Zaman var olmakt›r, yaflamakt›r. Bunu içindir ki, zamansaniyelerden, hatta saliselerden bafllayan ve ça¤larauzanan dilimlere ayr›larak anlat›l›r olmufltur.

Ömürden bir y›l›n daha geçmesi sona do¤ru bir ad›mdaha yaklaflmak olarak alg›lanabilece¤i gibi,olgunlaflmaya, geliflmeye, birikime do¤ru at›lm›fl bir ad›molarak da anlafl›labilir. Yani biraz daha fazla donan›ml›olman›n bir göstergesidir adeta. Böyle bir anlay›flla yenibir y›lda daha sizlerle birlikte olmak istiyor ve flimdidenheyecan› ve mutlulu¤unu yafl›yoruz.

Her y›l, önümüze çözülmeye aday yeni sorun yumaklar›sererken yeni ümitler ve yeni olanaklar da getiriyor...

fiunu unutmay›n›z bir damla düfler yere, ard› s›radüflen bin damlay› takiben göl olur, deniz olur. El eletutuflurlar okyanus olur.

Sa¤l›¤›n tan›m›nda da yer ald›¤› gibi sa¤l›k, bedenensa¤l›¤›n yan›nda ruhen de sa¤l›kl› olmak demektir. Bunlarbirbirinden ayr›lamaz. Bunun için hastalar› bütün olarakde¤erlendirmeli ve her türlü sorunlar›na sivil toplumörgütleri olarak çözüm üretmek amaçlar›m›z aras›ndaolmal›d›r.

Bu ayn› zamanda sa¤l›k çal›flanlar›n›n daha bilinçliolmalar›n›, hasta haklar› ve sorumluluklar› yan›ndaçal›flanlar›nda ne tür haklara sahip oldu¤u, hastasorumluluklar›n›n neler oldu¤u ö¤retir ve yönlendirirÜlkemizde her konuda oldu¤u gibi bu konuda da bir çokeksi¤inin oldu¤u aç›k olarak ortadad›r.

De¤erli meslektafllar›m sa¤l›k çal›flanlar› olarak hayatsizin için neyi ifade ediyor? Hastalar›n›za verdi¤iniz do¤rusonuçlar m›? ya da mesle¤iniz için yapt›¤›n›z ve onude¤erli k›lmak için verdi¤iniz kutsal emekleriniz mi yada hastalar›n›za çal›flt›¤›n›z tahlillerin ne kadar do¤ruoldu¤umu? Bizler hastalar›m›za do¤rular› vermek u¤runabir çok uygulamalar yapar çok zorluklara katlan›r›z,

fiu kaç›n›lmaz gerçe¤i unutmaman›z› ümit ederim;Saptanan hedeflere sadece bu sahada görevli olan say›l›kiflilerin gayreti ile de¤il, top yekûn bir seferberlik sonucuulaflabilece¤imizi unutmay›n›z. Bu yolda önümüze ç›kanbütün engelleri ortadan kald›rmak, yada aflmak için tümgücümüzle çal›fl›yoruz. Bunu baflarmak hep birlikte olacakt›r. Önce bununfark›na varmal› ve mesle¤imizin gücüne inanmam›zgerekmektedir.

Teknoloji ve bilimdeki tüm geliflmelere ra¤men, tümdünyada, sa¤l›k alan›ndaki en önemli kayna¤› sa¤l›kl›insan gücü oluflturmaktad›r. Bu nedenle, ülkelerin sa¤l›khizmetlerini planlamada, sunma ve gelifltirme süreçlerindeözellikle üzerinde durmas› gereken en önemli konu sa¤l›keleman› say›s›d›r.

Etkili ve verimli bir sa¤l›k hizmeti sunman›ngereklerinden biri olan yeterli say› ve nitelikte sa¤l›k

personelinin do¤ru zamanda ve do¤ru yerde istihdamedilmesi, kuflkusuz hedeflenen hizmet kalitesine ulaflmay›da beraberinde getirecektir.

Önemli olan sa¤l›k personelinin say›sal art›fl›n›n yan›s›ra gerek mezuniyet öncesi gerekse hizmet içi e¤itimlerledaha nitelikli hizmet verir hale getirilmesidir. AB sürecinde;son y›llarda üzerinde dikkatle durulan konular›n bafl›ndagelmekte ise de çal›flanlar›n kendi mesleklerini icraetmeleri do¤rultusunda tatmin edici bir ad›m at›lamam›fl,bu durum kiflilerin e¤itimlerini alarak mezun oldu¤umesle¤i icra etmek yerine, kurumlar›n ihtiyac›do¤rultusunda çal›flt›r›lma yoluna gidilmifltir. Budamotivasyonu düflürerek tükenmifllik ve ifl doyum eksikli¤iniortaya ç›karm›flt›r.

Bu nedenle, sa¤l›k personeli, nitelikli insan gücüpolitikalar›nda dünyadaki geliflmeler ve uygulamalar datitizlikle izlenmeli ve bilimsel ilkeler çerçevesinde, yenilikleruygulanan ya da uygulanacak politikalara adapteedilmeye çal›fl›lmal›.AB tarama kriterinde belirtildi¤i gibi; ebe, hemflirede¤ildir, hemflire ,ebe de¤ildir ve buna göre tümmesleklerin tan›mlar› ve standartlar› tekrar yap›lmal›,sa¤l›k hizmetleri s›n›f›nda çal›flan personelleringörevlerinin d›fl›nda çal›flmalar›na müsaade edilmemelidir.

AB uyum mevzuat› çal›flmalar› aç›s›ndan yenimesleklerin tan›mlar› yap›lmal› 1219 say›l› kanun ve 1983y›l›nda yay›mlanan yatakl› kurumlar yönetmeli¤indekimeslek tan›mlar› yap›lan mesleklerin standartlar› tekraryap›larak de¤ifltirilmeli ve günümüz flartlar›nauyarlanmal›d›r.Bunun ülkemizde sa¤l›k insan gücü politikalar›n›ngelifltirilmesine ve sa¤l›k hizmetlerinin verimli ve kalitelisunulmas›na olanak sa¤layaca¤› net olarak ortadad›r.

Toplumun sa¤l›k düzeyini yükseltmek, daha sa¤l›kl›ve daha iyi bir dünyada yaflamak ve gelecek nesillerindaha iyi flartlarda büyümesini sa¤lamak, bütün insanlar›nve bütün ülkelerin özlemini çekti¤i bir olgudur.

Devletin görevi, vatandafl›n sa¤l›kl› bir ortamdayaflamas›n› sa¤lamak, ona sa¤l›¤›n› koruma bilinci vermekve bunun için gerekli altyap›y› oluflturmakt›r.Türk toplumunun sa¤l›k düzeyi ile Türkiye'de sa¤l›khizmetlerinin mevcut durumu dikkate al›narak, önceliklisa¤l›k hedefleri ve bu hedeflere ulaflmak için stratejilerinbelirlenmesi ilgili bütün kurum ve kurulufllar›n kat›l›m›ile gerçeklefltirilmelidir. Bu kurum ve kurulufllar›nbelirlenen do¤rultuda faaliyetler planlay›p uygulamas›,"Herkese Sa¤l›k" amac›na ulaflmay› sa¤lamal›d›r.Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›'n›n sa¤l›kla ilgili hükümleriflöyledir:MADDE 41; Aile Türk toplumunun temelidir. Devlet,ailenin huzur ve refah› ile özellikle anan›n ve çocuklar›n

korunmas› ve aile planlamas› ö¤retimi ile uygulamas›n›sa¤lamak için gerekli tedbirleri al›r, teflkilat› kurar.MADDE 56; Herkes, sa¤l›kl› ve dengeli bir çevrede yaflamahakk›na sahiptir. Çevreyi gelifltirmek, çevre sa¤l›¤›n›korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin vevatandafllar›n ödevidir.Devlet, herkesin hayat›n›, beden ve ruh sa¤l›¤› içindesürdürmesini sa¤lamak; insan ve madde gücünde tasarrufve verimi art›rarak, ifl birli¤ini gerçeklefltirmek amac›ylasa¤l›k kurulufllar›n› tek elden planlay›p hizmet vermesinidüzenler. Devlet bu görevini kamu ve özel kesimlerdekisa¤l›k ve sosyal kurumlar›ndan yararlanarak, onlar›denetleyerek yerine getirir. Sa¤l›k hizmetlerinin yayg›nbir flekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sa¤l›ksigortas› kurulabilir.

Ülkemizde Sa¤l›k alan›nda yetiflmifl eleman say›s›ndayaflanan sorunlar;1- Kamu kurulufllar›nda tam gün çal›flman›nsa¤lanamam›fl olmas›d›r. Bu sorunu çözmek amac› ileçeflitli yöntemler denenmifl ise de kesin bir çözümüretilememifltir.

2-Var olan insan gücünün; bölgeler, kurumlar vehizmet alanlar›nda dengesiz da¤›lm›fl olmas›d›r. Bu sorunugidermek üzere çeflitli yöntemlere (mecburi hizmet,özendirme ve tayinlerde bölgesel, kurumsal s›ralama ves›n›rlama,uzmanl›k belgesi alabilmek için kura sonucuç›kan illerde çal›flma zorunlulu¤u vb.) baflvurulmuflolmas›na karfl›n, sorun varl›¤›n› sürdürmektedir.Buna özel hastaneler ve di¤er Özel kurulufllar taraf›ndanverilen astronomik rakamlar yerini de alm›flt›r.Ayr›ca ülkemizde doktor a盤›ndan bahsedilirken Sa¤l›kBakanl›¤› Merkez ve Taflrada ‹llerde Sa¤l›kMüdürlüklerinde doktorlar çal›flt›r›lmakta yanimesle¤inden uzak masa bafl›nda evrak ifllerindeçal›flt›r›larak doktor a盤›n›n daha da katlanarak artmas›nasebep olunmaktad›r.

Buralarda bu konuda e¤itim alan Sa¤l›k ‹daresi,Sa¤l›kKurumlar› ‹flletmecili¤i mezunlar›,Gevher NesibeMezunlar›(Ön Lisans ve Lisans ) buralarda kullan›ld›¤›zaman ve adam kay›rmac›l›¤›ndan vazgeçildi¤indeülkemizdeki hekim a盤› bir nebze olsun kapat›lacakt›r.Yani d›flar›dan ithal hekim aramak yerine mevcut olanhekimlerimizi hastanelerde ve di¤er sa¤l›k kurulufllar›ndakullanarak bu sorun k›smi olarak afl›lm›fl olacakt›r.

Ayn› konu sa¤l›k hizmetlerinde çal›flan di¤er meslekçal›flanlar›n›n da birbirinin iflini yapt›rmak yerine kiflilerine¤itimini ald›klar› yerde ve mesle¤ini icra etme hakk›tan›narak yapt›r›lmas›d›r.Sn. Baflbakan Recep Tayip ERDO⁄AN ve Sn. Sa¤l›k Bakan›Recep AKDA⁄ taraf›ndan yay›mlanan 9155 say›l›genelgeler ve Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan yay›mlananYatakl› kurumlar Yönetmeli¤inde meslek tan›mlar›ndahiç kimsenin görevi d›fl›nda çal›flt›r›lmayaca¤› söz konusuiken bugün Sa¤l›k Bakanl›¤› ve Özel Kuruluflhastanelerinde herkes herkesin iflini yapar durumagetirilmifl ve Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndan bu konulardenetlenmemifl ve hep göz ard› edilmifltir.Biz Sa¤l›k Bakanl›¤› ve ‹l Sa¤l›k Müdürlüklerini günlükgazetelerde verilen eleman ilanlar› k›s›m›n› takipetmelerini rica ediyoruz.Sa¤l›k Bakanl›¤› ile yapt›¤›m›z yaz›flmalar sonucundakimlerin hangi mesle¤i icra edece¤i aç›kça belirtilmiflkentaflra teflkilatlar›nda buna uyulmamaktad›r.Dile¤imiz halen özel ve kamu hastanelerinde meslek

icras› noktas›ndaki s›k›nt›lar›n meslektafllar›m›zdan yana çözülmesidir.

Doktorlara tan›nan döner sermaye ayr›cal›¤›n›n di¤ersa¤l›k hizmetleri s›n›f›nda çal›flanlara da tan›nmas›dile¤imizdir.Bakanl›¤›m›z taraf›ndan yap›lan uygulama iledoktorlar›m›z 4.000-5.000 YTL al›rken Sa¤l›k Hizmetleris›n›f›nda çal›flanlara 300-500 YTL ödeme yap›lmaktad›r.Sa¤l›k e¤er bir bütünse yarat›lan bu s›n›f ayr›cal›¤›nedendir. Biz doktorlar›m›z bu paralar› almas›nlardemiyoruz ama en az›ndan di¤er sa¤l›k hizmetleris›n›f›nda çal›flanlar›n kat say›lar› art›r›larak, hayatstandartlar›na katk›da bulunacak mebla¤laragetirilmesinin sa¤lanmas›n› talep ediyoruz.Ayr›ca döner sermaye ad› alt›nda verilen ödemelerinemekli ödene¤imize yans›t›lmas› en büyük temennimizdir.

4/B ile ifle al›nan sa¤l›k hizmetlerinde çal›flanmeslektafllar›m›z kurum idaresinin verece¤i kararlaifllerine son verilebilmekte hatta yarg› karar› olmas›nara¤men ifline son verilen meslektafllar›m›z görevlerinebafllat›lmamaktad›r.

4/B ile atamas› yap›lan sa¤l›k çal›flanlar›na atamahaklar›n›n verilmesi ve T.C. Anayasas› ile garanti alt›naal›nan aile bütünlü¤ünün bu sa¤l›k çal›flanlar›na iadeedilmesi gereklidir.

4/B li olarak atamas› yap›lan Sa¤l›k personelinin askeregitmesi halinde ifle dönme garantisi yoktur. Bu durumdaolan sa¤l›k çal›flanlar›n›n göreve bafllamalar›ndaki s›k›nt›ortadan kald›r›lmal›d›r.

Vekil olarak göreve bafllayan Ebe ve Hemflirelere dedöner sermaye verilmelidir.

4924 olarak çak›l› kadrolu atanan meslektafllar›m›zada tayin haklar›n›n tan›nmas›d›r.

Bunlar›n alt›nda yatan ana unsur; meslek odam›z›nolmay›fl›d›r. Anayasan›n 135 maddesinde Meslek odakurma hakk› olmas›na ra¤men Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n bunaduyars›z kalm›fl olmas›d›r.

AB tarama sürecinde Meslek odas› ve MeslekiBirliklerin oluflmas› ve bunlar›n kurulmas›n›n önlerininaç›lmas› hususu mevcutken bu konu da göz ard› edilmekteve ertelenmektedir.Bizler ülkemizde di¤er meslek guruplar› gibi meslekodam›z› ve meslek birliklerimizi kurarak mesle¤imizi eniyi flekilde ve adil flartlar alt›nda yapmak istiyoruz.

Meslek odas› kuruldu¤u takdirde bu tür olumsuzluklarrahatl›kla yap›lamayaca¤› için buna hep seyircikal›nmaktad›r. Sn Sa¤l›k Bakan› Recep AKDA⁄'dan tümsa¤l›k çal›flanlar› ad›na Sa¤l›k Personeli meslek odakanunun bir an önce yasallaflmas› konusunda at›l›mdabulunmas›n› talep etmekteyiz.

fiimdiden tüm Türk halk›n›n ve meslektafllar›m›z›nKurban Bayramlar›n› ve Yeni Y›llar›n› Kutlar nice mutluve sa¤l›kl› y›llar dilerim.

SAYGILARIMLAHüseyin AYHAN

T›bbi Laboratuvar Teknisyenlerive Teknikerleri Derne¤i

Baflkan›

Kimyasal yöntemlerTitrimetri(volümetri): ‹çinde çözünmüfl maddeninkonsantrasyonu bilinmeyen bir çözeltinin belirli birvolümüyle reaksiyona girebilen bir baflka maddeninbilinen konsantrasyonlu çözeltisinin volümlerinikarfl›laflt›rma suretiyle çözelti konsantrasyonu tayinidir.Normalitesi bilinen bir asid çözeltisi yard›m›yla biralkali çözeltinin normalitesini tayin, alkalimetri olarakbilinir; normalitesi bilinen bir alkali çözeltisi yard›m›ylabir asid çözeltinin normalitesini tayin de asidimetriolarak bilinir.

Oksidimetri: Oksitlenme reaksiyonlar›na dayanan miktartayin yöntemidir; manganometri ve iyodometriönemlidir.

Çökeltme yöntemleri: Çökelme reaksiyonlar›na dayananmiktar tayin yöntemidir; argentometri ve cuprometriönemlidir.

Kompleksometri: Kompleksleflme olaylar›na dayananbir titrimetri yöntemidir.

Fiziksel yöntemler

Gravimetri: Tart›m yöntemidir.

Kolorimetri: Renk ölçülmesi esas›na dayanan miktartayin yöntemidir; bir çözeltide konsantrasyonu belliolmayan bir madde taraf›ndan oluflturulan rengin ayn›maddenin bilinen konsantrasyondaki çözeltisinin rengiile karfl›laflt›r›lmas› suretiyle konsantrasyon tayinidir.Kolorimetri yerine spektrofotometri terimi dekullan›lmaktad›r.

Fotometri: Belirli bir spektrumdaki ›fl›k fliddetininölçülmesine dayanan miktar tayin yöntemleridir.Absorpsiyon fotometrisi ve alev fotometrisi önemlidir.

Nefelometri: Bir çözeltinin bulan›kl›k derecesini bulan›kortama 90o'lik aç› ile gelen ›fl›¤›n difraksiyonunu ölçmesuretiyle, bulan›kl›¤› oluflturan maddeninkonsantrasyonunu tayin yöntemidir.

Türbidimetri: Bir çözeltinin bulan›kl›k derecesini bulan›kortama 90o'lik aç› ile gelen ›fl›¤›n çözeltiden geçenmiktar›n›(›fl›¤›n absorpsiyona u¤ramayan k›sm› vedifraksiyon ›fl›¤›n›n bir k›sm›) fotometre ile ölçme suretiyle,bulan›kl›¤› oluflturan maddenin konsantrasyonunu tayinyöntemidir.

Refraktometri: Ifl›¤› kuvvetle k›ran çözeltilerin k›rmaindekslerini ölçüp karfl›laflt›rma suretiyle konsantrasyontayin yöntemidir.

Polarimetri: Asimetrik karbonlu ve dolay›s›yla optikçeaktif maddelerin çözeltilerinin polar›lm›fl ›fl›¤›n düzleminiçevirme derecelerini ölçüp karfl›laflt›rma suretiylekonsantrasyon tayin yöntemidir.

Gazometri: Gaz halindeki maddelerin olufltu¤ureaksiyonlarda oluflan gaz›n volümlerini ölçme esas›nadayanan miktar tayin yöntemidir.

Spektrofotometri: Ifl›k kayna¤› ile prizma aras›nayerlefltirilen renkli maddenin ›fl›k spektrumunun baz›renklerini absorplamas› ve konsantrasyona görespektrumda zay›f veya kuvvetli bant göstermesi özelli¤inedayanan miktar tayin yöntemidir. Spektrofotometri vekolorimetri efl anlaml› olarak kullan›lmaktad›r.

Flüorometri: Bir maddenin bir çözeltide çok küçükkonsantrasyonlarda bile UV etkisi alt›nda kuvvetliflüoresans verme özelliklerine dayanan miktar tayinyöntemidir.

Elektroforez: Asid ortamda katyon olarak bazik ortamdaise anyon olarak davranan maddelerin elektrik alandafarkl› h›zlarda göçme özelliklerine dayanan miktar tayinve ay›rma yöntemidir.

Kromatografi: Porlu ortamda hareketli bir çözücü içinde,solütlerin farkl› h›zlarda göçme özelliklerine dayananmiktar tayin ve ay›rma yöntemidir. Gaz kromatografisive yüksek performans likit kromatografisi(HPLC) yayg›nolarak kullan›l›r.

Otoanaliz: Çeflitli yöntemleri kullanan otoanalizöraletleriyle miktar tayin yöntemidir.

Hipotalamus hormonlar›Hipofiz hormonlar›

Ön lop hormonlar›Orta lop hormonuArka lop hormonlar›

Tiroit hormonlar›Paratiroit hormonuPankreas kormonlar›Böbrek üstü bezi hormonlar›

Adrenal korteks hormonlar›Adrenal medülla hormonlar›

Cinsiyet bezleri hormonlar›Erkek cinsiyet hormonlar›Difli cinsiyet hormonlar›

Gastrointestinal ve di¤er doku hormonlar›

Yap›lar›na göre hormonlarPeptitler ve proteinler: Hipotalamus, hipofiz, paratiroit,pankreas, mide-ba¤›rsak sistemi ve baz› plasentahormonlar›Steroidler: Adrenal korteks ve gonadlardan salg›lananhormonlar ile baz› plasenta hormonlar›Amino asit türevi hormonlar:Adrenal medülla hormonlar›: Katekolaminler,Tiroithormonlar›EikozanoidlerRetinoidlerNO

Depolanan ve depolanmayan hormonlarPeptit ve protein yap›l› hormonlar, granüllü endoplazmikretikulumda sentez edildikten sonra Golgi sistemindemembranöz veziküller içinde depolan›rlarKatekolaminler, suda çözünür özellikli proteinler olankromograninler ve ATP ile birlikte granüllerde depolan›rlarTiroglobulin yap›s›ndaki tiroit hormonlar›, tiroit follikülleriiçinde depolan›rlarSteroid hormonlar, sentez sonras› hemen salg›lan›rlar,depolanmazlar

Hormonlar›n salg›lanmalar›n›n düzenlenmesiHormonlar›n salg›lanmas›, 1) sinir sistemi ile 2) negatifve pozitif feedback mekanizmalar ile kontrol edilmektedir.Hormon salg›lanmas›n›n feedback düzenlenmesi, kandakikimyasal maddelerle ve tropik hormonlarla olabilir.

