deĞİŞİm yÖnetİmİ sÜrecİnde deĞİŞİme dİrenme · and kooptasyon, change planning and...

ISSN: 1300-302X © 2013 OMÜ EĞİTİM FAKÜLTESİ

DEĞİŞİM YÖNETİMİ SÜRECİNDE DEĞİŞİME DİRENME

CHANGE RESISTANCE IN THE PROCESS OF CHANGE

MANAGEMENT

Polat TUNÇER*

Özet: Bu makalenin amacı; örgütsel değişim sürecinde çalışanların değişime

gösterdikleri direnci, değişim yönetimi bakımından ele almaktır. Konuyla ilgili

literatür taraması yapılmış ve değişim yönetimi ile değişime direnme kavramları

incelenmiş, direnmenin nedenleri ve önleme yöntemleri detaylandırılmaya

çalışılmıştır. Bu bağlamda değişimi başarıyla yönetebilmek için örgütsel değişime

direncin engellenmesi ya da ortadan kaldırılması gerektiği hususu üzerinde

durulmuştur. Değişim bütün örgütlerin temel sorunları arasında yer almakta

olup, değişmeyen örgütlerin hayatta kalma şansları yoktur. Bu nedenle örgütler

değişimi başarılı bir biçimde gerçekleştirmek zorundadırlar. Ancak, çalışanlar

değişime çeşitli nedenlerle (ekonomik, sosyolojik, psikolojik ve rasyonel) direnç

gösterirler. Değişime direnç, örgüsel kaynakların etkin ve verimli kullanılmasını

engelleyerek değişim yönetiminin başarısızlığına yol açmaktadır. Bu nedenle

değişim yönetiminin başarısı için öncelikle çalışanların değişime karşı gösterdikleri

direncin giderilmesi gerekir. Bunun için öncelikle konu örgütsel değişim

planlarında ele alınmalı ve muhtemel direnç nedenleri ve alınacak tedbirler

detaylandırılmalıdır. Örgütsel değişimin başarısı için planlama yeterli olmamakla

birlikte zorunlu bir unsurdur. Değişime direnci önlemek için; eğitim ve iletişim,

katılım ve destekleme, pazarlık ve taviz verme, tehdit ve baskı, manipülasyon ve

kooptasyon, değişimi planlama ve deneme amaçlı uygulama, ekonomik teşvik

tedbirleri ve tahmin yöntemlerinden yararlanılabilir. Kullanılacak yöntem ya da

yöntemler duruma çalışanların bireysel özelliklerine göre değişebilir. Değişim

sürecinde daha az direnç ve sorunla karşılaşmak için çalışanların eğitilmesi ve

değişime önceden hazırlanması gerekir. Örgütsel değişim ancak çalışanların

katılımı ve desteklemesiyle başarılabilir. Değişim yönetiminin başarısı direnç

sebeplerinin ortadan kaldırılmasıyla mümkündür. Eğer örgütsel direnç kısa bir

sürede içinde ortadan kaldırılmazsa; örgüt, enerjisinin büyük bir bölümünü

örgütsel değişim yerine, direnmenin doğurduğu sorunlara harcamak zorunda kalır.

Böylece örgütsel değişim yönetimi başarısızlıkla sonuçlanabilir.

Anahtar Kelimeler: Örgütsel Değişim, Değişim Yönetimi, Değişime Direnme.

* Dr. Öğretim Görevlisi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Samsun Meslek Yüksekokulu,

Muhasebe Bölümü, [email protected]

mailto:[email protected]

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2013, 32(1), 373-406

DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

Extended Abstract: Purpose of this article the resistance to change of the

employees in the process of organizational change, in terms of change

management is to handle. Made of the literature on the subject, the

concepts of change management and resistance to change are examined

and focused on the causes to resist and prevention methods its. In addition,

in order to manage change successfully, the prevention or elimination of

resistance to organizational change, it is necessary matters were discussed.

Operating in an ever-changing environment, one of the main problems of

today's organizations, to adapt to change. Changes in the general sense,

refers to anything to bring one level to another level. Change may be

negative as well as positive. Positive change in the development of the

organization, methods and processes to become more efficient; negative

change also leads to a reduction of organizational effectiveness and

efficiency. Positive change in the development of the organization, methods

and processes to become more efficient; negative change also leads to a

reduction of organizational effectiveness and efficiency. Organizational

change, means any change with the organization's various sub-systems and

elements that may occur in the relations between them. Organizational

change; planned-unplanned, macro-micro, spread over time-sudden,

proactive-reactive, active-passive, step-by-step improvement in the form of

a radical and wide-narrow, shapes can be realized.

Change management, the variable (task, structure, technology, and human-

like elements) and the parameters (competitors, international policy,

legislation, etc.), organizational objectives, policies and strategic direction,

is to manage. One of the most fundamental issues of change management,

employee resistance to removal. To prevent the attempted change in the

organization, insecurity, doubt, delay or prevent changes, such as the

behavior of employees, is called resistance to change. Eliminate resistance

to change, is the most difficult stage of the process of change. Resistance

individual, group or organizational level may occur. In the change process,

employees exhibit different reactions to the changes. These reactions,

active-passive, positive and negative, such as can be, resistance may be

open or hidden. Employees show resistance to change, may occur in a

variety of ways. Are willing to change with accepting in full, it refused to

leave the organization, represents the behavior of the two extremes;

acceptance, indifference, passive resistance and active resistance was

determined in four resistance area.

People do not want to leave the settled habits and do not want to change

the existing order and existing conditions, to resist change. On the other

hand the individual, are forced to adapt to the new conditions brought


Po

lat

TU

NÇ

ER

about the change and individuals who are face to face with the possibility

of losing the economic and social opportunities, show resistance to the

change. Causes of resistance; as reasons economic, social, psychological

and rational, can be collected to four groups.

One of the basic conditions for successful change management;

organizational change of undertaken in order to ensure the effectiveness, to

prevent resist. Of resistance to change, in order to reach a size that interfere

with the success of the change or eliminated altogether resistance or

resistance should be reduced as much as possible. Change management

process, in order to reduce the organization to resist may occur, referenced

methods are: Communication and education, participation and support,

negotiation and compromise-making, threat and oppression, manipulation

and kooptasyon, change planning and practice implementation, forecasting

methods and economic stimulus measures.

Several methods can be used together to prevent resist organizational

change. Even some of these methods may not be used with good results in

preventing the resist organizational change. Because these methods are

methods that are complementary and mutually supportive. In addition to

being open in the organization of communication channels, employees

should be prepared with method of training to the process of change and

their participation in this process needs to be supported. On the other hand

is to plan change one of the imperatives of this process. Because, often fail

that the work unplanned. In addition to be estimated of the difficulties

arising in the process of change, employees in the change process to be

motivated by economic stimulus measures at least as important as the

above-mentioned methods.

To avoid resistance to change in the current circumstances and individual

characteristics must be taken into account. On the other hand the process of

removing or blocking resistance, positive methods should be applied

primarily to gain employees. However, in the absence of the possibility of

applying a method other than the use of force to resist change can be

prevented. This method is used particularly in cases where immediate

change. But it is a risky method, especially as a result of force against

leaders negative feelings may change.

Resistance to change, effective and efficient use of resources by preventing

the mesh leads to the failure of change management. If you are not

removed disappear within a short span of organizational resistance,

organization, organizational change, rather than a large part of the energy,


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

to resist forced to spend the problems engendered. Thus, a failure can

result in organizational change management.

Key Words: Organizational Change, Change Management, Change

Resistance.

Giriş

Sürekli değişen bir çevrede faaliyet gösteren günümüz örgütlerinin en

temel sorunlarından birisi değişime uyum sağlamaktır. Değişim yönetimi;

bu uyumun bilinçli, planlı ve yöntemli bir biçimde gerçekleştirilme

sürecidir. Yerleşmiş pek çok bireysel ve örgütsel alışkanlıkları değiştirdiği

için sancılı bir süreç olan değişim; az ya da çok her zaman bir dirençle

karşılaşır. Bu direncin yönüne ve derecesine etki eden pek çok faktör

bulunmakla birlikte çalışanların nitelik ve kişilikleri ile örgütsel yapı ve

yönetim yaklaşımı bu bağlamda önemli bir rol oynar. Örgütsel değişimin

başarısı büyük ölçüde, değişime olan direncin engellenmesi ya da yok

edilmesiyle yakından ilişkilidir. Örgütsel değişime başlamadan önce,

ortaya çıkabilecek direnci asgari düzeye indirebilmek için değişime hazırlık

yapılması gerekir. Bu bağlamda çalışanlar değişime hazırlanmalı ve direnç

alanları ya da konuları tespit edilerek gerekli tedbirler alınmalıdır. Bütün

bu önlemlere rağmen ortaya çıkacak olan direnci, direnen kişilerin

özelliklerini dikkate almak suretiyle, direncin türü ve derecesine göre

direnç önleme yöntemleriyle yok etmek ya da asgari düzeye indirmek

mümkündür.

Değişime direnç; uzun süre, başarıya ya da bir başka deyişle örgütsel

değişim çabalarına tesir edebilen kritik derecede önemli bir faktör olarak

tanınmıştır. Yapılan araştırmalar tüm büyük kurumsal değişim çabalarının

(yarısından-üçte ikisine kadar) başarısız olduğunu göstermiştir. Ancak

direncin başarısızlığa kritik derecede önemli bir katkıda bulunduğu çok az

bilinmektedir. İngilterede Oakland ve Sohal tarafından yapılan

araştırmayla, direnişin üretim yönetimi tekniklerinin kullanılmasının

büyük engellerinden birisi olduğu bulunmuştur. Aynı şekilde; Eisen et al.

and Terziovski et al. Avusturya üretim sanayinde kalite yönetimi

uygulamalarının yönelik işçiler ve yöneticiler tarafından gösterilen direncin

büyük engeller oluşturduğu tespit edilmiştir (Waddell and Sohal 1998,

543). Değişime direnç örgütsel değişimin yönetimine doğrudan etki eden

önemli bir faktördür.

Değişim bir yandan sorunlara çözüm getirirken, diğer yandan yeni

sorunların ortaya çıkmasına yol açar. Bu nedenle bazı durumlarda

değişime direnç gösterilebilir. Çalışanların değişime gösterdikleri davranış


Po

lat

TU

NÇ

ER

biçimleri, değişim yönetimi ile yönlendirilebilir (Tüz 2004, 9). Bu bağlamda

çalışanların örgütsel değişim sürecine katılmaları onların değişimi

sahiplenmelerine yol açabilir. Değişimle ilgili hususlarda çalışanların

görüşlerinin alınması ve bu konuda alınacak kararlarda onlara etkili

olmaları için fırsatlar verilmesi, değişime bakış açılarını değiştirebilir. Bu

tür yöntemler örgütsel değişime gösterilen dirençleri hafifletebilir ya da

tamamen ortadan kaldırabilir. Değişim sürecinde paniğe kapılan

çalışanların bilgilendirilmesi ve değişim sürecinin iyi anlatılması çoğu kez

olumlu sonuçlar verir. Bazen değişime gösterilen direnç, görünen

sebeplerin dışında söylenmeyen başka nedenlerden dolayı yapılabilir. Bu

gizli nedenlerin bulunması ve ortadan kaldırılması gerekir. Bu bağlamda

etkin bir iletişim sistemi kadar çalışanlara değer ve güven verilmesi

oldukça önemlidir.

