratës për kontratën fillestare dhe vlera e përgjithshme e përllogaritur e shpenzimeve të punimeve merret parasysh nga autoriteti kontraktor. Procedura e parashikuar në këtë shkronjë mund të përdoret vetëm gjatë 3 viteve që pasojnë përfundimin e kontratës origjinale. Në asnjë rast, kontrata shtesë nuk duhet të kalojë 20 për qind të vlerës së përgjithshme të kontratës fillestare.

Neni 58/9

Thirrja për konkurrim

Autoriteti kontraktor është i detyruar të njoftojë për qëllimin e tij për prokurimin e

një kontrate sektoriale, nëpërmjet një njoftimi për konkurrim, e cila mund të ketë formën: a) e një njoftimi kontrate, siç parashikohet në nenin 38 të ligjit; b) e një njoftimi për ekzistencën e një sistemi kualifikimi, siç parashikohet në nenin

58/10 të këtij ligji.

Neni 58/10

Sistemet e kualifikimit

1. Autoritetet kontraktore, nëse kanë dëshirë, mund të hartojnë dhe të vënë në përdorim një sistem kualifikimi për operatorët ekonomikë dhe, në këtë rast, duhet të sigurohen se këta operatorë janë gjatë të gjithë kohës në gjendje për të kërkuar kualifikim.

2. Kur autoritetet kontraktore zgjedhin të krijojnë një sistem kualifikimi, sistemi do të jetë objekt i një njoftimi, që tregon qëllimin e krijimit të tij dhe mënyrat e zbatimit të rregullave për pjesëmarrjen në sistem. Kur kohëzgjatja e funksionimit të sistemit do të jetë më shumë se tre vjet, njoftimi do të botohet çdo vit, ndërsa kur kohëzgjatja e funksionimit do të jetë më e shkurtër, mjafton një njoftim fillestar.

3. Sistemet e kualifikimit mund të përfshijnë shkallë të ndryshme. Kriteret dhe

rregullat e kualifikimit duhet të vendosen nga autoriteti kontraktor, në bazë të kritereve objektive dhe, kur kërkohet, kriteret dhe rregullat mund të ndyshojnë. Kriteret dhe rregullat për kualifikim duhet të jenë të disponueshme për operatorët ekonomikë, sipas kërkesës. Ndyshimet e këtyre kritereve dhe të rregullave duhet t’u komunikohen të gjithë operatorëve ekonomikë të interesuar.

4. Kriteret dhe rregullat për kualifikim, të parashikuara në pikën 3 të këtij neni, mund të përfshijnë kriteret e përjashtimit, të renditura në nenet 45 e 46 të ligjit, për termat dhe kushtet e përcaktuara në të. Kur autoriteti kontraktor është i tillë, sipas kuptimit të pikës 14 të nenit 3 të ligjit, këto kritere dhe rregulla do të përfshijnë kriteret e përjashtimit, të renditura në pikën 1 të nenit 45.

5. Kur kriteret dhe rregullat për kualifikim, të parashikuara në pikën 3 të këtij neni, përfshijnë kërkesa, që kanë lidhje me kapacitetin ekonomik dhe financiar të operatorit ekonomik, ky i fundit mundet, nëse është e nevojshme, të mbështetet në kapacitetin e operatorëve të tjerë, cilado qoftë natyra ligjore e lidhjes së tij me to. Në këtë rast, operatori ekonomik duhet t’i provojë autoritetit kontraktor se këto burime do t’i vihen atij në dispozicion përgjatë të gjithë kohës së vlefshmërisë së sistemit të kualifikimit, për shembull, duke dhënë një deklaratë se do t’i marrë nga një tjetër operator ekonomik për këtë qëllim.

Në të njëjtat kushte, një grup operatorësh ekonomikë, siç parashikohet në pikën 2 të nenit 44, mund të mbështetet në kapacitetin e pjesëmarrësve në grup ose të enteve të tjera.