Hormon salg›lanmas›n›n kandaki kimyasal maddelerledüzenlenmesi

Hormonlar›n tafl›nmalar›

Hormonlar, kanda serbest veya proteinlere ba¤l› olarakbulunurlar.Hidrofilik özellikli katekolaminler ve peptit/protein yap›l›hormonlar›n büyük ço¤unlu¤u serbest olarak bulunurlarHidrofobik özellikli tiroit hormonlar› ile steroid hormonlarproteinlere ba¤l› olarak bulunurlar

Hormon reseptörleriHormonlar, özgül reseptörlerinin bulundu¤u bir veyabirkaç dokuda (hedef dokular) etki gösterirler.Reseptörler, plazma membran›nda, sitoplazmada veyaçekirdekte bulunurlar.Reseptörler, ço¤unlukla glikoprotein yap›s›ndad›rlar,hormonu tan›r ve ba¤larlar.Hormon-reseptör kompleksinin oluflumuyla hücre içimetabolik olay› etkileyecek sinyal oluflumu mekanizmas›uyar›l›r.

Hormonlar›n y›k›l›m›Peptit/protein yap›l› hormonlar›n büyük bölümü reseptörarac›l› endositoz ile hücre içine al›nd›ktan sonralizozomlarda hidroliz edilmektedir. Oksitosin veanjiotensin gibi küçük molekül a¤›rl›kl› baz› peptithormonlar›n proteolizi plazmada olur.Katekolaminler, steroidler ve tiroid hormonlar›, özgülenzimatik de¤ifliklikler ile inaktive edilmektedirler.

Endokrin fonksiyon bozukluklar›Yetersiz miktarda hormon salg›lanmas›: Hormona özgühipofonksiyon belirtileri ile karakterizeAfl›r› miktarda hormon salg›lanmas›: Hormona özgühiperfonksiyon belirtileri ile karakterizeHormona karfl› doku duyarl›l›¤›nda azalma: Reseptörveya postreseptör mekanizmalardaki bozukluklarnedeniyle olur; dolafl›mdaki hormon düzeyi artar.Hormona özgü hipofonksiyon belirtileri ile karakterize.

Hipotalamus hormonlar›Supraoptik ve paraventriküler çekirdekte oluflanlar

Antidiüretik hormon (ADH, vazopressin)Oksitosin (pitosin)

Oksitosin, Do¤umun bafllang›c›nda uterus düz kas›n›nkas›lmas›n› kolaylaflt›r›r, laktasyonda sütün d›flar› akmas›nayol açar.ADH, Böbre¤in distal ve kollektör tüplerinde suyun geriemilimini h›zland›r›r, periferik arteriyol ve kapillerlerdevazokonstriksiyona neden olur.Bu hormonlar, nörofizinler denilen tafl›y›c› proteinlerarac›l›¤›yla sinir aksonlar›nda arka hipofize tafl›n›rlar veburada depolan›rlar (arka hipofiz hormonlar›).

Peptiderjik nöronlardan salg›lanan, Adenohipofizhormonlar›n›n sekresyonunu düzenleyen hormonlar

Tirotropin salg›lat›c› hormon (TRH)Kortikotropin salg›lat›c› hormon (CRH)Gonadotropin salg›lat›c› hormon (GnRH)Büyüme hormonu salg›lat›c› hormon (GHRH)Somatostadin (Büyüme hormonu sal›n›m›n› inhibe

edici hormon)Prolaktin salg›lat›c› hormon (PRH)Prolaktin sal›n›m›n› inhibe edici hormon (PIH)

TRH, ön hipofizden tirotropinin sentez ve sal›n›m›n› uyar›r.CRH, ön hipofizden ACTH salg›s›n› nuyar›r.GHRH, ön hipofizden büyüme hormonu sentez vesal›n›m›n› uyar›r.Somatostadin, ön hipofizden büyüme hormonu sentezve sal›n›m›n› inhibe eder.PRH, Prolaktin salg›lanmas›n› uyar›r.PIH, Prolaktin salg›lanmas›n› inhibe eder.GnRH, Ön hipofizin gonadotropik hormonlar› olan LH veFSH salg›lanmas›n› uyar›r.

Ön hipofiz hormonlar›Opiyomelanokortin ailesiKortikotropin (ACTH)Melanosit stimüle edici hormon (MSH)ß-endorfinGlikoprotein ailesiTirotropin (TSH)GonadotropinlerLuteinizan hormon (LH)Follikül stimüle edici hormon (FSH)Somatomammotropin ailesiSomatotrop hormon (Büyüme hormonu, GH)Prolaktin (PRL)

Kortikotropin (ACTH), adrenal steroidlerin sentez vesalg›lanmas›n› art›r›r. Özellikle kortizolün sentez vesal›verilmesini düzenler.Melanosit stimüle edici hormon (MSH), kurba¤a gibitürlerde önemlidir, insanlarda fetal yaflam ve gebeliktebulundu¤u ileri sürülmektedir.ß-endorfinin beslenme ve seksüel davran›fllar›n yan› s›raö¤renme olay›n› etkiledi¤i öne sürülmektedir.Tiroid stimüle edici hormon (TSH), tiroid bezinde tiroidhormonlar›n›n sentezinin tüm aflamalar›nda etki gösterir.Plazma iyodunun tiroid taraf›ndan al›n›p tutulmas›ndanbafllayarak iyodun organifikasyonu, mono vediiyodotirozinlerin eflleflmesini, tiroglobulininendositozunu ve proteolize u¤ramas› sonucu T3 ve T4salg›lanmas›n› etkilerLH, kad›nlarda s›cakl›k art›fl› ve östrus ile iliflkilidir, overfolliküllerinin son olgunlaflmas›n›, çatlamas›n› ve çatlayanfolliküllerin korpus luteuma dönüflmelerini sa¤lamaktad›r.

Erkeklerde testosteron salg›layan leydig hücrelerini uyar›r.FSH, Kad›nlarda graaf folliküllerinin büyümesini uyar›r.Erkeklerde seminifer tüp epitelini uyararak olgun spermhücreleri ile spermatositlerin say›sal art›fl›na yol açar.Koryonik gonadotropin (hCG), plasentada sentez edilir,

hamileli¤in ilk 4-6 haftas›nda korpus luteumundevaml›l›¤›ndan sorumludur.Somatotrop hormon (GH, büyüme hormonu), ‹skeletbüyüme h›z› ve vücut a¤›rl›¤›ndaki art›fl› kontrol eder.Normal büyüme için gereklidir.Büyümeye olan etkilerine insülin benzeri büyümefaktörleri ailesinden (somatomedinler) özellikle IGF-1arac›l›k eder.Karbonhidrat, lipit, azot, mineral metabolizmalar› üzerineetkilidir. Kan glukoz düzeyini art›r›r, lipolizi h›zland›r›r.

‹nsanlarda iskelet büyümesinin tamamlanmas›ndan sonragörülen adenohipofiz adenomunda GH sentezinin art›fl›akromegaliye yol açar. Ellerde ve ayaklarda, yüzdeözellikle burunda, kafatas›n›n baz› alanlar› ile iç organlardabüyüme görülür.Hipofiz adenomunun puberte öncesinde kemik büyümesitamamlanmadan geliflmesine ba¤l› olarak uzunkemiklerde afl›r› büyüme görülmesine gigantizm (devlik)ad› verilmektedir.Büyüme hormonunun yetersiz sal›verilmesi Dwarfizm(cücelik) ile sonlan›r.

Prolaktin, hamilelikte meme dokusunda kendine özgüreseptörlerine ba¤lanarak laktalbümin dahil baz› sütproteinlerinin sentezini uyar›r. Laktasyonun bafllamas› vedevaml›l›¤› için gereklidir.Erkeklerde fizyolojik dozlarda normal testosteronüretiminin devaml›l›¤›na katk›da bulunur, spermmotilitesini ve fertiliteyi etkiler.Hipofizin prolaktin salg›layan bir tümörüne (prolaktinoma)ba¤l› olarak hiperprolaktinemi ve sonuçta menstrüeldüzensizlik ile meme bezlerinden süt gelmesi (galaktore)olur.

Plasental laktojen (hPL), GH ve PRL gibisomatomammotropin ailesinden bir hormondur.Plasentadan salg›lan›r. Laktojenik ve luteotropiketkilidir.Somatotrop hormona (GH) benzer etkiler gösterir.

Epifiz hormonu (melatonin)Melatonin, epifizde triptofan amino asidinden, serotoninüzerinden sentez edilir.Antioksidan enzim senteziniuyarmaktad›r.

Gastrointestinal hormonlar ve di¤er dokuhormonlar›Gastrointestinal sistemde bulunan farkl› endokrinhücrelerden sentez edilen çok say›da polipeptidegastrointestinal hormonlar ad› verilir. Bunlar›n bir bölümühipotalamusta ve sinir sisteminde de bulunurlar:GastrinKolesistokinin-pankreozimin (CCK-PZ)SekretinGastrik inhibitör polipeptitVazoaktif intestinal polipeptit (V‹P)SomatostatinMotilinPankreatik polipeptitEnkefalinler gastrointestinal hormonlar›n baz›lar›d›r.

Timus hormonlar› (Timozinler)T-lenfositlerinin olgunlaflma süreçlerinde etkili olurlar.Büyüme-geliflme, kalsiyum ve fosfor metabolizmas› üzerineetkileri de gösterilmifltir.EritropoietinGlikoprotein yap›s›ndad›r. K›rm›z› kan hücrelerininoluflmas›n› ve olgunlaflmas›n› h›zland›r›r.Tiroit hormonlar›Folliküler hücrelerden sentezlenen hormonlar:Tiroksin (T4, tetraiyodotironin)T3 (triiyodotironin) amino asit türevi hormonlard›r.Tiroit hormonlar›n›n sentez ve sal›n›m›, hipofizdensalg›lanan TSH taraf›ndan düzenlenir.iyot da düzenleyici bir faktör olarak kabul edilir.Tiroit hormonlar›, kanda serum proteinlerine ba¤lanaraktafl›n›rlar. Tafl›y›c›lar›n en önemlisi glikoprotein yap›s›ndakitiroksin ba¤lay›c› globulin (TBG)dir. Serbest flekilleri aktiftir.Tiroit hormonlar›n›n etkileri:Genel metabolik etkileri: Organ ve dokularda hücreseltepkimeleri h›zland›r›rlar

Karbonhidrat metabolizmas›na etkileri: Glukoz emiliminih›zland›r›rlar.Ya¤ metabolizmas›na etkileri: Ya¤ dokusunda lipolizi uyar›rlar.Protein metabolizmas›na etkileri: Protein sentez h›z›n›art›r›rlar. Ancak düflük dozlarda katabolik etkilidirlerBüyümeye etkileri: Normal büyüme ve geliflmede rollerivard›r.Tiroit ifllevleri ile ilgili bozukluklar:Tiroit hormon üretiminin bask›lanmas›yla hipotiroidi, tiroidhormon üretiminin uyar›lmas›yla hipertiroidi ortaya ç›kar.Neonatal tiroit yetmezli¤inde (kretenizm) büyüme gerikal›r ve beyin olgunlaflamaz.Hipertiroidide Graves hastal›¤› ve tirotoksikoz geliflebilir.Parat hormonKalsitoninKalsitriol (1α,25-dihidroksikolekalsiferol)Parat hormonParatiroit esas hücrelerinden salg›lan›r.Polipeptit yap›s›ndad›r.Serum iyonize kalsiyum düzeyini art›r›r.

Mikroskobun ifllevi; ç›plak gözle görülmeyecekküçüklükteki cisimlerin görüntüsünü büyüterek,gözlegörünür hale getirmek ve onlar›n ayr›nt›l› bir flekildeincelenmesine olanak sa¤lamakt›r. Bunu, yap›s›ndakibüyüteçler (mercekler) arac›l›¤› ile yapar.

Dolay›s› ile, mikroskop,özünde bir büyüteçlersistemidir. Objektifteki büyüteç taraf›ndanbüyütülerek,flekillendirilen cismin görüntüsü, okülertaraf›ndan ikinci kez büyütülerek yeterli büyüklü¤e ulafl›rve düzeltilir. Böylece, gözle görülemeyen cisimlerinincelenmesi olana¤›na kavuflulmufl olunur.

Mikroskobun, cismin görüntüsünü, büyütme gücüne;mikroskobun ay›r›m (resolüsyon) büyütme gücü denir.Mikroskoplar›n bu gücü, mikroskobun türüne göre de¤iflirve oküler ile objektifin büyütme güçlerinin birbiri ileçarp›lmas›yla hesaplan›r. Bu güç, o mikroskop ile, hangiküçüklükteki cisimlerin incelenebilece¤ini gösterir.

Mikroskoplar›n, ›fl›k mikroskobu ve elektronmikroskobu olmak üzere, bafll›ca iki türü vard›r. Bunlar,farkl› amaçlarla kullan›l›r.Ifl›k mikroskobu: Ay›r›m gücü 0. 25 - 0.5 mikron aras›ndade¤iflen; yani bu küçüklükteki cisimleri inceleme olana¤›veren mikroskoplard›r. Cisim görüntüsünü en çok 900 -1000 kat kadar büyütürler. Ifl›k mikroskobunun, kendiiçinde, iki tipi vard›r:a) klasik / basit ›fl›k mikroskobu, b) Özel ›fl›k mikroskoplar› (‹mmersiyon, koloni, karanl›kalan, faz kontrast, ultraviole, florosein, polarizasyon,stereo gibi). S›tma laboratuar›nda immersiyon mikroskobukullan›lmaktad›r.Elektron mikroskobu: Bunlar, elektron ak›m› ile çal›flanve ayr›m gücü 2 - 2 0 angstromolan, çok daha güçlümikroskoplard›r. Daha küçük cisimlerin incelenmesindekullan›l›rlar. Transmission ve Scanning olmak üzere ikitipi vard›r.2.1. Ifl›k Mikroskobunun Parçalar› ve Bu Parçalar›n ‹fllevleriBütün ›fl›k mikroskoplar›n›n yap›m ilkeleri ayn› olup,bunlar iki ana k›s›mdan oluflur:

1) Dayanak, d›fl bölüm; mikroskobun optik parçalar›n›nüzerine monte edildi¤i, taban / ayak, kol / tutamak vetabla gibi, metal parçalardan oluflan k›s›md›r. 2) ‹ç bölüm, optik sistem, tüp; mikroskobun büyüteç,ayna ve benzeri cam parçalar› (optik sistemi) ile bunlar›nyerlefltirildi¤i borulardan / tüplerden oluflan k›s›md›r.

DAYANAK DIfi BÖLÜM

a) Ayak / taban: Ad›ndan da anlafl›laca¤› üzere,mikroskoba ayak görevi gören metal parçad›r. Çeflitliflekillerde (U veya V) olabilirse de bunun bir önemi yoktur.D›flardan ›fl›k alan mikroskoplarda, ›fl›k kayna¤›ndan gelen›fl›nlar› yans›tan ayna, sabit lambal› mikroskoplarda ise,lamba aya¤›n iki kolu aras›na monte edilmifltirb) Tutamak / kol : Kimisi sabit, kimisi ise eklemli olarakaya¤a ba¤lanm›fl, mikroskop tüpünü tutan ve mikroskobutafl›mak için kullan›lan metal parçad›r.

c) K›zak: Tutama¤›n yan›nda, biri mikroskobun tüpünü,di¤eri ise kondansatörü hareket ettirmek üzere, iki k›zakvard›r. Tüpü afla¤› yukar› hareket ettiren k›zak, objektifinpreparata yaklafl›p uzaklaflmas›n› sa¤lar. Kondansatörüafla¤› yukar› hareket ettiren k›zak ise,kondansatörünpreparata yaklafl›p uzaklaflmas›n› sa¤lar. Baz› tiplerdekondansatörü hareket ettiren k›zak yoktur. Tüpün vekondansatörün bu hareketleri sayesinde, mikroskobunayar› yap›larak, cismin görüntüsü netlefltirilir.Mikroskobuntüpünü hareket ettiren k›za¤›n vidas›na ayar vidas› denir.Ayar vidas› iki tanedir. Bunlardan biri kaba ayar vidas›(makro vida), di¤eri ise, ince ayar vidas›d›r (mikro vida).Adlar›ndan da anlafl›laca¤› üzere, kaba ayar vidas›,mikroskop tüpünü objektifi daha h›zl› ve büyük ad›ml›hareket ettirir ve kaba ayar yapmaya yarar (preparat›yerlefltirmek için objektifi yukar›ya kald›rma ve objektifiafla¤›ya indirerek immersiyon ya¤ma dald›rma gibi). ‹nceayar vidas› ise, objektifi çok yavafl ve küçük ad›ml› hareketettirir. Dolay›s› ile de, daha ince ve detayl› ayar yapar.Preparattaki alan›n görüntüsünü tam netlefltirmek veparaziti görmek için bu vidadan yararlan›l›r.

d) Tabla: Obje masas› olarak da adland›r›l›r. Üzerine,preparat lam› yerlefltirmeye yarayan metal parçad›r.Tablan›n, sabit ve hareketli olanlar› vard›r. Ortas›nda,pupilla ad› verilen, yuvarlak bir delik bulunur. Afla¤›dangelen ›fl›k, bu delikten geçerek, incelenecek cismiayd›nlat›r. Tabla üzerinde incelenecek preperat lam›n›tutan / sabitlefltiren maflalar ve onu sa¤a sola / ileri gerihareket ettiren araba bulunur.Araba, tabla üzerindeki lam› ileri - geri ve sa¤a - solahareket ettiren, böylece preparatm çeflitli alanlar›n›objektifin alt›na / görüntüye getirerek, farkl› alanlar›

incelememize olanak sa¤layan düzenektir. ‹ki vidas›vard›r. Bunlardan birisi sa¤a - sola harekete, di¤eri iseileri geri harekete kumanda eder.

‹Ç BÖLÜM, OPT‹K S‹STEMMikroskobun büyüteçleri ve aynalar› gibi cam parçalar›ile bunlar›n yerlefltirildi¤i borulardan(tüplerden) ibaret olan optik sistem, iki ana k›s›mdanoluflur;1) oküler ve objektiften oluflan, mikroskop tüpü ya daesas optik k›s›m,2) kondansatör, ayna ve lamba'dan oluflan yard›mc› optikk›s›m.

a) Oküler (mikroskop tüpünün göze bakan ucu):Mikroskobun, göze yak›n olan büyüteci ve bu büyütecinyerlefltirildi¤i tüpe bu ad verilir. Bu tüplerin yanlar›nda3x, 5x,10x,20x gibi rakamlar yaz›l›d›r. Bunlar, okülerinbüyütme gücünü gösterir.Mikroskobun tipine göre, tekya da iki adet oküler tüpü bulunur. Tek tüplü / okülerliolan, dolay›s› ile tek gözle bak›lan, mikroskoplaramonooküler mikroskop, çift okülerli; yani iki gözlebak›lanlara ise, binooküler mikroskop denir.Binooküler mikroskoplarda, iki oküleri birbirine yaklafl›puzaklaflt›ran bir düzenek vard›r. Bu sayede, iki oküleraras›ndaki uzakl›k ayarlanabilir. Böylece, okülerleraras›ndaki uzakl›k, inceleme yapan kiflinin iki gözüaras›ndaki uzakl›¤a göre, ayarlanabilir.b) Objektifler (mikroskop tüpünün lama bakan ucu): Buk›s›mda, iki ile dört aras›nda de¤iflen say›da, delikleriolan bir döner bafll›k (revolver) bulunur. Büyüteçlerinbulundu¤u tüpler (objektifler) bu döner bafll›k üzerindekideliklere monte edilir. Her bir tüpün kenar›nda,10x - 40x- 62x - 90x - 100x gibi rakamlar yaz›l›d›r. Bunlar, tüptebulunan büyütecin (objektifin) büyütme gücünü gösterir.Döner bafll›k, bu büyütmelerden / objektiflerden arzuedilenin kullan›lmas›na olanak sa¤lar. ‹mmersiyon ya¤›kullan›larak yap›lan incelemelerde; di¤er bir anlat›mla,s›tma kan› ve paraziti incelemesinde, 90 x 100x büyütmeliolan immersiyon objektifleri kullan›l›r.S›tma kan› incelemelerinde, çok fazla büyütmeye gerekyoktur. Bu nedenle de, 5x - 8x -10x büyütmeli oküler ile90x - 100x büyütmeli immersiyon objektifi kullan›l›r.Dolay›s› ile,s›tma kan› incelemesinde büyütme 500 - 800- 1000 kadard›r. Rutin incelemelerde genellikle 500 - 800büyütme tercih edilir.c) Kondansatör: Ifl›k kayna¤›ndan gelen ›fl›¤› toplayan vetabla deli¤inden (pupilden) geçirerek, preperat lam›n›nüst yüzeyine / incelenecek cismin üzerine düflüren ayg›tt›r.Alt›nda süzgeç (filtre), üstünde ise diyafram (ayd›nlatmakayna¤›ndan gelen ›fl›nlar› demet halindetoplayan ayg›t)bulunur. Yan›nda bulunan küçük bir kol (diyafram ayarkolu) yard›m› ile, diyafram›n deli¤inin geniflli¤i büyütülüpküçültülebilir, ya da aç›l›p kapat›labilir. Böylece, arzuedilen ›fl›k miktar› ayarlanabilir. S›tma kan› incelenmesindediyafram tam aç›k pozisyonda tutulur.Kondansatör,kondansatör ayar vidas› yard›m› ile, k›zak üzerinde afla¤›

yukar›, hareketettirilebilir. Böylece, ›fl›nlar›n toplanmayerinin cismi üzerinde olmas› sa¤lan›r. Çukur aynakullan›l›rken kondansatör tamamen afla¤›ya indirilir veyasökülerek ç›kar›l›r. Düz aynada ise iyice yukar›yakald›r›larak, preparat lam›na yaklafl›t›r›l›r.d) Ayna: Kendi, sabit ›fl›k kayna¤› / lambas› bulunmayanve d›fl bir kaynaktan ›fl›k alan mikroskoplarda bulunur.‹ki ayak aras›na, kondansatörün alt›na ve hareket edilecekflekilde monte edilen, yuvarlak ve iki yüzlü bir aynad›r.Ifl›k kayna¤›ndan gelen ›fl›klar› kondansatöre yans›tmayayarar. Bir yüzü düz, de¤er yüzü ise çukur aynad›r. Çukurtaraf›, boyamas›zve kaba preparatlar›n incelenmesinde,küçük büyütmeli objektiflerle ve kondansatörç›kar›larakkullan›l›r. Düz taraf› ise yüksek büyütmeli objektiflerdekullan›l›r. Dolay›s› ile immersiyon objektifi ile düz taraf›kullan›l›r. Daha aç›k bir anlat›mla, s›tma parazitiincelemelerinde aynan›n düz taraf› yukarda olmal›d›r.e) Lamba: Mikroskoba ›fl›k sa¤layan, ayd›nlatmakayna¤›d›r. Ifl›k mikroskoplar› için en uygun ›fl›k kayna¤›elektirik lambas›d›r. Mikroskoptan ayr›, portatif lambalarolabilece¤i gibi, mikroskobun ayaklar› aras›na monteedilmifl sabit lambalar da olabilir.

