deloitte report 2011

Gospodarka odpadami w PolsceWyzwania w świetle wymogów unijnych i zmian legislacyjnych, opinie społeczne i perspektywy

Wrzesień 2011 r.

Spis treści

Wstęp 5Genezaproblemu 61. Wymogiprawaunijnegoi krajoweregulacje 11 1.1.CelestrategiczneUniiEuropejskieji Polski 12 1.2.Kluczowewymogiprawaunijnego 14 1.3.Regulacjeprawnegospodarkiodpadamiw Polsce 17 1.4.Główneobowiązkisamorządóww świetlenowelizacjiUstawy o utrzymaniuczystościi porządkuw gminach 232. Stanobecnyi perspektywyrozwojugospodarkiodpadamiw Polsce 29 2.1.Wytwarzanieodpadówkomunalnych 30 2.2.Zagospodarowywanieodpadówkomunalnych 35 2.3.Celei prognozazmianw gospodarceodpadami 38 2.4.Istniejącei planowaneinstalacjedozagospodarowaniaodpadów 403. Studiumprzypadku–rozwiniętagospodarkaodpadami naprzykładzieSztokholmu 47 3.1.Gospodarkaodpadamikomunalnymiw Szwecji 48 3.2.GospodarkaodpadamikomunalnymiwSztokholmie 50 3.3.Przykładoweprojektytermicznegoprzekształcaniaodpadów realizowaneprzezFortum 534. Realizacjazakładówtermicznegoprzekształcaniaodpadóww Polsce 59 4.1.Koniecznośćzwiększeniamocyprzerobowychodpadów 60 4.2.Korzyścizestosowaniatermicznegoprzekształcaniaodpadów 63 4.3.WybraneaspektyrealizacjiinwestycjiZTPOK 665. Odpady–problemspołeczny 77 5.1.Wprowadzeniedobadaniai podsumowaniewniosków 78 5.2.Opinienatematwywozui utylizacjiśmieci w miejscuzamieszkania 80 5.3.Opinienatematdostępnościpojemnikóworazkosztówodbioru i wywozuśmieci 81 5.4.Zwyczajemieszkańcówzwiązanez gospodarowaniemodpadami 82Podsumowanie 87Spisrysunków,tabeli wykresów 92Wykazskrótów 93Wykazpojęć 95Wykazwybranychaktówprawnychzzakresugospodarkiodpadami 97Opracowanieraportu 98Źródła 99

Gospodarka odpadami w Polsce Wyzwania w świetle wymogów unijnych i zmian legislacyjnych, opinie społeczne i perspektywy 3

Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce raport, przygotowany wspólnie przez Deloitte, Fortum oraz 4P research mix, opisujący aktualny stan oraz perspektywy gospodarki odpadami w Polsce w świetle wymogów unijnych oraz krajowych zmian legislacyjnych.

Gospodarka odpadami komunalnymi jest jednym z najbardziej zaniedbanych i palących problemów ekologicznych Polski. Obecnie funkcjonujący system gospodarowania odpadami jest nieszczelny, nie obejmuje wszystkich mieszkańców kraju, i charakteryzuje się nadmiernym udziałem składowania odpadów komunalnych, przy jednoczesnym braku nowoczesnej infrastruktury, w szczególności wystarczających mocy przerobowych do mechaniczno-biologicznego oraz termicznego przekształcania odpadów. Dotychczasowy postęp osiągnięty w selektywnym zbieraniu odpadów komunalnych u źródła, odzysku energii i surowców oraz recyklingu należy uznać za niewystarczający.

Kwestia odpowiedniego zarządzania gospodarką odpadami, w świetle zmieniającego się otoczenia prawnego i konieczności spełnienia przez Polskę wymogów unijnych, stanowić będzie duże wyzwanie dla samorządów w najbliższych latach. Od gmin wymagane będzie przejęcie większej niż dotychczas odpowiedzialności za funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami, w tym zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych koniecznych do zmniejszenia ilości składowanych odpadów oraz wzrostu poziomu odzysku i recyklingu.

Sprostanie wymogom ochrony środowiska i osiągnięcie założonych dla Polski celów wymusza dokonanie jakościowego skoku w organizacji i sposobach postępowania z odpadami. Przeprowadzenie koniecznych zmian nie będzie możliwe bez ścisłego współdziałania zainteresowanych stron tj. samorządów, społeczeństwa i przedsiębiorstw dysponujących odpowiednim doświadczeniem i know-how. Sektor gospodarki odpadami to również szereg możliwości biznesowych obejmujących zarówno logistykę jak również przetwarzanie odpadów, w tym odzysk energii i surowców. Z kolei pierwszorzędne znaczenie dla ograniczenia wytwarzania odpadów oraz osiągnięcia określonych poziomów recyklingu ma postawa społeczeństwa.

Osiągnięcie sukcesu w dziedzinie gospodarki odpadami wymagać będzie od samorządów, nie tylko profesjonalnego zarządzania siecią dostawców usług, ale również umiejętnego prowadzenia dialogu ze społeczeństwem w celu generowania odpowiednich zachowań oraz budowania zaufania do władz lokalnych i podejmowanych przez nie w tym obszarze działań.

W niniejszej publikacji skupiliśmy się na analizie powyższych zagadnień w Polsce przez pryzmat osiągnieć i wybranych doświadczeń innych krajów UE, w szczególności Szwecji. Analizę wymogów prawa unijnego, krajowych regulacji oraz stanu obecnego i perspektyw rozwoju gospodarki odpadami w Polsce uzupełniliśmy o studium przypadku rozwiniętej gospodarki odpadami na przykładzie Sztokholmu oraz wyniki badania opinii mieszkańców 7 największych polskich miast na temat odbioru i zagospodarowania odpadów. Do badania wybraliśmy aglomeracje miejskie, ponieważ przed nimi staną, naszym zdaniem, największe wyzwania związane z reformą systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

Mamy nadzieję, że niniejszą publikacją przyczynimy się do zwiększenia świadomości wagi problemu oraz związanych z planowanymi w gospodarce odpadami zmianami wyzwań, ale i możliwości. Kwestie, które postanowiliśmy poruszyć, mogą posłużyć jako punkt wyjścia do planowania i inicjowania niezbędnych działań oraz kontynuowania dialogu między samorządami, społeczeństwem i przedsiębiorstwami prowadzącymi działalność na rynku odpadów.

Wstęp


Postępująca urbanizacjaMiasta stanowią integralny element krajobrazu naszej planety. Wypracowany ludzkimi rękami i umysłem postęp cywilizacyjny zmieniał ich charakter, wielkość, formy zagospodarowania przestrzeni, transport, wpływał na relacje międzyludzkie, komfort życia. Na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci tempo, z jakim następuje ewolucja i przychodzą zmiany, zdecydowanie wzrosło. Dotyczy to oczywiście również sfery miejskiej. Wystarczy przyjrzeć się bliżej chociażby statystykom dotyczącym globalnego poziomu urbanizacji, żeby uświadomić sobie skalę wyzwań, z którymi przychodzi nam się mierzyć. Podczas gdy w latach 60-tych ubiegłego wieku około 25% ludności mieszkało w miastach, obecnie wartość ta kształtuje się na poziomie przekraczającym 50%. Przewiduje się, że do 2050 roku 66% ludności świata będzie żyło w miastach. W Polsce już w 2009 roku ponad 60% ludności mieszkało w miastach.

Wraz z migracją ludności powodowaną czynnikami ekonomicznymi i społecznymi miasta się rozrastają i stają się metropoliami, które zaczynają żyć własnymi problemami związanymi z zapewnieniem optymalnej infrastruktury komunikacyjnej, dostaw wody i energii, zarządzaniem odpadami, czy niewystarczającą liczbą miejsc pracy. Problemy te są bezpośrednio powiązane z wyzwaniami, z jakimi mierzą się administracje centralne, samorządy, a także jednostki, które funkcjonują w sferze gospodarczej – firmy, czy społecznej – organizacje pozarządowe. Odpowiedzią, która po dostosowaniu do specyficznych uwarunkowań, może być skuteczna dla każdej jednostki, niezależnie od charakteru i sfery prowadzonej działalności, jest dobrze przemyślana i konsekwentnie realizowana strategia zrównoważonego rozwoju.

Potrzeba zrównoważonego rozwojuPojęcie zrównoważonego rozwoju zostało po raz pierwszy sformułowane w raporcie Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju „Nasza wspólna przyszłość”. Według twórców raportu jest to „rozwój, odpowiadający potrzebom dnia dzisiejszego, który nie ogranicza zdolności przyszłych pokoleń do zaspokajania własnych potrzeb”. Co to oznacza w odniesieniu do organizmu, jakim jest miasto? W najprostszych słowach można powiedzieć, że jest to głębokie poznanie wieloaspektowego kontekstu gospodarczego, społecznego i środowiskowego miasta oraz dążenie do jego rozwoju poprzez poszukiwanie harmonii pomiędzy każdym z tych trzech obszarów. Bliższej interpretacji koncepcji zrównoważonego rozwoju miast dokonano m.in.: w czasie spotkania Programu Środowiskowego Organizacji Narodów Zjednoczonych w Melbourne w 2002 roku. Sformułowano wówczas 10 ogólnych zasad (ang. Melbourne Principles for Sustainable Cities), które stanowią wskazówkę dla miast odnośnie pożądanego kierunku zmian na drodze do zrównoważonego rozwoju. Mając na względzie zróżnicowanie organizmów miejskich na świecie, zasady nie mają charakteru sztywnych ram i wytycznych, a raczej holistycznych rad, których zadaniem jest uświadamianie decydentom wielopłaszczyznowości koncepcji zrównoważonego rozwoju. Poruszono w nich zarówno ogólne aspekty, czyli np.: konieczność stworzenia kompleksowej strategii, przejrzystego systemu zarządzania, czy sieci współpracy, jak i poszczególne aspekty ze sfery gospodarczej (zapewnienie długoterminowego bezpieczeństwa gospodarczego), społecznej (kultywowanie lokalnych wartości i historii, budowa zaangażowania mieszkańców) oraz środowiskowej (minimalizowanie presji ekologicznej miejskiej społeczności).

Geneza problemu

6

Niewątpliwie trudno jest stworzyć jedną listę, która obejmowałaby wszystkie aspekty zrównoważonego rozwoju miast. Ich złożoność, a także funkcjonujące w ramach ich struktur systemy sprawiają, że zaprojektowanie strategii zrównoważonego rozwoju i określenie priorytetów staje się sprawą złożoną i wymagającą zindywidualizowanego – rzec można „osobistego” – podejścia. W bogactwie aspektów środowiskowych, społecznych i gospodarczych miast tkwi równocześnie ogromna szansa związana z efektem synergii, czyli łączenia różnych systemów w sposób innowacyjny, wzajemnie je wzbogacający oraz wnoszący pozytywną zmianę na drodze do zrównoważonego rozwoju.

Przykład SztokholmuAby lepiej zrozumieć korzyści płynące z synergii, warto przyjrzeć się bliżej sztokholmskiej dzielnicy Hammarby Sjöstad, jednemu z najczęściej przytaczanych na świecie przykładów zrównoważonego planowania urbanistycznego. Domy są tam ogrzewane ciepłem pochodzącym z biopaliw, spalonych odpadów i paneli słonecznych umieszczonych na dachach budynków. Mieszkańcy gotują na biogazie, który jest wytwarzany w procesie oczyszczania ścieków. Kompleksowo przemyślano również podejście do postępowania z odpadami. Łatwopalne odpady komunalne wrzucane są do pojemników, które są połączone specjalnymi rurami ze stacją odbioru. To tam podjeżdżają śmieciarki i przewożą zebrane odpady do zakładu termicznego przekształcania odpadów (elektrociepłowni wykorzystującej odpady komunalne jako paliwo). Na papier, metal, plastik i szkło przewidziano odrębne pojemniki, aby umożliwić ich recykling. Odpady niebezpieczne są z kolei przekazywane do bezpiecznej utylizacji. To nie wszystko. Architekci dzielnicy zoptymalizowali transport publiczny (w Sztokholmie udział transportu publicznego, rowerowego i przemieszczania się pieszo w codziennej drodze do/z pracy wynosi 93% i jest to europejski rekord), spopularyzowany został car-pooling, czyli wypożyczanie aut na krótki okres czasu, zaprojektowano duże przestrzenie zieleni oraz zadbano o bogatą ofertę sportową i kulturalną skierowaną do mieszkańców. Hammarby Sjöstad jest jedną z najbardziej imponujących zrównoważonych wspólnot, jakie zostały stworzone przez ludzi.

W 2010 roku Komisja Europejska przyznała Sztokholmowi tytuł Ekologicznej Stolicy Europy. Nagroda wyróżnia działania miasta podejmowane na rzecz ochrony środowiska naturalnego i poprawy jakości życia mieszkańców. Jednym z elementów oceny branym pod uwagę przez kapitułę nagrody był nowoczesny system gospodarki odpadami. Pozytywnych przykładów można by przytaczać oczywiście więcej. Kopenhaga słynie m.in.: z ograniczania transportu samochodowego i godnego podziwu systemu ścieżek rowerowych, brazylijska Curitiba ma bardzo przemyślany system komunikacji autobusowej i jeden z najwyższych na świecie współczynników recyklingu. Jak prezentują się na tym tle polskie miasta? Daleko nam jeszcze niestety to stworzenia zrównoważonego miasta, czyli zdrowej społeczności, w której życie sprawia ludziom przyjemność. Mało który Polak nie narzeka każdego dnia na cenny czas tracony w korkach1 i choć nie zdajemy sobie z tego sprawy w miastach wytwarzamy blisko 9 mln ton odpadów komunalnych rocznie (ponad 70% wszystkich wytwarzanych w Polsce odpadów komunalnych), które w większości są transportowane i deponowane na składowiskach bez odzysku znajdujących się w nich surowców i energii.

1 Deloitte Raport o korkach w 7 największych miastach Polski, gdzie zawarte są m.in. szacunki ekonomicznych kosztów korków ulicznych.


Wymóg nowoczesnej gospodarki odpadamiPolska, ratyfikując w 2003 roku Traktat Akcesyjny, przyjęła na siebie liczne zobowiązania, które w obszarze ochrony zdrowia ludzi i środowiska obejmują między innymi realizację celów strategicznych dotyczących gospodarki odpadami, takich jak zmniejszenie ilości składowanych odpadów komunalnych oraz wzrost poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia wybranych frakcji odpadów surowcowych.

Obecnie w Polsce, mimo podejmowanych od wielu lat działań zmierzających do budowy nowoczesnych instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych (np. zakładów do termicznego i mechaniczno-biologicznego przekształcania odpadów), które są nieodłącznym elementem współczesnego, kompleksowego systemu gospodarki odpadami, nadal większość odebranych w ciągu roku odpadów komunalnych deponowanych jest na składowiskach. W kraju pracuje aktualnie tylko jedna, nieduża instalacja do termicznego przekształcania odpadów komunalnych zlokalizowana na warszawskim Targówku. Tymczasem w „starych” państwach członkowskich UE takich zakładów jest kilkaset. Instalacje te są rozbudowywane, modernizowane i powstają nowe, a ich działalność nie budzi sprzeciwu społeczności lokalnych, ponieważ wszyscy są świadomi korzyści z takiego sposobu wykorzystywania odpadów,

czyli ich termicznego przekształcania z odzyskiem energii elektrycznej i ciepła. Spalarnie te, często są zlokalizowane w dużych miastach (np. Paryżu, Wiedniu, Sztokholmie) i pełnią rolę instalacji niezbędnych do redukcji znacznej ilości odpadów i deponowania na składowiskach tylko odpowiednio przetworzonych, nieznacznych ilości odpadów wtórnych. Można próbować ograniczać ilość wytwarzanych odpadów, jednak przy zakładanym wzroście PKB oraz obecnych wzorcach produkcji i spożycia przewidywany jest, co najmniej do 2020 roku, dalszy wzrost ilości odpadów komunalnych wymagających przetworzenia. W obliczu wyczerpywania zasobów naturalnych i konieczności ochrony terenów przyrodniczo i krajobrazowo cennych, a także zaostrzania przepisów dotyczących emisji do wód i atmosfery, metody mechaniczno-biologicznego i termicznego przekształcania odpadów komunalnych, z których wysegregowano u źródła i poddano recyklingowi użyteczne surowce, są jednym z podstawowych rozwiązań niezbędnych do stworzenia nowoczesnego i kompleksowego systemu gospodarki odpadami. Budowa takiego systemu w polskich warunkach wiąże się także z możliwością uzyskania na ten cel znacznych dotacji unijnych.

Główne bolączki gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce:

1. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem postępowania z odpadami w Polsce jest ich deponowanie na składowiskach (około 78% masy odebranych odpadów komunalnych w 2009 roku). Kilkaset składowisk odpadów musi zostać zamkniętych i poddanych rekultywacji m.in. z powodu nie spełniania obowiązujących wymagań technicznych i prawnych;

2. Polska nie posiada nowoczesnej infrastruktury do zagospodarowywania odpadów komunalnych (m.in. wystarczającej liczby i mocy przerobowej instalacji do mechaniczno-biologicznego i termicznego przekształcania odpadów). Rozwiązania wymaga zagospodarowanie odpadów w okresie przejściowym, od zamknięcia składowisk do uruchomienia instalacji;

3. Polska osiągnęła dotychczas niewielki postęp w segregowaniu i selektywnym zbieraniu odpadów u źródła, w tym odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych oraz odzysku surowców i recyklingu;

4. System gospodarki odpadami jest nieszczelny. Nie wszyscy mieszkańcy, szczególnie na terenach wiejskich, objęci są zorganizowanym systemem odbioru odpadów komunalnych, ponadto występują zjawiska niepożądane: szara strefa, nielegalne wysypiska i zagospodarowanie odpadów we własnym zakresie (np. spalanie).

8

Nowelizacja przepisówKwestie dotyczące gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce, jej model, aspekty finansowe, prawne i technologiczne, a przede wszystkim postulowane kierunki zmian w tym zakresie są obecnie przedmiotem żywej dyskusji prowadzonej przez organy centralne, samorządy, organizacje pozarządowe i firmy obecne na rynku odbioru, transportu, unieszkodliwiania i recyklingu odpadów. Kierunek tych zmian został w dużej mierze przesądzony po uchwaleniu Ustawy z 1 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta już teraz, niezależnie od szczegółowych rozwiązań, które zostaną określone w rozporządzeniach wykonawczych, budzi emocje wśród samorządów oraz przedsiębiorców, ze względu na zakres wprowadzonych zmian, w szczególności obligatoryjne przejęcie przez gminy obowiązku zagospodarowywania odpadów po ich odbiorze od właścicieli nieruchomości i wprowadzenie tzw. podatku śmieciowego.

Przygotowując założenia do nowelizacji Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach Ministerstwo Środowiska (MŚ) opowiedziało się za wprowadzeniem takiego samego systemu gospodarowania odpadami, który funkcjonuje w innych krajach UE z wyjątkiem Polski i Węgier. Podczas publicznej prezentacji planowanych zmian Minister Środowiska, prof. Andrzej Kraszewski użył wręcz słowa „rewolucja” oczekując, iż konsekwencjami nowelizacji ustawy będą przede wszystkim: (i) uszczelnienie systemu, (ii) pozbycie się problemu dzikich wysypisk, (iii) skuteczna kontrola nad jakością zagospodarowywania odpadów oraz (iv) wyeliminowanie niepewności dotyczącej zapewnienia strumienia odpadów do planowanych zakładów ich termicznego przekształcania. Nie brakuje jednak również głosów krytycznych, szczególnie ze strony przedsiębiorców prywatnych, którzy w minionych 20 latach kształtowali rynek odbioru i wywozu śmieci oraz inwestowali środki w budowę instalacji np. sortowni lub zakładów do wytwarzania paliw alternatywnych. Krytycy wprowadzonych rozwiązań wskazują na nowy podatek oraz obawiają się ograniczenia konkurencji i nadmiernej władzy urzędników. MŚ prowadzi obecnie również prace nad nowelizacją Ustawy o odpadach oraz Ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Planowane w 2011 roku uchwalenie tych ustaw pozwoli na pełną transpozycję dyrektyw UE z zakresu gospodarki odpadami do prawa polskiego.

Przyjęte dla Polski cele w gospodarce odpadami określa uchwalony przez Radę Ministrów 24 grudnia 2010 roku Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 obejmujący lata 2011-2014 oraz perspektywicznie okres 2015-2022 (KPGO 2014). To czy nowelizacja przepisów będzie kołem zamachowym do skutecznej gospodarki odpadami w Polsce, zgodnej z przyjętymi celami i wytycznymi, zależeć będzie w dużej mierze od samych samorządów, od kompleksowości i efektywności wdrożenia przez te jednostki nowego systemu. Gminy zobowiązane są wypracować szczegółowe i dostosowane do lokalnych uwarunkowań rozwiązania, w tym przyjąć stosowne uchwały (np. dotyczące poziomu i sposobu pobierania opłat za gospodarowanie odpadami od właścicieli nieruchomości) w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach tj. od 1 stycznia 2012 roku. To niewiele czasu – zwłaszcza dla największych miast – zważywszy na listę przejmowanych przez samorządy obowiązków oraz wyzwań związanych z osiągnięciem celów gospodarki odpadami, do których zobowiązała się Polska.

Kluczowe kwestie dla samorządów:

1. W jaki sposób prowadzić skuteczny dialog ze społeczeństwem i angażować mieszkańców do właściwego postępowania z odpadami m.in. segregacji odpadów komunalnych u źródła?

2. Jakie przyjąć priorytety w zakresie potrzeb inwestycyjnych m.in. dotyczących braków mocy przerobowych regionalnych instalacji do zagospodarowania odpadów? W jakiej wysokości i z jakich źródeł należy pozyskać środki na sfinansowanie tych nakładów?

3. Jak efektywnie zarządzać siecią współpracy z dostawcami usług i technologii oraz korzystać z wiedzy i doświadczenia tych firm do rozwiązywania lokalnych problemów? W jaki sposób efektywnie korzystać z najlepszych praktyk i metod gospodarowania odpadami wypracowanych w rozwiniętych krajach?

4. Jaki zapewnić budżet oraz struktury organizacyjne dla realizacji przyjętych celów gospodarki odpadami, w tym kontroli umów zawartych z przedsiębiorcami i kształtowania skutecznej polityki informacyjnej?


1. Wymogi prawa unijnego i krajowe regulacje

Polska, przystępując do UE w 2004 roku, stała się podmiotem ponadnarodowej polityki regionalnej. Polityka spójności angażuje znaczącą część unijnego budżetu, a dzięki działaniom realizowanym przy wsparciu finansowym Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności, Polska ma szansę na szybszy rozwój oraz osiągnięcie konwergencji z innymi krajami UE.

Jednym z istotnych celów polityki UE jest realizacja zasad zrównoważonego rozwoju, w których ochrona środowiska i racjonalne gospodarowanie zasobami są głównymi priorytetami. Z kolei jednym z najistotniejszych elementów polityki ekologicznej UE, który został zapisany w programach działań na rzecz ochrony środowiska jest gospodarka odpadami. Celami operacyjnymi w tym zakresie, jest transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, eliminacja powstawania odpadów u źródeł oraz wspieranie efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych, poprzez promocję ich ponownego wykorzystania, w szczególności recykling.

Kwestie dotyczące ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami znalazły swoje odzwierciedlenie w dokumentach o znaczeniu strategicznym zarówno na poziomie UE (Strategii Lizbońskiej 2000, Odnowionej Strategii UE dotyczącej trwałego rozwoju 2006, Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla Spójności na lata 2007-2013, Szóstym wspólnotowym programie działań w zakresie środowiska naturalnego na lata 2002-2012 oraz Strategii Europa 2020) jak i na poziomie krajowym (Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia 2007-2013, Krajowym Programie Reform 2008-2011, Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności”, Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju wraz z dziewięcioma zintegrowanymi strategiami krajowymi, a także Krajowym Programie Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020 oraz Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014).

Strategia Europa 2020Strategia Europa 2020 jest nowym, długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego UE, który zastąpił realizowaną od 2000 roku, zmodyfikowaną pięć lat później, Strategię Lizbońską. W nowej strategii podkreślona została potrzeba wspólnego działania państw członkowskich na rzecz wychodzenia z kryzysu ekonomicznego oraz wdrażania reform umożliwiających stawienie czoła wyzwaniom związanym z globalizacją, starzeniem się społeczeństw i rosnącą potrzebą racjonalnego wykorzystywania zasobów.

W celu osiągnięcia powyższych założeń zaproponowano trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniające się priorytety:

• wzrostinteligentny (ang. smart growth), czyli rozwój oparty na wiedzy i innowacjach;

• wzrostzrównoważony (ang. sustainable growth), czyli transformacja w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, efektywnie korzystającej z zasobów i konkurencyjnej;

• wzrostsprzyjającywłączeniuspołecznemu (ang. inclusive growth), czyli wspieranie gospodarki charakteryzującej się wysokim poziomem zatrudnienia i zapewniającej spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną.

1.1. Cele strategiczne Unii Europejskiej i Polski

Realizacja zasad zrównoważonego rozwoju, ochrona środowiska i efektywne korzystanie z zasobów są istotnymi celami polityki UE mającymi odzwierciedlenie w prawie unijnym i dokumentach określających strategiczne kierunki rozwoju np. Strategii Europa 2020.

12

Podstawowymi instrumentami realizacji celów Strategii Europa 2020 są opracowywane przez państwa członkowskie UE Krajowe Programy Reform oraz przygotowane przez Komisję Europejską 7 inicjatyw przewodnich (ang. flagship initiatives).

Trzecią w kolejności inicjatywą przewodnią jest Europaefektywniekorzystającaz zasobów obejmująca działania na rzecz uzależnienia wzrostu gospodarczego od wykorzystania zasobów oraz transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w większym stopniu wykorzystującej potencjał, jaki dają odnawialne źródła energii. W ramach tego projektu oczekuje się opracowania wizji zmian strukturalnych i technologicznych do 2050 roku, tak aby uczynić z Europy gospodarkę przyjazną środowisku, a zarazem odporną na zmiany klimatu.

Krajowy Program Reform na rzecz realizacji Strategii Europa 2020 Krajowy Program Reform na rzecz realizacji Strategii Europa 2020 (KPR) jest dokumentem określającym sposób, w jaki Polska w najbliższych latach odpowie na stojące przed nią wyzwania. Konstrukcja KPR zakłada korelację polskich celów rozwojowych z priorytetami wyznaczonymi w Strategii Europa 2020. Jednocześnie KPR nie jest jedynie narzędziem realizacji Strategii Europa 2020, lecz przede wszystkim instrumentem, który uwzględniając polską specyfikę i wyzwania, odpowiada na krajowe bariery wzrostu.

KPR proponuje działania ukierunkowane zarówno na odrabianie zaległości (w części „Infrastruktura dla wzrostu zrównoważonego”) oraz na budowanie nowych przewag konkurencyjnych polskiej gospodarki (w częściach: „Innowacyjność dla wzrostu inteligentnego” i „Aktywność dla wzrostu włączającego społecznie”). W ramach Infrastrukturydlawzrostuzrównoważonego należy wyróżnić zbiór działań i zadań obejmujących Rozwóji modernizacjęinfrastrukturyochronyśrodowiska powiązanych z inicjatywą przewodnią Europa efektywnie korzystająca z zasobów. Na 2011 rok przewidziano do realizacji dla Ministerstwa Środowiska kontynuację reformy systemu gospodarki odpadami, w tym nowelizację Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz nowelizację Ustawy o odpadach, pozwalające na pełną transpozycję przepisów dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady z zakresu gospodarki odpadami.


Dyrektywa ramowaDyrektywa ramowa skonsolidowała prawodawstwo unijne w zakresie gospodarowania odpadami poprzez ujednolicenie wcześniejszych przepisów, wprowadziła precyzyjne definicje prawne i dała pierwszeństwo zasadzie zmniejszenia oddziaływania wytwarzanych odpadów na środowisko. Dyrektywa zobowiązuje Państwa członkowskie do podejmowania działań umożliwiających wspieranie odzysku oraz kładzie nacisk na zapewnienie tzw. selektywnej zbiórki odpadów „u źródła”.

Dyrektywa wprowadziła hierarchię postępowania z odpadami w celu zapewnienia, że poszczególne państwa członkowskie będą sprzyjały takim rozwiązaniom, które dają najlepszy efekt dla środowiska. Możliwe jest dla niektórych strumieni odpadów odstąpienie od tej hierarchii, jeżeli jest to uzasadnione zastosowaniem metodologii myślenia o cyklu życia, obejmującej całkowity wpływ związany z wytwarzaniem i gospodarowaniem odpadami.

Hierarchia postępowania z odpadami określa działania od najbardziej do najmniej pożądanych:

1. Zapobieganie powstawaniu (ang. reduction) – oznacza działania podjęte zanim dany materiał, produkt lub substancja stanie się odpadem w celu zmniejszenia ilości odpadów lub ich szkodliwości;

2. Przygotowanie do ponownego użycia (ang. re-use) – oznacza dowolny proces, w którym substancje, produkty lub materiały niebędące odpadami zostają ponownie użyte w swoim pierwotnym celu;

3. Recykling (and. recycling) – oznacza jakikolwiek proces odzysku, w wyniku którego odpady są przetwarzane w materiały lub substancje wykorzystywane ponownie w pierwotnym celu lub w innych celach, w tym też recykling organiczny. Nie obejmuje to odzysku energii oraz przetworzenia odpadów w paliwa;

4. Inne procesy odzysku, w tym odzysk energii (ang. energy recovery) – obejmuje przede wszystkim termiczne przekształcanie odpadów z odzyskiem energii elektrycznej i ciepła oraz przetworzenie odpadów w paliwa;

5. Unieszkodliwianie (ang. environmentally sound disposal) – oznacza jakikolwiek inny proces gospodarowania odpadami niebędący odzyskiem zgodny z wymogami ochrony środowiska np. deponowanie na składowisku.

1.2. Kluczowe wymogi prawa unijnego

Dyrektywa w sprawie odpadów (tzw. dyrektywa ramowa)

Dyrektywa 2008/98/WE, Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz. U. L312 z 22.11.2008)

Dyrektywa w sprawie składowania odpadów (tzw. dyrektywa składowiskowa)

Dyrektywa 99/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz. U. L 182 z 16.07.1999)

Dyrektywa w sprawie spalania odpadów

Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów (Dz. U. L 332 z 28.12.2000.

Dyrektywa w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (tzw. dyrektywa opakowaniowa)

Dyrektywa 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. U. L 365 z 31.12.1994, str. 10-23, zmieniona dyrektywami 1882/2003/WE, 2004/12/WE, 2005/20/WE)

Tabela 1.1. Kluczowe akty prawne UE regulujące zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami

Źródło: UE, opracowanie własne

Kluczowymi aktami prawnymi regulującymi zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami na poziomie UE są: dyrektywa 2008/98/WE w sprawie odpadów (tzw. dyrektywa ramowa), dyrektywa 99/31/WE w sprawie składowania odpadów (tzw. dyrektywa składowiskowa), dyrektywa 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów oraz dyrektywa 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (tzw. dyrektywa opakowaniowa).

Rysunek 1.1. Hierarchia postępowania z odpadami

Źródło: Opracowanie własne

Najbardziej pożądane

Najmniej pożądane

Zapobieganie wytwarzaniu

Przygotowanie do ponownego użycia

Recykling

Odzysk, w tym odzysk energii

Unieszkodliwianie na składowiskach

14

Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia odpowiedniego poziomu unieszkodliwiania oraz odzysku odpadów, w szczególności narzuca państwom członkowskim następujące terminy spełnienia wymogów:

• do 2015 roku wprowadzenie selektywnie zbieranych odpadów przynajmniej takich jak metal, papier, tworzywa sztuczne i szkło;

• do 2020 roku zapewnienie ponownego wykorzystania i recyklingu następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła na poziomie minimalnych 50% wagowo;

• do 2020 roku zapewnienie ponownego wykorzystania, recyklingu i innych sposobów wykorzystania materiałów, w tym wypełniania wyrobisk w odniesieniu do innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych na poziomie minimalnym 70% wagowo.

Ponadto Dyrektywa opisuje również dwie podstawowe zasady gospodarowania odpadami, które winny znaleźć odzwierciedlenie w prawodawstwie poszczególnych państw członkowskich:

•zasadęsamowystarczalnościi bliskości – państwa członkowskie samodzielnie lub we współpracy ustanawiają zintegrowaną i wystarczającą sieć instalacji do odzysku bądź unieszkodliwiania zmieszanych odpadów komunalnych za pomocą odpowiednich metod i technologii zapewniających wysoki poziom ochrony środowiska oraz zdrowia publicznego;

•zasadę„zanieczyszczającypłaci” – ustanawiającą, iż koszty gospodarowania odpadami muszą być ponoszone przez pierwotnego wytwórcę odpadów lub przez poprzednich lub aktualnego posiadacza odpadów.

