Okyanuslar ve Denizler

188

1

Giriş

Dünya’nın yaklaşık % 71’i sularla kaplıdır. Dünya üzerinde üç ana okyanus bulunur. Bunlar AtlasOkyanusu, Büyük Okyanus ve Hint Okyanusu’dur. Tüm okyanus ve denizler birbirleriylebağlantılıdır. Okyanusların iklimler üzerinde önemli bir etkisi vardır. Örneğin, ekvatora yakınbölgelerde deniz suyu Güneş’in etkisiyle daha fazla ısınır. Bu nedenle oluşan sıcak su akıntıları,dünyanın daha soğuk birçok bölgesinin ısınmasını sağlar. Bu olaylar, hava sıcaklıklarını da etkiler.Ayrıca okyanuslardaki ve denizlerdeki sular, buharlaşma ve yağış gibi olayların etkisiyle sudöngüsünde yer alır.

Denizlerimizi Koruyalım

Ana Tema Okyanuslar ve denizler gezegenimizin can simididir.

Önerilen Süre 3-4 ders saati

Kazanımlar • Denizlerin ve okyanusların önemini açıklar.• Denizlerde ve okyanuslarda yaşayan canlıları belirtir.• Türkiye’nin çevresindeki denizlerde yaşanan sorunları

fark eder.• Denizlerde ve okyanuslarda yaşanan çevre sorunlarına

çözüm önerileri getirir.

ÖğrenciyeKazandırılacak

Beceriler

Eleştirel düşünme, raporlaştırma, çıkarımda bulunma, yaratıcı düşünme

Yöntem ve Teknikler Anlatım, beyin fırtınası, doğaçlama

Araç ve Gereçler Kartonlar, atlas, Yeşil Kutu CD ve DVD’si

Denizlerimizi Koruyalım

Denizlerimizi Koruyalım 189

1Okyanuslar ve Denizler

Dünyadaki canlıların önemli bir bölümü okyanuslarda ve denizlerde yaşar. Bunlar arasında balina,yunus, fok gibi memeliler, köpek balığı, vatoz, kefal, levrek gibi balıklar, ahtapotlar, denizanaları,denizşakayıkları, süngerler, mercanlar, denizyıldızları, midyeler, ıstakozlar ve plankton adı verilenküçük canlılar vardır. Planktonlar, birçok canlının besini olduğundan okyanus ve denizlerdeki yaşamınönemli bir parçasıdır. Ayrıca bitkisel planktonlar da karbon dioksit kullanarak atmosferde gereğindenfazla karbon dioksit birikmesini önlerler. Böylece sera etkisinin azalmasına yardımcı olurlar.

İnsanlar, okyanuslarda ve denizlerde balıkçılık, taşımacılık ve ticaret gibi etkinliklergerçekleştirirler. Ayrıca denizlerden petrol, doğal gaz ve madenler de çıkarırlar. Ancak sonyıllarda, okyanuslarda ve denizlerde tehlikeli boyutta kirlenmeler olduğu gözleniyor. Bununnedeni de kanalizasyon sularının, çöplerin, sanayiden kaynaklanan atıkların ve nükleer atıklarındenizlere boşaltılmasıdır. Tüm bu yanlış uygulamalar nedeniyle denizler ve buralarda yaşayancanlılar zarar görüyor.

Etkinlikler

Okyanusları ve denizleri tanıyalım

1 Öğrencileri atlaslarını açarak dünya haritasını incelemeye yönlendirin. Öğrencilere,Dünya’da üç ana okyanus bulunduğunu söyleyerek, haritadan bu okyanusları bulmalarını ve adlarını söylemelerini isteyin. Ardından Dünya’da birçok deniz bulunduğunu belirtin.Öğrencilerin bu denizlerden örnekler vermelerini söyleyin.

2 Aşağıdaki soruları öğrencilere sorun:

• Okyanusların ve denizlerin öneminedir?

• Okyanuslarda ve denizlerde hangicanlılar yaşar?

Öğrencilerin yanıtları üzerinde konuşun.Onlara “Giriş” bölümündeki ve CD’nin“Denizler ve Okyanuslar” bölümündebulunan “Okyanuslarda hangi canlılaryaşar?” ve “Okyanusların ve denizlerinrolü” başlıklı bilgileri aktarın.