M‹KROSKOP AYARI VE M‹KROSKOB‹K ‹NCELEME‹fiLEMLER‹I ) Mikroskop kutusundan ç›kar›larak masaya yerlefltirilir.2) Mikroskobun parçalar›n›n tam olup olmad›¤› veharereket edip etmedi¤i kontrol edilir.3) Lamba portatif ise, yeri ve yüksekli¤i kontrol edilir,ayarlan›r ve çal›flt›r›l›r.4) Kondansatörün en üst konumda, diyafram›n tamamenaç›k, aynan›n düz k›sm›n›nyukar›da olup olmad›¤›, kontrol edilir. Uygunsuz olanayar var ise düzeltilir.5) Binoküler mikroskopta okülerlerin aral›¤›, incelemeyiyapan kiflinin göz aral›¤›nagöre ayarlan›r.6) Mikroskobun ›fl›k ayan \c temizli¤i kontrol edilir. Kir,leke varsa temizlenir.7) Yayma preparat›, kan üstte kalacak flekilde, tablayayerlefltirilir ve maflalarla sabitlenir.8) En küçük büyütmeli objiktif ile, görüntünün netli¤isa¤lan›r.9) Ç›plak gözle, mikroskobun solundan bakarak, bir damlaimmersiyon ya¤› damlat›l›r.10) Bafll›k döndürülmek suretiyle, immersiyon objektifininya¤a dalmas› sa¤lan›r.11) ‹nce ayar vidas› ile görüntü netlefltirilir. Görüntünetli¤inin test edilmesi için, lokositgörülünceye kadar, araba vidas›n›n yard›m› ile, alanhareket ettirilir ve bir lokosit bulunarakgörüntü netli¤i kontrol edilir. Görüntünün netli¤indenemin olduktan sonra, yukarda anlat›ld›¤› biçimde, taramaifline geçilir.12) Bir el ince ayar vidas›nda, di¤er el araban›n vidas›ndaolacak fleklide alan taramas›yap›l›r.

Her preparatta en az 100 mikroskop alan› taranmadan.200 mikroskop alan› taracadanpreparat negatif olarakde¤erlendirilmemelidir.13) Preparat›n incelenmesi bittikten sonra, mikroskobuntüpü kaba ayar vidas› ile en üstkonuma kadar kald›r›l›r. ‹ncelemenin sonucu ilgili formakay›t edilir. Bir sonraki preparat› inceleme iflleminebafllan›r.14) Günlük çal›flma bittikten sonra, mikroskobun temizli¤iyap›l›r. Özellikle immersiyonbulafl›¤›n›n kalmamas›na özen gösterilir. Örtüsü örtülerekkutusuna kald›r›l›r.

Mikroskobun Bak›m›Bir mikroskoptan iyi görüntü elde edilmesi;a) Mikroskobun bak›m›na,b) Optik k›s›mlar›n temizli¤ine,c) Lam›n, kaliteli ve temiz olmas›na,d) Ifl›k kayna¤›n›n iyi olmas› ve iyi ayarlanmas›na,e) Uygun ayna, oküler objektif kullan›lmas›na,f) Kondansatörün iyi ayarlanmas›na, ba¤l›d›r.Yukar›da s›ralanan kurallardan da anlafl›laca¤› üzere; birmikroskoptan, iyi bir görüntü elde edilmesi, büyük oranda,mikroskobun bak›m›, temizli¤i ve ayarlanmas› ile ilgilidir.Bu nedenle, mikroskobun temizlik ve bak›m›na önem

vermek gerekir. En k›sa ve aç›k ifadesi ile, hem iyi görüntüelde etmek hem de mikroskobun ömrünü uzatmak için;mikroskoplar›n kullan›lmadan önce ve kullan›ld›ktansonra çok dikkatli bir flekilde temizlenmesi zorunludur.Preparat incelemelerinden sonra, baflta immersiyonobjektifi olmak üzere, mikroskobun herhangi bir yerinde,immersiyon bulafl›¤› b›rak›lmamal›d›r. ‹mmersiyon ya¤›bulafl›k ve kal›nt›lar›n› temizlemek için, çok az miktardaksilol ile nemlendirilmifl gaz bez kullan›l›r. Bu ifllems›ras›nda, gaz bez fazla ›slat›lm›fl olmamal›d›r. E¤er fazla›slat›l›r ise; gaz bezden taflan ksilol objektifin içine girerekona zarar verir. Okülere immersiyon buluflturulmamas›,özen gösterilecek di¤er bir konudur.Mikroskobun d›fl k›s›mlar›n›n temizlenmesinde; toz bezi,gazl› bez gibi yumuflak ve pamuklu bezler kullan›l›r. Optikk›s›mlar›n temizli¤inde ise, mercek k⤛d› veya gazl› bezkullan›l›r. Optik k›sma alkol asla de¤memelidir.Mikroskoptaki büyüteçlerin üç düflman›; toz, nem vedikkatsiz kullan›md›r. Mikroskoplar›n büyüteçleri tozlu,nemli ve yüksek s›cakl›¤a maruz olarak b›rak›l›r ise, biry›l içinde, bozulur ve özelli¤ini kaybeder. Mikroskobuasla güneflte veya s›cakta b›rakmay›n›z.Günlük çal›flma bittikten ve mikroskobun temizli¤itamamland›ktan sonra,mikroskobun örtüsü örtülmeli vekab›na yerlefltirilerek muhafaza edilmelidir.

Patoloji t›p biliminin ortas›nda yer alan ve hastal›klar›npatternleri, sebebleri, mekanizmalar›, etkileri üzerineçal›flan bir bilim dal›d›r.

Geleneksel bir uygulama ile patolojiyi genel ve sistemikpatoloji olarak iki bölümde inceleriz.Genel patolojidehastal›klar s›ras›nda normal d›fl› uyaranlara karfl› hücrelerinve dokular›n reaksiyonlar›n› incelerken; sistemikpatolojide az ya da çok iyi bilinen bir uyarana karfl›özelleflmifl organ ve dokular›n spesifik yan›tlar› incelenir.“Pathology is the study of disease”Patolojide hastal›klar›n bafll›ca dört farkl› yönü birlikteincelenir.1. Sebeb: Etyoloji2. Hastal›¤›n geliflim mekanizmas›: Patogenez3. Organ ve dokulardaki yap›sal de¤ifliklikler: Morfolojikde¤ifliklikler4. Morfolojik de¤iflikliklerin fonksiyonel sonuçlar›: Klinikgörünüm“Pathology is the study of the patterns, causes,mechanisms and effects of ilness(disease)”

Hastane uygulamalar›nda patoloji terimi daha darbir anlamda kullan›l›r . Klinik patoloji Anatomik patolojicerrahi patoloji, sitoloji, hematopatoloji ve otopsi patolojisigibi alt bölümlere ayr›l›r. Ayr›ca spesifik gereksinimlereözgü patoloji alt tipler de bulunur.Forensic veexperimental patoloji gibi..

PATOLOJ‹:Tüm canl›lar hücre denen temel birimden oluflur.

Canl›lar›n geliflmifllik derecelerine göre tekbir hücredenbunlar›n oluflturdu¤u dokulardan veya sistemlerden

oluflmufl olabilir.Patoloji bu yap›daki bütün canl›lar›n (bitkiler ve

hayvanlar) hastal›k ad›n› verdi¤imiz normalden sapm›fldoku özelliklerinin makroskobik,mikroskobik ve kimyasalyöntemlerle incelenmesidir.

Özel olarak da patoloji bunlar›n de¤iflikliklerin(hastal›klar›)doku düzeyinde inceler.

DOKU TAK‹B‹:Dokular›n mikroskobik incelemeye haz›r hale getirilmesiifllemidir. fiu basamaklardan oluflur.FiksasyonDehidratasyonfieffaflaflt›rmaGömme

F‹KSASYONDoku elemanlar›n›n özelliklerini koruya bilmesi için

yap›l›r. Materyal bekletilmeden fiksatife al›nmal›d›r.Patolojide önerilen tek fiksatif yoktur. Dokuda

yap›lacak incelemelere ve dokunun özelli¤ine göre farkl›fiksatifler kullan›labilmektedir.

Rutinde en yayg›n kullan›lan(Nötral) FORMAL‹N dir.Carnoy,Bouin,Zenkar,Hollande,B5 fiksasyonda en fazlakullan›lan di¤er fiksatiflerdir.

Alkol k›sa süre için transport amac› ile yukar›dakifiksatifler bulunmad›¤› takdirde tercih edile bilen birfiksatiftir. Doku uzun süre alokolde kal›rsa korur,do¤alolarakda morfolojisi bozulur.

Kemik ve benzeri dokular dekalsifikasyon (Kalsiyumtuzlar›ndan kurtarma) iflleminden sonra fiksatife konulur.

DEH‹DRATASYONDoku içerisinde bulunan suyun al›nmas› ifllemidir.

Dereceli alkollerle yap›l›r. Düflük dereceli alkoldenyükse¤e do¤ru yap›l›r. Aseton ve genel çözücüler(tetrahidrofuran v.b) de dehidratasyonda kullan›l›r.

fiEFFAFLAfiTIRMADokuyu alkolden ve di¤er dehidratasyon

maddelerinden kurtar›p parafine geçifli kolaylaflt›rantakip aflamas›d›r.

En yayg›n kullan›lan fleffaflaflt›r›c› KS‹LOL dür.Tuluen,Benzen,Klorofrom v.b. Maddelerde fleffaflaflt›rmaaflamas›nda kullan›l›r.

GÖMMEDokular fleffaflaflt›rmaaflamas›ndan sonra parafineal›n›r. Dokuyu sertlefltiripbloklamaya haz›r hale getirir.

DOKU TAK‹P ‹fiLEM‹Elden ve mikrodalgalarda takip edilebildi¤i gibi, rutindeOTOTEKN‹KONLAR kullan›lmaktad›r.

OTOTEKN‹KONLARAç›k sistem ve kapal›

sistem olarak ikiye ayr›l›r.Laboratuvar flartlar›na vecihazlar aras›ndakifarkl›l›klara görede¤ifliklikler gösterse dedoku takip ifllemi yukar›dabelirtilen aflamalara uygunolarak gerçeklefltirilir.

Formalin %10'luk 30dk 2 saatFormalin %10 luk 30dk 2 saatAlkol %70 30dk 1 saatAlkol %80 30dk 1 saatAlkol %90 30dk 1 saatAlkol %96 30dk 1 saatAbsol Alkol 30dk 1 saatKsilol 1 saatKsilol 1 SaatParafin 1 saatParafin 1.5 saatParafin 1.5 saat

1.2.3.4.5.6.7.8.9.

10.11.12.

Mineraller• Sodyum (Na)• Potasyum (K)• Klor (Cl)• Magnezyum (Mg)• Kalsiyum (Ca)• Fosfor (P)• Bak›r (Cu)• Demir (Fe)• Çinko (Zn)• Kobalt (Co)• Molibden (Mo)• Manganez (Mn)• Kadmiyum (Cd)• Lityum (Li)• Selenyum (Se)• Krom (Cr)• Nikel (Ni)• Vanadyum (V)• Arsenik (As)• Silisyum (Si)• Bor (B)• Kükürt (S)• ‹yot (I)• Flüor (F)

MAKRO ELEMENTLER• Sodyum (Na)• Potasyum (K)• Klor (Cl)• Magnezyum (Mg)• Kalsiyum (Ca) HPO42Fosfor-Fosfat

M‹KROELEMENTLERESENS‹YEL ELEMENTLER1)Esenesiyel elementler(RDA da belirlenmifl)• Çinko (Zn)• ‹yot (I)• Selenyum (Se)• Demir (Fe)2) Esensiyel ancak RDA belirlenmemiflGeçifl elementleri• Bak›r (Cu)• Krom (Cr)• Kobalt (Co)• Molibden (Mo)• Manganez (Mn)GrupVII halojen:• Flüor (F)

3)Doku veya biyolojik s›v›larda “ULTRATRACE”düzeyde mevcut bulunan fakat esensiyel olupolmad›¤› bilinmeyenler• Lityum (Li)• Nikel (Ni)• Vanadyum (V)• Silisyum (Si)4) Toksik Elementler (Cd) ,(Ar),(Hg)Geçifl ElementleriGrup III (Al)Grup IV (Pb)

Elektrolitlerin fonksiyonlar›Elektrolitler, vücut s›v›lar›nda çözünmüfl olarak bulunanyüklü taneciklerdir.Elektrolitler,• Ozmotik bas›nc›n düzenlenmesinde rol oynarlar.• Suyun vücut s›v› bölüklerine da¤›l›m›nda etkili olurlar.

Elektrolitler,• Ozmotik bas›nc›n düzenlenmesinde rol oynarlar.• Suyun vücut s›v› bölüklerine da¤›l›m›nda etkili olurlar.

NA+ K+ CA2+ MG2+ CL- HCO3- HPO42-ÖNEML‹ELEKTROL‹TLERD‹R.

Major (Makro) Elementler

Mikro elementler;

‹z elementler

Ultra ‹z elementler

Vücuttabulunan miktar

Günlükgereksinim

g/kg

mg/kg

g/kg

g/gün

mg/gün

_g/gün

• Asit-baz dengesinin düzenlenmesinde etkindirler.• Kalp ve kas ifllevlerinin düzenlenmesinde rol oynarlar.

• Oksidoredüksiyon olaylar›n›ndüzenlenmesine katk›da bulunurlar.• Metabolik olaylar› etkilerler.• Katalizde kofaktör görevi üstlenirler.

Sodyum (Na)vücutta özellikle ekstrasellüler s›v›da temel katyon olarakbulunur

Hücre içi s›v› ile hücreleraras› s›v› aras›ndakisodyum konsantrasyonfark›, Na+-K+ ATPaz ilesa¤lanan aktif tafl›n›m›nbir sonucudur.Sodyumun ifllevleri:ozmotik bas›nc›ndüzenlenmesindeetkilidir; suyunda¤›l›m›nda rol oynarasit-baz dengesinindüzenlenmesinde Cl veHCO3 ile birlikte roloynarSodyum,hücre zar› geçirgenli¤inidüzenler önemlibileflikler ve hücrelerin

yap›s›nda yer al›r kas-sinir uyar›lmas›nda rol oynar; kas-sinir uyar› denkleminin pay k›sm›nda yer al›r

Eriflkin sa¤l›kl› bir insanda serum sodyum düzeyininnormal de¤eri 140±7,3 mEq/L

Serum sodyum düzeyinin normalden yüksek olmas›hipernatremi olarak tan›mlan›r.

Serum sodyum düzeyinin normalden düflük olmas›hiponatremi olarak tan›mlan›r

Potasyum (K+)vücutta özellikle hücre içindebulunur; intrasellülerin temelkatyonudur.Potasyumun ifllevleri:sodyumun ekstrasellülerdekiifllevlerini intrasellülerde üstlenirglikolitik yolda görevli pirüvatkinaz› aktifleyen bir katyondurdoku hücrelerinin fazlalaflmas›n›sa¤lay›c› etkisi vard›r.

Ekstrasellülerde kas aktivitesi veözellikle kardiyak aktivite aç›s›ndanönem tafl›r kas-sinir uyar›lmas›ndarol oynar; kas-sinir uyar›denkleminin pay k›sm›nda yer al›r.diüretik etkisi vard›r

Eriflkin sa¤l›kl› bir insanda serumpotasyum düzeyinin normal de¤eri3,5-5,1 mEq/L

Serum potasyum düzeyininnormalden yüksek olmas›hiperpotasemi (hiperkalemi) olaraktan›mlan›r.

Serum potasyum düzeyininnormalden düflük olmas›hipopotasemi (hipokalemi) olaraktan›mlan›r.

Klorür (Cl-)Temel ekstrasellüler anyondur.Proteinat ve di¤er anyonlar›nbulundu¤u yerde klorür iyonuazd›r.

Plazmada HCO3Plazmada HCO3konsantrasyonu art›ncaklorür kaymas› diye tan›mlanan olayla klorür iyonueritrositlerin içine kaçar. Plazmada bikarbonatkonsantrasyonu azal›nca da klorür iyonu plazmaya geridöner.

Klorürün ifllevleri:plazma ozmotik bas›nc›n›n düzenlenmesine katk›dabulunurasit-baz dengesinin düzenlenmesinde rol al›rsu metabolizmas›n›n düzenlenmesine katk›da bulunuramilaz› aktifler mide özsuyunda HCl oluflumuna kat›l›r

Eriflkin sa¤l›kl› bir insanda serum klorür düzeyinin normalde¤eri 98-108 mEq/L

Serum klorür düzeyinin normalden yüksek olmas›hiperkloremi olarak tan›mlan›r

Serum klorür düzeyinin normalden düflük olmas›hipokloremi olarak tan›mlan›r.

Magnezyum (Mg)Potasyum ile birlikte temel intrasellülerkatyonlardand›rMagnezyumun ifllevleri:Enerji transferi, depolan›m› ve kullan›m›ile ilgili enzimatik reaksiyonlar›nkatalizinden sorumludur. Hücresolunumu, glikoliz, kalsiyum ve sodyumgibi di¤er katyonlar›n membrandantafl›nmas›nda önemli bir kofaktördür.Hücre içi kalsiyum iyonkonsantrasyonunun dinlenme s›ras›ndadüflük tutulmas›n› sa¤lamaktad›r.Sinir impulslar›n›n iletilmesinde gerekli

olan asetil kolinin sentezinde ve y›k›lmas›nda rol oynarKas-sinir uyar› denkleminin payda k›sm›nda yer al›r; sinirsisteminin afl›r› duyarl›l›¤›n› azalt›r.

Plazmada %5 mg üzerinde magnezyum bulunmas›anestezi yapar

insanda serum magnezyum düzeyinin normal de¤eri 1,7-3,0 mg/dL

Serum magnezyum düzeyinin normalden yüksek olmas›hipermagnezemi olarak tan›mlan›rPlazmada %5 mg üzerinde magnezyum bulunmas›anestezi yaparSerum magnezyum düzeyinin normalden düflük olmas›hipomagnezemi olarak tan›mlan›r

Kalsiyum (Ca)Vücutta iskeletsistemi baflta olmaküzere yumuflakdokularda ve hücred›fl› s›v›larda bulunur.‹skelet sistemi, hücre

içi ve hücre d›fl› s›v›lara kalsiyum sa¤layan ana depo olarakfonksiyon görmektedir.

Plazma kalsiyumunun yaklafl›k olarak %50 kadar› serbesthalde, %40 kadar› proteine ba¤l›, %10 kadar› isebikarbonat, laktat, fosfat ve sitrat gibi diffüze olabilenküçük anyonlarla kompleks oluflturmufltur. Plazmadaserbest (iyonize) kalsiyum fizyolojik olarak aktiftir.Kalsiyumun ifllevleri:• Kemiklerin ve difllerin oluflumunda yap› tafl› olarak yer al›r• Kapiller damarlar›n ve membranlar›n geçirgenli¤ini azalt›r• Normal kas kas›lmas› için gereklidir

Kan›n p›ht›laflmas› için gereklidirhormonal etkinliklerin bafllat›lmas›nda ikinci haberciolarak rol oynarsinir impulslar›n›n naklinde etkindir. Plazma iyonizekalsiyum konsantrasyonu, kas-sinir uyar› denklemininpayda k›sm›nda yer al›r

lipaz, ATPaz, süksinatdehidrojenaz gibibaz› enzimlerinaktivatörüdür

Eriflkin sa¤l›kl› birinsanda serum totalkalsiyum düzeyininnormal de¤eri 8,5-11,5 mg/dL

Serum kalsiyum düzeyinin normalden yüksek olmas›hiperkalsemi olarak tan›mlan›rSerum kalsiyum düzeyinin normalden düflük olmas›hipokalsemi olarak tan›mlan›r

Fosfor (P)Fizyolojik olarak hücre içi ve d›fl›nda fonksiyon görür,ana deposu iskelet sistemidir.Hücre d›fl› s›v›da inorganik fosfat fleklinde ço¤unluklaprimer fosfat (H2PO4) ve sekonder fosfat (HPO42) olarakbulunur.

