dersİ programinda Ünİte...

5. Sınıf Üniteler

152

2.6. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE

ORGANİZASYONU


153

Üniteler 1. ÜNİTE: Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 2. ÜNİTE: Maddenin Değişimi ve Tanınması 3. ÜNİTE: Kuvvet ve Hareket 4. ÜNİTE: Yaşamımızdaki Elektrik 5. ÜNİTE: Dünya, Güneş ve Ay 6. ÜNİTE: Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 7. ÜNİTE: Işık ve Ses


154

İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ PROGRAMI 5. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ

ÖĞRENME ALANI ÜNİTELER KAZANIM SAYISI

SÜRE/DERS SAATİ DERS SAATİ (%)

1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 22 20 13.83

6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım 33 30 20.83 CANLILAR VE HAYAT

Toplam 55 50 34.72

2. Maddenin Değişimi ve Tanınması 46 36 25 MADDE VE DEĞİŞİM

Toplam 46 36 25

3. Kuvvet ve Hareket 21 14 9.72

4. Yaşamımızdaki Elektrik 16 12 8.33

7. Işık ve Ses 39 20 13.83 FİZİKSEL OLAYLAR

Toplam 76 46 31.94

5. Dünya, Güneş ve Ay 19 12 8.33 DÜNYA VE EVREN

Toplam 19 12 8.33

Genel Toplam 196 144 100


155

Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat

1. Ünite : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim

Önerilen Süre : 20 ders saati

A.Genel Bakış

Öğrenciler dördüncü sınıfta “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde vücudun bir bütün olarak çalıştığı fikrini temel alarak kas ve iskelet, soluk alıp verme, kalp, kan konularını öğrenmişlerdir. Tüm bu konularla ilişkili olarak bu ünitede; sistem kavramı kullanılmadan, beslenme, sindirim ve boşaltım kavramları ile kendi vücudunu tanımaya devam etmesi, özellikle beslenme konusunu günlük hayatı ile ilişkilendirip uygulayabilmesi vurgulanacaktır. Ayrıca, bu yaşların zararlı alışkanlıklara başlama dönemi olduğu da dikkate alınarak sigara ve alkolün birey ve toplum sağlığına etkileri de bu ünitede verilecektir. 4. ve 5. sınıftaki Vücudumuzu Bilmecesini Çözelim ünitesi aynı zamanda ilköğretimin ikinci kademesinde verilecek Vücudumuzdaki Sistemler konusuna bir hazırlık niteliğindedir. Tüm bunların anlamlı bir biçimde kazandırılabilmesi için değişik teknikler (görüşme, model oluşturma, rol oynama benzeşim, tartışma gibi) kullanılmıştır.

Öğretim ve değerlendirme etkinliği bölümünde sandviç ile ilgili etkinlik, öğrencilerin dengeli beslenme ile ilgili tüm bilgilerinin yoklanması, kavram haritası etkinliği kavramlar arasındaki ilişkilerin görsel olarak ortaya konulması açısından önemli örneklerdir.

Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğindedir. Bireysel veya grup içi etkinliklerle öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir. Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak yapılan “Bugün Ne Yiyelim?” de ortaya çıkan veriler, daha sonra öğrenme etkinliklerin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu sonunda öğrencilerin hazırladıkları öğün örneklerine ve yazılı kayıtlara tekrar bakarak sonuçları tartışmaya açmaları önemlidir.

B.Ünitenin Amacı

Öğrencilerin bu ünitede; sağlıklı ve dengeli beslenme, dişler ve diğer sindirim organları, boşaltımda görev yapan organlar, sigara ve alkolün zararları ile ilgili bilgileri edinmesi, vücuttaki tüm yapıların birbirinden bağımsız olarak değil birlikte çalıştığı düşüncesini pekiştirmesi, vücudunu tanımaya devam ederken, vücudunun sağlığını koruması içinde dengeli beslenme, sigara ve alkolün zararları konularında bir bilinç oluşturulması beklenmektedir.

C.Ünitenin Odağı

Ünitede “Vücudumuz” ve “Sağlık” kavramları etrafında öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Ayrıca, paketlenmiş besin maddelerinin üzerindeki son kullanma tarihini önemseme, besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik gelişmelere paralel olarak arttığını fark etme, Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkisi vurgulama açısından önemlidir.


156

Ç. Önerilen Konu Başlıkları

• Besinler ve Dengeli Beslenme

Besinlerin Gerekliliği

Besin İçerikleri ve Görevleri

Dengeli ve Sağlıklı Beslenme

• Besinlerin Sindirimi

Sindirim ve Görevli Yapılar

Dişler ve Ağız Sağlığı

• Zararlı Maddelerin Boşaltımı

Boşaltım ve Görevli Yapılar

• Sigara ve Alkolün Zararları


157

D. Ünite Kavram Haritası

için zararlıdır

için önemlidir

katılır

katılır

katılır

bulunur

katılır

katılır

zarar verir

katılır

katılır

katılır

zarar verir

yapar yapar

besin taşır

temizler

geçer

için gereklidir

için önemlidir

için gereklidir

içerir

rol oynayabilirrol oynayabilir

rol oynayabilir

olur olabilirolabilir olabilir olabilir olabilir

üretimi arttırır

için zararlıdıriçin önemlidir

katılır

için gereklidiriçin gereklidir

VücudumuzSindirim

Sigara

Boşaltım

Dişler

Ağız

Yemek Borusu

Deri

Enerji-Yapım

Maddeleri

Akciğer

Böbrek

Sindirim Kanalıİnce-Kalın

Bağırsak

Mide

Yutak

Kan

Besin

Sağlık

DengeliBeslenme

Besin Maddeleri

Yapım-Onarım Düzenleyici Enerji

verici

Protein Su Mineral Vitamin Yağ Karbonhidrat

Bilim ve Teknolojik Gelişme

Alkol

Temizlik ve Kontrol

*BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR


158

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler

ÖĞRENME ALANI: CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme ( Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını, 2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

Z BİL

ME

CE

SİNİ Ç

ÖZ

ELİM

1. Besinlerin gerekliliği ve dengeli beslenme ile ilgili olarak öğrenciler; 1.1. Canlıların yaşamsal faaliyetlerini

devam ettirebilmesi için besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder.

1.2. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir.

1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından deney yaparak test eder (BSB-1, 15).

1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna dair bilgi toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24).

1.5. Su ve minerallerin bütün besinlerde bulunduğunu ve düzenleyici görev yaptığını belirtir.

1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar (BSB-21).

Tartışma Öğretmen “Karnınız ne zaman zil çalar? Neden yemek yeriz? Hangi varlıklar beslenir?” vb. sorularla tüm canlılık olayları için besinlere gereksinim duyulduğu fikrini tartışmaya açar (1.1; 1.2), (BSB-7).

Benzeşim Öğretmen insanların besine olan ihtiyacı ile arabanın benzinle çalışması benzeşimini örnek vererek öğrencilerin de bu tip benzeşim örneklerini yazmalarını ister (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.), (1.1; 1.2), (BSB-7).

Besin İçeriklerini Keşfedelim Hangi besinlerde karbonhidrat olduğunu anlamak için haşlanmış bir yumurta akı, ekmek, patates, kesme şeker, ceviz gibi besinler bölünerek üç gruba ayrılır. Birinci gruptaki besinlerin üzerine birer damla tentürdiyot damlatılır. Renk değişimi gözlenir. Mavi-mor, kahverengi renk karbonhidratın varlığını gösterir. İkinci grup besin maddelerinin üzerine biüret veya nitrik asit damlatılır. Renk değişimi gözlenir. Sarı renk, protein varlığını gösterir. Yağ varlığını göstermek için üçüncü grup besinler kâğıda sürülür. Kağıdın şeffaflaşması, yağın varlığını gösterir. (1.3), (BSB-1, 2, 5, 15, 23; FTTÇ-13).

Bugün Ne Yiyelim? Öğrenciler, farklı besinlere ait çizip boyadıkları veya çeşitli kaynaklardan kesip getirdikleri resimleri kullanarak kâğıt veya karton üzerine dengeli beslenmeye örnek olacak şekilde kahvaltı, öğlen ve akşam yemekleri için farklı öğünler hazırlarlar. Öğrenciler, öğünleri neden bu şekilde düzenlediklerini yazarlar. Konu sonunda, öğrenciler hazırladıkları öğün örneklerine ve yazılı kayıtlara tekrar bakarlar. Doğruluğunu kontrol edip sonuçlar tartışmaya açılır, düzeltmeler yapılır (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.), (1.6), (BSB-19, 20, 21, 22).

Sandviçimi Hazırlıyorum Öğrenciler sandviç hazırlamak için marul, maydanoz, yumurta, peynir, domates gibi besin değeri yüksek ve ucuz besin maddeleri getirirler (Pastırma, salam, sucuk, sosis gibi pahalı yiyeceklerden kaçınılmalıdır.). Beslenme saatinde bu besin maddelerini kullanarak dengeli beslenmeye uygun bir sandviç (ekmek arası, dürüm vb.) hazırlarlar (1.6), (BSB-21).

1.1 Besin-enerji ilişkisinde enerji oluşum mekanizması ve ATP konularına girilmez.

1.2 Proteinlerin öncelikle yapım ve onarım, karbonhidratların ve yağların öncelikle enerji verici, vitamin ve minerallerin düzenleyici olarak kullanıldıkları belirtilir. Yapısal ayrıntıya (örn. proteinler amino asitten oluşur vb.) girilmez.

1.4 Vitaminler için A, B, C, D, E, K vitaminleri dikkate alınır. Suda ve yağda çözünen vitaminler kavramı ve B vitamininin alt çeşitleri, vitaminlerin eksikliğinde ortaya çıkan belirtiler verilmez.

[!] 1.5 Minerallerin isimleri verilmez. [!] Öğrenciler kimyasal maddelerin kullanımında dikkatli olmaları için uyarılır. [!] Diyetin kelime anlamının dengeli beslenme olduğu vurgulanır. [!] Besin alerjisi ve diabet konusunda hassasiyeti olan öğrenciler dikkate alınır. [!]Öğrenciler besinlerin temizliği konusunda uyarılır.

Türkçe dersinde besinlerle ilgili kompozisyon,şiir yazdırılır.

Müzik dersinde besinlerle ilgili şarkılar,yöresel türküler söyletilir.

1.4 ve 1.8 kazanımları için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel okuma (kazanım 14), Görsel Sunu (kazanım 1,9)

Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim (1.1- 13, 1.2 –13, 14, 1.3- 14, 15, 1.4 -15,1.6 –16, 17)

Sağlık Kültürü (1.1 -18, 1.2, 1.3, 1.4 –20, 21, 1.6- 22).


159

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 1.7. Besinlerin tazeliğinin, temizliğinin

ve içerdiği katkı maddelerinin sağlığa etkilerini araştırır ve sunar (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-32, 35, 36).

1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son kullanma tarihinin önemini bilir (FTTÇ-13, 27, 31, 32, 35).

1.9. Besin çeşitlerinin bilimsel-teknolojik gelişmelere paralel olarak arttığını fark eder (FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32, 35).

Misafirimiz Var Sınıfa davet edilen doktor, diyetisyen, çocuk gelişimi uzmanı, hemşire vb. kişiler, sağlığa zarar verebilecek besinler, besinlerin sağlıklı tüketimi, dengeli beslenme konusunda bilgi verir. Öğrenciler, bu uzmanlara konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (1.7; 1.8), (FTTÇ-10).

Görüşme Yapıyorum Öğrenciler aile büyükleri ile geçmiş yıllarda bulunan besin çeşitleri hakkında görüşerek aldığı bilgileri kaydeder. Bu bilgiler ile günümüzde teknolojiye bağlı olarak artan besin çeşitliliğini karşılaştırır. Sınıfta sonuçlar ve farklılığın nedenleri tartışmaya açılır (1.9), (BSB-19, 20, 23; FTTÇ-3, 13, 14, 27, 32, 35).

İş eğitimi dersinde öğrencilerden ıspanak, lahana, bamya gibi sebzeli bir yemeğin tarifini alıp sınıfta anlatmaları istenir.

Resim dersinde farklı besin gruplarına ait meyve-sebze vb. çizimler yaptırılır.

Açık Uçlu Soru Doğru -Yanlış Kavram Haritası Tabloda Boşluk Doldurma İnsan Hakları ve Vatandaşlık (1.8 -54.) Sağlık Kültürü (1.7- 23., 24. ve 25.,. 1.8 - 23.

ve 25.) Kariyer Bilinci Geliştirme: Besinlerle ilgili

gıda mühendisliği, diyetisyenlik, aşçılık gibi meslekler örnek verilir.

VÜ

CU

DU

MU

Z BİL

ME

CE

SİNİ Ç

ÖZ

ELİM

2. Besinlerin sindirimi ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Besinlerin vücutta kan yolu ile

taşındığını belirtir. 2.2. Besinlerin kana geçebilmesi için

küçük parçalara ayrılması gerektiği çıkarımını yapar.

2.3. Sindirimde görevli yapı ve organların yerini kendi üzerinde ve modelde sırası ile göstererek görevlerini kısaca açıklar.

2.4. Diş çeşitlerini görevlerine göre model veya kendi ağzında göstererek sindirimdeki görevini fark eder.

2.5. Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe ve düzenli diş kontrolüne özen gösterir.

Besinime Ne Oldu? Öğrencilerden beslenme saati için getirdikleri besinlerden birini ısırmaları, ağızlarında belli bir süre tutarak çiğnemeleri ve meydana gelecek değişikliklere dikkat etmeleri istenir. “Besini hangi dişlerinizle kopardınız? Hangi dişlerinizle çiğnediniz? Ağzınıza aldığınız besinde ne gibi değişiklikler oldu? Besin yuttuktan sonra hangi yolu izler?” gibi sorular sorularak ön bilgileri tespit edilir (2.2; 2.3), (BSB-7).

Misafirimiz Var Sınıfa davet edilen bir diş hekimi, bir sağlık görevlisi gibi kişiler; diş sağlığı, diş sağlını etkileyen etkenler hakkında bilgi verir. Öğrenciler, bu görevlilere konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (2.5), (FTTÇ-10).

Genç Heykeltıraş Öğrenciler ağaç tutkalı ve un (nişasta da olabilir.) ile yaptıkları hamurdan yarım ağız modeli yaparlar ve üzerinde diş çeşitlerini gösterirler (2.4), (BSB-21, 22).

Poster Hazırlama Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her grup beslenme, temizlik ve düzenli diş kontrolü vb. konularından birini seçerek bir poster hazırlar. Hazırlanan posterler sınıfta sunularak, sınıf veya okul panolarında sergilenir (2.5), (BSB-19, 21, 24).

Reklamlar Öğrenciler diş macunu reklamı için isteklerine göre dört gruba ayrılırlar. Birinci grup reklamla ilgili bir senaryo yazar. İkinci grup reklamın afişini hazırlar. Üçüncü grup senaryoyu canlandırmak için uygun ortamı hazırlar. Dördüncü grup ise senaryoyu canlandırır (2.5), (BSB-19, 20, 23, 24; FTTÇ-4, 5).

2.1, 2.2 Besinlerin kana geçebilmesi için vücuttaki bir takım salgılar tarafından parçalandığı belirtilir enzim kavramı verilmez.

2.3 Besinlerin sindirimde izlediği yol, ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak olarak verilir, organların yapı ve ayrıntılarına girilmez. [!] Reklamlar etkinliği; Her gruba farklı reklam yaptırılması şeklinde de düzenlenir.

Açık Uçlu Soru Eşleştirme Sağlık Kültürü (2.3 ve 2.4 - 3.; 2.5 – 16. ve

17.)


160

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

Z BİL

ME

CE

SİNİ Ç

ÖZ

ELİM

3. Boşaltımda görevli yapı ve organlar ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Boşaltımda görevli organ

ve yapıların yerini, insan modeli üzerinde göstererek görevlerini kısaca açıklar.

3.2.Boşaltımın görevinin vücudun çeşitli faaliyetleri sonucu oluşan zararlı maddelerin vücut dışına atılması olduğunu belirtir.

3.3. Boşaltımda böbreklerin dışında atık maddelerin atılmasını sağlayan yapı ve organları sıralar.

3.4. Böbreklerin sağlığı için nelere dikkat edilmesi gerektiğini araştırır ve sunar (BSB-19, 20, 24).

Atıkları Uzaklaştırmalı mıyız? Öğretmen öğrencilerden bir dakika içerisinde atık kavramının çağrıştırdığı ilgili kelimeleri yazmalarını ister. Etkinlikteki cevap kelimelerinden yola çıkarak evsel atıkların (çöp) dışarı atılmaması yani birikmesi durumunda ne olabileceğine dair tahmin yapmalarını ister. Sonra vücudumuzda atık maddelerin oluşup oluşmadığını sorar ve öğrencilerin cevapları doğrultusunda konuyu boşaltım ile ilişkilendirir (3.2), (BSB-7).

Öğrenciler sınıfa getirilen bir insan modeli, levha veya şema üzerinde boşaltımda görevli yapı ve organları gösterirler (3.1).

Boşaltım Organları “Böbreklerimizden başka vücudumuzda oluşan atık maddeleri atmamıza yarayan organ ve yapılarımız var mı?” sorusuyla derinin akciğerlerin ve sindirim kanalının boşaltımda rol oynadığı vurgulanır (3.3).

Misafirimiz Var Sınıfa davet edilen doktor, hemşire, sağlık görevlisi vb. kişiler böbrek ve böbrek sağlığı hakkında bilgi verir. Öğrenciler, uzmanlara konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (3.4), (FTTÇ-10).

3.1 Boşaltımda görevli yapı ve organlar; böbrek, üreter (idrar borusu), idrar kesesi, üretra olarak verilir. Organların yapı ve ayrıntılarına girilmez.

3.3 Boşaltım organları etkinliğinde bu ünitedeki akciğer ve deri (egzersizde terleme olayı) ile ilgili olarak 4.sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi ile ilişkilendirilir. [!] 3.3 Böbreklerin dışında atık maddelerin atılmasını sağlayan organlar: Deri, akciğer ve sindirim kanalıdır.

Anlam Çözümleme Tablosu Sağlık Kültürü (3.1 ve 3.4 – 4 .)

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle

İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


161

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE : VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

VÜ

CU

DU

MU

Z BİL

ME

CE

SİNİ Ç

ÖZ

ELİM

4. İnsan ve toplum sağlığına sigara ve alkolün olumsuz etkileri ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1. Sigaranın ve alkol

kullanımının vücuda verdiği zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24).

4.2. Sigara ve alkol kullanan kişilerin çevreye verdiği zararları fark eder (BSB-1; FTTÇ-18).

4.3. Sigara ve alkol içilen ortamlardan uzak durur.

4.4. Sigara ve alkol gibi zararlı alışkanlıkları önlemek için çeşitli spor faaliyetlerine katılmanın önemini fark eder.

Misafirimiz Var Sınıfa davet edilen uzman kişi alkol veya sigaranın zararları hakkında bilgi verir. Öğrenciler uzmana konu ile ilgili merak ettikleri soruları yöneltirler (4.1; 4.2; 4.3; 4.4), (FTTÇ-10).

Poster Hazırlama Öğrenciler sigara veya alkolün zararı ile ilgili bir slogan oluştururlar. Bu sloganı destekleyen bir metin ve/veya değişik kaynaklardan (kitap, dergi, gazete, internet gibi) resimler, yazılar toplayarak bir poster hazırlarlar (Bu posterler ailelerin de görebileceği biçimde veli toplantılarında sergiye açılır.) (4.1; 4.2; 4.4), (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18).

İnanmıyorum! Öğrenciler; günde bir paket sigara içen bir insanın bir ay, bir yıl ve on yıl süreyle, i) attığı sigara paketi, izmarit vb. atıkların çevreye etkilerine ilişkin, ii) bu kişinin bu sürelerde parasal açıdan ne kadar zarar gördüğü, içmediğinde tasarruf edebileceği para miktarı ve bu parayla nelere sahip olabileceğine ilişkin bir araştırma yapar. Araştırma sonuçlarını sınıfta sunar (4.2), (BSB-8, 9, 19, 20, 24; FTTÇ-18).

Sigaradaki Zehir Sigaradaki zararlı maddeleri göstermek amacı ile içine küçük bir parça pamuk yerleştirilmiş plastik şişenin ağzına içinden pipet (veya lastik boru) geçirilmiş mantar tıpa yerleştirilir. Pipetin dışarıda kalan ucuna sigara takılır. Sigara yakıldıktan sonra plastik şişe sıkılıp gevşetilir. Bu işlem 3 adet sigara bitene kadar sürdürülür. Öğrenciler şişedeki ve pamuktaki renk değişikliğini gözlemleyip tartışırlar. Bu etinlik açık havada yapılmalıdır (4.1), (BSB-1, 2, 15, 22, 23).

[!] 4.1 Rehberlik servisinden ve Yeşilay kolundan, sigara ve alkol zararları ile ilgili broşürler istenir ve dağıtılır. [!] Anne ve/veya babası sigara tiryakisi ya da alkol bağımlısı olan çocuklar için hassas davranılır. [!] 4.4 Boş zamanları değerlendirmede çeşitli oyun salonları (atari vb.) yerine sportif faaliyetlere katılmanın yararlı olduğu vurgulanır.

4.1 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı: Görsel Okuma (Kazanım 14), Görsel Sunu (.Kazanım 1, 9)

Açık Uçlu Soru Doğru Yanlış

İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.1. ve 4.3 – 46 ve 47)

Rehberlik ve Psikolojik Danışma (4.1 ve 4.3 – 2 ve 8)




162

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.6

Sandviç üreten bir yemek şirketinin patronu olduğunuzu hayal edin. Lezzetli ve sağlıklı “harika bir sandviç” hazırlamak için hangi besin maddelerini kullanırsınız? Bu harika sandviç için nasıl bir reklam hazırlarsınız?

Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1 Sigara veya alkol alışkanlığının kişiye ve çevreye verdiği zararla ilgili düşüncelerinizi belirten bir kompozisyon yazınız. Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.5

Bir diş hekimi olduğunuzu hayal edin. Arkadaşlarınıza diş sağlığı ile ilgili ne gibi önerilerde bulunurdunuz? Etkinlik Numarası : 4 Etkinlik Adı : Doğru -Yanlış İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 4.2; 4.3 Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Doğru ise D, yanlış ise Y harfini daire içine alınız. 1) Vücudumuzda su ve mineraller düzenleyici görev yapar D Y

2) Diyetin anlamı dengeli beslenmedir D Y 3) Sigara içilen ortamlarda bulunan sigara içmeyen kişiler de en az içenler kadar zarar görür D Y 4) Sigara ve alkol vücudumuzda sadece akciğere zarar verir D Y


163

Etkinlik Numarası : 5 Etkinlik Adı : Kavram Haritası İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2 Öğretmen aşağıdaki kelimeleri öğrencilere bir kâğıda yazdırarak her bir kelimeyi kesmelerini ister. Sonra bu kelimeleri kullanarak kâğıt üzerinde genelden özele doğru kavram haritası biçiminde düzenlemelerini söyler. Bu kelimeler arasındaki ilişkileri göstermek için ok işaretlerini kullanmalarını sağlar (Not: Bu etkinlik 4 kişilik gruplar oluşturularak yaptırılabilir.). Etkinlik Numarası : 6 Etkinlik Adı : Bulmaca İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2

Yanda verilen kelimeleri tabloda verilen bulmacada sırasıyla işaretleyiniz.Bazı kelimelerin yazılışı tersten verilmiştir. Bulmacada tüm kelimeleri işaretledikten sonra kalan harfleri birleştiriniz. Ne buldunuz?

S L A R E N İ M T Ü S A T T E T K O Ş U Ğ L I K U AL E I O L M A Y K İ Ç S Rİ N N S P O R Ü B Y A P DR B M İ A L N R A I L Y İ İ A Y I S İ Z Ü S Y O U HN L V E E T D Y K Ü B M NY I E T R N K Ü E Z Y U OE K O U G E A Ş T M E R BP R Ğ L Ğ İ Y B B E L T RP O E S A L A E O N O A AY M E L Y İ K Y L İ V Z K

YOĞURT KOŞU YÜRÜYÜŞ PEYNİR YUMURTA VOLEYBOL TENİS BALIK MİNERAL SÜT PROTEİN YAĞ BASKETBOL ET YÜZME KAYAK KARBONHİDRAT SU

Besinler

Yapıcı-onarıcı

Enerji verici

Düzenleyici

Vitamin Havuç

Protein

Karbonhidrat

Yumurta

A vitamini


164

Etkinlik Numarası : 7 Etkinlik Adı : Tabloda Boşluk Doldurma İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 1.4; 1.5

Dengeli beslenme sağlıklı bir yaşam için son derece önemlidir. Dengeli bir beslenme için temel besin maddelerini bilmemiz gereklidir. a- Aşağıdaki tabloyu tamamlayınız.

Besin maddesi

Niçin ihtiyaç duyarız? En çok bulunduğu besinler

Et, süt yumurta, kuru baklagiller

Yağlar

Unlu mamuller (ekmek, pasta vb.)

Vücutta düzenleyici rolleri vardır.

Mineraller

Vücudumuzun yaklaşık %70’ini oluşturur ve hayatî faaliyetler için gereklidir.

b- Aşağıda verilen kartlardaki vitaminleri, bulunduğu besinler açısından eşleştiriniz. Eşleştirme için ok işaretlerini kullanınız.

Vitamin adı Bulunduğu besinler c. Son 24 saat içerisinde neler yediniz? Bir tablo içinde son 24 saat içinde yediğiniz besinleri ve bu besinlerin içerdikleri maddeleri yazınız. Sizce bugün dengeli beslendiniz mi?

C vitamini

D vitamini

E vitamini

A vitamini

Patates, portakal, kuşburnu

Mısır, baklagiller, fındık

Karaciğer, havuç, yeşil sebzeler

Peynir, tereyağı, süt,


165

Etkinlik Numarası : 8 Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme Tablosu İlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1

Aşağıdaki tabloda boşaltımda görev alan organ ve yapılar verilmiştir. Bu organ ve yapıların ilgili ifadelerle kesiştiği yere (X) işaretini koyunuz.

Etkinlik Numarası : 9 Etkinlik Adı : Eşleştirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.3

Yandaki resimde sindirim ile ilgili yapı ve organlar yer almaktadır. Bunlar A, B, C ve D olarak harflendirilmiştir. Aşağıda verilen görevlerin yanına ilgili yapı veya organa ait harfi yazınız. I) Besinlerin mideye doğru yol almasında rol oynar. .…….. II) Besinlerin dişler yardımıyla parçalanıp tükürük salgı ile ıslatıldığı yerdir…….. III) Besinlerin en küçük parçalara ayrılıp kana geçtiği yerdir. ……… IV) Besinlerin çeşitli salgılarla çorba gibi kıvamlı hale gelmesini sağlayan yerdir………….

Boşaltım ile İlgili Yapı ve

Organlar

İdrarın dışarı atıldığı kanaldır.

Kanın süzüldüğü yerdir.

İdrarın toplandığı yerdir.

İdrarı böbreklerden idrar kesesine

taşıyan kanaldır.

Böbrek

Üretra Üreter (İdrar borusu)

İdrar kesesi


166

Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim 2. Ünite : Maddenin Değişimi ve Tanınması Önerilen Süre : 36 ders saati

A. Genel Bakış Öğrenciler, 4. sınıf Fen ve Teknoloji Dersinde madde, cisim, malzeme ve eşya

kavramlarını öğrenmiş, bunların duyusal özelliklerini, miktar ölçüsü olarak kütle ve hacim niceliklerini ve bunların nasıl ölçülüp ifade edildiğini kavramıştır. Ayrıca saf madde, karışım, çözünme, çözelti ve ayırma kavramları hakkında yerine göre seziş, keşif ve tasarlama düzeyinde bilgi edinmiş ve sıcaklık kavramına aşinalık kazanmış durumdadır. Bu ünitede bir enerji türü olarak ısı kavramı, doğada su döngüsü ve bu döngüyü besleyen güneş enerjisi teması etrafında sunulacak, sonra ısının madde üzerine etkilerinden, genleşme-büzülme ve hâl değişimleri konuları işlenecek, maddenin ayırt edici özelliklerinden erime-donma noktası, kaynama noktası ve yoğunluk ele alınarak, maddelerin tanınması alanına bir giriş yapılacaktır.

Ünite boyunca, veri toplama, veri kaydetme, veri yorumlama, tahmin yapma, yapılan tahminleri sınama, bilinen özelliklerden muhtemel endüstriyel uygulamaları çıkarma vb. BS ve FTTÇ becerilerine katkıda bulunur nitelikte öğrenme etkinlikleri yer almaktadır.

Ünite işlenirken uygun aralıklarla, öğrencilerin, öğrenecekleri kavramlar için alt yapı oluşturur nitelikteki bilgi ve deneyimlerini hatırlamaları, yeniden düzenlemeleri ve hazır oluş düzeylerinin tespiti amacıyla, ön bilgi yoklama etkinlikleri öngörülmüştür. Özellikle ısının madde üzerindeki etkileri ve yoğunluk kavramları işlenirken sınıf ortamına uygun, zihnin yaşayarak yapılandırılması hedefli, bireysel farklılıkları da gözeten etkinlikler önerilmektedir. Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında kavram ilişkilendirme, kavram haritası öğrenci gözlem formu, akran değerlendirme formu, poster, proje, yapılandırılmış grid, V diyagramı tipleri ağırlıktadır. Grafik okuma becerisini geliştirmeye yönelik etkinliklere de yer verilmiştir.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitenin amacı, öğrencilerin doğada su döngüsü ve güneş temaları etrafında ısının bir enerji türü olduğunu ve başka enerjilere dönüşebileceğini sezdirdikten sonra, ısı-sıcaklık kavram ikilisini ilişkilendirmek; ısının madde üzerindeki etkilerini gözden geçirirken bu ilişkiyi içselleştirmek; genleşme-büzülme ve hâl değişimi olgularının gündelik hayattaki anlam ve önemini vurgulamak ve maddenin kendi özgün nitelikleri kullanılarak nasıl tanınabileceği konusuna bir giriş yapmaktır.

C. Ünitenin Odağı Bu ünite, enerji ve ısı kavramlarının sınıf içi ve dışı deneyimlerle sezdirilmesi, bu

deneyimler sırasında bilimsel bakışın bazı temel yönlerinin hissettirilmesi, ölçmelerin sonucunda verilerin toplanması, kaydı, sunumu ve yorumlanması ve öğrencinin belki ilk defa karşılaştığı ısı ve yoğunluk gibi, doğrudan ölçülmediği hâlde bir birim ile ifade edilen büyüklüklerin tanıtımı odaklıdır.


167


• Su Hâlden Hâle Girer

Doğada Su Döngüsü

Enerji Kaynağı Güneş

• Isı-Sıcaklık

Isı Alan Maddenin Sıcaklığı Artar

Isı Enerjidir Harekete Dönüşebilir

• Isı Maddeleri Etkiler (Maddenin Isı İle Etkileşimi)

Genleşme

Buharlaşma-yoğuşma-kaynama

• Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Kaynama sıcaklığı

Erime-donma sıcaklığı

Yoğunluk


168

D. Ünitenin Kavram Haritası

türüdür

birimidir

farklı niceliklerdir

kaynağıdır

depolanır

etkiler

uğrar

sebebidir

ilişkilidir

birimidir

dönüştürülebilir

yandığında verir

sağlar

oluşturur

arttırır

oluşturur

tersidir

uğrar

yol açaryol açar

tersidir

yol açar

yol açar

sahiptir

tersidir

örnektir

MADDE

Sıcaklık

ISI Enerji

Joule (J)

Güneş

YakıtGenleşme/Büzülme

Kalori (cal)

Su döngüsü

Buharlaşma

Yoğuşma

Hal değişimi

Kaynama

Erime

Donma

Kaynama noktası

Erime noktası

Donma noktası

Yoğunluk

Ayırt edici Özellikler

Doğal Gaz

Petrol

Kömür

Örnektir

* BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR.


169

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI

ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR M

AD

DE

NİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

1. Yağmur ve karın oluşumu ve yer yüzünde suyun uğradığı değişimlerle ilgili olarak öğrenciler;

1.1 Yağmur, kar, buz, sis ve

bulutun su olduğunu fark eder (BSB-7, 8; FTTÇ-15, 16).

1.2 Suyun ısınınca buharlaştığını, buharın da soğuyunca yoğuştuğunu gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19).

1.3 Buharlaşma ile suyun havaya döndüğü ve yağışlarla buharlaşmanın birbirini dengelediği çıkarımında bulunur.(BSB-7, 8, 22, 23; FTTÇ-15, 16).

1.4 Su döngüsü ile yağış–buharlaşma dengesi arasında ilişki kurar (BSB-7, 8, 22, 23; FTTÇ-15, 16).

1.5 Su döngüsünün gerçekleşmesi için enerji kaynağı gerektiği çıkarımında bulunur (BSB-7, 22, 23; FTTÇ-15, 16).

Gökten İnen Su Öğrenciler, sağanak yağmur, yoğun kar yağışı, sis, sel, vb. deneyimlerini sınıfta anlatırlar. Yağmurun ve karın ne zaman yağdığını, sisin hangi mevsimde ve hangi şartlarda daha çok oluştuğunu irdelerler. Yağan yağmurun nereye gitmiş olabileceği tartışmaya açılarak yağışlar, buharlaşma ve bulutlar arasında ilişki kurulur (1.1; 1.2; 1.3; 1.4).

Yukarılarda Hava Nasıl? Yaz ortasında uçağın yük bölmesine kaçak binen ve yolda donma tehlikesi geçiren maceracı bir gencin hikâyesi anlatılır. Havada yükseldikçe sıcaklığın düştüğü gerçeği vurgulanır. Yüksek dağ tepelerinde karın geç erimesi, bunu destekleyen bir bilgi olarak kullanılır. Öğrenciler, havada yükselen su buharının sıcaklığının nasıl değişeceğini ve sonuçta ne olacağını tahmin ederler (1.2), (BSB-22, 23).

Çaydanlık İle Bulut Ve Yağmur Her öğrenci evinde, çaydanlıkta kaynayan su üzerine, soğukta bekletilmiş metal bir tabak tutarak gözlemlerini yazar, bu gözlemler sınıfta tartışılır. Yağmur ile öğrencileringözlemleri arasında bir benzerlik olup olmadığı irdelenir. Öğrenciler, ısıtıcıyı güneşe, çaydanlıktaki suyu göl, akarsu, deniz gibi yüzey sularına, çıkan buharı bulutlara benzeterek bu gözlemlerin, yeryüzündeki su döngüsü ile ilgisini açıklarlar. Doğadaki yağmur ile tabak yüzeyindeki su damlaları karşılaştırılır. Doğada soğutma işini neyin yaptığı açıklanır (1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5).

Kâsede Su Döngüsü Düz ağızlı bir cam kâse içine bir miktar kaynar su konarak ortasına boş küçük bir fincan yerleştirilir. Büyük kâsenin ağzı saydam plastik (streç) film ile kapatılır. Fincanın tam üstüne gelecek şekilde film üzerine buz yerleştirilir. Kâse, mum veya ispirto lambası alevinden biraz yükseğe (15-20 cm) yerleştirilir. Öğrenciler buzla soğutulan plastik film yüzeyinde su damlalarının oluşup damlamasını gözlemlerler. Damlayan suyun nereden geldiği tartışılır. Isıtma kesilince yoğuşmanın yavaşladığı ve durduğu gösterilir. Su döngüsünün devam etmesi için ısıtma aracının gerekliliği vurgulanır. Isıtma aracının bir enerji kaynağı olduğu hatırlatılır. Isıtma ve soğuma sağlandıkça kâsedeki su döngüsünün de süreceği vurgulanır. Tabiattaki su döngüsünün hangi enerji kaynağıyla yürüdüğü tartışılır (1.4; 1.5), (BSB-10, 11, 12, 13, 14, 15).

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran değerlendirme formu Yapılandırılmış grid

Bu konu 4. sınıfta yer alan hâl

değişimi konusu ile ilişkilendirilir.

1.3,1.4,1.5 Resim dersinde, yeryüzündeki su döngüsünü konu alan resim çalışması yaptırılabilir. [!] Su buharının soğuk bir ortamla karşılaşınca yoğuşacağı gerçeği tartışılır. [!] Öğrencilere, etkinliği büyüklerinin gözetiminde yapmaları gerektiği söylenir. [!] Etkinliğin küçük öğrenci grupları tarafından öğretmen öncülüğünde yapılması sağlanır.

Su Nereden Gelir, Nereye Gider? Sosyal Bilgiler 5. sınıf

“Bölgemizi Tanıyalım” Ünitesi (2. kazanım)


İlişkilendirme (Parantez içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


170

ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

MA

DD

ENİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

1.6. Kökeni güneş olan enerji kaynaklarını açıklar (BSB-7, 23).

1.7. Güneş enerjisinin yeryüzüne ışınlarla ulaştığını bilir.

1.8. Güneş ışınlarının ulaştıkları maddeyi ısıttığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, 19).

1.9. Güneş enerjisinin ısı enerjisine dönüştüğü sonucunu çıkarır (BSB-7, 22, 23; FTTÇ-15).

İYa Güneş Olmasaydı!

Güneş dışında enerji kaynaklarımız nelerdir, sorusu sorulur. Öğrenciler bildiklerini yazılı ve sözlü ifade ederler. Eksik yönler öğretmen tarafından tamamlanır. Her bir enerji kaynağının nasıl oluştuğu basitçe tartışmaya açılır. “Güneş olmasaydı hangi enerji kaynaklarımız olabilirdi?” sorusu sorulup, bilinen yaygın enerji kaynaklarının her birinin güneş ile ilintisi vurgulanır. Güneş enerjisinin bize nasıl ulaştığı irdelenir.Yakıt olarak kullanılan maddeleri ve güneş enerjisinin bu hâle dönüşüm evrelerini bir poster ile sunarlar (1.6; 1.7).

Güneş Hem Aydınlatır Hem Isıtır Etkinliğe başlamadan önce öğrencilere “gölgede mi yoksa güneşli havada mı daha çok ısındıkları” sorularak bu konuda tartışmaları sağlanır. Güneşli bir havada, içi boş, eşit boyutlu iki karton kutudan birinin bir yüzü çıkarılarak saydam bir plastik film ile kapatılır. Kutuların her ikisinin üst yüzeyleri ortadan delinerek birer termometre yerleştirilir. Her iki kutu içindeki havanın sıcaklıklarının aynı olduğu okunup kaydedildikten sonra kutuların saydam olan yüzü güneşi görecek şekilde açık havaya bırakılır. On dakika beklendikten sonra her iki kutunun sıcaklıkları yeniden okunup kaydedilir. Aradaki fark tartışılır. Güneş ışınlarının ulaştıkları ortamı ısıttıkları vurgulanır (1.8; 1.9).

Yüzmek İçin Yazı Bekle! Deniz, göl, ırmak, dere sularının yazın ılıkken kışın neden soğuk olduğu tartışılır. Güneş enerjisinin suda ısıya dönüştüğü vurgulanır. Katıların ve gazların da güneş tarafından ısıtılmasına örnekler verilir. Öğrenciler, bir ısı kaynağı olmayınca soğumanın gerçekleştiğini sezer (1.9).

1.7 Fen ve Teknoloji Dersi “Işık ve Ses” ünitesi ile ilişkilendirilir.

Güneş panellerinin nasıl yapıldığı ve nasıl çalıştığı ile ilgili proje veya poster çalışması yapılabilir. ??? Öğrenciler, soğuk cisimlerin ortama ısı vermeyeceği çıkarımını yapabilir. Öğrenciler bu çıkarımı yapmışlarsa, soğuk olarak düşünülen bir cismin kendinden daha soğuk bir cisim ile temas ettirilmesi sağlanabilir. Örneğin havlu, buza dokundurularak buzun erimesi gözlemlenir. ??? Öğrenciler, sıcaklığı farklı olan maddeler temas ettirilince akan şeyin sıcaklık olduğunu düşünebilir. Sıcaklığın ısı etkisiyle oluştuğu, akanın ısı olduğu özellikle vurgulanır.

Proje ve Poster Çalışması

: Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme ???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


171

ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

AD

DE

NİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

2. Isı ve sıcaklık kavramlarının farkını kavramak için öğrenciler;

2.1 Sıcaklığı yüksek olan maddelerin temas ettiği soğuk maddeleri ısıttığını gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-5, 31)

2.2 Aynı maddenin, az ısı verilince az, çok ısı verilince çok ısındığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-4, 5).

2.3 Aynı miktar ısı verilince miktarı az olan

maddenin çok, miktarı çok olan maddenin az ısındığını deneyle gösterir (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-4, 5

2.4. Maddelerin yandığında ısı verdiğini gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ- 14 ).

2.5. Isı ve sıcaklığın farkını gözlemlerine dayanarak açıklar (BSB-1, 5 ). 2.6. Isınmak için kullanılan yakıtları listeler (BSB- 3, 6; FTTÇ-29).

Ütü Isıtır ve Düzeltir Öğrenciler, büyüklerinin yardımını alarak hafif ısıtılmış ütüyü, bir havlu üzerinde gezdirirler. Havlunun ütüleme işlemi öncesi ve sonrasındaki sıcaklıklarını elle kontrol edip karşılaştırırlar. Gözlemlerini yazılı ve sözlü olarak sınıftaki arkadaşlarına anlatırlar. Ütüden havluya ne geçtiği tartışılır (2.1), (BSB-22, 23).

Ne Kadar Isı , O Kadar Isınma Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak her gruptan, ısıtma süresi ile sıcaklık arasında nasıl bir ilişki olduğunu tahmin etmeleri istenir. Her grup, ikişer tane ispirto ocağı (veya mum) ve eşit hacimde su bulunan iki ayrı kap alırlar. Isıtmaya başlamadan önce her iki kaptaki suyun sıcaklığını termometre ile ölçerek kaydederler. Birinci kaptaki su 5 dakika, ikinci kaptaki su ise 10 dakika ısıtılır. Isıtma işleminin sonunda tekrar sıcaklık ölçülüp tahminleri ile gözlemlerini karşılaştırırlar. Daha uzun süre ısınan maddenin daha çok ısı aldığı ve daha çok ısı alan maddenin sıcaklığının daha fazla arttığı vurgulanır ( 2.2, 2.5). İspirto ocağında yakıt olmazsa ocağın tek başına ısı verip veremeyeceği, öğrenciler tarafından tartışılır. İspirtonun yanmadan da ısı verip vermediği irdelenir. Yapılan deneyde sıcaklık yükselmesini sağlayan ısının, ispirtonun yanması sonucu oluştuğu vurgulanır. Öğrenciler, ispirto yerine kullanılabilecek başka sıvı örnekleri verirler (2.4), (BSB-7).

Isı Aynı Sıcaklık Farklı Öğrenciler, özdeş iki beherden birine yaklaşık 50 mL diğerine yaklaşık 100 mL su doldurup her ikisini, aynı ispirto ocağı ile beşer dakika ısıtır ve ısıtma sürelerinin sonunda, her iki beherde su sıcaklığını okuyup kaydederler. Gerek duyarlarsa deneyi tekrarlarlar. Isınan madde miktarları ve verilen ısı miktarlarını aralarında karşılaştırırlar. Aynı miktar ısıyı alan az maddenin mi yoksa çok maddenin mi sıcaklığının daha yüksek olduğunu belirlerler. Verilen ısı miktarı aynı olunca, az maddenin, çok maddeden daha çok ısınacağı vurgulanır (2.3,2.5), (BSB-22, 23).

