ders notu - 6 İşletmenin genel İşletmeye giriş fonksiyonu...

11

İşİşletmeye Giriletmeye Girişş

ÖÖğğr. Grv. Dr. M. Volkan Tr. Grv. Dr. M. Volkan TÜÜ[email protected]@marmara.edu.trwww.volkanturker.com.trwww.volkanturker.com.tr

İşİşletme Bletme BööllüümmüüYYöönetim ve Organizasyon Anabilim Dalnetim ve Organizasyon Anabilim Dalıı

Ders Notu Ders Notu -- 66

İşİşletmenin Genel letmenin Genel Fonksiyonu: YFonksiyonu: Yöönetimnetim

YYöönetim; inetim; işşletmenin genel letmenin genel fonksiyonudur fonksiyonudur çüçünknküü; hem t; hem tüüm m

didiğğer fonksiyonlarer fonksiyonlarıın in iççinde hem de inde hem de iişşletmenin bletmenin büüttüünnüünde yer alnde yer alıır.r.

22

YYÖÖNETNETİİM DM DÜÜŞŞÜÜNCESNCESİİNNİİN EVRN EVRİİMMİİ

AmaAmaççlarlarıın gern gerççekleekleşştirilmesi itirilmesi iççin bir insan in bir insan grubunda igrubunda işşbirlibirliğği ve koordinasyonu i ve koordinasyonu sasağğlamaya ylamaya yöönelik faaliyetlerden meydana nelik faaliyetlerden meydana gelen ygelen yöönetim uygulamalarnetim uygulamalarıı toplumsal toplumsal yayaşşamla birlikte ortaya amla birlikte ortaya ççııkmkmışışttıır.r.En geleneksel ve basit anlatEn geleneksel ve basit anlatıımla ymla yöönetim; netim; babaşşkalarkalarıı vasvasııtastasııyla iyla işş yapma sanatyapma sanatııddıır!r!YYöönetim; insanlnetim; insanlıık tarihi ak tarihi aççııssıından en eski ndan en eski sanat, en yeni bilim dallarsanat, en yeni bilim dallarıından bir ndan bir tanesidir.tanesidir. 33

SANAYSANAYİİ DEVRDEVRİİMMİİ ÖÖNCESNCESİİ DDÖÖNEMNEM

Medeniyetlerin beMedeniyetlerin beşşiiğği Fi Fıırat ve Dicle arasrat ve Dicle arasıı;;Hammurabi M.Hammurabi M.ÖÖ. 2250. . 2250. –– 282 maddeli 282 maddeli kanun (kanun (İşİş anlaanlaşşmalarmalarıı, bireysel davran, bireysel davranışış, , kikişşiler arasiler arasıı iliilişşkiler, kiler, üücret, ceza gibi cret, ceza gibi konularda).konularda).Bu yasalarda yer alan hBu yasalarda yer alan hüükküümlerden birisi mlerden birisi şşu u şşekildedir. ekildedir. ““Bir inBir inşşaat ustasaat ustasıınnıın inn inşşa a ettiettiğği bir ev ustasi bir ev ustasıınnıın yetersizlin yetersizliğği ve ii ve işşini ini gerektigerektiğği gibi yapmamasi gibi yapmamasıı nedeniyle nedeniyle yyııkkıılarak ev sahibinin larak ev sahibinin ööllüümmüüne yol ane yol aççarsa, arsa, o usta o usta ööldldüürrüülecektir.lecektir.”” 44


MMııssıırrM.M.ÖÖ. 1450 y. 1450 yııllıında eski Mnda eski Mııssıırr’’daki daki Muayene elemanlarMuayene elemanlarıı, ta, taşş bloklarbloklarıın n yyüüzeylerinin diklizeylerinin dikliğğini telden ini telden oluoluşşturduklarturduklarıı bir arabir araçç sayesinde sayesinde kontrol etmekteydiler. KALkontrol etmekteydiler. KALİİTE TE KONTROLKONTROLBir Bir üüststüün denetleyebilecen denetleyebileceğği ast sayi ast sayııssıılimiti : KONTROL ALANI limiti : KONTROL ALANI

55


Eski Eski ÇÇininSun Tzu (M.Sun Tzu (M.ÖÖ. 600) Art of War/Sava. 600) Art of War/SavaşşSanatSanatıı –– StratejilerStratejilerKonfiKonfiççyus (M.yus (M.ÖÖ. 552. 552--479) ahlak, 479) ahlak, erdemli bir sistem isteerdemli bir sistem isteğği i

66


Feodalizm ve Orta Feodalizm ve Orta ÇÇaağğFarabi M.S. 900 Farabi M.S. 900 ““Devleti Devleti yyöönetecekler inetecekler iççin gerekli olan in gerekli olan yetenekleryetenekler””..Gazali M.S. 1100 Gazali M.S. 1100 ““Nasihatul MulukNasihatul Muluk””: : iyi bir yiyi bir yöönetici olmak inetici olmak iççin gerekenler. in gerekenler.

77

İşİşletme Yletme Yöönetiminin Bilimsel netiminin Bilimsel Nitelik KazanmasNitelik Kazanmasıı

88

James WattJames Watt17651765

17761776UluslarUluslarıın n ZenginliZenginliğğii

Adam SmithAdam Smith

17891789FransFransıız Devrimiz Devrimi

SANAYSANAYİİDEVRDEVRİİMMİİ

99

Toffler ve 3. Dalga KuramToffler ve 3. Dalga Kuramıı

““Devrim niteliDevrim niteliğği tai taşışıyan yan teknolojik bir ilerleme teknolojik bir ilerleme üüretimde kullanretimde kullanııldldığıığında ve nda ve bbüüyyüük k ççapta sapta süürdrdüürrüülebilir lebilir babaşşararıı sasağğladladığıığında toplumun; nda toplumun; sosyal, ksosyal, küültltüürel, ekonomik, rel, ekonomik, siyasi, hukuki alanlarsiyasi, hukuki alanlarıında nda kalkalııccıı dedeğğiişşimler meydana imler meydana getirir.getirir.””