Dyrektywa ramowa zawiera ponadto szereg szczegółowych regulacji dotyczących zasad postępowania z określonymi grupami odpadów (w szczególności odpadów niebezpiecznych, ulegających biodegradacji, odpadów olejowych i opakowaniowych).

Dyrektywa składowiskowaDyrektywa składowiskowa określa zasady postępowania zmierzające do zmniejszania negatywnych dla środowiska skutków składowania odpadów, w szczególności przeciwdziałaniu emisji metanu, będącego jednym z najgroźniejszych gazów cieplarnianych oraz zanieczyszczania wód gruntowych i gleby w trakcie całego cyklu funkcjonowania składowiska. Dyrektywa określa wymagania eksploatacyjne i techniczne dotyczące składowisk, a także wymagane efekty zmniejszania ilości deponowanych na składowiskach odpadów ulegających biodegradacji.

W dyrektywie zapisano między innymi, że państwa członkowskie ustanawiają strategię krajową dotyczącą zmniejszenia ilości odpadów ulegających biodegradacji, które trafiają na składowiska obejmującą środki mające na celu osiągnięcie założonych celów redukcji, w szczególności poprzez recykling, kompostowanie, produkcję biogazu i odzyskiwanie materiałów oraz energii.

Dyrektywa określiła następujące cele dla państw członkowskich:

• nie później niż pięć lat po wyznaczonym w dyrektywie terminie transpozycji, czyli do 16 lipca 2006 roku odpady komunalne ulegające biodegradacji kierowane na składowiska muszą zostać zredukowane do 75% całkowitej ilości (według wagi) odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku.

• nie później niż w osiem lat po transpozycji, czyli do 16 lipca 2009 roku komunalne odpady ulegające biodegradacji kierowane na składowiska muszą zostać zredukowane do 50% całkowitej ilości (według wagi) komunalnych odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku.

• nie później niż 15 lat po transpozycji, czyli do 16 lipca 2016 roku komunalne odpady ulegające biodegradacji kierowane na składowiska muszą zostać zredukowane do 35% całkowitej ilości (według wagi) komunalnych odpadów ulegających biodegradacji wytworzonych w 1995 roku.


Od wskazanych terminów została wprowadzona 4-letnia derogacja dla państw członkowskich (w tym Polski), które w 1995 roku lub w ostatnim roku przed 1995 rokiem, dla których dostępne są dane Eurostat, zdeponowały więcej niż 80% swych odpadów komunalnych na składowiskach.

Natomiast zgodnie z artykułem 6 Dyrektywy składowiskowej, Polska jest zobowiązana do podjęcia środków w celu zapewnienia, że składowane będą jedynie odpady komunalne, które zostały poddane obróbce tj. odpowiednim procesom fizycznym, cieplnym, chemicznym lub biologicznym, włącznie z sortowaniem, które zmieniają właściwości odpadów w celu zredukowania ich objętości lub niebezpiecznych właściwości, ułatwiają obchodzenie się z nimi lub pomagają w odzysku.

Dyrektywa zobowiązuje ponadto państwa członkowskie, aby wszystkie koszty związane z działalnością składowisk odpadów, w tym także szacunkowe koszty ich zamknięcia i poeksploatacyjnego nadzoru przez minimum 30 lat, zostały uwzględnione w opłacie pobieranej przez zarządzającego składowiskiem.

Dyrektywa w sprawie spalania odpadówDyrektywa w sprawie spalania odpadów wprowadza rygorystyczne warunki eksploatacji oraz wartości emisji dla zakładów termicznego przekształcania odpadów w celu ograniczenia, w możliwie największym stopniu, ujemnych skutków emisji spowodowanych przez spalanie odpadów. Dyrektywa określa również, że ciepło wytworzone w trakcie procesu spalania powinno być odzyskiwane w zakresie, w jakim jest to możliwe.

Dyrektywa opakowaniowaDyrektywa opakowaniowa postuluje zmniejszenie wagi i objętości opakowań oraz zobowiązuje pastwa członkowskie do zapobiegania powstawaniu odpadów opakowaniowych, wdrażania programów odbioru bądź zbiórki od użytkowników i segregacji odpadów z opakowań oraz do wdrażania systemu odzysku lub wykorzystania zużytych opakowań w granicach określonych w dyrektywie.

16

Polska, jako kraj członkowski UE, jest zobowiązana do dostosowania prawa krajowego do wymagań unijnych, które w kwestiach odpadów komunalnych nakłada między innymi konieczność ograniczenia ilości odpadów kierowanych do składowania oraz osiągnięcia określonych poziomów przygotowania do ponownego użycia, odzysku i recyklingu wybranych frakcji odpadów komunalnych.

Zasady postępowania z poszczególnymi rodzajami odpadów, zadania samorządu terytorialnego w zakresie gospodarki odpadami oraz instrumenty prawne, dzięki którym możliwe jest osiągnięcie celów założonych w Polityce ekologicznej Państwa oraz w uchwalonym przez Radę Ministrów w dniu 24 grudnia 2010 roku Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 obejmującym lata 2011-214 z perspektywą na okres 2015-2022 (KPGO 2014), określone są w szeregu aktów normatywnych rangi ustawowej oraz w rozporządzeniach wykonawczych wydanych przez właściwych ministrów. Akty te w części stanowią implementację do polskiego porządku prawnego polityk i strategii UE zgodnie z zasadą, ze wytwórca odpadów i posiadacz odpadów powinni gospodarować odpadami w sposób, który gwarantuje wysoki poziom ochrony środowiska a państwa członkowskie UE stwarzają instrumenty prawne umożliwiające realizację powyższych celów.

Z kolei systemy gospodarki odpadami poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego oparte są o akty prawa miejscowego określające zasady i priorytety w zakresie gospodarowania odpadami na poziomie gmin, powiatów i województw, między innymi zgodnie z wymogami następujących przepisów prawa polskiego: Ustawy prawo ochrony środowiska, Ustawy o samorządzie gminnym, Ustawy o gospodarce komunalnej, Ustawy o odpadach, Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Ustawy o finansach publicznych i innych aktów prawnych wymienionych w załączonym do niniejszego raportu Wykazie wybranych aktów prawnych z zakresu gospodarki odpadami.

Zgodnie z przepisami Ustawy o samorządzie gminnym do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, które obejmują m.in. sprawy dotyczące utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, a także składowisk oraz unieszkodliwiania odpadów komunalnych.

W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi zadania samorządu terytorialnego określone zostały głównie w zapisach dwóch ustaw: Ustawy o odpadach oraz Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Nowelizacja tych ustaw oraz uchwalenie Ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi pozwoli na osiągnięcie pełnej transpozycji do polskiego systemu prawnego przepisów omówionych powyżej dyrektyw unijnych.

Ustawa o odpadachUstawa o odpadach stanowi akt o charakterze podstawowym dla gospodarowania odpadami w Polsce. Przede wszystkim określa ona ogólne zasady postępowania w tym zakresie, wprowadzając do polskiego prawa hierarchię postępowania z odpadami. Zgodnie z treścią ustawy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby: (1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania; (2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów; (3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi.

1.3. Regulacje prawne gospodarki odpadami w Polsce

W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi zadania samorządu terytorialnego w Polsce określają głównie przepisy dwóch ustaw: Ustawy o odpadach oraz Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.


Ustawa stanowi ponadto, że gospodarowanie odpadami nie powinno następować w sposób sprzeczny z przepisami o ochronie środowiska, natomiast sam posiadacz odpadów jest obowiązany do postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadami gospodarowania odpadami, wymaganiami ochrony środowiska oraz planami gospodarki odpadami. Plany gospodarki odpadami uchwalane są na poziomie krajowym przez organy centralne (Rada Ministrów), a w regionach – przez jednostki samorządu terytorialnego.

Obecne przepisy Ustawy o odpadach stanowią, że do obowiązkowych zadań własnych gminy w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi należą:• zapewnianie objęcia wszystkich mieszkańców gminy

zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych;

• zapewnianie warunków funkcjonowania systemu selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych;

• zapewnianie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych lub wspólnych z innymi gminami lub przedsiębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych albo zapewnienie warunków do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przez przedsiębiorców;

• inicjowanie i ułatwianie tworzenia punktów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, wskazywanie lokalizacji, w których mogą być prowadzone akcje odbierania zużytego sprzętu od mieszkańców gminy oraz podejmowanie działań informacyjnych i edukacyjnych w tym zakresie;

• obowiązki w zakresie opracowania wspólnego projektu planu gospodarki odpadami, które służą realizacji celów założonych w polityce ekologicznej państwa oraz realizacji zasad prawidłowego gospodarowania odpadami.

Ustawa o odpadach precyzuje także kompetencje organów w zakresie wydawania decyzji zezwalających na prowadzenie działalności w zakresie: zbierania lub transportu odpadów, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, nakazujących usunięcie odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania.

Przepisy Ustawy o odpadach znajdują zastosowanie już do podmiotów, które w skali roku wytwarzają co najmniej 0,1 tony odpadów niebezpiecznych, zobowiązując je do uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Podmioty, które rocznie wytwarzają odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 tony lub powyżej 0,5 tony odpadów innych, niż niebezpieczne, zobowiązane są do przedkładania właściwym organom informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania odpadami. W sytuacji zaś, gdy podmiot wytwarza więcej niż tonę odpadów niebezpiecznych, lub więcej niż 5 tys. ton odpadów innych, niż niebezpieczne, powinien wystąpić o pozwolenie.

Trzeba jednak pamiętać, że z chwilą wejścia w życie przepisów nowelizujących Ustawę o odpadach (wprowadzonych Ustawą z 13 maja 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw, zob. druk sejmowy 3670), od 1 stycznia 2012 roku, szczegółowe zadania gminy w zakresie gospodarowania odpadami określone zostaną wyczerpująco w Ustawie o utrzymaniu porządku i czystości w gminach, o czym mowa w dalszej części raportu. Nie zmienią się zadania samorządu na poziomie województwa, ponieważ dalej w zakresie swoich zadań własnych podmioty te zobowiązane będą do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych wydzielonych z odpadów komunalnych.

Planowana w 2011 roku nowelizacja Ustawy o odpadach stanowić będzie transpozycję dyrektywy 2008/98/WE w sprawie odpadów (tzw. dyrektywy ramowej). Przygotowany na podstawie przyjętych przez Radę Ministrów 8 lipca 2010 roku projekt Ustawy o odpadach odwołuje się do 5-cio stopniowej hierarchii postępowania z odpadami oraz podstawowych zasad gospodarowania odpadami tj. zasady samowystarczalności i bliskości oraz zasady „zanieczyszczający płaci”. Projekt Ustawy o odpadach określa na nowo wybrane pojęcia istotne dla gospodarowania odpadami: definiuje poszczególne kategorie odpadów, przytacza przykłady środków służących zapobieganiu powstawaniu odpadów, rozróżnia odzysk od unieszkodliwiania odpadów oraz objaśnia, czym są poszczególne sposoby postępowania z odpadami (np. przygotowanie do ponownego użycia, selektywna zbiórka, recycling, termiczne przekształcanie odpadów).

18

Zaangażowane strony

Obecny system(aktualny stan prawny)

Docelowy system(nowelizacja Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach)

Właściciele nieruchomości

Każdy właściciel nieruchomości jest zobowiązany do podpisania umowy na odbiór odpadów z przedsiębiorcą posiadającym koncesję na prowadzenie działalności w zakresie odbioru i wywozu odpadów komunalnych.

Właściciele nieruchomości będą zobowiązani ponosić na rzecz gminy opłatę za gospodarowanie odpadami. Opłata będzie albo stała od gospodarstwa domowego, albo w wysokości stanowiącej iloczyn stawki określonej przed radę gminy oraz liczby mieszkańców zajmujących nieruchomość, ilości zużytej wody lub powierzchni lokalu.

Podmioty odbierające lub zagospodarowujące odpady

Podmioty odbierające odpady mają obowiązek przekazywania władzom gminy informacji o zawartych umowach z właścicielami nieruchomości. Ponadto podmioty te są zobowiązane do przekazywania władzom gminy sprawozdań dotyczących gospodarowania odpadami komunalnymi.

Koncesja na prowadzenie działalności w zakresie odbioru i wywozu odpadów komunalnych zostanie zastąpiona na mocy nowelizacji Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wpisem do rejestru działalności regulowanej. Wpis do rejestru będzie dokonywany w oparciu o złożoną przez przedsiębiorcę deklarację. Przedsiębiorcy zainteresowani prowadzeniem działalności w zakresie odbioru i wywozu lub zagospodarowaniu odpadów komunalnych wezmą udział w przetargach organizowanych przez gminy i podpiszą z gminami stosowne umowy na świadczenie tych usług.

Gminy

Gminy mają obowiązek prowadzenia ewidencji umów pomiędzy właścicielami a przedsiębiorstwami. W przypadku, gdy właściciel nie podpisał umowy z przedsiębiorcą gmina powinna dokonać tzw. wykonania zastępczego (obciążyć właściciela opłatą nałożoną w drodze decyzji i zorganizować odbieranie odpadów komunalnych od tego właściciela). Jeżeli na terenie danej gminy nie funkcjonują przedsiębiorcy odbierający odpady komunalne gmina ma obowiązek zorganizować system zbierania odpadów dla wszystkich mieszkańców.

Gminy będą zobowiązane do zorganizowania odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy oraz dodatkowo postanowić o odbieraniu odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, a powstają odpady komunalne. W szczególności gminy będą miały obowiązek zorganizować przetarg na odbieranie odpadów komunalnych albo przetarg na odbieranie i zagospodarowanie tych odpadów. Rada gminy w drodze uchwały ustali stawki opłaty za gospodarowanie odpadami. Przy ustalaniu stawki wzięta zostanie pod uwagę ilość wytwarzanych odpadów oraz koszty funkcjonowania systemu gospodarki odpadami komunalnymi (tj. koszty odbioru, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, koszty tworzenia i utrzymywania punktów selektywnego zbierania odpadów oraz koszty obsługi administracyjnej systemu).

Tabela 1.2. Obecny i docelowy system gospodarki odpadami w Polsce – wybrane obowiązki zaangażowanych stron


Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminachW dniu 1 lipca 2011 roku Sejm, po rozpatrzeniu poprawek Senatu, przyjął Ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw, która określa zadania gminy dotyczące zarządzania gospodarką odpadami na terenie gminy, obowiązki właścicieli nieruchomości, a także warunki wykonywania działalności w zakresie odbierania odpadów.

Niezależnie od ostatecznych szczegółowych rozwiązań, które zostaną określone w rozporządzeniach wykonawczych do znowelizowanej Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach już teraz

można wskazać, iż wprowadzi ona istotne zmiany związane z gospodarowaniem odpadami w gminach. Ze względu na znaczenie tych zmian dla samorządów zagadnienia te omówiliśmy szczegółowo w kolejnej sekcji raportu.

Podsumowanie wybranych obowiązków właścicieli nieruchomości, podmiotów odbierających lub zagospodarowujących odpady oraz gmin w obecnym oraz docelowym systemie gospodarki odpadami w Polsce, przewidzianym nowelizacją Ustawy o utrzymania czystości i porządku w gminach, prezentujemy w tabeli poniżej.


W kontekście wypełnienia strategicznych celów Polski dotyczących gospodarki odpadami, w znowelizowanej Ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach gminy zostały zobowiązane między innymi do:

1. Ograniczenia masy odpadów ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania:

• do 16 lipca 2013 roku do nie więcej niż 50% wagowo;

• do 16 lipca 2020 roku do nie więcej niż 35% wagowo;

w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku; i

2. Osiągnięcia do 31 grudnia 2020 roku:

• poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia następujących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysokości co najmniej 50% wagowo; oraz

• poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych w wysokości co najmniej 70% wagowo.

W odniesieniu do kwestii ograniczania masy odpadów przekazywanych do składowania należy zwrócić ponadto uwagę na wymagania Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 12 czerwca 2007 roku (Dz.U. z 2007, Nr 121, poz. 832) określające kryteria dopuszczania odpadów do składowania na składowisku innym niż niebezpieczne i obojętne. Zgodnie z powyższym rozporządzeniem od 1 stycznia 2013 roku nie będzie możliwe składowanie odpadów z grupy 20 (odpady komunalne łącznie z frakcjami gromadzonymi selektywnie) oraz o wybranych kodach z grupy 19 (m.in. inne niż niebezpieczne odpady z mechanicznej obróbki), w których zawartość węgla organicznego jest wyższa niż 5% suchej masy, a wartość ciepła spalania jest wyższa niż 6 MJ/kg suchej masy.

Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych będąca transpozycją przepisów Dyrektywy opakowaniowej określa wymagane w Polsce roczne poziomy odzysku dla opakowań ogółem oraz recyklingu dla opakowań ogółem i poszczególnych rodzajów opakowań. Wymagania te odpowiednio od 2010 oraz od 2014 roku prezentuje poniższa tabela.

Istniejący system gospodarowania odpadami nakłada na każdego przedsiębiorcę, który wprowadza na rynek zapakowane produkty obowiązek zapewnienia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Przedsiębiorcy nieuzyskujący wymagane poziomy zobowiązani są do uiszczania opłaty produktowej obliczonej w odniesieniu do różnicy pomiędzy wymaganym a uzyskanym poziomem odzysku i recyklingu. Powyższe obowiązki przedsiębiorca może realizować samodzielnie lub poprzez ich powierzenie organizacji odzysku.

Obecnie funkcjonujący system nie zapewnia jednak faktycznej realizacji postanowień Dyrektywy opakowaniowej, w szczególności zagrożone jest osiągnięcie przez Polskę wymaganych w 2014 roku poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Pomimo funkcjonowania od 2002 roku przepisów w zakresie gospodarowania odpadami opakowaniowymi część przedsiębiorców nadal nie realizuje obowiązków nałożonych tymi przepisami. Z tego powodu MŚ podjęło pracę nad nową Ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, która obejmowałaby wszystkie

Rodzaj opakowania

2010 2014

% poziomu % poziomu

odzysku recyklingu odzysku recyklingu

Opakowania ogółem 53% 35% 60% 55%

Opakowania z tworzyw sztucznych

18% 22,5%

Opakowania z aluminium 45% 50%

Opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej

33% 50%

Opakowania z papieru i tektury

52% 60%

Opakowania ze szkła gospodarczego poza ampułkami

43% 60%

Opakowania z drewna 15% 15%

Tabela 1.3. Roczny poziom odzysku i recyklingu wymagany przez Ustawę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

Źródło: Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

20


zagadnienia związane z gospodarką opakowaniami regulowane dotychczas przez dwie ustawy: Ustawę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz Ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. MŚ oczekuje, że zmiana przepisów prawa umożliwi podjęcie niezbędnych działań w celu uniknięcia kar finansowych za brak realizacji obowiązków w tym obszarze nałożonych na Polskę, jako kraj członkowski UE.

Przewiduje się, że odzysk i recykling odpadów opakowaniowych będzie zyskiwał na znaczeniu ze względu na rosnące ceny surowców i energii w gospodarce. Odpady opakowaniowe wytwarzane są na wszelkich szczeblach łańcucha dostaw (produkcja, logistyka oraz handel), ale przede wszystkim w gospodarstwach domowych przez konsumentów, jako użytkowników końcowych. KPGO 2014 wskazuje, na konieczność zwiększenia masy odpadów opakowaniowych zbieranych selektywnie w gospodarstwach domowych oraz na następujące możliwości zapobiegania powstawaniu odpadów opakowaniowych: (i) kryterium projektowania ekologicznego w rozwoju produktów, (ii) rozszerzona odpowiedzialność producentów, (iii) wydłużenie okresu użytkowania, zmniejszenie masy opakowań i zwiększenie udziału opakowań wielokrotnego użytku, oraz (iv) system oznaczeń ekologicznych opakowań dla konsumentów.

Kluczowe wymagania prawne dotyczące gospodarowania odpadamiZ analizy omówionych powyżej aktów prawnych wynika istotne zwiększenie wymagań dotyczących gospodarowania odpadami w Polsce, jakie zaczną obowiązywać w najbliższych latach. Wymagania te zostały przedstawione na rysunku poniżej.

Ponadto KPGO 2014 nakłada dodatkowe cele związane z gospodarowaniem odpadami, które powinny zostać osiągnięte odpowiednio w latach 2012, 2014 i 2016:

• zredukowanie liczby składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których są składowane odpady komunalne z 520 według stanu na 31 grudnia 2008 roku do maksymalnie 200 składowisk w 2014 roku oraz poddanie rekultywacji zamykanych składowisk;

• zmniejszenie udziału odpadów komunalnych składowanych w odniesieniu do wytworzonych z 86,6% w 2008 roku do 60% w 2014 roku;

• zebranie w 2012 roku 25% zużytych baterii i akumulatorów przenośnych, a w 2016 roku osiągnięcie poziomu zbierania 45% tych odpadów.

50% redukcji odpadówbio-degradowalnych

w stosunkudo1995r.

Op

ako

wan

ia

Od

pad

y

bio

deg

rad

acji

Od

pad

y su

row

cow

e

2010 2012 2013 2014 2020

Rysunek 1.2. Kluczowe wymagania prawne dotyczących sposobów zagospodarowywania odpadów w Polsce


Sankcje i kary pieniężneOdnośnie sankcji związanych z prowadzeniem gospodarki odpadami należy wskazać, iż następstwem niedotrzymania zobowiązań prawa unijnego i krajowego będzie naliczenie kar pieniężnych, które w sposób pośredni mogą również oddziaływać na mieszkańców. W obecnej sytuacji prawnej naruszenie obowiązku w zakresie ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania grozi karą od 40 do 200 tys. zł, w zależności od stopnia niewykonania obowiązku. Natomiast stwierdzenie naruszenia obowiązku zorganizowania systemu selektywnego zbierania odpadów zagrożone jest opłatą sankcyjną w wysokości od 10 do 40 tys. zł.

W przyszłości przepisy ustanawiające ww. sankcje zostaną, w przypadku wejścia w życie ustawy nowelizującej, przeniesione z Ustawy o odpadach do Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Właściwe organy będą mogły nałożyć karę pieniężną na podmioty uczestniczące w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym na przedsiębiorców i gminy. Z uwagi jednak na odroczone vacatio legis, w zasadniczej większości przepisy dotyczące sankcji wejdą w życie dopiero 1 stycznia 2013 roku. Dodatkową sankcję stanowią kary pieniężne, które mogą zostać nałożone na Polskę w wyniku niewypełnienia zobowiązań określonych przepisami prawa europejskiego. W szczególności obowiązki w zakresie wymagań związanych z ograniczeniem składowania odpadów wynikają z Dyrektywy w sprawie składowania odpadów (art. 5). Przytoczona dyrektywa nie stanowi jednak wprost o tym, że na państwo członkowskie może zostać nałożona kara za nie wprowadzenie jej postanowień do prawa wewnętrznego.

Nałożenie kary w tym zakresie odbywa się na zasadach ogólnych, tj. w szczególności na podstawie art. 260 Traktatu o Funkcjonowaniu UE (dawniej: art. 228 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską). Na podstawie tego przepisu Komisja Europejska może, w sytuacji gdy państwo członkowskie nie wypełnia nałożonych na nie (np. w drodze dyrektywy) obowiązków, wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości UE, o nałożenie na państwo członkowskie kary pieniężnej w postaci ryczałtowej lub okresowej. Komisja samodzielnie ustala wysokość tej kary, biorąc pod uwagę rozmiar naruszenia i możliwości finansowe państwa. Trybunał może się do wniosku Komisji przychylić, może też przychylając się zmienić wysokość kary, albo może wniosek oddalić.

Komisja wydaje, aktualizowane co trzy lata, wskazówki, w których określa wysokości kar, o których nałożenie będzie wnioskować w przypadku naruszeń. Obecnie kara ryczałtowa dla Polski wynosi 4 163 000 Euro natomiast kara okresowa, którą oblicza się, m.in. przy uwzględnieniu PKB państwa członkowskiego, zgodnie z materiałami Ministerstwa Środowiska może wynosić od 5 043 do 302 592 Euro dziennie w przypadku niespełnienia wymagań związanych z ochroną środowiska.2

2 Julia Majewska, Ministerstwo Środowiska, Departament Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Oczyszczanie ścieków komunálních – zobowiązania akcesyjne, przepisy prawne, 21 luty 2011 r.

22

System gospodarowania odpadami komunalnymi w gminieCelem nowelizacji Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach jest utworzenie nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi na terenie gminy, którym objęci zostaną wszyscy właściciele nieruchomości położonych w jej granicach. Ustawodawca zobowiązał gminy do zorganizowania systemu odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, na których zamieszkują mieszkańcy (osoby fizyczne). Właściciele nieruchomości nie będą, jak dotychczas, zawierać umów o odbieranie odpadów bezpośrednio z przedsiębiorcami działającymi w tym zakresie, a będą uiszczać opłaty za gospodarowanie odpadami na rzecz gminy. Wysokość opłaty i obowiązek jej powstania u indywidualnego właściciela nieruchomości albo będzie związana z liczbą mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość, ze zużyciem wody lub z powierzchnią lokalu, albo będzie zryczałtowaną opłatą od gospodarstwa domowego.

Z drugiej strony zadaniem samej gminy stanie się wybór przedsiębiorców, którzy będą faktycznie odbierać od właścicieli nieruchomości odpady komunalne. Wybór dokonywany będzie w drodze przetargu przeprowadzanego zgodnie z Prawem zamówień publicznych, z uwzględnieniem przepisów Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach po nowelizacji. Zasadą będzie wybór jednego przedsiębiorcy w danej gminie. Jeżeli jednak w gminie liczącej powyżej 10 000 mieszkańców odpowiednią decyzję podejmie rada gminy w drodze uchwały (prawo miejscowe), obszar gminy może zostać podzielony na sektory, w których odpady odbierać będą przedsiębiorcy wyłonieni w osobnych przetargach. Konsekwencją rozstrzygnięcia przetargu na korzyść przedsiębiorcy będzie zawarcie pomiędzy nim a gminą umowy o odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości.

W odniesieniu do nieruchomości, na których nie zamieszkują mieszkańcy, rada gminy może zdecydować w drodze uchwały (prawo miejscowe) o objęciu takich nieruchomości zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych, o ile odpady komunalne powstają na tych nieruchomościach. W tym wypadku wysokość opłaty uzależniona będzie od liczby pojemników z odpadami komunalnymi, które zostały odebrane z nieruchomości.

Termin, częstotliwość i tryb uiszczenia opłat zostaną określone przez daną radę gminy. Organy te ponadto określą również wzory deklaracji, do których złożenia zobowiązani będą właściciele nieruchomości w celu wykazania należnej opłaty za gospodarowanie odpadami. Należy przy tym zauważyć, że niezłożenie deklaracji skutkować będzie wyznaczeniem należnej opłaty za gospodarowanie opłatami przez organ wykonawczy gminy w drodze decyzji. W drodze decyzji organ również wymierzy zaległą opłatę w przypadku jej nieuiszczenia lub niepełnego uiszczenia przez zobowiązanego.

Z drugiej strony, gdyby gmina nie wypełniała obowiązków nałożonych na nią w powyższym zakresie, właściciel nieruchomości będzie uprawniony do przekazania odpadów odpowiednim pomiotom na koszt gminy.

Warunki wykonywania działalności w zakresie odbierania i zagospodarowywania odpadów komunalnychW wyniku nowelizacji działalność podmiotów w zakresie odbierania i zagospodarowania odpadów stanie się działalnością regulowana w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a przez to jej wykonywanie uzależnione będzie od uzyskania wpisu w rejestrze działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Rejestr prowadzony będzie przez organ wykonawczy gminy właściwy ze względu na miejsce odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Gminy będą zobowiązane utworzyć odpowiednie rejestry w terminie trzech miesięcy od daty wejścia nowelizacji ustawy w życie.

1.4. Główne obowiązki samorządów w świetle nowelizacji Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach

Nowelizacja Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach wprowadza istotne zmiany związane z gospodarowaniem odpadami w samorządach. MŚ oczekuje, iż konsekwencjami nowelizacji ustawy będą przede wszystkim: uszczelnienie systemu i pozbycie się problemu dzikich wysypisk, skuteczna kontrola nad jakością zagospodarowywania odpadów oraz zapewnienie strumienia odpadów do planowanych instalacji ich przetwarzania.


Ustawa stanowi ponadto, że podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości będzie obowiązany do spełnienia następujących wymagań:

1. Posiadania wyposażenia umożliwiającego odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości oraz zapewnienia jego odpowiedniego stanu technicznego;

2. Utrzymania odpowiedniego stanu sanitarnego pojazdów i urządzeń do odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości;

3. Spełnienia wymagań technicznych dotyczących wyposażenia pojazdów do odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości;

4. Zapewnienia odpowiedniego usytuowania i wyposażenia bazy magazynowo-transportowej.

Warto jednakże zauważyć, że zgodnie z nowelizacją, przedsiębiorcy odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, którzy w dniu wejścia w życie nowelizacji będą posiadać zezwolenie na odbieranie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, będą mogli wykonywać działalność w zakresie odbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych bez wpisu do rejestru w okresie 12 miesięcy od dnia wejścia nowelizacji w życie.

Jeżeli w dniu wejścia w życie nowelizacji działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości wykonują gminne jednostki organizacyjne, jednostki takie będą zobowiązane dostosować się do wymagań stawianych podmiotom odbierającym odpady komunalne określonych w nowelizacji w okresie 12 miesięcy od daty jej wejścia w życie.

Należy dodać, że ustawa wprowadza szereg obowiązków dla podmiotów świadczących usługi w ramach zorganizowanego systemu gospodarowania odpadami w gminie związanych ze sprawozdawczością. Działania podmiotów podlegać będą kontroli, a niewypełnienie określonych w ustawie obowiązków skutkować może nałożeniem administracyjnej kary pieniężnej.

Inne zadania gminy Zgodnie z zapisami wskazanego aktu, do obowiązków gminy należy ponadto:

• zapewnienie czystości i porządku na terenie gminy oraz tworzenie warunków niezbędnych do ich utrzymania;

• tworzenie warunków do wykonywania prac związanych z utrzymaniem czystości i porządku lub zapewnienie wykonania tych prac przez tworzenie odpowiednich jednostek organizacyjnych;

• objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości na terenie gminy zorganizowanym systemem gospodarowania odpadami;

• zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji własnych, lub wspólnych z innymi gminami, regionalnych stacji do przetwarzania odpadów komunalnych;

• zapewnienie osiągnięcia odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów;

• ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych, dotyczące przynajmniej następujących materiałów: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło oraz biodegradowalne odpady komunalne;

• tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób zapewniający wszystkim mieszkańcom łatwy dostęp;

• nadzorowanie prawidłowej realizacji zadań powierzonych przedsiębiorcom prowadzącym działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych;

• podejmowanie działań informacyjnych i edukacyjnych wśród mieszkańców;

• określenie w drodze uchwały rady gminy szczegółowych zasad utrzymywania czystości i porządku na terenie gminy tzw. Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy;

• dokonywanie corocznej analizy stanu gospodarowania odpadami komunalnymi;

• dokonywanie weryfikacji rynku gospodarki odpadami komunalnymi oraz możliwości technicznych i organizacyjnych gmin.

24

Syst

em g

ospo

dark

i odp

adam

iD

osto

sow

anie

do

Ust

awy

Stan

ob

ecny

Finansowe Prawne

Techniczne Organizacyjne

Zarządzanie zmianą (kluczowe aspekty)

System gospodarki odpadami

Do

sto

sow

anie

do

Ust

awy

Wejście w życie Ustawy – 01.01.2012

Uchwalenie zaktualizowanego wojewódzkiego planu gospodarki odpadami

Przyjęcie stosownych uchwał m.in. dot. poboru opłat oraz dostosowanie regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy

6 miesięcy

Wejście w życie uchwał oraz obowiązek odbioru odpadów od właścicieli nieruchomości

12 miesięcy

18 miesięcy

Rysunek 1.3. Graniczne terminy dostosowania systemu gospodarki odpadami do wymogów znowelizowanej Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach


Wyzwania dla samorządów związane ze zmianą systemu gospodarowania odpadamiTo czy nowelizacja Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach będzie kołem zamachowym do skutecznej gospodarki odpadami w Polsce, zgodnej z przyjętymi celami i wytycznymi, zależeć będzie w dużej mierze od samych samorządów, od kompleksowości i efektywności wdrożenia przez te jednostki nowego systemu. Gminy zobowiązane są wypracować szczegółowe i dostosowane do lokalnych uwarunkowań rozwiązania, w tym przyjąć stosowne uchwały (np. dotyczące poziomu i sposobu pobierania opłat za gospodarowanie odpadami od właścicieli nieruchomości) w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie nowelizacji Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach tj. od 1 stycznia 2012 roku. To niewiele czasu – zwłaszcza dla największych miast – zważywszy na listę przejmowanych przez samorządy obowiązków oraz wyzwań związanych z osiągnięciem celów gospodarki odpadami, do których zobowiązała się Polska.

