Demokracja gospodarcza i Demokracja gospodarcza i dialog społeczny dialog społeczny

Mierniki poziomu rozwoju Mierniki poziomu rozwoju gospodarczegogospodarczego

Demokracja Demokracja gospodarczagospodarcza

Zwolennicy idei demokracji gospodarczej zauważają, że człowiek spędza w pracy około 1/3 swojego życia. Wychodzą więc z założenia. że

skoro człowiek jako obywatel może korzystać z demokratycznych praw w życiu publicznym, powinien mieć do nich dostęp również jako pracownik w

miejscu pracy (w przedsiębiorstwie, biurze, szkole). Istotą demokracji gospodarczej jest współudział pracowników w zarządzaniu

przedsiębiorstwem.

Może się on przejawiać we wpływaniu na obsadę stanowisk kierowniczych czy też na podejmowanie innych decyzji dotyczących

pracowników. Współcześnie demokracja gospodarcza stała się trwałym elementem ustrojowym w wysoko rozwiniętych krajach Europy i świata.

Uczestnikami demokracji gospodarczej są partnerzy społeczni, czyli organizacje pracowników (związki zawodowe) i pracodawcy lub organizacje

pracodawców.

Związki zawodowe i ich rola.Związki zawodowe i ich rola.

Cechą związków zawodowych jest ich niezależność od pracodawców, od administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz samorządność, przejawiająca się w swobodnym kształtowaniu ich struktur organizacyjnych, zasad członkostwa, kompetencji organów związku oraz procedur podejmowania decyzji. Związki zawodowe pełnią kilka funkcji:

– obronną (reprezentacja i obrona praw pracowników, ich interesów zawodowych i socjalnych);

– reprezentującą (reprezentacja interesów pracowników w sporach i rokowaniach zbiorowych);

– kontrolną (kontrola przestrzegania przepisów dotyczących pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin, opiniowanie założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych, wnioskowanie o wydanie aktów prawnych z dziedziny działalności związków, prawe wnoszenia rewizji nadzwyczajnych w sprawach z zakresu prawa prac, i ubezpieczeń społecznych);

– samopomocową (prowadzenie kas zapomogowo-pożyczkowych, organizacja wypoczynku);

– produkcyjną (wspomaganie; troska o należyte funkcjonowanie zakładu pracy); – polityczną (udział w życiu politycznym kraju).

Organizacje pracodawcówOrganizacje pracodawców

Organizacje pracodawców powstawały później niż związki zawodowe. Stanowią one formę obrony praw i reprezentowania interesów pracodawców wobec silnego ruchu związkowego. Do najważniejszych uprawnień organizacji pracodawców należą:

– uczestnictwo w prowadzeniu rokowań zbiorowych i zawieranie układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień w zakresie objętym ich zadaniami statutowymi,

– opiniowanie założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych zakresie objętym zadaniami organizacji.

– partnerzy społeczni (związki zawodowe i pracodawcy bądź ich organizacje) mogą uczestniczyć w negocjacjach w celu rozwiązania sporu zbiorowego oraz zawarcia układu zbiorowego pracy.

Spór zbiorowySpór zbiorowy

W ustawodawstwie pracy wyróżniamy dwa rodzaje sporów: indywidualny i zbiorowy. Spór indywidualny to spór pojedynczego

pracownika z pracodawcą. Spór zbiorowy to spór (sytuacja konfliktowa) między pracodawcą a grupą pracowników, a jego przedmiotem są interesy szerszej grupy. Spór zbiorowy pracowników z pracodawcą może dotyczyć

warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników i innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Prawa i interesy zbiorowe pracowników są reprezentowane przez związki zawodowe. natomiast

prawa i interesy pracodawców mogą być reprezentowane przez właściwe organizacje pracodawców. Najczęściej przedmiotem sporów zbiorowych

są sprawy płacowe.

StrajkStrajk

Według obowiązującego w Polsce ustawodawstwa celem strajku jest rozwiązanie sporu zbiorowego, dotyczącego warunków

pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych osób, którym przysługuje

prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Strajk jest prawem indywidualnym pracownika, które jednak może być wykonywane tylko zbiorowo. Udział w strajku jest dobrowolny. Jeżeli strajk jest legalny (organizowany zgodnie z trybem ustawy), to pracownik uczestniczący w nim nie narusza obowiązków pracowniczych i zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień wynikających

ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.

Lokaut Lokaut

W odpowiedzi na nielegalny bądź długotrwały strajk może być zastosowany lokaut. Jest to instytucja zbiorowego prawa pracy, sprzyjająca zrównoważeniu stron sporu zbiorowego. Polega na

zbiorowych rozwiązaniu przez pracodawcę stosunku pracy z grupą strajkujących lub ze wszystkimi dotychczas zatrudnionymi

pracownikami, i na odmowie wypłaty wynagrodzenia.