6. Aty ku kriteret dhe rregullat për kualifikim, të parashikuara në pikën 3 të këtij neni, përfshijnë kërkesa, që kanë lidhje me kapacitetin teknik dhe/ose profesional të operatorit ekonomik, ky i fundit mundet, aty ku është e nevojshme, të mbështetet te kapaciteti i enteve të tjera, cilado qoftë natyra ligjore e lidhjes ndërmjet tij dhe enteve të tjera. Në këtë rast, operatori ekonomik duhet t’i provojë autoritetit kontraktor se këto burime do të jenë të disponueshme gjatë të gjithë periudhës së vlefshmërisë së sistemit të kualifikimit, për shembull, duke hartuar një deklaratë sipërmarrjeje nga këto ente, të cilat ia bëjnë të disponueshme këto burime operatorit ekonomik. Në të njëjtat kushte, një grup operatorësh ekonomikë, siç parashikohet në pikën 2 të nenit 44, mund të mbështeten në aftësitë e pjesëmarrësve në grup apo të enteve të tjera.

7. Një dokument i shkruar i operatorëve ekonomikë duhet të ruhet dhe mund të ndahet në kategori, në varësi të llojit të kontratës, për të cilën kualifikimi është i vlefshëm.

8. Kur një ftesë për konkurrim bëhet nëpërmjet një njoftimi, për ekzistencën e një sistemi kualifikimi, ofertuesit, në një procedurë të kufizuar ose pjesëmarrësit në një procedurë me negocim, zgjidhen nga kandidatët e kualifikuar, në përputhje me këtë sistem.

9. Autoritetet kontraktore, të cilat krijojnë dhe vënë në zbatim një sistem kualifikimi, informojnë kandidatët për vendimin e tyre për kualifikimin, brenda një periudhe prej gjashtë muajsh. Nëse marrja e vendimit zgjat më tepër se katër muaj nga dorëzimi i një aplikimi, autoriteti kontraktor informon kandidatin brenda dy muajve nga aplikimi, për arsyet që justifikojnë periudhën më të gjatë dhe për datën, kur aplikimi i tij do të pranohet ose refuzohet. 10. Kandidatët, të cilët nuk do të kualifikohen, njoftohen për këtë vendim dhe për arsyet e refuzimit, sa më shpejt që të jetë e mundur, dhe, në asnjë rrethanë, më vonë se 15 ditë nga data e marrjes së vendimit. Arsyet bazohen në kriteret e kualifikimit, të parashikuara në pikën 3 të këtij neni. 11. Autoritetet kontraktore, të cilat krijojnë dhe vënë në funksionim një sistem kualifikimi, mund ta refuzojnë kualifikimin e një operatori ekonomik vetëm për arsye të bazuara mbi kriteret e kualifikimit, të parashikuara në pikën 3 të këtij neni. Çdo njoftim për ta refuzuar kualifikimin i njoftohet me shkrim operatorit ekonomik, të paktën 15 ditë

përpara datës së parashikuar të përfundimit të kualifikimit, së bashku me arsyen që justifikon veprimin e propozuar.

KREU VI

ZBATIMI I KONTRATËS

Neni 59

Kushtet për zbatimin e kontratës

1. Autoriteti kontraktor mund të caktojë kushte të veçanta për zbatimin e kontratës, për aq kohë sa ato janë të ligjshme dhe të përfshira në njoftimin e kontratës ose në dokumentet e tenderit.

2. Kushtet, që rregullojnë zbatimin e kontratës, duhet të kenë natyrë jodiskriminuese dhe të jenë në përputhje me objektin e kontratës.

Neni 60

Rregullat që zbatohen për kontratën

1. Kushtet e kontratës, të lidhur sipas këtij ligji, nuk ndryshojnë nga ato të përshkruara në dokumentet e tenderit dhe në ofertën fituese.

2. Kushtet e kontratës, të lidhur sipas këtij ligji, duhet të përmbushen në mirëbesim nga palët.

3. Pa cenuar dispozitat e këtij ligji dhe ndonjë dispozitë tjetër të zbatueshme nga autoriteti kontraktor, kontratat e prokurimit rregullohen nga dispozitat e Kodit Civil.

Neni 61

Nënkontraktimi

1. Autoriteti kontraktor, në njoftimin e kontratës ose në dokumentet e tenderit, u kërkon ofertuesve të tregojnë në ofertat e tyre përqindjen e kontratës, që ata mendojnë të nënkontraktojnë te palët e treta, si dhe nënkontraktorin e propozuar.