Güneş Hep Bize Çalışır Mümkünse, yakın çevredeki hidroelektrik santraline, kömür ocağına, kömür deposuna, odun deposuna bir gezi düzenlenir. Gezi esnasında gidilen yerdeki enerji kaynağının önemi, fiyatı, nereden temin edildiği konularının öğrencilerce tartışılması teşvik edilir. Barajdaki suyu yükseğe çıkaran, kömürün esası olan ağacın büyümesini sağlayan, petrole dönüşmüş eski zaman hayvanlarının besininin aslı olan güneş enerjisinin, gözlemlenen son hâline dönüşünceye kadar uğradığı dönüşümler, öğretmenin yönlendirmesi ile, öğrenciler tarafından tartışılır (2.4; 2.5, 2.6), (BSB-7, 24; FTTÇ-15, 16, 17, 29).

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Su Nereden Gelir, Nereye Gider? Kavram Eşleştirme Grafik Okuma Yapılandırılmış Grid

Bu konu 4. sınıfta yer alan

“Maddelerin ısı etkisi ile değişimi” konusu ile ilişkilendirilir.

“Isıtmada neleri kullanırız?”, “Isıtmada kullanılan yakıtlar nelerdir?”, “Isıtmada kullanılan yakıtlar nasıl oluşur?” gibi konularda proje ya da poster çalışması yapılabilir.



172

ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI


AD

DE

NİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

2.7. Yakıtlardan elde edilen ısının harekete

dönüşebildiğini deneyle gösterir (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-4, 24, 29).

2.8. Isı birimlerinin joule ve kalori olduğunu bilir (BSB-18; FTTÇ-1).

2.9. 1 joule ve 1 kalorinin büyüklüğünü günlük

hayattan örnekler vererek açıklar. 2.10. Joule ve kalori cinsinden verilmiş

enerjileri birbirine dönüştürür (BSB-18; FTTÇ-1).

Isıdan Harekete Öğrenciler, ince bir kartondan 10-15 cm çaplı bir daire keserek üzerine merkezden başlayıp yaklaşık 1 cm aralıklarla genişleyen bir spiral çizerler. Spiralin merkezinde küçük bir delik açılarak uzun bir iplik bu delikten geçirilir ve bir ucuna, ipin delikten çıkmasını engelleyecek büyüklükte düğüm atılır. Karton, spiral hattı boyunca bir makas ile kesilir. İpin serbest ucundan spiral, yanan bir mum veya ocak alevi üzerinde, sabit bir desteğe tutturulur. Öğrenciler ısı etkisi ile spiralin hareketini gözlemlerler ve gözlemlerini kaydederek sonuçları tartışırlar. Spiralin, vida gibi dönerken hareket enerjisi kazandığı, bu enerjinin yanan mumun sağladığı ısıdan kaynaklandığı vurgulanır (2.7), (BSB-22, 23).

Enerji Birimleri Öğrenciler ambalajlı gıda maddelerinin besin değerlerini, ambalajlarından okurlar; her gıdanın verdiği enerjiyi, birimleri ile birlikte bir tabloya kaydederler. Tabloda farklı enerji birimleri olduğuna dikkat çekilir. Enerji birimleri olan kJ ve kcal arasındaki büyüklük ilişkisi (1 cal≈ 4 J), ayrıca 1000 J= 1 kJ ve 1000 cal= 1 kcal ilişkileri verilir. Verilen birimler cinsinden enerjileri başka birimlerle ifade etme alıştırmaları yapılır. Enerji birimleri olan kcal ve kJ, bir dilim ekmeğin verdiği enerji, bir gram kömürün yanma enerjisi gibi değerlerle tanıtılır (2.8; 2.9; 2.10).

Fen ve Teknoloji Dersi içinde enerji birimleri konusu 5. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi ile ilişkilendirilir. [!] Bu etkinlikte amaç, kJ birimini tanıtmaktır. Gündelik hayatta hâlen yaygın kullanılan kcal biriminin de iletişimi kolaylaştırmak bakımından tanıtılması uygundur. 1 kJ’ ün nasıl bir büyüklük olduğu konusunda bir seziş vermek için düşünülen “bir dilim ekmeğin enerjisi” veya “bir gram kömürün yanma enerjisi” değerleri asli bilgiler gibi düşünülmemelidir. 2,9 kazanımı için Matametik dersi

Doğal sayılarla çarpma işlemi alt öğrenme alanı (Kazanım 3)

2.8 1 kalori ≈ 4 Joule olduğu verilir.


İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


173

ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE : MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

MA

DD

ENİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

3. Isının madde üzerindeki etkileri ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1 Isı-sıcaklık ilişkisi deneyimlerinden, ısının

maddeler üzerindeki en belirgin etkisinin ısınma-soğuma olduğu çıkarımını yapar (BSB-1, 5, 7).

3.2 Isı etkisiyle maddelerin hacimlerinin arttığını, gündelik hayattan örneklerle doğrular (BSB-1, 5, 7; FTTÇ-5).

3.3 Isı alma-verme ile genleşme-büzülme

arasında ilişki kurar (BSB-5; FTTÇ-7). 3.4 Genleşmenin çevremizdeki olumlu ve

olumsuz etkilerinin farkına varır (BSB-1, 2, 7; FTTÇ-4, 5, 6, 7).

Isı Aldı Isındı-Isı Verdi Soğudu Öğrenciler, ısı aldıkları için sıcaklığı yükselen (ısınan) ve ısı verdikleri için sıcaklığı düşen (soğuyan) maddelere gündelik hayattan örnekler verir (3.1).

Köprüler ve Yollar da Yaza Hazırlanır Öğrenciler, karayolu köprülerinde bloklar arası boşlukların neden bırakıldığını, demir yolu raylarının neden tam uç uca bağlanmadığını, yaz aylarında, telefon ve elektrik tellerinin neden sarktığını vb. tartışırlar. Öğrencilerin eksik bıraktığı hususlar öğretmen tarafından tamamlanır. Isınan maddelerin boyutlarının büyüdüğü vurgulanır. Genleşme kavramı tanıtılır (3.1; 3.2; 3.3).

Bir Bilene Soralım Öğrenciler , açılmayan kavanoz kapaklarının nasıl açıldığını, kışın su borularının neden patladığını, büyükleri ile tartışarak öğrenirler, öğrendiklerini sınıfta sunarlar (3.3; 3.4).

Gravzant Halkası Gravzant halkası ile etkinlik yapılır; çember ve kürenin ısınması-soğuması sırasında hangi durumlarda kürenin çemberden geçeceği tahmin ettirilir; tahminlerle sonuçlar karşılaştırılır (3.3), (BSB-22, 23).

“Termometrenin nasıl yapıldığı ve sıcaklığı nasıl ölçtüğü” ile ilgili poster hazırlanabilir. [!] 3.2 Isı alıp-verme ile genleşme-büzülme ilişkisi verilirken, suyun özel durumu dikkate alınır.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Yapılandırılmış Grid




174


MA

DD

ENİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

4. Buharlaşma-yoğuşma ve kaynama ile ilgili olarak öğrenciler;

4.1 Sıvıların ısı alarak buharlaştığını ve buharın yoğuşurken ısı verdiğini deneyle gösterir (BSB-15; FTTÇ-15).

4.2 Buharlaşmanın her sıcaklıkta olabileceğini

gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19; FTTÇ-4).

4.3 Deney sonuçlarını kullanarak sıcaklık arttıkça buharlaşmanın hızlanacağı çıkarımında bulunur (BSB-1, 7, 8, 16, 22, 23; FTTÇ-4, 5).

Buharlaştı Soğuttu-Yoğuşurken Isıttı Öğrenciler, ellerinin üzerine kolonya dökerler. Kolonya buharlaşırken ne hissettiklerini rapor ederler. Birkaç dakika sonra, kolonyanın ıslaklığından iz kalmayışını buharlaşma ile ilişkilendirirler. Buharlaşma sırasında kolonyanın deriden ısı mı aldığını, yoksa deriye ısı mı verdiğini irdelerler. Buharlaşan sıvıların ısı aldığı vurgulanır. Buradan, ısının bir hâl değişimine yol açtığı gerçeğine işaret edilir. Bir erlene yaklaşık üçte biri dolacak şekilde su konur. 80 oC civarına ısıtılır. Uygun çapta ortası delik bir mantardan geçirilen termometre, erlen içine, sıvıya dokunmayacak şekilde sarkıtılır. Sıvı yüzeyine yakın bir yerde buharın sıcaklığı okunur. Termometrenin konumu değiştirilmeden erlen bir soğuk su kabına daldırılırken termometredeki değişim izlenerek sıcaklık değerleri kaydedilir. Sıcaklık yükselmesinin yoğuşmaya bağlı olduğu vurgulanır. Böylece, yoğuşan buharın ısı verdiği sonucuna varılır (4.1), (BSB-19, 22).

Haydi Cümle Kuralım Öğrenciler buharlaşma ve yoğuşma terimlerini cümle içinde kullanarak kelime makale oluşturma çalışması yaparlar (4.1).

Sıcakta Hızlı-Soğukta Yavaş Dört parça bez, su ile ıslatılarak iyice sıkılır. Öğrenciler bezleri dört ayrı tabağa yerleştirerek tabaklardan birini sobaya veya radyatöre yakın bir yere, birini sınıfın bir köşesine, birini pencerenin iç önüne ve sonuncusunu da pencere dışına koyarlar. Her noktanın sıcaklığını termometre ile okuyup kaydederler. Bezler her 15 dakikada bir kontrol edilerek 3 saat bu halde tutulur. Her kontrolde bezlerin kuruyup kurumadığı not edilir. Hangi bezin ilk önce kuruduğu ve hangisinin en son kuruduğu tutulan kayıtlardan tespit edilir. Öğrenciler, tabakların konuldukları yerlerin sıcaklıkları ile kuruma süreleri arasında ilişki ararlar. Buharlaşma hızlandıkça kuruma süresinin kısalacağı hatırlatılır. Kuruma hızıyla sıcaklık arasında bir ilişki aranır. Sıcaklık yükseldikçe buharlaşmanın hızlanacağı verilerle desteklenip vurgulanır. Kuruma her sıcaklıkta gerçekleştiğine göre her sıcaklıkta buharlaşma olması gerektiği çıkarımı yapılır (4.1; 4.2; 4.3).

4. sınıfta işlemiş olan “Maddelerin ısı etkisi ile değişimi” konusu hatırlatılır. [!] Termometre ve mantar, erlenin ağzına, ısıtma işlemi tamamlandıktan sonra yerleştirilmeli, termometre suya değmemelidir. [!] Kuruma deneyi yapılırken termometre yardımıyla ortam sıcaklıkları ölçülür.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Tablo Yapalım, Grafik Çizelim Kavram Eşleştirme Grafik Okuma Bulmaca Yapılandırılmış Grid



175



AD

DE

NİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

4.4 Bir sıvı kaynarken gözlemlerini ifade eder (BSB-1, 19, 22, 24).

4.5 Kaynayan sudan çıkan kabarcıkların su

buharı olduğunu gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 19).

4.6 Kaynama ve buharlaşma arasındaki farkı

açıklar (BSB-5, 19, 22).

Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı? Öğrenciler, bir cam çaydanlık veya beherde ısıtılan suyu gözlemleyerek buharlaşma ve kaynama süreçlerini gözlemlerler. Isıtma sırasında kabarcıkların çıkmasına dikkat çekilerek, bu kabarcıkların ne olduğunu tahmin etmeleri ve yazmaları istenir. Öğrenciler, kaynamadan önce ve kaynama sırasında suyun sıcaklığını dörder dakika ara ile en az 8-10 defa ölçerek kaydederler. Kaynamanın başladığı an ayrıca kaydedilir. Kaynama başlayınca öğretmen, buhar kabarcıklarının kabın neresinden çıktığının not edilmesini ister. Kaynama sırasında buharlaşmanın çok hızlandığına dikkat çekilerek buharlaşma ile kaynamanın farkı vurgulanır. Öğrenciler, emzikten çıkan buhara soğuk bir metal tutarlar ve tekrar su oluşumunu gözlemlerler. Öğrencilerin etkinliğin başında kabarcıklarla ilgili yaptıkları tahmin ile gözlemlerini karşılaştırması istenerek, kabarcıkların su buharı olduğu vurgulanır (4.4; 4.5; 4.6).

[!] Suyun buharlaşması ve kaynaması gözlenirken öğrencilerin zarar görmemesi için gerekli önemler alınır. ??? Öğrenciler, genellikle kaynayan sudan çıkan kabarcıkları hava olarak düşünmektedir. Kabarcıkların hava olmadığı, su buharı olduğu gözlemlerinden de faydalanarak vurgulanır.

Kaynama olayı tanımlanırken buhar basıncı ve atmosfer basıncına girilmez.




176



AD

DE

NİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

5. Saf maddelerin kaynama sıcaklıkları ile ilgili olarak öğrenciler;

5.1 Saf maddelerin kaynama sıcaklıklarının sabit

olduğunu gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15, 16, 19).

5.2 Kaynama sıcaklıklarına bakılarak sıvıların

tanınabileceğini fark eder (BSB-5; FTTÇ-5, 13).

5.3 Bilimsel ölçme sonuçlarının yer ve zaman

değişse de birbirine yakın çıkacağını doğrular (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2).

5.4 Ölçmenin ve akılcılığın zan ve tahminden

farkını açıklar (BSB-7, 8; FTTÇ-2).

Veri Yorumlama Öğrenciler, “Her Isıtılanın Sıcaklığı Artar mı?” etkinliğinde kaydettikleri verilerle bir grafik çizerler. Çizdikleri grafiği ve oluşturdukları tabloyu incelerken kaynama başladıktan sonra okunan sıcaklıkların birbirine eşit veya çok yakın oluşuna dikkat çekilir. Aynı deney sudan başka sıvılarla (alkol, aseton) tekrarlanır. Su gibi, diğer sıvıların da kaynama sıcaklıklarının sabit, fakat sudan farklı olduğuna dikkat çekilir. Deney yapılan sıvıların, kaynama sıcaklıklarına bakılarak tanınıp tanınamayacağı tartışılır. Sıvıları tanımanın bir yolunun kaynama sıcaklığını ölçmek olduğu vurgulanır (5.1; 5.2), (BSB-20, 21).

Başka Yerde Ölçseydik-Başka Zaman Ölçseydik “Veri Yorumlama” etkinliği, aynı amaçla başka bir sınıfta yapılmış ise, o sınıfta tutulan kayıtlar öğrenciler tarafından temin edilerek kendi kayıtları ile karşılaştırılır. Bu imkan yoksa, öğrenciler, aynı deneyi birkaç gün sonra tekrarlarlar. İlk deneylerinde elde ettikleri sonuçlar ile ikinci deneyin sonuçlarını karşılaştırırlar. Verilerin birbirinden çok farklı olup olmadığı tartışmaya açılır. Bilimsel ölçmelerde, şartlar çok değişmedikçe sonuçların da fazla değişmeyeceği vurgulanır. Öğrenciler, ölçmeye ve akla dayanan verilerin neden zan ve tahminden daha önemli olduğunu tartışır. Bilime ve akla uyarak başarılı olmuş tarihsel şahsiyetlere örnekler verilir. Atatürk’ün akla ve bilime verdiği önemi vurgulayan sözlerinden örnekler verilir (5.3; 5.4), (BSB-7, 8, 20; FTTÇ-2).

[!] Etkinlik yapılırken uçucu ve yanıcı sıvıların tehlikesi belirtilir. [!] Her grup kaynama deneylerini sınıfın farklı bölümlerinde yapar

Öğrenci Değerlendirme Formu

Akran Değerlendirme

Tablo Yapalım, Grafik Çizelim

Bulmaca

5.3 kazanımı için Türkçe dersi Yazma öğrenme alanı: Kendini Yazılı Olarak İfade Etme ( kazanım 17) [!] 5.3 Farklı grupların yaptığı ölçme sonuçları karşılaştırılır, kaynama sıcaklığının basınçla değişimi, kazanımın kapsamı dışında tutulmuştur. [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (5.4 -1)




177


MA

DD

ENİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

6. Saf maddelerin erime ve donma sıcaklıkları ile ilgili olarak öğrenciler;

6.1 Katıların ısı alarak eridiğini, sıvıların ısı vererek donduğunu fark eder (BSB-15; FTTÇ-15).

6.2 Saf bir maddenin erime-donma

sıcaklığının sabit olduğunu deneyle gösterir (BSB-15).

6.3 Aynı maddenin, erime sıcaklığının donma

sıcaklığına çok yakın olduğunu deney sonuçlarından çıkarır

(BSB-7, 19). 6.4 Erime-donma sıcaklıklarına bakarak,

maddelerin tanınabileceğini bilir (FTTÇ-5).

Ne Zaman Erir,Ne Zaman Donar? Bir deney tüpüne yaklaşık 2 g beyaz mum konur. Hafif bir alev üzerinde yavaş yavaş ısıtılırken mumun görünümünü öğrenciler kontrol ederler. Mum eriyince ısıtma kesilir. Mumun ısı alması ile erimesi arasında ilişki kurulur. Tüpteki eriyen mum, soğuk su bulunan bir kapta soğutulurken görünümü kontrol edilir. Mum donuncaya kadar bu işlem sürdürülür. Mumu soğutmak ile mumun ısı kaybetmesi arasındaki ilişki irdelenir, ısı verme ile donma arasında ilişki kurulur (6.1).

Buzdan Suya Öğrenciler buz parçalarını bir cam kaba (beher) koyarak oda sıcaklığında bir süre bekletirler. Başlangıçta beşer dakika arayla sıcaklık ölçümü yaparak erime esnasındaki ve sonrasındaki sıcaklığı belirlerler. Ölçülen sıcaklık değerlerini ve zamanı içine alan bir tablo düzenleyerek tablodaki veriler yardımıyla sütun grafik çizilir.Öğrenciler, bu grafikten erime sıcaklığının sabit olduğu çıkarımını yaparlar (6.1; 6.2; 6.3), (BSB-14, 15, 20, 21, 22).

Sudan Buza Öğrenciler bir deney tüpüne az miktarda su alarak içine termometre daldırırlar. Bu tüpü içinde tuz,buz karışımı bulunan (erimemiş olmalı) bir başka kabın içine yerleştirip, 3’er dakika aralıklarla sıcaklık ölçümleri yaparken tüpteki suyu arada bir kontrol ederek donma anını belirlerler. Donma anından sonra 12 dakika daha sıcaklık kaydına devam edilir. Öğrenciler, zamanı ve sıcaklıkları içine alan bir tablo düzenleyerek tablodaki veriler yardımıyla bir sütun grafik çizerler. Sütun grafikten donma sıcaklığını tespit ederler. Suyun donma sıcaklığını erime sıcaklığı ile karşılaştırırlar. Saf bir maddenin erime ve donma sıcaklıklarının birbirine çok yakın (aslında eşit) olduğu vurgulanır (6.1; 6.2; 6.3), (BSB-20, 21, 22, 23).

Her Madde Erir mi? Öğretmen demir, kalay, bakır, altın gibi katıların çok yüksek sıcaklıklarda eridiğini, mazot, benzin gibi sıvıların da düşük sıcaklıklarda donduğunu gündelik hayattan örnekleri ile anlatır. (Kışın mazotlu araçların yakıtlarının donması, demirin eritilip kalıba dökülmesi gibi) Her maddenin erime-donma sıcaklığının kendine özgü olduğu, örneğin, mazot donarken benzinin donmadığı vurgulanır. Erime-donma sıcaklığının maddeleri ayırt etmek için kullanılıp kullanılamayacağı tartışılır (6.4).

[!] Isıtma işi öğretmen tarafından yapılır. 6.2- 6.4 Matematik dersi “Ondalık Kesirler” alt öğrenme alanı

“Kutuplarda Eskimo’ların evlerinin nasıl olduğu”, “evlerini nasıl ısıttıkları” ile ilgili poster/ proje çalışması yapılabilir.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Tablo Yapalım, Grafik Çizelim Bulmaca Yapılandırılmış Grid

[!] Tuz-buz karışımı tuzlu suyun buz dolabında dondurulmasıyla hazırlanabilir.



178


MA

DD

ENİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

7. “Ağır” ve “yoğun” kavramları ile ilgili olarak öğrenciler;

7.1 Deneyimlerini kullanarak, suda batan ve suda

yüzen maddelere örnekler verir (BSB-1). 7.2 Suda yüzme-batma olayının tek başına kütle

veya hacim ile açıklanamayacağını deneyle gösterir (BSB-5, 7).

7.3 Eşit hacimli, biri suda batan diğeri yüzen iki maddenin hangisinin kütlesinin daha büyük olacağını tahmin eder (BSB-8).

7.4 Batan maddenin yüzen maddeden daha yoğun

olduğunu ifade eder (BSB-5).

7.5 Yoğunluk tanımını ve birimini bilir (BSB-18). 7.6 Yoğunluğun ayırt edici bir özellik olduğunu

bilir. 7.7 Yoğunluklar listesine bakarak farklı

maddelerden yapılmış eşit hacimli cisimlerin kütlelerini karşılaştırır (BSB-22, 23).

Yüzenler-Batanlar Metal, plastik, ahşap, cam, taş gibi malzemeden yapılmış farklı cisimlerin suda yüzme-batma özellikleri öğrenciler tarafından denenir. Yüzme-batma olaylarıyla kütle veya hacim arasında doğrudan bir ilişki olup olmadığı öğretmen öncülüğünde tartışılır. Öğrenciler yüzme-batmanın kütle ile ilişkili olduğunu tahmin ederse, farklı kütlelerde tahta ve alüminyum parçaları ile deney tekrarlanır. İlişkiyi hacimde ararlarsa, o zaman farklı hacimlerde tahta ve alüminyum parçalar kullanılır. Öğretmen, yüzme-batmanın tek başına kütle veya hacimle değil, ikisi ile birden ilişkili olacağı çıkarımına yönelecek şekilde tartışmaları yönlendirir. Batma şartı olarak “kütle büyük olacak-hacim küçük olacak” tarzında basit bir çıkarıma ulaşmaya çalışılır (7.1; 7.2).