1010

teknolojiteknoloji

TarTarıım toplumum toplumu1. Dalga1. Dalga

Sanayi toplumuSanayi toplumu2. Dalga2. Dalga

Bilgi toplumuBilgi toplumu3. Dalga3. Dalga

teknolojiteknoloji

ALVIN TOFFLER ALVIN TOFFLER –– 3. DALGA KURAMI3. DALGA KURAMI

Sanayi Devrim

i

Sanayi Devrim

i

Bilgi Devrim

i

Bilgi Devrim

i

Toffler ve 3. Dalga KuramToffler ve 3. Dalga Kuramıı

SANAYSANAYİİ DEVRDEVRİİMMİİ SONRASI DSONRASI DÖÖNEMNEM

1880 1880 –– ABDABDYYöönetim Hareketinetim Hareketi

ASMEASME

1911, 1916, 19201911, 1916, 1920Klasik TeoriKlasik Teori

TaylorTaylorFayolFayol

WeberWeber

2020’’li 30li 30’’lu ylu yııllarllar1924 Hawthorne1924 HawthorneNeoNeo--Klasik TeoriKlasik Teori

1948, II. D1948, II. Düünya S.Snya S.SModern TeoriModern Teori

1953 Woodward1953 Woodward1961 Burns & Stalker1961 Burns & Stalker

7070’’lerin ortaslerin ortasıı -- ……Modern SonrasModern Sonrasıı

YaklaYaklaşışımlarmlar

1765 1765 –– 17901790SanayiSanayi

DevrimiDevrimi

GelenekselGelenekselYYöönetim Anlaynetim Anlayışıışı Bilimsel YBilimsel Yöönetim Anlaynetim Anlayışıışı


1880, ABD 1880, ABD -- ““YYÖÖNETNETİİM M HAREKETHAREKETİİ””; dernekler, ; dernekler, konferanslar, seminerler, dergiler, konferanslar, seminerler, dergiler, üüniversitelerde yniversitelerde yöönetim enetim eğğitimi.itimi.1880, ABD 1880, ABD –– ASME ASME ““Amerikan Amerikan Makine MMakine Müühendisleri Topluluhendisleri Topluluğğuu””

1212

İşİşletme Yletme Yöönetiminin Bilimsel netiminin Bilimsel Nitelik KazanmasNitelik Kazanmasıı

1881 1881 yyııllıında nda ““Wharton SchoolWharton School””((University of PennsylvaniaUniversity of Pennsylvania) tarihteki ) tarihteki ilk yilk yöönetici yetinetici yetişştiren okul olmutiren okul olmuşştur.tur.Tarihte ilk yTarihte ilk yöönetim dannetim danışışmanlmanlıık k şşirketi 1886 yirketi 1886 yııllıında MIT profesnda MIT profesöörrüüArthur D. LittleArthur D. Little taraftarafıından ndan kurulmukurulmuşştur.tur.

1313

İşİşletme Yletme Yöönetiminin Bilimsel Nitelik netiminin Bilimsel Nitelik KazanmasKazanmasıı (1880 sonras(1880 sonrasıından ndan -- ggüünnüümmüüze)ze)

Klasik YKlasik Yöönetim ve Organizasyon Teorisinetim ve Organizasyon TeorisiBilimsel YBilimsel Yöönetim Yaklanetim YaklaşışımmııYYöönetsel Teorinetsel TeoriBBüürokrasi Modelirokrasi Modeli

Neo Neo -- Klasik YKlasik Yöönetim ve Organizasyon Teorisinetim ve Organizasyon TeorisiDavranDavranışışsal Yaklasal Yaklaşışımm

Modern YModern Yöönetim ve Organizasyon Teorisinetim ve Organizasyon TeorisiSistem YaklaSistem YaklaşışımmııDurumsallDurumsallıık (Kok (Koşşul Baul Bağığımlmlııllıık) Yaklak) Yaklaşışımmıı

Modern SonrasModern Sonrasıı YYöönetim ve Organizasyon netim ve Organizasyon YaklaYaklaşışımlarmlarıı 1414

KLASKLASİİK YK YÖÖNETNETİİM VE M VE ORGANORGANİİZASYON TEORZASYON TEORİİSSİİ

F. W. TAYLOR (1856F. W. TAYLOR (1856--1915);1915);BBİİLLİİMSEL YMSEL YÖÖNETNETİİM YAKLAM YAKLAŞŞIMIIMI

H. FAYOL (1841H. FAYOL (1841--1925);1925);YYÖÖNETSEL TEORNETSEL TEORİİ

M. WEBER (1864M. WEBER (1864--1920);1920);BBÜÜROKRASROKRASİİ MODELMODELİİ

1515

BBİİLLİİMSEL YMSEL YÖÖNETNETİİM M YAKLAYAKLAŞŞIMIIMI

F. W. TAYLOR (1856F. W. TAYLOR (1856--1915);1915);

1616

Taylor bilimsel yTaylor bilimsel yöönetimin netimin geligelişşmesinde bmesinde büüyyüük katkk katkıısasağğlayan kilayan kişşi ve bilimsel i ve bilimsel yyöönetimin anlaynetimin anlayışıışınnıın yaratn yaratııccııssııolarak bilinir. olarak bilinir. Taylor Taylor ççalalışışttığıığı iişşletmelerde en letmelerde en alt kademelerden en alt kademelerden en üüst st basamaklara kadar ybasamaklara kadar yöönetim netim hiyerarhiyerarşşisinde gisinde göörev yapmrev yapmışışttıı. .