Poniżej przedstawiamy graniczne terminy dostosowania systemu gospodarki odpadami w samorządach do wymogów znowelizowanej Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach dotyczących w szczególności aktualizacji WPGO i przyjęcia stosownych uchwał przez Radę Gminy m.in. w kwestii poboru opłat za gospodarowanie odpadami oraz dostosowania regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy.

W związku z nowelizacją Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach samorządy będą musiały na nowo określić swoje cele i główne priorytety w zakresie gospodarki odpadami, wprowadzić zmiany organizacyjne w celu przygotowania się do pełnienia nowych obowiązków oraz przygotować szczegółowy harmonogram działań na najbliższe miesiące po wejściu w życie ustawy.


W tabeli poniżej prezentujemy listę wybranych kluczowych kwestii do rozstrzygnięcia przez samorządy w związku z nowelizacją Ustawy o utrzymania czystości i porządku w gminach. Wykaz ten ma

zastosowanie szczególnie w sytuacji miast o dużej liczbie mieszkańców, w przypadku których zakres i skala wymaganych zmian będą największe.

Obszar Decyzje do podjęcia lub działania

Strategia i cele w zakresie gospodarki odpadami

określenie strategii oraz realistycznych celów w zakresie gospodarki odpadami dla województw, regionów i gmin oraz niezbędnych działań służących osiągnięciu tych celów

koordynacja celów gminy z celami regionu oraz założeniami przyjętymi do aktualizacji WPGO, w tym:- określenie czy duża gmina (powyżej 500 tysięcy mieszkańców) będzie samodzielnym regionem gospodarki odpadami- decyzja czy realizacja określonych zadań wymaga utworzenia związku międzygminnego

podział gminy na sektory

organizacja zbiórki selektywnej – decyzja odnośnie zakresu zbierania określonych frakcji odpadów u źródła przy zachowaniu ekonomicznego uzasadnienia

przygotowanie założeń do Regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy

Budżet gminy i opłaty za gospodarowanie odpadami

oszacowanie rzeczywistej ilości odpadów wytwarzanych na terenie gminy

oszacowanie budżetu na realizację zadań gospodarki odpadami komunalnymi (uwzględniającego koszty odbioru, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, koszty tworzenia i utrzymywania punktów selektywnego zbierania oraz koszty obsługi administracyjnej systemu)

określenie stawek opłat za gospodarowanie odpadamisporządzenie wzorów deklaracji

kontrola ujawnienia przez właścicieli nieruchomości faktycznej liczby mieszkańców lub zużycia wody lub powierzchni lokali

Organizacja przetargów i kontrola ich realizacji

konsultacje z przedsiębiorstwami

określenie wymagań wobec dostawców usług odbioru, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów (przygotowanie warunków przetargowych oraz kryteriów oceny), w tym:- decyzja czy jeden sektor powinna obsługiwać tylko jedna firma- decyzja czy system opłat ma obejmować również nieruchomości, w których prowadzona jest działalność gospodarcza- decyzja czy przetargi powinny być organizowane osobno czy łącznie na usługi odbioru i zagospodarowanie odpadów

organizacja przetargów

procedury kontroli jakości usług świadczonych przez przedsiębiorców

Instalacje do zagospodarowania odpadów

analiza ilości, pojemności i lokalizacji składowisk, podjęcie decyzji o zamykaniu składowisk nie spełniających obowiązujących norm środowiskowych i ich rekultywacja

analiza braków i potrzeb w zakresie ilości i mocy przerobowych instalacji do zagospodarowania odpadów na terenie województwa, regionu i gminy, w tym konsultacje z przedsiębiorstwami

szacunek niezbędnych nakładów inwestycyjnych nowych instalacji i analiza opcji ich finansowania (środki własne, dotacje UE, finansowanie dłużne, PPP); uwzględnienie wpływu finansowania na poziom zadłużenia gminy

Kwestie organizacyjne

określenie optymalnej struktury organizacyjnej

umiejscowienie jednostki / biura zajmującego się gospodarką odpadami w strukturze urzędu

opis zadań na poziomie departamentu / stanowiska

regulaminy organizacyjne i dokumenty o charakterze administracyjnym

systemy monitoringu zakładanych celów i raportowania, w tym systemy IT

Polityka informacyjna

praktyczne implikacje wprowadzenia nowego systemu dla mieszkańców i przedsiębiorstw

kampania informacyjna dotycząca sposobów postępowania z odpadami (m.in. segregacja u źródła)

efektywna komunikacja w zakresie prowadzonej polityki gospodarki odpadami oraz planowanych instalacji

Tabela 1.4. Kluczowe decyzje do podjęcia oraz działania samorządów

26

Konieczność wdrożenia znowelizowanych przepisów i osiągnięcia przyjętych celów gospodarki odpadami

Regulacje UE kładą nacisk na ochronę środowiska i efektywne korzystanie z zasobów. W obszarze gospodarki odpadami komunalnymi priorytet mają ograniczanie wytwarzania, recykling oraz odzysk energii z odpadów. Polska przystępując do UE przyjęła na siebie liczne zobowiązania, które w obszarze gospodarki odpadami obejmują m.in. zmniejszenie ilości składowanych odpadów, w tym odpadów ulegających biodegradacji oraz wzrost poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia wybranych frakcji odpadów komunalnych (papieru, tworzyw sztucznych, metali i szkła).

Uchwalone zmiany do Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz planowana w 2011 roku nowelizacja Ustawy o odpadach i uchwalenie Ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi pozwolą na osiągnięcie pełnej transpozycji do polskiego systemu prawnego najważniejszych dyrektyw unijnych z obszaru gospodarki odpadami. Istotne zmiany do polskiego systemu gospodarowania odpadami na wzór systemów funkcjonujących w innych krajach europejskich (za wyjątkiem Węgier), w tym większą rolę i odpowiedzialność samorządów wprowadza nowelizacja Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Oprócz aktów normatywnych rangi ustawowej wymagane do osiągnięcia cele w obszarze gospodarki odpadami zostały określone w KPGO 2014 oraz WPGO, których aktualizacja została przewidziana do 30 czerwca 2012 roku.

Rola samorządów będzie kluczowa do efektywnego wdrożenia znowelizowanych przepisów i osiągnięcia przyjętych celów. Oczekuje się, że gminy wyposażone w nowe instrumenty prawne zorganizują odbiór odpadów komunalnych od wszystkich mieszkańców oraz skutecznie wpłyną na poprawę jakości zagospodarowania odpadów w Polsce.


2. Stan obecny i perspektywy rozwoju gospodarki odpadami w Polsce

Wytwarzanie odpadów w Polsce na tle EuropyOdpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych (z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji) oraz odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Źródłami powstawania odpadów komunalnych są przede wszystkim gospodarstwa domowe oraz obiekty infrastruktury (handel, usługi, rzemiosło, szkolnictwo, przemysł w części socjalnej, inne).

W 2009 roku wszystkie kraje UE wyprodukowały ponad 256 mln ton odpadów komunalnych, z czego sześć największych krajów wytworzyło łącznie ponad 185 mln ton (72,1% ogółu odpadów). Polska z produkcją 12,1 mln ton odpadów komunalnych zajęła 6 miejsce pod względem ilości wytworzonych odpadów w 2009 roku, po krajach posiadających większą liczbę ludności.

Niemcy18,8% (48,1 mln Mg)

Francja13,5% (34,5 mln Mg)

Wielka Brytania12,7% (32,5 mln Mg)

Włochy12,7% (32,5 mln Mg)

Hiszpania9,8% (25,1 mln Mg)

Polska4,7% (12,1 mln Mg)

Pozostałe kraje UE 28,0% (71,5 mln Mg)

Wykres 2.1. Wytwarzanie odpadów komunalnych w UE w 2009 roku

Źródło: Eurostat

0

150

300

450

600

750

900

kg

/oso

bę

Wykres 2.2 Ilość wytworzonych odpadów komunalnych na mieszkańca w krajach UE w 2009 roku

Źródło: Eurostat

2.1. Wytwarzanie odpadów komunalnych

30

Różnice w wielkości produkcji odpadów komunalnych pomiędzy Polską i największymi krajami UE nie wynikają wyłącznie z populacji. Ilość wytworzonych odpadów komunalnych w Polsce (38,1 mln mieszkańców) w 2009 roku była ponad dwukrotnie niższa niż w Hiszpanii (45,9 mln mieszkańców), prawie trzykrotnie niższa niż we Włoszech (60,2 mln mieszkańców), Wielkiej Brytanii (61,8 mln mieszkańców) i Francji (64,5 mln mieszkańców) oraz czterokrotnie niższa niż w Niemczech (81,9 mln mieszkańców). Dysproporcja ta wynika w dużej mierze z niższego poziomu rozwoju gospodarczego oraz niższego poziomu zamożności i konsumpcji mieszkańców Polski w porównaniu do tych krajów. W rezultacie wskaźnik ilości wytworzonych odpadów komunalnych w przeliczeniu na mieszkańca w Polsce kształtował się w 2009 roku na poziomie 316 kg, podczas gdy w pozostałych pięciu największych krajach UE wyniósł 526-587 kg, przy średniej dla całej UE 512 kg.

Poziom rozwoju gospodarczego i konsumpcji w Polsce nie wyjaśnia jednak faktu, że poziom wskaźnika ilości wytwarzanych odpadów na mieszkańca jest najniższy w całej UE, w tym również od krajów o niższym wskaźniku PKB per capita jak Bułgaria czy Rumunia.

Na statystyki dotyczące ilości wytwarzanych odpadów może mieć wpływ obowiązujący w Polsce system gospodarki odpadami. W przeciwieństwie do większości krajów UE w Polsce, podobnie jak na Węgrzech, dysponentem odpadów komunalnych zgodnie z obowiązującym prawem jest właściciel nieruchomości lub przedsiębiorstwo posiadające zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbioru i transportu odpadów komunalnych. Gminy są zobowiązane zorganizować system zbierania odpadów komunalnych tylko wówczas, gdy na terenie danej gminy nie działają przedsiębiorcy odbierający odpady od właścicieli nieruchomości. Przedsiębiorcy są z kolei zobowiązani do przekazywania władzom gminy informacji o zawartych umowach z właścicielami nieruchomości oraz sprawozdań dotyczących gospodarowania odpadami komunalnymi, a gminy są zobowiązane prowadzić ewidencję tych umów.

Praktyka pokazała jednak, że obecny system nie funkcjonuje efektywnie i przyczynił się do stosowania niewłaściwych praktyk w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi polegających m.in. na:

• braku umów na odbiór odpadów powodujący niezgodne z prawem pozbywanie się odpadów przez właścicieli nieruchomości poprzez umieszczanie ich na nielegalnych („dzikich”) wysypiskach lub zagospodarowanie ich we własnym zakresie (np. spalanie);

• zaniżaniu lub niewykazywaniu faktycznych ilości odebranych i zagospodarowanych odpadów przez przedsiębiorstwa;

• braku wystarczającej kontroli przez gminy nad skutecznością odbioru i jakością zagospodarowania odpadów komunalnych.

Powyższe niedoskonałości systemu są jedną z przyczyn, dla których ilość wytworzonych odpadów komunalnych jest przez GUS szacowana uwzględniając rzeczywistą ilość odebranych odpadów komunalnych (10,1 mln ton w 2009 roku), jak również fakt, iż zorganizowany system odbioru odpadów nie obejmuje wszystkich mieszkańców kraju (78,1% mieszkańców Polski w 2008 roku wg KPGO 2014). Biorąc pod uwagę powyższe praktyki i niedoskonałości obowiązującego systemu gospodarki odpadami trudno ocenić, na ile szacunki GUS poprawnie odzwierciedlają faktyczne ilości wytworzonych odpadów komunalnych w Polsce.


Charakterystyka odpadów wytwarzanych w PolsceSpośród całkowitej ilości odpadów komunalnych wytworzonych w Polsce w 2008 roku (12,1 mln ton), aż 45,2% wytworzono w dużych miastach (powyżej 50 tys. mieszkańców), 26,1% w małych miastach (poniżej 50 tys. mieszkańców), a 28,7% na terenach wiejskich. Zestawiając to z liczbą mieszkańców w poszczególnych regionach zauważalna jest istotnie wyższa produkcja odpadów w przeliczeniu na jednego mieszkańca w miastach (370 kg/osobę) w porównaniu do terenów wiejskich (234 kg/osobę).

Miejsce wytwarzaniaPopulacja Masa wytworzonych odpadów komunalnych w 2008 r.

tys. osób % tys. Mg % kg/osobę

Duże miasta (>50 tys. mieszkańców) 14 180 37,2% 5 473 45,2% 386

Małe miasta (<50 tys. mieszkańców) 9 110 23,9% 3 154 26,1% 346

Tereny wiejskie 14 850 38,9% 3 474 28,7% 234

Razem 38 140 100,0% 12 101 100,0% 317

Tabela 2.1. Miejsca wytwarzania odpadów komunalnych w Polsce w 2008 roku

Źródło: KPGO 2014

Wykres 2.3. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytworzonych w Polsce w 2008 roku


Papier i tektura12,6%

Szkło10,1%

Metale2,3%

Tworzywa sztuczne12,7%

Odpady wielomateriałowe

3,3%

Odpady kuchenne i ogrodowe

32%

Odpady mineralne3,9%

Frakcja < 10mm8,5%

Tekstylia2,7%

Drewno0,4%

Odpady niebezpieczne

0,7%

Inne kategorie4,0%

Odpady wielkogabarytowe

2,2%

Odpady z terenów zielonych

4,5%

Polska zajmuje 6 miejsce w UE pod względem łącznej ilości wytwarzanych odpadów komunalnych i paradoksalnie ostatnie miejsce w przeliczeniu na mieszkańca. Faktyczne ilości wytwarzanych odpadów mogą jednak wzrosnąć wraz z uszczelnieniem systemu gospodarki odpadami w Polsce.

Z ogólnej ilości wytworzonych odpadów w Polsce w 2008 roku największą grupę stanowiły odpady kuchenne i ogrodowe (32,1%), tworzywa sztuczne (12,7%), papier i tektura (12,6%) oraz szkło (10,1%), natomiast metale (2,3%) i drewno (0,4%) stanowiły stosunkowo niewielki udział w ogólnej ilości odpadów. Porównując skład morfologiczny odpadów komunalnych w zależności od miejsca ich wytworzenia zauważalny jest istotnie większy udział papieru i tektury w dużych miastach (19,1%) w porównaniu do małych miast (9,6%) i wsi (5,0%). Podobnie wygląda sytuacja jeśli chodzi o tworzywa sztuczne, których udział w dużych miastach (15,2%) jest znacznie wyższy niż na terenach wiejskich (10,3%).

32

Odpady biodegradowalne są to odpady ulegające rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów. Do odpadów komunalnych ulegających biodegradacji KPGO 2014 zalicza:

• papier i tekturę,

• odzież i tekstylia z materiałów naturalnych (50% odpadów komunalnych tej grupy),

• odpady z terenów zielonych,

• odpady kuchenne i ogrodowe,

• drewno (50%),

• odpady wielomateriałowe (40%),

• frakcję drobną < 10mm (30%).

W ogólnej masie wytworzonych odpadów komunalnych w Polsce w 2008 roku odpady biodegradowalne zostały oszacowane na 6,6 mln ton i stanowiły 54,7% ogółu odpadów. Udział odpadów biodegradowalnych w miastach jest wyższy i stanowi 57,0% ogółu odpadów wobec 48,8% na terenach wiejskich.

Tabela 2.2. Skład morfologiczny odpadów w Polsce w zależności od miejsca wytworzenia w 2008 roku


L.p. Rodzaj odpadów

Masa wytworzonych odpadów

Ogółem

tys. Mg

W dużych miastach (>50 tys.)tys. Mg

W małych miastach (<50 tys.)tys. Mg

Na terenach wiejskichtys. Mg

1 Papier i tektura 1 521 1 045 303 173

2 Odpady wielomateriałowe (40%) 160 54 50 57

3 Odpady kuchenne i ogrodowe 3 889 1 582 1 157 1 150

4 Frakcja < 10mm (30%) 309 69 65 176

5 Tekstylia (50%) 163 62 63 37

6 Drewno (50%) 22 6 5 11

7 Odpady z terenów zielonych 549 292 167 91

Odpady biodegradowalne razem 6 613 3 111 1 809 1 694

% ogółu opadów komunalnych 54,7% 56,8% 57,3% 48,8%

8 Odpady wielomateriałowe (60%) 241 81 75 85

9 Frakcja < 10mm (70%) 721 161 151 410

10 Tekstylia (50%) 163 62 63 37

11 Drewno (50%) 22 6 5 11

12 Szkło 1 216 546 323 347

13 Metale 279 146 49 85

14 Tworzywa sztuczne 1 534 831 346 357

15 Odpady mineralne 468 173 89 206

12 Odpady niebezpieczne 89 41 20 28

13 Inne kategorie 486 173 142 170

14 Odpady wielkogabarytowe 268 142 82 45

Pozostałe odpady komunalne razem 5 488 2 362 1 345 1 780

% ogółu opadów komunalnych 45,3% 43,2% 42,7% 51,2%

Odpady komunalne razem 12 101 5 473 3 154 3 474


Odpady komunalne wytworzone a odebraneSzacowana ilość odpadów komunalnych wytworzonych w Polsce w 2009 roku wyniosła 12,1 mln ton. Z kolei ilość faktycznie zebranych w tym roku odpadów komunalnych wyniosła 10,1 mln ton. Oznacza to, że zebrane odpady stanowiły jedynie 83,4% szacowanej ilości wytworzonych odpadów komunalnych. Różnica sięgająca poziomu 2,0 mln ton wynika głównie z faktu, iż jedynie 78,1% mieszkańców Polski objętych jest zorganizowanym systemem odbioru odpadów komunalnych.

Przedsiębiorstwa zajmujące się odbieraniem odpadów będące własnością prywatną zebrały w 2009 roku 57,9% odpadów komunalnych wobec 57,7% w 2008 roku. Przedsiębiorstwa z sektora publicznego odebrały w tym okresie 40,3% odpadów (42,3% w 2008 roku), natomiast pozostałe 1,8% odpadów zostało zebrane przez jednostki stanowiące własność mieszaną między sektorami prywatnymi i publicznymi.

Pięć największych województw pod względem liczby mieszkańców (mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, małopolskie i dolnośląskie) wytworzyło w 2009 roku 54,7% ogólnej ilości wytworzonych odpadów komunalnych oraz odebrało 55,7% ogólnej ilości odebranych odpadów komunalnych. W województwach tych, z wyjątkiem województwa małopolskiego, średnia ilość odebranych odpadów komunalnych na mieszkańca była wyższa od średniej dla całego kraju wynoszącej 264 kg/osobę, co wynika z faktu zlokalizowania w nich dużych ośrodków miejskich, gdzie wskaźnik ten przekracza 400 kg/osobę (za wyjątkiem Łodzi).

Województwo

PopulacjaMasa wytworzonych odpadów

komunalnychMasa odebranych odpadów komunalnych

% tys. Mg %kg /

osobętys. Mg %

kg / osobę

jako % wytworz.

Dolnośląskie 2 877 7,5% 1 064 8,8% 370 990 9,8% 344 93,0%

Kujawsko-Pomorskie 2 069 5,4% 646 5,4% 312 524 5,2% 253 81,1%

Lubelskie 2 157 5,7% 477 4,0% 221 332 3,3% 154 69,6%

Lubuskie 1 010 2,6% 366 3,0% 362 318 3,2% 315 87,1%

Łódzkie 2 542 6,7% 834 6,9% 328 634 6,3% 249 76,0%

Małopolskie 3 298 8,6% 914 7,6% 277 765 7,6% 232 83,7%

Mazowieckie 5 222 13,7% 1 875 15,6% 359 1 557 15,5% 299 83,0%

Opolskie 1 031 2,7% 316 2,6% 306 268 2,7% 259 84,8%

Podkarpackie 2 102 5,5% 416 3,5% 198 359 3,6% 171 86,3%

Podlaskie 1 190 3,1% 347 2,9% 292 247 2,5% 207 71,0%

Pomorskie 2 230 5,8% 787 6,5% 353 699 7,0% 314 88,8%

Śląskie 4 641 12,2% 1 652 13,7% 356 1 394 13,9% 300 84,4%

Świętokrzyskie 1 270 3,3% 259 2,1% 204 207 2,1% 163 80,0%

Warmińsko-Mazurskie 1 427 3,7% 402 3,3% 282 324 3,2% 227 80,4%

Wielkopolskie 3 408 8,9% 1 084 9,0% 318 898 8,9% 264 82,8%

Zachodniopomorskie 1 693 4,4% 616 5,1% 364 539 5,4% 318 87,5%

Razem 38 167 100,0% 12 053 100,0% 316 10 054 100,0% 264 83,4%

Tabela 2.3. Odpady komunalne wytworzone i odebrane w poszczególnych województwach w 2009 roku

Źródło: Gospodarka odpadami komunalnymi w województwie Mazowieckim w latach 2007-2009, WIOŚ w Warszawie, 2010 r.

34

Zagospodarowanie odpadów w Polsce na tle EuropyPolska należy do krajów, w których w niewielkim stopniu korzysta się z nowoczesnych metod zagospodarowywania odpadów. W 2009 roku aż 78,2% (7,9 mln ton) masy zebranych w naszym kraju odpadów komunalnych została zdeponowana na składowiskach. Recyklingowi poddane zostało 14,1% (1,4 mln ton), unieszkodliwianiu biologicznemu 6,7% (673 tys. ton), a termicznemu przekształcaniu tj. spalaniu z odzyskiem energii zaledwie 1,0% (101 tys. ton) strumienia masy zebranych odpadów komunalnych. Dla porównania, wśród 5 największych krajów UE składowanych jest między 0,4% (Niemcy) a 52,0% (Hiszpania), natomiast termicznemu przetwarzaniu poddawane jest od 8,8% (Hiszpania) do ponad 33,6% (Francja i Niemcy) odebranych odpadów komunalnych.

Powyższe dane wskazują jednoznacznie, że postępowanie z odpadami komunalnymi w Polsce jest odmienne od zaleceń ujętych w hierarchii postępowania z odpadami, w której składowanie uznawane

jest za ostatni i najmniej pożądany sposób ich zagospodarowywania. Tym samym niezbędne jest możliwie szybkie „odwrócenie opartej na składowaniu monokultury unieszkodliwiania odpadów komunalnych i wdrożenie nowoczesnych systemów ich kompleksowego zagospodarowania, w tym z wykorzystaniem instalacji do spalania i odzysku energii zawartej w odpadach”3.

3 Tadeusz Pająk, Droga do gospodarki odpadami zgodnej z wytycznymi Unii Europejskiej – pokazana na przykładzie projektów spalarni w Polsce, Karl J. Thome-Kozmiensky, Luciano Pelloni, Waste Management. Volume 1. East European Countries, TK Verlag Karl Thome-Kozmiensky, 2010.

Wykres 2.4. Zagospodarowanie odpadów komunalnych w Polsce w latach 2007-2009

Źródło: Eurostat

38,2%

78,2%

20,3%

1,0%

23,7%

14,1% 17,9%

6,7%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Składowanie Przekształcanie termiczne Recykling Biologiczne unieszkodliwianie

2.2. Zagospodarowywanie odpadów komunalnych

Zagospodarowanie odpadów komunalnych w Polsce polega w głównej mierze na ich składowaniu (78% masy odebranych odpadów w 2009 roku), natomiast nadal w niewielkim stopniu wykorzystywane są nowoczesne metody zagospodarowania odpadów takie jak recykling, termiczne przekształcanie czy unieszkodliwianie biologiczne.


Trendy zagospodarowania odpadów w PolsceW latach 2007-2010 zauważalny jest w Polsce spadek ilości odpadów zdeponowanych na składowiskach przy jednoczesnym wzroście pozostałych metod zagospodarowania odpadów, w tym przede wszystkim recyklingu, jednak dotychczasowy postęp w tej dziedzinie należy uznać za niewystarczający. Udział odpadów składowanych spadł z 90,2% w 2007 roku do 78,2% w 2009 roku, a udział odpadów objętych recyklingiem wzrósł w tym samym okresie z 3,6% do 6,7%.

Z zebranych w Polsce 10,1 mln ton odpadów komunalnych w 2009 roku, 9,3 mln ton (92,2%) stanowiły odpady zmieszane, natomiast selektywnie zebrano 789 tys. ton (7,8%) odpadów. Charakterystyczne jest, że masa odpadów zebranych bez wyselekcjonowania spadła z 9,6 mln ton w 2007 roku do 9,3 mln ton w 2009 roku, podczas gdy ilość selektywnie zebranych frakcji wzrosła w tym samym okresie z 513 tys. ton do 789 tys. ton, co świadczy o stopniowym wzroście znaczenia selektywnej zbiórki odpadów.

2007 2008 2009

tys. Mg % tys. Mg % tys. Mg %

Odpady zmieszane z gospodarstw domowych 6 695 66,4% 6 428 64,0% 6 364 63,3%

Odpady zmieszane z handlu, małego biznesu i instytucji 2 348 23,3% 2 405 24,0% 2 379 23,7%

Odpady zmieszane z usług komunalnych 527 5,2% 521 5,2% 522 5,2%

Odpady zmieszane zebrane razem 9 570 94,9% 9 354 93,2% 9 265 92,2%

Odpady zebrane selektywnie 513 5,1% 683 6,8% 789 7,8%

Odpady zebrane razem 10 083 100,0% 10 037 100,0% 10 053 100,0%

Tabela 2.5. Zmieszane i selektywnie zebrane odpady komunalne w Polsce w latach 2007-2009


Tabela 2.4. Odpady komunalne zebrane w latach 2007-2009

2007 2008 2009

tys. Mg % tys. Mg % tys. Mg %

Składowanie 9 098 90,2% 8 693 86,6% 7 859 78,2%

Recykling 580 5,8% 895 8,9% 1 421 14,1%

Biologiczne unieszkodliwianie 363 3,6% 386 3,8% 673 6,7%

Przekształcanie termiczne 41 0,4% 63 0,6% 101 1,0%

Odpady zebrane razem 10 083 100,0% 10 036 100,0% 10 054 100,0%

Źródło: GUS

36

W 2009 roku większość (63,3%) zmieszanych odpadów komunalnych zostało zebranych z gospodarstw domowych. Następnym znaczącym źródłem pochodzenia (23,7%) był handel, mały biznes, biura i instytucje. Odpady z usług komunalnych, takich jak czyszczenie ulic lub utrzymanie parków czy cmentarzy, stanowiły 5,2% ogólnej masy zebranych odpadów komunalnych. Również najwięcej (68,8%) zebranych selektywnie w 2009 roku odpadów komunalnych pochodziło z gospodarstw domowych (głównie odpady szklane). Odpady zebrane selektywnie z jednostek handlu, małego biznesu, biur i instytucji stanowiły 17,6% (głównie papier). Natomiast odpady z usług komunalnych stanowiły 13,6% ilości odpadów komunalnych zebranych w sposób selektywny (głównie odpady biodegradowalne).

W 2009 roku zebrano selektywnie z przeznaczeniem na recykling 199 tys. ton szkła, 151 tys. ton papieru i tektury oraz 100 tys. ton tworzyw sztucznych, co łącznie stanowiło 57,1% ogółu odpadów zebranych selektywnie. Ponadto zebrano 164 tys. ton odpadów biodegradowalnych oraz 104 tys. ton odpadów wielkogabarytowych. Analizując surowce najpowszechniej poddawane recyklingowi trzeba zauważyć, że w stosunku do 2008 roku ilość zebranych selektywnie tworzyw sztucznych wzrosła o 21,1% a szkła o 14,2%, podczas gdy ilość papieru i tektury zaledwie o 4,5%.

Wykres 2.5. Selektywna zbiórka odpadów komunalnych w Polsce w 2009 roku

Źródło: GUS

Szkło25,3%

Papier i tektura 19,1%

Tworzywa sztuczne 12,7%

Odpady biodegradowalne

20,8%

Odpady wielkogabarytowe

13,2%

Pozostałe 8,9%


Cele gospodarki odpadami w PolsceSzczegółowe cele gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce zgodnie z wytycznymi unijnymi oraz krajowymi regulacjami, ujęte zostały w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 obejmującym lata 2011-2014 oraz perspektywicznie okres 2015-2022 (KPGO 2014):

• objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych oraz systemem selektywnego zbierania odpadów wszystkich mieszkańców najpóźniej do 2015 roku;

• ograniczenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji deponowanych na składowiskach odpadów:

o w 2013 roku do nie więcej niż 50%,

o w 2020 roku do nie więcej niż 35%

w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 roku;

• ograniczenie masy składowanych odpadów komunalnych do maksymalnie 60% odpadów wytworzonych do 2014 roku;

• ograniczenie liczby składowisk z 520 w 2008 roku do 200 w 2014 roku;

• osiągnięcie do 31 grudnia 2014 roku odzysku na poziomie minimum 60% oraz recyklingu na poziomie minimum 55% odpadów opakowaniowych;

• przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości

odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych na poziomie minimum 50% ich masy do 2020 roku;

• zebranie w 2012 roku 25% zużytych baterii i akumulatorów przenośnych, a w 2016 roku osiągnięcie poziomu zbierania 45% tych odpadów;

• zebranie w skali roku 4 kg na mieszkańca zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych.

KPGO 2014 wskazuje również, które z celów gospodarki odpadami wymagają stałego monitorowania, co zostało przedstawione w tabeli poniżej.

Tabela 2.6. Cele gospodarki odpadami wymagające monitorowania wg KPGO 2014


L.p. Nazwa wskaźnika JednostkaWartość wskaźnika w roku bazowym

Wartość wskaźnika do osiągnięcia w roku docelowym

1Liczba składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których są składowane odpady komunalne

roksztuki

2008520

2014200

2Udział odpadów komunalnych składowanych w odniesieniu do wytworzonych

rok%

200886,6%

201460%

3

Stopień redukcji bio-odpadów komunalnych deponowanych na składowiskachMaksymalna składowana masa bio-odpadów, w stosunku do wytworzonych w 1995 r.

rok%

mln. Mg

1995100,0%

4,38

201350%2,19

202035%1,53

4Udział przenośnych zużytych baterii i akumulatorów zbieranych selektywnie w odniesieniu do wprowadzonych do obrotu

rok%

--

201225%

201645%

2.3. Cele i prognoza zmian w gospodarce odpadami

Główne cele gospodarki odpadami w KPGO 2014:

• utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB;

• zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymogami ochrony środowiska;

• zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów;

• wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów;

• utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO).

38

Ponadto KPGO 2014 przyjmuje szereg celów bądź wytycznych szczegółowych dotyczących:• odpadów niebezpiecznych (zawierających PCB,

azbest, olejów odpadowych, odpadów medycznych i weterynaryjnych, zużytych baterii i akumulatorów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zbędnych środków bojowych i odpadów materiałów wybuchowych);

• odpadów opakowaniowych (z tworzyw sztucznych, z aluminium, ze stali, z papieru i tektury, ze szkła oraz z drewna); oraz

• pozostałych odpadów (zużytych opon, odpadów z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury, komunalnych osadów ściekowych oraz odpadów ulegających biodegradacji innych niż komunalne).

Prognoza zmian w gospodarce odpadami w PolsceZgodnie z Dyrektywą składowiskową Polska zobowiązana jest do ograniczenia ilości składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji do poziomu 75% ilości odpadów z 1995 roku (4,4 mln ton) w 2010 roku, do 50% w 2013 roku i do 35% w 2020 roku.

Realizacja powyższej dyrektywy spowoduje, że maksymalna ilość składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji powinna zostać ograniczona do 3,3 mln ton w 2010 roku, 2,2 mln ton w 2013 roku i 1,5 mln ton w 2020 roku. Tym samym ilość odpadów, które będą musiały zostać zagospodarowane w sposób inny niż składowania wzrośnie z 3,0 mln ton w 2010 roku do 4,7 mln ton w 2013 roku i ponad 6,0 mln ton w 2020 roku. Ich zagospodarowanie w sposób zgodny z wymaganiami UE nie będzie możliwe bez zwiększenia mocy przerobowych odpadów komunalnych w oparciu o nowoczesne technologie.