Hangisi Daha Yoğun? Silgiden ve beyaz mumdan, eşit hacimli iki prizmatik parça kesilir. Bunların hacimlerinin eşit olduğu belirtildikten sonra ikisi birden suya atılır. Batan silgi ve yüzen mum parçasının kütleleri tahmin ettirilir. Sonra bu parçalar sudan çıkarılıp kurulandıktan sonra tartılır. Tahmin ile tartım karşılaştırılır. Silginin “daha yoğun” olduğu vurgulanır. Mumdan, kütlesi silgi parçasına göre daha büyük bir parça kesilir; terazide tartılarak kütlesinin silgi parçasından daha büyük olduğu belirlenir. Daha ağır olan bu parçanın suda yüzüp yüzmeyeceği öğrenciler tarafından tahmin edilir. Suda batma için “daha ağır” olmanın önemli olmadığı, “daha yoğun” olmak gerektiği yeniden vurgulanır (7.3; 7.4).

Yoğun Var Yoğuncuk Var Sudan daha yoğun olan maddelerin kendi aralarında bir yoğunluk sırasında dizilip dizilemeyeceği irdelenir. Öğretmen, bunun en kestirme yolunun, her maddeden eşit hacimde alıp kütlelerini tartmak ve karşılaştırmak olduğu sonucuna götürecek bir tartışma için uygun sorular sorar. Her maddenin 1 mL’sinin kütleleri tartılarak oluşturulmuş çizelgeler verilip, bu çizelgelerde en yoğun madde seçilir. Yoğunluk “birim hacmin kütlesi” diye tanımlanır. Çizelgeden de yararlanılarak yoğunluk biriminin öğrencilerce kavranması sağlanır. Her maddenin yoğunluğu farklı olduğuna göre, maddelerin, yoğunlukları ile ayırt edilebileceği gerçeği vurgulanır (7.5; 7.6; 7.7).

??? Öğrenciler, kayığın batması deneyiminden hareketle, delik cisimlerin suda batacağını düşünüyor olabilir. Gerekiyor ise deney yapılarak bu yanılgı düzeltilir.

Öğrencilere, 4. sınıfta işlenen yüzme ve batma konusu hatırlatılır.

Dereceli silindir ve diğer hacim ölçü kaplarında hacmin nasıl okunacağı hatırlatılır. [!] 7.5 Yoğunluk birimi bu düzeyde g/mL olarak verilebilir.

Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Bulmaca V Diyagramı




179



AD

DE

NİN

DEĞİŞİM

İ VE

TA

NIN

MA

SI

7.8 Suyun katı ve sıvı hâllerinin yoğunluk farkının suda yaşayan canlılar için önemini açıklar (FTTÇ-16).

7.9 Yoğunluklar listesine bakarak farklı gereçlerin yapımı için uygun malzemeler önerir (FTTÇ-4).

İyi ki Buz Dipte Değil! Bir cam bardaktaki suya bir buz parçası atılır. “Buz suda yüzdüğüne göre, buz mu daha yoğun yoksa su mu?” şeklinde sorular sorulur. Öğrencilerin çoğunluğu doğru cevabı kolayca bulacaktır. Arkasından, “Bu bardağı buzluğa koysak buzlanma üstten mi başlar, alttan mı başlar?” sorusu yöneltilir. Öğrenciler cevaplarını not ederler. Doğru cevap belirtilmeden aynı deneyi evde tekrarlamaları ve bardaktaki suyu buzluğa koyup her 15 dakikada bir kontrol ederek buzlanmanın nereden başladığını belirlemeleri istenir. Herkesin bulduğu sonuç tahminiyle karşılaştırılır. Öğrenciler filmlerde veya gerçek hayatlarında gördükleri, buz altında balık avlayan insanlarla ilgili gözlemlerini anlatırlar. “Suyun dibi donsaydı balıklar ne olurdu?” sorusu tartışılır. Yüzeydeki buzun,suyu çok soğuk havaya rağmen ılık tutup tutmayacağı irdelenir (7.8).

Nerede Ne Kullanmalı? Öğrenciler, kitaplarındaki yoğunluklar listesine ve her maddenin diğer özelliklerine bakarak kayık, uçak, vinç denge yükü, bir katlı bina, yüz katlı bina vb. yapmak için hangi malzemenin daha uygun olacağını irdelerler. İrdeleme sırasında, yoğunlukların yanı sıra, malzemelerin fiyatlarına, açık havada ve suda yıpranma özelliklerine ve yüke dayanma niteliklerine de dikkat etmeleri istenir. Uçaklarda demir veya magnezyum yerine alüminyum kullanmanın neden uygun olacağı irdelenir (7.9).



180

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Su Nereden Gelir, Nereye Gider? İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5

Öğrenci, parmağını aşağıdaki veya buna eşdeğer bir resim üzerinde hareket ettirirken doğadaki su döngüsünü sözlü olarak ifade eder. Öğretmen, gerekli yerlerde düzeltme yaparak veya soru sorarak öğrencinin ifade hevesini kırmadan, bir yandan öğrencinin ardışık süreçleri birbirine bağlama becerisini geliştirirken bir yandan da o öğrencide eksik görünen zihin yapılanmalarını tespit eder ve uygun fırsatlar yaratarak düzeltir.

Ayrıca, öğrencilerin tümünden aşağıdaki soruları boş bırakılan yerlerde cevaplandırmaları istenir:

1. Resimde; yüzey suyu, deniz, göl, yağmur, bulut, bitki, dağ, ve güneşi (X) ile gösteriniz. 2. Resimdeki hangi olay suyun yoğuşması sonucunda oluşmuştur? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3. Yere düşen su damlaları hangi olay sonucu gökyüzüne geri döner? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4. Bulutlar nasıl oluşur? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5. Dağlara yağan yağmurlar, akarsu hâlinde denize ulaşırken beraberlerinde neleri taşırlar? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6. Yağmur suları tuzlu değildir. Ancak deniz suları tuzludur. Deniz suyunun tuzlu oluşunun sebebi ne olabilir? -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------


181

Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Kavram Eşleştirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 4.1; 5.1; 6,1; 7.5

Aşağıdaki resimler çerçevelenerek duvara asılacaktır. Her resmin bir adı ve açıklaması

olsun istiyoruz. Verilenler arasından uygun olan isimleri ve açıklamaları yerine yazınız.

Resim İsimleri Açıklamalar 1. Donma a- Gaz hâlden sıvı hâle geçme 2. Yoğunluk b- Birim hacmin kütlesi 3. Yoğuşma c- Sıvı halden katı hale geçme 4. Erime d- Sıvının her yerinden gaz çıkışıyla hızlı 5. Buharlaşma buharlaşması 6. Kaynama e- Katının sıvıya dönüşmesi

f- Maddenin sıvı halden gaz hâle geçmesi

Resmin adı:......................... Resmin adı:......................... Resmin adı:......................... Açıklama:............................. Açıklama:............................. Açıklama:............................. .............................................. .............................................. ............................................. Resmin adı:......................... Resmin adı:......................... Resmin adı:......................... Açıklama:............................. Açıklama:............................. Açıklama:............................. .............................................. .............................................. .............................................


182

Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Grafik Okuma İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.1; 5.2

Öğretmen, öğrenci gruplarına, aşağıdaki grafiği vererek bu grafiğin, ısıtılmakta olan bir kaptaki suyun, zamana bağlı sıcaklık değişimini gösterdiğini ve bu grafik üzerinde yandaki soruların cevaplandırılacağını belirtir. Gruplar, sorular üzerinde çalışırken öğretmen öğrencilerin kişisel katkılarını gözlemler; grafik okuma becerisi gelişmemiş öğrencileri not eder. Uygun zamanlarda bu öğrencilerle grafik okuma çalışması yapar.

0

2 0

4 0

6 0

8 0

1 0 0

1 2 01 2 3 4 5 6 7

z a m a n (d a k ik a )

sıca

klık

o C

1 2 3 4 5 6 7

A- 4. dakikada suyun sıcaklığını grafikte bulunuz.

B- 80 oC’ye kaçıncı dakikada ulaşılmıştır.

C- Su kaçıncı dakikada kaynamıştır.

D- Suyun kaynama sıcaklığını bulunuz.

E- 6 ve 7. dakikalarda sıcaklık neden sabittir?


183

Etkinlik Numarası : 4 Etkinlik Adı : Bulmaca İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.5; 2.7; 4.5; 5.4; 6.1

1.Aşağıda verilen kavramları, harfler çizelgesinde, yatay satırlarda veya dikey sütunlarda bulunuz.

Yoğunluk Erime Kaynama

Buharlaşma Yoğuşma Donma Ağır Yoğun Genleşme Güneş

2.Burada verilen kavramların her biri için uygun bir soru yazın. Örnek: Kullandığımız enerji kaynakları, gerçekte hangi enerjinin depolanmış hâlidir? (Güneş) “Kütlesi büyük” demek yerine hangi kelimeyi kullanabiliriz? (Ağır)

Bu etkinlikte, öğrenciler bir bulmaca düzenlemeye teşvik edilerek belli kavramları

tanımlama yetilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Asıl olan, öğrencilerin hazır bulmacada tanımlanmış kelimeleri bulması değil, böyle hazır bir bulmacanın çözülebilir hâle gelmesi için gerekli tanımlamaları yapmasıdır.

Öğrencilerin önerdikleri tanımlamaların karşılıkları, ilgili kavramın tam kendisi değil de ek almış hâlleri ise, öğretmen tanımlamayı düzeltmede yardımcı olur. Örneğin, “genleşme” kavramı için, öğrenci tarafından, “ısınan cisimler böyle olur” anahtar cümlesi verilmişse öğretmen bunu okuyanın “genleşir” diyeceğini, hâlbuki istenen kelimenin “genleşme” olduğunu hatırlatır.

B B U H A R L A Ş M A H Ş R Ş

U A S E T H M C V B N Ç İ L A

Y T A I Z G H J U I Y O P Ğ Ğ

A Y K K K A Y N A M A A R T I

S O F Ğ O M A N I O F G Ğ Ü R

Y Z E R T Y O O Y İ P E O A J

O N Y O Ğ U N N C O R N E R C

Ğ T S A I O R İ H I Ğ L O R N

U K N I D O N M A J N E R P I

Ş K E R N A M B A E O Ş Ş Y A

M A Y G M E I O T R Ü M T M Ğ

A R Ç Ü U M A R P H J E R E A

N B O N O M P V C Z E R İ M E

I D P E A S D F G H H J L Ş İ

Ş İ O Ş Z Y O Ğ U N L U K Ö Ç


184

Etkinlik Numarası : 5 Etkinlik Adı : V Diyagramı ile Bir Araştırmanın Planlanması ve Yorumu İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.1-7.4

Bu etkinlikte; öğrenciler, bilimsel bir soruya bilimsel yaklaşım ile cevap arama çabası sergileyecektir. Soruyu öğrenciler kendileri soracak, doğru cevap için yapılacak işlemleri planlayacak, gerekli deneyleri yapacak, gözlemlerini kaydedecek, sonuçları yorumlayacaktır.

Bu süreç, basit sorular için bile, disiplin isteyen, uzun zamanda ve deneyim ile yerleşen bir beceri gerektirir. İlk örnek olması bakımından, bu aktivitede, anahtar soru hazır verilmiş, öğretmene kolaylık için, bilinenler, sorunun mümkün cevapları, yapılması gereken ilave araştırmalar ayrı ayrı, V diyagramı düzeninde sunulmuştur. Öğrenciler, sınıftaki gereçlerle, burada verilen cevaplardan doğru olanı gösterecek araştırmaları yaparak, kendi çıkarımlarına ulaşacaklardır.

Anahtar Soru: Suda yüzen

cisimlerin şekli nasıldır?

Doğru cevabı bulmak için neler yapabiliriz? 1. Suda yüzdüğünü bildiğimiz tahtadan, farklı

biçimlerde cisimlerle, yüzme-batma deneyi. 2. Suda batan silgiden, farklı biçimlerde parçalar

keserek onlarla yüzme-batma deneyi. 3. Her cismin yüzme-batma özelliklerini gösteren

bir çizelge

Bildiklerimiz: 1. Sudan daha yoğun cisimler

suda batar. 2. Yüzen cismin yoğunluğu

suyun yoğunluğundan daha küçüktür.

3. Suda batan cisimler suda yüzenlerden daha yoğundur.

Sorunun cevabı ne olabilir? 1. Çubuk gibi silindirik veya sivri uçlu

cisimler suda yüzmez batar. 2. Yassı cisimler suda yüzer. 3. Ortası delik cisimler suda yüzer. 4. Yuvarlak cisimler yüzer, köşeli

cisimler batar.

Neler gözlemledik? 1. Ağaçtan yapılmış

çubuklar yüzdü. 2. Yassı silgi parçaları

battı. 3. .................................... 4. ....................................

Sonuç ........................................... ...........................................


185

Etkinlik Numarası : 6 Etkinlik Adı : Proje ve Poster Çalışması İlgili Olduğu Kazanımlar :1.1-1.9 Öğrenciler araştırmalarında;

• Çok soğuk kış günlerinde derinlere inildikçe deniz suyunu donmaktan neyin koruduğu, • Buz, sudan daha yoğun olsaydı, kutuplarda deniz suyunun tamamen donup donmayacağını anlatan bir proje/poster çalışması hazırlarlar.

Ayrıca aşağıdaki soruların cevabını bulmaları istenir,

• Soğuk bir havada öfkeli bir boğanın nefesini ve/veya kışın oynanan bir futbol maçında oyuncuların nefesini gösteren resim araştırırlar. Bu resimlerde nefesin görünür hâle gelmesinin sebebini açıklarlar. • Kara yollarında sis tehlikesinin yazın hiç olmaması, kışın ve hiç rüzgâr yokken olması durumunu açıklayan bir kompozisyon ev ödevi olarak verilebilir.


186

Etkinlik Numarası : 7 Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid İlgili Olduğu Kazanımlar :1.2; 2.6; 2.8; 3.3; 4.1; 4.6; 6.1

Değişik kavramlar aşağıdaki örneğe uygun şekilde numaralanıp bir gride yerleştirilir. Öğrenciler, bu yapılandırılmış küme içinde, sorulan soruların cevabını bulurlar. Örnek: Isınmak için hangi maddeleri kullanırız? (5, 9, 10) 1 2 3 4

JOULE KAYNAMA YOĞUŞMA DONMA

5 6 7 8

KÖMÜR ERİME BUHARLAŞMA KALORİ

9 10 11 12

DOĞAL GAZ ODUN GENLEŞME BÜZÜLME

Sorular

1. Maddeler ısı alınca gerçekleşen olaylar hangileridir? 2. Buzdan buhara dönüşüm sırasında sırasıyla hangi olaylar olur? 3. Madde dışarıya ısı verince hangi olaylar gerçekleşir? 4. Hangileri ısı birimidir? 5. Hâl değişim olayları hangileridir?

Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir: C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1, 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden değerlendirmek için negatif sonucu ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile çarpılır. Not:Verilen formül doğru cevap olmadığında kullanılmaz.


187

Öğrenme Alanı : Fiziksel Olaylar

3. Ünite : Kuvvet ve Hareket


A. Genel Bakış Öğrenciler dördüncü sınıfta; hareketi, kuvvetin cisimler üzerindeki etkilerini (yön

değiştirme, harekete geçirme, hızlandırma-yavaşlatma, durdurma şekil değişikliği vb.), kuvvet kavramının genel özelliklerini ve hareket-kuvvet kavramlarının birbirleriyle olan temel ilişkileri hakkında bilgileri almışlardır. Bu aşamadan sonra öğrenciler doğada temas gerektiren ve gerektirmeyen şeklinde sınıflandırılabilecek kuvvet çeşitlerinin var olduğunu anlamalıdır.

Bu ünitede öğrenciler, 4. sınıfta öğrendikleri kuvvet ve hareket ile ilgili kazanımları kullanarak, doğada var olan kuvvet çeşitlerini ve bu kuvvetlerin günlük hayatımızdaki etkilerini ve uygulamalarını fark eder. Öğrenciler, bir cismi harekete geçirmek için uygulanan kuvvetin her zaman cisme dokunması gerekmediğini farklı etkinliklerle keşfeder. Böylelikle doğada var olan çeşitli kuvvetlerin varlığından haberdar olur. Temas gerektirmeyen kuvvetlerin bir uygulayıcısı olan mıknatısların temel özelliklerini tanır ve kullanıldığı yerleri bilir. Sürtünme kuvvetinin temas gerektiren bir kuvvet çeşidi olduğunu anlar ve farklı yüzey/ortamlardaki sürtünme kuvvetlerini karşılaştırarak bu kuvvetin hareketi zorlaştırıcı ya da engelleyici olduğu sonucuna ulaşır. Sürtünme kuvvetinin günlük yaşantımızdaki yeri ve önemini fark eder. Ayrıca bu ünite, daha üst sınıflarda ele alınacak olan kuvvetin ölçülmesi ve nicel olarak ifade edilmesi, kütle ve ağırlık arasındaki farkın algılanması ve yerin manyetik özelliği konularının anlaşılmasına yardım eder.

Verilen etkinlikler tavsiye niteliğinde olup fizikî şartlar dikkate alınarak tüm öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun bir öğretim ortamı hazırlanabilir. Daha değişik materyaller kullanılarak öğrencilerde istenilen kavramsal değişim ve gelişim sağlanabilir. Ayrıca tüm öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini kullanmaları ve bu becerilerini geliştirmeleri sağlanmalıdır.

B. Ünitenin Amacı Bu ünitede öğrencilerin; doğada var olan çeşitli kuvvetleri fark etmeleri, mıknatısların

temel özelliklerini anlamaları ve kullanıldıkları yerleri keşfetmeleri, farklı yüzey/ortamlardaki sürtünme kuvvetlerini anlamaları ve günlük yaşantımızdaki yeri ve öneminden haberdar olmaları amaçlanmaktadır. C. Ünitenin Odağı

Ünitenin odağını, deney yapma, araştırma, gözlemleme, karşılaştırma ve sınıflandırma bilimsel süreç becerileri oluşturmaktadır. Öğrencilerin bilgiye ulaşmada, bu becerileri kullanmaları ve geliştirmeleri beklenir. Ç. Ünitede Önerilen Konu Başlıkları

• Temas Gerektirmeyen Sihirli Kuvvetler • Mıknatıslarla Oynayalım • Sürtünmenin Hayatımızdaki Yeri


188




189

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET

ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR K

UV

VE

T V

E H

AR

EK

ET

1. Temas gerektirmeyen kuvvetleri anlamak amacıyla öğrenciler;

1.1. Cisimler arasında fiziksel temas sonucu ortaya çıkan kuvvetleri “temas kuvvetleri” olarak belirler.

1.2. Fiziksel temas olmadan da cisimlere bazı kuvvetlerin etki edebileceğini fark eder.

1.3. Kuvvetleri, “temas kuvvetleri” ve “temas gerektirmeyen kuvvetler” olarak sınıflandırır (BSB- 4, 5, 6).

1.4. Fiziksel temas olmaksızın cisimleri hareket ettirebilecek bir düzenek kurar ve çalıştırır (BSB-14).

Topları Çarpıştıralım

Öğrenciler, bir topu yuvarlayarak durmakta olan başka bir top ile çarpıştırırlar. Yuvarlanan topu ilk harekete geçiren ve çarpışma sonucu diğer topun hareketini sağlayan kuvvetin niteliğini (fiziksel temas sonucu ortaya çıkıp çıkmadığını) tartışırlar (1.1).

Sihirli Kuvvetler

Öğrenciler, temas gerektirmeyen kuvvetlere örnek olarak; bir mıknatısın toplu iğneleri uzaktan çekmesi, saça sürtülen plastik bir tarağın küçük kâğıt parçacıklarını uzaktan çekmesi ve belirli bir yükseklikten serbest bırakılan bir cismin yere düşmesi etkinliklerini yaparak sonuçları tartışırlar (1.2; 1.3).

Fark Nerede?

Topların hareketini sağlayan kuvvet ile toplu iğneleri, kâğıt parçalarını çeken ve cismin yere düşmesine neden olan kuvvetler karşılaştırılarak aralarındaki temel farkın ne olduğu kısaca tartışılır (1.1; 1.2; 1.3).

1.1 4. sınıfta kuvvetle ilgili incelenen kavramlar hatırlatılır.

[!] 1.2, 1.3 “Alan kuvveti” yerine bu seviyede “temas gerektirmeyen kuvvet” ifadesi kullanılır.

1.2 Saçımıza sürdüğümüz bir

tarağın küçük kâğıt parçalarını çekmesi ve serbest bırakılan bir cismin yere düşmesi etkinliği, elektrostatik kuvvet ve kütle çekim kuvvetinin temas gerektirmediğini sezdirmek amacıyla yapılır. Ancak bu konularla ilgili ayrıntıya girilmez.

??? 1.3 Cisimleri hareket ettiren rüzgârın (hava akımının) temas gerektiren bir kuvvet olduğu vurgulanır.

Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim




190

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE: KUVVET VE HAREKET

ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR K

UV

VE

T V

E H

AR

EK

ET

2. Mıknatısların özellikleriyle ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Mıknatısların birbirini çektiğini veya ittiğini gözlemler (BSB-1).