Birinci dBirinci düünya savanya savaşışından ndan öönceki nceki yyııllarda Amerikan ekonomisindeki llarda Amerikan ekonomisindeki hhıızla bzla büüyyüümeye karmeye karşışıllıık kullank kullanıılan lan yyöönetim tekniklerinin bilimsel netim tekniklerinin bilimsel olmayolmayışıışı TaylorTaylor’’ıı bu konuda bu konuda araaraşşttıırmaya sevk etmirmaya sevk etmişştir.tir.İşİşlerin dizayn ve yaplerin dizayn ve yapıılma lma şşeklinin eklinin mmüühendislik ahendislik aççııssıından ve bilimsel ndan ve bilimsel olarak incelenolarak incelenmesininmesinin ve ve yeniden yeniden ddüüzenlenmesizenlenmesinin nin hem verimlilihem verimliliğği i artartııraracacağığına hem de ina hem de işşletme ve letme ve iişşççilerin bu yeni dilerin bu yeni düüzenden daha fazla zenden daha fazla pay elde edeceklerine inanpay elde edeceklerine inanmmışışttıır.r. 1717

Taylor, Bethlehem Steel Taylor, Bethlehem Steel CompanyCompany’’deki deneyleri ile bu deki deneyleri ile bu inancinancıınnıı uygulamaya aktarmuygulamaya aktarmışışttıır.r.

19111911’’de yayde yayıınlanan Bilimsel nlanan Bilimsel YYöönetimin netimin İİlkeleri kitablkeleri kitabıı ile ile ddüüşşüündndüüğğüü yyöönetim ve organizasyon netim ve organizasyon anlayanlayışıışınnıın esaslarn esaslarıınnıı aaççııklamklamışışttıır.r.

1818

1919

TaylorTaylor’’un un öönerilerinerileri

1.1.StandartlaStandartlaşşttıırma,rma,

2.2.Hareket ve zaman etHareket ve zaman etüüddüü,,

3.3.Sistematik seSistematik seççim ve eim ve eğğitim,itim,

4.4.ParParçça baa başışı üücret sistemi,cret sistemi,

5.5.Fonksiyonel ustabaFonksiyonel ustabaşışıllııkk..

2020

TaylorTaylor’’un Temel un Temel İİlkelerilkeleri

1.1.Bir iBir işş en verimli en verimli şşekilde yapekilde yapıılmak lmak isteniyorsa, eski alisteniyorsa, eski alışıışılmlmışış usulleri bir usulleri bir kenara bkenara bıırakarak yeni yrakarak yeni yööntem ntem geligelişştirmeye tirmeye ççalalışıışılmallmalııddıır. Bunun ir. Bunun iççin in üçüç ila beila beşş yyııllllıık bir zaman gerekebilir.k bir zaman gerekebilir.

2.2.İşİşi en iyi i en iyi şşekilde yapabilmesi iekilde yapabilmesi iççin iin işşggöören ren öözendirmelidir. zendirmelidir.

3.T3.Tecrecrüübeli ustababeli ustabaşışılar kullanmallar kullanmalıı, , bbilimsel yilimsel yööntemlere aykntemlere aykıırrıı hareket hareket edenler cezalandedenler cezalandıırrıılmallmalııddıır. r. 2121

YYÖÖNETSEL TEORNETSEL TEORİİ

H. FAYOL (1841H. FAYOL (1841--1925);1925);

2222

Bilimsel yBilimsel yöönetim yaklanetim yaklaşışımmııteknik ateknik aççııdan konuya dan konuya bakmbakmışış ve yve yöönetim netim organizasyona fazla organizasyona fazla öönem nem vermemivermemişşlerdir. lerdir.

YYöönetim teorisine en bnetim teorisine en büüyyüük k katkkatkııyyıı sasağğlayan Henry layan Henry FayolFayol’’dur. dur.

Fayol Fayol öörgrgüüttüün birimlerinin birinin ban birimlerinin birinin başışında nda bulunan bir ybulunan bir yööneticinin yapmasneticinin yapmasıı gereken gereken faaliyetleri, bunlara ilifaaliyetleri, bunlara ilişşkin ikin işşlev, ilke ve kurallarlev, ilke ve kurallarııaaççııklamaktadklamaktadıır. r. FayolFayol’’e ge gööre bir organizasyondaki faaliyetler re bir organizasyondaki faaliyetler babaşşllııca altca altıı grupta toplanabilir. Bunlar:grupta toplanabilir. Bunlar:

1.Teknik faaliyetler,a1.Teknik faaliyetler,a2.Ticari faaliyetler,2.Ticari faaliyetler,3.Finansal faaliyetler,3.Finansal faaliyetler,4.Emniyet faaliyetleri,4.Emniyet faaliyetleri,5.Muhasebe faaliyetleri,5.Muhasebe faaliyetleri,6.Y6.Yöönetim faaliyetleri.netim faaliyetleri.