Jednostka 2010 2013 2020

Ilość wytworzonych odpadów komunalnych* tys. Mg 12 384 12 835 14 524

Ilość wytworzonych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji tys. Mg 6 346 6 933 7 574

Udział wytworzonych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji % 51,2% 54,0% 52,1%

Stopień redukcji odpadów ulegających biodegradacji dopuszczonych do składowania** % 75,0% 50,0% 35,0%

Ilość wytworzonych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w 1995 roku tys. Mg 4 380 4 380 4 380

Ilość odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczona do składowania*** tys. Mg 3 285 2 190 1 533

Ilość odpadów komunalnych ulegających biodegradacji niedopuszczona do składowania

tys. Mg 3 061 4 743 6 041

* szacunkowa (2010) i planowana (2013, 2020) ilość wytworzonych odpadów w oparciu o KPGO 2014** limity dotyczące poziomu składowania będą obowiązywały od 16 lipca danego roku *** ilości policzone dla uproszczenia dla limitów obowiązujących od 1 stycznia danego roku

Tabela 2.7. Wymagania dotyczące składowania odpadów ulegających biodegradacji w latach 2010, 2013, 2020

Źródło: Deloitte, KPGO 2014

Spełnienie wymagań UE w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi stanowi istotne wyzwanie organizacyjne i inwestycyjne dla naszego kraju. Rozwiązanie tych kwestii wymagać będzie sprawnego zarządzania, zastosowania nowoczesnych technologii i zaangażowania znaczących środków finansowych.


Istniejące instalacje do zagospodarowania odpadów w PolsceKPGO 2014 wskazuje, że na koniec 2009 roku łączne moce przerobowe zakładów termicznego przekształcania odpadów (ZTPOK), zakładów mechaniczno-biologicznego przekształcania odpadów komunalnych (MBT) oraz kompostowni wynosiły nieco

ponad 1,1 mln ton rocznie. Składało się na to: 90 kompostowni, 11 zakładów MBT, 3 zakłady fermentacji oraz 1 spalarnia zlokalizowana na warszawskim Targówku.

Lokalizacja instalacji w poszczególnych województwach została przedstawiona na mapie poniżej.

Rysunek 2.1. Rodzaje i liczba instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2009 roku


7

6

2

1

4

1

9

7

5

7

1

7

1

3

2

1

3

1

4

8 1

1

1

3

Woj. pomorskie

Woj. warmińsko-mazurskie

Woj. podlaskie

Woj. mazowieckie

Woj. lubelskie

Woj. podkarpackieWoj. małopolskie

Woj. śląskie

Woj. opolskie

Woj. dolnośląskie

Woj. lubuskie

Woj. zachodniopomorskie

Woj. wielkopolskie

Woj. kujawsko-pomorskie

Woj. łódzkie

Woj. świętokrzyskie

3

10

39

37

10

10 16

39

13

29

19

41 15

38

26

13

1223

14

30

13

21

1412

12

58

1716

57

26

30

Kompostownie odpadów zielonych i selektywnie zbieranych odpadów organicznych, zakłady fermentacji

Zakłady mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych

Spalarnie zmieszanych odpadów komunalnych

Sortownie selektywnie zbieranych, zmieszanych, selektywnie zbieranych i zmieszanych odpadów komunalnych

Składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne na których składowane są odpady komunalne

2.4. Istniejące i planowane instalacje do zagospodarowania odpadów

40

Rodzaj instalacji Liczba instalacjiSuma mocy przerobowych

tys. MgŚrednia moc przetwórcza

tys. Mg/rok

Kompostownie 90 602 7

Spalarnie odpadów komunalnych 1 42 42

Zakłady fermentacji 3 52 17

Zakłady MBT 11 412 37

Razem instalacje (bez sortowni) 105 1 108 11

Sortownie 173 2 227 13

Razem instalacje (z sortowniami) 278 3 335 12

Tabela 2.8. Wykaz instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2009 roku


Poza instalacjami do zagospodarowania odpadów w kraju znajdowało się ponad 520 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, na których składowano odpady komunalne według stanu na koniec 2009 roku. Z informacji przytoczonych w KPGO 2014 wynika, że dyspozycyjna pojemność składowisk spełniających wymagania wynosiła 69,6 mln ton (116 mln m3). Wiele z obecnie funkcjonujących składowisk nie spełnia jednak obowiązujących norm środowiskowych i będą musiały być w niedalekiej przyszłości zamknięte.

Planowane instalacje do zagospodarowania odpadów w PolsceZagospodarowanie planowanych ilości odpadów komunalnych w sposób zgodny z wymaganiami UE wskazującymi m.in. na konieczność ograniczenia masy składowanych odpadów komunalnych do maksymalnie 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 roku, przy jednoczesnym planowanym ograniczeniu liczby składowisk do 200 w tym samym roku nie będzie możliwe bez budowy i oddania do eksploatacji szeregu nowych instalacji w najbliższych latach. Plan wskazuje, że najbardziej pożądanymi instalacjami są zakłady termicznego przekształcania odpadów komunalnych (ZTPOK) oraz zakłady mechaniczno-biologicznej przekształcania odpadów (MBT). KPGO 2014 doprecyzowuje ponadto, że spalarnie są preferowane w przypadku regionów gospodarki odpadami obejmujących co najmniej 300 tys. mieszkańców, natomiast MBT są zalecane w przypadku mniejszych ośrodków. Więcej informacji na ten temat prezentujemy w sekcji 4.1 Konieczność zwiększenia mocy przerobowych odpadów niniejszego raportu.

Moce przerobowe istniejących instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce są niewystarczające dla zagospodarowania odpadów w sposób zgodny z wymaganiami UE. Konieczna jest budowa i oddanie do eksploatacji szeregu nowych instalacji, w szczególności zakładów do termicznego i mechaniczno-biologicznego przekształcania odpadów.


W obowiązujących wojewódzkich planach gospodarki odpadami (WPGO) zostały przedstawione zamierzenia inwestycyjne dotyczące zakładów zagospodarowania odpadami komunalnymi. Z informacji w nich zawartych wynika, że po 2014 roku planowane jest ograniczenie ilości działających składowisk odpadów komunalnych do 200-224 obiektów. W perspektywie czasowej objętej przez poszczególne WPGO planowane jest wybudowanie lub modernizacja: 87-97 kompostowni i zakładów fermentacji, 28-30 zakładów MBT (o mocy przerobowej 1,2 mln ton) oraz 27 sortowni (o mocy przerobowej 1,8 mln ton).

Łączna moc przerobowa planowanych 11 zakładów termicznego przekształcania odpadów w Polsce wynosi około 2,4 mln ton rocznie. Natomiast łączne nakłady inwestycyjne na projekty, których głównym elementem są ZTPOK zostały oszacowane na poziomie około 8,1 mld zł, przy czym finansowanie większości z nich jest planowane przy znacznym zaangażowaniu dotacji unijnych w ramach POIiŚ.

Wybrane informacje dotyczące poszczególnych planowanych spalarni odpadów zostały przedstawione w sekcji 4.1 Konieczność zwiększenia mocy przerobowych odpadów niniejszego raportu.

Obowiązujące plany gospodarki odpadami wskazują, że realizacja spalarni odpadów i zakładów MBT dostarczy dodatkowych mocy przerobowych na poziomie około 3,6 mln ton w perspektywie kilku następnych lat. W 2013 roku konieczne będzie zagospodarowanie minimum 4,7 mln ton, a w 2020 roku ponad 6,0 mln ton (patrz tabela 2.7) w związku z czym jest prawdopodobne, że niezbędna będzie budowa dodatkowych instalacji, poza wymienionymi powyżej. Zapotrzebowanie może być nawet większe, jeżeli okaże się, że wraz z nowelizacją przepisów oraz objęciem zorganizowanym systemem odbioru odpadów wszystkich mieszkańców kraju wzrośnie faktyczna ilość wytwarzanych odpadów komunalnych. Szacuje się, że nawet 2 mln ton odpadów komunalnych może zostać ujawnionych w skali kraju w wyniku przejęcia „władztwa nad odpadami” przez gminy.

Województwo

SkładowiskaKompostownie i zakłady

fermentacjiZakłady MBT Sortownie

liczbapojemność

mln m3

liczba łączne moce

tys. Mgliczba

łączne moce

tys. Mgliczba

łączne moce

tys. Mg

Dolnośląskie 22 b.d. 7-12 b.d. 2-4 90 1 21

Kujawsko-Pomorskie 11 6 11 53 - - - -

Lubelskie 18 13 - - 10 383 10 662

Lubuskie 19 b.d. 8 61 6 143 6 405

Łódzkie 22 1 16 176 - - - -

Małopolskie 8 11 8 80 8 294 8 218

Mazowieckie 15 b.d. - - - - - -

Opolskie 17 0 5-10 132 - - - -

Podkarpackie 7 3 2 146 - - 2 445

Podlaskie 5-15 b.d. - - - - - -

Pomorskie 9 b.d. 7 b.d. 1 200 - -

Śląskie 0 - - - - - - -

Świętokrzyskie 5-15 b.d. 8 b.d. - - - -

Warmińsko-Mazurskie 15 5 - - 1 120 - -

Wielkopolskie 12 4 15 b.d. - - - -

Zachodniopomorskie 15-19 b.d. - - - - - -

Razem 200-224 b.d. 87-97 b.d. 28-30 1 230 27 1 751

Tabela 2.9. Wykaz planowanych instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce wg obowiązujących WPGO

Źródło: Obowiązujące WPGO

42

Obowiązujące WPGO były uchwalane w latach 2007-2010. Zgodnie z przepisami znowelizowanej Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach będą one musiały być zaktualizowane w ciągu 6 miesięcy od daty wejścia w życie ustawy, tj. najpóźniej do 30 czerwca 2012 roku. Aktualizacja planów gospodarki odpadami będzie niezwykle istotna dla właściwego przejęcia nowych obowiązków przez samorządy wynikających z nowelizacji ustawy. W ramach aktualizacji WPGO określone zostaną ponownie regiony gospodarki odpadami oraz niezbędne regionalne instalacje do zagospodarowania odpadów i związane z nimi potrzeby inwestycyjne. W tym kontekście niezbędne będzie przeprowadzenie konsultacji z przedsiębiorstwami obecnymi na rynku dla wykorzystania w największym stopniu istniejących mocy przerobowych i majątku oraz poznania zamierzeń przedsiębiorców dotyczących planowanych instalacji. Ważnym elementem rozwoju systemu gospodarki odpadami będą konsultacje prowadzone z lokalnymi społecznościami m.in. na temat lokalizacji nowych instalacji regionalnych.

Zagospodarowanie odpadów w cementowniachIstotnym potencjałem do zagospodarowania odpadów dysponują cementownie, w których odpady mogą być wykorzystywane do wytwarzania energii cieplnej niezbędnej do produkcji klinkieru cementowego. W ostatnich latach niemal wszystkie cementownie zostały poddane gruntownym modernizacjom, dzięki czemu możliwe jest spalanie różnego rodzaju odpadów przy zachowaniu odpowiednich norm dotyczących dopuszczalnych poziomów emisji zanieczyszczeń. Obecnie w Polsce funkcjonuje 11 zakładów produkujących cement w pełnym cyklu produkcyjnym, które w 2009 roku 35% energii cieplnej niezbędnej do produkcji klinkieru cementowego uzyskały z paliw alternatywnych. Udział ten sukcesywnie rośnie, ale w porównaniu do innych krajów europejskich nadal jest niski.

Z szacunków wynika, że przy rocznej produkcji klinkieru na poziomie 13 mln ton i założeniu produkcji 50% energii cieplnej z paliw alternatywnych o średniej kaloryczności 20 GJ/tonę możliwe byłoby spalenie ponad 1,1 mln ton odpadów w polskich cementowniach. Niestety dotychczas, z uwagi na brak mocy przetwórczych w istniejących nielicznych zakładach wytwarzających paliwa alternatywne w Polsce, prawie 50% wysokokalorycznych odpadów wykorzystywanych w cementowniach (około 230 tys. ton w 2008 roku) jest importowane, przede wszystkim z Niemiec (221 tys. ton).


Kluczowe wyzwania i zidentyfikowane problemy gospodarki odpadami w Polsce

Gospodarka odpadami to jeden z najbardziej palących problemów ekologicznych Polski, a wyzwania stojące przed nią to wynik konfrontacji rzeczywistości z wymaganiami UE oraz celami zawartymi w polskich regulacjach i KPGO 2014. Wymagające pilnego rozwiązania kluczowe wyzwania i zidentyfikowane problemy polskiego systemu gospodarki odpadami są następujące:• zdecydowana większość odpadów komunalnych jest nadal deponowanych na składowiskach (78% zebranych odpadów komunalnych

w 2009 roku);

• zbyt niski postęp w selektywnym zbieraniu odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych występujących w strumieniu zmieszanych odpadów komunalnych oraz niski odsetek odpadów poddanych recyklingowi (14% zebranych odpadów komunalnych w 2009 roku);

• niewystarczająca liczba oraz moc przerobowa nowoczesnych instalacji do termicznego (ZTPOK) i mechaniczno-biologicznego (MBT) przekształcania odpadów;

• około 300 składowisk odpadów komunalnych musi zostać zamkniętych do 2014 roku oraz poddanych rekultywacji głównie z powodu nie spełniania wymagań technicznych i prawnych. Rozwiązania wymaga zagospodarowanie odpadów komunalnych w tzw. okresie przejściowym, czyli okresie od zamknięcia składowisk do uruchomienia zakładów zagospodarowania odpadów;

• system gospodarki odpadami nie obejmuje wszystkich mieszkańców – według KPGO 2014 tylko 78% mieszkańców Polski objętych było zorganizowaną zbiórką odpadów w 2008 roku;

• system nie jest szczelny – w większości gmin występuje problem „dzikich” wysypisk odpadów (92% w próbie gmin objętych kontrolą NIK, kwiecień 2010 r.).

• wzrost zjawiska segregacji mechanicznej zmieszanych odpadów komunalnych (z poziomu około 300 tys. ton w 2005 roku do 1,8 mln ton w 2009 roku) motywowanego niższą o około 39% opłatą za umieszczanie odpadów na składowisku, przy ograniczonym charakterze prowadzonej segregacji;

• nie realizowanie obowiązków w zakresie gospodarowania odpadami opakowaniowymi przez część przedsiębiorców;

• brak prawnie określonych wymagań dla mechaniczno-biologicznego przetwarzania (MBT) zmieszanych odpadów komunalnych;

• brak systemów zbierania przeterminowanych leków z gospodarstw domowych;

• nieskuteczny system kontroli przestrzegania przepisów o inspekcji ochrony środowiska oraz system kar funkcjonujący w obowiązującej ustawie o odpadach;

• brak wystarczająco wiarygodnych danych dotyczących gospodarki odpadami, zarówno na poziomie regionalnym, jak i całego kraju wynikający z nieprawidłowej ewidencji odpadów oraz brak prawidłowego planowania gospodarki odpadami;

• brak centralnej bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami.

Polski system gospodarki odpadami komunalnymi wypada szczególnie niekorzystnie na tle rozwiniętych krajów UE, gdzie dominują bardziej zaawansowane formy przetwarzania odpadów i osiągane są ponad 30% poziomy recyklingu. W ostatnich latach w Polsce maleje wprawdzie udział odpadów deponowanych na składowiskach i rośnie ilość odpadów poddawanych recyklingowi, ale dotychczasowy postęp w tych obszarach należy uznać za niewystarczający. Rozwiązanie zidentyfikowanych problemów wymagać będzie: (i) sprawnego zarządzania zmianami oraz docelowym systemem gospodarki odpadami przez gminy wyposażone w nowe instrumenty prawne, (ii) budowy nowych mocy przerobowych odpadów komunalnych przy zastosowaniu nowoczesnych technologii zwłaszcza instalacji do mechaniczno-biologicznego i termicznego przetwarzania odpadów oraz (iii) współdziałania wszystkich zaangażowanych stron, w tym władz wykonawczych i samorządowych, przedsiębiorców prowadzących działalność na rynku odbioru i zagospodarowania odpadów oraz mieszkańców.

Do nielicznych pozytywów obecnej sytuacji należy zaliczyć fakt, iż Polska charakteryzując się niższym poziomem zamożności i konsumpcji oraz produkcji odpadów na mieszkańca w porównaniu z rozwiniętymi krajami UE, będzie musiała włożyć mniej wysiłku w ograniczanie wytwarzaniaodpadów. Korzystając z doświadczeń tych krajów, współpracy z sektorem prywatnym i zaangażowania funduszy unijnych Polska ma szansę na stosunkowo sprawne wdrożenia docelowego systemu bazując na wzorcowych rozwiązaniach i wyciągając wnioski z popełnionych w innych krajach błędów.

44

3. Studium przypadku – rozwinięta gospodarka odpadami na przykładzie Sztokholmu

Obecnie szwedzki system gospodarki odpadami komunalnymi należy do najbardziej rozwiniętych w Europie. W 2009 roku na terenie Szwecji wytworzono około 4,5 mln ton odpadów komunalnych, co odpowiada 1,8% łącznej masy odpadów komunalnych wytworzonych w UE. Szwecja pod względem masy wytworzonych odpadów komunalnych zajmuje 14-te miejsce, a pod względem produkcji odpadów komunalnych na mieszkańca 15-te miejsce wśród krajów UE.

Populacja Polski jest ponad 4 razy większa niż Szwecji, ale masa wytworzonych odpadów w Polsce w 2009 roku była tylko 2,7 razy większa niż w Szwecji. Wynika to z faktu, iż statystyczny Szwed wytworzył o 53% więcej odpadów niż statystyczny Polak, co jest między innymi efektem niższego poziomu rozwoju gospodarczego Polski. W Szwecji ilość odebranych odpadów komunalnych przypadająca na mieszkańca wyniosła 485 kg w 2009 roku i była istotnie wyższa od średniej dla Polski, natomiast nieznacznie niższa od średniej w UE, które wyniosły w tym czasie odpowiednio 316 kg i 512 kg.

W Szwecji system gospodarki odpadami obejmuje prawie wszystkich mieszkańców, o czym świadczy wysoki odsetek odpadów odebranych do wytworzonych (99,0% w 2009 roku), który w Polsce wyniósł jedynie 83,4% w analogicznym okresie.

Jednostka Szwecja Polska

Populacja tys. osób 9 256 38 136

Ilośc wytworzonych odpadów komunalnych

tys. Mg 4 486 12 053

Ilość zagospodarowanych odpadów komunalnych

tys. Mg 4 441 10 053

Stosunek odpadów komunalnych zagospodarowanych do wytworzonych

% 99,0% 83,4%

Ilość wytworzonych odpadów komunalnych

kg/osobę 485 316

Ilość zagospodarowanych odpadów komunalnych

kg/osobę 480 264

Tabela 3.1. Porównanie gospodarki odpadami w Szwecji i w Polsce w 2009 roku

Źródło: Eurostat

3.1. Gospodarka odpadami komunalnymi w Szwecji

Szwedzką i polską gospodarkę odpadami dzieli 30 lat doświadczeń. Statystyki dla krajów skandynawskich z lat 70-tych były podobne do obecnych polskich, czyli 70-80% odpadów komunalnych trafiało na wysypiska, a gospodarka była oparta głównie na paliwach kopalnych.

48

Recykling35,7%

Biologiczne unieszkodliwianie

13,9%

Przekształcanie termiczne

48,9%

Składowanie1,4%

Recykling14,1%


6,7%

Przekształcanie termiczne1,0%

Składowanie78,2%

Termicznemu przekształcaniu z odzyskiem energii poddano w Szwecji 48,9% odebranych odpadów komunalnych, 35,7% recyklingowi, 13,9% biologicznemu unieszkodliwianiu. Na składowiskach zdeponowano jedynie 1,4% odebranych odpadów komunalnych.

Na koniec 2009 roku w Szwecji funkcjonowało 29 zakładów termicznego przekształcania odpadów, w których spalonych około 4,7 mln ton odpadów, w tym około 47% tj. 2,2 mln ton odpadów komunalnych. W procesie spalenia odpadów szwedzkie spalarnie wytworzyły łącznie 13,9 TWh energii, w tym 12,3 TWh energii cieplnej i 1,6 TWh energii elektrycznej.

W przeciwieństwie do Szwecji w Polsce składowanie jest nadal najbardziej rozpowszechnionym sposobem postępowania z odpadami. Z 10,1 mln ton odpadów komunalnych, które zostały odebrane aż 78,2% odpadów została zdeponowana na składowiskach, 14,1% poddano recyklingowi, 6,7% biologicznemu unieszkodliwianiu, a tylko 1,0% spalono.

Wykres 3.1. Porównanie metod zagospodarowania odpadów w Szwecji i w Polsce w 2009 roku

Źródło: Eurostat

Szwecja

Polska


Recykling6,4%


14,1%


Składowanie38,4%

Sortowanie33,1%

Recykling19,9%


0,9%


Składowanie5,4%

W 2009 roku na terenie Sztokholmu odebrano 416 tys. ton odpadów komunalnych, a statystyczny mieszkaniec stolicy Szwecji wytworzył około 490 kg odpadów komunalnych. Dla porównania masa odebranych odpadów komunalnych z terenu Warszawy wyniosła 732 tys. ton. W 2009 roku statystyczny mieszkaniec Warszawy wytworzył około 427 kg odpadów komunalnych, o 15% mniej niż statystyczny mieszkaniec Sztokholmu.

Termicznemu przekształcaniu z odzyskiem energii poddano w Sztokholmie 73,8% odebranych odpadów komunalnych, 19,9% recyklingowi, a jedynie 0,9% biologicznemu unieszkodliwianiu. 5,4% odpadów komunalnych z obszaru Sztokholmu zdeponowano na składowiskach. Na terenie Sztokholmu znajduje się około 85 tys. punktów zbierania odpadów oraz jest wykorzystywanych około 275 tys. pojemników na odpady.

W Warszawie w 2009 roku łącznie składowaniu i sortowaniu poddano 71,5% odpadów komunalnych. Sortowanie jest pośrednim procesem zagospodarowania odpadów i choć nie dysponujemy informacją na temat osiągniętego stopnia odzysku, znacząca ilość ze strumienia przesortowanych odpadów komunalnych zostało zdeponowanych na składowiskach. Recyklingowi poddano 6,4% odpadów komunalnych, kompostowaniu i innym formom 14,1%, a tylko 7,9% odpadów spalono w jedynej w Polsce spalarni odpadów na warszawskim Targówku.

Władze Sztokholmu przeznaczają na gospodarkę odpadami komunalnymi łącznie około 50 mln Euro rocznie. Budżet ten obejmuje następujące trzy główne obszary działań związane z systemem gospodarki odpadami komunalnymi:

• zbiórkę i transport odpadów;

• zagospodarowanie odpadów; oraz

• rozwój, administrację i przetwarzanie informacji dotyczących gospodarki odpadami.

Na każdy z powyższych obszarów władze Sztokholmu przeznaczają około 1/3 środków budżetu. System gospodarki odpadami w Sztokholmie jest z założenia działalnością samofinansującą się typu non-profit. Jest utrzymywany dzięki obligatoryjnym opłatom ponoszonym przez właścicieli nieruchomości z tytułu zagospodarowania odpadów i nie wymaga subsydiowania.

Wykres 3.2. Porównanie metod zagospodarowania odpadów w Sztokholmie i Warszawie w 2009 roku

Źródło: Fortum, Urząd m.st. Warszawy

Sztokholm

Warszawa

3.2. Gospodarka odpadami komunalnymi w Sztokholmie

Władze Sztokholmu przeznaczają łącznie około 50 mln EUR rocznie na gospodarkę odpadami komunalnymi obejmującą zbiórkę, transport i zagospodarowanie odpadów oraz rozwój i administrację systemu.

50

Miasto Sztokholm nie pokrywa kosztów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Koszty te uwzględnione są w cenie produktów nabywanych przez konsumentów. Producenci wnoszą do systemu gospodarki odpadami środki związane z kosztem odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych bezpośrednio lub za pośrednictwem tzw. organizacji odzysku.

Miasto Sztokholm jest dysponentem strumienia odpadów wytworzonych na swoim terenie. Dzięki temu władze Sztokholmu mogą odpowiednio kształtować regionalną gospodarkę odpadami. Miasto zawiera stosowne umowy z podmiotami zajmującymi się odbiorem i zagospodarowaniem odpadów. W ten sposób Sztokholm może gwarantować stabilny strumień odpadów zakładom przetwarzania odpadów. W Sztokholmie 20 podmiotów zwarło z miastem umowy na odbiór odpadów, w tym pięć na odbiór bezpośredni, jedna na odbiór bioodpadów, czternaście na odbiór odpadów wielkogabarytowych.

Termiczne przekształcanie odpadów w SztokholmieWładze Sztokholmu przeznaczają rocznie około 17 mln Euro na zagospodarowanie odpadów. Środki te są przeznaczane na spalanie, gazyfikację, kompostowanie odpadów i zagospodarowanie popiołów. Na spalanie odpadów władze Sztokholmu przeznaczają rocznie około 10 mln Euro.

Zakład termicznego przekształcania odpadów Högdalen jest wykorzystywany od 1970 roku do spalania m.in. odpadów komunalnych zebranych z terenu Sztokholmu i gmin ościennych. Spalarnia produkuje energię elektryczną i cieplną. W trakcie wieloletniej eksploatacji zakład był wielokrotnie modernizowany. Właścicielem zakładu jest spółka Fortum Varme, jej udziałowcami są firma Fortum (50% głosów) oraz Miasto Sztokholm (50% głosów). Zakład jest miejscem pracy dla 141 pracowników etatowych i 50 pracowników kontraktowych.

Zakład rocznie unieszkodliwia 700 tys. ton odpadów, w tym 500 tys. ton odpadów komunalnych i 200 tys. ton odpadów przemysłowych. Średnia kaloryczność odpadów komunalnych odebranych na terenie Sztokholmu wynosi 2,5 MWh/tonę (9 MJ/kg), a odpadów przemysłowych 3,3 MWh/tonę (12 MJ/kg).

Parametr Jednostka Högdalen

Udziałowcy%

Fortum 50% Miasto Sztokholm 50%

Rok uruchomienia zakładu rok 1969

Pracownicy:

Etatowi osoba 141

Kontraktowi osoba 50

Razem pracownicy osoba 191

Moc przerobowa odpadów tys. Mg/rok 700

Moc elektryczna MW 70

Moc cieplna MW 230

Produkcja energii elektrycznej GWh/rok 500

Produkcja energii cieplnej GWh/rok (TJ/rok) 1 700 (6 120)

Odpady przyjęte w 2009 roku

Odpady komunalne tys. Mg 500

Odpady przemysłowe tys. Mg 200

Obszar objęty działalnością zakładu

Liczba gmin dostarczających odpady

# 25

Łączna populacja gmin dostarczających odpady

tys. osób 1 800

Tabela 3.2. Podstawowe informacje o zakładzie Högdalen

Źródło: Fortum

Zakład przyjmuje odpady nie tylko od Sztokholmu, ale również od gmin ościennych, których jest w sumie 25. Sztokholm dostarcza około 47% (235 tys. ton) odpadów komunalnych spalanych rocznie przez zakład. Obszar obsługiwany przez zakład jest zamieszkały przez około 1,8 mln ludzi. Zakład Högdalen ma łączną moc 300 MW, w tym 70 MW mocy elektrycznej i 230 MW mocy cieplnej brutto. W 2009 roku zakład wytworzył około 2 200 GWh energii, w tym 500 GWh energii elektrycznej i 1 700 GWh energii cieplnej. Wytwarzana przez zakład Högdalen energia cieplna pozwala na zaspokojenie potrzeb około 80 tys. gospodarstw domowych, a wytworzona energia elektryczna na zaspokojenie potrzeb około 200 tys. gospodarstw domowych.


Zakład Högdalen wykorzystuje nowoczesną technologię skraplania spalin, która umożliwia wytworzenie o 15-20% więcej energii cieplnej. Przy użyciu tej techniki spalarnia w Sztokholmie wytwarza 320 GWh dodatkowej energii cieplnej rocznie.

Zakład Högdalen spełnia bardzo restrykcyjne normy emisji zanieczyszczeń do atmosfery i wody. Porównanie rzeczywistych emisji do atmosfery uzyskanych dla zakładu Högdalen w 2009 roku z obowiązującymi normami europejskimi wypada bardzo korzystnie. Dla większości substancji rzeczywiste emisje osiągnęły nie więcej niż 10% poziomów dopuszczonych normami europejskimi, a jedynie emisje tlenków azotu kształtują się na poziomie 84,4% dopuszczalnych norm.

W ostatnich 20 latach elektrociepłownia w Högdalen przyczyniła się do znaczącej redukcji emisji gazów cieplarnianych w Sztokholmie:

• ponad 70% dwutlenku węgla;

• ponad 95% dwutlenku siarki;

• ponad 80% tlenku azotu.

Sztokholm - Ekologiczna Stolica Europy 2010W 2010 roku Komisja Europejska przyznała Sztokholmowi tytuł Ekologicznej Stolicy Europy. Jest to nagroda wyróżniająca działania miasta na rzecz ochrony środowiska naturalnego i poprawy jakości życia obszarów miejskich. Jednym z elementów oceny przez kapitułę nagrody był nowoczesny system gospodarki odpadami i zrównoważone planowanie miejskie zapewniające pozytywne długookresowe efekty. Przyznanie nagrody Sztokholmowi potwierdza wysoką ocenę systemu gospodarki odpadami funkcjonującego w Sztokholmie, który może stanowić wzór do naśladowania dla innych miast. O tytuł ten ubiegały się również takie miasta jak: Amsterdam, Kopenhaga, Oslo, Hamburg czy Monachium. Aktualnie Sztokholm organizuje regularne programy wizytacyjne, podczas których szkoli uczestników z zasad urbanistyki, zrównoważonego rozwoju, gospodarki odpadami czy efektywnego transportu.

84,4%

10,0% 4,7%

10,0% 9,3% 2,0% 0,1%

10,0%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Norma Emisja rzeczywista

Wykres 3.3. Porównanie rzeczywistych emisji do atmosfery zakładu Högdalen w 2009 roku z normami europejskimi

Źródło: Fortum

52

Obecnie Fortum jest w trakcie realizacji dwóch nowych zakładów termicznego przekształcania odpadów: Brista 2 powstaje w miejscowości Sigtuna, w odległości około 50 km od Sztokholmu, a drugi zakład w Kłajpedzie na Litwie.

Zakład Brista 2Planowane oddanie zakładu termicznego przekształcania odpadów Brista 2 do eksploatacji nastąpi w czwartym kwartale 2013 roku. Koszt jego budowy jest szacowany na około 200 mln Euro. Spalarnia będzie produkować konkurencyjne ciepło sieciowe dla mieszkańców północnej części Sztokholmu, a także energię elektryczną. Partnerami przedsięwzięcia są: spółka Fortum Varme (85% udziałów) i Gmina Sollentuna (15% udziałów). Zakład będzie w stanie przetwarzać 240 tys. ton odpadów rocznie, w tym 72 tys. ton odpadów komunalnych i 168 tys. ton odpadów przemysłowych. Łączna moc zakładu wyniesie 81 MW, w tym 21 MW mocy elektrycznej i 60 MW mocy cieplnej (łącznie z odzyskiem ciepła z procesu skraplania spalin) brutto. Zakład będzie wytwarzał 164 GWh energii elektrycznej i 468 GWh energii cieplnej rocznie. Spalarnia będzie zatrudniać 20 pracowników etatowych i dodatkowych pracowników kontraktowych oraz pracowników zewnętrznej obsługi.

Zakład w KłajpedzieZakład w Kłajpedzie zostanie oddany do eksploatacji w drugim kwartale 2013 roku. Koszt budowy jest szacowany na około 123 mln EUR. W przedsięwzięciu uczestniczą: firma Fortum posiadająca 95% udziałów i firma Klaipeda Energy posiadająca 5% udziałów. Spalarnia będzie w stanie przyjąć łącznie 260 tys. ton rocznie, w tym 180 tys. ton odpadów komunalnych i 80 tys. ton odpadów przemysłowych. Łączna moc zakładu wyniesie 90 MW, w tym 20 MW mocy elektrycznej i 70 MW mocy cieplnej (łącznie z odzyskiem ciepła z procesu skraplania spalin) brutto. Zakład będzie wytwarzał 156 GWh energii elektrycznej i 546 GWh energii cieplnej rocznie. Spalarnia będzie zatrudniać 32 pracowników etatowych i dodatkowych pracowników kontraktowych oraz pracowników zewnętrznej obsługi.