2. Kjo përqindje e caktuar për nënkontraktim duhet të jetë në përpjesëtim me vlerën e kontratës dhe nuk duhet të tejkalojë 40 për qind të vlerës së përgjithshme të kontratës.

3. Autoriteti kontraktor miraton nënkontraktorët e mundshëm përpara lidhjes së nënkontratës me operatorin ekonomik fitues të kontratës publike, në përputhje me dispozitat e këtij ligji, pa cenuar parimet e përcaktuara në pikën 4 të këtij neni.

4. Dispozitat e këtij neni nuk prekin përgjegjësitë kryesore të operatorit ekonomik ndaj autoritetit kontraktor, për të cilin nënkontraktorët mbeten palë e tretë, kundrejt marrëdhënies kontraktuale ndërmjet operatorit ekonomik dhe nënkontraktorëve të tij/saj dhe duke e lënë operatorin ekonomik kryesor përgjegjës për zbatimin e të gjithë kontratës, pavarësisht se një pjesë e saj zbatohet nga nënkontraktorët.

Neni 62

Detyrimet gjatë zbatimit të kontratës

1. Autoriteti kontraktor përcakton në dokumentet e tenderit organin ose organet, nga të cilët kandidati ose ofertuesi mund të marrë informacionin e duhur për detyrimet fiskale, për mbrojtjen e mjedisit, për mbrojtjen e punonjësve dhe kushtet e punës, që janë në fuqi në Shqipëri ose në rajonin apo njësinë vendore ku do të zbatohet kontrata.

2. Ofertuesit ose kandidatit mund t’i kërkohet të dëshmojë se gjatë hartimit të ofertës i ka marrë parasysh detyrimet, që shoqërojnë zbatimin e kontratës, siç është vendosur nga organet kompetente, në përputhje me pikën 1 të këtij neni.

3. Detyrimet e përmendura në pikën 1 të këtij neni, si dhe kushtet e parashikuara në nenin 46 të këtij ligji janë të vlefshme gjatë të gjithë periudhës së zbatimit të kontratës. Çdo shmangie nga këto kushte apo detyrime çon në prishjen e kontratës.

KREU VII

PROCEDURAT E RISHIKIMIT ADMINISTRATIV

Neni 63

Të drejtat e personit të interesuar

1. Çdo person, që ka ose ka pasur interes në një procedurë prokurimi dhe kur është dëmtuar ose rrezikohet të dëmtohet nga një vendim i autoritetit kontraktor, i marrë në kundërshtim me këtë ligj, mund ta kundërshtojë vendimin.

1.1 Në rastin e ankesave për dokumentet e tenderit, operatorët ekonomikë mund të ankohen pranë autoritetit kontraktor brenda 7 ditëve nga data e publikimit të njoftimit të kontratës në faqen në internet të Agjencisë së Prokurimit Publik. Me marrjen e ankesës me shkrim, autoriteti kontraktor pezullon vazhdimin e procedurës së prokurimit, derisa ankesa të jetë shqyrtuar plotësisht, përfshirë dhe nxjerrjen e një vendimi brenda 3 ditëve nga data e depozitimit të ankesës. Ndaj vendimit përfundimtar të autoritetit kontraktor mund të bëhet ankim në Komisionin e Prokurimit Publik, në përputhje me pikën 6 e në vijim të këtij neni.133

2. Ankesa kundër vendimeve të autoritetit kontraktor134 i paraqitet, së pari, me shkrim, autoritetit kontraktor në fjalë brenda 7 ditëve135 nga dita e nesërme e punës136 kur ankimuesi është vënë në dijeni ose duhet të ishte vënë në dijeni për shkeljen e pretenduar, sipas këtij ligji.

3. Me marrjen e ankesës me shkrim, autoriteti kontraktor pezullon vazhdimin e procedurës së prokurimit, derisa ankesa të jetë shqyrtuar plotësisht, përfshirë dhe nxjerrjen e një vendimi përpara skadimit të afatit kohor, të përcaktuara në pikat 5 dhe 6 137të këtij neni.