2323

Fayol Fayol yyöönetimi kendi inetimi kendi iççinde beinde beşşfonksiyona ayfonksiyona ayıırmrmışışttıırr

1.1.ÖÖngngöörme ve planlama,rme ve planlama,2.2.ÖÖrgrgüütleme,tleme,3.3.EmirEmir--komuta, haberlekomuta, haberleşşme ve me ve

yyüürrüütme,tme,4.4.Koordinasyon,Koordinasyon,5.5.Faaliyet sonuFaaliyet sonuççlarlarıınnıı denetleme ve denetleme ve

dedeğğerlendirme.erlendirme.

2424

FayolFayol’’un 14 un 14 İİlkesilkesi1.1. İşİşbbööllüümmüü2.2. Otorite (emir verebilme)Otorite (emir verebilme)3.3. Disiplin (uyarDisiplin (uyarıı, ceza, ihra, ceza, ihraçç))4.4. Kumanda birliKumanda birliğği (tek yi (tek yööneticiden emir neticiden emir

alma)alma)5.5. YYöön birlin birliğği (ortak amai (ortak amaççlar)lar)6.6. Genel Genel ççııkarlarkarlarıın kin kişşisel isel ççııkarlara karlara üüststüünlnlüüğğüü7.7. EEşşit iit işşe ee eşşit it üücretcret

2525

FayolFayol’’un 14 un 14 İİlkesilkesi8.8. Kontrol ve otoritenin merkezileKontrol ve otoritenin merkezileşşmesimesi9.9. HiyerarHiyerarşşi (en i (en üüstten en alta dostten en alta doğğru sru süürekli) rekli) 10.10.DDüüzenlilik (herzenlilik (herşşeyin bir yeri, hereyin bir yeri, herşşey kendi ey kendi

yerinde)yerinde)11.11.Adil olma (eAdil olma (eşşitlik ile disiplin arasitlik ile disiplin arasıında nda

denge kurma)denge kurma)12.12.İşİşlerin ve pozisyonlarlerin ve pozisyonlarıın devamln devamlııllığıığı13.13.Bireysel inisiyatifin geliBireysel inisiyatifin gelişştirilmesitirilmesi14.14.BaBağğllııllıık duygusuk duygusu 2626

BBÜÜROKRASROKRASİİ MODELMODELİİ

MAX WEBER (1864MAX WEBER (1864--1920);1920);

2727

Klasik teorinin Klasik teorinin üçüüçüncncüü yaklayaklaşışımmıı olan olan bbüürokrasi, 1900rokrasi, 1900’’lerin balerin başşlarlarıında Alman nda Alman sosyolog Max Weber tarafsosyolog Max Weber tarafıından ndan geligelişştirilmitirilmişştir. tir.

Max WeberMax Weber’’e ge gööre bre büürokratik bir yaprokratik bir yapıı, , ggüünlnlüük dilde kullandk dilde kullandığıığımmıız, iz, işşlerin lerin geciktirilmesi, yokugeciktirilmesi, yokuşşa sa süürrüülmesi, lmesi, ““bugbugüün n git yargit yarıın geln gel’’’’ anlamanlamıınnıın tersine etkenlik n tersine etkenlik aaççııssıında ideal bir organizasyon yapnda ideal bir organizasyon yapııssııddıır.r.

Weber bWeber büüyyüük ik işşletmelerin yletmelerin yöönetimi inetimi iççin in rasyonel bir esas olarak brasyonel bir esas olarak büürokrasiyi rokrasiyi ggöörmrmüüşşttüür.r.İİdeal bir organizasyon bideal bir organizasyon biççimi olarak imi olarak bbüürokrasi rokrasi üüzerinde durmuzerinde durmuşşturtur..Weber Weber bbüürokratik yaprokratik yapıınnıın herhangi n herhangi didiğğer bir yaper bir yapııya nazaran ya nazaran ççok ok üüststüün n olduolduğğunu dunu düüşşüünnmmüüşşttüür.r.BBüürokrasiden en rokrasiden en ççok yarar ok yarar sasağğlayabilmek ilayabilmek iççin organizasyonlarin organizasyonlarıın n bazbazıı öözelliklere sahip olmaszelliklere sahip olmasıı gerektigerektiğğini ini ddüüşşüünmektedir. nmektedir.

2828

AmaAmaççlarlarıın gern gerççekleekleşştirilmesi itirilmesi iççin gerekli iin gerekli işşler ileri ler ileri derecede uzmanladerecede uzmanlaşşmaya dayanmaya dayanıır,r,İşİşle ilgili kararlar ilke ve yle ilgili kararlar ilke ve yööntemlerle ntemlerle ssüürdrdüürrüülecektir, Ylecektir, Yöönetimle ilgili kararlar yaznetimle ilgili kararlar yazııllııhale getirilmelidir,hale getirilmelidir,Personelin gPersonelin göörevini, birevini, biççimsel olarak ve gayri imsel olarak ve gayri şşahsi bir ahsi bir şşekilde yapmasekilde yapmasıı gerekir,gerekir,ÇÇalalışışanlar teknik yeteneklerine ganlar teknik yeteneklerine gööre re ççalalışışttıırrıılmallmalııddıır, r, YYüükselmeleri performanslarkselmeleri performanslarıına gna gööre olacaktre olacaktıır,r,Personel iPersonel işşin gerektirdiin gerektirdiğği teknik bilgi ve yetenei teknik bilgi ve yeteneğği i ööllççen sen sıınav sonunav sonuççlarlarıına gna gööre sere seççilecek ve terfi ilecek ve terfi ettirilecektir. ettirilecektir.