3.3. Przykładowe projekty termicznego przekształcania odpadów realizowane przez Fortum

Źródło: Fortum

Rysunek 3.1. Wizualizacja zakładu Brista 2

Rysunek 3.2. Wizualizacja zakładu w Kłajpedzie

Źródło: Fortum


Tabela 3.3. Parametry wybranych zakładów termicznego przekształcania odpadów realizowanych przez Fortum

Parametr Jednostka Brista 2 Klaipeda

Koszt budowy mln EUR 200 123

Planowana data oddania do eksploatacji

IV kwartał 2013 roku II kwartał 2013 roku

Udziałowcy Fortum 85% Gmina Sollentuna 15%

Fortum 95% Klaipeda Energia 5%

Pracownicy osoby 20 32

Moc przerobowa odpadów

Komunalnych tys. Mg 72 180

Przemysłowych tys. Mg 168 80

Razem tys. Mg 240 260

Moc zakładu

Moc elektryczna MW 21 20

Moc cieplna MW 60 70

Razem MW 81 90

Produkcja energii

Produkcja energii elektrycznej GWh/rok 164 156

Produkcja energii cieplnej GWh/rok (TJ/rok) 486 (1 684) 546 (1 966)

Źródło: Fortum

54

Typowe rozwiązanie termicznego przekształcania odpadówW oparciu o swoje wieloletnie doświadczenie firma Fortum wypracowała model typowego zakładu termicznego przekształcania odpadów, wykorzystującego najlepszą dostępną technikę (BAT). Satysfakcjonującą ekonomię skali zapewnia zakład o mocach przetwórczych około 250 tys. odpadów podłączony do sieci ciepłowniczej i elektrycznej charakteryzujący się następującymi parametrami:

Spalarnie w rozwiązaniu proponowanym przez Fortum są o około 15% bardziej wydajne pod względem produkcji energii cieplnej. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu procesu skraplania spalin. Nowoczesne zakłady realizowane przez Fortum nie stanowią żadnej uciążliwości dla społeczności mieszkającej w pobliżu zakładu.

Fortum realizuje projekty w kilku formułach inwestycyjnych, z możliwym udziałem finansowania z funduszy unijnych:

• inwestycja Fortum finansowana ze środków własnych i kredytu inwestycyjnego (corporate finance);

• joint-venture z partnerem publicznym;

• w formule PPP lub wieloletniej koncesji.

Współpraca z gmina może obejmować m.in.:

• projekt, budowę, finansowanie, eksploatację, utrzymanie i potencjalnie współwłasność instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych i przemysłowych;

• odpłatne przyjęcie odpadów komunalnych;

• produkcję i sprzedaż energii elektrycznej oraz ciepła;

• zagospodarowanie popiołu i żużla;

• sprzedaż odzyskanych surowców wtórnych.

Technologia: ruszt tłokowy, kocioł horyzontalny 60 bar / 420 C°, produkcja energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu, system kondensacji spalin

Moc przerobowa: około 250 tys. Mg odpadów rocznie

Strumień odpadów: 32 Mg/h

Dostępność: powyżej 7 800 godzin / rok

Moc elektryczna: 20 MW

Moc cieplna: 50+8 MW

Produkcja energii elektrycznej: 140 GWh / rok

Produkcja energii cieplnej: 410 GWh (1 476 TJ) / rok

Nakłady inwestycyjne: 120-150 mln EUR

Koszty operacyjne: 5-7 mln EUR

Zatrudnienie: 32 pracowników (w tym 20 pracowników zmianowych i 12 pracowników dziennych) oraz dodatkowi pracownicy kontraktowi i pracownicy zewnętrznej obsługi

Czas realizacji projektu: 36-40 miesięcy (od przygotowania szczegółowego projektu inżynieryjnego do oddania instalacji do eksploatacji)


Poni

ższy

rys

unek

prz

edst

awia

sch

emat

tec

hnic

zny

typo

wej

spa

larn

i odp

adów

kom

unal

nych

i pr

zem

ysło

wyc

h w

rozw

iąza

niu

stos

owan

ym p

rzez

For

tum

z w

yszc

zegó

lnie

niem

w

szys

tkic

h is

totn

ych

elem

entó

w s

kład

owyc

h sp

alar

ni i

rela

cji m

iędz

y ni

mi.

Tab

ela

3.4

. Sc

hem

at t

ypo

wej

sp

alar

ni o

dp

adó

w w

ro

zwią

zaniu

sto

sow

anym

prz

ez F

ort

um

Źród

ło: F

ortu

m

Zaso

bnik

śmie

ci

Koci

oł

Ole

j opa

łow

y-

Stac

ja d

emin

eral

izacj

i wod

y

Popi

oły

Turb

ina

Pow

ietrz

e (d

o pr

oces

u sp

alan

ia)

Zaso

bnik

żu

żla

Suw

nica

ch

wyt

akow

a

Wod

a za

silaj

ąca

Paln

iki p

omoc

nicz

e

G

Odb

iór o

dpad

ów

Para

pod

wys

okim

ciśn

ieni

em

Para

pod

nisk

im c

iśnie

niem

Kond

ensa

ntM

iejsk

a sie

ć ci

epło

wni

cza

Reak

tor

Zesp

ół

filtró

w

wor

kow

ych

Schł

adza

cz

spal

in

Skra

plac

z ga

zów

sp

alin

owyc

h

Kam

ień

wap

ienn

y

Węg

iel

Zasa

da

NH

3

B2

Filtr

pow

ietrz

a

Mie

jska

sieć

wod

ocią

gow

aPo

dgrz

ewac

z po

wie

trza

56

Porównanie Polski do rozwiniętych krajów UE podkreśla duży, niewykorzystany potencjał tkwiący w odpadach komunalnych w naszym kraju

Szwecję i Polskę dzieli 30 lat doświadczeń we wdrażaniu nowoczesnych rozwiązań i technologii gospodarowania odpadami. W Szwecji odebrano około 4,4 mln ton odpadów komunalnych, z czego 36% poddano recyklingowi, a 1% było składowanych w 2009 roku. W Polsce odebrano około 10 mln ton odpadów komunalnych, z czego 14% poddano recyklingowi, a 78% zostało zdeponowanych na składowiskach w 2009 roku. W Szwecji funkcjonuje kilkadziesiąt ZTPOK, w Polsce tylko jedna niewielka spalarnia odpadów. W Szwecji około 15% produkowanej energii pochodzi z odpadów, natomiast w Polsce jedynie 0,1%. Niezależnie od powyższych różnic można dostrzec jednak pewne podobieństwa np. jeśli chodzi o system ciepłowniczy, gdyż zarówno w Polsce, jak i w Szwecji 50% energii cieplnej służącej do ogrzewania mieszkań i domów pochodzi z miejskich systemów ciepłowniczych. Ma to kluczowe znaczenie dla możliwości odbioru ciepła z instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych oraz poprawy ekonomiki tych inwestycji.

To wszystko podkreśla niewykorzystany potencjał do korzystnego ekonomicznie i przyjaznego środowisku zagospodarowywania odpadów w Polsce. Dążąc do wykorzystania tego potencjału warto bazować na najlepszych praktykach, sprawdzonych technologiach i doświadczeniu firm z sukcesem realizujących projekty inwestycyjne i świadczących usługi na rynku zagospodarowania odpadów.


4. Realizacja zakładów termicznego przekształcania odpadów w Polsce

4.1. Konieczność zwiększenia mocy przerobowych odpadów

W obliczu wyczerpywania zasobów naturalnych i konieczności ochrony terenów przyrodniczo i krajobrazowo cennych, a także zaostrzania przepisów dotyczących emisji do wód i atmosfery, metody termicznego lub mechaniczno-biologicznego przekształcania odpadów komunalnych, z których wysegregowano u źródła i poddano recyklingowi użyteczne surowce są jednym z podstawowych rozwiązań niezbędnych do stworzenia nowoczesnego i kompleksowego systemu gospodarki odpadami. Budowa takiego systemu w polskich warunkach wiąże się także z możliwością uzyskania na ten cel znacznych dotacji unijnych.

Regionalne instalacje do przetwarzania odpadówZgodnie z KPGO 2010, w wojewódzkich planach gospodarki odpadami (WPGO) zostały wyznaczone regiony gospodarki odpadami komunalnymi, które mają być obsługiwane przez zakłady zagospodarowania odpadów komunalnych (ZZO). W uchwalonych w latach 2007-2010, obowiązujących WPGO zostały wydzielone 123 regiony gospodarki odpadami komunalnymi, spośród których 37 regionów charakteryzuje się populacją powyżej 300 tys. mieszkańców, 70 regionów populacją w granicach 150-300 tys. mieszkańców oraz 16 regionów populacją poniżej 150 tys. mieszkańców.

Znowelizowana Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach definiuje region gospodarki odpadami komunalnymi, jako określony w WPGO obszar liczący co najmniej 150 tys. mieszkańców, przy czym regionem może być gmina licząca powyżej 500 tys. mieszkańców. Ustawa wprowadza obowiązek aktualizacji obowiązujących WPGO w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy tj. najpóźniej do 30 czerwca 2012 roku, które mogą wprowadzić zmiany do obowiązującego podziału województw na regiony gospodarki odpadami komunalnymi. W wyniku aktualizacji WPGO zostaną ponownie określone regionalne instalacje i moce przerobowe do przetwarzania odpadów komunalnych.

Zgodnie ze znowelizowaną Ustawą o utrzymaniu porządku i czystości w gminach regionalna instalacja do przetwarzania odpadów zdefiniowana jest, jako ZZO o mocy przerobowej wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 tys. mieszkańców, spełniającego wymagania najlepszej dostępnej techniki (BAT) zapewniającego:

• termiczne przekształcanie odpadów; lub• mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych

odpadów komunalnych i wydzielanie ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku; lub

• przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz wytwarzanie z nich produktu o właściwościach nawozowych lub środków wspomagających uprawę roślin; lub

• składowanie odpadów powstających w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych o pojemności pozwalającej na przyjmowanie odpadów przez okres nie krótszy niż 15 lat.

Polska ma pilną potrzebę zwiększenia mocy przerobowych odpadów komunalnych. Opóźnienie w realizacji regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów stanowi zagrożone dla osiągnięcia celów gospodarki odpadami przyjętych na lata 2013 i 2014.

60

Główne zobowiązania Polski w obszarze gospodarki odpadami dotyczą zmniejszenia ilości składowanych odpadów, w tym odpadów ulegających biodegradacji oraz wzrost poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia wybranych frakcji odpadów komunalnych (papieru, tworzyw sztucznych, metali i szkła). Ponadto zgodnie z artykułem 6 Dyrektywy składowiskowej, Polska jest zobowiązana do podjęcia środków w celu zapewnienia, że składowane będą jedynie odpady komunalne, które zostały poddane obróbce tj. odpowiednim procesom fizycznym, cieplnym, chemicznym lub biologicznym, włącznie z sortowaniem, które zmieniają właściwości odpadów w celu zredukowania ich objętości lub niebezpiecznych właściwości, ułatwiają obchodzenie się z nimi lub pomagają w odzysku. Szczególnie trudne jest zmniejszenie ilości odpadów biodegradowalnych deponowanych na składowiskach oraz obróbka całej masy odpadów przed ich ewentualnym składowaniem. Wiąże się to z koniecznością budowy nowych instalacji i wprowadzaniem technologii przekształcania odpadów pozwalających na zmniejszenie negatywnej presji na środowisko.

Informacje przedstawione w rozdziale 2 niniejszego raportu wskazują jednoznacznie, że Polska nie dysponuje obecnie infrastrukturą do przetwarzania odpadów komunalnych o mocach przerobowych wystarczających do spełnienia wymogów unijnych oraz przyjętych w KPGO 2014 celów gospodarki odpadami. Podstawą nowoczesnej gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce powinny stać się ZZO obejmujące regionalne instalacje do zagospodarowania odpadów. Tworzenie regionalnych instalacji do zagospodarowania odpadów w większości przypadków znajduje się na etapie przygotowania dokumentacji lub budowy. W ramach aktualizacji WPGO konieczny będzie przegląd istniejących i planowanych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych w poszczególnych gminach, regionach i województwach, włączając w to konsultacje z przedsiębiorstwami i mieszkańcami. Zmiana przepisów wymusi na gminach rezerwowanie mocy przerobowych do zagospodarowania odpadów komunalnych (m.in. mechaniczno-biologicznego i termicznego przekształcania, kompostowania, sortowania), co powinno istotnie przyczynić się do zmniejszenia ryzyka strumienia odpadów kierowanych do poszczególnych instalacji i tym samym przyspieszyć decyzje inwestycyjne wśród przedsiębiorców.

Planowane zakłady termicznego przekształcania odpadów komunalnychKPGO 2014 zakłada termiczne przekształcanie, jako preferowaną metodę zagospodarowania zmieszanych odpadów komunalnych dla regionów gospodarki odpadami obejmujących, co najmniej 300 tys. mieszkańców. W mniejszych regionach, jako główną metodę zagospodarowania zmieszanych odpadów komunalnych przyjęto mechaniczno-biologiczne przetwarzanie. W kraju pracuje aktualnie tylko jedna, nieduża instalacja do termicznego przekształcania odpadów komunalnych (ZUSOK) zlokalizowana na warszawskim Targówku, która w 2010 roku spaliła 39 tys. ton odpadów. Tymczasem jak pokazują doświadczenia „starych” państw członkowskich UE np. omówiony w rozdziale 3 przykład Sztokholmu, zakłady termicznego przekształcania odpadów komunalnych (ZTPOK) są kluczowe z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania systemu gospodarki odpadami w dużych ośrodkach miejskich.

Łączna moc przerobowa planowanych 11 zakładów termicznego przekształcania odpadów w Polsce wynosi około 2,4 mln ton rocznie. Natomiast łączne nakłady inwestycyjne na projekty, których głównym elementem są ZTPOK zostały oszacowane na poziomie około 8,1 mld zł, przy czym finansowanie większości z nich jest planowane przy znacznym zaangażowaniu dotacji unijnych w ramach POIiŚ.


L.p.Miejsce realizacji projektu

Moc przerobowa

ZTPOK

Szacunkowy koszt

projektu (*)

Szacunkowa kwota dofinansowania z UE

Status pozyskania środków UE Formuła realizacji projektu

tys. Mg / rok mln PLN mln PLN% kosztu projektu

Status pozyskania dofinansowania z POIiŚ

1 Warszawa 265 590 n.d. n.d.Projekt nie ubiega się o dofinansowanie w okresie programowania 2007-2013

Tradycyjna

2 Kraków 220 792 372 46,9% Podpisano umowę o dofinansowanie Tradycyjna

3 Łódź 200 857 337 39,3% PPP

4 Poznań 240 1 071 352 32,9% PPP

5 Gdańsk 250 539 296 55,0%Aplikacja o środki unijne planowana w perspektywie finansowej 2014-2020

Tradycyjna

6 Ruda Śląska (GZM) 500 1 699 1 129 66,5%Aplikacja o środki unijne planowana w perspektywie finansowej 2014-2020

PPP

7 Szczecin 150 576 255 44,3% Podpisano umowę o dofinansowanie Tradycyjna

8 Bydgoszcz, Toruń 180 620 340 54,8% Podpisano umowę o dofinansowanie Tradycyjna

9 Białystok 120 652 210 32,2% Tradycyjna

10 Koszalin 120 403 198 49,2% PPP

11 Konin 120 314 155 49,2% Tradycyjna

4 projekty PPP 1 060 4 030 2 016 50,0%

7 pozostałych projektów 1 305 4 083 1 627 39,9%

Razem 11 projektów 2 365 8 113 3 643 44,9%

Tabela 4.1. Wybrane planowane w Polsce zakłady do termicznego przekształcania odpadów

(*) Dane finansowe dotyczą całych projektów, w ramach których głównym elementem są ZTPOK

Źródła: Lista projektów indywidualnych dla POIiŚ 2007-2013, aktualizacja sierpień 2011 r.; MRR, Departament Przygotowania Projektów Indywidualnych; www.zusok.com.pl; Fortum; Prezentacja “System gospodarki odpadami dla Miasta Poznania. Koncepcja realizacji projektu w formule PPP” z dnia 16.06.2011, B. Sajnaj

Poza planowanymi 11 ZTPOK kilka innych miast w Polsce rozważa budowę analogicznych instalacji. Z tego powodu oraz ze względu na wstępny i szacunkowy charakter danych prezentowanych w tabeli powyżej można spodziewać się kolejnych aktualizacji informacji dotyczących realizowanych projektów spalarni odpadów w Polsce. Eksperci podkreślają, że obecnie planowane instalacje i moce przerobowe do termicznego przekształcania odpadów nie są wystarczające na potrzeby kraju, który rocznie wytwarza ponad 12 mln ton odpadów komunalnych4. Przyjmując, że docelowo 1/3 tj. około 4 mln ton wytwarzanych w kraju odpadów komunalnych będzie poddawana termicznemu przekształcaniu poglądowo daje to zapotrzebowanie na 16 spalarni o mocach przerobowych 250 tys. ton rocznie.

4 Ilu spalarni odpadów potrzebuje Polska? Dla portalu wnp.pl: dr Henryk Skowron z Inżynierskiego Biura Konsultingowego, dr Tadeusz Pająk z Katedry Systemów Energetycznych i Urządzeń ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

62

W „starych” państwach członkowskich UE funkcjonuje kilkaset zakładów do termicznego przekształcania odpadów. Instalacje te są rozbudowywane, modernizowane i powstają nowe, a ich działalność nie budzi sprzeciwu społeczności lokalnych, ponieważ wszyscy są świadomi korzyści z takiego sposobu wykorzystywania odpadów, czyli ich spalania z odzyskiem energii elektrycznej i ciepła. Spalarnie te, często są zlokalizowane w dużych miastach (np. Paryżu, Wiedniu, Sztokholmie) i pełnią rolę instalacji niezbędnych do redukcji znacznej ilości odpadów i deponowania na składowiskach tylko odpowiednio przetworzonych, nieznacznych ilości odpadów wtórnych.

Główne korzyści ze stosowania termicznego przekształcania odpadów to:• kompleksowe rozwiązanie zagospodarowania

odpadów komunalnych różnego typu w sposób przyjazny środowisku i bezpieczny dla zdrowia ludzi;

• przyczynienie się do wypełnienia warunków dyrektyw unijnych dotyczących sposobów postepowania z odpadami komunalnymi, w tym ograniczenie składowania odpadów biodegradowalnych oraz osiągnięcie wymaganych poziomów odzysku;

• umożliwienie zmniejszenia emisji do atmosfery dwutlenku węgla oraz substancji szkodliwych dla środowiska w porównaniu do konwencjonalnej energii – nowoczesne spalarnie emitują 10-20 krotnie mniej pyłów, dioksyn, siarki i metali ciężkich niż zezwalają na to normy UE;

• spełnienie wysokich norm środowiskowych w porównaniu do tradycyjnych elektrociepłowni związanych z emitowanym hałasem, wibracjami, zanieczyszczeniem gleby i wód gruntowych czy oddziaływaniem na florę i faunę;

• produkcja znacznych ilości energii elektrycznej i cieplnej w kogeneracji z lokalnych, w części uznanych za odnawialne źródeł energii, ograniczająca eksploatację i transport paliw tradycyjnych np. węgla;

• potencjalne ponowne wykorzystanie odpadów poprocesowych, w szczególności żużli w budownictwie drogowym;

5 Dla porównania Elektrownia Turów z 7% udziałem w krajowej produkcji energii elektrycznej spaliła około 10 mln ton węgla brunatnego i wytworzyła około 10 TWh energii elektrycznej w 2010 roku.

6 Dla porównania, według danych URE, całkowite zużycie gazu ziemnego w Polsce w 2010 roku wyniosło 14,4 mld m3. Dostawy gazu z zagranicy w ilości około 10,1 mld m3, uzupełniane były gazem pochodzącym ze źródeł krajowych w ilości 4,2 mld m3.

• uzyskanie efektów ekonomicznych zagospodarowania odpadów komunalnych korzystniejszych od lub porównywalnych z innymi metodami przy założeniu możliwości sprzedaży wyprodukowanej energii cieplnej oraz stabilności mechanizmów wsparcia w postaci świadectw pochodzenia energii i opłat za umieszczanie odpadów na składowisku;

• pozytywny impuls dla gospodarki i istotne źródło dochodu dla firm inżynieryjnych, budowlanych i dostawców wyposażenia, a także źródło podatków i miejsce zatrudnienia dla mieszkańców miasta lub regionu w fazie eksploatacji instalacji.

4.2. Korzyści ze stosowania termicznego przekształcania odpadów

Zakłady termicznego przekształcania odpadów komunalnych, potocznie nazywane spalarniami, stanowią niezbędny element nowoczesnego systemu gospodarki odpadami w dużych ośrodkach miejskich. Ich podstawową zaletą jest przyjazne środowisku unieszkodliwianie odpadów będących lokalnym paliwem służącym produkcji energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu.

Odpady komunalne to potencjał energetyczny do wykorzystania w Polsce• Przyjmując, że docelowo 1/3 tj. około 4 mln ton wytwarzanych w Polsce

odpadów komunalnych poddawanych będzie termicznemu przekształcaniu oraz parametry dla typowych spalarni o mocach przerobowych 250 tys. ton otrzymamy około 2,2 TWh wyprodukowanej energii elektrycznej oraz około 6,5 TWh (23,6 PJ) energii cieplnej rocznie5.

• 4 mln ton odpadów komunalnych mają wartość energetyczną porównywalną z 1,3 mld m3 gazu ziemnego6.

• Średnia wartość kaloryczna 1 kg odpadów komunalnych waha się w przedziale od 8 do 14 MJ/kg i jest zbliżona do kaloryczności węgla brunatnego dostępnego w Polsce.

• Najbardziej kalorycznym odpadem jest plastik. Jego kaloryczność jest porównywalna do oleju opałowego. Plastikowa butelka pozostawiona na składowisku odpadów rozkłada się nawet 500 lat.

• Z jednej torebki foliowej można odzyskać energię elektryczną na 10 minut świecenia 60W żarówki. Energia elektryczna z 7 mld toreb foliowych zużywanych rocznie przez Polaków wystarczyłaby na świecenie żarówek 60W, przez dziesięć minut, w 7 mld domów na Ziemi.

• Około 20 kubłów śmieci potrzeba do ogrzania 60 m2 mieszkania przez 24h, przy temperaturze zewnętrznej -15oC.

Źródło: Fortum, Deloitte


Mechanizmy wsparciaNowoczesne i przyjazne środowisku instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych korzystają w Europie z różnorodnych mechanizmów wsparcia obejmujących między innymi dotacje i dodatkowe opłaty za stosowanie mniej pożądanych ekologicznie sposobów postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią określoną przez Dyrektywę ramową.

Do ekonomicznych zachęt budowy nowoczesnych zakładów do termicznego przekształcania odpadów komunalnych w Polsce, przy zastosowaniu odpowiednich rozwiązań technologicznych i spełnieniu określonych wymagań, należą:

• dotacje unijne na współfinansowanie kwalifikowalnych kosztów budowy instalacji udzielane w ramach POIiŚ w okresie programowania 2007-2013. Przewiduje się również asygnowanie środków na analogiczne działanie w perspektywie finansowej 2014-2020;

• świadectwa pochodzenia energii ze źródeł odnawialnych (tzw. zielone certyfikaty);

• świadectwa pochodzenia energii z wysokosprawnej kogeneracji (tzw. czerwone certyfikaty);

• opłaty za korzystanie ze środowiska, w szczególności opłaty za umieszczanie odpadów komunalnych na składowisku.

Uzyskanie dotacji na współfinansowanie kosztów budowy ZTPOK wymaga spełnienia szeregu formalnych warunków określonych w wytycznych przygotowanych przez MRR oraz Jaspers, w szczególności wykazanie dla projektów generujących dochód występowania tzw. luki finansowej czyli różnicy między wydatkami inwestycyjnymi, a zdyskontowanymi dochodami netto przedsięwzięcia.

Natomiast szczegółowe warunki uznania pochodzenia energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii oraz z wysokosprawnej kogeneracji zostały określone w stosownych rozporządzeniach Ministra Gospodarki i Ministra Środowiska w sprawie umorzenia świadectw pochodzenia energii, o wysokosprawnej kogeneracji i o przekształcaniu odpadów komunalnych. Przykładowo kluczowym warunkiem uznania części produkowanej energii elektrycznej i cieplnej, jako wytworzonej w odnawialnych źródłach energii jest osiągniecie wartości ryczałtowej, co najmniej 42% udziału energii chemicznej frakcji odpadów biodegradowalnych przekształcanych w ZTPOK.

Istotnym mechanizmem ekonomicznym uzasadniającym kierowanie strumienia odpadów komunalnych nie na składowiska, lecz do nowoczesnych instalacji przekształcania odpadów są opłaty za umieszczanie odpadów na składowisku (tzw. opłata marszałkowska). Poniższy wykres prezentuje historyczną ewolucję wysokości tej opłaty w latach 2006-2011 na podstawie obwieszczeń Ministra Środowiska w sprawie wysokości opłat za korzystanie ze środowiska oraz planowaną wysokość tych opłat na podstawie Projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie opłat za umieszczanie odpadów na składowisku z dnia 4 lutego 2011 r.

66,32

15,39

75,00

100,00 104,20

107,85

140

160

180

200

15,71

60,00 61,5064,08

14,47 20,0 20,50 21,36 22,1135

4045 50

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Odpady komunalne np. zmieszane odpady komunalne (20 03 01)

Odpady po mechanicznym przetworzeniu inne niż niebezpieczne (19 12 12)

Odpady inne niż niebezpieczne i obojętne np. żużle i popioły paleniskowe (19 01 12)

14,17

Wykres 4.1. Wysokość opłat za umieszczanie odpadów na składowisku w latach 2006-2015

Źródła: Obwieszczenia Ministra Środowiska w sprawie stawek opłat za korzystanie ze środowiska (lata 2006-2011); Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie opłat za umieszczanie odpadów na składowisku z dnia 4 lutego 2011 roku (lata 2012-2015)

64

W Projekcie Rozporządzenia Rady Ministrów zwraca uwagę planowany dalszy znaczący wzrost opłaty za deponowanie odpadów na składowisku do docelowego poziomu 200 zł za tonę w 2015 roku oraz ujednolicenie stawek opłat za zmieszane odpady komunalne (20 03 01) i odpady po mechanicznym przetworzeniu inne niż niebezpieczne (19 12 12). Występowanie znaczącej różnicy (około 39% w latach 2009-2011) w stawkach opłat za deponowanie zmieszanych odpadów komunalnych i odpadów po mechanicznym przetworzeniu przyczyniło się do istotnego wzrostu ilości odpadów, które trafiły na składowiska po tzw. segregacji mechanicznej z poziomu około 300 tys. ton w 2005 roku do 1,8 mln ton w 2009 roku, przy czym w powszechnej opinii część tego wolumenu odpadów jest efektem występowania patologii polegającej na fikcyjnym rozsortowywaniu odpadów przez niektóre nieuczciwe firmy7.

Pomimo występowania mechanizmów wsparcia z realizacją największych inwestycji budowy nowoczesnych instalacji do przetwarzania odpadów Polska boryka się od lat. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy była niepewność związana z zapewnieniem odpowiedniego strumienia odpadów do planowanych zakładów termicznego przekształcania odpadów, nieakceptowalna przez inwestorów prywatnych i instytucje finansowe.

7 Krajowa Izba Gospodarki Odpadami, Ocena projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie opłat za umieszczanie odpadów na składowisku, 17 sierpnia 2010 r.


4.3. Wybrane aspekty realizacji inwestycji ZTPOK

Kluczowe wyzwania związane z realizacją inwestycji budowy ZTPOK w polskich warunkach obejmują:• pogodzenie interesów zaangażowanych stron (gmin,

społeczności lokalnej, firm prywatnych, instytucji finansowych itd.);

• skomplikowany proces inwestycyjny w tym konieczność uzyskania wielu decyzji administracyjnych i pozwoleń;

• dostępność i jakość odpadów oraz lokalny rynek odbioru ciepła;

• stabilność mechanizmów wsparcia m.in. cen sprzedaży świadectw pochodzenia energii oraz wysokości opłat za deponowanie odpadów na składowisku;

• łączenie formuły partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) ze współfinansowaniem kosztów kwalifikowalnych projektu ze środków unijnych;

• postawę organizacji pro-ekologicznych i akceptację społeczną.

Wymagania interesariuszyZgodnie z ilustracją poniżej w projekty termicznego przekształcania odpadów zaangażowanych jest wielu interesariuszy. Z tego powodu konieczne jest przeprowadzenie szeregu konsultacji i negocjacji w celu wypracowania optymalnych i kompromisowych rozwiązań dostosowanych do specyfiki każdego projektu inwestycyjnego. Zgodnie z nowelizacją Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach pierwszoplanową rolę w tym zakresie mają gminy, które zapewniają budowę, utrzymanie i eksploatację własnych lub wspólnych z innymi gminami regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.

Główne grupy interesariuszy realizacji ZTPOK oraz ich wybrane wymagania prezentujemy poniżej.

1. Gmina lub gminy tworzące związek międzygminny oraz społeczność lokalna:• pozytywny bilans ekonomicznych kosztów i korzyści

projektu,• bezpieczeństwo relacji z drugą stroną transakcji,• potencjalne pozabilansowe ujęcie inwestycji,• dostępność cenowa usługi i pewność odbioru

odpadów komunalnych,• instalacja przyjazna dla środowiska i bezpieczna dla

zdrowia ludzi;

Budowa zakładu termicznego przetwarzania odpadów to złożone przedsięwzięcie inwestycyjne wymagające sprawnego zarządzania i szczegółowego rozważenia kwestii finansowych, technicznych i prawnych w długim horyzoncie czasowym. Powodzenie przedsięwzięcia zdeterminowane jest m.in. przez staranne przygotowanie dokumentacji, przeprowadzenie konsultacji i określenie zakresu współpracy oraz wymagań wobec sektora prywatnego (generalnego wykonawcy, dostawców technologii, ewentualnie operatora instalacji i inwestora), a także pozyskanie akceptacji społecznej.

Składowiska

odpadów

Zakład termicznego przetwarzania odpadów

komunalnych(ZTPOK)

Odbiorca

żużla

i odzyskanych

surowców

Opinia publiczna

Społeczność lokalna

Organy prawodawcze

i wykonawcze

Gmina lub związek między-gminny

Organizacje pozarządowe

Odbiorcy

energii

cieplnej

i elektrycznej

Między -

- narodowe

Instytucje

finansowe

i banki

komercyjne

Generalny wykonawca

i pod -- wykonawcy

Inwestorzy

Dostawcy odpadów

komunalnych

Dostawcytechnologii

Operator Instalacji

Rysunek 4.1. Interesariusze ZTPOK


66

2. Inwestorzy prywatni:

• możliwość ekspansji geograficznej i pogłębienia dywersyfikacji prowadzonej działalności;

• długoterminowy i stabilny kontrakt,• możliwość generowania dodatkowych przychodów,• satysfakcjonujący zwrot z zaangażowanego

kapitału;

3. Generalny wykonawca i podwykonawcy, dostawcy technologii i operator instalacji;

4. Dostawcy i odbiorcy materiałów, energii i usług;

5. Międzynarodowe instytucje finansowe i banki komercyjne:

• spełnienie wymaganych wskaźników obsługi zadłużenia;

• projekt zgodny z obowiązującymi regulacjami prawnymi i normami ochrony środowiska, w tym stosowanie BAT;

• wiarygodni partnerzy i jasne zasady współpracy między sektorem publicznym i prywatnym,

• bezpieczeństwo inwestycji: ocena praw partnera prywatnego, zbywalność praw i roszczeń,

• zweryfikowany model finansowy przedsięwzięcia,• ochrona interesów kredytodawców w przypadku

zerwania umowy;

6. Krajowe organy wdrażające i pośredniczące w przyznawaniu środków unijnych:

• realizacja celów POIiŚ,• spełnienie warunków formalnych zgodnie

z wytycznymi MRR i Jaspers,• pozytywny bilans ekonomicznych kosztów i korzyści

projektu,• trwałość projektu.