4. Nëse është e nevojshme, autoriteti kontraktor zgjat afatet kohore të procedurës së prokurimit për periudhën e pezullimit, të përmendur në pikën 3 të këtij neni. Në rast se afatet kohore të procedurës së prokurimit, të njoftuara për ofertuesit, ndryshojnë për shkak të shqyrtimit të ankesës, autoriteti kontraktor duhet të njoftojë të gjithë ofertuesit për arsyet e zgjatjes së afatit kohor.

5. Autoriteti kontraktor shqyrton ankesën dhe merr një vendim të arsyetuar brenda 7138 ditëve pas marrjes së ankesës, të cilin duhet t’ia njoftojë ankuesit jo më vonë se në ditën vijuese të punës.

6. Nëse autoriteti kontraktor nuk shqyrton ankesën brenda afatit kohor të përcaktuar në pikën 5 të këtij neni, ose e refuzon atë, ankimuesi mund të paraqesë një ankesë me shkrim në Komisionin e Prokurimit Publik139 brenda 10 ditëve140 nga dita e nesërme e punës, pas përfundimit të afatit kohor, të përcaktuar në pikën 5 të këtij neni, ose, në rast se ankesa nuk pranohet nga autoriteti kontraktor, që nga dita kur ankuesi është njoftuar nga

133 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 134 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 135 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 136 Fjalët “e nesërme e punës” janë shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 137 Zëvendësuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 138 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 139Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 140 Zëvendësuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

autoriteti kontraktor. Një kopje me shkrim e ankesës i dërgohet detyrimisht141 edhe autoritetit kontraktor.

7. Ankesa në Komisionin e Prokurimit Publik142 bëhet me formularin përkatës, ku shënohen emri dhe adresa e ankuesit, referimi për procedurën konkrete, baza ligjore dhe përshkrimi i shkeljes, pretendimi i ankuesit për vendimin përfundimtar, shkallët e ankimit, shoqëruar me dokumentacionin përkatës dhe vendimin e autoritetit kontraktor”143 Elementet e mësipërme janë të domosdoshme për shqyrtimin e ankesës. Komisioni i Prokurimit Publik144 e shqyrton ankesën në përputhje me këtë ligj, Kodin e Procedurave Administrative dhe rregullat e prokurimit publik. Mosndjekja e shkallëve të ankimit e bën ankesën të pavlefshme.

8. Me marrjen e ankesës së ankimuesit për në Komisionin e Prokurimit Publik, autoriteti kontraktor mban të pezulluar procedurën e prokurimit, me përjashtim të rasteve kur Komisioni i Prokurimit Publik vendos ndryshe, në përputhje me pikën 2, të nenit 64, të këtij ligji. Autoriteti kontraktor ia dërgon të gjithë informacionin që disponon për procedurën e prokurimit të ankimuar menjëherë, por, në çdo rast, jo më vonë se 5 ditë, Komisionit të Prokurimit Publik.145

9. Me marrjen e ankesës me shkrim të ankimuesit, Komisioni i Prokurimit Publik146 përgjigjet me shkrim brenda 7147 ditëve. Kur për shqyrtimin e ankesës kërkohet informacion nga autoriteti kontraktor, Komisioni148 përgjigjet me shkrim sipas përcaktimit në vendimin e Këshillit të Ministrave149, por jo më vonë se 10 150 ditë pas marrjes së informacionit151.

10. Çdo ankesë në Komisionin e Prokurimit Publik bëhet kundrejt pagesës. Rregullat dhe tarifat e pagesës përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave”152

11. Për procedurat e prokurimit, për të cilat nuk bëhet njoftim publik, sipas nenit 38 të këtij ligji, nuk zbatohen dispozitat lidhur me procedurat e ankimit153 administrativ154.

141 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 142 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 143 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 144 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 145 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 146 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 147 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 148 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 149 Zëvendësuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 150 Numri “20” është zëvendësuar me numrin “10”, me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 151 Fjalët “pas marrjes së informacionit” janë shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 152 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

Neni 64

Të drejtat e Komisionit të Prokurimit Publik155

1. Me marrjen e ankesës me shkrim, Komisioni i Prokurimit Publik156 duhet të sigurohet që autoriteti kontraktor e ka pezulluar procedurën e prokurimit. Pas një shqyrtimi paraprak të ankesës, Komisioni i Prokurimit Publik157 vendos nëse do të lëshojë ose jo një urdhër të ndërmjetëm, në përputhje me pikën 2 të këtij neni dhe vë në dijeni për këtë autoritetin kontraktor.