‹norganik fosforun ifllevleri:kemik ve difllerin oluflumunda kalsiyum ile birlikte rolal›rkan›n normal kalsiyum konsantrasyonunun korunmas›ndagereklidirnükleik asitlerin yap› tafllar›ndand›rasit-baz dengesinin düzenlenmesinde rol al›r; H2PO4 /HPO42 tampon sistemi böbreklerde önemli bir tamponsistemidirenerjinin hücre aktivitesine transfer edilmesinde vekarbonhidrat metabolizmas›nda gereklidir; ATP vefosforile metabolik ürünlerin yap› tafllar›ndand›rEriflkin sa¤l›kl› bir insanda serum inorganik fosfordüzeyinin normal de¤eri 2,5-4,5 mg/dLSerum inorganik fosfor düzeyinin normalden yüksekolmas› hiperfosfatemi olarak tan›mlan›rSerum inorganik fosfor düzeyinin normalden düflükolmas› hipofosfatemi olarak tan›mlan›r.

‹nflamasyon (iltihap), organizmada enfeksiyöz, fiziksel,kimyasal ve di¤er etkenlerin neden oldu¤u doku hasar›nakarfl›, sellüler ve hormonal düzeyde oluflan, güçlü veabart›lm›fl bir fizyopatolojik cevapt›r. ‹nflamasyon; hücrehasar›na yol açan etkeni oldu¤u kadar, y›k›m sonucundaortaya ç›kan nekrotik doku ve hücreleri de ortadankald›rmay› amaçlayan koruyucu bir yan›tt›r. Bu yolla,dokuda hasar oluflturan etken (ör; bakteri) ve ortayaç›kan ürünleri (ör; immün kompleksler) yok edilerek veyazararl› etkenler bulunduklar› yerde s›n›rl› tutularak kontrolsa¤lanabilir1. ‹nflamasyon hasarlanm›fl dokular›nonar›m›n› ve yenilenmesini sa¤lar. Ancak her iki olay dabelirgin bir hasar oluflturma potansiyeli tafl›maktad›r.Romatoid artrit ve ateroskleroz gibi kronik hastal›klarda,böcek ›s›rmalar›na veya ilaçlara karfl› oluflan ve hayat›tehdit eden anaflaktik yan›tlar›n temelinde iltihabi yan›tlarvard›r. Ayr›ca, perikard bofllu¤unda bakteriye ba¤l›inflamasyonu izleyen skarlaflma, kalp dokusunu kal›n birfibröz doku ile çevreleyerek kalp fonksiyonlar›nda daimibir bozuklu¤a neden olabilmektedir.

‹nflamasyon oluflumunda görevli pek çok hücreseleleman vard›r. Bunlar dolafl›mdaki hücreler ve plasmaproteinleri, vasküler duvar hücreleri, ekstrasellüler matriks(ECM) ve burada bulunan hücrelerdir. Dolafl›mdakihücreler, orjinini kemik ili¤inden alan polimorf nükleerlökositler (nötrofiller), eozinofiller, bazofiller, lenfositler,monositler ve trombositlerdir. Dolafl›mdaki proteinler iseço¤unlukla karaci¤er taraf›ndan sentezlenen p›ht›laflmafaktörleri, kininojenler ve kompleman kompenentleridir.Vasküler duvar hücreleri, kanla direkt temasta olanendotelyal hücreler ve daha alt bölgede yerleflmifl olanve damarlara tonusunu veren düz kas hücreleridir. Ba¤dokusu hücreleri, invazyona karfl› gözcü olan masthücreleri, makrofajlar ve lenfositlere ek olarakekstrasellüler matriksi sentezleyen ve yaray› doldurmaküzere prolifere olabilen fibroblastlardan oluflmaktad›r.Ekstrasellüler matriks (ECM) ise fibröz yap›l› proteinlerden(kollojen ve elastin gibi), jel oluflturan proteoglikanlardanve adezyon glikoproteinlerden (fibronektin) oluflmaktad›r.Bu yap›lar›n tümü lokal hasar› onar›p, normal dokufonksiyonunu oluflturmak için hareket etmektedirler.‹nflamasyon s›ras›nda plasma ve ba¤ dokusu hücrelerindensal›nan kimyasal mediyatörler inflamasyonugüçlendirmenin yan› s›ra sonradan oluflan vasküler vehücresel yan›tlar› regüle ederler. Doku hasar›na nedenolan etken ortamdan uzaklaflt›r›l›nca inflamasyonsonlanarak, mediyatörler da¤›l›r, katabolize olur veyainhibe edilirler2. ‹nflamasyon oluflumunda organizman›nreaksiyonu genel ve yerel olmak üzere iki flekildegerçekleflmektedir. Genel sistemik reaksiyon akut faz

cevab›n› oluflturur. Akut faz cevab›, atefl, nötrofiliklökositoz, akut faz proteinlerinde art›fl, eritrositsedimentasyonunda h›zlanma ve vasküler permeabiliteart›fl› ile karakterizedir. Daha geç dönemde antikor yap›m›gerçekleflebilir. Kapiller damar duvar›nda permeabiliteart›fl› sonucu bol miktarda s›v› interstisyel aral›¤a s›zar(ödem). Oluflan kemotaktik uyaranlar›n etkisi ile damarduvar›ndaki marginasyon y›¤›n›ndan lökositler diyapedesyoluyla dokulara geçerek inflamasyon alan›ndatoplan›rlar1. Bunun sonucunda, inflamasyon olay›n›nsergilendi¤i lokal bölgede inflamasyonun kardinalbelirtileri oluflur. Bölge flifler (tumor), k›zar›r (rubor), ›s›s›artar (kalor) ve a¤r›r (dolor). Bu bulgulara beflinci bulguolarak fonksiyon kayb› eklenebilir.

Vasküler sistem olmazsa inflamatuar yan›tgerçekleflemez, çünkü lökositler ve plazma proteinlerizedelenen bölgeye damar yolu ile tafl›narak çeflitli antijenve mikroorganizmalar vücuttan uzaklaflt›r›lmaya çal›fl›l›r.Yani inflamatuar proseste kan damarlar› reaksiyonunmerkezini oluflturur. Bu proseste dokuda hafiften a¤›rdereceye kadar de¤iflen doku travmalar› gözlenir. Bunedenle inflamatuar prosesin kontrol d›fl›na ç›kamamas›ve amac› aflan tablolar›n geliflmemesi gerekir. Geneldeminimal düzeyde oluflan doku travmalar› inflmatuarprosese onar›m prosesininde eklenmesi ile geliflir. Böylecezedelenmifl doku, ya parankim hücrelerinin rejenerasyonuya da ba¤ dokusu hücrelerinin skar oluflturmas› ileonar›lm›fl olur.

‹nflamasyonla ilgili s›n›fland›rmalarda çeflitliparametreler gözönüne al›nmaktad›r. En çok kullan›lanparametre inflamatuar prosesin süresi gözönüne al›narakyap›lan s›n›fland›rmad›r. ‹nflamasyon olay›, birkaç dakikaveya saat devam ediyorsa akut, birkaç gün ile hafta aras›sürüyorsa subakut, daha uzun süre, örne¤in aylarcadevam ediyorsa kronik olarak adland›r›lmaktad›r3.

AKUT ‹NFLAMASYONAkut inflamasyon, lökositlerin zedelenme bölgesine

ulaflmas› ile oluflan zedelenmeye karfl› ani ve erken olarakoluflan bir yan›tt›r. K›sa süreli olarak geliflen bu olay,plazma s›v› ve protein eksüdasyonu, belirgin nötrofillökosit birikimi ile karakterizedir. Lökositler zedelenmebölgesine geldiklerinde inavaze olan mikroorganizmay›temizlerler ve bu s›rada nekrotik dokular› ortadankald›rmaya yönelik ifllemler bafllar. Bu ifllemler iki büyükkomponentten oluflmaktad›r. Bunlar vasküler de¤ifliklerve hücresel olaylar fleklinde s›n›fland›r›lmaktad›r. Akutinflamasyon kimyasal mediyatörler taraf›ndan regüleedilmektedir. Vasküler de¤iflikler ve hücresel olaylar akutinflamasyonun befl klasik lokal bulgusundan üçünün

görülmesine neden olur: bölge flifler (tumor), k›zar›r(rubor), ›s›s› artar (kalor). Akut inflamasyonun di¤er ikiönemli özelli¤i olan a¤r› (dolor) ve fonksiyon kayb›,mediyatör sal›n›m› ve lökosite ba¤l› zedelenme sonucuoluflmaktad›r.

Akut infalmasyonda vasküler de¤iflikliklervazodilatasyon ve kapiler yata¤a sekonder kan ak›m› ilekarakterizedir. Damar geçirgenli¤inin artmas› proteindenzengin bir s›v› olan eksudan›n ekstravasküler s›v›ya s›zmas›ile sonuçlanmaktad›r (ödem). Hücresel olaylarda iselökositler özellikle nötrofiller adezyon molekülleri ileendotele ba¤lan›rlar. Daha sonra buradan ayr›l›pkemotatik faktörlerin etkisi ile hasarl› bölgeye göç ederler.Hasarl› bölgede zedeleyici ajan fagosite edilerek yokedilmektedir2.

Akut ‹nflamatuar Cevab›n mediyatörleri:‹nflamasyonun her aflamas›nda rol alan mediyatörlerplazma ya da hücre kökenli olabilirler. Plazma kökenliolanlar prekürsör flekilde bulunurken hücre kökenli olanlarhücre içinde intrasellüler granüllerde depolanabilirler(mast hücrelerindeki histamin gibi). Trombositler,nötrofiller, monosit-makrofajlar ve mast hücreleri en çokköken oluflturan hücrelerdir. Mediyatörler hedefhücredeki spesifik reseptörlere ba¤lanarak etki gösterirler.Ancak baz›lar› do¤rudan enzimatik veya toksik aktiviteyesahiptirler. Mediyatörler bir yada birkaç hücre üzerineetki gösterebildikleri gibi çok yayg›n aktivitedegösterebilirler3.Akut inflamasyonda yer alan lokal ve sistemikmediyatörler afla¤›daki flekilde özetlenmifltir:

fiekil 1. ‹nflamasyonun mediyatörleri2

‹nflamasyonun bir çok etkisi p›ht›laflma sistemi,kompleman ve kininler olarak tan›mlanan ve birbirleriyleiliflkili üç faktör taraf›ndan düzenlenmektedir. Bunlar›nhepsi Hageman faktör ile aktive edilir. Hageman faktörüintrinsik p›ht›laflma döngüsünün XII. Faktörüdür. AAmetabolitleri inflamasyon ve hemostaz üzerine etkilidirler.Bunlar k›sa bir zaman aral›¤›nda fnksiyonel olanhormonlar olarak de¤erlendirilebilir. Oluflturulduklar›yerde lokal olarak etkilidirler ve daha sonra çok h›zl›olarak spontan veya enzimatik olarak yok edilebilirler.AA metabolitleri inflamasyon s›ras›nda artar bunlar›nsentezini inhibe eden maddeler inflamatuar yan›t›daazalt›rlar2.

Akut inflamasyonda görev alan tüm mediyatörlerbiraraya getirildi¤inde inflamatuar cevap dört evredeafla¤›daki tabloda özetlenebilir3:

Bafllang›ç evresi:Lökotrienler, prosaglandinler, kininler, C5a, histamin,nöropeptid, IL-1, TNF görev almaktad›r.Endotelyal adezyon proteinlerinin yap›m› ve damarlardans›z›nt› indüklenmektedir.Toplanma evresi:Lökotrienler, PAF, C5a, IL-8, koloni stimüle eden faktör,IL-1 ve TNF görev almaktad›r.Adezyon proteinleri, kemotaksi ve lökosit proliferasyonuindüklenmektedir.Ortadan kald›rma evresi:‹nterferonlar, IL-2, IL-4, IL-5, IL-6, IL-8, IL-1, TNF görevalmaktad›r.Lökosit aktivasyonu, lenfositik proliferasyon, antikorsentezlenmesi gerçekleflmektedir.Onar›m evresi:FGF, PDGF, TGF-ß, IL-6, IL-1 ve TNF görev almaktad›r.Fibroblastik proliferasyon ve kollojen yap›m› görülür.

Akut ‹nflamasyonun Seyri:Zedelenmenin fliddeti ve yap›s›na, yerine, etkilenendokuya, kona¤›n yan›t gösterebilme potansiyeline göreakut inflamasyonun sonuçlar› de¤iflse de, akut inflamasyon3 olas›l›ktan biri ile sonuçlanmaktad›ra. Rezolüsyon: Zedelenme s›n›rl› veya k›sa süreli ise dokuhasar› az ve dokunun rejenrasyon yetene¤i varsa onar›mprosesi gerçekleflir. Bu süreç, kimyasal meditörlerinnötralizasyonu, vasküler geçirgenli¤in normale dönmesive damar d›fl›na ç›kan nötrofillerin apopitozisini takibenlökosit göçünden azalma ile sonuçlanmaktad›r. Dahasonra Ödem s›v›s› ve inflatuar yan›ta kat›lan hücrelerortadan kald›r›l›r.b. Skarlaflma veya fibrozis: ‹nflamasyonun rejenereolmayan dokularda meydana gelmesi veya dokuda hasarvarsa oluflmaktad›r. Ba¤ dokusu art›fl› ile karakterizedir(fibrozis). Abse oluflumu, nötrofillerin yo¤un infiltrasyonuveya bakteriyel, fungal infeksiyonlar sonucu ortayaç›kmaktad›r. Sonuçta fliddetli doku hasar› sonucu oluflanabsenin tek olas› sonucu skarlaflmad›r..c. Kronik inflamasyona ilerleme: Akut inflamasyonutakiben geliflmektedir. Baz› durumlarda kronikinflamasyon zedelenmenin bafl›nda da gerçekleflebilir(viral infeksiyonlar ve otoimmün hastal›klar). Dokudazedelenmenin derecesine ve dokunun yeniden büyümekapasitesine ba¤l› olarak kronik inflamasyon normal yap›ve fonksiyonlar›n yeniden kazan›lmas› (rejenerasyon) ilesonuçlan›r.

KRON‹K ‹NFLAMASYONKronik inflamasyon, aktif inflamasyon ve iyileflme

süreçlerinin birlikte görüldü¤ü uzun süreli bir olay olarakkabul edilmektedir kronik inflamasyonun özellikleriafla¤›daki bafll›klar alt›nda özetlenebilir:

• Mononükleer hücre infiltrasyonu; kronik inflamatuarhücreler olarak tan›mlanan bu hücreler makrofajlar,lenfositler ve plazma hücrelerinden oluflmaktad›r.• ‹nflamatuar hücreler taraf›ndan gerçeklefltirilen dokuy›k›m›• Yeni damar proliferasyonu (anjiyogenezis) ve fibrozisiiçeren onar›m

Kronik inflamasyona neden olan zedeleyici etkenlerakut inflamasyona neden olan etkenlerden daha az toksikolmalar›na ra¤men iyileflme sürecindeki herhangi biryetersizlik daha uzun süreli bir hasara nedenolabilmektedir. Fibrozis bir çok kronik inflamatuarhastal›¤›n ortak özelli¤i olup organ disfonksiyonununen önemli nedenlerinden biridir. Viral enfeksiyonlar,inatç› mikrobial enfeksiyonlar, potansiyel toksik ajanlarauzun süre maruz kalma ve oto immün hastal›klar kronikinflamasyona neden olan etkenlerdir.

Kronik inflamasyonda makrofajlar, lenfositler, plazmahücreleri, eosinofiller ve mast hücreleri rol oynamaktad›r.Kronik inflamasyonda aktif olan makrofajlar biyolojikolarak bir çok mediatör salg›lamaktad›r. Bu mediatörler kontrol edilmezlerse kronik inflamasyonun karakteristiközellikleri olan doku destrüksiyonunu ve fibrozisiniolufltururlar. Bu mediatörler flunlard›r: asit ve nötralproteazlar, kompleman komponentleri ve koagulasyonfaktörleri, reaktif oksijen ürünleri ve NO, AA metabolitlerive sitokinler'dir (IL-1 ve TNF).

GRANÜLAMATÖZ ‹NFLAMASYON:Kronik inflmasyonun ayr› bir fleklidir. Büyümüfl epitel

hücresine benzer bir görüntüde (epiteloid) aktivemakrofajlar›n kümelenmesi ile karekterizedir.Granülomlar baflta tüberküloz olmak üzere az say›dapatolojik durumda görülmektedir. Granülomlar belirlimikroorganizmlara karfl› (Mycobacterium tuberculosis,

Treponema pallidum ve mantarlar) t hücre yan›t›ndaoluflmaktad›rlar. Bazen granülomlar parçalanmas› güçolan cisimlere karfl› oluflabilir (dikifl materyali, memeimplantlar›). Bu durumda yabanc› cisim granolomlar›olarak adland›r›l›rlar. Granulom oluflumu zararl› etkeniher zaman ortadan kald›rmaz ancak onu bir duvar gibisararak bulundu¤u yerde hapseder.

‹NFLAMASYONUN S‹STEM‹K ETK‹LER‹Bir kifli fliddetli viral hastal›¤a yakaland›¤› zaman

iltihab›n sistemik etkilerinin tümü akut faz reaksiyonlar›olarak tan›mlanmaktad›r. Atefl iltihab›n sitemiketkilerinden en belirgin olan›d›r. Di¤erleri uykuya e¤ilim,ifltahs›zl›k, hipotansiyon, çeflitli proteinlerin hepatiksentezi ve kanda lökosit profilinde (lökositoz) de¤ifliklikleriiçermektedir.

Sitokinler akut faz reaksiyonlar›n›n en önemlimediyatörleri olup özellikle IL-1, IL-6 ve TNF bureaksiyonlarda major rolü oynamaktad›r. Bu mediatörlerdöngüsel olarak sal›n›rlar. IL-1 ve TNF benzer etkiye sahipolup bunlar hipotalamusun ›s› düzenleyici merkezlerineetkilidirler ve atefli yüksekltirler (aspirin ve NSA‹‹'ler ateflibu nedenle düflürürler). IL-6 bir çok karaci¤er proteininözellikle fibrinojenin sentezini uyarmaktad›r. Artm›flfibrinojen seviyeleri, eritrositlerin daha kolay aglütineolmalar›na neden olmaktad›r. Bu da inflamasyonda eritrositsedimentasyon h›z›n›n yükselme nedenini aç›klamaktad›r2.

Kaynaklar:1. K›l›çturgay K. ‹mmünoloji 2003. Nobel & Günefl Kitabevi, 3. Bask›. 221-225, 2003.2. Kumar V, Cotran RS and Robbins SL. Basic pathology. W.B.S.S 7 th pub, Philadelphia. p33-61, 2003.3. Ustaçelebi fi. Temel ve klinik mirobiyoloji. Günefl kitabevi. 237-242, 1999.

Reaktif maliyeti yok,çünkü reaktif haz›rlama yok.Bütün reaktifler her an kullan›ma haz›r slaytlar›n üzerindebulunmaktad›r.Küvet y›kama solüsyonlar› yok.Diyonize su pompalama sistemleri yok.Sonuçlar›n verimlili¤i,RAPORLANAB‹L‹R HASTA SONUCU%97'dir.Bu da test birim maliyetinin son derece ekonomikoldu¤unun göstergesidir.‹yon selektifn elektrodlar slaytlar›n üzerindebulundu¤undan sistemin ayr› bir elektrolit modülüneihtiyac› yoktur.Kitlerin kullan›m› için haz›rl›k yap›lmas›na gerek yoktur.Ayr›ca cihaz kullan›m› son derece kolay olup müdahalegerektirmeksizin 24 saat hiç kapanmadan hizmet verebilir.Bir metreküplük alana 430.000 test s›¤maktad›r.Hasta sonuçlar› yüksek do¤ruluktad›r.*Slaytlar lipemik ve hemolize numunelerin sebep oldu¤uinterferans›n yan etkilerini ortadan kald›ran filtrelermevcuttur.* 6 ay kalibrasyon gerektirmez.*Her hasta ve her test için ayr› slayt ve numune pipet ucukulland›¤› için cross-kontaminasyon mümkün de¤ildir.*Çok geliflmifl pipetleme sistemi numunedeki fibrinolu›flumunu,hava kabarc›¤›n› ve yetersiz numune miktar›n›alg›lamakta ve kullan›c›y› uyarmaktad›r.Dünyadaki bütün yeterlilik ve arflt›rma ve taramalar›V‹TROS KURU K‹MYA OTOANAL‹ZÖRLER‹EN‹N tümsistemler içinde do¤ruluk derecesi en yüksek sistemleroldu¤unu bilimsel olarak göstermektedir.S›v› inkübasyona gerek duyulmad›¤›ndan dolay› teknikbak›m onar›m masraflar› asgari dizeydedir. Olas› teknikar›zalar›n kullan›c› taraf›ndan ekran üzerindengiderilmesine olanak tan›r.

Bozulan ve kullan›lmayan reaktifler ek maliyet getirir.Y›kama solüsyonlar› ve di¤er sarflar›n getirdi¤i maliyet.S›v› sistemlerde mutlaka gerekiyor.SIVI S‹STEMLERDE VER‹ML‹L‹K ORTALAMA %60'd›r.Dolay›s›yla testlerin tekrarlanma say›s› ve zorunlulu¤uçok daha fazlad›r.EK MAL‹YETAyr›ca ISE modülüne ihtiyaç duyar.EK MAL‹YETDaha fazla zaman,yüksek iflletme gideri.S›v› sistemlerde reaktifler ve sarflar›n tutaca¤› yerdüflünülürse çok daha fazla yer ve stok maliyeti ortayaç›kmaktad›r.S›v› sistemlerde özellikle hemoglobulin,lipid ve bilirubibgibi büyük moleküllerden kaynaklanan interferans riskiher zaman vard›r.S›v› sistemler için böyle bir referans sistemden söz etmekmümkün de¤ildir. Ayn› sistemlerin bile farkl› laboratuvarsonuçlar› aras›nda belirgin bir sapma olabilmektedir.Teknik bak›m ve onar›m masraflar› yüksektir. Servismühendisine ihtiyaç duyar.