Proces inwestycyjnyBudowa zakładu termicznego przetwarzania odpadów to złożone przedsięwzięcie inwestycyjne wymagające szczegółowego rozważenia kwestii finansowych, technicznych i prawnych w długim horyzoncie czasowym. Należyte i rzetelne przeprowadzenie procesu inwestycyjnego wymaga sprawnego zarządzania począwszy od przygotowania niezbędnej dokumentacji i analiz, poprzez konsultacje rynkowe, przeprowadzenie postępowań przetargowych, negocjacje warunków komercyjnych i finansowych w celu podpisania stosownych umów, a skończywszy na przeprowadzeniu prac budowlanych i kontroli instalacji oddanej do

eksploatacji. W przypadku pozyskiwania dofinansowania ze środków UE projekt musi być zweryfikowany na szczeblu krajowym i Komisji Europejskiej.

Na etapie realizacji inwestycji prace obejmują m.in.:

• zawarcie umów z dostawcami i odbiorcami materiałów, energii i usług (dostawa odpadów komunalnych i przemysłowych, odbiór energii elektrycznej i ciepła, odbiór i transport żużli i popiołów, odbiór surowców wtórnych, usługi serwisowe itd.);

• uzyskanie lub przeniesienie niezbędnych decyzji administracyjnych i pozwoleń;

• przygotowanie projektu budowlanego i projektu wykonawczego;

• rozpoczęcie i prowadzenie robót budowlanych;

• odbiory cząstkowe / odbiór końcowy zrealizowanej inwestycji oraz przekazanie zakładu do eksploatacji.

Uzyskanie lub przeniesienie niezbędnych decyzji administracyjnych i pozwoleń obejmuje w szczególności:

• decyzje administracyjne związane z wpływem eksploatowanej instalacji na środowisko (uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia i stosownych pozwoleń np. pozwolenia zintegrowanego, pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi oraz pozwolenia na wytwarzanie odpadów);

• uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budowę;

• uzyskanie koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej w trybie Ustawy Prawo energetyczne;

• potencjalne uzyskanie koncesji na wytwarzanie ciepła i zatwierdzenie taryfy na ciepło przez URE w trybie Ustawy Prawo energetyczne (jednoznaczna ocena czy konieczne jest uzyskanie koncesji na wytwarzanie ciepła oraz przedstawienie taryfy do zatwierdzenia Prezesowi URE możliwa jest po weryfikacji parametrów technologicznych przedsięwzięcia).


Dostępność i jakość odpadówDotychczas projektom związanym z termicznym przekształcaniem odpadów komunalnych towarzyszyła niepewność w zakresie dostępności strumienia odpadów. Ta kwestia została ostatecznie wyjaśniona wraz z nowelizacją Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Według nowych przepisów gminy staną się właścicielami i dysponentami odpadów komunalnych, co umożliwi racjonalne planowanie i zarządzanie systemem gospodarki odpadami. Gminy lub związki gmin będą w stanie zagwarantować dopływ strumienia odpadów do ZTPOK w całym ekonomicznym okresie życia zakładu, w tym w okresie spłaty finansowania dłużnego oraz obowiązywania umowy z inwestorem prywatnym, jeśli będzie on zaangażowany w projekt.

Niezmiernie istotne jest właściwe dostosowanie mocy przerobowych odpadów komunalnych i przemysłowych (jeśli będą wykorzystywane) oraz parametrów technologicznych planowanej instalacji do lokalnych uwarunkowań tj. projektowanego docelowego systemu gospodarki odpadami i jakości odpadów w regionie obsługiwanym przez ZTPOK.

Zmieniające się preferencje producentów i konsumentów oraz planowane zmiany w gospodarce odpadami, związane z selektywną zbiórką i recyklingiem wpłyną na zmianę wartości kalorycznej odpadów komunalnych kierowanych do spalarni. W szczególności osobna zbiórka lekkich odpadów opakowaniowych obniży, natomiast osobna zbiórka bioodpadów zwiększy wartość kaloryczną odpadów. Powyższe czynniki wymuszają takie zaprojektowanie instalacji, aby pracowała ona optymalnie w określonym przedziale kaloryczności odpadów w całym ekonomicznym cyklu życia zakładu.

Wybór formuły realizacji oraz źródeł finansowania projektuWażną kwestią jest wybór formuły realizacji przedsięwzięcia. Gminy lub związki gmin mogą wybrać optymalny model od tradycyjnej realizacji w formie przetargu na budowę oraz samodzielną eksploatację instalacji do różnych form angażowania sektora prywatnego biorąc pod uwagę m.in. lokalne uwarunkowania projektu, dostępność finansowania oraz własne lub spółek komunalnych kompetencje do zarządzania złożonymi projektami inwestycyjnymi.

Rysunek 4.2. Wybór formuły realizacji inwestycji ZTPOK

Elementy projektu

Określenie kompetencji decyzyjnych

partnera publicznego

Co mi wolno?Ramy prawne? Realia polityczne?

Określeniepotrzeb i celów

projektu

Co chcę zrobić?

Szybkość? Efektywność? Określenie potrzeb? Innowacyjność?

Określenie zakresu odpowiedzialności

Pożądana struktura partnerstwa

Optymalne zaangażowanie partnera publicznegoi prywatnego w realizację projektu

Projektowanie

Jakie są możliwości partnerów?

Jaka forma finansowania?

Kto ponosi ryzyko?

Budowa Finansowanie Eksploatacja Utrzymanie Własność

Realizacja tradycyjna

Realizacja w formule PPP (DBFOM)

Realizacja w formie wspólnego przedsięwzięcia (joint venture)

Źródło: Partnering for value, Structuring effective public-private partnerships for infrastructure, A Deloitte Research Study.

68

W zależności od wybranego rozwiązania zmienia się odpowiedzialność i rola sektora publicznego i prywatnego.

Koszty budowy ZTPOK stanowią istotną pozycją w wydatkach nawet największych polskich miast. Spośród różnorodnych dostępnych form finansowania inwestycji znajdują się zarówno takie, które charakteryzują się tzw. bilansowym ujęciem inwestycji z punktu widzenia budżetu samorządu (bezpośredni kredyt inwestycyjny z międzynarodowych instytucji finansowych oraz banków komercyjnych i obligacje komunalne) oraz takie, które przy odpowiednim ustrukturyzowaniu transakcji mogą nie obciążać wskaźników wielkości i obsługi zadłużenia (obligacje przychodowe, leasing czy PPP).

Biorąc pod uwagę spowolnienie wzrostu dochodów, kumulację wydatków inwestycyjnych oraz konieczność utrzymania wymaganych wskaźników zadłużenia, miasta coraz częściej rozważają alternatywne metody finansowania i realizacji inwestycji takie jak: partnerstwo publiczno-prywatne czy przedsięwzięcie typu joint venture realizowane wspólnie z partnerem prywatnym. Istotne jest jednak, aby kryterium pozabilansowego ujęcia inwestycji nie było jedynym, które determinuje wybór określonego sposobu finansowania projektu.

Warto zwrócić uwagę, że z datą wejścia w życie Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach tj. 1 stycznia 2012 roku gminy, realizując zadania polegające na zapewnieniu budowy, utrzymania i eksploatacji regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych będą obowiązane w pierwszej kolejności do dokonania wyboru podmiotu, który będzie budował, utrzymywał lub eksploatował regionalną instalację do przetwarzania odpadów komunalnych w formie przetargu publicznego lub na zasadach określonych w Ustawie o partnerstwie publiczno-prywatnym lub Ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi. Dopiero, gdy takie postępowanie nie powiedzie się, gmina będzie mogła samodzielnie realizować zadanie polegające na budowie, utrzymaniu lub eksploatacji regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.

Przedsięwzięcia w formule partnerstwa publiczno-prywatnego różnią się od tradycyjnego trybu zamówień publicznych m.in. w następujących aspektach:

• długoterminowej, nawet 20-30 letniej współpracy opartej o umowę, między podmiotem publicznym i partnerem prywatnym;

• uwzględnieniu pełnych kosztów i korzyści przedsięwzięcia w całym okresie ekonomicznego życia zakładu;

• transferze do partnera prywatnego wybranych ryzyk związanych z realizacją zadań np. projektowaniem, budową, finansowaniem i dostępnością instalacji, decydujących o wygenerowaniu wartości dodanej przez projekt;

• możliwym wynagradzaniu partnera prywatnego za dostępność świadczonych usług o określonej jakości i korygowaniu płatności w przypadku nie osiągnięcia wymaganej dostępności lub specyficznych parametrów usługi;

• finansowaniu znaczących kosztów projektu przez zewnętrzne instytucje finansowe.


Rys

unek

4.3

. P

rzyk

ład

ow

a st

rukt

ura

pro

jekt

u w

mo

del

u D

BFO

M

Inst

ytuc

je

finan

sow

e

Mie

szka

ńcy

Prze

dsię

bior

stw

aw

ywoz

owe

Odb

iorc

y pr

oduk

tów

Kary

za n

iską

ja

kość

usł

ug

Umowa PPP (DBFO/M)

Przy

cho

dy ze

sp

rzed

aży:

-En

erg

ii ci

epln

ej-E

ner

gii

elek

trycz

nej

-Zie

lon

ych

i cze

rwon

ych

certy

fikat

ów-O

dzy

skan

ych

suro

wcó

w

wtó

rnyc

h

Um

ow

y kr

edyt

ow

e

Op

łata

na

bram

ie

Op

łaty

za

go

spod

arow

anie

o

dp

adam

i kom

unal

nym

i

Inw

esto

rzy

Kap

itał w

łasn

y i/l

ub d

ług

p

od

porz

ądko

wan

y

Gen

eral

ny

wyk

onaw

ca

Podw

ykon

awcy

Gm

ina

lub

zwią

zek

mię

dzyg

min

ny

Spół

ka c

elow

a

Koop

eran

ci

Kontrakt (EPC)

Um

ow

a w

spar

cia

Ope

rato

r (*

)Kontrakt (O&M)

Op

łaty

za

od

biór

i tra

nsp

ort o

dpad

ów

Źród

ło: O

prac

owan

ie w

łasn

e

(*) O

pera

tore

m m

oże

być

bezp

ośre

dnio

Spó

łka

PPP

Zast

osow

anie

form

uły

PPP

lub

konc

esji

do re

aliz

acji

ZTPO

K m

oże

dać

war

tość

dod

aną,

ale

jest

sko

mpl

ikow

ane

i wym

aga

od s

amor

ządó

w o

dpow

iedn

iego

prz

ygot

owan

ia.

Gm

iny

decy

dują

ce s

ię n

a re

aliz

ację

inw

esty

cji n

p. w

mod

elu

proj

ektu

j - b

uduj

- fi

nans

uj -

eks

ploa

tuj -

utr

zym

uj (D

BFO

M) p

owin

ny w

ziąć

m.in

. pod

uw

agę,

że

para

doks

alni

e o

ile b

udow

a za

kład

u w

tak

im m

odel

u pr

zebi

ega

spra

wni

e, o

tyl

e pr

zygo

tow

anie

sto

sow

nych

ana

liz, d

okum

enta

cji p

rzet

argo

wej

, prz

epro

wad

zeni

e ne

gocj

acji

i dop

row

adze

nie

do z

amkn

ięci

a ko

mer

cyjn

ego

oraz

fina

nsow

ego

tran

sakc

ji je

st p

roce

sem

zło

żony

m i

dług

otrw

ałym

. Prz

ykła

dow

ą st

rukt

urę

proj

ektu

i po

wią

zani

a um

owne

m

iędz

y za

anga

żow

anym

i str

onam

i w m

odel

u D

BFO

M il

ustr

uje

poni

ższy

rys

unek

.

70

Analizy ex-ante, Konsultacje

rynkowe

Ogłoszenie postępowania

Negocjacje

Wybór partnera prywatnego

Wniosek o dofinansowanie

Ocena wniosku na

poziomie krajowym

oraz Jaspers

Umowao dofinansowanie

Przekazanie wniosku do KE

Ocena wniosku przez KE

Decyzja KE

Zamknieciefinansowe

Aktualizacja wniosku

Postępowanie na

wybór partnera

prywatnego

Wnioskowanie o środki UE

Rysunek 4.4. Przykładowa ścieżka postepowania dla projektu hybrydowego

Źródło: MRR

Łączenie formuły partnerstwa ze środkami unijnymiSzczególnie złożona i długotrwała jest realizacja tzw. projektów hybrydowych łączących formułę partnerstwa z wykorzystaniem funduszy europejskich. Przy zapewnieniu konkurencyjności postępowania na wybór podmiotu prywatnego połączenie obu formuł umożliwia pełne wykorzystanie ich zalet. Środki unijne sprawiają, że nierentowne przedsięwzięcia publiczne stają się atrakcyjne dla partnerów prywatnych, a usługi publiczne są dostępne cenowo dla mieszkańców. Równocześnie podmiot publiczny korzysta z efektywności i doświadczenia sektora prywatnego.

Realizacja przedsięwzięcia w modelu hybrydowym wymaga w praktyce stosowania dwutorowej ścieżki postępowania odpowiednio na wybór partnera prywatnego oraz dotyczącej wnioskowania o fundusze unijne np. zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku obok, który zakłada aplikowanie o środki unijne przez podmiot publiczny przed zamknięciem komercyjnym projektu. Możliwe jest również aplikowanie o środki UE po zamknięciu komercyjnym projektu, co pozwala na unikniecie ryzyka przyznania nadmiernego dofinansowania, jednak komplikuje to składanie ofert na wybór partnera prywatnego oraz wydłuża cały proces inwestycyjny (projekt nie będzie realizowany do czasu zakończenia oceny aplikacji i potwierdzenia wysokości dotacji).


Łączenie formuły partnerstwa z wykorzystaniem funduszy europejskich w realizacji ZTPOK wymusza z jednej strony przeprowadzenie szczegółowej analizy ryzyk przedsięwzięcia, tzw. komparatora sektora publicznego (ang. Public Sector Comparator) i wykazanie wartości dodanej (ang. Value for Money), a z drugiej strony spełnienie określonych wymogów i wytycznych MRR oraz Jaspers dotyczących POIiŚ i projektów generujących dochód, w tym wykazanie występowania tzw. luki finansowej. Kalkulacja luki finansowej, czyli różnicy między wydatkami inwestycyjnymi, a zdyskontowanymi dochodami netto, która determinuje poziom możliwej dotacji unijnej, istotnie komplikuje proces przygotowania projektu. Dla projektu hybrydowego kalkulacja ta przypomina równanie z wieloma niewiadomymi, którego rozwiązanie możliwe jest przy zastosowaniu metody kolejnych przybliżeń (iteracji). Należy przy tym zwrócić uwagę, że fundusze europejskie pokrywają jedynie część luki finansowej (maksymalnie do 85%), a pozostałą część musi pokryć podmiot publiczny, gdyż partner prywatny nie pokryje nakładów, których nie będzie w stanie odzyskać z tytułu realizowanych przychodów. Regulacje unijne nakazują ponadto konieczność monitorowania poziomu dochodu wygenerowanego w ramach projektu, co może oznaczać konieczność ponownej kalkulacji luki finansowej i w niektórych przypadkach zwrotu dofinansowania.

Odrębną kwestią jest ściśle określony czas na realizację projektu dofinansowanego ze środków UE. W obecnej perspektywie finansowej 2007-2013 końcowym okresem kwalifikowalności wydatków tj. rozliczenia wszystkich wydatków inwestycyjnych jest 15 grudnia 2015 roku. Do tego czasu podmiot publiczny musi zakończyć wybór partnera prywatnego, który z kolei musi zapewnić zamknięcie finansowe transakcji, zaprojektować, wybudować i oddać do użytkowania zakład. Z tego względu oraz z powodu złożoności procesu inwestycyjnego przygotowania i budowy spalarni odpadów, już obecnie wiadomo, iż część ZTPOK w Polsce ubiegać będzie się o środki unijne dopiero w perspektywie finansowej 2014-2020.

Projekt PPP łączony z funduszami UE

Nieznane przychody

Nieznana wielkość dotacji

Nieznana wysokość

finansowania prywatnego

Nieznana wielkość

kredytu/kosztów finansowych

Nieznane ceny usług (opłata na

bramie)

Nieznana luka finansowa

Źródło: Osiągnąć więcej wydając mniej – projekty hybrydowe w praktyce, Łukasz Piekarski, Michał Czarnecki, Departament Przygotowania Projektów Indywidualnych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Forum PPP Nr 1(14)/2011

Rysunek 4.5. „Błędne koło” kalkulacji wielkości dotacji dla projektu hybrydowego

72

Zagadnienia podatkowePoniżej poruszamy wybrane zagadnienia dotyczące opodatkowania działalności polegającej na termicznym przekształcaniu odpadów, które powinny być wzięte pod uwagę na etapie przygotowania inwestycji:

• standardowa stawka podatku CIT - 19%, brak specjalnych zwolnień i obniżek tej stawki dla podmiotów zajmujących się termicznym przekształcaniu odpadów;

• straty podatkowe rozliczane w kolejnych latach zgodnie z zasadą, że strata jest rozliczona maksymalnie w piątym roku po roku podatkowym, w którym wystąpiła oraz, że w danym roku rozlicza się 50% kwoty sumy strat z lat ubiegłych;

• co do zasady – wyłączenie przychodów z tytułu dotacji z przychodu podatkowego z równoczesnym wyłączeniem kosztów sfinansowanych dotacjami (w tym amortyzacja nowych aktywów w części sfinansowanej dotacjami) z podatkowych kosztów uzyskania przychodu;

• realizacja inwestycji w formule partnerstwa publiczno prawnego lub koncesji – szczegółowe uregulowania podatkowe sprzyjające tej formie działalności;

• uwzględnienie rozliczeń w zakresie podatku VAT dla podmiotu publicznego i partnera prywatnego, w tym możliwość zastosowania obniżonej stawki VAT (obecnie 8%) do wybranych usług związanych z usuwaniem i przetwarzaniem odpadów.

W toku realizacji oraz eksploatacji ZTPOK niezbędne jest uwzględnienie rozliczeń w zakresie podatku VAT. Z punktu widzenia jednostek samorządu terytorialnego (JST) istotne znaczenie może mieć wielkość obciążeń związanych z podatkiem VAT (co do zasady, VAT wykazany na fakturach zakupowych jest kosztem JST). W zależności od rodzaju inwestycji oraz sposobu jej przeprowadzenie istnieją jednak rozwiązania pozwalające na ograniczenie tego rodzaju obciążeń. W przypadku aplikowania o fundusze europejskie ważne jest również czy podatek VAT może lub powinien być potraktowany jako koszt kwalifikowalny projektu.

Dla potencjalnego partnera prywatnego podstawowe znaczenie ma sprawne rozliczanie podatku VAT na etapie realizacji inwestycji. Projekty inwestycyjne generują duże ilości podatku naliczonego, który ponoszony jest na zakupach towarów i usług. Szybkie i terminowe odzyskiwanie tego podatku z urzędu skarbowego w formie zwrotów podatku ma wpływ na przepływy pieniężne spółki realizującej projekt.

Akceptacja społecznaAkceptacja społeczności lokalnej, w sąsiedztwie której ma powstać spalarnia to często krytyczny czynnik decydujący o tym czy dany zakład w ogóle powstanie w danej lokalizacji. Przeprowadzenie konsultacji społecznych jest koniecznym elementem procesu inwestycyjnego, w szczególności niezbędnym dla uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia. Ponieważ w Polsce funkcjonuje tylko jedna spalarnia ZUSOK zlokalizowana na warszawskim Targówku, polskim samorządom trudno ocenić akceptację społeczną dla ZTPOK. W powszechnym odbiorze spalarnie postrzegane są przez pryzmat składowisk odpadów lub dużych elektrociepłowni, co może wywoływać negatywne skojarzenia i występowanie tzw. syndromu NIMBY tj. „tylko nie u mnie (nie w okolicy mojego domu)” (ang. „not in my back yard”).

Odmienna sytuacja jest w Europie Zachodniej, gdzie zakłady są starannie wkomponowane w architekturę miast. Nowoczesne spalarnie spełniają wyśrubowane normy techniczne i środowiskowe, a obsługa logistyczna tych zakładów jest zorganizowana w sposób, który nie jest uciążliwy dla otoczenia.

Dlatego już na wczesnym etapie realizacji projektu spalarni odpadów władze lokalne, które mają najlepsze zrozumienie potrzeb gminy i regionu powinny prowadzić dialog z mieszkańcami rozpoczynający proces akceptacji społecznej. Polskie społeczeństwo działa racjonalnie i posiada coraz większą świadomość kwestii związanych z racjonalną gospodarką odpadami, o czym świadczą przedstawione w rozdziale 5 niniejszego raportu wyniki badania opinii mieszkańców 7 największych miast Polski. W ramach prowadzonych działań samorządy powinny najpierw przedstawiać argumenty związane z korzyściami lokalnymi, a wszelkie argumenty związane z aspektami prawnymi i technicznymi mogą być przedstawiane w kolejnym etapie (np. ograniczanie zużycia i transportu na duże odległości paliw kopalnych


oraz emisji związków mających wpływ na środowisko naturalne występujących w przypadku produkcji energii elektrycznej i ciepła z węgla). Mieszkańcy potrzebują zazwyczaj czasu na przemyślenie pewnych argumentów. Wiedza może być przekazywana w różnorodny sposób: konferencje prasowe, radio, telewizję, ale również przez raporty i publikacje doświadczeń z bardziej rozwiniętych rynków. Wskazane jest również prezentowanie opinii publicznej wyników monitoringu działalności już eksploatowanego zakładu.

Odpady komunalne to potencjał energetyczny i cenne źródło zielonej energii do wykorzystania w Polsce

Polska nie może dalej zwlekać ze zwiększeniem mocy przerobowych odpadów, w szczególności budową ZTPOK, które stanowią niezbędny element nowoczesnego systemu gospodarki odpadami w dużych ośrodkach miejskich. Odpady komunalne są cennym lokalnym paliwem, które może służyć przyjaznej środowisku i sprawnej energetycznie produkcji w skojarzeniu energii elektrycznej i ciepła. Nowelizacja Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach eliminująca niepewność w zakresie dostępności strumienia odpadów oraz występowanie mechanizmów wsparcia w postaci dotacji unijnych w ramach POIiŚ, zielonych i czerwonych certyfikatów dla wyprodukowanej energii elektrycznej i cieplnej oraz opłaty za umieszczanie odpadów na składowisku sprzyjają realizacji tego typu inwestycji.

Budowa ZTPOK jest złożonym przedsięwzięciem inwestycyjnym wymagającym sprawnego zarządzania i szczegółowego rozważenia kwestii finansowych, technicznych i prawnych w długim horyzoncie czasowym. Gminy lub związki gmin powinny rozważyć zakres i warunki współpracy z sektorem prywatnym, który dysponując odpowiednim doświadczeniem i know-how może przyczynić się do efektywnej realizacji projektów spalarni, a współpraca samorządów i firm prywatnych może przynieść wymierne korzyści obu stronom transakcji.

Spośród obecnie planowanych w Polsce 11 ZTPOK o łącznych mocach przerobowych około 2,4 mln ton rocznie, 4 przewidziane są do realizacji w formule PPP, a pozostałe 7 w formie tradycyjnego przetargu na zaprojektowanie i budowę instalacji. Łączne nakłady inwestycyjne na projekty, których głównym elementem są ZTPOK zostały oszacowane na poziomie około 8,1 mld zł, przy czym finansowanie większości z nich jest planowane przy znacznym zaangażowaniu dotacji unijnych w ramach POIiŚ. Niezbędne moce przerobowe do termicznego przetwarzania odpadów oraz potrzeby inwestycyjne w tym zakresie są jednak jeszcze większe.

74

5. Odpady – problem społeczny

Rozwijanie koncepcji nowoczesnego gospodarowania odpadami wymaga prowadzenia szeregu działań podejmowanych synchronicznie w kilku obszarach. Najważniejsze obszary gospodarki odpadami to:

• organizacja, czyli działania zarządczo-regulacyjne władz centralnych i samorządów;

• infrastruktura, czyli budowa nowoczesnych zakładów do zagospodarowania odpadów tj. zakładów do termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem energii, zakłady do mechaniczno-biologicznego przekształcania odpadów (MBT), kompostownie, nowoczesne wysypiska spełniające normy środowiskowe UE, a także sprzęt i logistyka odpadów;

• zagospodarowanie odpadów, czyli stosowanie różnorodnych procesów przygotowania do ponownego użycia, recyklingu odpadowego, recyklingu organicznego, odzysku z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania;

• ludzie, czyli obszar obejmujący działania mieszkańców związane z produkcją i ograniczaniem wytwarzania odpadów, pozbywaniem się odpadów z gospodarstw domowych i ich segregacją.

Nowy, zrównoważony system gospodarowania odpadami w miastach, to również duża zmiana świadomości i postaw społeczeństwa, które przełożą się na rzeczywiste działania mieszkańców. Skuteczna gospodarka odpadami możliwa jest między innymi

poprzez ukształtowanie w gospodarstwach domowych nowej kultury zajmowania się odpadami. Jej elementy, to:

• refleksja nad ilością śmieci wytwarzanych w gospodarstwach domowych i podjęcie przez nie działań w kierunku ograniczania produkcji śmieci;

• powszechne uznanie i stosowanie segregacji śmieci u źródła, czyli w domach;

• społecznie przyjęty zwyczaj pozbywania się śmieci zgodnie z zasadami ich składowania, czyli w odpowiednich miejscach (dotyczy to w szczególności pozbywania się śmieci wielkogabarytowych, baterii, leków i medykamentów, sprzętu elektronicznego, śmieci przeznaczonych do recyklingu, odzieży, makulatury, szkła, metali plastiku).

Prezentowane w dalszej części raportu badanie opinii mieszkańców największych aglomeracji w Polsce: Warszawy, Krakowa, Łodzi, Wrocławia, Poznania, Gdańska i Katowic stanowi uzupełnienie analiz opisujących obecny stan i perspektywy rozwoju gospodarki odpadami. Badanie pozwala poznać opinie i postawy mieszkańców wspomnianych miast wobec różnych aspektów procesu gospodarowania odpadami.

Tabela poniżej prezentuje podstawowe dane dotyczące 7 największych miast Polski, których mieszkańcy wzięli udział w badaniu.

MiastoPopulacja Masa odebranych odpadów komunalnych

mln osób % tys. Mg % kg / osobę

Warszawa 1 714 4,5% 733 7,3% 428

Kraków 755 2,0% 302 3,0% 400

Łódź 742 1,9% 230 2,3% 310

Wrocław 632 1,7% 260 2,6% 411

Poznań 554 1,5% 250 2,5% 451

Gdańsk 457 1,2% 184 1,8% 403

Katowice 309 0,8% 134 1,3% 434

Razem 7 miast 5 163 13,5% 2 093 20,8% 405

Razem Polska 38 167 100,0% 10 054 100,0% 264

Tabela 5.1. Populacja i masa odebranych odpadów komunalnych w 7 największych miastach Polski w 2009 roku

Źródło: GUS, Urzędy miejskie

5.1. Wprowadzenie do badania i podsumowanie wniosków

78

Zbadana została świadomość, potrzeby oraz gotowość włączenia się mieszkańców dużych miast w nowoczesny proces gospodarowania odpadami. Zadane pytania dotyczyły również doświadczeń i obserwacji oraz zadowolenia mieszkańców z obecnej organizacji odbioru i utylizacji odpadów w miastach. Mieszkańców proszono także o ocenę działań władz samorządowych w ich miastach oraz władz centralnych w zakresie gospodarowania odpadami. Badane było również poparcie dla zmian prawnych w kierunku poprawy jakości gospodarowania odpadami i wyeliminowanie szarej strefy pozbywania się śmieci.

Wyniki badania pozwolą na zweryfikowanie tezy, że źródłem fatalnego stanu gospodarki odpadami w polskich miastach są nie tylko słabe rozwiązania prawne oraz infrastruktura. Pewną barierą dla zrównoważonej gospodarki odpadami może być także niska świadomość i zaangażowanie ludzi. Realizacja badania w kilku miastach równocześnie pozwala porównać wyniki w poszczególnych miastach w Polsce.

Wnioski pozwolą na odniesienie postaw mieszkańców polskich miast do opinii i postaw osób zamieszkujących miasta, które można uznać za liderów gospodarowania odpadami – do najlepszych praktyk w tym zakresie. Punktem odniesienia jest Sztokholm – ekologiczna stolica Europy w 2010 roku. Mamy nadzieję, że wyniki sondażu opinii mieszkańców największych miast, będą stanowić istotny element w dyskusji na temat ludzkiego aspektu gospodarowania odpadami, w kontekście wyzwania, jakim jest edukowanie i mobilizowanie mieszkańców do bardziej aktywnego udziału w organizacji nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi.

Mieszkańcy największych polskich miast podchodzą pragmatycznie do zagadnienia odpadów i gospodarowania nimi

Problem zagospodarowania odpadów jest nagłośniony ostatnio w mediach. Niektóre z nich – biją wręcz na alarm wskazując na liczne niedomagania obecnie funkcjonującego systemu. Jednak mieszkańcy największych aglomeracji podchodzą do zagadnienia odpadów i gospodarowania nimi bez większych emocji. Wyniki badania mieszkańców 7 największych miast w Polsce, tj. Warszawy, Krakowa, Poznania, Wrocławia, Łodzi, Gdańska i Katowic wskazują z jednej strony na stosunkowo dobrą organizację odbioru i wywozu odpadów, z drugiej strony na dość dużą otwartość na współpracę przy zagospodarowaniu odpadów. Generalnie w 7 największych miastach Polski mieszkańcy znacznie lepiej oceniają organizację odbioru śmieci (77% ocen pozytywnych) niż organizację ich utylizacji (tylko 32% ocen pozytywnych).

Mieszkańcy dużych miast w zdecydowanej większości dobrze oceniają nowoczesne sposoby zagospodarowania odpadów, jak nowoczesne spalarnie, recykling, kompostowanie, czy biodegradację. Nie darzą jedynie zaufaniem składowisk śmieci (tylko 15% ocen pozytywnych). Z wyrażonych przez badanych opinii wynika, że nieco w ponad 1/3 rodzin stosuje się różnego typu działania zapewniające lepsze gospodarowanie odpadami. Przy tym najczęstsza jest segregacja śmieci (41%), a najrzadsza segregacja i wyrzucanie medykamentów do przeznaczonych do tego pojemników (29%). Problemem zauważanym przez mieszkańców dużych miast jest wyrzucanie śmieci niezgodnie z zasadami – do cudzego pojemnika lub w miejsce do tego nie przeznaczone. Z takim zjawiskiem zetknęło się w ciągu ostatniego roku 75% badanych. Do segregacji śmieci znacznie mocniej zdaniem badanych motywują rozwiązania infrastrukturalne (dostępność pojemników) oraz korzyści finansowe, niż akcje edukacyjne, choć i te zdaniem 53% badanych motywują do pozytywnych zachowań. Widoczne jest znaczne zróżnicowanie ocen w zależności od miasta. Generalnie najbardziej pozytywnie gospodarowanie odpadami w mieście ocenią mieszkańcy Poznania.


5.2. Opinie na temat wywozu i utylizacji śmieci w miejscu zamieszkania

Mieszkańcy siedmiu największych miast w Polsce, tj. Warszawy, Krakowa, Poznania, Wrocławia, Katowic, Gdańska i Łodzi w zdecydowanej większości (77%) pozytywnie oceniają organizację odbioru i wywozu śmieci w ich mieście ( „raczej dobrze” – 62%, a „bardzo dobrze” dodatkowo 15%). Oceny krytyczne wyraziło 19% badanych. Relatywnie najbardziej krytyczni są mieszkańcy Łodzi – 25% ocen negatywnych; a najmniej – mieszkańcy Poznania – tylko 11% ocen negatywnych.

Biorąc pod uwagę cechy demograficzne, relatywnie najbardziej krytyczni są ludzie w wieku 30-39 lat; najmniej – najmłodsi (w wieku 18-30): 28% w porównaniu do 12% ocen negatywnych. Na częstość ocen krytycznych w stosunku do jakości usług związanych z wywozem śmieci ma wpływ wykształcenie oraz płeć badanych – najmniej krytyczni są ludzie z wykształceniem podstawowym (13% ocen negatywnych). Kobiety są częściej krytyczne niż mężczyźni: 24% w porównaniu do 13% ocen negatywnych.