Örgütsel değişime karşı açık ya da gizli gösterilen direnç, örgütsel değişim

sürecine zarar verir. Değişimin, planlanan sürede gerçekleştirilememesi,

örgütsel kaynakların israfına neden olabilir. Bu nedenle örgütsel değişim

sürecini sabote eden tüm direnç türlerinin dikkatle takip edilmesi ve

gerekli tedbirlerin alınması gerekir. Direncin kırılması için bazen

demokratik bazen de antidemokratik yöntemlerin kullanılması gerekebilir.

Direncin yok edilmesi için kullanılan yöntemler, duruma, bireysel

özelliklere ve işin aciliyetine göre değişebilir.

A. Değişim Yönetimi

Genel anlamıyla değişim; herhangi bir şeyi bir düzeyden başka bir düzeye

getirmeyi ifade ettiği gibi, kişi ve nesnelerin yerlerinin değiştirilmesi ya da

kişisel bilgi, beceri ve yeteneklerin mevcut durumdan farklı bir konuma

getirilmesini de kapsar (Taşlıyan ve Karayılan 2011, 254). Bir başka deyişle

değişim; planlı ya da plansız bir biçimde bir sistemin, bir sürecin ya da

ortamın belirli bir durumdan başka bir duruma geçirilmesidir

(Sabuncuoğlu 2008, 63). Bu değişim olumlu olabileceği gibi olumsuz da

olabilir. Olumlu değişme örgütün gelişmesi, yöntem ve süreçlerde daha

etkin bir duruma gelmesidir. Olumsuz değişme ise; etkinliğin ve

verimliliğin azalması ile örgütsel amaçlardan uzaklaşmaya yol açan

değişmedir.

Örgütsel değişme ise, örgütün çeşitli alt-sistem ve unsurlarıyla bunlar

arasındaki ilişkilerde meydana gelebilecek her türlü değişikliği ifade eder.

Bu anlamda örgütsel değişme yaratıcılık, yenilik yapma, büyüme ve

gelişme gibi olay ve olguların tümünü içine alabilecek derecede geniş

kapsamlıdır (Dinçer 2008, 8). Tüm bunların yanında örgütsel değişme,


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

örgüt içindeki insanların yaptıkları işlerin, örgüt içinde yer alan değer

sistemlerinin, örgüt üyelerinin birbirleriyle olan ilişkilerinin ve genel olarak

davranışlarının değişimidir (Basım vd. 2009, 15). Örgütsel değişimin;

örgütü geleceğe hazırlama, çalışanlar arasında güven ve işbirliğini

geliştirme, olumlu iletişim sağlama, sorunlara ve tartışmalara çözüm

getirme, sinerji yaratma gibi genel amaçları yanında; örgütsel bütünlüğün

korunması, örgütün sürekliliğinin sağlanması, örgütün büyümesi ve

gelişmesi süreçlerine de katkıda bulunur. Örgütsel değişim; etkinliği,

verimliliği ve motivasyonu artırmak için de kullanılabilir (Töremen 2002,

187). Örgütsel değişim; planlı-plansız, makro-mikro, zamana yayılmış-anî,

Proaktif-reaktif, aktif-pasif, iyileştirme şeklinde adım adım-radikal/köklü

ve geniş kapsamlı-dar kapsamlı şekillerde gerçekleştirilebilir (Çalışkan

2007, 17-19).

Değişim yeni alışkanlıklar edinmenin yanısıra eski alışkanlıklardan

kurtulmayı da gerektirir ve bu kurtulma alışkanlık edinmekten daha güç

olabilir. Değişim teorisinde bu süreç çözülme, değişme ve kalıplaşmayı

içerir. Başka bir deyişle, çalışan eski tutum ve uygulamalarından sıyrılır,

yenilerini öğrenir ve bunları bir alışkanlık içinde bütünleştirir. Sürecin üç

bölümü de başarıyla tamamlanmadıkça, çalışanlar yeni uygulamalarıyla

eski alışkanlıklarını garip bir biçimde karıştırarak değişimden net yarar

sağlayamazlar (Davis 1988, 225). Diğer yandan itimat ve güven, bir örgütün

değişimi uygulamaya koyma ve var olan entelektüel sermayesinin tam

olarak kullanımında etkili olan önemli faktörler arasında yer alır (Buzan

vd. 2001, 156). Örgütün tüm dinamiklerinden yararlanabilmek için

kapsamlı bir değişim planının faydaları oldukça fazladır, ancak bilinçli ve

kararlı, çok büyük bir çalışma gerektirir; bu nedenle de zamana ve kaynağa

ihtiyaç gösterir (Pritchar 2010).

Bugünkü güçlü değişim ortamında hâlâ dünkü inançlara göre çalışmaya

devam eden herhangi bir örgütün, değişen çevresiyle gerçek anlamda

uyum içinde bulunabilmesi mümkün değildir (Toffler 1989, 48).

Çevresindeki değişimlere karşı açık olan ve öğrenerek uyum sağlama

yeteneği gösteren; belirli bir kimliğe, kurum kültürüne, yaratıcılığa,

fırsatları değerlendirme gücüne, finansal kaynaklarını etkin bir biçimde

kullanma becerisine sahip olan örgütler yaşama şansına sahiptir (Yazıcı

2001, 39). Ancak değişimi yönetmek oldukça zordur. Çünkü mevcut

sistemde yapılan herhangi bir değişikliğin, sistemin tümü üzerinde sınırsız

etkiler vardır (Schumacher 2010). Büyük ya da küçük değişimin etkin bir

biçimde gerçekleştirilmesi için planlı bir değişim yönetimine ihtiyaç vardır.

Etkin bir değişim yönetimi programı; yeni ortama sorunsuz bir geçiş

imkânı verir (Yeniçeri 2002, 166).


Po

lat

TU

NÇ

ER

Değişim yönetimi, hızla değişen bir ortamda ayakta kalabilmek ve

rakiplerinin önüne geçebilmek için örgütün kendisini yenilemesi, değişim

fırsatlarını çözümleyip, ortaya çıkan potansiyeli değerlendirmesi ve en

uygun stratejinin belirlenip uygulanması için yeniden örgütlenme ve

yapılanma işidir. Bir başka deyişle değişim yönetimi, kurum kültürünün ve

davranışların değişen dünya ile uyumlu hale gelmesini sağlama sanatıdır

(Şahin 2011, 308). Değişim yönetimi; örgütsel sorunları çözmek ve değişim

sürecinden örgütsel amaçlar ve hedefler doğrultusunda yararlanabilmek

için yapılan planlama, örgütleme, motivasyon ve denetleme çalışmalarıdır.

Diğer bir deyişle, örgütü değişen çevre koşullarına uyumlaştırma ve

dengeleme sürecidir (Tekin, Güleş ve Öğüt 2007, 5).

Örgütlerin değişimden kaçınmaları söz konusu değildir; ancak önemli olan

değişimin ne zaman ve hangi yöntemle gerçekleştirileceğine karar

vermektir. Hızlı ve kaçınılmaz olan değişim bir bütündür ve yaşamın tüm

alanını kapsamaktadır. Etkili bir şekilde değişime cevap verebilmek için,

değişimi etkileyen faktörlerin bilinmesi ve değişime nasıl başlanacağına

cevap verilmesi gerekir. Değişimin hızı sadece örgütte çatışma ve

aksamalara neden olmaz, aynı zamanda çalışanları oldukça büyük strese

sokar (Cornell 1996, 23). Örgütsel amaçlara ulaşmayı engelleyen bu tür

sorunların oluşmaması için gerekli önlemlerin alınması, ortaya çıkmışsa da

kısa sürede çözümlenmesi gerekir.

Çevre şartlarındaki değişim, örgüte yeni fırsatlar ve genişleme isteği

doğurur. Bu durum yeni güç ilişkilerini gerektirdiği gibi çalışma

yöntemlerinin tekrar gözden geçirilmesini de gerektirir. Yeni sistemin

tanıtılmasıyla, yeniden örgütlenme, yeni çalışma yöntemlerine uyum

sağlama gibi gelişmeler değişim yönetimini zorunlu kılar (White 2000, 162).

Değişim yönetimi, yöneticilerin örgütte uygulamayı amaçladığı

stratejilerin, politikaların ve süreçlerin çalışanlar tarafından doğru

algılanması ve uygulanması amacıyla bunlar arasındaki etkileşimi

dengeleme sanatıdır (Çetin 2008, 129). Çok hassas dengeler üzerine kurulan

değişim yönetimi; değişimi yönetenlerle stratejileri uygulayanlar

arasındaki iletişimi yönetmek, değişimin gerçekleşebileceği bir örgüt

ortamı yaratmak ve işyerinde başarılı bir dönüşüm için gerekli olan

duygusal bağlantıları yönetmek gibi önemli alanları kapsar (Duck 1999,

62).

Değişim yönetimi, söz konusu değişken (görev, yapı, teknoloji ve insan gibi

unsurlar) ve parametrelerin (rakipler, uluslararası politikalar, yasal

düzenlemeler vs.) örgütsel amaç, politika ve strateji doğrultusunda

yönetilmesidir (Genç 2005, 303-304). Her örgütün kendine has sorunları ve

özellikleri vardır; bu nedenle örgütsel değişim farklı yaklaşımlar ve


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

müdahaleler gerektirir. Değişim için en iyi strateji değil, örgütsel gerçeklere

en uygun değişim stratejisi tercih edilmelidir (Werkman 2009, 664).

Değişimi yönetmek için birkaç farklı yaklaşım olmakla birlikte, ancak

hiçbiri diğerinden üstün değildir. Özel bir yaklaşımın uygunluğu içinde

bulunulan koşullara bağlıdır (Burnes 1997, 753). Eğer örgütün yenibaştan

dizayn edilmesi ve yaratılması gerekiyorsa, değişim mühendisliği

kullanılarak köklü, hızlı ve radikal değişiklikler yapılabilir. Bu yöntem

değişimin en radikal ve köktenci şekli olup, bilinmezliğin ve değişime

direncin arttığı bir sürece işaret eder. Bazen kademeli ve küçük

değişiklikler örgütsel ihtiyaca cevap verebilir. Bu durum da seçilecek

yöntem farklılaşır.