• Numune Aspirasyonunda tek kullan›ml›k pipet uçlar›kullan›ld›¤› için numeler aras› bulaflmalardan kaynaklanantest tekrar› gerekmez

• Numune probunda p›ht› dedektörü vard›r.P›ht›l›numunelerden kaynaklanan reaktif ve numune kay›b›kesinlikle önlenir.

• Cihaz üzerine yüklenen seyreltme s›v›s› ile gerçeknumune seyreltmesi

• Her ebatta numume tüpü için adaptör gerektirmedenyerlefltire bilme özelli¤i

• Sinyal teflhis tekni¤i olarak EnhancedChemiluminescense kullan›l›r.Bu teknoloji ulafl›labilen enyüksek hasasiyeti sa¤lar.

• Vitros EC‹Q intellicheck teknolojisi ifllem gören her birnumuneyi olas› hatalardan ar›nd›rmak amac›yla kalitekontrolünü yapar ve laboratuvar için rapor edilen hastaneticelerini en üst seviyede güvenilir olmas›n› sa¤lar.

• Reaktifler cihaz üzerinde 2-8c aras›nda saklan›r.

• Cihaz saatte 90 test h›z›na sahiptir.

Asit idrarda görülebilen kristallerHafif asit, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilenkristallerNötral veya alkalik idrarda görülebilen kristallerAlkalik idrarda görülebilen kristaller

‹drar sedimentinde kristaller; idrar pH'›na göreçeflitli olabilirler:

Asid idrarda görülebilen kristaller,amorf ürat, ürik asid kristalleri, sistin kristalleri, lösinkristalleri, tirozin kristalleri olabilir.

Amorf ürat, makroskopik olarak balç›krenginde çökelti oluflturur; mikroskoptaküçük tanecikler halinde ve genellikleküçük topluluklar oluflturmufl haldegörülürler; silindir fleklinde detoplanabilirler ve bu durumda granülesilendirlerden güç ay›rdedilirler.

Ürik asid kristalleri, makroskopik olarak sar›mtrakkahverengi tanecikler fleklinde idrar toplama kab›n›nkenarlar›nda tan›nabilirler. mikroskopta sar›mtrakkahverengi veya k›rm›z›renkte, çeflitli boy veflekillerde görülürler;bile¤i tafl›, halter, f›ç›flekilleri s›kt›r ve rozetfleklinde toplanma e¤ilimigösterirler.

Sistin kristalleri, ürik asidkristallerine benzerler;›fl›¤› fazla k›ran sekizköfleli plaklarfleklindedirler vegenellikle birbirini örtmüflolarak bulunurlar.

Lösin kristalleri,nadirdirler; kürefleklindedirler vegenellikle radiyer veyakonsantrik hatlarasahiptirler.

Tirozin kristalleri, incei¤neler fleklindedirler.Sar›- k›rm›z› verenksizdirler. Demetlenmifli¤neler fleklindedir. Tekolarak da bulunabilirTirozin aminoasittir.Nefronlardan geri emilir.

Hafif asid, nötral veya hafif alkalik idrarda görülebilenkristaller,kalsiyum oksalat kristalleri, tersiyer kalsiyum fosfatkristalleri, sulfonamidler olabilir.

Kalsiyum oksalat kristalleri,›fl›¤› fliddetle k›ran zarf,nadiren halter veya bisküvifleklindedirler; büyüklükleride¤ifliktir; ikterik idrardasar› renkli görülürler; s›kgörülen flekillielemanlard›r.

Tersiyer kalsiyum fosfat kristalleri,renksiz, genellikle bir ucu kamafleklinde sivri i¤neler fleklindedirler;sivri uçlar› biraraya toplanarakrozet flekli oluflturabilirler.

Sulfonamidler, makroskopik olarak sar› bir çökeltiolufltururlar; mikroskopta amorf veya sar›yeflil renkli i¤ne, halter, y›ld›z flekillerinde görülürler.

Nötral veya alkalik idrarda görülebilen kristaller,magnezyum fosfat, kalsiyum karbonat kristalleri olabilir.

Magnezyum fosfat kristalleri,makroskopik olarak bütün renkleriveren yanar döner incepulcuklard›r; ince bir ya¤ tabakas›n›hat›rlat›rlar. mikroskopta kenarlar› k›r›lm›fl lamellerdüzensiz dizilmifl görünümü verirler.

Kalsiyum karbonat kristalleri,makroskopik olarak nadirenfosfatlar gibi bir çökeltiolufltururlar; mikroskopta amorftanecikler veya küre fleklinde görülürler; genellikle halterfleklinde birbirleri ile birleflmifllerdir.

Alkalik idrarda görülebilen kristaller,Amorf fosfat,Tripel fosfat(amonyum magnezyum fosfat),Amonyum ürat olabilir.

Amorf fosfat, makroskopik olarakbol bulunan lökositler gibi çökeltiolufltururlar; mikroskopta incetaneli renksiz kitleler olarakgörülürler.Amorf flekilde görülür. Büyükkümeler haline ince granüller fleklinde görülür.Santrifüjsonras› tüpün dibinde beyaz bir çökelek oluflur.

Tripel fosfat(amonyummagnezyum fosfat), idrarçabuk so¤umuflsa kartanesine benzer, yavaflso¤umuflsa tabuta benzerprizmalar fleklindegörülürler.

Amonyum ürat, yer elmas› veyaflalgama benzer flekillerdegörülürler.

‹drar sedimentinin incelenmesinde çeflitli kaynakl›hatalar olabilir: H›zl› ve uzun süre santrifüj, silendirleribozabilir. Santrifüjden sonra santrifüj tüpünün dibindekalan sedimentinçalkalanarak süspansiyon halinegetirilmesi iyi yap›lmam›fl olabilir. Lamelin alt›nda havakabarc›¤› kalmas› ve lamelin d›fl›na idrar taflmas› hatal›de¤erlendirmeye neden olabilir.

Eritrositler, mantar hücreleri, ürat kristalleri ve ya¤damlalar› ile kar›flt›r›labilirler; ay›r›c› tan› flu flekilde yap›l›r.Lamelin kenar›na %3'lük asetik asid damlat›lmas›ylaeritrositler erirler; mantar hücreleri genellikle zinciroluflturmufl halde görülürler ve asetik asidde erimezler;

Ürat kristalleri koyu kahverengi ve çeflitlibüyüklüktedirler; ya¤ damlalar› ›fl›¤› fliddetle k›rarlar,çeflitli büyüklüktedirler ve genellikle ovaldirler.Parçalanm›fl lökositler amorf fosfatlar ile kar›flt›r›labilirler;ay›r›c› tan› flu flekilde yap›l›r. Lamelin kenar›na %3'lükasetik asid damlat›lmas›yla fosfatlar, eriyerek kaybolurlar.

Silendirler, düflük dansiteli, alkalik ve uzun sürebeklemekle bakteri üremifl idrar örneklerinde h›zlabozulurlar; böbrek yetmezli¤ine ba¤l› olarak idrarkonsantre ve asid olam›yorsa birkaç NaCl kristali veyabirkaç damla konsantre HCl eklenmek suretiyle silendirlerkorunabilir.Silendiroidler ve psödosilendirler, silendir san›labilirler;ay›r›c› tan› flu flekilde yap›l›r. Silendiroidler musin veyaepitel hücrelerinden oluflurlar, flerit fleklinde ve uçlar›pürtüklüdür; psödosilendirler asetik asidle eriyen fosfatveya ›s›tmakla eriyen üratlardan oluflan flekilli elemanlard›r.Normal idrarda da bir miktar bulunabilen ve durmaklaçöken müküs, mikroskopta uzun ve saydam fleritler fleklindegörülür, kristalleri ve hatta hücreleri örtebilir.

‹drar sedimentinde bakteri, mantar ve parazithücreleri

BAKTER‹LERGenelde basil (çubuk) fleklindegörülür (en s›k E.coli) , nadiren kok(oval) fleklinde de görülür. Basilin heriki ucu kal›n ve canl› isehareketlidir‹drara bakteri geçmesi(bakteriüri) denir.Etkeni saptamak önemlidir: %75etken E.Coli'dir. Kaynak üretra, barsak, kan, lenfdir.‹drar mikroorganizmalar›n yaflamas›na uygun bir ortam›d›r.‹drar örne¤ini al›nmas›, transportu s›ras›nda, bekletilmesiile bakteri kontaminasyonu olabilir. Kontaminasyon ayr›m›:

MAYALAR

Düz- renksiz- ileri refraktil (yeflilimsi)dir. ‹rili ufakl›d›r. Nadiren tek tekgörülür, genelde tomurcuklan›r vezincir yapma e¤ilimindedir.

Kar›flt›¤› yap›lar ve ayr›m›:• Eritrosit• Lökosit• Ya¤ damlac›klar›Normali: Normalde idrarda bulunmaz.Patolojisi: ‹drara mantar geçmesi(mantarüri) denir.

• Nedenleri: Vajen ve üretra orjinlidir. DM, Vaginalkandidiasis , Üreterovaginal- vesicovaginal fistüller

PARAZ‹TLERTrikomonas vaginalis:Trofozoitleri, ön k›s›mdan ç›kandört kamç›s› ve hareket halindedaha iyi görülen dalgal› zar›karekteristiktir. 10-30umuzunlu¤unda, 5-15umgeniflli¤indedir. Kist flekligörülmez.

Shistosoma haematobium:‹drarda sadece yumurtas› görülürve beraberinde de hematüribulunur. ‹nce kabuklu, oval, biruçta dikenli olan yumurtalar› 150-160um uzunlu¤unda ve 40-60umgeniflli¤indedir

Enterobius vermicularis (K›lkurdu): Yumurtalar› 50-60umuzunlu¤undaa ve 20-30umgeniflli¤indedir. Genellikle "D"harfi fleklinde görülür. Kal›n fleffafkabu¤u bulunur. ‹çinde genelliklelarva ay›rt edilir.

‹drar yollar› tafllar›

‹drarda bulunan kalsiyum fosfat, ürik asid gibi baz›maddeler, koruyucu kolloidlerin etkisiyle afl›r› doymuflçözeltiler halinde çökmeden at›labilmektedirler. Ancak,idrarda koruyucu kolloidlerin azalmas› durumunda,normalde afl›r› doymufl çözeltiler halinde at›lan maddeleridrar yollar›nda çökerler ve idrar yollar› tafllar›n›olufltururlar. ‹drar yollar› tafllar›, fosfat tafllar›, oksalattafllar›, ürat tafllar›, miks tafllar olabilir.

Fosfat tafllar›, aç›k renkli toprak gibidirler; elle kolaycaezilirler. Oksalat tafllar›, pürtüklü yüzeyli, esmerrenklidirler; çok serttirler. Ürat tafllar›, düzgün yüzeyli,esmer renkli, küçük tafllard›r; serttirler. Miks tafllar, fosfat-oksalat veya oksalat-ürat kar›fl›m› tafllard›r.

Fosfat tafllar›, aç›k renkli toprakgibidirler. Elle kolayca ezilirler.

Oksalat tafllar›, pürtüklü yüzeyli,esmer renklidirler. Çok serttirler.

Ürat tafllar›, düzgün yüzeyli, esmerrenkli, küçük tafllard›r. Serttirler.

Miks tafllar, fosfat-oksalat veyaoksalat-ürat kar›fl›m› tafllard›r

‹drar yollar› tafllar›nda s›kl›k:-Oksalat tafllar› % 56-Tripel fosfat tafllar› % 26,5-Fosfat tafllar› % 13,5-Ürik asit tafllar› % 4

Bir idrar yolu tafl›n›n fosfat tafl› olupolmad›¤›n›n incelenmesi

Fosfat›n, amonyum molibdat ile ›s›tma sonucunda sudagüç çözünen, sar› renkli amonyum fosfomolibdatoluflturmas› prensibine dayan›r.

-‹drar yolu tafl› havanda ezilerek toz haline getirilir vebir deney tüpüne bu tozdan bir miktar konur.-Deney tüpündeki idrar yolu tafl› üzerine 1 mL konsantreHNO3 eklenerek kar›flt›r›l›r ve tafl tozu çözülür.-Tüpteki kar›fl›m üzerine 2 mL %12,5'lik amonyummolibdat çözeltisi eklenir ve kar›flt›r›l›r.-Tüpteki son kar›fl›m, kaynama noktas›na kadar ›s›t›l›r,Is›t›lan son kar›fl›mda limon sar›s› bir renk ve çökeltioluflumu gözlenirse idrar yolu tafl›n›n fosfat tafl› oldu¤usonucuna var›l›r.

‹stenirse lam-lamel aras›na al›nan çökelti mikroskoptaincelenerek i¤ne demeti fleklinde fosfat kristallerigörülebilir.

Bir idrar yolu tafl›n›n ürat tafl› olup olmad›¤›n›nincelenmesi (mürexid deneyi)Ürik asit ile nitrik asidin birlikte ›s›t›lmas› sonucundapurpurik asit oluflmas› prensibine dayan›r.

-‹drar yolu tafl› havanda ezilerek toz haline getirilir vebir porselen kapsüle bu tozdan bir miktar konur.-Kapsüldeki idrar yolu tafl› üzerine 1-2 damla konsantreHNO3 damlat›l›r.-Porselen kapsül bir saçayak üzerinde, içindeki maddekuruyuncaya kadar ›s›t›l›r ve sonra so¤utulur. So¤uyan kapsüldeki leke üzerine 1 damla NaOHdamlat›l›r.- mavi-menekfle renk gözlenirse idrar yolu tafl›n›n ürattafl› oldu¤u sonucuna var›l›r.Deneyde NaOH yerine amonyak çözeltisi kullan›lsayd›ürat tafl› ile mavi-menekfle renk yerine mor renk olufltu¤ugözlenirdi.

Bir idrar yolu tafl›n›n oksalat tafl› olupolmad›¤›n›n incelenmesi

-Toz haline getirilmifl tafltan bir deney tüpüne bir miktarkonur-1/10 oran›nda suland›r›lm›fl HCl'den 4 mL eklenerekkaynar dereceye kadar ›s›t›l›r.-Kar›fl›m s›cakken süzülür ve süzüntüye 1 mL %16 mg'l›kKMnO4 çözeltisi eklenir.-Çözeltinin 10 dakika içinde renksizleflmesi tafl›n oksalattafl› oldu¤unu gösterir.

Normal idrarda bulunan inorganik katyon ve anyonlarSodyum idrarda 4-6 g/24 saat veya 50-166 mEq/LPotasyum idrarda 2-3 g/24 saat veya 47-67 mEq/LMagnezyum idrarda 0,4 g/24 saat olarak bulunurFosfat idrarda 1,2 g/24 saat olarak bulunur

Kalsiyum idrarda 0,5 g/24 saat olarak bulunur. Sulkowitchdeneyi ile tan›mlan›r; 5 mL idrar üzerine 5 mL Sulkowitchreaktifi (amonyum oksalat+asetik asit) ilave edilir.Kalsiyum oksalattan ileri gelen bulan›kl›k olufltu¤ugözlenirKlorür idrarda 6-10 g/24 saat olarak sodyum tuzu fleklinde‹drarda klorür tan›mlanmas› bir miktar idrar üzerinebirkaç damla konsantre nitrik asit damlat›l›r fliddetli birbeyaz bulan›kl›k olufluncaya kadar 0,1N AgNO3 eklenir.Sülfat idrarda 0,8 g/24 saat olarak bulunur ‹drarda sülfatve sülfürik asit esterlerinin tan›mlanmas› 2 mL idrarüzerine 1-2 damla 2N HCl ve BaCl2 çözeltisi damlat›l›r.Beyaz çökelti (BaSO4) olufltu¤u gözlenir.

Normal idrarda bulunan organik maddelerazotlu organik maddelerazotsuz organik maddeler

Normal idrarda bulunan azotlu organik maddelerÜre Kreatinin ürik asit Ürobilin Enzimler azotlu hormonve vitaminler hidroksiprolinKreatin hippürik asit ‹ndikan Ürobilinojen amino asitlerPürinler

Üre; idrarda 15-20 g/24 saat olarak bulunur.‹drarda üretan›mlanmas› ;2-3 mL idrara 1 mL NaOBr ilavesiyle azotgaz› ç›k›fl› gözlenirKreatinin; idrarda 0,5-1,0 g/24 saat olarak bulunur.‹drarda 24 saatlik kreatinin ekskresyonu oldukça sabittirve kas kitlesiyle orant›l›d›r.Jaffé tepkimesi ile idrarda kreatinin tan›mlanmas›; 2-3mL idrar üzerine 1 mL doymufl pikrik asit ve 1Ürik asit; idrarda 0,7 g/24 saat olarak bulunurHippürik asit; Benzoil glisin yap›s›ndad›r idrarda 0,6 g/24saat olarak bulunurHidroksiprolin; büyümekte olanlar›n idrar›nda, kollajenmetabolizmas›n›n fazlal›¤› nedeniyle bol miktardaEhrlich yöntemi ile idrarda ürobilinojen arama deneyiÜrobilinojenin, Ehrlich reaktifi ile k›rm›z› renk oluflturmas›prensibine dayan›r.

Bir deney tüpüne taze ve bilirubinsiz idrar konur. ‹drarbilirubinli ise, 10 mL'sine 5 mL %10'luk BaCl2 eklenipkar›flt›r›ld›ktan sonra süzülerek bilirubinsizlefltirilir.Tüptekibilirubinsiz idrar üzerine 1 mL Ehrlich reaktifi (2 g p-dimetil aminobenzaldehit, 100 mL %20'lik HCl'deçözülerek haz›rlan›r) eklenip kar›flt›r›l›r ve birkaç dakikabeklenir. Tüpteki kar›fl›mda k›rm›z› renk oluflupoluflmad›¤›na bak›l›r:Tüpteki kar›fl›mda k›rm›z› renk oluflumu gözlenirseidrarda ürobilinojen artm›flt›r.Tüpteki kar›fl›mda k›rm›z› renk oluflumu gözlenmezsetüp ›s›t›l›r.Is›tma sonucunda k›rm›z› renk oluflumu gözlenirse idrardaürobilinojen normaldir.Is›tmaya ra¤men k›rm›z› renk oluflumu gözlenmezseidrarda ürobilinojen (_-)'dir.Normal idrarda bulunan azotsuz organikmaddelerglukuronik asit oksalik asit sitrik asit laktik asit FenollerKrezoller Vitaminler steroidler ve di¤er hormonlar‹drarda patolojik durumlar

‹drarda normal olarak ç›kan maddelerin miktarlar›ndaartma veya azalmaOrganizman›n sa¤l›kl› koflullar›nda idrarda ç›kmad›¤›kabul edilen, ancak baz› patolojik durumlarda idrarda

bulunan maddeler azotlu maddeler azotsuz maddelerbileflimi kesin olarak belirlenmemifl ancak reaksiyonlar›belirlenmifl olan maddelerSodyum, potasyum, kalsiyum gibi normalde idrardabulunan baz› azotsuz inorganik maddeler baz› patolojikdurumlarda idrarda artabilirler, baz› patolojik durumlardaise idrarda azalabilirler.

Kanda üre gibi azotlu organik maddelerin fazlamiktarda art›fl› azotemi olarak tan›mlan›r. Prerenal, renal,postrenal nedenlere ba¤l› olabilir.Azotemide kanda artanmaddelerin idrarda da art›fl› olur.

• Basic Medical Laboratory Techniques, Delmar, 2000• Bishop, Clinical Chemistry Principles, Prosedures, Correlations; Lippincott, 2000• Clinical Chemistry, Concepts and Applications; Saunders, 1993• Henry, Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods; Saunders, 1996• Lehman, Manual of Clinical Laboratory Science; Saunders, 1998• Atlas ilaveli Nefroloji, Erdem Erek, Emek, 1988• Tietz, Textbook of Clinical Chemistry 1999

Sa¤l›k bakanl›¤›na ba¤l› kurulufllarda döner sermayegelirlerinden Da¤›t›lan ek ödemenin da¤›t›m›nda biradaletsizlik oldu¤u kesindir ve bunu iyilefltirme yönündebir ad›m at›lmamaktad›r örnek verecek olursak.

Bizler daha önceden SSK bünyesinde çal›fl›yorduk19/02/2005 tarihinde 5283 say›l› kanunla SSK hastanelerinisa¤l›k bakanl›¤›na ba¤lad›lar ve personellerin özlük vemali haklar›nda herhangi bir kay›p olmayaca¤›öngörülüyordu ancak önce alm›fl oldu¤umuz havuz paras›ad› alt›ndaki ödene¤imiz kesildi sonra fazla mesai param›zkesildi. Daha sonra y›lda iki asgari ücret tutar›ndakiikramiyemiz kesildi, sonunda maafllar›m›z 19 flubat 2005tarihinde sabitlendi, maafllar›m›zda alm›fl oldu¤umuz eködemeler döner sermaye ye mahsup edilerek bizlerma¤dur edildik. Burada özellikle ma¤dur edilen doktord›fl› personellerdir. Çünkü döner sermaye gelirlerindenda¤›t›lan ek ödeme tamamen doktor tabanl›d›r ve buradadoktor yapt›¤› çal›flma puanland›r›lm›fl ve performanskriteri oluflturulmufltur oysa sa¤l›k bir ekip iflidir. Birdoktor ne kadar önemliyse bir hemflire o kadar önemlidirbir yard›mc› hizmetler s›n›f› personeli o kadar önemlidirbir genel idare personeli o kadar önemlidir sak›n yanl›flanlafl›lmas›n bizler doktorlar fazla al›yor diye k›zm›yoruz sorunumuz bizlerin az ald›¤› yönünde çünkü ilgiliyönetmelikte bir Uzman Doktor maafl›n›n taban ayl›khariç parametrelerini yedi kat› al›rken bu di¤er personelde1,5 kat›d›r ve bu da bir doktor 5000 ylt al›rken birpersonel'in 350 ytl ek ödeme almas›d›r.