2929

WeberWeber’’e Ge Gööre Yre Yöönetsel Yetkinetsel Yetki(1) GELENEKSEL: (1) GELENEKSEL: Babadan oBabadan oğğula geula geççen, en, dodoğğuuşştan kazantan kazanıılan ve kilan ve kişşisel bir hak gibi isel bir hak gibi ggöörrüülen yetki.len yetki. (devaml(devamlııllıık arz eden kurumlark arz eden kurumlarıın n temelini olutemelini oluşşturur, Papalturur, Papalıık, Krallk, Krallııklar, vs.)klar, vs.)(2) KAR(2) KARİİZMATZMATİİK: K: KahramanlKahramanlıık, kutsallk, kutsallıık ve k ve benzer benzer üüststüün kin kişşisel beceri ve niteliklere dayanisel beceri ve niteliklere dayanıır, r, sonradan kazansonradan kazanııllıır.r. (Kriz ve istikrars(Kriz ve istikrarsıızlzlıık k ddöönemlerinde ortaya nemlerinde ortaya ççııkar)kar)(3) YASAL(3) YASAL--USSAL: USSAL: DiDiğğerleri gibi kierleri gibi kişşisel deisel değğildir. ildir. Demokratik, akDemokratik, akıılclcıı ve yasal dve yasal düüzenlemelerin zenlemelerin olduolduğğu toplumlarda gu toplumlarda göörrüülen melen meşşru yetkidir.ru yetkidir.

3030

WeberWeber’’ ggööre yasalre yasal--ussal yetkiussal yetki

YYöönetimde devamlnetimde devamlııllığıığı sasağğlar,lar,YYööneticiler yeteneklerine gneticiler yeteneklerine gööre ve re ve ussal bir biussal bir biççimde seimde seççilirler,ilirler,ÜÜstlere yetkilerini kullanmalarstlere yetkilerini kullanmalarıı iiççin in yasal olanaklar sunulmuyasal olanaklar sunulmuşştur,tur,Yetkinin sYetkinin sıınnıırlarrlarıı aaççıık ve nettir.k ve nettir.

3131

KLASKLASİİK YK YÖÖNETNETİİM VE M VE ORGANORGANİİZASYON TEORZASYON TEORİİSSİİNNİİN N GENEL DEGENEL DEĞĞERLENDERLENDİİRMESRMESİİ

En iyi tek bir yEn iyi tek bir yöönetim binetim biççimi imi ve en iyi tek bir organizasyon ve en iyi tek bir organizasyon

yapyapııssıı vardvardıır (o da kendi r (o da kendi teorileridir) anlayteorileridir) anlayışıışı esastesastıır.r.

3232

KLASKLASİİK YK YÖÖNETNETİİM VE ORGANM VE ORGANİİZASYON ZASYON TEORTEORİİSSİİNDE NDE İİNSANNSAN

Klasik teori, Klasik teori, öörgrgüütlerde insan unsuru tlerde insan unsuru ddışıışındaki faktndaki faktöörlere arlere ağığırlrlıık vermik vermişş, , insan unsuru geri planda ele alinsan unsuru geri planda ele alıınmnmışışttıır r ((İİnsan makinenin bir uzantnsan makinenin bir uzantııssııddıır!).r!).Maddi motivasyon unsurlarMaddi motivasyon unsurlarııddüüzenlendikten sonra izenlendikten sonra işşggöören insanren insanıın n her zaman rasyonel davranacaher zaman rasyonel davranacağığıvarsayvarsayıılmlmışışttıırr..

3333

KLASKLASİİK YK YÖÖNETNETİİM VE ORGANM VE ORGANİİZASYON ZASYON TEORTEORİİSSİİNDE NDE ÇÇEVREEVRE

Klasik teori, esas itibariyle kapalKlasik teori, esas itibariyle kapalıısistem anlaysistem anlayışıışı ile ile öörgrgüütleri ele tleri ele almalmışışttıır.r.Bunun sonucu olarak da, bBunun sonucu olarak da, büüttüün n yaklayaklaşışımlar mlar öörgrgüüt it içç verimliliverimliliğğin ve in ve etkenlietkenliğğin nasin nasııl arttl arttıırrıılabilecelabileceğği i üüzerinde durmuzerinde durmuşş, fakat d, fakat dışış ççevre evre faktfaktöörleri ve rleri ve öörgrgüüttüün den değğiişşen en şşartlara artlara nasnasııl uyum sal uyum sağğlayabilecelayabileceğği i üüzerinde zerinde durmamdurmamışışlardlardıır.r.

3434

NeoNeo--Klasik TeoriKlasik Teoriİİnsan davrannsan davranışıışınnıın yeniden ken yeniden keşşfi!fi!

3535


1880 1880 –– ABDABDYYöönetim Hareketinetim Hareketi

ASMEASME

1911, 1916, 19201911, 1916, 1920Klasik TeoriKlasik Teori

TaylorTaylorFayolFayol

WeberWeber

2020’’li 30li 30’’lu ylu yııllarllar1924 Hawthorne1924 HawthorneNeoNeo--Klasik TeoriKlasik Teori

1948, II. D1948, II. Düünya S.Snya S.SModern TeoriModern Teori

1953 Woodward1953 Woodward1961 Burns & Stalker1961 Burns & Stalker

7070’’lerin ortaslerin ortasıı -- ……Modern SonrasModern Sonrasıı

YaklaYaklaşışımlarmlar

1765 1765 –– 17901790SanayiSanayi

DevrimiDevrimi

GelenekselGelenekselYYöönetim Anlaynetim Anlayışıışı Bilimsel YBilimsel Yöönetim Anlaynetim Anlayışıışı

Yeni bir teoriye ihtiyaYeni bir teoriye ihtiyaçç zeminini zeminini yaratan geliyaratan gelişşmelermeler