2.2. Mıknatısların farklı iki kutbu olduğunu fark eder.

2.3. Mıknatısların farklı kutuplarından birinin N ve diğerinin S olarak isimlendirildiğini ifade eder.

2.4. Mıknatısların aynı kutuplarının birbirini ittiği, zıt kutupların ise birbirini çektiği sonucuna ulaşır (BSB -23).

2.5. Bazı maddelerin mıknatıslardan etkilendiğini ifade eder.

2.6. Mıknatısların maddelere uyguladığı kuvvetin, temas gerektirmeyen bir kuvvet olduğunu açıklar.

2.7. Günlük hayatta mıknatısların kullanım alanlarını listeler (BSB-24).

Mıknatısı Tanıyalım

Öğrenciler sınıfa getirilen çeşitli şekillerdeki mıknatısları (çubuk, U, halka vb.) kullanarak iki mıknatısın birbirini çektiğini veya ittiğini çeşitli denemeler yaparak keşfeder. Bu denemeler esnasında öğrenciler mıknatısların uçlarının (kutuplarının) farklı davrandığını gözlemler. Bu kutuplardan birinin N, diğerinin S kutbu olarak isimlendirildiğini öğrenirler. Hangi kutupların birbirini ittiğini, hangilerinin birbirini çektiğini deneyerek tespit ederler. Sonuçları tartışırlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2,6).

Kaybolmayan Kutuplar

Bir çubuk mıknatısa çekiçle vurularak mıknatıs iki parçaya ayrılır. Öğrenciler bu iki parçanın yine itme veya çekme özelliği gösterdiğini, her bir parçada yine N ve S olarak isimlendirilen kutuplarının varolduğunu gözlemler (2.2; 2.3; 2.4).

Mıknatısları Nerelerde Kullanırız?

Mıknatısların günlük hayatta kullanım alanlarını araştırmaları istenir (2.7).

2.1 4. sınıfta mıknatısların bazı maddelerle etkileşimlerinden faydalanarak birbiri içerisine karışmış olan maddeleri ayırmada nasıl kullanıldıkları işlenmişti.

[!] 2.5 Öğrenciler, mıknatısların elektronik donanımlı bazı eşyalara (televizyon, bilgisayar ekranı, bankamatik kartı, cep telefonu, bilgisayar disketi, CD vb.) yaklaştırıldığında, bu eşyalara zarar verebileceği konusunda uyarılır.

2.7 Öğrenciler, araştırma yaparken İnterneti etkili şekilde kullanmaya teşvik edilir.

[!]2.7 Pusula tanıtılır. Dünyamızın bir mıknatıs gibi davrandığından bahsedilir.




191

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 3. ÜNİTE : KUVVET VE HAREKET ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

KU

VV

ET

VE

HA

RE

KE

T

3. Sürtünme kuvvetini ve hayatımızdaki önemini anlamak amacıyla öğrenciler;

3.1. Çeşitli yüzeylerin (halı, beton, buz vb.), cisimlerin hareketlerine etkilerini karşılaştırır (BSB-5).

3.2. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilebileceğini gözlemler (BSB-1).

3.3. Bir cismin kaygan bir yüzeyde daha kolay, pürüzlü bir yüzeyde ise daha zor hareket ettirilmesinin sebebini, sürtünen yüzeylerin farklılığı ile açıklar (BSB-7).

3.4. Yüzey ile cisim arasında, cismin hareketini zorlaştıran veya engelleyen kuvveti, sürtünme kuvveti olarak tanımlar.

3.5. Sürtünmenin bir temas kuvveti olduğunu ifade eder.

3.6. Hava ortamında, hareket eden cismin hareketini zorlaştıran kuvveti hava direnci olarak tanımlar.

3.7. Su içerisinde, hareket eden cismin hareketini zorlaştıran kuvveti su direnci olarak tanımlar.

3.8. Hava ve su direncinin cisimlerin hareketlerine etkilerini karşılaştırır (BSB-4, 5, 6).

3.9. Teknolojik tasarım aşamalarını uygulayarak havada uzun süre kalabilecek bir paraşüt geliştirir (FTTÇ-6, 14).

3.10.Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerine örnekler verir (FTTÇ-4).

Tartışalım Öğrencilere, buzlu yollarda yürümekte neden zorlandıkları, bazı araçların (bisikletlerin, kapı menteşelerinin vb.) hareketli aksamlarının neden yağlanması gerektiği sorulur ve alınan cevaplar tartışılır (3.1).

Hareketi Zorlaştıran Nedir? Öğrenciler bir cismi önce kaygan, sonra da pürüzlü bir yüzeyde harekete geçirmeye çalışırlar. Her iki durumda da hareketi zorlaştırıcı veya engelleyici kuvvetin ne olabileceğini ve hangi yüzeyde cismi daha kolay hareket ettirebildiklerini tartışırlar (3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5).

Bir Paraşüt Yapalım Öğrenciler, küçük cisimleri (kibrit kutusu, silgi vb.) taşıyabilecek bir paraşüt modeli tasarlayıp yaparak hava direncinin harekete etkisi tartışırlar. Konuyla ilgili olarak; jet uçaklarının, kısa pistlere inerken durmalarını kolaylaştırmak için, paraşüt açmalarıyla ilgili bir video film izlettirilebilir (3.6; 3.9). Öğrenciler, sürtünmenin bilimsel olarak anlaşılmasının teknoloji uygulamalarındaki yerini tartışır. Bu bağlamda, Atatürk’ün bilim ve teknoloji hakkındaki görüşlerini araştırırlar.

Su İçerisine Bırakılan Bilye Öğrenciler, özdeş iki cam bilyeden birini su dolu derin bir cam kap içerisine, diğerini de hava ortamında aynı anda, aynı yükseklikten serbest bırakarak bilyelerin aynı mesafeyi ne kadar sürede geçtiklerini karşılaştırır ve bunun sebeplerinin neler olabileceğini açıklarlar (3.7).

Sürtünmesiz Bir Yaşam Nasıl Olurdu?

“Eğer sürtünme olmasaydı hayatımızda ne gibi değişiklikler olurdu?” sorusuna öğrencilerle birlikte cevap aranır. Bu konu ile ilgili simülasyonlar gösterilebilir. Bazı durumlarda sürtünmeyi azaltmak, bazı durumlarda ise artırmak için önlemler alındığı örneklerle tartışılır (3.9).

??? Bisikletin frenine basıldığında yavaşlamasının asıl nedeni tekerlek ile yüzey arasındaki sürtünmeden ziyade, tekerlek ile fren pabuçları arasındaki sürtünmedir.

[!] Atatürkçülük ile ilgili konular (3. 9 , 3. 10 - 1)

Bu Yarış Nasıl Kazanılır?

Nasıl Daha Yavaş Düşer?


İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


192

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1

Etkinlik Adı : Kuvvet Çeşitlerini Belirleyelim

İlgili Olduğu Kazanımlar: 1.1; 1.2: 1.3; 1.4

Aşağıdaki resimlerde bazı cisimlere kuvvetler etki ettiği görülmektedir. Bu kuvvetlerin hangi çeşit kuvvet olduğunu düşünerek aşağıdaki tabloda ilgili seçenekleri belirtiniz. a) b) c) d)

Etkinlik Numarası : 2

Etkinlik Adı : Bu Yarış Nasıl Kazanılır?

İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5

Öğrenciler için sınıfta bir oyuncak araba yarışı düzenlenir. Yarışmaya katılan her öğrenci grubuna özdeş bir araba verilir fakat her grup bir metre uzunlukta ve aynı eğime sahip olan yarış pistini kendi inşa eder. Oyuncak arabaların ne tür bir yüzeyde

hareket edeceklerine gruplar karar verir. Sonra tüm gruplar sırasıyla arabalarını kendi inşa ettikleri pistte rampadan aşağı serbest bırakırlar. Arabası en uzağa, en kısa sürede giden grup yarışmayı kazanır. Yarışma sonunda pistin yüzeyi ile arabanın tekerleri arasındaki sürtünme kuvvetinin harekete etkileri tartışılır ve aşağıdaki sorulara cevap aranır.

Oyuncak arabaların mümkün olan en uzak mesafeye en kısa zamanda gitmesi için hangi yüzey tipini kullanmak daha uygun olur? Gruplar sürtünme kavramını kullanarak yaptıklar pist seçiminin nedenlerini açıklarlar.

Öğrenciler farklı yüzeyler üzerinde cisimlerin hareketi ile ilgili tecrübelerini düşünür (örneğin asfalt yolda veya çimde bisiklet sürerken, buz üzerinde paten yaparken ya da bir cismi hareket ettirirken). Öğrenciler bu deneyimleri hakkında konuşarak cisimleri hareket ettirmek için harcanan kuvvetlerin farklı yüzeylerde aynı olup olmadığını açıklarlar (Örneğin bir kutuyu toprak zeminde sürüklemek buz üzerinde sürüklemeye göre daha fazla kuvvet gerektirir.).

Temas Gerektiren Kuvvetler Temas Gerektirmeyen Kuvvetler


193


Etkinlik Adı : Nasıl Daha Yavaş Düşer?

İlgili Olduğu Kazanımlar: 3.5; 3.6; 3.8; 3.9

Amaç Basit araç-gereç ve malzemeler kullanarak düşmeyi geciktirecek bir paraşüt geliştirmek. Ön Araştırma Öğrenci, paraşütlerin düşme üzerindeki etkisini araştırır. Farklı paraşüt şekillerinin işlevini öğrenir. Daha yavaş düşmenin nelere bağlı olduğunu belirler.

Tasarım ve yapım Elli gramlık küçük bir cismin olabildiğince yavaş düşmesini sağlayacak bir paraşüt geliştirmeye yönelik düşünce geliştirir. Çizim yaparak taslak(lar) geliştirir. Seçtiği taslağı gerçekleştirmek üzere hangi malzeme ve araç-gereçlere ihtiyacı olduğunu belirler. Malzemeyi işleyerek istenen şekli verir. Değerlendirme Paraşütü dener ve arkadaşları ile paylaşır.


194


4. Ünite : Yaşamımızdaki Elektrik


A. Genel Bakış Bu ünite, 4. sınıfta yer alan elektriğin tehlikelerinden sakınma ve gereken önlemleri

alma konusu ile basit elektrik devre uygulamalarını temel alıp daha da genişleterek öğrencilerin günlük hayattaki elektrik devre uygulamaları hakkında daha derin bir bilgi sahibi olmalarını hedefleyen bir içeriğe sahiptir. Ünite aynı zamanda, öğrencilerin derste elektrikle ilgili öğrendikleri kavramları, sahip oldukları ön bilgileri ile ilişkilendirmeyi ve elektriğin tehlikelerinden sakınarak gereken önlemleri alma konusunda önceki bilgilerini pekiştirmeyi amaçlar.

Bu ünite işlenirken soyut bir kavram olan akım kavramına girilmemiş, dolayısıyla direnç kavramı ile devrelerin seri-paralel bağlanması konularına yer verilmemiştir. Öğrenciler, bir ampulün parlaklığını pil sayılarını değiştirerek artırıp-azaltabileceklerini ya da pil sayısını sabit tutup ampul sayısını artırarak ampullerin parlaklığını değiştirebileceklerini keşfederler. Böylece öğrenciler deneysel uygulamalarda bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri tanımlama ile ilgili bilimsel süreç becerilerini kazanırlar. Ünitede değinilmeyen akım, direnç, potansiyel gibi kavramlara ve uygulamalara daha üst sınıflarda yer verilecektir.

Bu ünite, öğrencilerin deney yapmalarını ve problem çözmelerini teşvik edecek öğrenme etkinliklerini içermektedir. Bu etkinlikler sayesinde birçok deney yapan öğrenciler, bilimde deneme-yanılma ile sonuca ulaşmanın yerini kavrarlar.

Verilen öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğinde olup fizikî koşullar da dikkate alınarak tüm öğrencilerin etkin ve verimli katılımının sağlanacağı uygun bir öğrenme ortamı hazırlanabilir. Ayrıca ünitenin “Etkinlik Örnekleri” bölümünde öğrencilerin ön bilgilerini tespit etmek için, “Devredeki Hatayı Bulalım” etkinliğinde ilk olarak hatalı bir kurulu devre, daha sonra hatalı bir devre resmi verilir. Öğrenciler devreler üzerindeki eksiklikleri bulmaya çalışırlar. Böylece, 4. sınıfta gördükleri konuları hatırlayarak üniteye hazırlık yapmış olurlar.

B. Ünitenin Amacı Bu ünitede, öğrencilerin, farklı elektrik devreleri oluşturarak, devre elemanlarının

işlevlerini tanıma, bir devre elemanın değişiminin devrede ne gibi etki yaratacağı konusunda bilgilenme ve devrelerin şematik gösterimini öğrenmeleri amaçlanmaktadır. Böylece öğrencilerin farklı elektrik devrelerindeki pil ve ampul sayısını değiştirerek değişimin devre üzerinde yaratacağı etkileri keşfetmeleri, devre elemanlarını semboller ile göstererek devre şeması çizmeleri sağlanacaktır.

C. Ünitenin Odağı Bu ünitenin odağı, farklı basit elektrik devreleri oluştururken, devre elemanlarının

birbirleri ile ilişkisini deney, araştırma ve gözleme dayalı etkinliklerle araştırmak olmalıdır. Sonuçta oluşturulan bir devrenin herkes tarafından kabul edilen sembollerle şemasını çizmeye geçilmelidir.


195


• Basit Elektrik Devreleri Oluşturalım

• Ampullerin Parlaklığını Değiştirelim

• Devre Resimlerimizi Sembollerle İfade Edelim


196




197

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 4. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK


YAŞA

MIM

IZD

AKİ E

LE

KT

RİK

1. Basit bir elektrik devresinde ampullerin parlaklığının değiştirilmesi ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1 Basit bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığını nasıl değiştirebileceği hakkında tahminlerde bulunur (BSB 8).

1.2 Bir ampulün parlaklığını nasıl değiştirebileceği hakkındaki tahminlerini test eder (FTTÇ-2).

1.3 Bir ampulün parlaklığını etkileyen değişkenleri listeler (BSB 10).

1.4 Elektrik devresinde sadece ampul sayısının değiştirilmesi olayındaki değişkenleri belirler (BSB-11, 12, 13).

1.5 Elektrik devresinde sadece pil sayısının değiştirilmesi olayındaki değişkenleri belirler (BSB- 11, 12, 13).

1.6 Devrede pil sayısı aynı kalırken, ampul sayısının artması veya azalması ile ampullerin parlaklığının nasıl değiştiğini ifade eder.

1.7 Devrede ampul sayısı aynı kalırken pil sayısının artması veya azalması ile ampulün parlaklığının nasıl değiştiğini ifade eder.

1.8 Evde ve okuldaki elektrik düğmelerinin birer devre anahtarı olduğunu fark eder (FTTÇ-3).

1.9 Elektrik düğmeleri ile lambalar arasında, duvarların içinden geçen bağlantı kabloları olduğu çıkarımını yapar (FTTÇ- 5, 31).

Devredeki Hatayı Bulalım

Öğrenciler, ilk olarak hatalı bir elektrik devresindeki problemi bulmaya çalışır. Daha sonra hatalı bir devre resmi üzerindeki eksikliği tespit edip doğru devre için tahminlerde bulunurlar.

Bir Ampulün Parlaklığını Nasıl Değiştirebiliriz?

Öğrenciler tek pil ve ampulden oluşan bir elektrik devresi kurarak ampulün parlaklığını gözlemler. İkinci bir özdeş ampulü devreye (seri) bağlayarak birinci ampulün parlaklığındaki değişimi gözlemler. Sonra öğrenciler, üçüncü bir özdeş ampulü devreye (seri) bağlar ve ampullerin parlaklıklarını gözlemler. Her üç devredeki ampullerin parlaklıklarını karşılaştırırlar (1.1; 1.2; 1.3).

Öğrenciler tek pil ve ampulden oluşan elektrik devresini tekrar kurar. Devreye önce ikinci bir özdeş pil sonra üçüncü bir özdeş pil (seri) bağlayarak ampulün parlaklığını gözlemler. Gözlem sonuçlarını tartışarak karşılaştırırlar (1.1; 1.2; 1.3; 1.6; 1.7).

Öğrenciler, akılcılığın Fen ve Teknolojideki önemini fark ederler. Bu bağlamda Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi araştırırlar.

Değişkenleri Belirleyelim

Yukarıdaki iki etkinlik sonucunda, öğrenciler bir elektrik devresindeki ampulün parlaklığının nelere bağlı olarak değiştiğini yorumlarlar. Öğrenciler bu etkinlikler için bağımlı, bağımsız ve kontrol edilen değişkenleri tanımlar. Bu değişkenleri ifade eden aşağıdaki gibi bir tablo oluşturur (1.4; 1.5; 1.6; 1.7).

Deneme Bağımsız Değişken Sabit tutulan (Kontrol Edilen) Değişken Bağımlı Değişken

1. Ampul Sayısı Pil Sayısı Ampul Parlaklığı

2. Pil Sayısı Ampul Sayısı Ampul Parlaklığı

[!] 1.4 Pil ve ampuller sadece seri bağlanmalı, fakat seri bağlama kavramına girilmez.

[!] Öğretmen, öğrencileri elektrik devreleri ile ilgili etkinliklerden sonra devre elemanlarını toplamalarına özendirir.

[!] Bu ünitede, iletken ve yalıtkan maddeler konusuna girilmez.

Elektrik akımı ve yük kavramı ileriki sınıftarda işlenecektir.

Devre Şeması Üzerinde Oynayalım


İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) Sarı renkle gösterilen alanlarda değişiklik yapılmıştır.


198

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 4. ÜNİTE : YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

YAŞA

MIM

IZD

AKİ E

LE

KT

RİK

2. Basit bir elektrik devresindeki elemanların sembolik gösterimi ve devre şemalarının çizimi ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Basit bir elektrik devresindeki pil, ampul, bağlantı kablosu ve anahtarı sembolik olarak gösterir.

2.2. Devre elemanlarının sembolik gösterimlerinin, devre şeması çizimlerinde kullanıldığını fark eder.

2.3. Devre elemanlarının sembolik gösterimlerinin bilimsel iletişim (ortak bilimsel dil) açısından önemini kavrar.

2.4. Çalışan bir elektrik devresi şeması çizer.

2.5. Basit bir elektrik devre şemasından yararlanarak devreyi kurar ve çalıştırır.

2.6. Çalışmayan elektrik devrelerine ait şemaları yorumlayarak niçin çalışmadığını ifade eder.

2.7. Verilen hatalı bir devre şemasını, deneyerek çalışır hâle getirir.

Devre Elemanlarını Sembolik Olarak Gösterelim

Öğrenciler devre elemanlarının (pil, ampul, bağlantı kablosu ve anahtar) sembolik gösterimlerini içeren kartları inceleyerek, hangi sembole hangi devre elemanının karşılık geldiğini tahmin ederler. Devre elemanlarının neden sembollerle gösterildiği tartışılarak, bunun önemi (örneğin matematikteki +,-, vb. işaretlerinin ortak kullanımındaki önemi gibi) vurgulanır (2.1; 2.2; 2.3).

Devre Şemamızı Sembollerle Çizelim

Öğrenciler resmettikleri bir elektrik devre şemasını öğrendikleri sembolleri kullanarak yeniden çizerler (2,3; 2.4) .

Devre Şemamızı Kuralım

Öğrencilerden, verilen bir elektrik devresi şemasından yararlanarak elektrik devresi kurup çalıştırmaları istenir. Farklı elektrik devre şemaları gösterilerek devrenin niçin çalışıp çalışmayacağı(ör: anahtar açıkken lambanın yanmayacağını veya bağlantı kopukluğunu...) öğrencilere sorulur (2.5; 2.6; 2.7) .

Devre Sembollerini Tanıyalım

Eleştir-Değerlendir-Çözümü Bul

Kariyer Bilinci Geliştirme: Sınıfta ailesinde elektrik teknisyeni veya elektrik mühendisi olan öğrenciler devrelerle nasıl çalışıldığını öğrenir ve sınıfla paylaşırlar.


İlişkilendirme (Ayıraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)


199

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Devre Sembollerini Tanıyalım İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2 Öğrenciler devre elemanlarını ve sembollerini içeren aşağıdaki tablodaki boşlukları doğru bir şekilde doldurmaya çalışır. Daha sonra şağıdaki devre resmini sembolik olarak gösterirler.

Devre Elemanı Resmi Sembolü ?

?

?

Anahtar

?

?

?

Devre Resmi Sembolik Gösterimi

?


200

Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Devre Şeması Üzerinde Oynayalım İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.6; 1.7

Öğrenciler aşağıda verilen devre elemanlarını kullanarak bir devre oluşturur ve bu

devrenin şemasını çizer. Tabloda istenen şartlara göre hangi devre elemanlarını devreye ilave edeceğini tahmin etmeye çalışır. Daha sonra tahminlerini doğrulayacak devreleri kurarlar.

Pil , Pil yatağı, Ampül, Bağlantı kabloları

Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Eleştir-Değerlendir-Çözümü Bul İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.6; 2.7

Öğrenciler aşağıdaki tabloda verilen devre şemasını kurar. Sonucu tartışarak ampullerin neden yanmadığının sebebini içeren en doğru cevabı bulmaya çalışırlar. (Öğrenci seviyesinin uygunluğuna göre ikinci bir özdeş pil devreye ters bağlanarak aynı işlemler tekrarlanabilir.)

Devre Şeması İşlem-Sonuç Sebep

Yandaki devre kuruluyor ve bu hâliyle lambaların yanmadığı gözlemleniyor.

Anahtar açık olduğundan lambalar yanmıyor.

Lambalardan biri bozuk olabilir.

Anahtar kapalı olsa bile piller ters bağlanmış.