Ülkemizin denizlerini tanıyalım ve koruyalım

1 Öğrencilere Türkiye’nin çevresindeki denizlerin adlarını sorun. Ardından “Karadeniz” bilgisayfasını dağıtın. Öğrenciler bu bilgi sayfasını okuduktan sonra Karadeniz’in ülkemiz içinönemi hakkında konuşun.

2 Öğrencilere Karadeniz dışındaki üç denizimizi de araştırmalarını istediğinizi söyleyin. Sınıfı üç gruba ayırın. Her grubun, daha önceden hazırladığınız ve üzerinde Ege, Akdeniz ve Marmara’nın adlarının yazılı olduğu kartlardan birer tane çekmelerini sağlayın. Grupları,ansiklopedilerden, kitaplardan, İnternet’ten vb. kaynaklardan yararlanarak seçtikleri denizleilgili bir rapor hazırlamaya yönlendirin. Bu raporun içinde, aşağıdaki soruların yanıtlarınınmutlaka olmasını isteyin:• Bu denize hangi ülkelerin kıyısı var?• Bu denizin kendine özgü özellikleri nelerdir?• Bu denizdeki biyolojik çeşitliliği tehlikeye atan insan etkinlikleri var mı? Varsa neler?• Bu denizde kirlilik var mı? Varsa buna hangi ülkeler neden oluyor?• Kirliliğin kaynakları nelerdir?• Bu denize hangi ırmaklar dökülüyor? Bunlar, kirliliğe katkıda bulunuyor mu?

3 Öğrencilere, raporlarını tamamlayınca diğer arkadaşlarına sunacaklarını söyleyin. Sunuş içintopladıkları bilgileri kartonların üzerine yazmalarını sağlayın. Ayrıca, konuyla ilgili fotoğraflarıda bu kartonların üzerine yapıştırmaya yönlendirin.

Denizlerimizi Koruyalım

Okyanuslar ve Denizler

190

1 4 Derste öğrencilere sırayla sunumlarını yaptırın. Ardından denizlerimizle ilgili sorunların enönemlilerini tahtaya yazın ve bunlar üzerinde konuşun.

5 Öğrencilerle birlikte denizlerle ilgili sorunlardan birini seçin. Örneğin, Mersin’de yaşıyorsanızAkdeniz’le ilgili bir sorunu seçmeye özen gösterin. Onlara, bu soruna nasıl çözümbulunabileceğine ilişkin bir beyin fırtınası yaptırın.

Uluslararası bir konferans düzenleyelim

1 Öğrencilere, hep birlikte“Karadeniz’i Kurtarmak” konulubir konferans canlandırmasıyapacağınızı söyleyin. (Bu etkinliği,yaşadığınız yere ya da ele almakistediğiniz konuya bağlı olarakülkemizdeki başka bir denizle ilgiliolarak da gerçekleştirebilirsiniz.)Konferansa kimlerin katılmasıgerektiği konusunda öğrencilerebir beyin fırtınası yaptırın. (Budenize kıyısı olan ülkeler, bu denizedökülen ırmaklara kıyısı olan ülkeler, çevre koruma kuruluşları, deniz taşımacılığı, turizm,gübre, petrol üretimi vb. ile uğraşan şirketler konferansa davet edilebilir.) Ortaya çıkan fikirleritahtaya yazın. Öğrencilere, tahtada yazan davetli listesine göre bir rol dağılımı yapın.

2 Öğrencilerin daire biçiminde oturmalarını sağlayın. Tahtayı üç bölüme ayırın. Konferansınbaşladığını öğrencilere belirtin. İlk olarak Karadeniz’le ilgili, çözümlenmesi gerekensorunların neler olduğunu sorun. Yanıtları tahtanın birinci bölümüne yazın.

3 Daha sonra bu sorunların çözümüne yönelik önlemlerin neler olabileceği sorusunu ortayaatın. Yanıtları tahtanın ikinci bölümüne yazın. Ardından öneriler üzerinde tartışılmasınısağlayın. Herkes tarafından kabul edilebilir çözümler bulmanın kolay bir iş olmadığınıöğrencilere söyleyin. Bunun, sabır ve karşılıklı saygı gerektirdiğini belirtin. Öğrencilerinüzerinde hemfikir oldukları önerileri de tahtanın üçüncü bölümüne yazın.

4 Birey olarak bizim neler yapabileceğimiz konusu üzerinde durun.

Öğrencilere daha fazla bilgi aktarmak için CD’nin “Denizler ve Okyanuslar” bölümündenyararlanabilirsiniz.