Bunu kurumun üst yönetimine iletti¤imizde bizlere verilencevap maliye bakanl›¤›n›n izin vermedi¤idir. Oysa ki ayn›Maliye Bakanl›¤› kendi personeline 400 ytl kadar mesaiparas› verebilmektedir. Ayn› maliye bakanl›¤› SGK daçal›flan personele verilen mesai paras›, ikramiye, havuzparas› ve di¤er farklara ses ç›karmamaktad›r. Yine ayn›maliye bakanl›¤› sadece Sa¤l›k Bakanl›¤› personelineverilecek olan rakamlara m› karfl› bunu anlamaktazorlan›yorum. Özelikle SSK dan devir olan personellerinözlük ve mali haklar›nda büyük kay›plar oldu¤u aflikard›r.Baflta ba¤l› bulundu¤umuz Sa¤l›k Bakanl›¤›n› ve sonraMaliye Bakanl›¤› en sonunda da bütün bakanlar›n ba¤l›oldu¤u Baflabakanl›¤›n bu konuya bir an önce bir çözümbulup bizlerin bu ma¤duriyeti giderilmelidir. Daha önceberaber görev yapt›¤›m›z SGK personeliyle ayn› maafl›al›rken flu anda aram›zda 300 ytl maafl fark› oluflmufltur.(ikramiye, havuz paras› hariç) Sa¤l›k Bakanl›¤›ndakalmam›z bizlere pahal›ya mal oldu ama biz sa¤l›kçal›flanlar› bütün bu olumsuzluklara ra¤men görevimizien iyi flekilde yapmaya bundan sonrada özveri ile devamedece¤iz. Bundan hiç kimsenin flüphesi olmas›n.

Bu duygu ve düflüncelerle siz sa¤l›kç›lar›n kurbanbayram›n kutlar ülkemize, milletimize, islam alemine vebütün insanl›¤a hay›rlar getirmesini yüce RABB‹MDENniyaz ederim.

Mahm‹stanbul E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi

Enfeksiyon: ‹nsan vücuduna giren mikroorganizmalar›nüreyip, ço¤alarak vücutta istenmeyen etki ve belirtiler(hastal›k) oluflturmas›d›r.

HASTALIKLARIN BULAfiMA YOLLARI:• Do¤rudan temas,• Dolayl› temas,• Hava ile• Araçlarla• VektörleDo¤rudan Temas:Enfekte kiflinin duyarl› kifli (konakç›) ile do¤rudantemas›yla oluflan bulaflma fleklidir. Örnek; cinsel iliflki, öpüflme, kan nakli, yaraya dokunmavs. Bu yolla: AIDS, Hepatit B,frengi (bel so¤uklu¤u), sifilis,vb hastal›klar bulaflmaktad›r.DOLAYLI TEMAS:Enfeksiyonla bulaflm›fl nesnelerle, enfeksiyonun, konakç›yabulaflmas›d›r.Hava yoluyla bulaflma:Uzun süre aç›kta canl› kalabilen mikroorganizmalar›nhava, toz veya damlac›kla duyarl› konakç›ya bulaflmas›d›r.TBC (tüberküloz-verem), grip, so¤uk alg›nl›¤›, çocukhastal›klar›n›n ço¤unlu¤u bu yolla yay›lmaktad›r. Öksürüp-aks›r›rken a¤z›n elle kapat›lmas› ve karfl›dabulunan kiflilerin yüzüne do¤ru hapfl›r›lmamas› havayoluyla yay›lmay› önler.

ARAÇLARLA BULAfiMA:Enfeksiyonla bulaflm›fl nesnelerle meydana gelenbulaflmad›r.Örne¤in;• Hepatit A, enfekte yiyeceklerle;• Tetanos, pasl› çivi ve toprakla;• Ço¤u hastal›klar iyi sterilize edilmemifl malzemelerle bulafl›rlar.

VEKTÖRLERLE BULAfiMA• Baz› mikroorganizmalar baz› hayvanlarda geliflimlerini tamamlayarak olgunlafl›rlar ve insanda hastal›k olufltururlar. Örnek; s›tma mikrobu, sivrisinekte (anofel cinsi) sivrisine¤in sokmas› sonucu insana geçerek hastal›k oluflturmaktad›r.• Veba (fare), kuduz (kedi-köpek-fare), akci¤er kisti (iyi piflmemifl hayvan etleri) vektörlerle bulaflan di¤er hastal›klard›r.

HEPAT‹T B V‹RÜSÜ NED‹R ?Hepatit-B virüs'ünün neden oldu¤u, birincil olarakkaraci¤erde iltihap ve karaci¤er hücre hasar›yla seyredenbir hastal›kt›r. Hepatit-B virüsü; karaci¤ere yerleflir. Yaln›zinsanlarda hastal›k yapabilen bir DNA virüsüdür.

HEPAT‹T B VE C V‹RÜSÜÖpme, sar›lma, yemek yemeyle bulaflmaz. Kan ile temasolas›l›¤› olan difl f›rças›, t›rafl b›ça¤›, t›rnak makas› gibimateryallerin ortak kullan›m› ve korumas›z cinsel iliflkiylebulaflabilir. Hepatit iki flekilde görülür.Akut hepatit flikayetler daha gürültülüdür.Halsizlik, bulant› kusma, idrar renginde koyulaflma, gözaklar›nda sararma bafll›ca belirtilerdir.Müzmin kronik hepatitte ise flikayetler genellikle siliktir.Halsizlik, ifltahs›zl›k, kar›n a¤r›s› olabilir.

Hepatit B ve C virüsü tafl›yan kiflilerden hangi durumlardavirüs bulaflma tehlikesi yoktur? Kan›nda Hepatit B veya C virüsü bulunan biri ilearkadafll›k yap›yor veya ayn› evde yafl›yorsan›z huzurlubirlikteli¤iniz için hangi durumlarda size virüsün bulaflmatehlikesi olmad›¤›n› bilmeniz gerekir.• Kucaklafl›p, yanak yana¤a gelme hatta yanaklar› öpmeile virüs bulaflmaz (dudak öpmesinde, a¤›zda uçuk,kanama varsa çok dikkatli olmak gerekir).• Aks›rma,• Öksürme,

Hepatit B ve C virüsü tafl›yan kiflilerden hangi durumlardavirüs bulaflma tehlikesi yoktur?• El s›kma ile virüs bulaflmaz.• Virüs tafl›yan biri ile evde, iflyerinde ortak kullan›lantüm mutfak eflyalar›ndan, yeme içme kaplar›ndan, subarda¤›ndan, su içilen f›skiyelerden virüs bulaflmaz.• Yüzme havuzlar›nda virüsü tafl›yan biri ile ayn› havuzdayüzmek ile Hepatit B veya C virüsler›n›n bulaflt›¤› bilimselolarak kan›tlanmam›flt›r.

HEPAT‹T B V‹RÜSÜHepatit iki flekilde görülür.Akut hepatit: flikayetler daha gürültülüdür.Halsizlik, bulant› kusma, idrar renginde koyulaflma, gözaklar›nda sararma bafll›ca belirtilerdir.Hepatit B VirüsüMüzmin kronik hepatitte ise: flikayetler genellikle siliktir.Halsizlik, ifltahs›zl›k, kar›n a¤r›s› olabilir.Hepatit B ve C bulaflma kayna¤›Kan ile temas gerektiren ‹flte çal›flma‹¤ne yaralanmalar›, Damar yolundan ilaç kullan›m›(enjektör paylafl›m›)Transfüzyonlar (kan nakli)HemodiyalizTükürük Cinsel temasAnal / oral sexDo¤um s›ras›nda anneden bebe¤eKulak deldirtmeAkupunktur / dövme

HEPAT‹T B-C Bulaflma kayna¤›• Kan›nda hepatit virüsü tafl›yan annenin, do¤um sonubebekle yak›n temas› ile hatta emzirmekle bile virüsünbulaflt›¤› yönünde de¤iflik görüfller vard›r.• Hepatit B virüsü tafl›yan biri ile korunmas›z cinsel iliflkidebulunma, virüsü bulaflt›rabilir. Hepatit C de bu risk daha azd›r.• Böbrek hemodiyaliz makinesinde tedavi gören hastalar,virüsü kolayca alabilir.• Birkaç kiflinin birlikte kulland›¤› ve yeteri kadar sterilolmayan manikür, pedikür, makas, pens ve törpüler ileyada rastgele i¤ne ile buruna veya göbek kenar›na delikaçt›rma ile virüsü alabilir .• Kula¤› küpe takmak için deldirmekle virüs kolaycabulaflabilir.• Kiflilerin enfekte i¤neler ile cilt alt›na boyal› dövmeyapt›rmalar› sonucu virüs bulaflabilir. Kullan›lan boyalar›nvirüs içerme olas›l›¤› da vard›r• Damar yolu ile uyuflturucu madde kullan›m›ndaenjektörü birkaç kiflinin birlikte kullanmas› ile virusbulaflabilir.• Hemflireler, hastabak›c›lar, kan bankas›nda velaboratuvarlarda çal›flanlar ile doktor ve difl hekimleri,enfekte kan ile her an karfl›laflma durumundaolduklar›ndan, virüs alma riski tafl›maktad›rlar.• Virus tafl›yan insanlar›n difl f›rças›, trafl makinas›, hattaruj gibi flahsi eflyalar›n› kullanmakla virus bulaflabilir.

Hepatit ABulaflma yollar› 1-Kifliden kifliye 2-Besinler ve su yoluyla 3-Parenteral yol ile bulaflma 4-Perinatal geçiflHepatit A virusu nas›l bulafl›r?Hepatit A virusu, sindirim kanal› yoluyla bulafl›r.

Virüs, hastal›¤›n bafllang›c›ndan sonra 14 gün kadarhastan›n d›flk›s›nda bulunur. Bu d›flk›n›n kirletti¤i; sular,sebze ve meyveler, kirli sularla y›kanm›fl her türlü g›da(piflmeden yenenler) bulaflma ortam›d›r.• Yüzme havuzlar› ve tuvaletler A virusu ve di¤erhastal›klar yönünden mutlaka ilaçlanmal›d›r .Mikroplar; 24 saat içinde 1 milyondan daha fazla say›ya ulafl›r!!!

EL VE TIRNAK TEM‹ZL‹⁄‹ VE BAKIMIT›rna¤›n etten ayr›ld›ktan sonraki bölümünün alt›nda kirve ya¤ kolayca birikir.Ayr›ca burada mikroplar bar›nabilir, ba¤›rsak parazitlerininyumurtalar› da bulunabilir.

Bulafl›c› hastal›klardan korunmaT›rnaklar›n düzenli kesilmesi, banyo yaparken de t›rnakf›rças› ile f›rçalanarak temizlenmesi gerekir.T›rnak yemek, bu nedenle de sa¤l›¤a zararl› biral›flkanl›kt›r.El t›rnaklar› yar›m ay biçiminde, ayak t›rnaklar› ise düzolarak kesilir.Ayak t›rnaklar›n›n yar›m ay biçiminde kesilmesi t›rnakbatmalar›na neden olabilir.

BES‹NLER‹N SA⁄LIK VE TEM‹ZL‹KKURALLARINA UYGUN ‹fiLEM GÖRMES‹Sa¤lam, zedelenmemifl, bozuk olmayan besinler seçilmelive sat›n al›nmal›d›r.Sebze ve meyveler iyi y›kanmal›d›r.

Hastal›k yapabilecek flüpheli besinler, özellikle küflenmiflolanlar yenilmemelidir.

ORTAM H‹JYEN‹N‹ SA⁄LAMAK ‹Ç‹N;• Haz›rlama, saklama ve servis s›ras›nda ellerimizle birlikte, kullan›lan araç- gereçlerde de mikroorganizmalar›nço¤almas› önlenmelidir.• Mutfak ve yemek yenen yerlerin temizli¤ine özengösterilmelidir.• Çi¤ yenecek sebze ve meyveler, piflirilecek taze sebzeve kuru meyveler, temizlenmifl ve piflmeye haz›r tavuk,bal›k, parça etler ve yumurta iyice y›kanmal›d›r.• Sebze ve meyveler toz ve topraklar›ndan ve ilaçkal›nt›lar›ndan temizlenmek için bir müddet su dolukapta bekletildikten sonra,Bol su ile birkaç kezy›kanmal›d›r.

Hepatit ARisk alt›ndaki bireyler:Sa¤l›k koflullar›n›n yetersiz oldu¤u ortamlarda topluyaflayanlarAskeri birlikler, krefller, ö¤renci yurtlar›Zeka gerili¤i olanlar› bar›nd›ran kurumlarGeliflmifl ülkelerden endemik alanlara seyahat edenlerDamar içi ilaç kullan›c›lar›‹nsan at›klar› ile do¤rudan temasta olankanalizasyon iflçileri ve çöp toplay›c›lar›

Hepatit CBulaflma yollar›Epidemiyolojik özellikleri hepatit B gibidir• Kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu• S›k› temas• ‹ntravenöz ilaç kullan›m›• Seksüel yol• Perinatal bulaflmaKorunma• Genel önlemler al›nmal›• Donör kanlar›nda Anti HCV bak›lmas› önerilmektedir.• Afl›s› yoktur. Spesifik immunglobulini bulunmamaktad›r.• Korunmada standart immunglobulinlerin elde edildi¤i,kan havuzunda yeterince hepatit C ba¤›fl›kl›¤› varsa etkiliolabilece¤i öne sürülmektedir.• Hastal›ktan korunman›n en iyi yolu bulaflmaya karfl›tedbir al›nmas›d›r.

H‹V V‹RÜSÜ ( AIDS )Bulaflma Yollar›Cinsel yolla bulaflma en önemli bulaflma yoludur.Bulaflma için HIV pozitif kifliyle yap›lan tek bir cinsel temasyeterlidir.Korunmas›z cinsel temasta; virüs‘ün enfekte erkektenkad›na bulaflma riski, enfekte kad›ndan erke¤e bulaflmariskinden fazlad›r.Rektal iliflki ile bulafl riski daha yüksektir.

KAN VE KAN ÜRÜNLER‹ ‹LE BULAfiMAKan ve Kan ürünleri transfüzyonuOrgan transplantasyonuEnjektör ve di¤er aletlerle bulaflmaDamar içi madde kullananlar önemli risk grubudur

Sa¤l›k personeline bulaflma:‹¤ne,enjektör gibi kesici delici aletlerin batmas›

ANNEDEN BEBE⁄E BULAfiMAGebelik süresince, Do¤um s›ras›nda, Do¤umdan sonraemzirmekle.

H‹V ERKEN DÖNEM BEL‹RT‹LER‹Klinik olarak;Atefl, Aç›klanamayan kilo kayb›, Tekrarlayan diyare,Halsizlik, Bafl a¤r›s› ve benzeri semptomlar, Hastaasemptomatik de olabilir,

Cinsel yolla bulaflaya karfl› korunmaGenital ve oral mukoza membranlar›n›n cinsel iliflkis›ras›nda kan, semen, vajinal ve servikal sekresyonlarlatemas›n›n azalt›lmas› Kondom kullan›m›n›n teflvik edilmesive yayg›nlaflt›r›lmas› Cinsel yolla bulaflan di¤er hastal›klar›ntedavisi Güvenli cinsel temas›n yayg›nlaflt›r›lmas› (tek efllicinsel yaflam veya uygun ve güvenli cinsel efl seçimi)

Kan ve kan ürünleriyle bulafla karfl› korunmaDamar içi madde kullananlarda Bu al›flkanl›¤›n önlenmesive tedavi edilmesiOrtak enjektör kullan›m risklerinin anlat›lmas› Kondomkullan›m›n›n sa¤lanmas›Steril enjektör kullan›m›n›n sa¤lanmas› ve E¤itim

Anneden bebe¤e geçiflte karfl› korunmaHIV pozitif kad›na do¤um kontrol yöntemleriö¤retilmelidirHamile kalan HIV pozitif kad›na erken dönemde kürtajyap›lmal›d›r.Bebe¤i do¤urmakta ›srarl› ise gebeli¤in son trimest›r›ndaanneye, do¤umdan sonra da bebe¤e antiretroviral tedavibafllanmal›d›r.Elektif sezaryan uygulan›rsa bebe¤e HIV geçifli 4-5 kat azal›rVirusun anne sütü ile geçifli gösterildi¤inden emzirmeönerilmez.

Kan plazmas›ndaki çözünmüfl kat› maddelerin büyükço¤unlu¤unu proteinler oluflturmaktad›r.Sa¤l›kl› eriflkin bir insanda kan plazma veya serumununtotal protein düzeyi ortalama 7 g/dL (5,7-8,0 g/dL)kadard›r.Total plazma proteininin 3,5-5,0 g/dL kadar›n›serum albümin, 2,5-3,2 g/dL kadar›n› globülinler oluflturur.% g total protein - %g albümin =% g total globülin

Plazma proteinlerinin birçok fonksiyonu vard›r:• Kan›n ozmotik ve onkotik bas›nc›n› sa¤lamaya katk›• Plazmada bulunan birçok maddeyi ilgili yerlere tafl›ma• Plazma suyunu damar yata¤› içinde tutma• Kan viskozitesine etki• Asit-baz dengesini sürdürmeye katk›• Kan›n süspansiyon stabilitesinin sürdürülmesi• Dokular›n protein ihtiyac›n› karfl›lama• Organizmay› enfeksiyon ve zararl› maddelere karfl› korumaÇeflitli yöntemler kullan›larak kan plazmas›nda 300 farkl›protein varl›¤› gösterilmifltir. Bu proteinlerin baz›lar›sadece baz› fizyolojik veya patolojik durumlarda plazmadabulunurlar. Normalde intrasellüler s›v›larda bulunan baz›çözünen proteinler, hücre hasar› oldu¤unda ekstrasellülerve intravasküler s›v›lara geçebilirler.Sa¤l›kl› bir kiflinin aylar veya y›llarca takip edilen proteinde¤erleri, ancak %0,5 g kadar bir sapma gösterir.Bilinen kiflisel normal de¤erde %0,8 g ve daha fazla birtotal protein de¤eri de¤iflikli¤i, de¤er normal s›n›rlariçinde bulunsa dahi patolojik olarak de¤erlendirilmelidir.

Hiperproteinemi nedenleri1) Plazma su içeri¤inin azald›¤› hemokonsantrasyondurumlar›nda göreceli olarak hiperproteinemi (relatifhiperproteinemi) ortaya ç›kabilir.2) Paraproteinlerin ortaya ç›k›fl›na ba¤l› olarakhiperproteinemi ortaya ç›kabilir.3) Baz› kronik hastal›klarda ALFA globülin art›fl›na ba¤l›olarak hiperproteinemi ortaya ç›kar.

Hemokonsantrasyon durumlar›:• ishal ve kusma ile sindirim kanal›ndan su kayb›• s›cak ortamda ve ateflli hastal›klarda deri yoluyla su kayb›• böbrek yetersizli¤i• tuz kaybettiren nefrit• diyabetes mellitus• diüretikle tedavi durumlar›• poliüri halinde böbrekler yoluyla su kayb›• su al›nmas›n›n k›s›tlanmas›

Paraproteinlerin ortaya ç›k›fl›:• multipl miyelom• lenforetiküler sistem maligniteleri• romatoid artrit gibi otoimmün hastal›klar• a¤›r kronik enfeksiyonlar• karaci¤er sirozunda

Serum total protein konsantrasyonundaki artma veazalmalar disproteinemi olarak adland›r›l›r.Disproteinemiler, hiperproteinemi (serum proteinkonsantrasyonu art›fl›) ve hipoproteinemi (serum proteinkonsantrasyonu azal›fl›) olmak üzere iki türdür.Normalde kanda bulunmayan ve özel fonksiyonlar›olmayan proteinlerin varl›¤›na paraproteinemi ad› verilir.

γ globülin art›fl› olan baz› kronik hastal›klar:• a¤›r kronik poliartrit, endokarditis lenta, tüberkülozgibi kronik iltihabi olaylar• s›tma, Kala-azar, lepra, filariazis gibi çeflitli tropikalhastal›klar• karaci¤er sirozu-sarkoidoz• romatoit artrit (RA) ve sistemik lupus eritematozus(SLE) gibi otoimmun hastal›klar Hipoproteinemi nedenleri1) Plazma su içeri¤inin artt›¤› hemodilüsyon durumlar›ndagöreceli olarak hipoproteinemi (relatif hipoproteinemi)ortaya ç›kar.2) Afl›r› protein kayb› oldu¤u durumlar3) Protein sentezinde azalma oldu¤u durumlar4) Protein metabolizmas› bozuklu¤una ba¤l› olarak

esansiyel hipoproteinemi olabilir.