İstenen Şart Devre Elemanı

Lambanın parlaklığı değişmesin

Lambanın parlaklığı artsın

Lambanın parlaklığı azalsın


201

Öğrenme Alanı : Dünya ve Evren

5.Ünite : Dünya, Güneş ve Ay


A. Genel Bakış

Dördüncü sınıfta, Dünya’mızın şekil ve yapısının ele alındığı “Gezegenimiz Dünya” ünitesiyle başlayan süreç, bu sınıfta etkisi daha kolay fark edilebilir “Gökyüzü Macerası” ile devam edecektir. Ünitede öğrenci, modeller yardımıyla Dünya, Güneş ve Ay’ın göreli boyutlarını ve biçimlerini tanır. Güneş’in gün içindeki hareketini kavrar. Bu görünen hareketin, aslında Dünya’nın kendi etrafında yaptığı dönme hareketi ile ilgili olduğunu bilir ve Dünya’nın dönmesi ile Güneş’in görünen hareketi arasında bağ kurar. Öğrenciler, ilköğretimin ilk üç yılında Hayat Bilgisi dersinde yer alan “Dün, Bugün, Yarın” ünitesinde, Dünya’nın hareketleri sonucunda oluşan değişimleri ve Güneş’in bazı özellikleri ile ilgili olarak edindikleri kazanımların yanı sıra bu ünitede elde edecekleri kazanımlar; ileriki sınıflarda karşılaşacağı Güneş sistemi, mevsimler, yıldızlar ile uzay gibi konuların öğrenilmesine zemin hazırlayacaktır.

“Dünya, Güneş ve Ay” ünitesinde, geniş ölçekli gökyüzü doğası; inceleme, araştırma, gözlem yapma, rol oynama, tartışma, modelleme gibi yöntem ve tekniklerle sınıf ortamına taşınacaktır. Öğrenciler, Güneş, Dünya ve Ay arasındaki benzerlik ve farklılıkları tanıyarak gök cisimlerinin belirgin özelliklerini kavrayacaktır. “Dönme” ve “dolanma” hareketlerinin yaşantımızı etkileyen bazı olguların nedeni olduğunun farkına varacaktır. Bir başka ifadeyle, öğrenciler; gece/gündüz, yıl gibi zaman birimlerinin temelinde Dünya’nın bu hareketleri olduğunu algılayacaktır. Öğrenciler, hedeflenen kazanımlara ulaşabilmek için gözlem ve karşılaştırma yapacak, tahminler yürütecek, tahminlerini sınamaya yönelik etkinliklerde bulunacaklardır. Ayrıca inceleme, araştırma sonuçlarını sınıf ortamında çeşitli şekillerde sunarak iletişim kurma, bildiklerini ve kendini uygun şekilde ifade etme, başkalarıyla paylaşma gibi sosyal becerilerini geliştirmeleri de sağlanacaktır.

Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Kelime İlişkilendirme” ile öğrencilerin konu ile ilgili sahip oldukları temel kavramlar arasındaki ilişkileri yoklanarak bellekteki bilişsel ağın ortaya konması amaçlanmaktadır. Farklı anahtar kelimeler ile aynı kelimelerin ilişkilendirilme sıklığı ve anahtar kelimelerin birbirleri ile doğrudan ilişkilendirilmesi, aralarında daha kuvvetli bir ilişki kurulduğu anlamına gelecektir. Önerilen öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında yer alan “Çoklu Zekâ” etkinliğinin amacı, farklı bireysel ihtiyaç ve yönelimleri olan öğrencileri hep birlikte kucaklayacak ve değişik yönlerden gelişimlerini sağlayacak tekdüze olmayan etkinlikler sunmaktır. Böylece, öğrencilerin farklı yönlerden gelişimi için fırsatlar oluşturulur ve yatkın oldukları zekâ alanları kadar diğer alanlarda da deneyim kazanmaları sağlanır.


202

Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri tavsiye niteliğindedir. Öğretmenler, bireysel veya grup içi etkinlikler ile fizikî koşulları da dikkate alarak tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca, ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan veriler, daha sonraki öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır.

B. Ünitenin Amacı

Bu ünitede öğrencilerin; Dünya, Güneş ve Ay’ın göreli boyut ve biçimleri ile Dünya ve Ay’ın hareketlerini tanıyıp kavraması, Dünya, Güneş ve Ay arasında hareket ilişkisi kurabilmesi, bu ilişkinin yol açtığı sonuçlar ve bunların günlük yaşama etkisi hakkında bilgi, deneyim ve tutum geliştirmesi hedeflenmektedir.

C. Ünitenin Odağı

Ünitenin odağında Dünya, Güneş ve Ay birlikte rol oynamaktadır. Öğrenme etkinlikleri genelde deneyden çok, gözleme dayalıdır. Bu gözlemler, birkaç gün aralıklarla ve/veya bir gün içerisinde birkaç saat arayla tekrarlanmalıdır. Böylece, öğrencinin gözlem-deney sürekliliği içinde disiplinli ve sabırlı çalışma alışkanlığı kazanması amaçlanmaktadır. Öğrenciler, gökyüzündeki cisimlerin farklı özellikleri (uzaklık, büyüklük, ışık kaynağı olma/olmama vb.) olduğu gibi, bir takım ortak özelliklerinin de (küreye benzer şekle sahip olma, dönme/dolanma hareketi yapma) var olduğundan haberdar olacaktır. Aynı olaya farklı noktalardan bakıldığında, “görünen” ile “gerçek” arasındaki farkın algılanması (yeryüzünden bakıldığında, Güneş ve Ay’ın gözlemlenen hareketleri) ünitenin odağında olmamakla birlikte çeşitli örneklerle öğrencilere sunulmaktadır.


• Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekil ve Büyüklükleri

• Dünya’mız Yerinde Duramıyor

• Söyle Söyle Ay Dede, Bu Değişimlerin Sırrı Ne?


203




204

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: DÜNYA, GÜNEŞ VE AY


DÜ

NY

A, G

ÜN

EŞ

VE

AY

1. Güneş, Dünya ve Ay’ın şekil ve büyüklükleriyle ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Güneş, Dünya ve Ay’ın şeklini karşılaştırır (BSB-1, 2, 3, 4).

1.2. Geçmişte insanların, Dünya, Güneş ve Ay’ın şekliyle ilgili çeşitli görüşler ileri sürdüklerinin farkına varır (FTTÇ-2, 11, 12, 13, 14).

1.3. Güneş, Dünya ve Ay’ı büyüklüklerine göre sıralar (BSB-1, 2, 3, 4, 5).

1.4. Güneş, Dünya ve Ay’ı bir arada temsil eden kendine özgü bir model oluşturur ve sunar (BSB-21, 22, 24; FTTÇ-6).

1.5. Cisimlerin uzaklaştıkça daha küçük görüldükleri çıkarımını yapar (BSB-1, 2, 5, 7).

1.6. Güneş’in Dünya’ya göre, Ay’dan daha uzak olduğu sonucunu çıkarır (BSB-7).

Dünya, Güneş ve Ay’ın Şekli Neye Benziyor? Öğrencilerden, “Güneş, Dünya ve Ay’ın şekilleri nasıldır?” ve “Güneş, Dünya ve Ay’ın büyüklükleri için nasıl bir sıralama yaparsınız?” sorularına cevap vermeleri istenerek ön bilgileri yoklanır. Daha sonra, uzaydan çekilmiş fotoğraflar, varsa, Video-CD, slayt ve bilgisayar simülasyonları yardımıyla bir fikir birliğine varırlar (1.1; 1.3).

Var mısınız Dünya-Güneş-Ay Modeli Yapmaya!.. Öğrenciler, “Güneş, Dünya ve Ay’dan sizce hangisi daha büyüktür?” sorusuna cevap ararlar. Öğrenciler daha sonra cevaplarını bilimsel bilgilerle karşılaştırdıktan sonra, tanıdığı malzemeleri (Güneş bir deniz topu veya basketbol topu olarak düşünüldüğünde, Dünya’nın ancak bir leblebi tanesi, Ay’ın ise yarım pirinç tanesi olarak düşünülebileceğine dikkat çekilir.) kullanarak Güneş, Dünya ve Ay’ı bir arada temsil eden bir model (poster, resim, maket vb.) tasarlar ve yaparlar (1.4).

Uçaklar Neden Kuş Kadar Gözükür? Öğrenciler, uzaktaki dağlar, ağaçlar, binalar veya araçların olduklarından daha küçük göründükleriyle ilgili gözlemler yaparlar. Gözlem sonuçlarından ve deneyimlerinden (Örneğin; bir uçağın, gökyüzünde bir kuş büyüklüğünde görülmesi gibi) yola çıkarak Güneş ve Ay’ın büyüklüklerinin farklı olmasına rağmen, Dünya’ya olan uzaklıkları dikkate alındığında, gökyüzünde hemen hemen aynı büyüklükte göründüklerini fark ederler (1.5; 1.6).

1.1 Dünya’nın şekliyle ilgili olarak 4. sınıfta öğrenilenler hatırlatılır. [!] 1.1 Küre, sınıfa getirilen küre örnekleriyle ayrıntıya girilmeden hatırlatılır. [!] 1.1 Güneş’e doğrudan çıplak gözle bakmanın sakıncaları anlatılır.

Kelime İlişkilendirme



205

ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: DÜNYA, GÜNEŞ VE AY


DÜ

NY

A, G

ÜN

EŞ

VE

AY

2. Dünya’nın hareketleri ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Dünya’nın kendi etrafında döndüğünü ifade eder.

2.2. Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşünü tamamladığı sürenin, bir gün olarak kabul edildiğini ifade eder.

2.3. Gece-gündüz oluşumunu, Dünya’nın kendi etrafındaki dönme hareketiyle açıklar (BSB-23).

2.4. Güneş’in gökyüzünde gün boyunca hareket ediyor gözükmesini, Dünya’nın kendi etrafındaki dönme hareketiyle açıklar (BSB-23).

2.5. Dünya’nın kendi etrafında dönerken aynı zamanda Güneş etrafında da dolandığını ifade eder.

2.6. Dünya’nın Güneş etrafında bir tam dolanımını tamamladığı sürenin, bir yıl olarak kabul edildiğini belirtir.

Başrollerde Güneş ve Dünya Öğretmen yere tebeşirle Dünya’nın yörüngesini gösteren elips şeklinde bir yörünge çizer (Çizilen yörüngenin şeklinin elips olduğu söylenmemelidir.). Sırt sırta vermiş dört öğrenciye Güneş ve bir öğrenciye de Dünya rolü verilir. Dünya rolünü alan öğrenci kendi etrafında dönerken aynı zamanda Güneş rolünü alan öğrencilerin etrafında zemine çizilmiş yörüngeyi takip eder. Öğrenciler, sahneledikleri bu oyunda Dünya ve Güneş’in hareketlerini gözlemleyerek yorumlarlar. Güneş rolündeki öğrencilerin her birinin eline birer el feneri verilir. Dünya rolünde oynayan öğrencinin kendi etrafındaki her dönüşünde, aydınlanan ve karanlıkta kalan kısımlarına dikkat çekilerek öğrenciler gece gündüz olayını canlandırır. Güneş’in gökyüzünde hareket ediyor gibi görünmesinin nedeni ile zaman dilimlerinden yıl ve günün oluşumunu tartışır. Gece/gündüz ve yılın, doğa olaylarının sonuçlarından hareketle belirlenip; hafta, ay, saat gibi zaman dilimlerinin ise insanlar tarafından keyfi olarak kabul edildiğine dikkat çekilir (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6).

Dünya’mız Hiç Hareket Etmeseydi Neler Olurdu ya da Olmazdı? Öğrenciler, “Eğer Dünyamız hiç hareket etmeseydi neler olurdu/veya olmazdı?” sorusuna tartışarak cevap ararlar (2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6).

[!] 2. 1 - 2. 6 Bu düzeyde, dönme ekseni ve yörünge kavramlarıyla elips terimi kesinlikle kullanılmaz. 2.2 ve 2.6 kazanımları

için Matematik dersi Ölçme alt öğrenme alanı (kazanım 1)

Gece-Gündüz Modeli

[!] 2. 4 Bu düzeyde güneşin; Samanyolu gök adası ile bir bütün hâlinde yaptığı hareketi, dikkate alınmaz.

2. 6 Mevsimlerin nasıl oluştuğu konusuna girilmez.



206

ÖĞRENME ALANI: DÜNYA VE EVREN 5. ÜNİTE: DÜNYA, GÜNEŞ VE AY



DÜ

NY

A, G

ÜN

EŞ

VE

AY

3. Ay’ın hareketleri ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Ay’ın kendi etrafında dönerken aynı zamanda da Dünya etrafında dolandığını ifade eder.

3.2. Dünya ve Ay’ın hareketlerini gösteren kendine özgü bir model oluşturur ve sunar (BSB-21, 22, 24; FTTÇ-6).

3.3. Dünya’dan bakıldığında Ay’ın daima aynı yüzünün gözlendiğini açıklar (BSB-23).

3.4. Ay’ın evrelerini belirli aralıklarla gözlemler ve gözlem sonuçlarını kaydeder (BSB-1, 2, 20).

3.5. Gözlemlerine dayanarak Ay’ın evrelerinin düzenli olarak tekrar eden bir doğa olayı olduğu sonucunu çıkarır (BSB-1, 2, 5, 7, 23).

3.6. Ay’ın evrelerini, Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketiyle açıklar (BSB-23).

3.7. Ay’ın evrelerini temsil eden bir model oluşturur ve sunar (BSB-21, 22, 24; FTTÇ-6).

Ay da Durmadan Dönüyor Öğrenciler, “Ay nasıl hareket eder?” sorusuna ön bilgilerine dayanarak cevap ararlar. Daha sonra, eğer varsa Ay’ın hareketleriyle ilgili bilgisayar simülasyonu, video-CD, slayt vb. izlerler. Ay’ın hareketlerini, Güneş’in ve Dünya’nın varlığını da dikkate alarak rol oynama tekniği ile sınıf ortamında canlandırırlar. Öğrenciler, yakın çevrelerinden edinecekleri malzemeleri kullanarak, Dünya ile Ay’ın hareketlerini gösteren ve Güneş’in varlığını da dikkate alan kendilerine özgü bir model oluştururlar ve sınıfta sergilerler (3.1; 3.2; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6; 3.7).

Ay’ın Evrelerini Gözleyelim Öğrenci gruplarına “Ay’ın Evrelerini Gözleyelim” konulu bir proje çalışması yaptırılabilir. Bu kapsamda her bir grup, yeni aydan iki gün sonrasından başlayarak 14 gün süresince Ay’ı gözler. Uygun formlarda kaydedilen gözlem sonuçları kullanılarak öğrenciler, Ay’ın farklı şekillerde görülme nedenini sınıfta tartışırlar. Öğrenciler gözledikleri Ay’ın kaç gün sonra aynı evreye geleceğini tahmin ederler ve zamanı gelince denetlerler (3.4; 3.5; 3.6).

Siz de Yapacağınız Modelle Ay’ın Evrelerini İzleyebilirsiniz Kapaklı bir karton bir kutu (örneğin bir ayakkabı kutusu) alınır. Kutunun tüm yan yüzeylerine birer gözetleme deliği açılır (4 adet). Ay’ı temsil eden bir ping-pong topu, kutunun üst kapağı kapatıldığında, kutunun içerisine sarkacak şekilde bir iple kapağa asılır. Sonra Güneş’i temsil eden bir el feneri kutunun yan yüzlerden birine açılacak beşinci bir deliğe (gözetleme deliklerinden birinin altına açılacak), kutunun içini aydınlatacak şekilde sabitlenir. El feneri yakılır ve gözetleme deliklerinden top gözlenir (Bir delikten bakarken diğerleri kapalı tutulmalıdır.). Öğrenciler, her bir delikten topun nasıl görüldüğüne bakarak bu model üzerinde Ay’ın evrelerinin oluşumunu tartışırlar (3.4; 3.5; 3.6; 3.7).

Ay Hiç Hareket Etmeseydi Neler Olurdu/ya da Olmazdı? Öğrenciler, “Eğer Ay hiç hareket etmeseydi neler olurdu/olmazdı?” sorusuna tartışarak cevap ararlar (3.1; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6; 3.7).

Kelime İlişkilendirme 3.1-3.7 Ay’ın Dünya’nın

uydusu olduğu bilgisi verilmez. 3.3 - 3.6 Ay, Güneş’ten gelen

ışığı yansıttığı için gözlenebilir. Işığın yansıması konusu 6. sınıfta ele alınacağı için konu, bu açıdan ele alınmaz.

14 Günlük Ay Gözlemi Projesi [!] 3.3-3.6 Ay’ın bazı nedenlerle (havanın bulutlu olması vb.) görülemeyebileceği belirtilir.

3.4 ve 3.6 kazanımları için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (kazanım 10); Konuşma öğrenme alanı, Kendini Sözlü olarak İfade Etme (kazanım 18)

3.5 kazanım için Matematik dersi Zamanı Ölçme alt öğrenme alanı (Kazanım 1) ??? 3.5, 3.6 Öğrenciler, Ay’ın evrelerinde görülen karanlık kısımların, Dünya’nın gölgesi nedeniyle oluştuğu vb. kavram yanılgılarına düşmemeleri konusunda uyarılır.

Çoklu Zekâ Boşluk Doldurma Kavram Haritalama Eşleştirme


207

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri

Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Kelime İlişkilendirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.2; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.4; 3.5; 3.6 Öğrencilere küre, Dünya, Güneş, Ay, dönme hareketi, gece, gündüz, evre, dolanma hareketi, yıl, gün, gökyüzü gibi bu ünitede geçen kavramlardan en az beş tanesi anlamlı bir bütünlük oluşturacak ve diğerlerini tetikleyecek şekilde “anahtar kelime” olarak verilir. Bir kâğıt dörde katlanarak kesilir ve her parçanın üst kısmına anahtar kelimeler yazılır (Gerektiğinde sayfaların her iki yüzü de kullanılır.). Öğretmen zamanı kontrol ederek öğrencilerden, her anahtar kelimeyle ilişkilendirdikleri konu ile ilgili kavramları 60 s içerisinde anahtar kelimelerin altına yazmalarını ister. Öğrencileri etkinliğe hazırlamak ve etkinliği başlatmak için: “Şimdi ben zaman tutacağım. Siz de vereceğim her kelimeye karşılık aklınıza gelen ne kadar kelime varsa alt alta yazacaksınız.” der ve belirlediği ilk anahtar kelimeyi verir.

Öğrenciler, verilen anahtar kelimeler ile ilgili kavramları yazdıktan sonra öğretmen değerlendirmeyi öğrencilerle birlikte veya kendisi yapabilir. Öğretmen, öğrencilerle birlikte değerlendirmeyi yaparken; sınıf içi etkileşimi teşvik etmek için bazı öğrencilerden buldukları ilişkilendirme kelimelerini tahtaya yazmalarını ister. Daha sonra ilişkinin ne/neler olabileceği sınıfça tartışılır. Ayrıca, öğretmen öğrencilerden içinde anahtar kelimenin ve ilişkilendirme kelimesinin geçtiği bir cümle kurmalarını ister.

Öğretmen, etkinliği kendisi değerlendirirken; yazılan kelimelerin anahtar kelimeyle ilişkisinin olup olmadığına ve her anahtar kelime ile ilişkilendirilen kelimelerin sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakar. Bu farklılık, ilişkilendirme sıklığı açısından yorumlanır. Etkinliğin devamında öğrencilerden, anahtar kelime ile ilişkilendirdikleri her bir kelimeyi cümlede kullanmalarını ister ve cümlenin niteliğini değerlendirir.


208

Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Boşluk Doldurma İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6 Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerde yer alan boşlukları doldurunuz.

büyük küre Güneş yıl dolanır Ay dönme hareketi Dünya küçük gün

I. Dünya, Güneş ve Ay’ın şekli ....................... benzer. II. Dünya kendi etrafında............................. yaparken aynı zamanda da .......................

etrafında dolanır. III. Dünya, Güneş ve Ay arasındaki büyüklük sıralaması büyükten küçüğe doğru;

....................., ..................... ve ..................... şeklindedir. IV. ............. kendi etrafında dönerken, aynı zamanda da Dünya etrafında .......................... V. Cisimler uzaklaştıkça olduklarından daha .................... görünürler. VI. Dünya’nın .................... etrafında bir tam dolanımını tamamladığı süre bir .............

olarak kabul edilir. VII. Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşünü tamamladığı süre bir ............. olarak

kabul edilir. Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Yazılı Anlatım İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1 Güneş, Dünya ve Ay’ın hareketleri ve bu hareketlerin sonuçları hakkında en az 50 kelimelik bir paragraf yazınız. ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………


209

Etkinlik Numarası : 4 Etkinlik Adı : Kavram Haritalama İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.4; 3.5

Aşağıdaki kavram haritasını uygun kelimeleri kullanarak tamamlayınız.


210

Etkinlik Numarası : 5 Etkinlik Adı : Çoklu Zekâ İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.1; 1.3; 1.4; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1; 3.5; 3.6; 3.7

Öğretmen, bu etkinlik için kaç grup oluşturulacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne tür etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan birine dahil olurlar. Öğretmen, grupları oluştururken grupların adlarını (sözel dil zekâ alanı, mantıksal matematiksel zekâ alanı, müziksel ritmik zekâ alanı gibi) kesinlikle belirtmemelidir. Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait isimler yalnızca uygulayıcılara bilgi vermek için yazılmıştır. Bu isimler, hiçbir şekilde öğrencilere aktarılmayacaktır.

1. Grup (Sözel Dil Zekâ Alanı): Öğretmen: “Güneş’in şekli nasıldır? Dünyamızın şekli nasıldır? Ay’ın şekli nasıldır? Güneş, Dünya ve Ay nasıl hareket eder? Gece/gündüz nasıl oluşur? Ay’ı niçin farklı şekillerde görürüz? Gün, yıl gibi zaman birimleri nasıl oluşturulmuştur?” gibi soruları bu grubun öğrencilerine sorar ve gruptan, ünitenin alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan (kitap, ansiklopedi, dergi, kütüphane, İnternet vb.) araştırma yapmalarını ister. Öğrenciler, araştırmaları sonucunda edindikleri bilgileri rapor eder ve son olarak ünite çerçevesinde konuyu bütün hatlarıyla anlatan bir hikâye yazarlar.