2. Komisioni i Prokurimit Publik158, në çdo kohë, pas marrjes së ankesës dhe para lidhjes së kontratës kur nuk vendos pezullimin,159 mund ta lejojë autoritetin kontraktor, me anë të një urdhri të ndërmjetëm deri në marrjen e një vendimi përfundimtar, të vazhdojë procedurën e prokurimit, nëse:

a) ka të dhëna se ankimuesi nuk do të ketë sukses me ankesën;

b) pezullimi dëmton tërthorazi interesin publik, autoritetin kontraktor ose ofertuesit.

3. Përpara lidhjes së kontratës, Komisioni i Prokurimit Publik160, kur gjykon se një vendim apo veprim i autoritetit kontraktor ka shkelur ndonjë nga dispozitat e këtij ligji, ka të drejtë:

a) të nxjerrë një interpretim për rregullat ose parimet ligjore, që duhet të zbatohen për objektin e ankesës;

b) të anulojë, plotësisht ose pjesërisht, një veprim ose vendim të autoritetit kontraktor, të nxjerrë në kundërshtim me ligjin. Kjo përfshin edhe të drejtën për të hequr të gjitha ato specifikime teknike ose llojet e tjera të specifikimeve që bien ndesh me këtë ligj;

c) të udhëzojë autoritetin kontraktor të korrigjojë shkeljet dhe më pas të vazhdojë me procedurën e prokurimit të kontratës;

ç) të urdhërojë anulimin e procedurave për shpalljen e kontratës fituese.

153 Fjala “rishikimit” është zëvendësuar me fjalën “ankimit”, me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 154 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 155 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 156 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 157 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 158 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 159 Shtuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 160 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

4. Pas lidhjes së kontratës, kur Komisioni i Prokurimit Publik161 gjykon se një vendim apo veprim i autoritetit kontraktor është në kundërshtim me ndonjë nga dispozitat e këtij ligji, ka të drejtë:

a) të nxjerrë një interpretim në lidhje me rregullat ose parimet ligjore që duhet të zbatohen për objektin e ankesës;

b) të marrë një vendim deklarativ, në bazë të të cilit pushteti gjyqësor mund të dëmshpërblejë ankuesin, që ka pësuar humbje ose dëme, si rezultat i shkeljes së këtij ligji;

c) 162

5. Kur Komisioni i Prokurimit Publik163 gjykon se një punonjës i autoritetit kontraktor ka kryer një shkelje të qëllimshme që prek parimet dhe qëllimin e këtij ligji, përveç masave korrigjuese të parashikuara në pikat 1 deri në 4 të këtij neni, mund të bëjë kallëzim penal në organet përkatëse.

“Neni 64/1164

Procedura e rishikimit administrativ

1. Komisioni i Prokurimit Publik mund të fillojë një procedurë rishikimi administrativ, kur i paraqitet ankesë nga persona të interesuar në procedura prokurimi.

2. Gjatë rishikimit administrativ, Komisioni i Prokurimit Publik ka të drejtë: a) t’u kërkojë palëve dokumentacion ose të dhëna, për të mbështetur pretendimet e tyre;

b) të kërkojë të dhëna e shpjegime nga çdo organ i administratës qendrore dhe vendore, si dhe të marrë çdo dosje apo material, që ka lidhje me hetimin administrativ;

c) të marrë në pyetje çdo person që, sipas tij, është i lidhur me procedurën e rishikimit;

ç) të kërkojë ekspertizat përkatëse nga ekspertë të palëve të treta. 3. Komisioni i Prokurimit Publik ka të drejtë të caktojë një afat për përgjigjen ndaj

kërkesave të tij për të dhënat dhe për dorëzimin e dokumenteve përkatëse, sipas legjislacionit që rregullon procedurat administrative.