Dużo gorsza niż opinie na temat organizacji wywozu śmieci jest ocena mieszkańców odnośnie „organizacji segregacji i utylizacji” śmieci w ich mieście. Proces utylizacji negatywnie ocenia nieco ponad połowa badanych (55% ocen negatywnych w porównaniu do 32% ocen pozytywnych). Pod tym względem, relatywnie najbardziej krytyczni są mieszkańcy Wrocławia (62% ocen negatywnych) i Katowic (60%); a najmniej – mieszkańcy Poznania – tylko 36% ocen negatywnych. Biorąc pod uwagę cechy demograficzne, relatywnie najbardziej krytyczni są ludzie w wieku 30-39 lat; najmniej – najstarsi mieszkańcy w wieku powyżej 65 lat: 65% w porównaniu do 44% ocen negatywnych. Badani z wykształceniem podstawowym są najmniej krytyczni w ocenach utylizacji odpadów – 47% wyraża oceny negatywne.

Jak ocenia Pan/ Pani organizację odbioru i wywozu śmieci w Pana/ Pani mieście?

82%

72%

74%

85%

72%

81%

81%

77%ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83)

Jak ocenia Pan/ Pani organizację segregacji i utylizacji śmieci w Pana/ Pani mieście?

ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 30%

28%

28%

52%

29%

29%

35%

32%

Mieszkańcy 7 największych miast w Polsce dobrze oceniają odbiór i wywóz śmieci, gorzej ich segregację i zagospodarowanie.

80

5.3. Opinie na temat dostępności pojemników oraz kosztów odbioru i wywozu śmieci

Większość mieszkańców badanych miast ma blisko do pojemników do segregacji. Kto nie ma domu rzadko wie, ile kosztuje usługa odbioru i wywozu śmieci.

Czy w bliskiej odległości od miejsca Pana/Pani zamieszkania dostępne są pojemniki do segregacji śmieci?

66%

54%

61%

70%

66%

66%

56%

62%ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83)

Ile w Pana/ Pani gospodarstwie domowym kosztuje miesięcznie wywóz śmieci?

39,2

32,8

40,0

38,2

47,0

41,4

39,8

39,7

Średnia (w PLN)

ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83)

W dużych miastach dostępność pojemników do segregacji śmieci zauważa większość mieszkańców. 62% ogółu mieszkańców badanych miast twierdzi, że pojemniki do segregacji śmieci są dostępne w bliskiej odległości od ich mieszkania (2-3 minuty drogi pieszo). Jednak ponad 1/3 mieszkańców nie ma w najbliższym sąsiedztwie pojemników do segregacji. Wśród badanych 37% twierdzi, że nie ma takiej dostępności.

W przypadku mieszkańców mających łatwy dostęp do pojemników do segregacji – w 78% są to więcej niż dwa rodzaje pojemników. W 15% – są to tylko dwa pojemniki (na zmieszanie odpady komunalne i na odpady „po segregacji’).

Świadomość kosztów wywozu śmieci nie jest powszechna wśród badanych mieszkańców miast. Ponad połowa badanych (53%) nie jest w stanie powiedzieć, jaki jest miesięczny koszt wywozu śmieci z ich gospodarstwa domowego. Wiedza, o tym ile kosztuje wywóz śmieci z mieszkania jest wyraźnie częstsza wśród osób w wieku średnim 40-50 lat niż wśród badanych w innych przedziałach wiekowych. Te osoby, które znają koszty wywozu śmieci średnio mówią o niemal 40 zł miesięcznie. Średnio najwyższe koszty wywozu śmieci są w Łodzi (47 zł); najniższe we Wrocławiu (33 zł). Przy tym ponad połowa (56%) badanych uważa, że ponoszone opłaty są na odpowiednim poziomie, a 27% ocenia je, jako zbyt wysokie.

44% badanych zgodziłoby się na opłatę zryczałtowaną (zależnie od wysokości kwoty), a 26% mieszkańców dużych miast nie chciałoby takiego rozwiązania (30% nie ma zdania w tej kwestii).


Włączenie mieszkańców miast w proces kształtowania nowoczesnego gospodarowania odpadami, to wielkie wyzwanie dla władz miasta. Największe polskie aglomeracje i ich mieszkańcy bez wątpienia są liderami tego procesu, ale i tutaj wiele jest do zrobienia. Zwyczaje związane z produkcją i segregacją odpadów w gospodarstwach domowych wymagają zmiany. W badaniu zadano pytanie o obserwacje na temat zwyczajów otoczenia mieszkańców dużych miast w istotnych kwestiach związanych z segregacją odpadów i ograniczaniem produkcji śmieci. Nieco ponad 1/3 mieszkańców widzi w swoim otoczeniu zachowania wspierające skuteczne rozwiązywanie problemu śmieci w domach. W największych miastach najpopularniejsze z zachowań optymalizujących gospodarkę odpadami są: segregacja odpadów w domu (41%) i wykorzystywanie

5.4. Zwyczaje mieszkańców związane z gospodarowaniem odpadami

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%

Świadome ograniczanie produkcji odpadów

39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%

Wyrzucanie odpadów budowlanych do specjalnych kontenerów

Oddawanie zużytego Sprzętu RTV i AGD do specjalistycznych punktów odbioru i recyklingu

Segregacja odpadów w domu

Wyrzucanie śmieci do pojemników do segregacji

ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%

Wyrzucanie baterii do odpowiednich pojemników

Wyrzucanie leków do odpowiedniego miejsca

38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

Mieszkańcy dużych miast swoimi zachowaniami wspierają racjonalną gospodarkę odpadami, choć te działania mogłyby być bardziej powszechne. Wyraźnie zauważalny jest problem, jakim jest pozbywanie się śmieci w sposób niedozwolony.

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

53%

36%

28%

46%

28%

30%

58%

35%


39%

35%

30%

56%

36%

32%

37%

36%





ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 48%

30%

41%

69%

42%

30%

31%

41%

43%

34%

35%

75%

47%

24%

32%

40%

46%

42%

29%

41%

30%

33%

23%

33%

47%

33%

33%

47%

36%

25%

43%

35%



38%

26%

30%

32%

22%

29%

30%

29%

82

pojemników na odpady segregowane (40%), a w dalszej kolejności – świadome ograniczanie produkcji odpadów (36%). Wśród miast zdecydowanie pozytywnie wyróżnia się Poznań, zwyczaj segregacji odpadów jest tu najbardziej powszechny – zdaniem ankietowanych 69% mieszkańców w ich otoczeniu segreguje się odpady w domach.

Mieszkańcy dużych miast wyraźnie zauważają problem, jakim jest pozbywanie się śmieci w sposób niedozwolony. 35% ogółu mieszkańców badanych miast twierdzi, że „regularnie” spotyka się ze zjawiskiem pozbywania się śmieci w niedozwolony sposób, a kolejne 40% – zauważyło takie zjawisko kilkakrotnie. Tylko 23% badanych nigdy nie było świadkiem takiego zjawiska. Najczęściej z pozbywaniem się śmieci w niedozwolony sposób mają do czynienia mieszkańcy Warszawy (regularnie z takim zjawiskiem spotyka się aż 45% warszawiaków); najrzadziej zauważają ten problem mieszkańcy Gdańska (22%).

Czy w ciągu ostatniego roku spotkał(a) się Pan/ Pani ze zjawiskiem pozbywania się śmieci w niedozwolony sposób (do cudzego pojemnika, do lasu, na nielegalne wysypisko)

ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 39%

31%

45%

26%

36%

26%

22%

35%

32%

43%

37%

35%

47%

47%

36%

40%

25%

22%

17%

34%

15%

25%

39%

23%

4%

5%

5%

1%

2%

3%

2%

1%

Czy w ciągu ostatniego roku spotkał(a) się Pan/Pani z sytuacją spalania odpadów w gospodarstwach domowych?

rekularnie

kilka razy

nie zauważyłem

trudno powiedzieć

14%

11%

7%

13%

6%

15%

7%

10%

17%

31%

33%

28%

17%

28%

15%

27%

66%

57%

59%

56%

68%

53%

76%

61%

4%

1%

1%

3%

8%

4%

2%

3%ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 39%

31%

45%

26%

36%

26%

22%

35%

32%

43%

37%

35%

47%

47%

36%

40%

25%

22%

17%

34%

15%

25%

39%

23%

4%

5%

%

5%

1%

2%

3%

2%


Dlaczego nie zgadza się Pan/ Pani na budowę spalarni w Pana/ Pani dzielnicy?

Brak aprobaty dla spalarni w centrum miasta, blisko ludzi

Wydzielanie brzydkich zapachów

Zanieczyszczenie powietrza

Dewastacja krajobrazu, środowiska naturalnego

Zagrożenie dla zdrowia 4%

9%

26%

31%

40% 40%

31%

26%

9%

4%

Czy zgodził(a)by się Pan/ Pani aby w Pana/ Pani dzielnicy powstała nowoczesna spalarnia odpadów?

ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 80%

59%

73%

75%

76%

82%

68%

73%

13%

36%

23%

22%

17%

13%

29%

22%

7%

5%

3%

3%

8%

4%

3%

4%

tak

nie

trudno powiedzieć

73% mieszkańców zadeklarowało, że zgodziliby się, aby w ich dzielnicy powstała nowoczesna spalarnia odpadów zakładając, że zakład spełniałby wymagane normy ochrony środowiska i bezpieczeństwa, m.in. posiadałaby bardzo nowoczesne filtry oczyszczające powietrze, a wynikiem jej działania byłaby produkcja energii elektrycznej oraz ciepła dla mieszkańców. Przeciwnych budowie spalarni byłoby 22%. Relatywnie najczęściej zgodę deklarowali mieszkańcy Krakowa (82%) i Katowic (80%), najrzadziej zgodę deklarowali mieszkańcy Wrocławia (59%). Te osoby, które nie chciałyby udzielić zgody na budowę nowoczesnej spalarni w ich dzielnicy, to często mieszkańcy centrum miast, którzy uważają, że nie jest to odpowiednie miejsce na spalarnię (40% nie udzielających zgody). Pozostali – z tych, co się nie zgadzają – najczęściej motywowali to obawą przed brzydkimi zapachami (31%) i zanieczyszczeniem powietrza (26%).

Relatywnie najwięcej przeciwników mają spalarnie wśród osób najstarszych (w grupie osób powyżej 65 lat jest 26% przeciwników takiego rozwiązania); jednak generalnie wiek, podobnie jak płeć słabo różnicuje postawy wobec spalarni. Posiadanie wykształcenia średniego i powyżej, wiąże się z nieco mniejszym poparciem dla spalarni).

5.5. Zgoda lub jej brak na budowę spalarni w miejscu zamieszkania

Prawie ¾ mieszkańców zadeklarowało, że zgodziliby się, aby w ich dzielnicy powstała nowoczesna spalarnia odpadów, natomiast jedynie 15% mieszkańców akceptuje deponowanie śmieci na składowiskach.

17%

23%

12%

21%

12%

13%

16%

15%

53%

62%

60%

63%

55%

66%

59%

60%

Nowoczesne spalarnie Kompostowanie

ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 73%

53%

67%

70%

60%

62%

62%

64%

77%

67%

65%

71%

75%

80%

76%

71%

66%

67%

72%

69%

73%

56%

56%

67%

Biodegradacja Składowanie na wysypiskachRecykling

17%

23%

12%

21%

12%

13%

16%

15%

53%

62%

60%

63%

55%

66%

59%

60%


ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 73%

53%

67%

70%

60%

62%

62%

64%

77%

67%

65%

71%

75%

80%

76%

71%

66%

67%

72%

69%

73%

56%

56%

67%


84

Ocena różnych sposobów unieszkodliwiania i zagospodarowania śmieciMieszkańców zapytano o aprobatę dla różnych sposobów unieszkodliwiania i zagospodarowywania śmieci. Największą aprobatę uzyskały „nowoczesne spalarnie” – aż 71% odnosi się do nich pozytywnie. Kompostowanie i biodegradację aprobuje odpowiednio 67% i 60% mieszkańców. Recykling pozytywnie ocenia 64% mieszkańców. Najmniejszą akceptację wzbudza deponowanie śmieci na składowiskach. Ten sposób zagospodarowania śmieci aprobuje jedynie 15% mieszkańców dużych miast.

17%

23%

12%

21%

12%

13%

16%

15%

53%

62%

60%

63%

55%

66%

59%

60%


ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 73%

53%

67%

70%

60%

62%

62%

64%

77%

67%

65%

71%

75%

80%

76%

71%

66%

67%

72%

69%

73%

56%

56%

67%


Ocena sposobów unieszkodliwiania śmieci

17%

23%

12%

21%

12%

13%

16%

15%

53%

62%

60%

63%

55%

66%

59%

60%


ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 73%

53%

67%

70%

60%

62%

62%

64%

77%

67%

65%

71%

75%

80%

76%

71%

66%

67%

72%

69%

73%

56%

56%

67%


17%

23%

12%

21%

12%

13%

16%

15%

53%

62%

60%

63%

55%

66%

59%

60%


ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 73%

53%

67%

70%

60%

62%

62%

64%

77%

67%

65%

71%

75%

80%

76%

71%

66%

67%

72%

69%

73%

56%

56%

67%


17%

23%

12%

21%

12%

13%

16%

15%

53%

62%

60%

63%

55%

66%

59%

60%


ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 73%

53%

67%

70%

60%

62%

62%

64%

77%

67%

65%

71%

75%

80%

76%

71%

66%

67%

72%

69%

73%

56%

56%

67%



79%

68%

74%

76%

76%

72%

75%

74%

51%

54%

54%

46%

60%

49%

56%

53%

Dostępność pojemników do segregacji

Brak opłaty za odbiór śmieci segregowanych

ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 66%

69%

57%

68%

65%

61%

69%

63%

71%

70%

66%

76%

60%

58%

68%

66%

66%

79%

78%

79%

78%

70%

69%

76%

Możliwość sprzedania surowców odzyskanych w wyniku segregacji

Akcje edukacyjneNiższa opłata za segregowanie śmieci

Zachęty do segregacji śmieci

79%

68%

74%

76%

76%

72%

75%

74%

51%

54%

54%

46%

60%

49%

56%

53%



ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 66%

69%

57%

68%

65%

61%

69%

63%

71%

70%

66%

76%

60%

58%

68%

66%

66%

79%

78%

79%

78%

70%

69%

76%



79%

68%

74%

76%

76%

72%

75%

74%

51%

54%

54%

46%

60%

49%

56%

53%



ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 66%

69%

57%

68%

65%

61%

69%

63%

71%

70%

66%

76%

60%

58%

68%

66%

66%

79%

78%

79%

78%

70%

69%

76%



79%

68%

74%

76%

76%

72%

75%

74%

51%

54%

54%

46%

60%

49%

56%

53%



ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 66%

69%

57%

68%

65%

61%

69%

63%

71%

70%

66%

76%

60%

58%

68%

66%

66%

79%

78%

79%

78%

70%

69%

76%



79%

68%

74%

76%

76%

72%

75%

74%

51%

54%

54%

46%

60%

49%

56%

53%



ogółem (n=1400)

Gdańsk (n=122)

Kraków (n=203)

Łódź (n=204)

Poznań (n=150)

Warszawa (n=465)

Wrocław (n=171)

Katowice (n=83) 66%

69%

57%

68%

65%

61%

69%

63%

71%

70%

66%

76%

60%

58%

68%

66%

66%

79%

78%

79%

78%

70%

69%

76%



Opinie na temat tego, co mogłoby skłonić do segregacji śmieciMieszkańcy dużych miast widzą dwa główne elementy podnoszące motywację do właściwego gospodarowania odpadami w domach: odpowiednia infrastruktura oraz zachęty finansowe. Jako najbardziej motywujące do segregowania śmieci mieszkańcy wskazali najczęściej dostępność pojemników na odpady po segregacji (76%) oraz brak opłat za odbiór posegregowanych śmieci (74%). W dalszej kolejności – niższe opłaty za posegregowane śmieci (66%) oraz możliwość sprzedania surowców odzyskanych w wyniku segregacji odpadów (63%). Relatywnie najsłabsze jest przekonanie o tym, że do segregacji skłonić mogą akcje edukacyjne, jednak nadal ponad połowa mieszkańców uznaje ich skuteczność.

86

Podsumowanie

Systemy gospodarki odpadami w rozwiniętych krajach angażują mieszkańców, kapitał prywatny i nowoczesne technologieZłożoność struktur i systemów współczesnego świata sprawia, że zaprojektowanie strategii zrównoważonego rozwoju i określenie priorytetów staje się trudne i wymaga zindywidualizowanego podejścia w poszczególnych krajach, regionach i miastach.

Realizacja zasad zrównoważonego rozwoju, ochrona środowiska i efektywne korzystanie z zasobów są istotnymi celami polityki UE mającymi odzwierciedlenie w prawie unijnym i dokumentach określających strategiczne kierunki rozwoju np. Strategii Europa 2020. Regulacje UE kładą nacisk na ochronę środowiska i efektywne korzystanie z zasobów. W obszarze gospodarki odpadami komunalnymi priorytet mają ograniczanie wytwarzania, recykling oraz odzysk energii z odpadów, natomiast ograniczane jest składowanie.

Rozwijanie koncepcji nowoczesnego gospodarowania odpadami wymaga prowadzenia szeregu działań podejmowanych synchronicznie w kilku obszarach. Najważniejsze obszary gospodarki odpadami to: (i) działania zarządczo-regulacyjne oraz związane z organizacją i kontrolą systemu, (ii) technologia i infrastruktura, (iii) odbiór, transport i zagospodarowanie odpadów oraz (iv) działania mieszkańców związane z produkcją i ograniczaniem wytwarzania odpadów oraz ich segregacją. Współczesne trendy w gospodarce odpadami komunalnymi, które skutecznie implementują rozwinięte kraje UE, podążają w kierunku większego angażowania społeczeństwa oraz sektora prywatnego, a także stosowania nowoczesnych technologii do minimalizacji wytwarzania, recyklingu i przetwarzania odpadów. Kapitał prywatny wykorzystywany jest do dostarczania niezbędnej infrastruktury oraz świadczenia usług odbioru, transportu i zagospodarowania odpadów.

Termiczne przekształcaniez odzyskiem energii

Minimalizacjawytwarzania

i przygotowaniedo ponownego użycia

Unieszkodliwianiena składowiskach

Recykling

Przyszłość

Gminy

Partnerstwopubliczno-prywatne

Sektorprywatny

Społeczeństwo

Oś udziałowców

Oś technologii

Teraźniejszość

Rysunek 6.1. Współczesne trendy w gospodarce odpadami komunalnymi

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „W Warszawie o paliwie nie funkcjonującym w percepcji społeczeństwa”, Jacek Sobański, Nowa Energia 2(20)/2011


Polska jest na początku drogi do zrównoważonej gospodarki odpadamiGospodarka odpadami komunalnymi jest jednym z najbardziej zaniedbanych i palących problemów ekologicznych Polski. Polska, ratyfikując w 2003 roku Traktat Akcesyjny, przyjęła na siebie liczne zobowiązania, które w obszarze gospodarki odpadami obejmują m.in. zmniejszenie ilości składowanych odpadów, w tym odpadów ulegających biodegradacji oraz wzrost poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia wybranych frakcji odpadów komunalnych (papieru, tworzyw sztucznych, metali i szkła).

Główne bolączki gospodarki odpadami komunalnymi w Polsce dotyczą następujących zjawisk:

1. Najbardziej rozpowszechnionym sposobem postępowania z odpadami w Polsce jest ich deponowanie na składowiskach (około 78% masy odebranych odpadów komunalnych w 2009 roku). Kilkaset składowisk odpadów musi zostać zamkniętych i poddanych rekultywacji;

2. Polska nie posiada nowoczesnej infrastruktury do zagospodarowywania odpadów komunalnych (instalacji do mechaniczno-biologicznego i termicznego przekształcania odpadów). Rozwiązania wymaga zagospodarowanie odpadów w okresie przejściowym, od zamknięcia składowisk do uruchomienia instalacji;

3. Polska osiągnęła dotychczas niewielki postęp w segregowaniu i selektywnym zbieraniu odpadów u źródła oraz odzysku surowców i recyklingu;

4. System gospodarki odpadami jest nieszczelny. Nie wszyscy mieszkańcy, szczególnie na terenach wiejskich, objęci są zorganizowanym systemem odbioru odpadów komunalnych, ponadto występują zjawiska niepożądane: szara strefa, nielegalne wysypiska i zagospodarowanie odpadów we własnym zakresie.

Polski system gospodarki odpadami komunalnymi wypada szczególnie niekorzystnie na tle rozwiniętych krajów UE, gdzie dominują bardziej zaawansowane formy przetwarzania odpadów i osiągane są ponad 30% poziomy recyklingu. Polskę dzieli od tych krajów 30 lat doświadczeń we wdrażaniu nowoczesnych rozwiązań i technologii gospodarowania odpadami.

Do nielicznych pozytywów obecnej sytuacji należy zaliczyć jednak fakt, iż Polska charakteryzując się niższym poziomem zamożności i konsumpcji oraz produkcji odpadów na mieszkańca w porównaniu z rozwiniętymi krajami UE, będzie musiała włożyć mniej wysiłku w ograniczanie wytwarzania odpadów. Korzystając z doświadczeń tych krajów, współpracy z sektorem prywatnym i zaangażowania funduszy unijnych, Polska paradoksalnie ma szansę na stosunkowo sprawne wdrożenia docelowego systemu bazując na wzorcowych rozwiązaniach i wyciągając wnioski z popełnionych w innych krajach błędów.

Samorządy powinny przygotować się do kompleksowych zmian wymuszonych nowelizacją przepisówKwestia odpowiedniego zarządzania gospodarką odpadami, w świetle zmieniającego się otoczenia prawnego i konieczności spełniania przez Polskę wymogów unijnych, stanowić będzie duże wyzwanie dla samorządów w najbliższych latach. Sercem reformy gospodarki odpadami w Polsce jest nowelizacja Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wprowadzająca istotne zmiany do polskiego systemu gospodarowania odpadami na wzór systemów funkcjonujących w innych krajach europejskich (za wyjątkiem Węgier), w tym większą rolę samorządów. Ponadto w 2011 roku planowana jest nowelizacja Ustawy o odpadach oraz uchwalenie Ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, co pozwoli na osiągnięcie pełnej transpozycji do polskiego systemu prawnego najważniejszych dyrektyw unijnych z obszaru gospodarki odpadami.

88

Przeprowadzenie koniecznych zmian nie będzie możliwe bez ścisłego współdziałania zainteresowanych stron tj. samorządów, społeczeństwa i przedsiębiorstw dysponujących odpowiednim doświadczeniem i know-how. Od gmin wymagane będzie przejęcie większej niż dotychczas odpowiedzialności za funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami, w tym zapewnienie budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych koniecznych do zmniejszenia ilości składowanych odpadów oraz wzrostu poziomu odzysku i recyklingu.

Osiągnięcie sukcesu w dziedzinie gospodarki odpadami wymagać będzie od samorządów, nie tylko profesjonalnego zarządzania siecią dostawców usług, ale również umiejętnego prowadzenia dialogu ze społeczeństwem w celu generowania odpowiednich zachowań.

W celu efektywnego zarządzania relacjami z mieszkańcami i siecią dostawców usług samorządy mogą8:

• określić cele i wartości oraz zbudować zaufanie do podejmowanych działań;

• dokonać podziału zadań i stworzyć system motywacyjny;

• kontrolować osiągnięcia i skuteczność współpracy;

• proaktywnie zarządzać zmianą.

Oczekuje się, że gminy wyposażone w nowe instrumenty prawne zorganizują odbiór odpadów komunalnych od wszystkich mieszkańców oraz skutecznie wpłyną na poprawę jakości zagospodarowania odpadów w Polsce.

8 Stephen Goldsmith, William D Eggers, Governing by Network, The New Shape of the Public Sector, Brooklings Institution Press, Wahsington, D.C., 2005.

Samorządy

Przedsiębiorstwa Społeczeństwo

Wymogi unijne

Krajowe akty prawne

Cele gospodarki odpadami

Świadczenie usług odbioru odpadów / segregacja odpadów u źródła

Kont

rakty

na o

dbiór

i zag

ospo

daro

wanie

odpa

dów /

kont

rola

jakoś

ci św

iadcz

onyc

h usłu

g

Organizacja i zarządzanie systemem /

opłaty za gospodarowanie odpadami

Rysunek 6.2. Współpraca samorządu, mieszkańców i przedsiębiorstw w docelowym systemie gospodarki odpadami w Polsce



Jaka jest postawa społeczeństwa?Badanie przeprowadzone wśród mieszkańców 7 największych miast Polski tj. Warszawy, Krakowa, Poznania, Wrocławia, Łodzi, Gdańska i Katowic potwierdza, że społeczeństwo podchodzi pragmatycznie do zagadnienia odpadów i gospodarowania nimi. Wyniki badania wskazują z jednej strony na brak alarmujących zjawisk związanych z wywozem odpadów, z drugiej strony na dość dużą otwartość na współpracę przy zagospodarowaniu odpadów. Mieszkańcy znacznie lepiej oceniają organizację odbioru śmieci (77% ocen pozytywnych) niż organizację ich utylizacji (tylko 32% ocen pozytywnych).

Mieszkańcy dużych miast w zdecydowanej większości dobrze oceniają nowoczesne sposoby zagospodarowania odpadów, jak nowoczesne spalarnie, recykling, kompostowanie, czy biodegradację. Warte odnotowania jest, że prawie ¾ mieszkańców zadeklarowało, że zgodziliby się, aby w ich dzielnicy powstała nowoczesna spalarnia odpadów, natomiast jedynie 15% mieszkańców akceptuje deponowanie śmieci na składowiskach.

Ludzie w większości zdają sobie już sprawę z wagi problemu, z konieczności segregacji u źródła, recyklingu i stosowania nowoczesnych metod przetwarzania odpadów. Nacisk powinien być kładziony na generowanie odpowiednich zachowań (poprzez dostęp do infrastruktury, odpowiedni system ułatwień i zachęt) oraz budowanie autorytetu i zaufania do władz lokalnych w tym zakresie.

Odpady komunalne to potencjał energetyczny i cenne źródło zielonej energii do wykorzystania w PolsceSektor gospodarki odpadami to szereg możliwości biznesowych obejmujących zarówno logistykę jak również przetwarzanie odpadów, w tym odzysk energii i surowców. Przyjmując liczbę mieszkańców Polski (38 mln osób), średnią liczbę osób przypadających na jedno gospodarstwo domowe (3 osoby) oraz szacunkową miesięczną opłatę za gospodarowanie odpadami ponoszona przez jedno gospodarstwo domowe (30 zł/miesiąc) otrzymujemy roczną wielkość rynku odpadów komunalnych w Polsce przewyższającą 4,5 mld zł. Jest to rząd wielkości opłat za gospodarowanie odpadami, jakie w skali kraju zostaną pobrane przez gminy od mieszkańców w celu pokrycia kosztów odbioru, transportu i zagospodarowania odpadów, a także kosztów organizacji, rozwoju i administrowania systemu.

Polska ma pilną potrzebę zwiększenia mocy przerobowych odpadów komunalnych, takich jak instalacje do mechaniczno-biologicznego (MPT) oraz termicznego (ZTPOK) przekształcania odpadów. Opóźnienie w realizacji regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów stanowi zagrożone dla osiągnięcia celów gospodarki odpadami przyjętych na lata 2013 i 2014. Szczególnie istotna w tym względzie jest budowa ZTPOK, które dysponując dużymi mocami przerobowymi staną się kluczowym elementem planowanych systemów gospodarki odpadami w dużych ośrodkach miejskich (powyżej 300 tys. mieszkańców). Nowelizacja Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach eliminująca niepewność w zakresie dostępności strumienia odpadów oraz występowanie mechanizmów wsparcia w postaci dotacji unijnych w ramach POIiŚ, zielonych i czerwonych certyfikatów dla wyprodukowanej energii elektrycznej i cieplnej oraz opłaty za umieszczanie odpadów na składowisku sprzyjają realizacji tego typu inwestycji.

90

Odpady komunalne są cennym lokalnym paliwem, które może służyć przyjaznej środowisku i sprawnej energetycznie produkcji w skojarzeniu energii elektrycznej i ciepła w Polsce. Średnia wartość kaloryczna 1 kg odpadów komunalnych waha się w przedziale od 8 do 14 MJ/kg i jest zbliżona do kaloryczności dostępnego w kraju węgla brunatnego. Przyjmując, że docelowo 1/3 tj. około 4 mln ton wytwarzanych w Polsce odpadów komunalnych poddawanych będzie termicznemu przekształcaniu oraz parametry dla typowych spalarni o mocach przerobowych 250 tys. ton otrzymamy około 2,2 TWh wyprodukowanej energii elektrycznej oraz około 6,5 TWh (23,6 PJ) energii cieplnej rocznie. 4 mln ton odpadów komunalnych mają wartość energetyczną porównywalną z 1,3 mld m3 gazu ziemnego, co odpowiada około 13% rocznego importu tego surowca do Polski.

Spośród obecnie planowanych w Polsce 11 ZTPOK o łącznych mocach przerobowych około 2,4 mln ton rocznie, 4 przewidziane są do realizacji w formule PPP, a pozostałe 7 w formie tradycyjnego przetargu na zaprojektowanie i budowę instalacji. Łączne nakłady inwestycyjne na projekty, których głównym elementem są planowane ZTPOK zostały oszacowane na poziomie około 8,1 mld zł. Niezbędne moce przerobowe do termicznego przetwarzania odpadów w Polsce oraz potrzeby inwestycyjne w tym zakresie są zdaniem ekspertów jednak jeszcze większe.

Budowa ZTPOK jest złożonym przedsięwzięciem inwestycyjnym wymagającym sprawnego zarządzania i szczegółowego rozważenia kwestii finansowych, technicznych i prawnych w długim horyzoncie czasowym. Gminy lub związki gmin powinny rozważyć zakres i warunki współpracy z sektorem prywatnym, który dysponując odpowiednim doświadczeniem i know-how może przyczynić się do efektywnej realizacji projektów spalarni, a współpraca samorządów i firm prywatnych może przynieść wymierne korzyści obu stronom transakcji.

Przez rozwój inwestycji, infrastruktury i usług w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi przewiduje się stworzenie nowych miejsc pracy zarówno w sektorze prywatnym, jak i w administracji samorządowej. Dostępność funduszy unijnych w obecnej i przyszłej perspektywie finansowej oraz zainteresowanie dostawców technologii, firm budowlanych, operatorów instalacji, inwestorów i rynków finansowych projektami infrastrukturalnymi tworzą dla polskich regionów i miast unikalną szansę nadrobienia dekad zapóźnień w rozwoju nowoczesnych systemów gospodarki odpadami.