2. Grup (Mantıksal Matematiksel Zekâ Alanı): Bu grupta yer alan öğrenciler, birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını

belirlerler. Dünya’nın şekline benzeyen kürenin geometrik cisim özelliklerini saptarlar. Öğretmen daha sonra öğrencilerden, Dünya, Güneş ve Ay’ın aralarındaki büyüklük oranlarıyla ilgili tahminlerde bulunmalarını ve bu tahminlerini farklı kaynaklardan (kitap, ansiklopedi, dergi, kütüphane, İnternet vb.) yapacakları bir araştırmayla kontrol etmelerini ister. Öğrenciler, elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve ünite akış şeması hazırlamak üzere dördüncü gruba verirler. 3. Grup (Müziksel Ritmik Zekâ Alanı):

Bu gruptaki öğrenciler, içlerinde Güneş, Dünya, Ay, gece-gündüz, dolunay gibi kelimeler geçen, farklı yayın organlarında çıkmış şiirleri, şarkıları, türküleri, yazıları araştırırlar. Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı, anılan konuyla ilgili, bilgi, beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını sınıfta söylerler.

4. Grup (Görsel Uzamsal Zekâ Alanı): Bu grubun öğrencileri, diğer grupların hazırladığı materyalleri görsel olarak

zenginleştirip (ilgili resimler, karikatür gibi) bütün hatlarını gösteren bir poster hazırlar ve üniteyle ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi gösteren bir akış şeması geliştirirler.


211

5. Grup (Sosyal Zekâ Alanı): Grupta bulunan öğrenciler, insanoğlunun teknoloji sayesinde gökyüzünü nasıl

gözlemlediği, bu amaçla ne tür araç-gereçler kullandığı hakkında ilgili kişi veya kurumlarla temasa geçerek bilgi toplarlar. Yakın çevrelerinde gözlem evi olup olmadığını araştırarak, eğer varsa Güneş gözlemi yapmak için gündüz öğretmenleri ile birlikte ve/veya Ay gözlemi yapmak için okul dışı saatlerde ailesi ile birlikte gözlem evine giderler. Sonuçta elde ettikleri tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Öğrenciler, birinci grupla beraber, görsel grubun hazırladığı poster ve akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi alışverişini ve koordinasyonu sağlarlar.

6. Grup (Bedensel Kinestetik Zekâ Alanı):

Bu gruptaki öğrenciler, diğer gruplardan Dünya, Güneş, Ay’ın şekli, Ay’ın evreleri hakkında bilgi edinerek bu gök cisimlerini ve Ay’ın evrelerini temsil eden kendilerine özgü modeller (Model bu amaçla yapılmış bir pasta bile olabilir.) oluşturur ve diğer gruplarla paylaşırlar. Ayrıca bu gruptaki öğrenciler, gece/gündüz oluşumu ile Güneş, Dünya ve Ay’ın hareketlerini kareografik düzende, bir bütünlük içerisinde sergileyen bir temsil hazırlarlar.


212

Etkinlik Numarası : 6 Etkinlik Adı : 14 Günlük Ay Gözlemi Projesi İlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.3; 3.4; 3.5; 3.6

İki hafta boyunca her gün Ay’ın şeklini gözlemleyiniz. Gözlemlediğiniz şekli aşağıda belirtilen ilgili kutucuğa çizerek boyayınız (Havanın bulutlu olduğu zamanlarda gözlem yapamıyorsanız boş bırakınız).

Elde ettiğiniz gözlem formu hangi amaçlarla kullanılabilir? Tartışınız.

1.GÜN 2.GÜN 3.GÜN 4.GÜN 5.GÜN

6.GÜN 8.GÜN 7.GÜN 9.GÜN 10.GÜN

11.GÜN 12.GÜN 13.GÜN 14.GÜN


213

Etkinlik Numarası : 7 Etkinlik Adı : Eşleştirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 1.6; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 2.5; 2.6; 3.1 Sağ taraftaki tanım ifadelerini solda bulunan kavram ve terimlerle eşleştiriniz. ........... Güneş a. Çok uzaktaki cisimleri gözlemeye yarayan araç. ............ teleskop b. Dünya’nın etrafında dolandığı gök cismi. ............ Ay c. Bir başka cisim etrafında dönme hareketi yapmak. ........... dolanmak d. Dünya etrafında dolanan gök cismi. ........... gözlem evi e. İnsanların Güneş, Ay ve diğer gök cisimlerini gözledikleri ve araştırmalar yaptıkları yer. Etkinlik Numarası : 8 Etkinlik Adı : Gece-Gündüz Modeli İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.3

Aşağıdaki soruları bir el feneri ve plastik toptan oluşan aşağıdaki modele dayanarak cevaplandırınız.

I. Hangi nokta/noktalarda vakit gündüzdür? .............. II. Hangi nokta/noktalarda vakit gecedir? ..............


214

Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat

6. Ünite : Canlılar Dünyasını Gezelim,Tanıyalım


A. Genel Bakış

Öğrenciler, 4. sınıf “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesinde çevrelerinde gördükleri varlıkları belli özelliklerine göre canlı ve cansız olarak gruplandırmışlardı. Bu ünitede, canlılar farklılık ve benzerliklerine göre bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma biyoloji dersindeki sınıflandırmaya temel olacaktır. Ayrıca, öğrencilerin yakın çevresindeki yaşam alanları ve bu yaşam alanlarındaki canlıların uyumu, beslenme ilişkileri ve bu yaşam alanlarına insanın etkisi ile ilgili bilgileri edinmesi, çevreyi tanımak ve korumak için bireysel sorumluluk bilincinin geliştirilmesine katkıda bulunacaktır. Bu nedenlerden dolayı, ünitede birbirinden farklı öğrenme etkinlikleri (ör. poster hazırlama, drama, kontrollü deneyler, kavram haritaları, gezi-gözlem-inceleme, tartışma gibi) kullanılması önerilmiştir.

Bu ünitenin öğretim ve değerlendirme etkinlikleri bölümünde diğer soru tiplerine ek olarak, görsel okuma ve yorumlama (1 ve 4. sorular), problem çözme (5 ve 7. sorular) becerilerini yoklayan soru örnekleri verilmiştir.

Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak bireysel veya grup içi etkinlikleriyle tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun öğrenme ortamı hazırlamalıdırlar. Ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespiti için yapılan Canlıları Sınıflandırabilir miyim? adlı giriş etkinliği sonucunda ortaya çıkan verileri daha sonra öğrenme etkinliklerinin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Konu bitiminde, giriş etkinliğinin sonuçları tekrar ele alınarak kavramsal değişime ve gelişime vurgu yapılmalıdır. Yaprağımı Kopardılar Dalımdan etkinliğinin iki hafta önceden hazırlanması, iyi gözlem yapabilmek için uygun olacaktır.

B.Ünitenin Amacı

Öğrencilerden bu ünitede; çeşitli canlıları benzerlik ve farklılıklarına göre sınıflandırması, canlıların birbirleriyle ve çevreleri olan ilişkilerini kavraması, çevre sorunlarına karşı duyarlılık kazanması, bireysel ve işbirlikli etkinliklerle yakın çevresini, ülkemizi tanıyarak çevre sorunları ile ilgili olumlu tutumlar geliştirmeleri beklenmektedir.

C.Ünitenin Odağı

Bu ünitede sınıflandırma ve yaşam alanları kavramları çevresinde bilimsel süreç becerilerini arttırmaya odaklanılmıştır. Ayrıca, mantarların ve mikroskobik canlıların insan hayatındaki yeri ve önemi, çevre sorunlarına ilişkin bilgilerin toplanarak sunulması Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkisinin vurgulanması açısından önemlidir.


215


• Canlıları Sınıflandıralım

• Bitkileri Sınıflandıralım

Çiçekli Bir Bitkiyi Tanıyalım

• Hayvanları Sınıflandıralım

Omurgalı Hayvanları Sınıflandırıp Tanıyalım

Omurgasız Hayvanları Tanıyalım

• Mantarları Tanıyalım

• Mikroskobik Canlıları Tanıyalım

• Yaşadığımız Çevre

Farklı Yaşam Alanları

Besin Zinciri

• İnsanın Çevreye Etkisi


216

D. Ünite Kavram Haritası

olabilir

olabilir

sahiptir

sahiptir

sahiptir

olabilir

olabilir

vardır vardır

sahiptir

olabilir

olabilir

olabilir olabilir

vardır vardırvardır

yer alır

şeklinde ortaya çıkar

sınıflandırılır


sınıflandırılırsınıflandırılır


örnek

boyutunda olabilir

boyutunda olabilir

olumsuz etkilerdeğiştirir

oluşturur

vardır

neslinitüketebilir

neslinitüketebilir

örnektir örnektirörnektirörnektir

CANLILAR

Çiçekli Bitki

Çiçeksiz Bitki

Omurgalı

Omurgasız

Mikroskobik Canlılar

Faydaları

Çiçek

Zehirli MayaYenen

Beslenme ilişkileri

Memeliler

Mantar

Zararları

Hayvanlar

Bitkiler

Gövde

Yaprak

Kök

Eğrelti otu

Yaşam alanları

Besin zincirleri

İnsan etkisi Çevre sorunları

Yakın Çevre

Ülkemiz

Kuşlar Sürüngenler Kurbağalar Balıklar

Yarasa SerçeYılan

Sazan



217

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

1. Canlıların sınıflandırılması ile ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Gözlemleri sonucunda yakın ve uzak çevresinde yaşayan çeşitli canlılara örnekler verir (BSB-1).

1.2. Canlıları benzerlik ve farklılıklarına göre bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve mikroskobik canlılar olarak sınıflandırır (BSB-4, 6).

1.3. Canlıların incelenmesinde sınıflandırmanın kolaylık sağladığını fark eder.

Canlıları Sınıflandırabilir miyim? Öğretmen ve öğrenciler gazete, dergi gibi kaynaklardan topladıkları canlı resimlerini sınıfa getirirler. Öğrenciler getirilen bu resimleri benzerlik ve farklılıklarına göre kendilerince sınıflandırarak bir kartona yapıştırırlar. Öğrenciler bu sınıflandırmada kullandıkları ölçütleri yazarlar. (Bu aşamada öğretmen doğru sınıflandırmayı vermez.). Konu işlendikten sonra öğrenciler yapıştırdıkları resimlere ve yazdıkları bilgilere tekrar bakarlar. Öğretmen rehberliğinde çeşitli canlılara ait bu resimler; Bitkiler, Hayvanlar, Mantarlar ve Mikroskobik Canlılar başlıkları altında tekrar düzenlenir (Bu etkinlik portfolyo dosyasında saklanabilir.) (1.1; 1.2), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6, 19, 20, 22, 23).

[!] 1.2 Bilimsel sınıflandırmada Monera, Protista, Mantarlar, Bitkiler ve Hayvanlar olmak üzere 5 ayrı âlemde incelenen canlılar, bu seviyede Mikroskobik Canlılar, Mantarlar, Bitkiler, Hayvanlar olarak sınıflandırılmıştır. Bu ayrım biyoloji dersinde verilecektir.

1.1 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (kazanım 10)

[!] 2.2 Âlem, Sınıf ve Tür dışındaki sistematik terimlerin kullanımından kaçınılır.

Bu konu işlenirken dördüncü sınıftaki “Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım” ünitesi hatırlatılır.

CA

NL

ILA

R D

ÜN

YA

SIN

I GE

ZE

LİM

, TA

NIY

AL

IM

2. Bitkilerin sınıflandırılması ile ilgili olarak öğrenciler;

2.1. Gözlemleri sonucunda çevresindeki bitkilerin benzerlik ve farklılıklarını listeler (BSB-1, 2, 3, 4).

2.2. Gözlemleri sonucunda bitkileri çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak sınıflandırır ve örnekler verir (BSB- 1, 5, 6).

Gezelim Gözlemleyelim Öğretmen, öğrencileri çevresindeki bitkilerin benzerlik ve farklılıklarını gözlemlemeleri amacıyla yakın çevrede gözlem yapabilecekleri bir geziye götürür. Öğrenciler, çevrelerinde gördükleri bitkileri gözlemler ve bunların görünen özelliklerini (yaprak, çiçek, gövde vb.) kaydederler. Her öğrenci kendi kayıtları ile arkadaşlarının kayıtlarını karşılaştırır (2.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 20, 22).

Bitkileri İnceleyelim Sınıfa kara yosunu, eğrelti otu gibi çiçeksiz bitki örnekleri ve köküyle çıkarılmış papatya gibi kır çiçekleri getirilir. Öğrenciler bu bitki örneklerini karşılaştırarak benzerlik ve farklılıklarını tartışırlar (2.2), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 23).

Genç Fotoğrafçı Öğrenciler, çevresindeki çeşitli bitkilerin fotoğraflarını çekerek bir fotoğraf sergisi hazırlar (2.1), (BSB-1, 20, 24; FTTÇ-13).

[!] Bitkiler çiçekli ve çiçeksiz bitkiler olarak sınıflandırılıp, çiçeksiz bitkilerin üremesi ve yapısal ayrıntılarına girilmez.

Kariyer Bilinci Geliştirme: Bitkilerle ilgili mesleklere örnek olarak ziraat mühendisliği, orman mühendisliği , çiçekçilik vb örnekler verilir.




218

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM


C

AN

LIL

AR

DÜ

NY

ASI

NI G

EZ

ELİM

, TA

NIY

AL

IM

3. Çiçekli bir bitkinin kısımları ve görevleri ile ilgili olarak öğrenciler;

3.1. Çiçekli bir bitki üzerinde bitkinin kısımlarını gösterir, çizer (BSB-1, 20).

3.2. Kök, gövde ve yaprakların bazı görevlerini deney yaparak test eder (BSB- 1, 10, 13, 15).

3.3. Çiçekli bir bitkinin kısımlarının görevlerini açıklar.

Çiçekli Bir Bitkiyi İnceleyelim Öğrenciler sınıfa köküyle çıkarıp getirdikleri çiçekli bir bitkinin kısımlarını bitkinin üzerinde gösterip, çizerler. Çizdiği resim üzerinde bitkinin kısımlarını isimlendirir (Bu etkinlik portfolyo dosyasında saklanabilir) (3.1), (BSB-1, 20).

Yaprak Koleksiyonu Öğrenciler, çevresinden topladığı çeşitli bitkilere ait yapraklardan yaprak koleksiyonu hazırlar ve koleksiyonlarını sergiler (3.1), (BSB-19, 20, 24).

Çiçeği İnceleyelim Öğrenciler sınıfa getirilen düğün çiçeği, gelincik gibi çiçeklerin kısımlarını inceler, çizer ve isimlendirirler (3.1), (BSB-1, 2, 20).

Çiçeğim Neden Renklendi ? Öğretmen, sınıfı gruplara ayırır. Her grup mürekkeple renklendirilmiş suya, kökü kesilmiş beyaz çiçekli herhangi bir bitkiyi (örneğin karanfil) koyar. Yaklaşık bir saat bekledikten sonra meydana gelen değişiklikleri gözlemler ve tartışırlar (3.2; 3.3), (BSB-1, 2, 15, 22, 23, 24).

Yaprağımı Kopardılar Dalımdan Büyüklükleri eşit olan aynı 2 saksı bitkisinden birinin bütün yaprakları kopartılır. İkinci saksı kontrol bitkisi olarak alınır.Her iki saksıda aydınlık bir ortama konur,aynı miktarda su verilir. Belirli bir süre gözlem yapılarak kayıt tutulur. Her bitkiye ait büyüme-zaman sütun veya çizgi grafiği çizilerek sonuçlar yorumlanır ve tartışılır (3.2; 3.3), (BSB-1, 10, 13, 17, 18, 20, 21, 22, 24; FTTÇ-1).

Bitkim Su İçer mi? Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup kendi getirdiği bitki fidesinin köklerini yıkayarak topraktan arındırır.Bu fideyi içi su dolu cam kavanoza, kökleri su içinde kalacak şekilde koyarlar. Gruptaki öğrenciler buharlaşmayı önlemek amacıyla kavanozun ağzını sadece bitkinin gövdesinin bulunduğu kısım açıkta kalacak şekilde, naylon veya alüminyum folyo ile kapatırlar. Su seviyesini kalemle kavanoza işaretlerler. Kavanozu aydınlık bir ortama koyarak her gün su seviyesini kontrol ederler. Değişiklikleri gözlemleyip, kaydeder ve sonuçları tartışırlar (3.2; 3.3), (BSB-1, 15, 20, 22, 23).

3.1, 3.3 Çiçekli bir bitkinin kısımları kök, gövde, yaprak ve çiçek olarak verilir. Bu kısımların şekil ve görevlerine göre çeşitleri verilmez.

3.3 Çiçeğin bitkinin üreme organı olduğu vurgulanarak kısımlarının sadece isimleri (çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ ve dişi organ) verilir. [!] 3.2 Yaprağın bitkinin beslenmesinde, terlemesinde ve gaz alışverişinde rolü olduğu vurgulanır.

3.2 Fotosentezin ayrıntılarına girilmeden sadece bitkilerin güneş ışığı ile karbondioksit ve su kullanarak basit şeker ve oksijen ürettiği belirtilir. Klorofilden bahsedilmeyecektir.

3.2 Gövdenin su ve besin iletimini sağladığı vurgulanır, yapısı (odun, soymuk boruları) verilmez.

Resim dersinde topladığı farklı yapraklardan yaprak baskısı yaptırılır.

Resim dersinde renkli elişi kâğıtları kullanılarak çiçek modeli oluşturulur.

Türkçe dersindeki yazım kurallarına uygun olarak çiçeklerin hayatımızdaki yerini anlatan metin yazdırılır.

Müzik dersinde çiçeklerle ilgili halk türküleri söyletilir.

Açık Uçlu Soru Eşleştirme Doğru Yanlış



219

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 6.ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

C

AN

LIL

AR

DÜ

NY

ASI

NI G

EZ

ELİM

, TA

NIY

AL

IM

4. Hayvanların sınıflandırılması ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1. Gözlemleri sonucunda çevresindeki

hayvanları benzerlik ve farklılıklarına göre listeler (BSB-1, 2, 3, 4).

4.2. Hayvanları bir omurgaya sahip olup/olmaması açısından omurgalı ve omurgasız olarak sınıflandırır (BSB-5, 6).

4.3. Omurgalı hayvanları memeliler, kuşlar, sürüngenler, kurbağalar ve balıklar olarak sınıflandırır (BSB-6).

4.4. Omurgalı hayvan sınıflarının genel özelliklerini açıklar.

4.5. Görünüşleri ve hareketleri birbirine benzediği halde aynı sınıfta yer almayan omurgalı hayvanlara örnekler verir.

4.6. Omurgasız hayvanlara örnekler verir. 4.7. Bir omurgalı ve omurgasız hayvanı

inceleyerek, gözlem sonuçlarını kaydeder (BSB-1, 2, 20).

Hayvanları Sınıflandıralım Öğrenciler çevrelerinde gördükleri (çiftlikler, hayvanat bahçesi, vb.) veya görsel kaynaklarda yer alan hayvanların isimlerinden oluşan bir liste yaparlar. Listelerindeki hayvanları kendilerince belirledikleri özelliklere göre tabloda gösterirler. Her öğrencinin oluşturduğu tablo sınıfta tartışılır (4.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6, 19, 20).

Poster Hazırlama Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup kendi seçtiği hayvan sınıfına ait resim ve yazılardan oluşan bir poster hazırlar ve sınıfa sunar (4.3; 4.4; 4.6), (BSB-19,20,21,24).

Hayvanları İnceleyelim Öğretmen sınıfı gruplara ayırır. Her grup şartlara bağlı olarak verilen bir omurgalı (balık, kurbağa, kertenkele vb) ve bir omurgasız (solucan, çekirge, yengeç, sinek vb.) hayvanı inceler. Gruplar inceleme sonuçlarını kaydeder, şekillerini çizer, inceleme sonuçlarını tartışırlar (4.7), (BSB-1, 2, 20).

, Gezelim Gözlemleyelim Öğrenciler, bir omurgalı veya omurgasız hayvanı doğal ortamında beslenme şekilleri, görünüşleri ve hareketleri gibi özelliklerini dikkate alarak gözlemler. Gözlemler kaydedilerek, sonuçlar sınıfta tartışılır (4.4, 4.6, 4.7), (BSB-1, 2, 5, 20, 24).

Hadi Anlat Bakalım Öğretmen sınıfı U-biçiminde düzenleyerek bir oyun alanı açar. Bir ders saati süresince, gönüllü öğrencilerden her birinin seçtikleri omurgalı veya omurgasız bir hayvan şeklini ve hareketlerini taklit etmesi (ses hariç) istenir. Sınıftaki diğer öğrenciler, taklit yapan öğrencilere çeşitli sorular yönelterek taklit edilen canlı ile ilgili tahmin yaparlar (4.4; 4.6), (BSB-24)

Genç Fotoğrafçı Öğrenciler, çevresindeki değişik hayvanların fotoğraflarını çekerek bir fotoğraf sergisi hazırlar (4.1), (BSB-1, 20, 24; FTTÇ-13).

4.2 Omurgalı hayvanlar anlatılırken 4. Sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesindeki iskeletin yapısı ve görevleri kısaca hatırlatılır.

4.4 Omurgalı hayvan sınıflarının genel özellikleri için; memelilerde kıl , yavrularını doğurma ve sütle besleme; kuşlarda tüy ve kanat, yumurta ile üreme; sürüngenlerde pullu sert bir deri,yumurta ile üreme; kurbağalarda iki yaşamlılık,yumurta ile üreme; balıklarda suda yaşama; yüzgeç ile hareket, pullarla kaplı vücut, solungaçlar ve yumurta ile üreme özellikleri verilir. [!] 4.5 Görünüşleri ve hareketleri birbirine benzediği hâlde aynı sınıfta yer almayan omurgalı hayvanlara örnek olarak yarasa, balina, yunus verilir.