Neni 64/2165

161 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 162 Shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 163 Zëvendësuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 164 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 165 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

Vendimet e Komisionit të Prokurimit Publik

1. Pas përfundimit të shqyrtimit administrativ, Komisioni i Prokurimit Publik mund të marrë këto vendime:

a) të pushojë gjykimin, duke qenë se veprimet ose mosveprimet e autoritetit kontraktor, që ka realizuar procedurën e prokurimit, nuk përbëjnë shkelje të këtij ligji ose të dispozitave administrative apo penale. Në këtë rast, Komisioni i Prokurimit Publik i sqaron, me shkrim, ankimuesit arsyet për pushimin e gjykimit;

b) t’i japë autoritetit kontraktor, të përfshirë, një vendim me shkrim, për të ndalur sjelljen e jashtëligjshme, brenda një afati të caktuar kohor.

2. Autoritetet kontraktore duhet të zbatojnë vendimin e dhënë ose të kërkojnë rishikimin e vendimit të Komisionit të Prokurimit Publik brenda 10 ditëve nga marrja dijeni për vendimin. Nëse këto veprime i kanë sjellë efektet e tyre, atëherë Komisioni i Prokurimit Publik u këshillon personave të dëmtuar të ngrenë padi në gjykatë ose të bëjnë kallëzim penal. 3. Nëse Komisioni i Prokurimit Publik gjykon se një zyrtar i autoritetit kontraktor ka kryer një shkelje të qëllimshme të këtij ligji, atëherë i raporton shkeljen autoritetit përkatës.

Neni 64/3166

Ankimi në gjykatë

1. Palët kanë të drejtë që, kundër vendimit të Komisionit të Prokurimit Publik, të

bëjnë padi për shqyrtim të mosmarrëveshjes administrative në Gjykatën Administrative të Shkallës së Parë, Tiranë167.168 2. Shqyrtimi i këtij ankimi në gjykatë nuk pezullon procedurat e prokurimit, të lidhjes së kontratës publike të prokurimit të mallrave, shërbimeve apo punëve nga autoriteti kontraktor ose ekzekutimin e detyrimeve, sipas kontratës së prokurimit nga palët respektive.”.

KREU VIII

HETIMI ADMINISTRATIV

Neni 65169

Procedura e hetimit administrativ

166 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 167 Fjalët “gjykatën përkatëse” janë zëvendësuar me fjalët “Gjykatën Administrative të Shkallës së Parë, Tiranë”, me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 168 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 169 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

1. Agjencia e Prokurimit Publik verifikon zbatimin e procedurave të prokurimit publik pas fazës së nënshkrimit të kontratës së prokurimit, por, në çdo rast, jo më vonë se 2 vjet nga nënshkrimi i saj.170 2. Gjatë hetimit administrativ, Agjencia e Prokurimit Publik ka të drejtë: a) të kryejë hetime administrative në vend, duke përfshirë edhe hyrjen në çdo zyrë të institucioneve publike dhe këqyrjen në vend të akteve ose dokumenteve që kanë lidhje me çështjen që heton; b) të kërkojë informacione e shpjegime nga çdo organ i administratës, qendrore dhe vendore, si dhe të marrë çdo dosje apo material që ka lidhje me hetimin administrativ; c) të marrë në pyetje çdo person që, sipas tij, është i lidhur me çështjen nën hetim dhe të thërrasë të gjithë personat pa imunitet; ç) të kërkojë ekspertizat përkatëse nga ekspertë të palëve të treta. 3. Për të realizuar funksionet, Agjencia e Prokurimit Publik ka të drejtë të ketë akses në të gjitha zyrat e institucioneve të administratës publike, të cilat njihen si autoritete kontraktore, sipas këtij ligji. 4. Agjencia e Prokurimit Publik ka të drejtë të caktojë një afat për përgjigjen ndaj kërkesave të saj për informacion dhe për dorëzimin e dokumenteve përkatëse, sipas legjislacionit që rregullon procedurat administrative.

5.171 Autoriteti kontraktor ka detyrimin të njoftojë personat përgjegjës të përfshirë në hetimin administrativ të nisur nga Agjencia e Prokurimit Publik dhe të dokumentojë njoftimin.