Değişimi sürekli olarak küçük parçalar ayırıp yönetmek Taylor’un bilimsel

yönetiminde kalan bir mirastır. Hâlbuki değişimdeki görev, parçaları değil,

dinamiği yönetmektir. Zorluk, fiziksel işleri kopyalamakta değil, zihinsel

işlerde yenilik yapmaktadır. Hedef insanlara; stratejik düşünmeyi, kalıpları

tanımayı, sorunları ve fırsatları daha ortaya çıkmadan önce tahmin etmeyi

öğretmektir (Duck 1999, 63). Bu bağlamda çalışanlarda zihinsel bir devrim

yaratmak ya da sürekli öğrenen ve kendisini yenileyen bir örgüt

oluşturabilmek için öğrenen örgütlerden yararlanmak mümkündür. Bu

yöntem değişim yönetimini kolaylaştırır ve değişim süreci için oldukça

önemli bir alt yapı oluşturur. Değişim yönetimi sürecinde kullanılabilecek

diğer bir yöntemde örgüt geliştirmedir. Çalışanların zihinsel ve ruhsal

gelişimini sağlamak suretiyle örgütün geliştirilmesi, dolayısıyla değişimin

etkin bir biçimde yönetilmesi ve gerçekleştirilmesi mümkündür.

Önceden tahmin edilmesi oldukça güç olan değişimi yönetmede başarılı

olabilecek tek politika, geleceğin oluşturulmasına çalışmaktır. Geleceği

yönetmeye çalışmak örgüt için oldukça risklidir, ancak bunu hiç

denememek daha da risklidir (Drucker 2000, 107). Değişim sürecini

yönetmek bu nedenle kolay değildir; değişim yönetimi aynı zamanda

mevcut yönetsel engellere meydan okumaktır. Değişim ihtiyacı apaçık

ortaya çıktığında, örgüt değişimi başarmak için kendisinde bir zorunluluk

hisseder. Ancak değişim sürecine başlamadan önce şu sorulara cevap

verilmesi gerekir (Hitt vd. 2009, 451):

Ne kadar değişim yeterlidir?

Değişim ne kadar hızlı yapılmalıdır?

İstikrarlı ve sürekli, minimum bir ihtiyaç düzeyine karşı

dengelenmiş olan, değişim ihtiyacı ne olmalıdır?

Değişim sürecinin büyük oyuncuları kimler olmalı ve onların

rolleri ne olmalıdır?


Po

lat

TU

NÇ

ER

Değişim kimlere tamamen zararlı ve faydalı olabilir?

Değişim yönetimi, hareketli parçalardan oluşan karmaşık bir yapının

hassas dengelerini sağlamakla ilgilidir. Değişim çabasında önemli olan şey,

her parçayı yalıtılmış olarak ele almak değil, bütün parçaları birbirine

bağlamak ve dengelemektir. Değişim yönetiminde hassas görev, parçaların

birbirini nasıl dengelediğini, bir unsuru değiştirmenin diğerlerini nasıl

değiştirdiğini, sıralama ve hızın bütün yapıyı nasıl etkilediğini anlamaktır

(Duck 1999, 63). Değişim çalışmaları, örgütsel performansı ve etkinliği

artıracak biçimde yapılmalı, değişim, stratejik kararlar ve yapısal

düzenlemelerle desteklenmelidir. Değişim çabaları, ekip çalışması ile

sürdürülmeli ve fikir ve işbirliği sağlanmalıdır (Düren 2000, 232).

Değişim gerçekleştiğinde, örgüt yeni bir denge ararken, bireylerin de yeni

duruma uyum sağlamaları gerekir; bu uyum gerçekleşmezse, örgütte bir

dengesizlik oluşur. Yönetimin beşerî amacı, bu dengesizliği gidermek ve

örgütsel ahengi oluşturmak ve korumaktır (Davis 1988, 209). Başarılı bir

değişim yönetimi için üzerinde durulması gereken hususlar şöyle

sıralanabilir (Düren 2000, 236):

Değişime duyulan ihtiyaç ciddi olarak teşhis edilmelidir.

Değişimle ilgili örgütün her düzeyi tarafından paylaşılacak

bir vizyon ve onunla uyumlu stratejiler yaratılmalıdır.

Aktif katılımı sağlamak için çalışanlar arasında koalisyon

oluşturulmalıdır.

Değişimden en çok etkilenecek kişi ve mevkilere motor roller

verilerek, onlar teşvik edilmelidir.

Değişim sorumluları ve proje liderleri, sevilen ve karizmatik

özellikleri olan kişilerden seçilmelidir.

İletişim, ikna ve eğitim faaliyetlerine gereken önem

verilmelidir.

Katılımcı ve yaratıcı yöntemleri ön planda tutan çabalara ve

faaliyetlere ağırlık verilmelidir.

Değişim faaliyetleri, örgütün maddi ve manevi unsurları

arasındaki ilişkileri, dengeyi ve uyumu, en yumuşak şekilde

yeniden revize edecek tarzda yönlendirilmelidir.

Yeni yöntem ve davranışların, örgüt içinde yaygınlaştırılması

ve entegrasyonu sağlanmalıdır.


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

Sistem perspektifinden bakıldığında örgütsel değişim için; organik ya da

sibernetik model uygulanabilir. Organik modelde değişim; öncelikle

örgütün değişime uyum sağlamak için verdiği bir cevaptır. Sistem,

hareketli bir bütün olarak ya da belirli işlevleri ve alt sistemleri aracılığıyla

değişen çevreye uyum sağlamaya ve dengesini korumaya çalışır. Örgütün

değişime tepkisi ile negatif geribildirim değerlendirildiğinde, örgüt verilen

ve gerekli olan davranış arasındaki farkı görür ve böylece çevre,

geribildirim ve adaptasyon süreci devam eder. Organik modelde değişim,

dış tehditlere cevap verebilmek için gereklidir. Sibernetik modelde ise;

bütün sisteme dağıtılmış ve tekrarlanan hiyerarşik iletişim

mekanizmalarının, ayrıntılı kontrolüyle ilgili bir süreç sonucunda değişim

gerçekleşir (Beeson and Davis 2000, 179-181).

Bir örgüt değişmeden ne kadar uzun süre devam ederse, değişim

fikirlerinin ortaya konulması da o kadar zorlaşır. Değişim gerçekleşip de

sonuç olumsuz olduğunda da, insanlar gelecekteki değişim konusunda

isteksiz davranırken, geçmişteki başarılı değişimler, insanları değişime açık

hale getirebilir (Maxwell 1998, 89). Örgüt sistematiği içinde yapılacak her

değişikliğin, sistemin diğer alt sistemleriyle etkileşimini, satranç hamlesi

yaklaşımıyla değerlendirmek ve muhtemel sonuçlarını göz önüne almak

gerekir. Aksi takdirde, sistemin bir noktasında sistemden bağımsız ortaya

konan bir iyileştirme ya da değişiklik, sistemin diğer noktalarında sistemin

bütününe zarar verecek tarzda olumsuz sonuçları doğurabilir. Vizyoner ve

dönüştürücü liderliği gerektiren değişim, bütünlük içinde ele alınmalıdır.

Değişim ve dönüşüm, yaratıcılıkla birlikte uygun bir örgüt kültürü ve

iklimi de gerektirir. Örgütün sürekli bir çevresel duyarlılık sahibi olması;

değişim ekibinin oluşturulması ve koordine edilmesi gerekir. Değişim,

değişken ve parametrelere objektif bir bakışı gerektirdiği gibi örgütün

fizikî, malî ve beşerî unsurlarının değişim için esnekleştirilmesi gerekir

(Genç 2005, 304-305).

Çalışanlar değişimi duyar duymaz belirsizlik hissine kapılır. Meydana

gelen değişim olumlu olsa bile, yine de belirsizlik yaratacağı için,

personelin bir an önce bu yeni durumdan haberdar edilmesi ve şüphelerin

dağıtılması gerekir (White 1998, 117). Aksi takdirde örgütte dedikodu çarkı

işlemeye ve asılsız bilgiler ortada dolaşmaya başlar. Çalışanlara değişimin

boyutları ve etkileri açık ve net bir biçimde anlatılmalı, kendilerinden ne

beklendiği ya da ne istendiği açıkça belirtilmelidir. Belirsizlik örgütsel

sistemi tıkadığı gibi değişime gösterilecek direncin boyutlarını da

genişletebilir. Etkin bir örgütsel iletişimin yokluğu ya da çalışanların

değişim sürecinde ihmal edilmesi, değişimle ilgili sorunların artmasına ve


Po

lat

TU

NÇ

ER

çalışanların bireysel ya da grupsal olarak değişime direnç göstermelerine

neden olabilir.

Değişim, bireyler kadar grup dinamikleriyle de ilgili bir süreçtir.

Çalışanların davranışı, tutum, inanç ve değerleri onların ait oldukları

gruplarca kararlaştırılır. Bireyin saldırganlığı, işbirlikçiliği, kendine saygısı,

güveni, üretken ve enerjik oluşu, dilekleri, önyargıları bireyin grup üyeliği

tarafından tayin edilir. Değişim büyük oranda bu grupların doğasından

etkilenir (Balcı 2002, 42). Bireyin değişime olan direncinin yönünü ve

şiddetini büyük oranda üyesi olduğu grup belirler. Çalışanların değişime

karşı dirençleri kırılmadan ya da giderilmeden değişim yönetiminin

başarılı olması söz konusu değildir. Ancak birey ya da grupların endişeleri

giderilir ve değişime katılmaları sağlanabilirse değişim yönetimi başarılı

olabilir. Bu nedenle değişime direnme faktörü, değişim yönetiminin

başarısı için oldukça önemli bir husustur.

B. Değişime Direnme

1. Değişime Direnme Kavramı

Örgüt içinde gerçekleştirilmeye çalışılan değişime engel olma, güvensizlik,

şüphe, gecikme ya da değişimi önleme gibi çalışan davranışlarına değişime

direnç denir. Değişime direnci ortadan kaldırmak değişim sürecinin en zor

aşamasıdır (Şahin 2011, 311). Direnç birey, grup ya da örgüt düzeyinde

ortaya çıkabilir. Çalışanlar açısından belirsizlik ve dolayısıyla bir

güvensizlik ortamı yaratan değişim; ayrıca, çalışanlar için sosyal ve

ekonomik kayıp anlamına gelebilir. Aynı zamanda yeni şeyler öğrenmek,

zihinsel ve fiziksel olarak ek bir çaba gerektirdiğinden, çalışanlar arasında

rahatsızlık yaratabilir (Budak ve Budak 2006, 547). Bu durum direncin

oluşmasına zemin hazırlar.

Örgütsel direnci Ansoff; stratejik bir değişim süreci içinde beklenmeyen

gecikmeler, maliyet ve istikrarsızlıkları olan çok yönlü bir olgu olarak

tanımlarken; Duncan; statükonun değiştirilmesi baskısı karşısında,

statükoyu korumak ve ona hizmet etmek için gösterilen herhangi bir

davranış olarak tanımlar. Bir başka deyişle direnç; örgütsel bir ortamda

normal bir yanıt ya da değişime bir tepki olarak ortaya çıkan korumanın bir

ifadesidir. Böylece direnç; en yaygın şekilde çalışanların olumsuz tutumları

ile ya da verimlilik karşıtı davranışlar ile bağlantılıdır (Waddell and Sohal

1998, 543).