Spis rysunków, tabel i wykresów

Rysunek 1.1. Hierarchia postępowania z odpadami 14

Rysunek 1.2. Kluczowe wymagania prawne dotyczących sposobów zagospodarowywania odpadów w Polsce 21

Rysunek 1.3. Graniczne terminy dostosowania systemu gospodarki odpadami do wymogów znowelizowanej Ustawy o utrzymaniu

czystości i porządku w gminach 25

Rysunek 2.1. Rodzaje i liczba instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2009 roku 40

Rysunek 3.1. Wizualizacja zakładu Brista 2 53

Rysunek 3.2. Wizualizacja zakładu w Kłajpedzie 53

Rysunek 4.1. Interesariusze ZTPOK 66

Rysunek 4.2. Wybór formuły realizacji inwestycji ZTPOK 68

Rysunek 4.3. Przykładowa struktura projektu w modelu DBFOM 70

Rysunek 4.4. Przykładowa ścieżka postepowania dla projektu hybrydowego 71

Rysunek 4.5. „Błędne koło” kalkulacji wielkości dotacji dla projektu hybrydowego 72

Rysunek 6.1. Współczesne trendy w gospodarce odpadami komunalnymi 87

Rysunek 6.2. Współpraca samorządu, mieszkańców i przedsiębiorstw w docelowym systemie gospodarki odpadami w Polsce 89

Rysunki

Tabela 1.1. Kluczowe akty prawne UE regulujące zagadnienia dotyczące gospodarki odpadami 14

Tabela 1.2. Obecny i docelowy system gospodarki odpadami w Polsce – wybrane obowiązki zaangażowanych stron 19

Tabela 1.3. Roczny poziom odzysku i recyklingu wymagany przez Ustawę o opakowaniach i odpadach opakowaniowych 20

Tabela 1.4. Kluczowe decyzje do podjęcia oraz działania samorządów 26

Tabela 2.1. Miejsca wytwarzania odpadów komunalnych w Polsce w 2008 roku 32

Tabela 2.2. Skład morfologiczny odpadów w Polsce w zależności od miejsca wytworzenia w 2008 roku 33

Tabela 2.3. Odpady komunalne wytworzone i odebrane w poszczególnych województwach w 2009 roku 34

Tabela 2.4. Odpady komunalne zebrane w latach 2007-2009 36

Tabela 2.5. Zmieszane i selektywnie zebrane odpady komunalne w Polsce w latach 2007-2009 36

Tabela 2.6. Cele gospodarki odpadami wymagające monitorowania wg KPGO 2014 38

Tabela 2.7. Wymagania dotyczące składowania odpadów ulegających biodegradacji w latach 2010, 2013, 2020 39

Tabela 2.8. Wykaz instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce wg stanu na 31 grudnia 2009 roku 41

Tabela 2.9. Wykaz planowanych instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych w Polsce wg obowiązujących WPGO 42

Tabela 3.1. Porównanie gospodarki odpadami w Szwecji i w Polsce w 2009 roku 48

Tabela 3.2. Podstawowe informacje o zakładzie Högdalen 51

Tabela 3.3. Parametry wybranych zakładów termicznego przekształcania odpadów realizowanych przez Fortum 54

Tabela 3.4. Schemat typowej spalarni odpadów w rozwiązaniu stosowanym przez Fortum 56

Tabela 4.1. Wybrane planowane w Polsce zakłady do termicznego przekształcania odpadów 62

Tabela 5.1. Populacja i masa odebranych odpadów komunalnych w 7 największych miastach Polski w 2009 roku 78

Tabele

Wykres 2.1. Wytwarzanie odpadów komunalnych w UE w 2009 roku 30

Wykres 2.2 Ilość wytworzonych odpadów komunalnych na mieszkańca w krajach UE w 2009 roku 30

Wykres 2.3. Skład morfologiczny odpadów komunalnych wytworzonych w Polsce w 2008 roku 32

Wykres 2.4. Zagospodarowanie odpadów komunalnych w Polsce w latach 2007-2009 35

Wykres 2.5. Selektywna zbiórka odpadów komunalnych w Polsce w 2009 roku 37

Wykres 3.1. Porównanie metod zagospodarowania odpadów w Szwecji i w Polsce w 2009 roku 49

Wykres 3.2. Porównanie metod zagospodarowania odpadów w Sztokholmie i Warszawie w 2009 roku 50

Wykres 3.3. Porównanie rzeczywistych emisji do atmosfery zakładu Högdalen w 2009 roku z normami europejskimi 52

Wykres 4.1. Wysokość opłat za umieszczanie odpadów na składowisku w latach 2006-2015 64

Wykresy

92

Wykaz skrótów

Skrót Pełna nazwa

BDO baza danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami

b.d. brak danych

DB projektuj - buduj (ang. Design - Build)

DBFOM projektuj - buduj - finansuj - eksploatuj - utrzymuj (ang. Design - Build - Finance - Operate - Maintain)

DBO/M projektuj - buduj - eksploatuj - utrzymuj (ang. Design - Build - Operate - Maintain)

EBI Europejski Bank Inwestycyjny

EBOR Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

EPC projektowanie, zaopatrzenie, wykonanie (ang. engineering, procurement, construction)

EUR euro, oficjalna waluta w 17 państwach członkowskich Unii Europejskiej

GUS Główny Urząd Statystyczny

GJ gigadżul

GWh gigawatogodzina

GZM Górnośląski Związek Metropolitarny

IRR wewnętrzna stopa zwrotu (ang. internal rate of return)

Jaspers Wspólna Pomoc we Wspieraniu Projektów dla Europejskich Regionów (ang. Joint Assistance to Support Projects in European Regions)

JST jednostka samorządu terytorialnego

KE Komisja Europejska

km kilometr

kogeneracja produkcja energii elektrycznej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła. Szczególne warunki uznania energii elektrycznej, jako pochodzącej z kogeneracji zostały określone w Ustawie prawo energetyczne

KPGO Krajowy Plan Gospodarki Odpadami

m metr

m2 metr kwadratowy

m3 metr sześcienny

MBP mechaniczno-biologiczne przetwarzanie (ang. mechanical biological treatment, MBT) odpadów

m.in. między innymi

mln milion

n.d. nie dotyczy

MG Ministerstwo Gospodarki

MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego

MŚ Ministerstwo Środowiska

MJ megadżul

MWh megawatogodzina

NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

NIMBY „tylko nie u mnie (nie w okolicy mojego domu)” (ang. „not in my back yard”)

NPV wartość zaktualizowana netto (ang. net present value)

O&M eksploatacja i utrzymanie (ang. operation and maintenance)

OOŚ ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko

Operator podmiot odpowiedzialny za eksploatację instalacji

PDGO punkt dobrowolnego gromadzenia odpadów

PJ petadżul

PKB Produkt Krajowy Brutto

PLN, zł złoty, oficjalna waluta w Polsce

POIiŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko


Skrót Pełna nazwa

PPP partnerstwo publiczno-prywatne

r. rok

szt. sztuka

t.j. to jest; tekst jednolity

TJ teradżul

TWh terawatogodzina

TFUE Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej

tys. tysiąc

UE Unia Europejska

URE Urząd Regulacji Energetyki

WPGO Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami

ZTPOK zakład termicznego przekształcania odpadów komunalnych

ZUSOK Zakład Unieszkodliwiania Stałych Odpadów Komunalnych w Warszawie

ZZO zakład zagospodarowania odpadów komunalnych

94

Wykaz pojęć

Pojęcie Definicja

biodegradacja biologicznie stymulowany rozkład pod wpływem naturalnych czynników, zmniejszający stopień zanieczyszczenia środowiska, realizowany w warunkach tlenowych (stabilizacja tlenowa) lub beztlenowych (fermentacja metanowa)

bioodpady odpady z ogrodów i parków, odpady spożywcze i kuchenne z gospodarstw domowych, gastronomii, zakładów zbiorowego żywienia, jednostek handlu detalicznego, a także porównywalne odpady z zakładów produkujących lub wprowadzających do obrotu żywność

dochód rozporządzalny jest to ta część dochodu gospodarstwa domowego, którym może ono dysponować, przeznaczając na konsumpcję, inwestycje lub oszczędności.

gospodarowanie odpadami zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów, oraz działania wykonywane w charakterze sprzedawcy odpadów lub pośrednika w obrocie odpadami

gospodarka odpadami wytwarzanie odpadów i gospodarowanie odpadami

kompostowanie naturalny proces rozkładu substancji organicznych przez mikroorganizmy, prowadzony w kontrolowanych warunkach w obecności tlenu (powietrza), w odpowiedniej temperaturze i wilgotności

instalacja stacjonarne urządzenie techniczne lub zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie

magazynowanie odpadów czasowe przetrzymywanie lub gromadzenie odpadów przed ich transportem, odzyskiem lub unieszkodliwieniem

mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów

procesy rozdrabniania, przesiewania, sortowania, klasyfikacji i separacji odpadów (najczęściej zmieszanych odpadów komunalnych) na frakcje dające się w całości lub w części wykorzystać materiałowo i/lub energetycznie oraz na frakcję ulegającą biodegradacji, odpowiednią dla biologicznego przetwarzania w warunkach tlenowych lub beztlenowych.

najlepsza dostępna technika (ang. best available technique, BAT)

najbardziej efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności, wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych wielkości emisyjnych, mających na celu eliminowanie emisji lub, jeżeli nie jest to praktycznie możliwe, ograniczanie emisji i wpływu na środowisko jako całość zgodnie z Ustawą prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.

odpady każda substancja lub przedmiot, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany

odpady balastu odpady pozostałe po poddaniu odpadów komunalnych odzyskowi lub unieszkodliwianiu metodami innymi niż składowanie

odpady komunalne odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych, pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład, są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych

odpady komunalne z sektora usług komunalnych

a) odpady z pielęgnacji terenów zieleni miejskiej i cmentarzy, b) odpady z koszy ulicznych oraz mechanicznego i ręcznego czyszczenia ulic i placów

odpady medyczne odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny

odpady niebezpieczne ze strumienia odpadów komunalnych

odpady powstające w gospodarstwach domowych określone w katalogu odpadów niebezpiecznych tj.: rozpuszczalniki, kwasy, alkalia, odczynniki fotograficzne, środki ochrony roślin I i II klasy toksyczności (bardzo toksyczne, np. herbicydy, insektycydy), lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć, urządzenia zawierające freony, farby, tłuszcze, farby drukarskie, kleje, lepiszcze i żywice zawierające substancje niebezpieczne, detergenty zawierające substancje niebezpieczne, leki cytotoksyczne i cytostatyczne, baterie i akumulatory, zużyte urządzenie elektryczne i elektroniczne zawierające niebezpieczne składniki, drewno zawierające substancje niebezpieczne

odpady obojętne odpady, które nie ulegają istotnym przemianom fizycznym, chemicznym lub biologicznym; są nierozpuszczalne, nie wchodzą w reakcje fizyczne ani chemiczne, nie powodują zanieczyszczenia środowiska lub zagrożenia dla zdrowia ludzi, nie ulegają biodegradacji i nie wpływają niekorzystnie na materię, z którą się kontaktują; ogólna zawartość zanieczyszczeń w tych odpadach oraz zdolność do ich wymywania, a także negatywne oddziaływanie na środowisko odcieku muszą być nieznaczne, a w szczególności nie powinny stanowić zagrożenia dla jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych, gleby i ziemi

odpady opakowaniowe zgodnie z art. 3 ust. 3 Ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.), przez odpady opakowaniowe rozumie się wszystkie opakowania, w tym opakowania wielokrotnego użytku wycofane z ponownego użycia, stanowiące odpady w rozumieniu przepisów Ustawy o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań

odpady ulegające biodegradacji

odpady ulegające rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu przy udziale mikroorganizmów

odpady ze sprzątania ulic i placów

odpady ze sprzątania i oczyszczania placów i ulic oraz z opróżniania koszy ulicznych

odpady wielkogabarytowe odpady, których nie można zbierać w ramach normalnego systemu zbiórki odpadów komunalnych z powodu ich rozmiaru, w tym także odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego

odpady z gospodarstw domowych

odpady, w których skład wchodzą odpady z gospodarstw domowych i tzw. „obiektów infrastruktury” (handlu, usług, rzemiosła, szkolnictwa, przemysłu w części „socjalnej” i inne), w tym zmieszane odpady komunalne oraz odpady zbierane selektywnie oraz odpady wielkogabarytowe i zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego

odpady zielone trawa, liście, zwiędnięte kwiaty i gałęzie pochodzące z pielęgnacji i porządkowania trawników, przydomowych ogródków, terenów ogródków działkowych, rekreacyjnych oraz parków, cmentarzy, przydrożnych drzew itp.

odzysk odpadów działania nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania

odzysk energii termiczne przekształcenie odpadów w celu odzyskania energii


Pojęcie Definicja

ponowne użycie działanie polegające na wykorzystaniu produktów lub części produktów niebędących odpadami ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone

posiadacz odpadów każdy, kto faktycznie włada odpadami (wytwórca odpadów, inna osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna). Domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości

pośrednik w obrocie odpadami

każdy, kto organizuje przetwarzanie odpadów w imieniu innych podmiotów, w tym również podmiot, który nie obejmuje odpadów fizycznie w posiadanie

przedsiębiorca osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą

przetwarzanie procesy odzysku lub unieszkodliwiania, w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwianie

przygotowanie do ponownego użycia

odzysk polegający na sprawdzeniu, czyszczeniu lub naprawie, w ramach którego produkty lub części produktów, które wcześniej stały się odpadami, są przygotowane do tego, aby mogły być ponownie wykorzystane bez jakichkolwiek innych czynności wstępnego przetwarzania

recykling odpadów odzysk polegający na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym, w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii

recykling organiczny obróbka tlenowa, w tym kompostowanie, lub beztlenowa odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach, przy wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub metan; deponowanie odpadów na składowisku nie jest traktowane jako recykling organiczny

region gospodarki odpadami komunalnymi

określony w wojewódzkim planie gospodarki odpadami obszar liczący co najmniej 150 000 mieszkańców; regionem gospodarki odpadami komunalnymi może być gmina licząca powyżej 500 000 mieszkańców

regionalna instalacja do przetwarzania odpadów komunalnych

zakład zagospodarowania odpadów o mocy przerobowej wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 000 mieszkańców, spełniający wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii, o której mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska oraz zapewniający termiczne przekształcanie odpadów lub: a) mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielanie ze zmieszanych odpadów komunalnych frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku, b) przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz wytwarzanie z nich produktu o właściwościach nawozowych lub środków wspomagających uprawę roślin, spełniającego wymagania określone w przepisach odrębnych, c) składowanie odpadów powstających w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych o pojemności pozwalającej na przyjmowanie przez okres nie krótszy niż 15 lat odpadów w ilości nie mniejszej niż powstająca w instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych

selektywna zbiórka odpadów zbieranie, w ramach którego dany strumień odpadów, w celu ułatwienia określonego sposobu przetwarzania, obejmuje jedynie rodzaje odpadów charakteryzujące się takimi samymi właściwościami i takim samym charakterem

składowisko odpadów obiekt budowlany przeznaczony do składowania odpadów

spalarnia odpadów zakład lub jego część przeznaczone do termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem lub bez odzysku wytwarzanej energii cieplnej, obejmujące instalacje i urządzenia służące do prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów wraz z oczyszczaniem gazów odlotowych i wprowadzaniem ich do atmosfery, kontrolą, sterowaniem i monitorowaniem procesów oraz instalacjami związanymi z przyjmowaniem, wstępnym przetwarzaniem i magazynowaniem odpadów dostarczonych do termicznego przekształcania oraz instalacjami związanymi z magazynowaniem i przetwarzaniem substancji otrzymanych w wyniku spalania i oczyszczania gazów odlotowych

termiczne przekształcanie odpadów

a) spalanie odpadów przez ich utlenianie; b) inne procesy termicznego przekształcania odpadów, w tym piroliza, zgazowanie, proces plazmowy, o ile substancje powstające podczas tych procesów termicznego przekształcania odpadów są następnie spalane

unieszkodliwianie odpadów proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii

właściciel nieruchomości także współwłaściciel, użytkownik wieczysty oraz jednostka organizacyjna i osoba posiadająca nieruchomość w zarządzie lub użytkowaniu, a także inny podmiot władający nieruchomością

wytwórca odpadów każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów (pierwotny wytwórca odpadów) oraz każdy, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów

zapobieganie powstawaniu odpadów

środki stosowane w odniesieniu do produktu, materiału lub substancji, zanim staną się one odpadami, zmniejszające: a) ilość odpadów, w tym również przez ponowne użycie lub wydłużenie okresu dalszego używania produktu, b) negatywne oddziaływanie wytworzonych odpadów na środowisko i zdrowie ludzi lub c) zawartość substancji szkodliwych w produkcie i materiale

zbieranie odpadów każde działanie, w szczególności umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie odpadów, które ma na celu przygotowanie ich do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania

związek międzygminny specyficzna korporacja prawa publicznego tworzona przez samorządy gmin na podstawie przepisów Ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r. w drodze porozumień zatwierdzanych następnie prze rady tych gmin, w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych

96

Wykaz wybranych aktów prawnych z zakresu gospodarki odpadami

Nazwa skrócona Nazwa pełna z miejscem publikacji

DYREKTYWY

Dyrektywa w sprawie odpadów (tzw. dyrektywa ramowa)

Dyrektywa 2008/98/WE, Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz. U. L312 z 22.11.2008)

Dyrektywa w sprawie składowania odpadów(tzw. dyrektywa składowiskowa)

Dyrektywa 99/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz. U. L 182 z 16.07.1999)

Dyrektywa w sprawie spalania odpadów Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów (Dz. U. L332 z 28.12.2000, str. 91-111)

Dyrektywa w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych(tzw. dyrektywa opakowaniowa)

Dyrektywa 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. U. L 365 z 31.12.1994, str. 10-23, zmieniona dyrektywami 1882/2003/WE, 2004/12/WE, 2005/20/WE)

USTAWY

Ustawa prawo ochrony środowiska Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150 z późn. zm.)

Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie

Ustawa z dnia 3 października 2008 o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., Nr 199, poz. 1227)

Ustawa o samorządzie gminnym Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)

Ustawa o gospodarce komunalnej Ustawa z dnia 20 grudnia 1996r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997r., Nr 9, poz. 43, z późn. zm.)

Ustawa o odpadach Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 i Nr 203, poz. 1351 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622 i Nr 117, poz. 678)Planowana nowelizacja ustawy w 2011 r. (Projekt Ustawy o odpadach z dnia 5 lipca 2011 r. wysłany na Stały Komitet Rady Ministrów)

Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.)Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw

Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych

Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. z 2001 r., Nr 63, poz. 638 z późn. zm.)

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607, z późn. zm.)

W 2011 r. planowane jest uchwalenie nowej ustawy, która obejmowałaby wszystkie zagadnienia związane z gospodarką opakowaniami regulowane dotychczas przez powyższe dwie ustawy (Projekt Ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dnia 27 maja 2011 r. przekazany do konsultacji społecznych)

Ustawa o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów

Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. z 2007 r., Nr 124, poz. 859)

Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (t.j. Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1495, z późn. zm.)

Ustawa o bateriach i akumulatorach Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz.U. z 2009 r. Nr 79, poz. 666 z późn. zm.).

Ustawa o opłacie produktowej Ustawa z dnia 111 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (t.j. Dz.U. z 2007 r., Nr 90, poz. 607)

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Ustaw z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007r., Nr 50, poz. 331 z późn. zm.)

Ustawa Prawo zamówień publicznych lub Ustawa PZP Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759, z późn. zm.)

Ustawa o partnerstwie publiczno – prywatnym lub Ustawa o PPP

Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno – prywatnym (Dz. U. z 2009 r. Nr 19, poz. 100 oraz z 2010 r. Nr 106, poz. 675)

Ustawa o koncesji na roboty budowlane lub usługi lub Ustawa o koncesji

Ustawa z dnia 09 stycznia 2009 r. o koncesji na roboty budowlane lub usługi (Dz.U. z 2009 r., Nr 19, poz. 101 z późn. zm.)

Ustawa prawo energetyczne Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t.j. Dz. U. z 2006 r., Nr 89, poz. 625 z późn. zm.)

Ustawa o finansach publicznych Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 249 z późn. zm.)


Opracowanie raportu

Jarosław DąbrowskiDyrektorDział Doradztwa FinansowegoDeloitte Polska

Łukasz BeresińskiMenedżerDział Doradztwa FinansowegoDeloitte Polska

Halina FrańczakDyrektorDział Marketingu i PRDeloitte Polska

Piotr GórnikDyrektor ds. produkcji i dystrybucjiFortum Power and Heat Polska

Peter LiebscherEkspert ds. termicznego przekształcania odpadówFortum Corporation

Per NylundPromotion & Business Development ManagerFortum Corporation

Barbara Frątczak-RudnickaKonsultant ds. badań4P research mix

Wsparcie merytoryczne przy aspektach prawnych, podatkowych oraz społecznej odpowiedzialności biznesu i zrównoważonego rozwoju

Arkadiusz SzulepaManaging Associate, radca prawnyDeloitte Legal, Pasternak i Wspólnicy Kancelaria Prawnicza sp.k.

Łukasz RutkowskiSenior AssociateDeloitte Legal, Pasternak i Wspólnicy Kancelaria Prawnicza sp.k.

Ewa GrzejszczykSenior MenedżerDział Doradztwa Podatkowego Deloitte Polska

Tomasz SiekMenedżerDział Doradztwa Podatkowego Deloitte Polska

Jacek KuchenbekerMenedżerDział Zarządzania RyzykiemDeloitte Polska

98

Źródła

1. Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/

2. Główny Urząd Statystyczny, http://www.stat.gov.pl/

3. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, Warszawa 2010 r., Załącznik do uchwały nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r.(KPGO 2014)

4. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010, Warszawa 2006 r., Załącznik do uchwały nr 233 Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2006 r. (KPGO 2010)

5. Wojewódzkie Plany Gospodarki Odpadami (WPGO, obowiązujące według stanu na 31 maja 2011 r.):

6. Strategia Europa 2020, Komisja Europejska, 3 marzec 2010 r.

7. Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii „Europa 2020”, Rada Ministrów, 26 kwiecień 2011 r.

8. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, http://www.gios.gov.pl/

9. Krajowa Izba Gospodarki Odpadami, http://www.kigo.pl/

10. Polska Izba Gospodarki Odpadami, http://www.pigo.org.pl/

11. Informacja o wynikach kontroli gospodarowania w gminach wybranych województw stałymi odpadami komunalnymi, w tym zwłaszcza ulegającymi biodegradacji,

Najwyższa Izba Kontroli, Katowice kwiecień 2010 r.

12. Ewaluacja Gospodarki Odpadami Komunalnymi w Polsce, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk, Praca zespołu autorskiego pod

redakcją dr Joanny Kulczyckiej i dr hab. inż. Elżbiety Pierzyk-Sokulskiej, Kraków 2009 r.

13. Gospodarka odpadami komunalnymi w województwie Mazowieckim w latach 2007-2009, WIOŚ w Warszawie, 2010 r.

14. Komunikat Komisji SEC(2005) 1658, Stosowanie art. 228 traktatu WE. Komunikat Komisji SEC(2010) 923/3, Stosowanie art. 260 TFUE. Komunikat Komisji SEC(2010) 1371,

Stosowanie art. 260 ust. 3 TFUE.

15. Lista projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, aktualizacja sierpień 2011 r.

16. Wytyczne dotyczące rozliczenia obowiązku w zakresie ograniczenia ilości składowanych odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, Ministerstwo Środowiska,

Departament Gospodarki Odpadami, Warszawa, grudzień 2008 r.

17. Wytyczne dotyczące wymagań dla procesów kompostowania, fermentacji i mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów, Ministerstwo Środowiska, Departament

Gospodarki Odpadami, Warszawa, grudzień 2008 r.

18. Przewodnik do analizy kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych przygotowany przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej z 16 czerwca 2008 r.

19. Wytyczne w zakresie reguł dofinansowania z programów operacyjnych podmiotów realizujących obowiązek świadczenia usług publicznych w ramach zadań własnych

jednostek samorządu terytorialnego w gospodarce odpadami przygotowanymi przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego z dnia 2 marca 2010 r.

20. Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód przygotowanymi przez

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego z dnia 15 stycznia 2009 r.

L.p. Województwo Data uchwalenia Okres planowania

1 Dolnośląskie 30 kwiecień 2009 2008-2011 / 2012-2015

2 Kujawsko-Pomorskie 3 lipiec 2008 2008-2010 / 2011-2014

3 Lubelskie 27 październik 2008 2008-2011 / 2012-2015

4 Lubuskie 30 marzec 2010 2009-2012 / 2013-2020

5 Łódzkie 31 marzec 2008 2008-2011 / 2012-2015

6 Małopolskie 24 wrzesień 2007 2007-2014

7 Mazowieckie 15 październik 2007 2007-2011 / 2012-2015

8 Opolskie 31 marzec 2008 2007-2010 / 2011-2014

9 Podkarpackie 26 maj 2008 2008-2011 / 2012-2019

10 Podlaskie 28 grudzień 2009 2009-2012 / 2013-2020

11 Pomorskie 26 październik 2009 2007-2010 / 2011-2014

12 Śląskie 29 kwiecień 2009 2009-2010 / 2011-2018

13 Świętokrzyskie 20 wrzesień 2007 2007-2011

14 Warmińsko-Mazurskie 26 czerwiec 2007 2007-2010 / 2011-2014

15 Wielkopolskie 31 marzec 2008 2008-2011 / 2012-2019

16 Zachodniopomorskie 16 czerwiec 2009 2009-2012 / 2013-2018


21. Wytyczne do przygotowania inwestycji w zakresie środowiska współfinansowanych przez Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w latach 2007-2013

przygotowanych przez Jaspers.

22. Obwieszczenia Ministra Środowiska w sprawie wysokości opłat za korzystanie ze środowiska (m.in. na rok 2011 z dnia 4 października 2010 r., Monitor Polski Nr 74 Poz. 945)

23. Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie opłat za umieszczanie odpadów na składowisku z dnia 4 lutego 2011 r.

24. Współspalanie paliw alternatywnych w przemyśle cementowym – zrównoważony rozwój i Paliwo alternatywne na bazie sortowanych odpadów komunalnych dla

przemysłu cementowego, Publikacje Stowarzyszenia Producentów Cementu, http://www.polskicement.pl/

25. Tadeusz Pająk, Droga do gospodarki odpadami zgodnej z wytycznymi UE – pokazana na przykładzie projektów spalarni w Polsce, w: Karl J. Thome-Kozmiensky, Luciano

Pelloni, Waste Management. Volume 1. East European Countries, TK Verlag Karl Thome-Kozmiensky, 2010, s. 35.

26. Luciano Pelloni, Realizacja projektów w dziedzinie gospodarki odpadami: Pierwsze kroki, w: Karl J. Thome-Kozmiensky, Luciano Pelloni, Waste Management. Volume 1. East

European Countries, TK Verlag Karl Thome-Kozmiensky, 2010

27. Marek Gębski, Gunther Neumann, Urszula Krygowska, Wymoga dyrektywy europejskiej w sprawie składowania odpadów – wdrożenie w wybranych krajach na przykładzie

Polski, w: Karl J. Thome-Kozmiensky, Luciano Pelloni, Waste Management. Volume 1. East European Countries, TK Verlag Karl Thome-Kozmiensky, 2010

28. Andreas Beyer, Trudności na drodze do realizacji instalacji termicznego przekształcania odpadów w Polsce, w: Karl J. Thome-Kozmiensky, Luciano Pelloni, Waste

Management. Volume 1. East European Countries, TK Verlag Karl Thome-Kozmiensky, 2010

29. Wolfgang Melon, Potencjalne modele finansowania zakładów termicznego unieszkodliwiania odpadów w Polsce, w: Karl J. Thome-Kozmiensky, Luciano Pelloni, Waste

Management. Volume 1. East European Countries, TK Verlag Karl Thome-Kozmiensky, 2010

30. Krzysztof Siwek, Dyrektor Departamentu Przygotowania Projektów Indywidualnych, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Fundusze Europejskie w spalarniowych projektach

PPP, 4 listopad 2010 r.

31. PPP and Waste Management in Practice, The City of Sztokholm and Fortum Experience, Thermal waste treatment – from plans to implementation, Szczecin, 19 October

2009

32. Swedish Waste Management 2010, Avfall Sverige

33. Łukasz Piekarski, Maciej Czarnecki, Wydział Partnerstwa Publiczno-Prywatnego, Departament Przygotowania Projektów Indywidualnych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego,

Osiągnąć więcej wydając mniej – projekty hybrydowe w praktyce, Forum PPP - magazyn inwestycji publicznych, Nr 1 (14) / 2011

34. Wywiad z prof. Andrzejem Kraszewskim Ministrem Środowiska, Forum PPP - magazyn inwestycji publicznych, Nr 4 (13) / 2010

35. Marcin Bejm, Weronika Tokaj, Kluczowe Wymogi Prawa Unijnego dotyczące prowadzenia gospodarki odpadami, Forum PPP - magazyn inwestycji publicznych, Nr 4 (13) /

2010

36. Marcin Bejm, Paulina Biłda, Bolączki Obecnego Systemu Gospodarowania Odpadami, Forum PPP - magazyn inwestycji publicznych, Nr 4 (13) / 2010

37. Bartosz Korbuz, PPP a fundusze UE w inwestycjach z zakresu gospodarki odpadami, Forum PPP - magazyn inwestycji publicznych, Nr 4 (13) / 2010

38. Danuta Król, Recykling energetyczny odpadów komunalnych, prezentacja z dnia 7 czerwca 2011 roku

39. B. Sajnaj, System gospodarki odpadami dla Miasta Poznania. Koncepcja realizacji projektu w formule PPP, 16 czerwca 2011 r.

40. Jacek Sobański, W Warszawie o paliwie niefunkcjonującym w percepcji społeczeństwa, Nowa Energia, Nr 2 (20) / 2011

41. Jerzy Majcher, Odpady, odpady, odpady – kłopot, czy dobry interes?, Nowa Energia, Nr 2 (20) / 2011

42. Thomas Norman, Więcej energii elektrycznej z odpadów, Nowa Energia, Nr 2 (20) / 2011

43. Inwestycje TPOK – jak budować akceptację społeczną, Nowa Energia, Nr 2 (20) / 2011

44. Stephen Goldsmith, William D Eggers, Governing by Network, The New Shape of the Public Sector, Brooklings Institution Press, Wahsington, D.C., 2005

45. Raport o korkach w 7 największych miastach Polski, Deloitte, Targeo, styczeń 2011 r.

100

Niniejsza publikacja zawiera jedynie informacje natury ogólnej w zakresie zagadnienia będącego jej przedmiotem i nie stanowi wyczerpującej i kompleksowej analizy danego zagadnienia. Zatem zawarte w niej informacje nie mogą być traktowane jako wystarczająco kompletne, adekwatne, dokładne czy przydatne dla indywidualnych celów jej odbiorców oraz stanowić podstawy ich decyzji, działań lub zaniechań. Informacje zawarte w publikacji nie stanowią doradztwa, konsultacji ani opinii w indywidualnych sprawach. Osoby korzystające z informacji zawartych w publikacji ponoszą wyłączne ryzyko i odpowiedzialność za decyzje podjęte na podstawie zawartych w niej informacji i ich skutki. Informacje zawarte w niniejszej publikacji przeznaczone są do wiadomości odbiorcy i nie mogą być wykorzystywane do innych celów, w szczególności komercyjnych.

Deloitte świadczy usługi audytorskie, konsultingowe, doradztwa podatkowego i finansowego klientom z sektora publicznego oraz prywatnego, działającym w różnych branżach. Dzięki globalnej sieci firm członkowskich obejmującej 140 krajów oferujemy najwyższej klasy umiejętności, doświadczenie i wiedzę w połączeniu ze znajomością lokalnego rynku. Pomagamy klientom odnieść sukces niezależnie od miejsca i branży, w jakiej działają. 170 000 pracowników Deloitte na świecie realizuje misję firmy: stanowić standard najwyższej jakości.

Specjalistów Deloitte łączy kultura współpracy oparta na zawodowej rzetelności i uczciwości, maksymalnej wartości dla klientów, lojalnym współdziałaniu i sile, którą czerpią z różnorodności. Deloitte to środowisko sprzyjające ciągłemu pogłębianiu wiedzy, zdobywaniu nowych doświadczeń oraz rozwojowi zawodowemu. Eksperci Deloitte z zaangażowaniem współtworzą społeczną odpowiedzialność biznesu, podejmując inicjatywy na rzecz budowania zaufania publicznego i wspierania lokalnych społeczności.

Nazwa Deloitte odnosi się do jednej lub kilku jednostek Deloitte Touche Tohmatsu Limited, prywatnego podmiotu prawa brytyjskiego z ograniczoną odpowiedzialnością i jego firm członkowskich, które stanowią oddzielne i niezależne podmioty prawne. Dokładny opis struktury prawnej Deloitte Touche Tohmatsu Limited oraz jego firm członkowskich można znaleźć na stronie www.deloitte.com/pl/onas

Fortum jest fińskim koncernem energetycznym – jednym z największych producentów i dystrybutorów energii elektrycznej w krajach nordyckich. Jest też czwartym co do wielkości producentem ciepła na świecie. Poza Finlandią, Szwecją i Norwegią, inwestycje koncernu ulokowane są także w krajach bałtyckich, Polsce oraz Rosji. Inwestycje Fortum łączą w sobie poprawę efektywności energetycznej oraz ograniczanie emisji szkodliwych substancji. Dzięki temu w ubiegłym roku ponad 86 proc. produkowanej przez koncern energii na terenie Unii Europejskiej było wolne od emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Fortum zatrudnia obecnie około 10 500 osób. W 2010 r. nasze obroty osiągnęły 6,3 mld euro, a zysk operacyjny przekroczył 1,7 mld euro. Akcje Fortum notowane są na giełdzie NASDAQ OMX w Helsinkach.

Firma badawcza 4P research mix powstała w 2003 roku z inicjatywy pionierów i propagatorów badań w Polsce, którzy do dzisiaj w ramach pracy dla organizacji branżowych aktywnie uczestniczą w budowaniu standardów w badaniach marketingowych. 4P research mix prowadzi badania jakościowe i ilościowe w pełnym zakresie: od metodologii poprzez realizację w terenie, do analiz i rekomendacji. Firma specjalizuje się w badaniach ad hoc i badaniach trackingowych dopasowanych do celów biznesowych Klientów w obszarach: rozwój nowych produktów, segmentacja rynku, badania cenowe i szacowania popytu, badania marki i komunikacji, shopper marketing, badania satysfakcji i lojalności oraz badania rynku medycznego.

© 2011 Deloitte Polska, Fortum, 4P research mix

deloitte report 2011

Documents