Klasik teorinin ortaya atKlasik teorinin ortaya atııldldığıığı ilk yilk yııllarda llarda iişşletmelerin verimlililetmelerin verimliliğği ve i ve üüretkenliretkenliğği bi büüyyüük k ööllçüçüde artde artışış ggööstermistermişştir.tir.Bu geliBu gelişşmenin sonucunda menin sonucunda öörgrgüüt yapt yapıılarlarııgiderek bgiderek büüyyüümmüüşş, karma, karmaşışık hale gelmik hale gelmişştir.tir.ÖÖrgrgüütlerin bu durumu klasik teorinin esastlerin bu durumu klasik teorinin esasııolan aolan aşışırrıı hiyerarhiyerarşşik yapik yapıı ve otokratik ve otokratik yyöönetim anlaynetim anlayışıışınnıı yetersiz kyetersiz kıılmaya lmaya babaşşlamlamışışttıır.r.

3737

NEONEO--KLASKLASİİK TEORK TEORİİ

NeoNeo--klasik teorinin geliklasik teorinin gelişşmesine katkmesine katkııda da bulunan bilim insanlarbulunan bilim insanlarıı; psikoloji, sosyoloji, ; psikoloji, sosyoloji, sosyalsosyal--psikoloji ve antropoloji gibi davranpsikoloji ve antropoloji gibi davranışışbilimlerinden gelmibilimlerinden gelmişşlerdir.lerdir.Bu nedenle neoBu nedenle neo--klasik teorinin yklasik teorinin yöönetim netim ddüüşşüüncesine en ncesine en öönemli katknemli katkııssıı, , öörgrgüüt yapt yapııssııiiççinde insaninde insanıın nasn nasııl davrandl davrandığıığı, neden o , neden o şşekilde davrandekilde davrandığıığı ve yapve yapıı ile davranile davranışışarasarasıındaki ilindaki ilişşkileri akileri aççııklamak olmuklamak olmuşştur. tur.

3838


Elton Mayo (1880 Elton Mayo (1880 –– 1949)1949)Hawthorne AraHawthorne Araşşttıırmalarrmalarıı(1924(1924--1932)1932)

üüretim ve verimlilik artretim ve verimlilik artışıışınnıın n sadecesadece ekonomik faktekonomik faktöörlere ve rlere ve fiziki fiziki şşartlara baartlara bağğllıı olmadolmadığıığıanlaanlaşışılmlmışışttıır.r.

3939 4040

Hawthorne AraHawthorne Araşşttıırmalarrmalarıı1924 ile 1932 y1924 ile 1932 yııllarllarıı arasarasıında Harvard nda Harvard ÜÜniversitesi'nden bir grup psikolog niversitesi'nden bir grup psikolog taraftarafıından Chicago yakndan Chicago yakıınlarnlarıında nda Hawthorne'da Western Electric Hawthorne'da Western Electric iişşletmesinde yapletmesinde yapıılmlmışışttıır.r.

4141

Hawthorne AraHawthorne Araşşttıırmalarrmalarıı

Mayo ve arkadaMayo ve arkadaşşlarlarıınnıın, fiziksel kon, fiziksel koşşullarullarıın n iişşççilerin performansilerin performansıı üüzerindeki etkisini zerindeki etkisini ööllççmek amacmek amacııyla bayla başşlattlattııklarklarıı ancak elde ancak elde ettikleri bulgularla, yettikleri bulgularla, yöönetimde yeni bir netimde yeni bir yaklayaklaşışımmıın ortaya n ortaya ççııkmaskmasıına yol ana yol aççan ve an ve toplam sekiz ytoplam sekiz yııl sl süüren ren ““HawthorneHawthorne””araaraşşttıırmalarrmalarıı, i, işşççilere gilere göösterilen tutum ve sterilen tutum ve davrandavranışışlarlarıın, verim ve n, verim ve üüretim bakretim bakıımmıından ndan dinlenme, dinlenme, ışıışıklandklandıırma ve hatta rma ve hatta üücretten cretten daha daha öönemli oldunemli olduğğunu ortaya koymuunu ortaya koymuşştur. tur. 4242


4343


Hawthorne araHawthorne araşşttıırmalarrmalarıı, i, işşletmelerde letmelerde ççalalışışan insan davranan insan davranışışlarlarıınnıın klasik yn klasik yöönetim netim ve organizasyon teorisi ile oluve organizasyon teorisi ile oluşşan an yargyargıılarlarıın aksine, beklenmedik bin aksine, beklenmedik biççimlerde imlerde oluoluşştutuğğunu gunu göösterdi.sterdi.

4444


ÖÖrnerneğğin bitkinliin bitkinliğğin arttin arttığıığı ve ve ççalalışışma ma kokoşşullarullarıınnıın daha kn daha kööttüü hale getirildihale getirildiğği i durumlarda beklenenin aksine durumlarda beklenenin aksine üüretimde retimde artartışış ggöörrüülmlmüüşşttüür.r.ÇÇalalışışanlar ganlar göözlemlendiklerinin farkzlemlendiklerinin farkıında nda olduklarolduklarıında, olumsuz konda, olumsuz koşşullara raullara rağğmen men daha daha ççok ok ççaba gaba göösterdikleri tespit sterdikleri tespit edilmiedilmişştir.tir.