Değişim sürecinde çalışanlar, değişime karşı farklı tepkiler gösterebilirler.

Bu tepkilerin bazıları aktif bazıları pasif, bazıları olumlu, bazıları da


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

olumsuz olabilir. Bu tepkiler, yeni hedeflere açıkça karşı çıkma şeklinde

olabileceği gibi, yeni çalışma yöntemlerine ya da başkalarıyla işbirliği

yapmaya karşı gizliden gizliye direnme şeklinde de ortaya çıkabilir

(Töremen 2002, 185-202). Bu tür açık ya da gizli direnç kaynaklarının iyi

tespit edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması gerekir. Ayrıca değişime

karşı olumlu tepkiler de desteklenmeli ve ödüllendirilmelidir. Diğer

yandan değişime direnç gösterenlerin cezalandırılması yöntemine

kesinlikle gidilmemeli, onların bu süreçte kendilerini ifade etmelerine

imkân verilmelidir. Değişime karşı dirençleri makul bir çalışmayla

giderilecek olanlara karşı sert önlemler ve tavırların alınmaması gerekir.

Değişime karşı direnenler, genellikle yöneticiler tarafından değişimin

düşmanı olarak görülür. Literatür incelendiğinde değişime olan dirence

düşmanca yaklaşımın bir hayli teorik desteğe sahip olduğu görülür. Ancak

1960’lı ve 1970’li yıllarda konuyla ilgili yapılan çalışmaların büyük bir

bölümü, dirençten yarar elde edilebileceğini göstermiştir (Waddell and

Sohal 1998, 543). Örgütsel değişime direncin büyük ve önemli boyutlarda

olmamak şartıyla örgütsel değişime bir ivme katabilir. Bir başka deyişle,

değişim yöneticileri tarafından görülemeyen ya da öncede tahmin

edilemeyen bazı sorunların ortaya çıkmasına ve gerekli tedbirlerin

alınabilmesine yardımcı olabilir. Diğer yandan hiçbir zaman örgütsel

değişim sürecinde bir direncin varlığı arzu edilmez. Ancak değişime

direnç, değişimin doğasında mevcut olup hiçbir zaman da sıfırlanamaz. Bu

nedenle az bir direnç, değişimi yönetenler tarafında değişim süreci lehine

kullanılabilir.

İnsanlar genellikle değişime direnme eğiliminde olmakla birlikte, bu

eğilimleri; yeni tecrübeye olan arzuları ve değişimle gelecek ödüllere ilişkin

istekleriyle dengelenir. Bazı değişimler öylesine önemsiz ve rutindir ki,

direniş de hissedilmeyecek kadar az olur. Değişimin başarısı, direnişi en

aza indirmek yönünde ne kadar beceriyle yönetildiğine bağlıdır (Davis

1988, 215-216). Değişim sürecinin başarılı bir biçimde yönetilmesi ve

değişime direncin asgari düzeye indirilebilmesi için önceden hazırlık

yapılması gerekir. Önce; ihtiyaçlar tanımlanmalı, değişim planlanmalı,

örgütsel değişim için bir çerçeve oluşturulmalı ve daha sonra uygulamaya

geçilmelidir (Schalk 1998, 157).

Teknolojik, sosyolojik ve ekonomik koşulların etkisiyle örgütsel değişimi

gerçekleştirme çabaları, eskinin ve eskiden alışılagelmiş bir takım yöntem,

düşünce ve eylem kalıplarının değiştirilip yerine yenilerinin kabulünü

gerektirir. Her yenilik getirme çabası, geleneklerine ve eski yöntemlere

sadık kalmak isteyen çalışanlar tarafından direnmeyle karşılaşır (Şimşek ve

Akın 2003, 291). Gelecek belirsiz olduğundan, örgüt üyeleri genellikle


Po

lat

TU

NÇ

ER

değişimi desteklemezler; onların değişimi kabul etmeleri için ikna edici

sebepler ileri sürülmesi ve bilinenden bilinmeyene doğru hareket edilmesi

gerekir. Örgütsel değişime direncin üstesinden gelmek, çalışanları memnun

etmek ve değişime katmak için; iletişim, destek ve katılım süreçlerinden

yararlanmak mümkündür (Schalk 1998, 157). Diğer yandan uygunsuz ve

kötü yönetim tarzları da dirence katkı da bulunur (Waddell and Sohal 1998,

544). Bu nedenle örgütsel değişime direncin iki yönlü ele alınması gerekir.

Bir başka deyişle, yalnızca değişime direnen bireylerin değil, aynı zamanda

değişimi yönetenlerin tutum, tavır ve tarzları da gözden geçirilmelidir.

Çoğu bireyler açık ya da gizli, değişime engel olma eğilimindedirler. Bir

başka deyişle, bir bakıma insan alışkanlıklarının kölesidir. Değişim

karşısında gösterilecek tepkinin türü; değişikliğin niteliğine, biçimine ve

değişimden etkilenen kişilerin karakterlerine göre değişir (Sabuncuoğlu ve

Tüz 1998, 217). Değişim sürecini etkili bir biçimde yönetebilmek için insan

davranışlarının çeşitli yöntemlerle değiştirilmesi gerekir. Değişimi onlara

zorla kabul ettiren yöntemlerden daha çok çalışanların moral ve

motivasyonlarını yükselten, bir başka deyişle değişim sürecine onları

gönüllü olarak katılmasını sağlayan yöntemler daha uygun düşmektedir.

Bireysel direnmenin işaretleri genellikle; şikâyetler, hatalar, kızgınlık,

ilgisizlik, geri çekilme, sağlık nedeniyle işe gelmeme ve inatçılık biçiminde

ortaya çıkabilir. Örgütsel direnmede ise; iş kazaları, çalışanların tazminat

taleplerinde artış, artan devamsızlık, sabotaj, sağlık nedeniyle

harcamalarda artış ve düşen verimlilik, yaygın gözlenen işaretlerdir

(Barutçugil 2004a, 173). Değişime istekli olup tam olarak kabul etme ile

değişimi reddedip örgütten ayrılma, iki uç davranışı arasında; kabul,

kayıtsızlık, pasif direnç ve aktif direnç olmak üzere dört direnç alanı

belirlenmiştir. Bu değişime direnç ölçeği, kendi içinde değişik tutum ve

davranışlar gösterebilir (Koçel 2003, 704-705; Sabuncuoğlu ve Tüz 1998,

217):

Bireyin Genel Tutumu ve Değişime Tepkileri

Bireyin Genel Tutumu Değişimi Tepkileri

Kabul - İsteyerek yardımlaşma arzusu

- Yardımcı olma

- Yönetimin baskısı altında yardımlaşma

- Pasif kalma


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

Kayıtsız Kalma - Kayıtsız kalma

- Hiç ilgilenmeme

- Yalnızca söyleneni yapma

- Öğrenmeme

Pasif Direnç - Mümkün olduğu kadar yapmama

- Yavaşlatma

- Bilerek yanlış yapma

- Bozma

Aktif Direnç - Sabotaj

- İşten ayrılma

2. Değişime Direnmenin Nedenleri

İnsanlar alışkanlıklarını kolay kolay terk etmek istemezler. Her hangi bir

nedenle yerleşmiş düzenlerinin ve mevcut koşullarının değişmesi onlarda

güven bunalımına yol açabilir. Diğer yandan değişim yeni kurallar

getireceği için bu kurallara uyum sağlamak zorunda olan çalışanlarda stres

ve direnme davranışları görülebilir. Genel olarak değişime direnmenin üç

temel kaynağı vardır: Değişimin sebepleri ve etkileriyle ilgili belirsizlik,

mevcut yararları terk etmede isteksizlik, teklif edilen değişimdeki zayıflığın

farkında olma (Stoner ve Wankel 1986, 358).

Çalışanların değişimle ilgili tutum ve davranışları, değişimin yönetiminde

başarısızlığa neden olabildiği gibi, bazen direnme örgütte olumlu sonuçlar

da doğurabilir. Değişime karşı gösterilen direnme; örgütün tepe

yönetiminin hazırlıklı, uyanık, katılımcı ve sistematik bir tutum içinde

davranmasına neden olabilir (Yeniçeri 2002, 115-116). İstenilse de bireyle

örgüt arasındaki çatışma tamamıyla yok edilemez (Gardner 1990, 85).

Çalışanların değişime direnme nedenleri; ekonomik, sosyal, psikolojik ve

rasyonel olmak üzere dört grup da ele alınabilir. Ancak bu faktörlerin kesin

çizgilerle birbirinden ayırması mümkün değildir. Ekonomik bir neden hem

sosyal hem rasyonel hem de psikolojik nedenlerle bağlantılı olabildiği gibi,

diğer yandan dirence sebep olan bir neden yukarıda sözü edilen nedenlerin

tümüyle ilişkili olabilir.

Ekonomik Nedenler: Çalışanların ekonomik kayıplarına neden olan her

türlü değişim dirençle karşılaşır. Yeni bir teknolojinin uygulanması yeni

yetenekleri gerektiriyorsa, bu durumda çalışanlar güvensizlik duygusuna

kapılarak işten çıkarılma ve ekonomik güvencelerini kaybetme korkusu


Po

lat

TU

NÇ

ER

yaşayabilirler (Tüz 2004, 65). Özellikle iş güvenliğini yok edeceği

endişesiyle teknolojik değişikliklere direnç oldukça yaygın biçimde

görülür. Yöneticiler de kendilerine ekonomik bir güç sağlayacak olan, terfi

ve meslekte ilerleme fırsatlarını sınırlayan değişimlere şiddetle muhalefet

etme eğilimi içerisine girebilirler (Şimşek ve Akın 2003, 296). Diğer yandan

insanlar çalışma şartlarını ve çıkarlarını koruduğuna inandıkları statükoyu

kaybetmemeye özen gösterirler (Yüksel 2001, 153).

Kurumun daha fazla para kazanmak amacıyla değişiklikler yaptığını

düşünen çalışanlar, bunun sonucunda kendi ücretlerinin azalacağı ya da

parça başına verilen ücretlerin düşürüleceği korkusuna kapılabilirler. Bu

nedenle yapılan değişikliklere karşı direnirler (Hatiboğlu 1993, 211-212).

Ekonomik menfaatleri zarar görenlerin ya da çıkarları yok edilenlerin

sayısı, gücü ne oranda yüksek ise, örgütsel değişmeye direnmenin

meydana gelme ihtimali de o oranda yüksektir (Yeniçeri 2002, 117).

Örgüt içinde kaynakların dağılımını ve gücün kontrolünü elinde tutan

gruplar, değişimi bir anlamda kendilerine yönelen bir tehdit olarak

algılayabilirler. Özellikle kaynak dağılımından en büyük payı alan birey ya

da gruplar, kaynakların kesilmesi korkusuyla en çok tepkiyi gösterirler

(Özkalp ve Kırel 2010, 449).