Tamamlayıcı Çalışmalar

• Sınıfa DVD’de bulunan “Çözüm” ve “Porselen Balık” adlı çizgi filmleri izlettirin. Öğrencilerebu iki filmin mesajını yaygınlaştırmak için ne gibi yollara başvurulabileceğini sorun. En uygunönerileri tahtaya yazın ve hep birlikte bunlar üzerinde konuşun.

• Öğrencilerden denizlerin korunmasına yönelik çalışmalar yürüten sivil toplum örgütlerini,enstitüleri, kurum ve kuruluşları araştırmalarını isteyin. Bunlardan biriyle bağlantıya geçerekçeşitli uzmanları okula davet edin.

191

Okyanuslar ve DenizlerÖ

ğrenci bilgi sayfasıKaradeniz

Karadeniz, dünyanın en büyük iç denizlerinden biridir. İstanbul ve ÇanakkaleBoğazları aracılığıyla Akdeniz’le bağlantılıdır. Bu denize çok miktarda tatlı sudöküldüğünden ve diğer tuzlu sularla karışmadığından, ortalama tuzlulukoranı binde 18’dir. Bu rakam, dünya okyanuslarının ortalama tuzluluk oranınınyarısı kadardır.

Karadeniz’de Kıyısı Olan ÜlkelerKaradeniz kıyılarını altı ülke paylaşır: Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, RusyaFederasyonu, Türkiye ve Ukrayna. Tuna, Dinyeper ve Don gibi büyük ırmaklarburaya akar. Ülkemizden de belli başlı dört ırmak Karadeniz’e dökülür: Sakarya,Kızılırmak, Yeşilırmak ve Çoruh. Çoruh Irmağı, büyük bölümü Türkiye’de olmasınakarşın Gürcistan’da, Batum’dan denize dökülür. Karadeniz ülkelerinin kıyıbölgelerinde 10 milyondan fazla insan yaşar.

Karadeniz’in ÖzellikleriKaradeniz’de yüzey sularıyla derinlerdeki suların tuzluluk oranının farklı olması, busuların birbirine karışmasını önler. Karadeniz’e özgü bu durum, derinlerdeki sularınoksijensiz olmasının nedenidir. Bu nedenle 150 m derinliğin altında, oksijensizyaşayabilen bazı bakteriler dışında hemen hiçbir canlı yaşayamaz. Karadeniz’in 100

m’den daha derin bölgelerindezehirli bir bileşik olanhidrojensülfit bulunur.

Karadeniz’deki CanlılarKaradeniz’de yaklaşık 180 balıktürü ve üç yunus türü bulunur.Soyu tükenme tehlikesi altındaolan Akdeniz foku da buradayaşar. Ancak son yıllardaburada yaşayan türlerden birkısmının soyu tükenmektedir.

Karadeniz’de hamsi, mersin,kalkan, uskumru, orkinos, kılıç

gibi balık türleri yaşamaktadır. Ancak kirlilik, bilinçsiz ve aşırı avlanma bu canlıtürlerini tehdit etmektedir. Her yıl, kalkan ağlarına takılan yaklaşık 3000 yunusKaradeniz’de yaşamını yitirmektedir.

Çevre SorunlarıKaradeniz’e bırakılan atıklar da önemli bir sorundur. Bu atıkların % 70’iKaradeniz kıyısında bulunan 6 ülkeden kaynaklanmaktadır. Kalan % 30 daKaradeniz’e kıyısı olmayan ülkelerden Tuna Irmağı aracılığıyla gelmektedir.Kuvvetli akıntıların olmaması, suyun dolaşımının yetersiz olması, buraya dökülenırmaklar aracılığıyla gelen atıklar ve gemilerin bıraktığı pis sular Karadeniz’inkirlenmesine yol açmaktadır.

Karadeniz’de, doğal dengenin bozulmasına bağlı olarak bitkisel planktonlarınsayısı aşırı artmaktadır. Bunun sonucunda derinlerde yaşayan bitkiler ışıkalamamaktadır. Bu bitkiler, ışık alamadıklarında ölürler. Ölen bitkilerinçürümesinde rol oynayan bakteriler de oksijen tüketir. “Ötrofikasyon” denilenbu olay, Karadeniz’de canlılığın azalmasının en önemli nedenlerinden biridir.