Hemodilüsyon durumlar›:• tuz tutulmas› ve afl›r› s›v› al›m›na ba¤l› olarak geliflen afl›r› hidratasyon (su zehirlenmesi) durumu• kalp yetmezli¤i durumu• kan›n s›v› verilen koldan al›nmas› durumu

Afl›r› protein kayb› durumlar›:• Nefrotik sendrom, kronik glomerülonefrit,...• Yan›klar, sulanan yara ve deri lezyonlar›, psöriazis...• Protein kaybettirici enteropati, mide polibi, ülseratif gastrit,...• Cerrahi ve travmatik floklar.• Vücut boflluklar›ndan afl›r› s›v› boflalt›lmas›.• Hipertiroidizm.• Ayarlanmam›fl diyabetes mellitus.• Gebelik toksemileri

Protein sentezinde azalma durumlar›:• Kwashiorkor• fliddetli malabsorpsiyon durumlar›• proteinden fakir beslenme• a¤›r karaci¤er hastal›klar›

Protein tayin metodlar›• Total protein ve albuminin kantitatif tayini

Globulin=Total protein-albumin

• Proteinlerin elektroforezle ayr›lmas›• Spesifik proteinlerin immünokimyasal metodlarla tayini• Kjeldahl metodu: Bütün protein moleküllerinin safpolipeptit zincirinden ibaret olup yaklafl›k %16 oran›ndaazot içerdikleri varsay›m›na dayan›r.

• Biüret metodu: Serumda mevcut proteinlerin kimyasalolarak ayn› flekilde reaksiyona girdikleri varsay›m›nadayan›r. Proteinler, deriflik alkali ortamda bak›r iyonlar›ile menekfle renginde kompleks olufltururlar.• Lowry metodu, turbidimetrik ve nefelometrik tayingibi hassas metodlar da vard›r.

Albumin, hem biüret metodu hem de bromkrezol yefliliveya bromkrezol moru gibi boyalarla verdi¤i reaksiyonlaradayan›larak tayin edilir.Plazma veya serum proteinlerini birbirinden ay›rmak içinbüyüklük, kütle, elektrik yükü veya di¤er moleküllereolan affinite gibi özelliklerinin farkl›l›¤›ndanyararlan›lmaktad›r.Proteinlerin saflaflt›r›lmas›nda ve kantitatif tayinindekullan›lan yöntemlerden baz›lar›, fraksiyonel çöktürme,diyaliz ve ultrafiltrasyon, çeflitli kromatografi yöntemleri,çeflitli elektroforez yöntemleri ve ultrasantrifügasyondur.Bu yöntemler aras›nda rutin çal›flmalarda en s›k uygulananselüloz asetat elektroforezidir.

Protein elektroforezi Rutinolarak serum proteinlerininelektroforezi yap›lmaktad›r.Serum proteinlerininelektroforezi için, bir selülozasetat band› üzerine azmiktarda serum ekilir ve belirlibir zaman süresi boyunca bubanda pH'› 8,6 olan bir tampon çözelti içinde do¤ru elektrikak›m› uygulan›r. ‹fllem sonunda serum proteinleri, anodado¤ru farkl› göçme h›zlar›na göre fraksiyonlara ayr›l›rlar.Serum protein fraksiyonlar›, selüloz asetat band›n boyan›pkurutulmas›yla görünür hale getirilirler.Serum proteinlerinin elektroforezinde anoda en h›zl›göçen fraksiyon, prealbümin ve albümindir, en yavafl göçenfraksiyon γ globülin fraksiyonudur. Prealbümin fraksiyonurutin serum proteinleri elektroforezinde farkedilmez.

Elektroforez ifllemi sonunda selüloz asetat bant üzerindeelde edilen serum protein fraksiyonlar›, band›n birdansitometrede okutulmas› suretiyle kantitatif olarakbelirlenebilir. Elektroforez ifllemi sonunda elde edilenserum protein fraksiyonlar›, çeflitli proteinleri içerirler.

PrealbüminPrealbümin, karaci¤erde sentezlenir.Prealbümin molekülü üzerinde retinol ba¤layan proteiniba¤layacak yerler ve tiroksin ba¤layabilecek bir yerbulunur. Oral kontraseptif kullananlarda, gebelerde,inflamatuvar olaylarda, malign tümörlerde,malnütrisyonda, karaci¤er hastal›klar›nda serumprealbümin düzeyi azal›r.

Serum albüminSerum albümin, karaci¤erde sentezlenir.Serum albüminin önemli ifllevleri vard›r: a) Bilirubin, uzunzincirli ya¤ asitleri, T3, T4, kortizol, aldosteron, Ca2+,Cu2+ ve baz› ilaçlar› tafl›r. b) Endojen amino asit deposuolarak görev görür. c) Plazma onkotik bas›nc›n›ndevaml›l›¤›n› sa¤lar. d) Kan›n viskozitesini etkiler.Serum albümin düzeyinin normal s›n›rlardan düflük olmas›hipoalbüminemi olarak tan›mlan›r. Serum albümin düzeyi2,0 g/dL'nin alt›na düfltü¤ünde ödem geliflir.

α1 -globülinα1-globülin fraksiyonunun önemli proteinleri:α1-antitripsinα1-antikimotripsinα1-asit glikoprotein (orosomukoid)alfa fetoprotein (AFP)

α1-antitripsin, karaci¤er parankim hücreleri,mononüklear seri hücreler ve alveoler makrofajlardasentezlenir. Nadir olarak görülen kal›t›msal α1-antitripsineksikli¤i, klinik olarak amfizem ve neonatal kolestatiksar›l›k ile karakterizedir.

Alfa fetoprotein (AFP), fetüsün ana proteinidir; karaci¤erdesentezlenir. Hepatosellüler karsinom ve di¤er karaci¤erhastal›klar›nda, gebelikte, testis ve ovaryum kanserlerinda,mide kanserinde serum alfa fetoprotein (AFP) düzeyi artar.

α2 -globülinα1- ve α2-globülinler aras›nda göç eden bafll›ca serumproteinleri, tiroksin ba¤layan globülin ve seruloplazmindir.α2-globülin fraksiyonunun önemli proteinleri α2-makroglobülin ve haptoglobindir.

Tiroksin ba¤layan globülin, bir glikoproteindir; tiroidhormonlar› olan T3 ve T4 için temel tafl›y›c›d›r.

Seruloplazmin, daha çok α2-globülin fraksiyonundagözlenen, %10 civar›nda karbonhidrat içeren bir bak›rl›proteindir. Wilson hastal›¤›nda ve malnütrisyonda serumseruloplazmin düzeyi azal›r.

α2-makroglobülin, α2-globülin fraksiyonunun büyükço¤unlu¤unu oluflturur. α2-makroglobülin, plazman›nen önemli proteaz inhibitörlerinden biridir.

Haptoglobin, karaci¤erde sentezlenen ve eritrositd›fl›ndaki serbest hemoglobini ba¤layan plazmaglikoproteinidir.

β-globülinβ-globülin fraksiyonunun önemli proteinleri, hemopeksinve transferrin (siderofilin)'dir.

Hemopeksin, %20 oran›nda karbonhidrat içeren birglikoproteindir. Hemopeksin, serbest “hem” ba¤lar. Hem-hemopeksin kompleksi, olufltuktan sonra karaci¤ertaraf›ndan tutulur ve y›k›l›r. Karaci¤erde, hem-hemopeksinkompleksi yap›s›ndaki “hem” grubunun demiri ferritineverilmekte ve “hem”in geri kalan k›sm› bilirubineçevrilmektedir.

Transferrin, apotransferrin denilen proteine 2 adet Fe3+iyonu ba¤lanmas›yla oluflmufl gerçek bir demir tafl›y›c›s›d›r;az miktarda bak›r, çinko, kobalt ve kalsiyum da tafl›r.Transferrinin plazmaya girecek olan demiri ba¤lamayetene¤ine total demir ba¤lama kapasitesi (TDBK,TIBC) denir.Normal koflullarda transferrinin yaklafl›k %33'ü demirledoymufl durumdad›r. Transferrinin yar›dan fazlas› demirledoydu¤unda plazma demirinin bir k›sm› albümin ve di¤erplazma proteinlerine ba¤lan›r.

γ-globülin γ-globülin fraksiyonunun önemli proteinleriimmünoglobülinler (antikorlar), C1q kompleman sistemproteini ve C-reaktif protein (CRP)'dir.Akut ve kronik karaci¤er hastal›klar›, kronik enfeksiyonlar,akut diffüz glomerülonefrit, sarkoidoz, karsinom veotoimmün hastal›klarda serum γ-globülin fraksiyonu artar.Nefrotik sendrom, a¤›r malabsorpsiyon ve malnütrisyon,primer immün yetmezlik ve sekonder immün yetmezlikdurumlar›nda serum γ-globülin fraksiyonu azal›r.

Akut inflamasyon Kronik inflamasyon

Hepatit Renal protein kayb›

‹nsanlarda görülen hastal›klar›n tan› veya ay›r›c› tan›s›n›nyap›lmas› ve sa¤alt›m›n izlenmesinde enzimatik ölçümlerinuygulanmas› ile ilgilenen bilim dal›, klinik enzimolojiolarak adland›r›lmaktad›r.

Enzimatik ölçümler için uygun biyolojik materyallerbiyolojik s›v›lar: Kan, BOS, amniyon s›v›s›, idrar, seminals›v›eritrositlerlökositlerdoku biyopsi örnekleridoku hücre kültürleri

Kan enzimlerinin aktivite tayinlerinde dikkat edileceklerKan, antikoagulans›z tüpe (düz tüp) al›nmal›d›rKan genellikle venden al›n›rKan al›rken hemolizden kaç›nmal›d›rKan, p›ht›laflmas›ndan hemen sonra santrifüj edilerekserum ayr›lmal›d›rGünlük taze kan kullan›lmas› en iyisidir

Enzim aktiviteleri, enzim ünitesi cinsinden verilir.

1 enzim ünitesi, optimal flartlarda (optimal ›s› ve optimalpH) 1 mikromol substrat› 1 dakikada ürüne dönüfltürenenzim aktivitesidir; buna internasyonal ünite ad› verilir.Günümüzde enzim ölçüm birimi olarak genelde bu ünitekullan›l›r; IU veya k›saca U fleklinde k›salt›l›r.1 saniyede 1 mol substrat› ürüne dönüfltüren enzimaktivitesine 1 katal veya 1 SI ünitesi denir. Baz› enzimleriçin Bodansky ünitesi, Rietman-Frankel ünitesi gibi özelünite tarifleri vard›r.

Klinik tan›da önemli olan serum enzimleritransaminazlar (AST ve ALT)laktat dehidrojenaz (LDH, LD)kreatin kinaz (CK, CPK)fosfatazlar (ALP ve ACP)amilaz (AMS)lipaz (LPS)

gama glutamiltransferaz (GGT,γ-GT)aldolaz (ALS)52-nükleotidaz (52-NT)lösin aminopeptidaz (LAP)psödokolinesteraz (ChE)glukoz-6-fosfat dehidrojenaz(G-6-PD)Hücresel enzimler: LDH, AST, ALT, ALP, v.b.Salg›lanan enzimler: Pankreas enzimleriPlazmaya özgü enzimler: P›ht›laflma faktörleri, fibrinolitikfaktörler

Hücresel enzimler çeflitli nedenlerle hücre d›fl›na ç›karlar:-Hücre membran hasar›-Hücre ölümü-Enzim üretiminde art›fl

Tan›da kullan›lacak enzimlerde aranan özellikler:-Dokuya özgü olmal›d›r.-Yar› ömrü çok k›sa olmamal›d›r.-Ölçüm yöntemi pratik olmal›d›r.

Enzimatik tan› alanlar›kalp ve akci¤er hastal›klar›karaci¤er hastal›klar›kas hastal›klar›kemik hastal›klar›pankreas hastal›klar›malignitelergenetik hastal›klarhematolojik hastal›klarzehirlenmeler

Kalp ve akci¤er hastal›klar›n›n tan›s›ndayararl› enzimlertotal kreatin kinaz (CK, CPK)CK-MBaspartat transaminaz (AST)laktat dehidrojenaz (LD, LDH)

Karaci¤er hastal›klar›n›n tan›s›nda yararl›enzimlertransaminazlar (ALT, AST)LDHGGT (γ-GT)ALP52-nükleotidaz (52-NT)lösin aminopeptidaz (LAP)

Kas hastal›klar›n›n tan›s›nda yararl› enzimlerCKLDHaldolazAST

Kemik hastal›klar›n›n tan›s›nda yararl› enzimleralkalen fosfataz (ALP)asit fosfataz (ACP)Osteoblastik aktivite art›fl› ile karakterize kemikhastal›klar›nda ALP yükselirOsteoklastik kemik hastal›klar›nda ALP yan›nda ACP dayükselir.

Pankreas hastal›klar›n›ntan›s›nda yararl› enzimlerα-amilazlipaz

Malignitelerin tan›s›nda yararl› enzimlerorgan spesifik enzimlerACP, ALP, GGT, 52-nükleotidaz, lösin aminopeptidaz(LAP), α-amilaz ve lipazorgan spesifik olmayan enzimlerLDH, aldolaz, fosfoheksoz izomeraz

Genetik hastal›klar›n tan›s›nda yararl› enzimlerfenilalanin hidroksilaz,galaktoz-1-fosfat üridiltransferaz,glukoz-6-fosfataz gibi birçok enzim

Hematolojik hastal›klar›n tan›s›nda yararl› enzimleranaerobik glikoliz ile ilgili baz› enzimlerpentoz fosfat yolu ile ilgili baz› enzimlerglutatyon metabolizmas› ile ilgili baz›enzimleradenozin deaminaz gibi pürin vepirimidin katabolizmas› enzimleriNa+/K+ ATPazlesitin kolesterol açil transferaz (LCAT)methemoglobin redüktaz ........

Zehirlenmelerin tan›s›nda yararl› enzimlerOrganik fosfor bileflikleri ile zehirlenme durumlar›ndaserum kolinesteraz (ChE) düzeyi düflük bulunur

TransaminazlarTransaminazlar, amino asitlerle keto asitlerinbirbirine dönüflümünü katalizleyenenzimlerdir. Klinik önemi olan transaminazlar aspartat transaminaz (AST) vealanin transaminazd›r (ALT).

Transaminazlar, özellikle eritrosit, kalp kas›, karaci¤er veakci¤erde daha fazla bulunurlar. Bu organlarda meydanagelebilecek yayg›n doku harabiyetinde bu enzimler kanageçer ve kandaki konsantrasyonlar› artar.Klinik bak›mdan transaminazlar, özellikle hepatitlerdeve sar›l›klarda önem kazan›r. Karaci¤er hücrelerinde

AST'nin %40 kadar› mitokondrilerde lokalizedir, ALT'ninise tamam› sitoplazmadad›r. Akut hepatitte hasar dahaçok sitoplazmik oldu¤undan ALT art›fl› daha fazlad›r.

FosfatazlarFosfatazlar, fosfat esterlerini y›kan hidroliz enzimleridirler.Klinik önemi olan fosfatazlar, alkalen fosfataz (ALP)ve asit fosfatazd›r(ACP).ALP pH=9 ve ACPpH=5'de optimumaktivitegöstermektedir.

ALP, en fazla kemiklerde bulunur; osteoblastik aktivite(kemik yap›m›) s›ras›nda kandaki seviyesi çok fazlad›r.Safra yolu t›kanmalar›nda karaci¤erde daha fazla ALPsentezlenir. Dolay›s›yla safra yolu t›kanmalar›nda ALP'›nkan seviyesi önemli oranda yükselir. Ekstrahepatikt›kanmalarda meydana gelen yükselme, intrahepatikt›kanmalardakinden çok daha fazlad›r.ALP aktivitesi, eskiden kolorimetrik Bessey-Lowry metoduile tayin edilirdi; günümüzde kinetik metotla tayinedilmektedir.

ACP, en fazla prostatta bulunur; prostat d›fl›nda kemik,eritrosit, dalak, granülosit ve pankreasta bulunur.Prostatik ACP aktivitesi sodyum tartaratla inhibe edilir.Total ACP tayini yap›ld›ktan sonra sodyum tartaratlainhibisyon yap›l›r ve tekrar ACP tayini yap›l›r; bu,nonprostatik ACP aktivitesidir.Prostatik ACP (PAP)= Total ACP-Nonprostataik ACP

5'-Nükleotidaz (5'-NT)5'-NT, sadece AMP gibi nükleozid-5'-fosfatlara etki edenbir fosfatazd›r.5'-NT'›n klinik önemi, serum düzeyinin hepatobiliyerhastal›klarda normalin 2-6 kat› kadar artmas›ndad›r.5'-NT, hepatobiliyer hastal›klarda ALP ile ayn› flekildeetkilenir; fakat 5'-NT'deki art›fl daha belirgindir ve ALP'agöre daha uzun süre yüksek kal›r.5'-NT aktivitesi, kolorimetrik ve kinetik UV metotlarlaölçülebilir. Piyasada kinetik metotla çal›flan veotoanalizörlere uyarlanabilen ticari kitler bulunmaktad›r.

Laktat dehidrogenaz (LDH)LDH, anaerobik glikolizin son enzimi olup pirüvat›nlaktata dönüflümünü katalize eder.LDH, özellikle kalp kas›, eritrositler, böbrek, iskelet kas›,karaci¤er ve akci¤erde yayg›nd›r.LDH'›n, befl izoenzimi vard›r.LDH1, LDH2 ve LDH3, en çok kalp kas›, eritrosit veböbrekte bulunur.LDH4 ve LDH5, en çok çizgili kas ve karaci¤erde bulunur.LDH-X (LDH-6) ad› verilen farkl› bir izoenzimi de vard›r.Serum LDH aktivitesi, miyokard infarktüsü, akut hepatit,kas zedelenmeleri, pnömoni, hemolitik anemilerde artar.

Serum LDH aktivitesi tayini için end-point ve kinetikmetotlar vard›r. Kinetik metot, kolorimetrik metoda göredaha hassas, linearitesi daha fazla ve deney süresi çokdaha k›sad›r.LDH tayininde kullan›lan substrat, katalize etti¤ireaksiyona göre laktat+NAD+ veya pirüvat+NADH olabilir.Substrat olarak laktat kullanan yöntem LDH-L ve pirüvatkullanan yöntem LDH-P olarak adland›r›l›r.LDH-L ve LDH-P yöntemlerinin normal de¤erleribirbirinden farkl›d›r. Çünkü reaksiyon h›z› her iki yönedo¤ru eflit de¤ildir.

Kreatin kinaz (CK)CK, kreatin ile ATP aras›nda geri dönüflümlü birreaksiyonla fosfat transferi yapar. Bu reaksiyon, kaskas›lmas› için gerekli olan enerjiyi sa¤lar.Kreatin kinaz›n üç izomeri vard›r:CK-1 (CK-BB), beyin, prostat, akci¤er, ba¤›rsak, mesane,plasenta ve tiroidde bulunur.CK-2 (CK-MB), bafll›ca kalp kas›nda bulunur.CK-3 (CK-MM) bafll›ca iskelet ve kalp kas›nda bulunur.

Serum CK aktivitesi, iskelet kas›n›n her çeflit distrofilerindenormalden çok yüksektir.CK ve CK-MB'nin klinikte en çok kullan›ld›klar› yer,miyokard infarktüsünün teflhisidir. Her ikisi de artar.Özellikle CK-MB'nin art›fl› ay›r›c› teflhis bak›m›ndan çokönemlidir.CK tayini için ticari kitler vard›r.CK-MB tayini, ya elektroforezle veya CK-MB için özelolarak imal edilmifl ticari kitlerle yap›l›r. CK-MB kitiseçiminde çok dikkatli olmal›d›r.

Gamma glutamil transferaz (GGT)GGT (γ GT), peptitlerden ve di¤er bilefliklerden γ glutamilgrubunu herhangi bir akseptöre transfer eder; gammaglutamil transpeptidaz diye de bilinir.GGT, kas hücreleri hariç bütün hücrelerde ve serumdabulunur. Öncelikle hücre zar›na yerleflmifltir; amino asitlerinve peptitlerin hücre içine tafl›nmas›n› sa¤lar.Serumdaki GGT'nin ana kayna¤› hepatobilier sistemdir.Bütün karaci¤er hastal›klar›nda serum GGT aktivitesi artar.GGT, t›kanma sar›l›¤›, kolanjitis ve kolesistit teflhisindeALP'dan daha k›ymetlidir. Çünkü daha erken yükselir vedaha uzun süre yüksek kal›r.Serum GGT aktivitesi, a¤›r içicilerde ve alkolik karaci¤ersirozunda da artar.Prostat bezinde de GGT miktar› oldukça fazlad›r.GGT tayini için ticari kitler vard›r.

AmilazAmilaz, niflastay› bir disakkarit olan maltoza hidrolizeder.Amilaz, tükrük bezleri ve pankreas taraf›ndan salg›lan›r;bir k›sm› kana geçer ve idrarla at›l›r.

Özellikle akut pankreatitte serum amilaz aktivitesi artar.Kan veya idrar amilaz› hem kolorimetrik hem de kinetikenzimatik olarak tayin edilebilir. Piyasada her iki metodadayal› ticari kitler bulunmaktad›r.Caraway metodu, amilaz aktivitesi tayininde kullan›lankolorimetrik metottur. Bu metot otoanalizörlereuyarlanamaz.

LipazLipaz, trigliseridleri hidrolizleyen enzimdir. Kandakilipaz›n ço¤u pankreas kaynakl›d›r.Akut pankreatitten sonra serum lipaz seviyesi 2-12 saatiçinde normalin dört kat›ndan fazla artar ve 48-72 saatiçinde normale döner. Bazen serum amilaz seviyesinegöre çok daha uzun süre yüksek kalabilir.Serum lipaz aktivitesi, titrimetrik veya turbidimetrikmetotlarla tayin edilebilir. Günümüzde en çok kullan›lan›turbidimetrik metotlara dayal› ticari kitlerdir.