Sosyolojik Nedenler: Değişim birey ya da grupların sosyal değerleriyle

çatışırsa, değişime karşı direnç oluşur. Kariyer, Statü, prestij, yetki ve diğer

sosyal imkanlarını kaybetme endişesi taşıyan çalışanlar doğal olarak

değişime karşı direnirler (Eren 2004, 233). Diğer yandan grup bağlılığı,

değişime direnmenin sebeplerinden birisidir. Eğer değişimden önce grupta

büyük bir ahenk ve anlaşma varsa ve değişim bu birlikteliğe tehdit

oluşturuyorsa, tüm üyeler buna karşı çıkabilirler. Çalışanlar sosyal bağların

değişim ile koparıldığına ve onu yeniden tesis etmenin çok güç olacağına

inandıkları için direnirler (Durna 2002, 155). Ayrıca, ait olduğu grubun

değişime karşı olumsuz tavır takınması bireyin değişime direnmesine

sebep olabilir. Grubun yapısı, bireyi belirli kalıplar içerisinde düşünmeye,

grup normlarına uygun davranmaya zorlar (Davis 1988, 222-223).

Değişimin benimsenip benimsenmemesi hususunda grup liderinin tavrı

oldukça önemlidir. Bu nedenle değişime karşı direnci ortadan kaldırmak

için öncelikle grup liderinin ikna edilmesi ve kazanılması gerekir.

Bazen birey belirli bir arkadaşının yanında çalışmayı tercih etmesi ya da

belli bir yöneticiyle çalışmaya alışmış olması durumunda, birlikte

çalıştıkları bu birey ya da yöneticinin değişikliğine de direnç gösterebilir.

Hiç tanımadıkları bir yöneticiyle çalışmak zorunda kalmaları, onlarda

çekingenlik ve korku duygusu uyandırabilir (Tüz 2004, 66). Dolayısıyla


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

onları direnmeye meylettirebilir. Bazı bireyler eski yöneticiyle iyi ilişkileri

nedeniyle değişime direnç gösterebilirken, bazıları da yeni yöneticinin

şimdiye kadar alışmış olduğu sistemi ya da düzeni bozabileceği endişesiyle

direnç gösterebilir. Diğer yandan örgüt kültürü de, değişime direncin

kaynağı haline gelmiş olabilir. Değişim sürecinin temel faktörlerinden birisi

olan örgütsel kültür; örgütte işlerin nasıl yapılacağını ya da örgüt içinde

nasıl davranılacağını gösteren ve yılların birikimi olan değiştirilmesi zor bir

unsurdur. Örgütsel kültür değişimin kabulü için gerekli esnekliğe sahip

değilse, örgütsel amaçların gerçekleşmesi için gerekli değişime engel teşkil

edebilir. Değişime ivme kazandırması gereken kültür adeta sorunların ve

direncin kaynağı haline gelebilir.

Karar verme, belirleme ve tayin etme gibi güçleri elinde tutanlar bu

ilişkileri değiştiren örgütlenme biçimine şiddetle karşı çıkarlar. Çalışanlar,

örgütlerde sahip oldukları etkiyi ve gücü kaybetmek istemezler. Etki ve güç

alanları kendileri için adeta kazanılmış bölgedir. Bu bölgenin

daraltılmasına ya da kaybına yol açacak her türlü değişim bir tehdit kabul

edilir (Yüksel 2001, 154).

Üst yönetimin iletişime yeterli önem vermemesi ya da yapılacak

değişimden etkilenmesi muhtemel kişilere değişimin gerekçesinin

anlatılamaması belirsizliği ve kaygıları artırarak direnişe sebep olabilir.

İletişimde kullanılan fiziki engeller, kelimeler, üslup ve değer yargıları gibi

iletişimi bozan unsurların varlığı yanlış anlamalara ve yanlış

değerlendirmelere sebep olabilir. Bu tür olumsuzluklar direnişe sebep

olabilir (Yeniçeri 2002, 122-123). İletişim hataları ya da kazaları çalışanların

değişimle ilgili tutumlarını ve değişime gösterecekleri direncin yönünü

belirler.

Psikolojik Nedenler: Psikolojik nedenler, örgütteki değişimin

yerleştirilmesi sürecinde oluşturulan baskılara karşı gösterilen duygusal

tepkilerdir. Değişim zaman zaman çalışanlarda duygusal sorunlar ve hatta

duygusal patlamalar yaratabilir. Çalışanların bu tür sorunları giderilmezse

değişime uyum sağlayamaz. Bu durum sonuçta, yalnız ilgili kişiyi değil

tüm örgütü olumsuz yönde etkiler (Barutçugil 2004b, 85).

Değişimin en önemli direnç kaynağı psikolojiktir. Psikolojik direncin

nedenleri; belirsizlik ve bilgi eksikliği, yabancılaşma, değişimin kaynağı,

alışkanlıklar, güvensizlik, ilgisizlik, peşin hüküm, algılama biçimi, kişisel

düşmanlık, değişimin yanlış olduğu inancı, farklı değerlendirmeler ve

hedefler, empoze edilen değişimden memnuniyetsizlik, değişimin getirdiği

yeni kurallar ve kontrol artışına karşı duyulan kızgınlık şeklinde

sıralanabilir (Durna 2002, 158-159). İnsanların çoğu davranışları önceden


Po

lat

TU

NÇ

ER

edindikleri alışkanlıklara dayanır. Bu nedenle alışılmış işleri yapmak

kişilere psikolojik bir rahatlık ve güven duygusu verir. Bu alışkanlıkların

değiştirilmesi çalışanların tüm dengelerini altüste edebilir; bu nedenle

değişime direnç gösterebilirler (Aslan 2001, 183).

Rasyonel Nedenler: Değişimin bireye maliyeti faydasından daha fazla ise,

değişime rasyonel karşı çıkış meydana gelebilir. Her değişim ayrıntılı bir

maliyet yarar analizi gerektirir; yalnızca ekonomik fayda ve maliyeti

düşünmek yeterli değildir. Aynı zamanda sosyal ya da psikolojik

maliyetler de göz önünde bulundurulur (Davis 1988, 217). Çalışanlar bu

analizden sonra değişime karşı tavırlarını belirleme yoluna giderler.

Ekonomik ve sosyal kayıpların durumuna göre değişime direncin yönü ve

şiddeti belirlenir.

Değişim teknik açıdan bireye uygun değilse ve sürekli problem

yaratacaksa, bu durumda değişim dirençle karşılaşabilir. (Tüz 2004, 64). Bu

bağlamda birey, değişimin getirdiği yeni durumu öğrenmek ve uyum

sağlamak için fiziksel ve beyinsel ek çaba göstermek zorunda kalabilir.

Bazen bu çaba, kompleks bir sistemin kullanımı gibi, kişilerin kendi

başlarına başaramayacakları bir durum olabilir. Ayrıca birey ya da gruplar,

bu ek çabanın mevcut rahatlarını bozacağı düşüncesiyle değişime direnç

gösterirler (Sabuncuoğlu ve Tüz 1998, 218). Diğer yandan değişim, hemen

başlatılıyor ve kişilere uyum için süre tanınmıyorsa dirençle karşılaşılabilir

(Basım vd. 2009, 35). Bu durumda birey ya da gruplar, değişimi

yönetenlerin; kendilerini düşünmedikleri ve önemsemediklerini, yalnızca

örgütün çıkarlarını ön planda tuttuklarını düşünerek örgütsel değişime

karşı çıkabilir ve direnebilir.

Örgütsel değişim bireysel uzmanlıkları bir anda kullanılmaz ya da işe

yaramaz hale getirebilir. Diğer bir deyişle, örgüt içinde yapılan bir

değişiklik ihtisas sahibi olmuş birey ya da grupların seneler boyunca elde

ettikleri uzmanlıklarını tehlikeye sokabilir. İşin yeniden dizaynı ya da

yapısal bir değişim bireyin seneler boyunca üstlendiği bir sorumluluğu

başkasına devretmesine neden olabilir. Bu durumda ortaya bir direnç çıkar

(Özkalp ve Kırel 2010, 448). Çalışanlar değişimin getireceği bu tehlikeleri

önceden görerek, değişime karşı direnç gösterirler. Böyle bir değişimin

işlerini kaybetmeye yol açabileceğini düşünür ve bu öngörüyle hareket

ederek değişime direnirler.

Örgütsel Değişime Direnme Nedenleri ve Analizi

Örgütsel Değişime Direnme Direnme Nedenlerinin Analizi


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

Nedenleri

1- Ekonomik Nedenleri

İş güvenliğini yok edeceği endişesiyle teknolojik

değişikliklere direnç oldukça yaygın biçimde görülür.

Çalışanlar işten çıkarılma ve ekonomik güvencelerini

kaybetme korkusu yaşayabilirler. Diğer yandan

çalışanlara ekonomik bir güç sağlayacak olan, terfi ve

meslekte ilerleme fırsatlarını sınırlayan değişimler de

dirençle karşılaşır. Ayrıca insanlar çalışma şartlarını ve

çıkarlarını koruduğuna inandıkları statükoyu

kaybetmemeye özen gösterirler. Örgüt içinde

kaynakların dağılımını ve gücün kontrolünü elinde

tutan gruplar, değişimi bir anlamda kendilerine

yönelen bir tehdit olarak algılayabilirler. Özellikle

kaynak dağılımından en büyük payı alan birey ya da

gruplar, kaynaklarının kesilmesi korkusuyla en büyük

tepkiyi gösterirler.

2- Sosyolojik

Nedenler

Değişim birey ya da grupların sosyal değerleriyle

çatışırsa, değişime karşı direnç oluşur. Kariyer, Statü,

prestij, yetki ve diğer sosyal imkanlarını kaybetme

endişesi taşıyan çalışanlar doğal olarak değişime karşı

direnirler. Diğer yandan grup bağlılığı, değişime

direnmenin sebeplerinden birisidir. Çalışanlar sosyal

bağların değişim ile koparıldığına ve onu yeniden tesis

etmenin çok güç olacağına inandıkları için direnirler.

Ayrıca, ait olduğu grubun değişime karşı olumsuz tavır

takınması bireyin değişime direnmesine sebep olabilir.

Grubun yapısı, bireyi belirli kalıplar içerisinde

düşünmeye, grup normlarına uygun davranmaya zorlar.

Ayrıca yönetimin iletişime, katılıma, üsluba ve değer

yargılarına önem vermemesi, çalışanların kişiliğine ve

birikimine saygı duymaması değişime olan direnci

başlatabilir ya da artırabilir.

3- Psikolojik

Nedenler

Değişimin en önemli direnç kaynağı psikolojiktir.