4545 4646


AyrAyrııca ca ççalalışışanlaranlarıın yn yüüksek bir performans ksek bir performans ggöösterdiklerinde isterdiklerinde işş arkadaarkadaşşlarlarıınnıın in işşten ten ççııkarkarıılacalacağığınnıı ddüüşşüünerek nerek ççok fazla ok fazla üüretim retim yapmadyapmadııklarklarıı da saptanmda saptanmışışttıır.r.Hawthorne araHawthorne araşşttıırmalarrmalarııyla elde edilen yla elde edilen sonusonuççlar lar üüretim sretim süürecinde birecinde biççimsel imsel olmayan gruplarolmayan gruplarıın, bin, biççimsel olmayan imsel olmayan liderlerin ve toplumsal normlarliderlerin ve toplumsal normlarıın n öönemli nemli olduolduğğunu ortaya koymuunu ortaya koymuşştur.tur.

4747

NEONEO--KLASKLASİİK YK YÖÖNETNETİİM VE M VE ORGANORGANİİZASYON TEORZASYON TEORİİSSİİNNİİN N GENEL DEGENEL DEĞĞERLENDERLENDİİRMESRMESİİ

En iyi tek bir yEn iyi tek bir yöönetim binetim biççimi imi ve en iyi tek bir organizasyon ve en iyi tek bir organizasyon

yapyapııssıı vardvardıır (o da kendi r (o da kendi teorileridir) anlayteorileridir) anlayışıışı esastesastıır.r.

4848

NEONEO--KLASKLASİİK TEORK TEORİİKlasik teoriye gKlasik teoriye gööre insan makinenin bir re insan makinenin bir parparççasasııddıır, verimini arttr, verimini arttıırmak irmak iççin daha in daha ççok para vermek gerekir ve ok para vermek gerekir ve ççalalışışanlar anlar hemen hemen sadece ekonomik fakthemen hemen sadece ekonomik faktöörler rler yoluyla motive edilirler. Neoyoluyla motive edilirler. Neo--Klasik Klasik teoriye gteoriye gööre;re;İİnsan makine parnsan makine parççalaralarıı gibi dgibi düüşşüünnüülemez, lemez, her insan birbirinden farklher insan birbirinden farklııddıır. r. İİççinde inde bulundubulunduğğu duruma gu duruma gööre hareket eder ve re hareket eder ve beklentileri, arzularbeklentileri, arzularıı verimini etkiler.verimini etkiler. 4949


NeoNeo--Klasik teorinin ikinci unsuru; Klasik teorinin ikinci unsuru; Sosyal Grup kavramSosyal Grup kavramıı olmuolmuşştur.tur.ÖÖrgrgüüt it iççinde inde ççalalışışan birey, bireysel an birey, bireysel dedeğğildir!ildir!Bir Bir ççalalışışananıın den değğer yarger yargıılarlarıı, , ddüüşşüünceleri, ihtiyanceleri, ihtiyaçç ve beklentileri ve beklentileri ççooğğunlukla ait olduunlukla ait olduğğu sosyal grup u sosyal grup taraftarafıından olundan oluşşturulur.turulur.

5050


NeoNeo--Klasik teori, Klasik teoriKlasik teori, Klasik teori’’ye ye benzer benzer şşekilde, ekilde, öörgrgüütleri kapaltleri kapalıısistem anlaysistem anlayışıışı ile ele almile ele almışışttıır.r.

5151

MODERN YMODERN YÖÖNETNETİİM TEORM TEORİİSSİİ

SSİİSTEM YAKLASTEM YAKLAŞŞIMIIMIDURUMSALLIK (KODURUMSALLIK (KOŞŞUL UL

BABAĞĞIMLILIK) YAKLAIMLILIK) YAKLAŞŞIMI IMI

5252

Sistem = BSistem = Büüttüünn

Sistem yaklaSistem yaklaşışımmıı, , öörgrgüüttüü; bir b; bir büüttüünnüüoluoluşşturan parturan parççalar, salar, süürereççler ve ler ve amaamaççlar olarak ele allar olarak ele alıır.r.BBüüttüünnüü esas alan bu bakesas alan bu bakışış aaççııssıında, nda, sistemin amasistemin amaççlarlarıı, sistemin i, sistemin iççerdierdiğği i alt sistemler, alt sistemler arasalt sistemler, alt sistemler arasıındaki ndaki iliilişşkiler ve alt sistemlerin ana sisteme kiler ve alt sistemlerin ana sisteme yaptyaptığıığı katkkatkıı üüzerinde yozerinde yoğğunlaunlaşışıllıır. r.

5353

Sistem YaklaSistem Yaklaşışımmıınnıın Temel n Temel KavramlarKavramlarıı

GirdiGirdiSSüürereççÇÇııktktııSistem ve Alt SistemlerSistem ve Alt SistemlerAAççıık Sistem ve Kapalk Sistem ve Kapalıı SistemSistemÇÇevreevreSistemin SSistemin SıınnıırlarrlarııGeri BeslemeGeri BeslemeEntropi (DEntropi (Düüzensizlik, Karmazensizlik, Karmaşşa)a)

5454

DurumsallDurumsallıık (Kok (Koşşul Baul Bağığımlmlııllıık) k) YaklaYaklaşışımmıı

Klasik ve NeoKlasik ve Neo--Klasik Teoriler kendi Klasik Teoriler kendi bakbakışış aaççıılarlarıından; Evrensel olarak ndan; Evrensel olarak ““en iyi tek bir yen iyi tek bir yöönetim dnetim düüşşüüncesincesi”” ve ve ““en iyi tek bir en iyi tek bir öörgrgüüt yapt yapııssıı”” olduolduğğu u (ve bunun da kendi teorileri oldu(ve bunun da kendi teorileri olduğğu) u) ggöörrüüşşüünnüü ortaya koymuortaya koymuşşlardlardıır.r.Evrensel = Zaman ve mekandan Evrensel = Zaman ve mekandan babağığımsmsıız olarak var olan demektir.z olarak var olan demektir.