KolinesterazlarKolinesterazlar, asetilkolin asetilhidrolaz(asetilkolinesteraz, gerçek kolinesteraz, kolinesteraz I)ve açilkolin açilhidrolaz (yalanc› kolinesteraz,psödokolinesteraz, kolinesteraz II) olmak üzere iki tanedir.Her ikisi de asetilkolini hidrolize ederler.Psödokolinesteraz, karaci¤er, pankreas, kalp, beyninbeyaz maddesi ve serumda bulunur. Klinik amaçlaserumda tayin edilen bu enzimdir.

Serum psödokolinesteraz aktivitesi tayini, karaci¤erfonksiyon testi olarak kullan›lmakla beraber as›l önemiorganik fosfor bileflikleri (böcek zehiri) ile olanzehirlenmeleri ortaya koymak ve genetik varyantlar›nasahip hastalar› teflhis etmektir.Do¤ufltan kolinesteraz aktivitesi düflük olan hastalardaameliyatlarda kas gevfletici olarak kullan›lan süksinilkolininyeterli h›zda y›k›lamamas› nedeniyle uzam›fl apne periyodugözlenir.Psödokolinesteraz aktivitesi ölçümü, çeflitli metotlarlaolabilmektedir.

Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz (G-6-PD)G-6-PD, pentoz fosfat yolunun ilk enzimidir; glukoz-6-fosfat›n yükseltgenmesini sa¤lar. Koenzimi NADP'dir vebu yolla NADPH üretilir.G-6-PD enzimi, eritrositler için hayati öneme sahiptir.Çünkü bu enzim eksikli¤inde NADPH üretimi yetersizolur; okside glutatyonun (GSSG) indirgenmifl glutatyona(GSH) dönüflümü ve sonuçta H2O2'nin ortadan kald›r›lmas›yetersiz olur. Çeflitli proteinler zarar görür ve hemolizgerçekleflir.G-6-PD tayini y›kanm›fl eritrositlerde yap›l›r.

Seroloji, antijen-antikorreaksiyonlar›n›n in vitrogösterilmesidir. Hematolojideseroloji, kan gruplar›n›n tan›nmas›ve tayini aç›s›ndan oldukçaönemlidir. Kan gruplar›n›n enönemlisi, 1900'de Landsteiner

taraf›ndan keflfedilen AB0 sistemidir0 grubu kan eritrositlerinde antijen özelli¤i olmayan Hmaddesi bulunur.

• A grubu kan eritrositlerinde A antijeni bulunur.• B grubu kan eritrositlerinde B antijeni bulunur.• AB grubu kan eritrositlerinde hem A hem B antijenibulunur.

• A grubu kan serumunda B antijenine karfl›antikor bulunur.

• B grubu kan serumunda A antijenine karfl›antikor bulunur.

• AB grubu kan serumunda A veya Bantijenlerine karfl› antikor yoktur.

• 0 grubu kan serumunda hem A hem Bantijenlerine karfl› antikor bulunur.

Irklara göre de¤iflmekle beraber, kan gruplar›ndan 0 veA gruplar› %40-45 aras›nda B grubu %10 ve AB grubu%3-5 aras›nda bulunur.

Kan serumundaki anti A ve anti Bantikorlar› nedeniyle, kantransfüzyonunda al›c› ile vericinin kangruplar› ayn› olmal›d›r0 grubu kiflilergenel verici olarak kabul edilirler.Fakat bu kiflilerin serumunda anti-Ave anti-B antikorlar› vard›r. A veyaB grubundan al›c›lara 0 grubu kanacil durumlar d›fl›nda verilmemelidir.

Grubu belli olmayaneritrositlerdeki A veya Bantijenlerinin varl›¤›n›, anti-A veanti-B serumlar›ylakarfl›laflt›r›ld›¤›nda meydanagelen aglütinasyon reaksiyonuylatayin etmek mümkündür.

Kan gruplar› için 1939'da Levine ve Stetson taraf›ndanRh sistemi ileri sürülmüfltür. Rhesus maymunlar›n›neritrositlerinin tavflanlara zerk edilmesiyle elde edilenantiserum, insanlar›n büyük ço¤unlu¤unun eritrositleriniaglütine eder. Böyle kifliler ve eritrositlere Rh pozitifdenir.

Kan grubu tayini için yöntem olarak hem lam yöntemihem tüp yöntemi kabul edilebilir. Antiserum olarak titresiyüksek olan gerek ‹gG ve gerek do¤al (‹gM) antikorlar›birlikte içeren reaktifler sadece do¤al antikor içerenlerdendaha iyi sonuç vermektedir.

Lam yöntemi ile Rh kan grubutayininde kullan›lan anti-serumlarda ‹gG yap›s›nda antikorlarbulunur. Bu antikorlar›n %0,9 NaClçözeltisi ile suland›r›l›nca veya 37oC'den düflük ›s›larda aglütinasyon vermeyece¤ini bilmek gerekir.

Lam yöntemi ile AB0 kan grubu tayini:‹ki tane temiz lam haz›rlan›r. Birinci lam grup tayini için,ikinci lam ise kontrol içindir.

-Birinci lam›n A yaz›lan taraf›na birdamla anti-A serumu,

B yaz›lan taraf›na bir damla anti-Bserumu konur.

Taze kan örne¤inden %0,9'luk NaClile haz›rlanan %10'luk eritrositsüspansiyonundan birer damla,birincilamlar›n yan›ndaki anti-A ve

anti-B serumlar›n›n yan›na ve ikinci lama konur. Her damlaiçin ayr› çubuk kullan›larak tahta çubuklarla anti-A ve anti-B serumlar›n yan›ndaki kan damlalar› kar›flt›r›l›r. Sonralamlar hafifçe öne ve arkaya do¤ru hareket ettirilereksallan›r.- Birkaç saniye içinde aglütinasyon oluflupoluflmad›¤›na makroskopik ve mikroskopik olarak bak›l›r.

• E¤er sadece anti-A ileaglütinasyon varsa, kangrubu A d›r.

• E¤er sadece anti-B ileaglütinasyon varsa, kangrubu B dir.

• E¤er hem anti-A hemanti-B ile aglütinasyonvarsa, kan grubu AB dir.

• E¤er gerek anti-A gerekanti-B ile aglütinasyonyoksa, kan grubu 0 d›r.

Lam yöntemi ile Rh kan grubu tayini:Temiz bir lam üzerine bir damla anti-D serum konur.Anti-D serum üzerine iki damla eritrosit süspansiyonu veyatam kan eklenir.- Bir kürdan veya benzeri bir çubuklaeritrosit süspansiyonu ile anti-D serum kar›flt›r›l›r.

Lam özel ›s› kutusu üzerine konur ve hafifçe sallan›r. ‹kidakika içinde reaksiyon okunur. Aglütinasyon varsa kangrubu Rh pozitifdir. Rh hastal›¤› olan yeni do¤anlarda,yanl›fl olarak aglütinasyon görülmez. Bu durum, bebektekibütün antijenik reseptör noktalar›n›n anneninantikorlar›yla kaplanmas›ndan ileri gelir.Her kan naklinden önce yap›lmas› gereken en önemlitest, cross-match (çapraz karfl›laflt›rma) d›r.

Çapraz karfl›laflt›rma, büyükçapraz karfl›laflt›rma ve küçükçapraz karfl›laflt›rma olmak üzereiki flekilde olabilir.Büyük çapraz karfl›laflt›rmatestinde, al›c›n›n serumu vericinineritrositleriyle kar›flt›r›l›r vearkas›ndan Coombs antiserumukullan›larak eritrositler üzerindeantikorlar bulunup bulunmad›¤›

araflt›r›l›r. Ne yaz› ki memleketimizde bu yöntem henüzyayg›n kullan›lmamaktad›r. Küçük çapraz karfl›laflt›rmatestinde, bir lam üzerinde vericiyle al›c›n›n kanlar›ndanbirer damla kar›flt›r›l›r ve aglütinasyon olup olmad›¤›nabak›l›r. Küçük çapraz karfl›laflt›rma testi, al›c› ve vericinin

kanlar› ayn› grupta oldu¤u zaman kullan›l›r. Test odas›cakl›¤›nda yap›ld›¤›ndan ancak AB0 grubundaki antikorlarsaptanabilir; Rh antikorlar› bu yöntemle saptanamaz.Testsonucunda aglütinasyon saptan›rsa, al›c›n›n ve vericininkan gruplar› aras›nda bir uygunsuzluk var demektir; kangruplar› tekrar tayin edilmelidir.E¤er al›c›n›n kan grubu A, B veya AB, vericinin kan grubu0 ise küçük çapraz karfl›laflt›rma testinde aglütinasyongörülür. Bunun nedeni, vericinin serumundakiantikorlard›r. Ancak kan naklinde önemli olan, al›c›n›nserumunda vericinin eritrositlerine karfl› antikorolmamas›d›r; vericinin antikorlar›n›n al›c›n›n eritrositleriylebirleflmesi önemli de¤ildir.

Otoimmun hemolitik anemilerin tan›s› için yararl› birserolojik test Coombs testidirCoombs testi, direkt ve indirekt olmak üzere iki flekildeyap›l›r.Direkt coombs testinde,duyarl›laflm›fl eritrositlerinortaya ç›kar›lmas›na çal›fl›l›r:2 cc okzalatl› veya sitratl› kanal›n›r. Bol fizyolojik serumlaeritrositler üç defa y›kan›r.Son y›kamadan sonra üstk›s›m at›l›r ve tüpün iç cidar›süzgeç ka¤›d› ile kurutulur.Kalan hücrelerin üzerine 2damla coombs test serumu(ticari olarak bulunur) damlat›l›r. Tüp iyice çalkalan›r ve1000 rpm ile bir dakika santrifüj edilir.

Aglütinasyon görülürse sonuç pozitifdir.‹ndirekt coombs testinde, hasta serumunda serbestantikorlar›n bulunup bulunmad›¤› araflt›r›l›r. Hastadan

serum, okzalatl› veya sitratl› plazmaal›n›r. 0 Rh (+) bir kandan fizyolojikserumla %2'lik süspansiyon haz›rlan›r.Bir deney tüpüne 2 damla 0 Rh (+)eritrosit süspansiyonun- dan konur veüzerine 2 damla hasta serumu eklenir.37o C'de bir saat inkübe edilir.

• Tüp içeri¤i serum fizyolojikle üç defa y›kan›r.• Tüpteki pellet üzerine 2 damla coombs test serumu eklenir ve hafifçe kar›flt›r›l›r.• Oda s›cakl›¤›nda 15 dakika bekletilir.• 2000 rpm ile bir dakika santrifüj edilir.• Aglütinasyon olursa test pozitifdir.

Total lipid tayini ile serumdatüm lipidler (trigliserid,fosfolipid, kolesterol, ya¤ asidi,v.s.) tayin edilmifl olur.Trigliserid tayininin yap›ld›¤›laboratuvarlarda total lipidtayinine gerek yoktur. Çünkü

total lipid seviyesinde meydana gelen de¤iflikliklergenellikle trigliserid seviyesindeki de¤ifliklikleri yans›t›r.Total lipid tayininde kullan›lan iki metot vard›r:• Sulfo vanilik asit metodu• Kunkel fenol metodu

TrigliseridlerTrigliseridler, gliserolün üç tane hidroksil grubu ile ya¤asitlerinin oluflturduklar› esterlerdir.

Trigliseridler, enzimatik metotlara dayal› ticari kitkullan›larak tayin edilirler.Trigliserid ölçümü öncesi 12saatlik açl›k gerekmektedir.

Total kolesterolKolesterol, steroid yap›da kat› bir alkoldür; 17.karbonatomuna ba¤l› hidrokarbon yan zincirinden dolay› lipidözelli¤i gösterir

Kolesterol, d›flar›dan al›nd›¤› gibi, vücutta asetil-CoA'danda kolayca sentezlenir.Kolesterol, safra asitleri, D vitaminive steroid hormonlar›n sentezinde kullan›l›r. Ayr›ca hücrezarlar›n›n yap›s›na kat›l›r.Normal plazma kolesterolünün%70'i ya¤ asitleri ile esterleflmifl (ester kolesterol), %30'uda serbest haldedir.Serum total kolesterol miktar› yafllailgilidir; 45 yafl›n alt›ndakilerde %120-240 mg aras›ndad›r.45-60 yafllar› aras›nda %260 mg'›n üzerine kadar ç›kabilir.60 yafl›ndan sonra düflmeye bafllar.

Genel olarak erkeklerdeki total kolesterol miktar›kad›nlardakinden daha yüksektir.Miyokard infarktüsü geçiren kiflilerde, infarktüsten 24saat sonra kan kolesterolü fliddetle azal›r ve birkaç haftadüflük seyreder.Kan kolesterol seviyesi kolesterolemitabiri ile ifade edilir. Kanda kolesterolün artmas›nahiperkolesterolemi, azalmas›na ise hipokolesterolemi ad›verilir.

Kan kolesterolünün artt›¤› haller:• Ateroskleroz• Karaci¤er hastal›klar›• Böbrek hastal›klar›• Diabetes mellitus• Hipotiroidi• LösemiKan kolesterolünün azald›¤› haller:• Hipertiroidizm• Terminal portal siroz• Terminal üremi• Anemiler• ‹nfeksiyonlar

Kolesterol, kloroformlu ortamda H2SO4 ile k›rm›z› renkverir; buna Salkowsky reaksiyonu denir.Kolesterol,kloroformlu ortamda sülfürik asit+asetik anhidrit ile yeflilrenk meydana getirir; buna Liebermann-Burchardreaksiyonu ad› verilirKolesterol, kimyasal metotlarla veya enzimatik olaraktayin edilebilir. Bu metotlar ya direkt ya da indirektirler.Direkt metotlarda do¤rudan serum veya plazma kullan›l›rve bunlar otoanalizörlere uyarlanabilir olduklar›ndantercih edilirler.

Kolesterol tayin metotlar›:Enzimatik olmayan metotlar• Liebermann-Burchard metodu• Deproteinizasyonlu kolorimetrik metot (Zak metodu)B) Enzimatik metot: Kolesterol esteri, kolesterol esterazlahidroliz edilerek serbest kolesterol elde edilir. Kolesteroloksidaz, oksijen kullanarak H2O2 oluflumunu sa¤lar.H2O2 , çeflitli bilefliklerle renkli kompleks oluflturur; buda 500 nm'de okunur.

LipoproteinlerLipoproteinler, lipidlerinplazmada tafl›nma flekilleridirler.Lipoproteinlerdeki protein olanapolipoproteinler(apoproteinler), apo A, apo B,apo C, apo D, apo E gibi adland›r›l›rlar.Lipoproteinler, elektroforez,ultrasantrifüj, ultrafiltrasyon veelektron mikroskobik yöntemlerlebirbirlerinden ayr›l›rlar.Ultrasantrifüjdeki yo¤unluklar›nagöre lipoproteinler,flilomikronlar,VLDL, IDL, LDL, HDL, Lp (a) fleklinde alt gruplara ayr›l›rlar.Lipoproteinler, elektroforezdeki ayr›lmalar›na göreflilomikronlar (tok kiflilerde görülür),BETA lipoprotein(LDL), pre bETA lipoprotein (VLDL), BETA lipoprotein(HDL) fleklinde alt gruplara ayr›l›rlar.fiilomikronlar, eksojen (diyet) kaynakl› lipidlerin

tafl›nmas›n› sa¤larlar. Ba¤›rsak epitel hücrelerindesentezlenir ve lenf ak›m›na kar›flarak dolafl›ma girerler.Bileflimlerinde en fazla trigliserid, en az proteinbulunur.fiilomikronlar, dolafl›mda damar endotelindebulunan lipoprotein lipaz enzimi etkisiyle yap›lar›ndabulunan trigliseridlerin büyük k›sm›n› kaybederler; geriyeflilomikron kal›nt›lar› kal›r.

VLDL (çok düflük dansiteli lipoprotein) endojen trigliseridbak›m›ndan oldukça zengindir. Karaci¤erde sentezlenir.Fonksiyonu, karaci¤erde sentezlenen trigliserid vekolesterolü ekstrahepatik dokulara tafl›makt›r.

LDL (düflük dansiteli lipoprotein) VLDL art›¤› olarakdamar içinde sentezlenir. Ekstrahepatik dokularda vekaraci¤erde reseptörleri bulunur. Bu reseptörlereyap›s›nda bulunan apo B-100 vas›tas›yla ba¤lanarakkatabolize olur. Plazmada LDL'nin artt›¤› durumlardamakrofajlar taraf›ndan reseptör arac›s›z olarak al›n›r veköpük hücreleri oluflur. Köpük hücre oluflumu daateroskleroza sebep olur.

HDL (yüksek dansiteli lipoprotein) dokulardan karaci¤erekolesterol tafl›maktad›r. HDL kitlesinin %50'si protein,%30'u fosfolipid, %20'si kolesteroldür.HDL'nin artmas›organizman›n lehine, azalmas› ise aleyhinedir.

Lp (a), LDL'ye benzeyen bir lipoproteindir.Bafll›ca apolipoproteini apo B-100'dür.Özellikle karbohidrat kal›nt›lar›bak›m›ndan zengin olup fonksiyonu tamolarak bilinmemektedir. Ateroskleroz riskiile iliflkili oldu¤u tahmin edilmektedir.

Apolipoproteinler(Apo A), Apo AI, Apo AII ve Apo AIV olmak üzere üçtiptir. HDL'nin major proteinleridirler.Apo AI, LCATenziminin aktivasyonunda ve böylece ekstrahepatikdokulardan karaci¤ere serbest kolesterolün HDL'deesterlefltirilmek suretiyle tafl›nmas›nda rol oynar. ApoAI'in artmas› organizman›n lehinedir.Apo B, HDL d›fl›ndaki bütün lipoproteinlerin baflta gelenproteinidir. Apo B-100, Apo B-48, Apo B-26, Apo B-74olmak üzere dört tipi vard›r. Apo B-100 ço¤unluklakaraci¤erde sentezlenir, Apo B-48 ba¤›rsak duvar›ndasentezlenir.Apo B'nin artmas› organizman›naleyhinedir.Apo B-100, LDL'nin reseptörlerineba¤lanmas›nda önemli rol oynar.Apo C, Açl›k durumunda VLDL ve HDL'nin yap›s›ndabulunur. Apo CI, Apo CII, Apo CIII olmak üzere üç tipivard›r. Apo CII, flilomikron ve VLDL katabolizmas›n›sa¤layan ekstrahepatik lipoprotein lipaz›n aktivasyonundaönemli rol oynar. Apo CI, LCAT'›n aktivasyonunda etkilidir.Apo C'lerin önemli özellikleri, lipoproteinler aras›ndatransfer edilebilmeleridir. HDL'den VLDL ve flilomikronlara,bunlardan da HDL'ye transfer edilirler.Apo D, Lipoproteinler aras›nda kolesterol esterleri vetrigliseridlerin transferinde rol oynamaktad›r. Bu yüzdenkolesterol ester transfer proteini de

denmektedir.Kolesterol esterlerinin HDL'den trigliseridcezengin lipoproteinlere transferini sa¤lar; buna karfl›l›ktrigliseridi de HDL'ye transfer eder.Apo E, karaci¤erde sentezlenir. Plazmada HDL'nin yap›s›nakat›l›r. LCAT etkisiyle HDL'de ester kolesterol birikinceApo E de HDL'den ayr›larak VLDL ve flilomikronlaratransfer edilir.fiilomikron art›klar› ve IDL'nin hepatikreseptörleri taraf›ndan tan›nmalar›n› Apo E sa¤lar.ApoE'nin, Apo EI, Apo EII, Apo EIII, Apo EIV ve Apo EV olmaküzere befl çeflidi vard›r.

HDL-Kolesterol tayini; Serumdaki VLDL, LDL ve varsaflilomikronlar çöktürülür. Üstte kalan süpernatandakolesterol tayini yap›l›r. Bu kolesterol HDL-kolesteroldür.Serum trigliserid konsantrasyonu 400 mg/dL'yi geçti¤idurumlarda HDL d›fl›ndaki lipoproteinlerin çökmesiyetersiz olur ve sonuçlar hatal› yüksek ç›kar. Bu durumdanumune _ oran›nda dilüe edildikten sonraçal›fl›lmal›d›r.Çöktürmesiz HDL-Kolesterol tayin yöntemleride gelifltirilmifltir.

VLDL-Kolesterol tayini; VLDL, en iyi ultrasantrifüjle tayinedilir.Fakat flu formülle de hesaplanabilir: VLDL=Trigliserid/5

LDL-Kolesterol tayini LDL-kolesterol, haz›r ticari kitlerletayin edilir. Serum trigliserid konsantrasyonunun 400mg/dL'den düflük oldu¤u durumlarda Friedewaldformülüyle hesaplanabilir:LDL-kolesterol=Total kolesterol-(TG/5)-(HDL-kolesterol)

Lipoprotein elektroforezi

Aç karn›na yap›lan lipoprotein elektroforezindelipoproteinler, alfa, prebeta ve beta olmak üzere üçbanda ayr›l›rlar.

Lipid metabolizmas› bozukluklar› Kan lipid düzeyi lipidemiveya lipemi tabirleriyle ifade edilir.Kan lipidlerinin normals›n›rlarda olmas›na normolipidemi, normal s›n›rlar›nüzerinde olmas›na hiperlipidemi, normal s›n›rlar›n alt›ndaolmas›na hipolipidemi denir.Lipoproteinlerin normalden fazla olmas›nahiperlipoproteinemi, normalden düflük olmas›nahipolipoproteinemi denir. Lipid depo hastal›klar›nalipidoz, lipidlerin vücutta anormal da¤›l›m›na lipodistrofidenir.Mukolipidoz, hem mukopolisakkaridoz hem desfingolipidozda ortak olan nitelikleri bir araya getirenhastal›klard›r.