İnsanların çoğu davranışları önceden edindikleri

alışkanlıklara dayanır. Bu nedenle alışılmış işleri yapmak

kişilere psikolojik bir rahatlık ve güven duygusu verir. Bu

alışkanlıkların değiştirilmesi çalışanların tüm dengelerini

altüste edebilir; bu nedenle değişime direnç

gösterebilirler. Psikolojik direncin nedenleri; belirsizlik ve

bilgi eksikliği, yabancılaşma, alışkanlıklar, güvensizlik,

ilgisizlik, peşin hüküm, algılama biçimi, kişisel

düşmanlık, değişimin yanlış olduğu inancı, farklı

değerlendirmeler ve hedefler, empoze edilen değişimden

memnuniyetsizlik, değişimin getirdiği yeni kurallar ve

kontrol artışına karşı duyulan kızgınlık şeklinde

sıralanabilir.


Po

lat

TU

NÇ

ER

4- Rasyonel Nedenler

Değişimin bireye maliyeti faydasından daha fazla

ise, değişime rasyonel karşı çıkış meydana gelebilir. Birey,

değişimin kendisini öğrenmek ve uyum sağlamak için

fiziksel ve beyinsel ek çaba göstermek zorunda

bırakacağını ve rahatını bozacağını düşünüyorsa

değişime direnir. Bazen birey ya da gruplar, değişimi

yönetenlerin; kendilerini düşünmedikleri ya da

önemsemediklerini yalnızca örgütün çıkarlarını ön

planda tuttuklarını düşünerek örgütsel değişime karşı

çıkabilir ve direnebilir. Örgütsel değişim bireysel

uzmanlıkları bir anda kullanılmaz ya da işe yaramaz hale

getirebilir. Bu durumda ortaya bir direnç çıkar. Çalışanlar

değişimin getireceği tehlikeleri önceden görerek, değişime

karşı direnç gösterirler. Böyle bir değişimin işlerini

kaybetmeye yol açabileceğini düşünür ve bu öngörüyle

hareket ederek değişime direnirler.

3. Değişime Direnmeyi Önleyebilecek Yöntemler

Örgütsel etkinliğin yükseltilmesi amacıyla girişilen değişime, direnmenin

önlenmesi, başarılı yönetimin temel koşuludur. Uygulamada değişime

karşı oluşan direncin, değişimin başarıyla uygulanmasını engelleyebilecek

bir boyuta ulaşmaması için ya direnme tümden ortadan kaldırılmalı ya da

direnme mümkün olduğunca azaltılmalıdır (Şimşek ve Akın 2003, 302).

Değişimi yönetmek basit bir görev değildir. Özellikle, pek çok insan doğal

olarak değişime direnir. Böylece, değişimi etkili bir şekilde uygulamak ve

çalışanların değişimi kabul etmeleri için onları ikna etmenin yolları

bulunmalıdır (Hitt vd. 2009, 26).

Seçilen değişim yaklaşımı, çalışanlara net avantajlar sağlamalı; ayrıca bu

avantajlar süreç içinde artırılarak kullanılmalıdır. Diğer yandan çalışanların

kendi değişim süreçleri mevcut olup, değişime destek ve istekli olmaları

biraz da buna bağlıdır. Değişim hakkında bilginin paylaşılmaması sürecin

başarısızlığında etkilidir. Bu nedenle verilen bilgiler; değişim zamanı,

hedeflere ulaşmak için izlenmesi gereken adımlar ve yöntemlerle ilgili

olmalı ve çalışanları hazırlamak için kullanılmalıdır (Werkman 2009, 668).

Değişimin etkili olabilmesi için, değişimden etkilenecek bireylerin mutlaka

hesaba katılması gerekir. Değişime direnci en aza indirmek için; zorlama,

ikna, güvenlik, anlayış, zaman, katılım, eleştiri, esneklik, müzakere ve

anlaşma gibi yöntemler, birey ya da grupların durumları da göz önüne

alınarak, yerine ve zamanına göre kullanılmalıdır (Schumacher 2010).

Birden fazla faktörün etkisiyle ortaya çıkan direnmenin azaltılması için,

yönetimin başvurabileceği yöntemler şöyle özetlenebilir (Stoner ve Wankel

1986, 359-360; Sandelands vd. 2010, 81):


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

İletişim ve Eğitim: İletişim, örgütteki işbirliğini, dayanışmayı ve uyumu

sağmak için kullanılan en önemli örgütsel araçlardan birisidir. Bu araç

değişim yönetimi sürecinde etkin bir biçimde kullanılırsa, değişim

sürecinin başarıyla yürütülmesine önemli katkılarda bulunur. Değişim

sürecinde gerekli konuları ortaya çıkarmak için, diyalog yoluyla uygun bir

iletişim kurulmalıdır. Çalışanların ve değişimi yönetenlerin fikirlerini

birbirlerine iletmelerini mümkün kılan bu iletişim, değişim süreci açısından

çok önemli bir unsurdur. İletişim bilinmezliği ve kargaşalığı azaltır; ancak

diyalog yoluyla bilgi verilmesi değişim yönetiminde çok gerekli olmakla

birlikte, yeterli değildir (McHugh 1997, 358-359).

Örgütlerde karşılaşılan pek çok sorunun temelinde, iletişim eksikliği

olduğu bilinmektedir. Haberleşme kanallarının açık olması, yönetim ve

astlar arasında karşılıklı güven oluşmasına ve aynı zamanda değişime karşı

duyulan endişenin azalmasına yardımcı olur (Eren 2004, 237). Değişim

zamanlarında iletişimin açıklığını korumak; dedikodu, endişe ve hataları

önlemeye yardım eder. Değişim süreci içinde iletişim için zaman

ayrılmadığında, meydana gelecek sorunları çözmek için çok daha fazla

zaman harcanır. Değişim sürecinin meydana getirdiği endişe ve stres,

yoğun ve etkin bir iletişimle aşılabilir (Barutçugil 2004a, 171-173).

Eğitim değişim sürecinde kullanılan en etkin ve önemli yöntemlerden

birisidir. Toplumsal taleplere cevap verebilmenin en etkili yolu da

eğitimden geçer. Çalışanların bilgi, beceri ve yeteneklerinin eğitim yoluyla

geliştirilmesiyle birey ya da grupların değişime olan dirençleri kırılabilir.

Bir başka deyişle değişimin gerektirdiği yeni bilgi ve beceriye sahip olan

çalışanlar değişime direnmek yerine onu arzu eder bir hale gelirler.

Eğitim yöntemiyle çalışanlar, değişimi yönetenlerin kendilerinden

bekledikleri tavır, tutum ve davranışı gösterecek bir kıvama erişirler. Diğer

bir deyişle çalışanlar, değişim sürecindeki örgütün taleplerine cevap

verebilirler. Eğitim verilmeden, değişimi yönetenlerin artan talepleri ve o

taleplerin işgörenler tarafından yerine getirilememesi korku ve endişe

yaratır. Bunu stres ve hayal kırıklığı izler; böylece sıkıntı ve stres değişime

direnç oluşturur (Schumacher 2010). Eğitim kendine güvenen ve talepleri

rahatlıkla karşılayabilecek bireyler yaratır. Böylece korku ve stres

giderildiği gibi verimlilik artırılmış olur. Sürekli olarak yeni bilgi ve

süreçlerin örgüte girmesi kurumsal değişimi zorunlu kılar; ancak çalışanlar

bilmedikleri bu yeniliklere karşı direnç gösterirler ki bu direnç de eğitimle

aşılabilir (Basım vd. 2009, 42).

Eğitim; değişime duyulan ihtiyacın öğrenilmesi, yeni yaklaşımın

benimsenmesi, değişimlerin etkin bir biçimde paylaşılması ve her bir


Po

lat

TU

NÇ

ER

bireyin yeni taleplere uyum gösterebilmesi için kendi becerilerine güven

duymalarını ve zayıf yönlerini geliştirmelerini sağlayabilir (Hussey 1997,

41-44). İşgörenlerin yeni koşullara göre eğitilmesi, onları yapılacak

değişikliğe hazırlar. Örgütün ve çalışanların değişimle başa çıkabilmeleri

için, kendilerine yardımcı olacak daha ileri seviyedeki eğitime olan

ihtiyaçları konusunda, duyarlı hale getirilmeleri gerekir. Böylece onlar için

değişim, korkulacak ve endişe edilecek bir halden çıkar ve normal bir hale

gelir (McHugh 1997, 359).

Katılım ve Destekleme: Katılımcı yaklaşımlar insan ilişkilerini temel alır.

Temel değer insanların bilgi ve deneyim kaynağı olmasıdır (Werkman

2009, 667-668). Değişime konu olan ve değişimden etkilenecek kişilerin

değişimin planlanması ve uygulanması safhalarına katılmaları,

göstermeleri muhtemel direnci azaltmaktadır. Burada önemli olan

katılanların fikirlerinin kabul edilmesinden çok, kişilerin kendilerini

etkileyecek bir değişiklik olayının içinde olduklarını ve dışlanmadıklarını

hissetmeleridir (Koçel 2003, 706). Katılım yöntemi, pek çok durumda

değişime direnişi azaltmaya yardımcı olduğu gibi değişimin

benimsenmesini de sağlayabilir. Ancak, değişim sürecine, değişime karşı

olan öğeleri katmak her zaman mümkün olmayacağı gibi, katılım da her

derde deva bir çözüm değildir (Yeniçeri 2002, 126).

Değişim sürecinde yönetim, direnişi azaltmak için yoğun çaba harcar.

Destekleme, özellikle güvensizlik ve bilinmezliğin oluşturduğu

korkulardan kaynaklanan direnci gidermede daha etkilidir. Değişimi

yönetenler işgörenlerin kendilerini geliştirmeleri için onları

desteklemelidir. Eğer çalışanlar yeni tekniklere ve uygulamalara alışmakta

zorluk çekiyorlarsa, yönetimin bu kişilere ilave bir eğitim vermesi,

duygusal destek sağlaması ve hatta geçici bir süre izin vermesi, bireylerin

yeni sisteme uyum sağlamalarını kolaylaştırabilir. Ancak yöntem zaman

alıcıdır ve yoğun bir çaba gerektirir. Bir başka deyişle, bireye emir vermek

yerine, onunla iletişim kurup, duygusal destek vermek ve sorunlarına

çözümler üretmek, oldukça zor bir süreçtir. Bu şekilde motive edilen

işgörenler, daha yoğun bir çaba harcayarak, değişime uyum sağlamaya

çalışırlar (Özkalp ve Kırel 2010, 450).

Pazarlık ve Taviz Verme: Örgütsel değişim açısından pazarlık; önerilen

değişim programı üzerinde grubun onay ve desteğini sağlamak amacıyla,

yönetimin sorunu grupla müzakere etmesi ve bir uzlaşmaya varma

konusunda iki tarafın çaba göstermesi şeklinde tanımlanabilir. Pazarlıkta

bir uzlaşmanın sağlanması iki tarafın bazı fedakârlıklarda bulunmasını

gerektirir (Şimşek ve Akın 2003, 310-312). Pazarlık sürecinde ilgili ve farklı

çıkar grupları, değişim sürecini etkileyerek, kendi çıkarlarını, amaçlarını ve


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

güvenli konumlarını korumak için çaba sarf ederler (Werkman 2009, 668).