5555


DurumsallDurumsallıık Yaklak Yaklaşışımmıınnıın ortaya n ortaya koydukoyduğğu du düüşşüünce; Evrensel olarak nce; Evrensel olarak ““en iyi tek bir yen iyi tek bir yöönetim dnetim düüşşüüncesincesi”” ve ve ““en iyi tek bir en iyi tek bir öörgrgüüt yapt yapııssıı””bulunmadbulunmadığıığıddıır.r.Uygun olan yUygun olan yöönetim dnetim düüşşüüncesi ve ncesi ve öörgrgüüt yapt yapııssıı; bir tak; bir takıım m ““kokoşşullaraullara””babağğllıı olarak deolarak değğiişşir.ir.

5656


Ele alEle alıınan bu konan bu koşşullar;ullar;Teknoloji ve Teknoloji ve ççevreevre’’dir.dir.

5757

YapYapıı ve Teknoloji ve Teknoloji İİlilişşkisikisi(Woodward Ara(Woodward Araşşttıırmasrmasıı))

Teknoloji Türü Örgüt Yapısı Muhtemel Sonuç

BirimMekanik Başarısızlık

Organik Başarı

KitleMekanik Başarı

Organik Başarısızlık

SüreçMekanik Başarısızlık

Organik Başarı5858

Mekanik Mekanik Organik Organik ÖÖrgrgüüt t YapYapıılarlarıı

Mekanik; KatMekanik; Katıı hiyerarhiyerarşşi, inisiyatif i, inisiyatif kullankullanıımmıı yok, dikey haberleyok, dikey haberleşşme me esas. esas. İİleri derecede ileri derecede işş bbööllüümmüü ve ve uzmanlauzmanlaşşma. Merkezilema. Merkezileşşme me öön n planda.planda.Organik; Organik; İİnisiyatif kullannisiyatif kullanıımmıı öön n planda. Yatay haberleplanda. Yatay haberleşşme. me. İşİş bbööllüümmüükatkatıı dedeğğil. Merkezkail. Merkezkaççlalaşşma ma öön n planda.planda.

5959

YapYapıı ve ve ÇÇevre evre İİlilişşkisikisi(Burns ve Stalker (Burns ve Stalker ÇÇalalışışmasmasıı))

ÇÇevre koevre koşşullarullarıınnıın durgun ve dengeli, n durgun ve dengeli, dedeğğiişşim him hıızzıınnıın n ççok az olduok az olduğğu u durumlarda en uygun yapdurumlarda en uygun yapıı; ; ““Mekanik Mekanik öörgrgüüt yapt yapııssıı””..ÇÇevre koevre koşşullarullarıınnıın sn süürekli ve hrekli ve hıızlzlııolarak deolarak değğiişştitiğği durumlarda en uygun i durumlarda en uygun yapyapıı; ; ““Organik Organik öörgrgüüt yapt yapııssıı””..

6060

Modern SonrasModern Sonrasıı YYöönetim ve netim ve Organizasyon YaklaOrganizasyon Yaklaşışımlarmlarıı

Kaynak BaKaynak BağığımlmlııllığıığıStratejik YStratejik Yöönetim Yaklanetim YaklaşışımmııBilgi Bilgi İşİşleme Yaklaleme YaklaşışımmııVekalet YaklaVekalet Yaklaşışımmııİşİşlem Maliyeti Yaklalem Maliyeti YaklaşışımmııKurumsallaKurumsallaşşma Yaklama YaklaşışımmııPopPopüülasyon Ekolojisilasyon Ekolojisi

6161

ÖÖnemli Bilgiler!nemli Bilgiler!HiHiççbir ybir yöönetim ve netim ve öörgrgüüt teorisi; bugt teorisi; bugüünnüün n paradigmalarparadigmalarıı (bak(bakışış aaççıılarlarıı) ile ) ile dedeğğerlendirilmemelidir. Her bir teori, ortaya erlendirilmemelidir. Her bir teori, ortaya ççııktktığıığı zamanzamanıın ve mekann ve mekanıın kon koşşullarullarııincelenerek, bu koincelenerek, bu koşşullarda deullarda değğerlendirilmelidir.erlendirilmelidir.Klasik, NeoKlasik, Neo--Klasik YKlasik Yöön. ve n. ve ÖÖr. Teorileri bugr. Teorileri bugüün n gegeççerlilierliliğğini yitirmiini yitirmişştir demek anlamstir demek anlamsıızdzdıır. Tr. Tüüm m teoriler (bazteoriler (bazıı varsayvarsayıımlarmlarıı ggüünnüümmüüz iz iççin uygun in uygun olmamakla beraber), olmamakla beraber), bilimsel ybilimsel yöönetim netim anlayanlayışıışınnıınn temelini olutemelini oluşştururlar ve bugtururlar ve bugüün de, n de, yaryarıın da gen da geççerli olacak bir takerli olacak bir takıım unsurlar m unsurlar barbarıındndıırrıırlar.rlar.

6363

Bir sonraki derste gBir sonraki derste göörrüüşşmek mek diledileğğiyleiyle……

ÖÖğğr. Grv. Dr. M. Volkan Tr. Grv. Dr. M. Volkan TÜÜRKERRKERT.C. Marmara T.C. Marmara ÜÜniversitesiniversitesiİİİİBF BF İşİşletme Bletme BööllüümmüüYYöönetim ve Organizasyon Anabilim Dalnetim ve Organizasyon Anabilim Dalıı 6363

ders notu - 6 İşletmenin genel İşletmeye giriş fonksiyonu...

Documents