Neni 66172

Veprimet pas përfundimit të hetimit administrativ

1. Pas përfundimit të hetimit administrativ, Agjencia e Prokurimit Publik mund të marrë këto vendime: a) të mbyllë hetimin, në qoftë se veprimet ose mosveprimet e autoritetit kontraktor nën hetim nuk përbëjnë shkelje të këtij ligji; b) të propozojë masë disiplinore ose të vendosë gjobë, në përputhje me nenin 72 të këtij ligji, për shkeljet e gjetura.

2. Në çdo rast, palët do të njoftohen me shkrim për vendimin e marrë. Autoriteti kontraktor ka detyrimin t’u njoftojë vendimin e dhënë nga Agjencia e Prokurimit Publik personave përgjegjës, të përfshirë në hetimin administrativ dhe të dokumentojë njoftimin.173

170 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 171 Shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 172 Shtuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 173 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

Neni 67174

Neni 68175

KREU IX

VEPRIMTARIA E AVOKATIT TË PROKURIMEVE

Neni 69176

Neni 70177

Neni 71178

Neni 71/1179

Neni 72180

Kundërvajtjet administrative 1. 181 Mosrespektimi i rregullave të prokurimit, në përputhje me dispozitat e këtij ligji, kur përbën kundërvajtje administrative dënohet me gjobë si më poshtë:

174 Ky nen është shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 175 Ky nen është shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 176 Ky nen është shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 177 Ky nen është shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 178 Ky nen është shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 179 Ky nen është shfuqizuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 180 Ndryshuar me ligjin nr. 131/2012“Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar. 181 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

a) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 4, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 20 000 deri 1 000 000 lekë; b) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në pikën 2, të nenit 12, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 15 000 deri në 30 000 lekë; c) mospërmbushja e detyrimit për formën e komunikimit, për shkëmbimin dhe ruajtjen e informacionit, të përcaktuar në nenin 21, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 30 000 deri në 100 000 lekë; ç) mospërmbushja e detyrimit të parashikuar në nenin 23, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 200 000 lekë; d) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 25, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 100 000 lekë; dh) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 28, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 20 000 deri në 1 000 000 lekë; e) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 33, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 100 000 deri në 1 000 000 lekë; ë) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 38, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 1 000 000 lekë; f) mospërmbushja e njërit prej detyrimeve të përcaktuara në nenet 39, 40, 41 e 42, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 300 000 lekë; g) mospërmbushja e detyrimeve të përcaktuara në nenin 43, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 500 000 lekë; gj) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 45, të këtij ligji, me përjashtim të shkronjës “ë”, të pikës 2, të këtij neni, dhe në nenin 46, të këtij ligji, dënohen me gjobë nga 30 000 deri në 500 000 lekë; h) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në shkronjën “ë”, të pikës 2, të nenit 45, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 100 000 deri në 1 000 000 lekë; i) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 53, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 1 000 000 lekë; j) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 56, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 100 000 lekë; k) mospërmbushja e detyrimit të përcaktuar në nenin 63, të këtij ligji, dënohet me gjobë nga 50 000 deri në 1 000 000 lekë; l) personat, që përpiqen të ndikojnë në vendimmarrjen e Komisionit të Prokurimit Publik, në kundërshtim me nenin 19/7, të këtij ligji, dënohen me gjobë nga 50 000 deri në 100 000 lekë.

1/1.182 Masa e gjobës vendoset në raport me vlerën e përllogaritur të kontratës dhe sipas përcaktimeve në rregullat e prokurimit publik.

2. Në të gjitha rastet e mësipërme, kur personat përgjegjës nuk dënohen me gjobë, dhe në çdo rast tjetër të shkeljes së dispozitave të këtij ligji, kërkohet dhënia e masave disiplinore ndaj tyre. 3. Kundër vendimit të Agjencisë së Prokurimit Publik, personat e interesuar mund të bëjnë ankim në gjykatën kompetente.183

182 Shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 183 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar.

4.184 Përgjegjësia për vjeljen e gjobave, të vendosura sipas pikës 1, të këtij neni, është e autoritetit kontraktor.

Neni 73185

Sanksionet për mosbashkëpunim

1. Refuzimi i autoritetit kontraktor për të bashkëpunuar me Komisionin e Prokurimit Publik dhe Agjencinë e Prokurimit Publik ngarkon me përgjegjësi titullarin e autoritetit kontraktor dhe dënohet nga këto institucione me gjobë nga 50 000 deri në 1 000 000 lekë.