Değişimden etkilenecek kişilerle, değişimin amacı, kapsamı, yöntemi ve

süresi konusunda pazarlık yapılabilir. Değişim sürecinde çalışanlar belirli

bir güce sahipseler, yöneticiler müzakere etme yöntemine başvurabilirler.

Pazarlık değişimden önce yapılırsa, değişimin daha yumuşak bir biçimde

gelişmesine yardımcı olabilir (Özkalp ve Kırel 2010, 451).

Taviz verme yönteminde, değişikliğe direnç gösteren kişilere karşı tavizler

vererek, onların değişim sürecine katılmaları sağlanır. Önemli görevleri

direnç gösteren kişilere vermek suretiyle, değişim uygulamalarında

onlardan yararlanmak mümkün olabilir (Tüz 2004, 74). Taviz verme karşı

tarafın direncini kırabilir ve değişime destek vermesini sağlayabilir. Bu

yöntem sayesinde, kendilerini önemli ve değerli hisseden çalışanların

örgüte olan bağlılıkları artar. Çekişme ve kavga ortamı bu yöntemle yok

edilebilir.

Tehdit ve Baskı: Başka yöntemleri uygulama imkânı bulunmadığı

durumlarda yöneticiler, güç ve yetkilerini kullanarak, değişiklikleri zorla

kabul ettirmeye çalışabilirler. Özellikle değişimin acil olduğu durumlarda

bu yöntem kullanılabilir (Sabuncuoğlu ve Tüz 1998, 222-223). Katılım ve

ikna yöntemini kullanmak için yeterli zaman olmayabilir. Böyle bir

durumda eğer, direniş fazla ve kurumda bir kriz de yoksa baskıcı yöntem

uygun olabilir (Hussey 1997, 24).

Tehdit ve baskı emirler verme ve bu emirlerin yerine getirilmesini sağlama

üzerine kurulu bir yöntem olup, çabuk ve anında uygulama imkânı verdiği

için avantajlıdır. Ancak, çalışanların bağlılığı düşük ve direnişin derecesi

ise yüksektir. Yasal ya da biçimsel gücü kullanmak suretiyle, değişime

direnme bir süre kırılabilir. Ancak “etki-tepki” yasası gereği eşit olmayan

şartlarda kabul edilen ve uyulur gibi görünen değişime karşı, uygun ortam

bulunduğunda tekrar direniş söz konusu olabilir (Yeniçeri 2002, 127).

Yönetici diğer bütün tekniklerin cevap vermediği ya da uygun olmadığı

durumlarda, son çare olarak bu yöntemi kullanabilir. Ancak riskli bir

yöntem olup, özellikle zorlama sonucunda değişim liderlerine karşı

olumsuz duygular oluşabilmektedir (Yalçın 2002, 115). Tehdit ve baskı

yönteminin örgütsel değişim süreci içindeki sonuçları iyi analiz edilmelidir.

Bazen kısa sürede elde edilen sonuçlar, hem daha pahalıya mal olabilir hem

de bu tür kazanımlar çok kısa sürede kaybedilebilir.

Manipülasyon ve Kooptasyon: Manipülasyon, herhangi bir olayı, şu veya

bu şekilde değiştirerek kişilere takdim etmeyi; olayı olduğundan farklı

göstererek kişilerin farklı algılamasını sağlamayı ifade eder. Böyle bir

yöntem başlangıçta direnci azaltabilir, fakat eğer kişi manipüle edildiğini


Po

lat

TU

NÇ

ER

anlarsa, ilerde daha büyük sorunlar çıkabilir (Koçel 2003, 707).

Manipülasyon tekniği, bir nevi gizli etkileme tekniğidir. Gerçekleri

çarpıtmak, olayları olduğundan faklı göstermek, doğru olmayan gülünç

haberler ve dedikodular yaymak değişikliği kabul ettirmenin istenmeyen

yolları arasındadır. Bu tür bir yöntem ancak zorunlu hallerde ve çok özel

durumlarda kullanılabilir (Özkalp ve Kırel 2010, 451). Diğer yandan bu

yöntem, kısa sürede direnci önleyebilir; fakat uzun vadede direnci yaygın

hale getirebilir ve güçlendirebilir.

Kooptasyon ise, herhangi bir konuya karşı olanları o konu ile ilgili sorun ve

çözümlerin bir parçası haline getirmek demektir. Dolayısıyla birey, olayın

dışında ve sadece eleştiren bir rol oynamak yerine sorunun içine çekilerek,

onun üzerinde düşünen ve çözüm arayan bir rol oynamaya sevk edilir

(Şimşek vd. 2008, 426).

Değişimi Planlamak ve Deneme Amaçlı Uygulama: Planlı değişimin en

önemli özelliği sorunsuz ya da en az sorunla değişimin başarılmasıdır. Bu

nedenle, değişime direnci önleyecek nitelikteki tedbirleri de içermektedir

(Tüz 2004, 70). Direniş doğal ve beklenen bir şeydir ve çalışanların tepkileri

için de bir plan hazırlanmalıdır. Planlı bir değişim, direncin azaltılmasına

ya da giderilmesine yardımcı olan önemli bir yaklaşım biçimidir (Pritchard

2010). Herhangi bir değişiklik eyleminin direnme ile karşılaşmaması için

onun en uygun zamanda ortaya atılmış olması gerekir. Yönetici, örgütte

başlatmak istediği değişimin gerek kurumda gerekse kurum dışında diğer

olaylarla ilişkisini ve zaman planlaması yönünden uygunluğunu,

gözönünde bulundurmak zorundadır (Şimşek ve Akın 2003, 306).

Köklü ve genel nitelikteki önemli ve büyük değişikliklerin, uygulamaya

geçmeden önce bir birimde ya da küçük bir bölgede uygulanması gerekir.

Böyle bir yaklaşım direnci azaltır ve değişimin başarısını artırır (Hitt vd.

2009, 26). Bu bağlamda değişimin uygulama süreci izlenmeli ve ortaya

çıkan aksaklıklar ve sorunlar tespit edilerek gerekli çözüm yolları

araştırılmalıdır. Bu uygulamadan elde edilen değişim yönetimi deneyimi

ışığında genel uygulamaya geçilebilir (Peker ve Aytürk 2000, 332). Böyle bir

uygulama, yapılabilecek pek çok hatanın önüne geçebileceği gibi,

çalışanların değişime hazırlanmasını da sağlar. Böylece değişimin kabul

görmesi ve desteklenmesi için uygun bir ortam yaratılmış ve değişime karşı

direnç azaltılmış olur.

Tahmin Yöntemi: Bu yöntem direnişi tahmin etmek ve sebeplerini ortadan

kaldırma temeline dayanır. Eğer direnişle karşılaşılabilecek alanlar

bilinirse, onları ortadan kaldırmak için gerekli tedbirler alınabilir. Birey

değişim yüzünden işinden olma, meslekî yönden yetersiz duruma gelme


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

ya da mevkisini kaybetme tehlikesi gibi kuşkular içine girerse, direniş

yolunu seçer. Değişim sonucunda bu tür bir gelişmenin meydana gelmesi

söz konusu değilse, durum çalışanlara açıkça ifade edilmelidir. Böylece,

bilgisizlik, iletişim eksikliği ya da yönlendirme sonucu meydan gelmesi

muhtemel direniş, daha meydana gelmeden ortadan kaldırılabilir (Yeniçeri

2002, 126).

Ekonomik Teşvik Tedbirleri: Değişime direnmenin önemli bir kısmı

ekonomik sebeplere dayanmaktadır. Böyle durumlarda direnmeyi asgari

düzeyde tutmak için, öncelikle ekonomik teşvik tedbirleri kullanılabilir.

Ekonomik kaybı olmayan çalışanların değişimi benimsemeleri daha kolay

olur. Bu nedenle onların tüm kazanımları korunmalı ve değişim nedeniyle

ekonomik kayıplara uğramamaları için gerekli tedbirler alınmalıdır.

Ekonomik yönden endişesi giderilen ve tatmin edilen çalışanlar, değişim

uygulamalarını sabote etmekten kaçınırlar.

Örgütsel Değişime Direnmeyi Önleyebilecek Yöntemler ve

Analizi

Değişime Direnmeyi

Önleyebilecek Yöntemler

Direnmeyi Önleyebilecek Yöntemlerin Analizi

1- İletişim ve Eğitim

İletişim kanallarının açık olması, yönetim ve astlar

arasında karşılıklı güvenin oluşmasına ve aynı

zamanda değişime karşı duyulan endişenin ve

direncin azalmasına yardım eder. Etkin bir iletişim

sistemi, örgütteki dedikodu, endişe ve hataları azaltır.

Bilgi, beceri ve yetenekleri eğitim yoluyla

geliştirilen birey ya da grupların değişime karşı

dirençleri azalır. Bir başka deyişle değişimin

gerektirdiği yeni bilgi ve beceriye sahip olan çalışanlar

değişime direnmek yerine onu arzu eder bir hale

gelirler.

2- Katılım ve

Destekleme

Değişime konu olan ve değişimden etkilenecek

kişilerin değişimin planlanması ve uygulanması

aşamalarına katılmaları, göstermeleri muhtemel

direnci azaltır. Burada önemli olan katılanların

fikirlerinin kabul edilmesinden çok, kişilerin

kendilerini etkileyecek bir değişiklik olayının içinde

olduklarını ve dışlanmadıklarını hissetmeleridir.

Destekleme, özellikle güvensizlik ve bilinmezliğin

oluşturduğu korkulardan kaynaklanan direnci

gidermede daha etkilidir. Değişimi yönetenler

işgörenlerin kendilerini geliştirmeleri için onları


Po

lat

TU

NÇ

ER

desteklemelidir. Eğer çalışanlar yeni tekniklere ve

uygulamalara alışmakta zorluk çekiyorlarsa,

yönetimin bu kişilere ilave bir eğitim vermesi,

duygusal destek sağlaması ve hatta geçici bir süre izin

vermesi, bireylerin yeni sisteme uyum sağlamalarını

kolaylaştırabilir.

3- Pazarlık ve Taviz

Verme

Pazarlık; önerilen değişim programı üzerinde

grubun onay ve desteğini sağlamak amacıyla,

yönetimin sorunu grupla müzakere etmesi ve bir

uzlaşmaya varma konusunda iki tarafın da çaba

göstermesidir. Uzlaşma, tarafların bazı fedakârlıklarda

bulunmasını gerektirir. Çalışanların belirli bir güce

sahip olduğu durumlarda bu yönteme başvurulur.

Taviz verme yöntemiyle, değişime direnen

kişilerin bazı talepleri karşılanarak değişim sürecine

katılmaları sağlanır. Önemli görevleri direnç gösteren

kişilere vermek suretiyle, değişim uygulamalarında

onlardan yararlanmak mümkün olabilir. Çekişme ve

kavga ortamı bu yöntemle yok edilebilir.