W ustawodawstwie niektórych państw. podkreśla się, że lokaut musi być ostatnim możliwym (ostatecznym) środkiem rozwiązania

sporu zbiorowego przez pracodawcę i nie może zmierzać do zniszczenia przeciwnika. Lokaut może również zakładać, że pracodawca ponownie

zatrudni pracowników zwolnionych na podstawie lokautu.

Samorząd pracowniczySamorząd pracowniczy

W przedsiębiorstwach państwowych funkcjonuje samorząd pracowniczy i rada pracownicza. Samorząd pracowniczy to organ

samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego, realizujący zasadę pracowniczej partycypacji w bezpośrednim zarządzaniu przedsiębiorstwem państwowym. Formą realizacji tej zasady są ogólne zebranie pracowników

przedsiębiorstwa (samorząd pracowniczy) i rada pracownicza. Ogólne zebranie pracowników ma prawo wyrażać opinie we wszystkich sprawach dotyczących przedsiębiorstwa. Załoga może wypowiadać się w istotnych

sprawach przedsiębiorstwa formie referendum. Zarówno samorząd pracowniczy jak i rada pracownicza są organami przedsiębiorstwa. Organy załogi są niezależne od administracji państwowej, związków zawodowych i od partii politycznych. Rada pracownicza to wybierany demokratycznie

organ samorządu złogi w przedsiębiorstwie państwowym. Jedną najistotniejszych, kompetencji rady pracowniczej jest powoływanie i

odwoływanie dyrektora przedsiębiorstwa oraz innych osób wykonujących kierownicze akcje w przedsiębiorstwie.

Dialog społecznyDialog społeczny

Dialog społeczny jest przejawem praktycznej realizacji idei demokracji, służy zwiększeniu obywatelskiej aktywności. Niekiedy sprowadza się go do konkretnych instytucji, służących tworzeniu negocjacyjnego ładu społecznego. Wówczas dialog społeczny stanowi podstawę systemu zbiorowych stosunków pracy, czyli powiązań i stosunków między, pracownikiem, pracodawcą i państwem. Stosunki te mogą mieć charakter dwustronny (układy zbiorowe pracy-pracodawca i pracownicy i trójstronny (pracodawca-pracownicy-państwo). Aby dialog społeczny był w pełni autentyczny i skuteczny, muszą by spełnione następujące warunki:

– niezależność organizacji pracowników i pracodawców od państwa, – równowaga między partnerami społecznymi; - istnienie struktur organizacyjnych partnerów społecznych na poziomie

krajowym; - reprezentatywność partnerów społecznych

Mierniki poziomu rozwoju Mierniki poziomu rozwoju gospodarczegogospodarczego

Ruch okrężny w gospodarce

Gospodarka narodowa składa się z dużej liczby podmiotów gospodarczych: gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz jednostce aparatu państwowego zarówno szczebla centralnego, jak i lokalnego. Dzięki ich decyzjom uruchamiane są różnorodne procesy gospodarcze. Upraszczając nieco sprawę pominiemy udział aparatu państwowego. Kierunki przepływów strumieni rzeczowych i pieniężnych między przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi pokazuje rysunek. Jak zapewne pamiętasz, gospodarstwa domowe są właścicielami czynników produkcji: ziemi, kapitału, pracy, przedsiębiorczości, wiedzy. Te czynniki produkcji są potrzebne przedsiębiorstwom do uruchomienia procesu produkcji.

Wydatki te tworzą dochody przedsiębiorstw, dzięki którym mogą one m.in. płacić gospodarstwom domowym za usługi czynników produkcji. Z omówionego tu modelu ruchu okrężnego w gospodarce można wysnuć pewne wnioski. Wyraźnie widać, że obie grupy podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe) są ze sobą powiązane i od siebie zależne. Sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych zależy od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw i odwrotnie, położenie przedsiębiorstw zależy od sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych.

Produkt krajowy bruttoProdukt krajowy brutto

Produkt krajowy brutto (PKB) jest syntetyczną miarą wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w określonym czasie, najczęściej w ciągu roku, i obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej.

Wielkość PKB możemy obliczać właśnie jako sumę wartości produktów i usług w gospodarce, albo jako sumę dochodów

czynników produkcji (czyli płace, renty, zyski) powstających w procesie wytwarzania produktów i usług (czyli wartości

dodanej).

Wykorzystanie miernika PKBWykorzystanie miernika PKB

Jak stwierdziliśmy wcześniej, produkt krajowy brutto (PKB) jest główną kategorią w systemie rachunków państwa i obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów gospodarki krajowej. Znaczenie ekonomiczne kategorii PKB jest trojakie: tempo wzrostu PKB (porównanie wartości PKB danego roku z rokiem poprzednim) jest miernikiem dynamiki

gospodarczej kraju; bezwzględna wielkość PKB określa potencjał gospodarczy kraju; w przeliczeniu na jednego

mieszkańca.