2. Masa e gjobës vendoset në raport me vlerën e përllogaritur të kontratës dhe sipas përcaktimeve në rregullat e prokurimit publik.

3. Kundër vendimit të dënimit me gjobë, sipas pikës 1, të këtij neni, personat e interesuar mund të bëjnë ankim në gjykatën kompetente.

Neni 74186

KREU X

DISPOZITA KALIMTARE DHE TË FUNDIT

Neni 75

Rregullat e prokurimit

Ngarkohet Këshilli i Ministrave që, brenda 1 muaji nga hyrja në fuqi e këtij ligji, të nxjerrë rregullat e prokurimit për zbatimin e tij.

Neni 75/1

Dispozitë e vecantë

1. Procedurat e nisura në përputhje me ligjin nr.7971, datë 26.7.1995 ''Për prokurimin publik'', të ndryshuar, përfshirë dhe ankimin, trajtohen sipas ligjit nr.7571.

184 Shtuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 185 Ndryshuar me ligjin nr. 182/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik”, të ndryshuar. 186 Shfuqizuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar.

2. Shkronja ç e pikës 3 te nenit 13, zbatohet edhe në rastin e kontratave të nënshkruara para hyrjes në fuqi të këtij ligji. 3. Pikat 2 shkronja “a” dhe 5 të nenit 33 zbatohen edhe për kontratat e lidhura pas përfundimit të procedurave të prokurimit, në bazë të ligjit nr.7971, datë 26.7.1995 ''Për prokurimin publik'', të ndryshuar, edhe kur kjo nuk është parashikuar në kontratën fillestare.187

Neni 75/2188

Procedurat për kontratat sektoriale, të nisura para hyrjes në fuqi të këtij ligji, do të vazhdojnë të realizohen sipas ligjit nr.9643, datë 20.11.2006 “Për prokurimin publik” , të ndryshuar.

Neni 76

Emërimi i Avokatit të Prokurimeve

Ngarkohet Kuvendi që, brenda 1 muaji nga hyrja në fuqi e këtij ligji, të emërojë Avokatin e Prokurimeve dhe të miratojë strukturën dhe organikën e Zyrës së tij.

Neni 76/1189

Emërimi i anëtarëve të Komisionit të Prokurimit Publik

Ngarkohet Këshilli i Ministrave që, brenda 1 muaji nga hyrja në fuqi e këtij ligji, të emërojë kryetarin, zëvendëskryetarin dhe anëtarët e Komisionit të Prokurimit Publik, në zbatim të pikës 2 të nenit 19/2 të këtij ligji.

Neni 76/2190

Shqyrtimi i ankesave nga komisioni do të fillojë 4 muaj pas krijimit të tij. Deri atëherë shqyrtimi i ankesave do të bëhet nga Agjencia e Prokurimit Publik, sipas rregullave dhe afateve të përcaktuara në këtë ligj.

Neni 77

187 Shtuar me Ligjin Nr.9800, datë 10.09.2007 “Për disa ndryshime dhe shtesa në Ligjin Nr.9643, datë 20.11.1996 “Për Prokurimin Publik” 188 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 189 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar 190 Shtuar me ligjin nr. 10170, datë 22.10.2009 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik”, të ndryshuar

Shfuqizime

Ligji nr.7971, datë 26.7.1995 “Për prokurimin publik”, me të gjitha ndryshimet e tij, si dhe çdo dispozitë tjetër që bie në kundërshtim me këtë ligj shfuqizohen.

Neni 78

Hyrja në fuqi

Ky ligj hyn në fuqi më 1 janar 2007.

Shpallur me dekretin nr.5157, datë 15.12.2006 të Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Alfred Moisiu.

deklaratë)e)autorit)mbi)origjinalitetin)e)punimit) · nga autoritetet kontraktore, gjatë...

Documents