4- Tehdit ve Baskı

Başka yöntemleri uygulama imkânı yoksa,

özellikle değişimin acil olduğu, durumlarda bu

yöntem kullanılabilir. Tehdit ve baskı çabuk ve anında

uygulama imkânı verdiği için avantajlıdır. Ancak,

çalışanların bağlılığı düşük, direnişin derecesi

yüksektir. Yasal ya da biçimsel gücü kullanmak

suretiyle, değişime direnme bir süre kırılabilir. Ancak

eşit olmayan şartlarda kabul edilen ve uyulur gibi

görünen değişime karşı uygun ortam bulunduğunda,

tekrar direniş söz konusu olabilir.

5- Manipülasyon ve

Kooptasyon

Manipülasyon, herhangi bir olayı, şu veya bu

şekilde değiştirerek kişilere takdim etmeyi; olayı

olduğundan farklı göstererek kişilerin farklı

algılamasını sağlamayı ifade eder. Böyle bir yöntem

başlangıçta direnci azaltabilir, fakat eğer kişi manipüle

edildiğini anlarsa, ilerde daha büyük sorunlar

çıkabilir. Bu tür bir yöntem ancak zorunlu hallerde ve

çok özel durumlarda kullanılabilir.

Kooptasyon, herhangi bir konuya karşı olanları o

konu ile ilgili sorun ve çözümlerin bir parçası haline

getirmek demektir. Dolayısıyla birey, olayın dışında

ve sadece eleştiren bir rol oynamak yerine sorunun

içine çekilerek, onun üzerinde düşünen ve çözüm

arayan bir rol oynamaya sevk edilir.

6- Değişimi

Planlama ve

Herhangi bir değişiklik eyleminin direnme ile

karşılaşmaması için onun en uygun zamanda ortaya


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

Deneme Amaçlı

Uygulama

atılmış olması ve bütün aşamalarının planlanmış

olması gerekir. Böylece bilinçli ve disiplinli bir biçimde

gerçekleştirilen değişim sürecinde meydana

gelebilecek direnmelerin önüne geçilebilir.

Deneme amaçlı uygulama; köklü ve genel

nitelikteki değişikliklerin, uygulamaya geçmeden önce

bir birimde ya da küçük bir bölgede denenmesidir.

Böyle bir yöntem genel uygulamada telafisi güç

zararlara yol açması muhtemel değişim süreci

hatalarının ve direnç alanlarının görülmesini ve

gerekli tedbirlerin alınması sağlar.

7- Tahmin Yöntemi

Direniş alanlarını tahmin etme ve sebeplerini

ortadan kaldırma temeline dayanır. Birey değişim

nedeniyle işini kaybetme, meslekî yönden yetersiz

hale gelme ya da mevkisini kaybetme gibi kuşkular

içine girerse, direniş yolunu seçer. Bu tür bir

gelişmenin meydana gelmesi söz konusu değilse,

durum çalışanlara açıkça ifade edilmelidir. Böylece

bilgisizlik, iletişim eksikliği ya da yönlendirme sonucu

oluşabilecek bir direniş önlenmiş olur.

8- Ekonomik Teşvik

Tedbirleri

Değişime direnmenin önemli bir kısmı ekonomik

sebeplere dayandığından böyle durumlarda

direnmeyi asgari düzeyde tutmak için, öncelikle

ekonomik teşvik tedbirleri kullanılmalıdır. Ekonomik

kaybı olmayan çalışanların değişimi benimsemeleri

daha kolay olur. Bu nedenle onların tüm kazanımları

korunmalı ve değişim nedeniyle ekonomik kayıplara

uğramamaları için gerekli tedbirler alınmalıdır.

Ekonomik yönden tatmin edilen bireyler, değişime

direnmek yerine destek olurlar.

Örgütsel Değişime Direnme Nedenleri ve Kullanılabilecek Yöntemlerin

Sentezi

Örgütsel Değişime

Direnme Nedenleri

Değişime Direnmeyi Önleyebilecek Yöntemler

1- Ekonomik

Nedenleri

İletişim, pazarlık, değişimi planlamak, deneme amaçlı

uygulamak, tahmin yöntemi ve ekonomik teşvik tedbirleri.

Direnme ekonomik kökenli olduğunda şüphesiz ekonomik

teşvik tedbirleri öncelikle uygulanmalıdır. Ancak her türlü

direnci anlamak ve çözüme kavuşturmak için örgütsel

iletişimin düzeyi ve etkinliği önemlidir. Ekonomik çıkarlar

konusunda örgüt yöneticileri ve çalışanlar iletişim sayesinde

pazarlık yapma ve anlaşma imkânı elde ederler. Ekonomik


Po

lat

TU

NÇ

ER

nedenden kaynaklanan direnmeleri tespit edebilmek için

deneme amaçlı uygulamaların önemli yararı olacaktır. Ayrıca

planlama aşamasında bu tür sorunlar önceden tahmin edilerek

gerekli tedbirler alınabilir. Bir başka deyişle meydana

gelebilecek direnme alanları önceden tahmin edilebilir. Böylece

yukarıda zikredilen direnci önleme yöntemleri karışık bir

biçimde kullanılmış olur. Zira karmaşık olan insan

davranışlarından kaynaklanan değişime direnme tek bir

yöntemle önlenemez ya da ortadan kaldırılamaz.

2- Sosyolojik

Nedenler

İletişim, katılım, destekleme, taviz verme, kooptasyon,

değişimi planlamak, deneme amaçlı uygulamak ve tahmin

yöntemi.

Sosyal bir varlık olan insan, yalnızca ekonomik nedenler

değil aynı zamanda dostluk, arkadaşlık, değer verilme,

benimsenme, yükselme tanıma, sevme, sevilme ve beğenilme,

gibi sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasını ister. Mevcut sistem

içinde sosyal ihtiyaçları tatmin edilen birey, örgütsel değişimin

bu dengeyi bozacağı endişesiyle değişime direnç gösterir. Bu

direnci ortadan kaldırmak için bireyin sosyal ihtiyaçlarının

karşılanması ya da bu tatmin düzeyinin değiştirilmemesi

gerekir.

Değişimle ilgili kendisiyle iletişime geçilmesi, bilgi

verilmesi ve fikrinin sorulması onu mutlu eder. Kendine değer

verildiğini hisseden birey değişime direnmek yerine onu

benimser ve destekler. Değişim sürecinde çalışanların örgütün

karar mekanizmalarında yer alması onların değişimle

bütünleşmesini sağlar. Hatta değişim sürecinde ileri sürdüğü

taleplerinden bir kısmı karşılanan ya da değişim sürecinde

yetkilendirilerek sürecin bir parçası haline getirilen birey

değişimi benimser ve başarılı olması için elinden geleni yapar.

Bireyin değişime uyum sürecide kendisini geliştirmesi ve

yaptığı çalışmaların desteklenmesi onların moral ve

motivasyonlarını yükselterek değişime karşı tutumlarını pozitif

yönde etkiler. Diğer yandan değişimi planlama aşamasında

değişime karşı oluşabilecek sosyal kökenli davranışların

tahmin edilmesini ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlar.

Deneme amaçlı uygulama ise değişim sürecinde sosyolojik

ihtiyaçlardan kaynaklanabilecek sorunların somut olarak

görülebilmesini ve uygulanabilmesini sağlayarak önemli bir

tecrübe edinilmesini sağlar. Böylece genel uygulama için çok

değerli bilgi ve deneyimler elde edilmiş olur.

3- Psikolojik

Nedenler

İletişim, katılım, destekleme, taviz verme, değişimi

planlamak, deneme amaçlı uygulamak, tahmin yöntemi.

Direnmenin psikolojik nedenlerini keşfetmek, ekonomik,

sosyal ve rasyonel nedenleri tespit etmekten daha güçtür.

Psikolojik nedenler son derece karmaşıktır. Olaylara, kişilere ve

kişiliklere göre değişkenlik gösterir. Bireyin kendi davranışları


DE

ĞİŞ

İM Y

ÖN

ET

İMİ

SÜ

RE

CİN

DE

DE

ĞİŞ

İME

DİR

EN

ME

bile zaman içinde değişkenlik gösterebilir. Hatta zaman zaman

birey dahi kendi davranışlarını ve farklılaşma nedenlerini tam

anlamıyla çözemeyebilir. Değişimi yönetenlerin mutlaka insan

psikolojisi ile ilgili bilgi ve deneyimlere sahip olması gerekir.

Çünkü birey bu tür direnç nedenlerini açıkça dile getirmekten

kaçınır. Diğer yandan örgütsel değişim bireyi endişelendirir ve

strese sokarsa psikolojik bütünlüğü kaybolan birey sağlıklı

düşünemez ve davranamaz. Hata yapma oranı artar. Hatta

direnmesi gerekmeyen örgütsel değişikliklere bile direnç

gösterebilir.

Psikolojik nedenlerden kaynaklanan direnci yok etmek için

bireyin psikolojik dengesini kurmasını sağlayacak, özgüvenini

artıracak ve kendisini örgüt için değerli hissettirecek

yöntemlerin kullanılması gerekir. Bu bağlamda kesinlikle

manipülasyon, baskı ve tehdit gibi yöntemler

kullanılmamalıdır. Zira bu yöntemler çalışanın psikolojik

dengesinin tamamıyla altüst olmasına yol açar. İletişim

kanallarının açık tutulması ve etkin bir iletişim sağlanması

öncelikle önemlidir. Bireyin örgütteki karar mekanizmalarında

yer alması ve kedisini geliştirmesi desteklenmelidir. Bireyin

değişim sürecinde ortaya çıkan itirazlarının dikkate alınması ve

taleplerinin hiç olmazsa bir kısmının karşılanması onu

psikolojik yönden tatmin eder ve örgüte bağlılığını artırır.

Değim süreci planlanırken, ortaya çıkabilecek psikolojik

kökenli davranışların ve itirazların tahmin edilmesi ve ne gibi

önlemlerin alınabileceğinin düşünülmesi gerekir. Değişimin

deneme amaçlı uygulanması sırasında, değişimi yönetenler

psikolojik kökenli direnç nedenleriyle ilgili önemli veriler elde

edebilir ve genel uygulamada bu tecrübelerini kullanabilirler.

Bunun için değişim yöneticilerinin iyi bir gözlemci olmaları

yanında insan psikolojisi ile ilgili bilgi ve birikime sahip

olmaları gerekir. Diğer yandan değişim yöneticisi çalışanların

kişilik ve psikolojik yapıları ile ilgili bilgilere sahip olmalıdır.

4- Rasyonel

Nedenler

İletişim, pazarlık, değişimi planlamak, deneme amaçlı

uygulamak, tahmin yöntemi ve ekonomik teşvik tedbirleri.

Çalışanların değişime direnme nedenlerinden bir kısmı

rasyonel kökenlidir. Bir başka deyişle değişime fayda ve

maliyet açısından bakılır. Değişimin artıları ve eksileri

deĞİŞİm yÖnetİmİ sÜrecİnde deĞİŞİme dİrenme · and kooptasyon, change planning and...

Documents