Produkt narodowy bruttoProdukt narodowy brutto

Produkt krajowy brutto mierzy wartość produkcji wytworzonej tylko w kraju. Ale część dochodów obywateli powstaje za granicą. Dlatego wprowadzono inny miernik - produkt narodowy brutto (PNB) , który te fakt uwzględnia.

Produkt narodowy brutto to suma dochodów obywateli danego kraju, również uzyskanych poza jego granicami. Do produktu

narodowego nie wlicza się dochodów podmiotów zagranicznych.

Produkt krajowy netto i dochód Produkt krajowy netto i dochód narodowynarodowy

Jeżeli od wartości produktu krajowego brutto (PNB) odejmiemy środki zużyte w ciągu roku na amortyzację, to uzyskamy miernik o nazwie

produkt krajowy netto (PKN). Amortyzacja odzwierciedla bowiem równowartość zużycia zasobów kapitałowych w danym okresie. Określa też, jaka część wytworzonych dóbr nie została zużyta na konsumpcję lub na nowe inwestycje, lecz na odtworzenie zużytego kapitału. Analogicznie możemy mówić o produkcie narodowym netto (PNN), czyli o dochodzie

narodowym.

Jak wiesz, funkcjonowanie gospodarki wymaga zaopatrzenia jej w czynniki produkcji ziemię, pracę, kapitał, przedsiębiorczość, wiedzę. W zamian za ich dostarczenie społeczeństwo otrzymuje wynagrodzenie: płace i dochody z indywidualnej działalności gospodarczej, renty, procenty oraz zyski przedsiębiorców. Suma tych dochodów stanowi dochód narodowy.

Jednocześnie należy pamiętać, że wielkość dochodu narodowego jest równa wielkości produktu narodowego netto, czyli jest miarą

produkcji uwzględniającą inwestycje netto (ponad wartość amortyzacji).

Podział produktu krajowegoPodział produktu krajowego

Podział produktu krajowego odbywa się w dwóch fazach. Podział pierwotny dokonuje się w miejscu

wytworzenia produktu, tj. w przedsiębiorstwie. Polega na podziale nowo wytworzonej wartości na wynagrodzenia pracowników oraz na dochód przedsiębiorstwa. Dochód

przedsiębiorstwa stanowi źródło zysków jego właścicieli. W podziale uczestniczą więc dwie grupy podmiotów

gospodarczych: gospodarstwa domowe (dochody pierwotne ludności) i przedsiębiorstwa (dochody pierwotne jednostek

gospodarczych). W trakcie podziału pierwotnego ścierają się dwie tendencje: dążenia pracowników najemnych do wzrostu

wynagrodzeń i dążenia przedsiębiorców do osiągania możliwie największych zysków.

Proces wtórnego podziału PKBProces wtórnego podziału PKB

W procesie wtórnego podziału PKB następuje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób fizycznych i dochodów osób

prawnych oraz obciążenie tych dochodów jeszcze innymi podatkami. dział wtórny związany jest z koniecznością finansowania zadań państwa i

dokonuje się poprzez jego budżet. Wydatki państwa są przede wszystkim przeznaczone na pokrycie kosztów utrzymania sfery nieprodukcyjnej. Dotyczą m.in. wynagrodzeń pracowników administracji państwowej, pracowników służby zdrowia, nauczycieli, pracowników sfery nauki i

kultury wszystkich tych, którzy są opłacani z budżetu państwa. We wtórnym podziale uczestniczą także emeryci, renciści, ludzie pobie rający zasiłki i stypendia. Ze społecznego punktu widzenia istotny jest przepływ

środków pieniężnych do osób o niskich dochodach lub w ogóle ich pozbawionych (np. bezrobotni). Poprzez decyzje ekonomiczne podmiotów gospodarczych produkt krajowy dzieli się na spożycie, czyli konsumpcję, i

na akumulację. Określa się tu zatem przeznaczenie wypracowanego produktu krajowego.

Konsumpcja i akumulacjaKonsumpcja i akumulacja

Na fundusz konsumpcji składa się:

• spożycie indywidualne (z dochodów osobistych ludności); • spożycie zbiorowe w sferze usług socjalnych (np. oświata, kultura) i w sferze usług ogólnospołecznych (np. administracja, bezpieczeństwo, obrona).

Na fundusz akumulacji składają się z kolei:

• inwestycje produkcyjne i nieprodukcyjne (przykładem tej drugiej jest np. metro); • przyrost zapasów i rezerw.

Prezentacje wykonał:

Paweł Lipski kl. Paweł Lipski kl. IIILMIIILM