4.6 Omurgasız hayvanlara ait sınıflara ve yapısal ayrıntılara girilmeden sadece toprak solucanı, sinek, kelebek, arı, salyangoz ve midye örnek verilir.

Türkçe dersindeki yazım kurallarına uygun olarak hayvanların hayatımızdaki yerini anlatan metin yazdırılır.

Müzik dersinde hayvanlarla ilgili şarkılar söyletilir. Resim dersinde hayvanat bahçesi resmi yaptırılır İş Eğitimi dersinde oyun hamurundan hayvan modeli

yaptırılır. Kariyer Bilinci Geliştirme: Hayvanlarla ilgili

mesleklere veterinerlik vb örnekler verilir. Eşleştirme Yapılandırılmış Grid Tablo Okuma Çoktan Seçmeli Anlam Çözümleme Tablosu




220

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM,TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

5. Mantarların özellikleri ve hayatımızdaki rolleri ile ilgili olarak öğrenciler;

5.1. Mantar ve çiçekli bir bitkiyi karşılaştırarak farklılıklarını belirtir (BSB-1, 2, 3, 4, 5).

5.2. Gözlemleri sonucunda mantar çeşitlerine örnekler verir (BSB-1).

5.3. Mantarların bazı etkilerini kontrollü deney yaparak test eder ve günlük hayatla ilişkilendirir (BSB-1, 10, 13, 15).

5.4. Mantarların insan yaşamındaki önemini araştırır ve sunar (BSB-19, 20, 24).

Mantar Bitki Değil mi? Öğrenciler sınıfa getirilen şapkalı mantar ile bir çiçekli bitkinin kısımlarını karşılaştırır ve aralarındaki farkları tartışırlar (5.1), (BSB-1, 2, 3, 4, 5) .

Maya Mantarlarını İnceleyelim Sınıfa getirilen şeker, su, maya ılık bir ortamda karıştırılıp bir süre bekletilir. Öğrenciler, bu karışımdan alınan örneği mikroskopta incelerler (5.2), (BSB-1, 15; FTTÇ-13).

Hamur Yapalım Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Her grup aldıkları iki kabın içine aynı miktarda toz şeker, un ve ılık su ilave ederler. Birinci kabın içine farklı olarak bir miktar maya katarlar ve her iki kabı da ılık ortamda bekletirler. Her iki kapta meydana gelen değişiklikleri gözlemleyerek sonuçların günlük hayatımızla ilişkisini tartışmaya açarlar (5.3; 5;4), (BSB-1, 10, 13, 23).

Ekmeğime Ne Oldu? Öğrenciler, evde aynı büyüklükte 2 parça ekmeği nemlendirerek ayrı ayrı poşetlere koyarlar. Poşetlerden birisini soğuk bir ortama (buzdolabına), diğerini ılık bir ortama koyarlar. 3-4 gün sonra ekmekler üzerindeki değişiklikleri gözleyerek kaydederler. Kayıtlar sınıfa getirilerek sonuçlar tartışmaya açılır (5.2; 5.3), (BSB-1, 2, 10, 13, 20, 22, 23).

İnceleme Öğrenciler sınıfa getirilen bir kültür mantarı ile küflenmiş bir ekmek parçasını büyüteç kullanarak inceler (5.2), (BSB-1, 2; FTTÇ-13).

??? 5.1 Birçok kişi mantarların bitki olduğunu düşünür.

5.2 Mantar çeşitlerine örnek olarak şapkalı mantar, küf mantarı, maya mantarı ve hastalık yapan mantarlar verilir.

Mantarların üremeleri ve yapısal ayrıntıları verilmez. [!] 5.4 Doğada yetişen mantarların çoğunun zehirli olduğu ve kesinlikle yenmemesi gerektiği vurgulanır.

Açık Uçlu Soru

C

AN

LIL

AR

DÜ

NY

ASI

NI G

EZ

ELİM

,TA

NIY

AL

IM

6. Mikroskobik canlıların özellikleri ve hayatımızdaki rolleri ile ilgili olarak öğrenciler;

6.1. Mikroskobik canlıların faydalarına ve zararlarına örnekler verir.

6.2. Mikroskobik canlıların besinler üzerine etkisini deney yaparak gözlemler (BSB-1, 15; FTTÇ-13, 31).

6.3.Besinleri mikroskobik canlıların zararlı etkilerinden korumak amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemleri vurgular (FTTÇ-14, 29, 31, 32).

Sen Hiç Yoğurt Yaptın mı?

Öğrenciler mikroskobik canlıların etkilerini gözlemlemek amacı ile evde veya sınıfta yoğurt yapar (6.1; 6.2), (BSB-1, 15; FTTÇ-31).

Genç Gazeteci Öğrenciler gruplara ayrılır. Besinleri mikroskobik canlıların zararlı etkilerinden korumak amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemlerle ilgili olarak bir araştırma yaparlar. Araştırma sonuçlarını bir rapor hâline getirip sınıfta sunarlar (Bu etkinlik öğrenci ürün dosyasında saklanabilir.) (6.3), (BSB-19, 20, 24).

Bu konu anlatılırken 4. sınıftaki “Canlılar Dünyasını Gezelim Tanıyalım” ünitesindeki mikroskobik canlılar hatırlatılır.

Mikroskobik canlılarda yapısal ayrıntıya girilmez, monera ve protista ayrımı verilmez. [!] Virüsler üst sınıflarda işlenecektir.

Açık Uçlu Soru Sağlık Kültürü (6.1, 6.3 – 23, 25.; 6.2 - 23.).




221

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE : CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

C

AN

LIL

AR

DÜ

NY

ASI

NI G

EZ

ELİM

, TA

NIY

AL

IM

7. Çevredeki yaşam alanları ve burada yaşayan canlılar ile ilgili olarak öğrenciler; 7.1. Gözlemleri sonucunda farklı

yaşam alanlarında bulunan canlılara örnekler verir (BSB-1).

7.2. Çevredeki bir yaşam alanına uyum sağlayabilecek bitki ve hayvanları tahmin eder (BSB-8).

7.3. Canlıların içinde yaşadığı ortama uyum sağladığını fark eder.

7.4. Gözlemlediği bir yaşam alanındaki canlıların beslenmelerindeki benzerlik ve farklılıklarını karşılaştırır (BSB-1, 4, 5, 6).

7.5. Bir yaşam alanındaki canlılar arasındaki beslenme ilişkilerini gösteren besin zinciri modeli oluşturur (BSB-21, 22; FTTÇ-16).

7.6. İnsan etkisi ile besin zincirindeki bir halkanın yok olması ile ortaya çıkabilecek sonuçları tartışır (BSB-22, 23; FTTÇ-18).

“ Neden her canlıyı, her ortamda göremeyiz? Balıklar kara ortamında neden yaşamaz?” gibi sorularla öğrencilerin canlıların yaşam ortamları ile ilgili bilgileri tespit edilir.

Gezelim Gözlemleyelim Bu etkinlik, 4. sınıftaki “Canlılar Dünyasını Gezelim Tanıyalım” ünitesindeki “Gezelim Gözlemleyelim” etkinliğinin yapıldığı alanda değişiklik olup olmadığını gözlemlemek amacıyla aynı alanda tekrar yapılır. Öğrenciler elde ettikleri sonuçlarla bir önceki yıl elde ettikleri sonuçları karşılaştırıp tartışırlar (7.1), (BSB-1, 2, 20, 23, 24).

Solucanlar Hangi Ortamı Sever? Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Öğrenciler, bahçeden getirdikleri kuru toprağı karton veya plastik kutu içine serer. Karton veya plastik kutunun bir tarafına kuru sünger, diğer tarafına nemlendirilmiş sünger koyarlar. İki sünger arasına serilmiş toprağa solucanları bırakırlar. Belli bir süre solucanların hangi süngere doğru yöneleceğini gözlemleyip solucanların seçimini tartışırlar (7.3), (BSB-1, 15, 22, 24).

Besin Zinciri Oluşturalım Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Gruplar çeşitli canlı isimlerini şeritler halinde kesilmiş kartonlara yazar. Şeritleri besin zinciri oluşturacak şekilde halka hâline getirip zincir şeklinde birleştirirler. Sonra aradan bir canlı halkasını çıkarıp ortaya çıkabilecek sonuçları tartışırlar (7.5; 7.6), (BSB-21, 22, 23, 24; FTTÇ-16, 18).

[!] 7.1 Yaşam alanlarına okul bahçesi, park, ağaç altı vb. örnek olarak verilir. [!] 7.2, 7.3 Balıkların suda, solucanın toprak altında karanlık ve nemli ortamda, kaktüslerin sıcak ve kurak ortamda yaşama uyum sağladıkları örnekleri verilir. [!] 7.4 Canlılar arası ilişkiler için beslenme şekilleri; et yiyenler ot yiyenler, hem et hem ot yiyenler olarak verilir.

[!] Beslenme ve besin zinciri konusunda üretici, tüketici, ayrıştırıcı konuları üst sınıflarda verilecektir.

7.5 Yaşam alanlarında canlılar arasındaki ilişkilerde besin zincirleri genel olarak belirtilir. Fakat besin ağları ve madde döngülerine girilmez. Besin zinciri ve besin ağı konusu ayrıntılı olarak üst sınıflarda ele alınacaktır.

7.1 ve 7.4 kazanımları için Türkçe dersi Konuşma öğrenme alanı; Kendini Sözlü Olarak İfade Etme (kazanım 17)

7.5 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Sunu (kazanım 2)

Kısa Cevaplı Soru Çoktan Seçmeli




222

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 6. ÜNİTE : CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM, TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

CA

NL

ILA

R D

ÜN

YA

SIN

I GE

ZE

LİM

, TA

NIY

AL

IM

8. İnsanın çevreye etkisi ile ilgili olarak öğrenciler; 8.1. İnsan etkisi ile çevrenin nasıl

değiştiğini araştırır (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18).

8.2. İnsan etkisi ile ülkemizde nesli tükenen veya tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanlara örnekler verir

(FTTÇ-18, 20) 8.3.Yakın çevresindeki veya

ülkemizdeki çevre sorunları hakkında bilgi toplar ve sunar (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-19,21,22).

8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda bulunanları uyarır (FTTÇ-22, 26).

8.5. Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözlerine örnekler verir.

Poster Hazırlama Öğrenciler, yakın çevrelerindeki veya ülkemizdeki çevre sorunlarına (orman yangınları, ağaç kesimleri, erozyon) ilişkin yazılı ve görsel kaynaklardan yararlanarak poster hazırlar ve sınıfta sunarlar (8.3), (BSB-19, 20, 24; FTTÇ-18, 19).

Neydi Ne Oldu? Öğrenciler yaşadıkları yerler ile ilgili olarak farklı kaynaklardan toplayabildikleri eski ve yeni fotoğrafları, insanın çevreyi nasıl değiştirdiğine örnek olarak gösterirler (8.1), (BSB-19, 23, 24; FTTÇ-21, 27, 32).

Poster Hazırlama Öğrenciler; Atatürk’ün çevre ile ilgili söylediği sözlerini ve o döneme ait fotograf veya değişik kaynaklardan topladıkları resimlerle poster hazırlarlayarak okulun panolarında sergilerler.

[!] 8.2 Ülkemizde nesli tükenen hayvanlar için aslan, Anadolu leoparı vb., nesli koruma programında olan hayvanlar için kelaynak, bitkiler için de orkideler(salep yapım amacı ile kullanılanlar) vb. örnek olarak verilir. [!] Her yıl ilkbahar veya sonbahar mevsiminde ağaç dikimi ve bakımı kampanyalarına katılma veya bu tür kampanyaların düzenlenmesine katkıda bulunan TEMA ya da Çevre ve Orman Bakanlığı İl/İlçe Müdürlükleri ile işbirliği yapılır.

İnsan Hakları ve Vatandaşlık (8.2., 8.3, 8.4 - 55 , 56) “Ağacım Haklarım Var” etkinliği

Sağlık Kültürü (8.4 – 28) [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (8.5 -2)




223

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1

Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru

İlgili Olduğu Kazanımlar : 3.1

Aşağıdaki şekil bir domates bitkisine aittir. Şekildeki gibi gerçek domates bitkisine sahip olduğunuzu ve bu bitkiyi tüm yönleri ile tanımlamanız gerektiğini düşününüz.

a. Bu bitki ve parçaları ile ilgili sadece duyu organlarınız ile tanımlayabileceğiniz özelliklerini maddeler hâlinde yazınız.

b. Bu bitkide eksik olan yapıyı çizerek tamamlayınız. c. Bu bitkiye ait duyu organlarınız ile yaptığınız incelemelere ek olarak sadece

aletler kullanarak tanımlayabileceğiniz özellikler nelerdir? Yazınız.


224


Etkinlik Adı : Eşleştirme

İlgili Olduğu Kazanımlar :1.2; 3.3; 4.3; 4.6; 4.2; 6.1

Aşağıdaki verilen tanımlar ile tanımların karşılığı olan sözcükleri oklarla eşleştiriniz.

1. Canlıları ortak özelliklerine göre ayırma a) mikroskobik canlılar

2. Gözle görülemeyecek kadar küçük canlılara verilen genel isim b) balina 3. Vücut içinde kemikten yapılmış bir iskelete sahip olmayan hayvan grubu

c) sınıflandırma

4. Çiçeğin parlak ve renkli yaprakları d) penguen 5. Denizlerde yaşayan memeliler grubuna dahil en büyük canlı e) taç yaprak 6. Geceleri ortaya çıkan, uçabilen memeli canlı f) omurgasızlar 7. Soğuk bölgelerde yaşayan, kanatları yüzgece benzeyen, uçamayan su kuşu

h) yarasa

.


225


Etkinlik Adı : Yapılandırılmış Grid

İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.3; 4.5; 4.6; 4.7

Aşağıdaki numaralandırmış kutucuklarda omurgalı ve omurgasız hayvanlara ait örnekler verilmiştir. İçerisinde bir hayvan örneğinin bulunduğu bu kutucuk numaralarını kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1 Örümcek

2 Balina

3 Kelebek

4 Yengeç

5 Sazan

6 Yılan

7 Kartal

8 Solucan

9 Kurbağa

1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde omurgalı hayvanlar grubuna dahil

olan canlılar vardır?

2. Birinci soruda seçtiğiniz hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli doğrultusunda sıralayınız.

3. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde omurgasız hayvanlar grubuna dahil olan canlılar vardır?

4. Görünüşü ve hareketi balıklara benzemesine rağmen memeliler grubuna giren hayvan yukarıdaki kutucuklardan hangisinde verilmiştir?

5. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde karada yaşayan omurgalı/omurgasız hayvanlar verilmiştir?

6. Yukarıdaki kutucuklardan hangisinde/hangilerinde suda yaşayan omurgalı/omurgasız hayvanlar verilmiştir?

DEĞERLENDİRME

Öğrencilerin her soruya verdikleri cevapları değerlendirmek için kullanılan formül şöyledir: C1 C3 C1= Doğru seçilen kutucuk sayısı C2= Toplam doğru kutucuk sayısı C2 C4 C3= Yanlış seçilen kutucuk sayısı C4= Toplam yanlış kutucuk sayısı Bu formüle göre öğrencilerin puanları –1 0 ve +1 arasında değişir. Bu puanı on üzerinden değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla, 1 ile toplanır ve elde edilen sayı 5 ile çarpılır.


226


Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme Tablosu

İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.3; 4.4; 4.5

Aşağıdaki tabloda bazı kuşlar ve bu kuşlara yönelik özellikler verilmiştir. a. Tablodaki bilgilere bakarak tüm kuşlar için geçerli olan özellikleri yazın.

b. Bu tabloya göre baykuş ve atmaca aynı özelliklere sahiptir. Bu iki kuşun birbirinde farklı olduğunu ortaya koyan hangi özelliklerin tabloya eklenmesi gerekir?

Kuş türü Tüylere

sahiptir Uçabilir Yumurta

ile çoğalır

Otçuldur Etçildir Yüzebilir Yuvasını yere

yapar

Ağaçlara yuva yapar

Atmaca + + + + + Serçe + + + + + + Baykuş + + + + + Penguen + + + + + Ağaçkakan + + + + + + Beyaz balıkçıl

+ + + + +

Ördek + + + + + +


Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru


Bakkaldan peynir almaya gittiniz. Bakkal amca size iki çeşit peynir olduğunu söyledi. Birisi kaynatılmamış sütten diğeri ise kaynatılmış sütten. Hangisini almayı tercih ederdiniz? Neden?


227


Etkinlik Adı : Kısa Cevaplı Soru


Aşağıda verilen yaşam alanlarında bulunabilecek hayvanları karşısındaki noktalı bölüme yazınız. Yaşam Alanı Bulunabilecek Hayvanlar -------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

-------------------------------- -------------------------------- --------------------------------

Açık arazide bir taş altı

Yol üzerinde küçük bir su birikintisi

Ağaç altı

Bahçede 10 cm derinliğe kadar kazdığınız küçük bir alan

Dere kenarı


228


Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli

İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.2;4.3;4.7

Aşağıdakilerden canlılardan hangisi diğer üçüne göre farklı grupta yer alır? A) balık B) solucan C) kuş D) yılan


Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli

İlgili Olduğu Kazanımlar : 7.4;7.5

Yukarıda oluşturulan besin zinciri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

a) Şahin Yılan Çekirge Ot

b) Ot Yılan Çekirge Şahin

c) Ot Çekirge Yılan Şahin

d) Şahin Çekirge Ot Yılan

Etkinlik Numarası : 9 Etkinlik Adı : Doğru-Yanlış İlgili Olduğu Kazanımlar : 3.3

Aşağıda çiçekli bir bitki ile ilgili cümleler verilmiştir. Eğer doğru ise D, yanlış ise Y harfini daire içine alınız * Bitkide terleme ve fotosentezi gerçekleştiren yapı çiçektir. D Y * Topraktan su ve suda çözünmüş çeşitli minareler kök ile alınır. D Y * Çiçek, yaprak ve kökü birbirine bağlayan yapı daldır. D Y * Kök üreme ile görevli yapıdır. D Y

Ot Şahin Çekirge Yılan


229

Etkinlik Numarası : 10 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 5.4

Mantarların insan yaşamındaki önemine ilişkin bir kompozisyon yazınız. Etkinlik Numarası : 11 Etkinlik Adı : Anlam Çözümleme Tablosu İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.4

Aşağıdaki tablodaki omurgalı hayvanlarla ilgili özellikler verilmiştir. Doğru olan karenin içine (X) işareti koyunuz.

ÖZELLİKLER Balık Sürüngen Kuş Memeli Suda yaşar. Karada yaşar. Solungaç ile solunum yapar. Akciğer ile solunum yapar. Yumurta ile çoğalır. Doğurarak çoğalır. Tüylere sahiptir. Pullar sahiptir. Yavrularını sütle besler.


230


7. Ünite : Işık ve Ses


A. Genel Bakış Öğrenciler, dördüncü sınıfta aldıkları eğitimle görme için ışığın gerekli olduğunu, ışığın

bir kaynaktan çıktığını, doğal ve yapay olmak üzere çeşitli ışık ve ses kaynakları olduğunu, sesin titreşmekte olan cisimlerce üretildiğini, sesin işitmedeki önemini, hem ses hem de ışık kaynaklarının uygun kullanılmadığı durumlarda çevre kirliliğine neden olabileceğini öğrenmişlerdi. Bu ünitenin sonunda ise, öğrenciler ışığın madde ile etkileşimiyle ilgili olarak saydam, yarı saydam ve saydam olmayan maddeleri, gölge oluşumunu ve bununla ilgili bir doğa olayı olan Güneş ve Ay tutulması olaylarını, sesin yayılabildiği ve yayılamadığı ortamları ayırt etmeyi, ses yalıtımı yapmayı, sesin çeşitli araçlarla kaydedilebileceğini gözlem ve deneyleri sonucunda keşfetmelidir. Bu ünitede hedeflenen davranışlara ulaşmak için öğrenciler; gözlem, karşılaştırma ve sınıflandırma yapacaklar, tahminler üretecekler, tahminlerini test etmeye yönelik basit deneyler tasarlayacaklar, çeşitli kaynaklardan bilgi toplayarak öğrendiklerini çeşitli şekillerde sunacaklardır. Bu ünitede öğrenilecekler üst sınıflarda işlenecek ışığın yansıması ve kırılması ile sesin yansıması (yankı) ve soğurulması konularına temel oluşturacaktır.

Ünitede, özellikle “Gölgesini ölçelim, zamanı bulalım” ve “Sesin yayılmasını önleyelim” adlı öğrenme etkinlikleriyle öğrencilerin birlikte veya bağımsız çalışarak, sınırları belirli bir probleme yönelik teknolojik çözüm üretmeleri hedeflenmiştir.

Öğretmenler, ünitede Etkinlik Örnekleri yapılırken, görme ve işitme rahatsızlıkları olan öğrencilerinin durumlarını dikkate almalıdır. Bazı etkinlikler okul dışında yapılabilecek gözlemleri içerdiğinden, bazı etkinlikler ise (ışık ile ilgili) karanlık ortam gerektirdiğinden zamanlama ve planlamaya dikkat edilmedir. Ünitelerde verilen tüm öğrenme, öğretme ve değerlendirme etkinliklerinin tavsiye niteliğinde olduğu unutulmamalı; bireysel veya grup içi etkinliklerle, fizikî koşulları da dikkate alarak öğretmenler tüm öğrencilerin aktif katılımının sağlanacağı uygun öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir.

B. Ünitenin Amacı Bu ünite, öğrencilerin; ışığın ve sesin farklı ortamlarda nasıl yayıldığını keşfetmelerini;

ışığın iki nokta arasında doğrusal bir yol ile yayıldığını kavramaları ve bunu basit ışın çizimleriyle göstermelerini; ışığın ve sesin madde ile etkileşiminin bazı sonuçlarını kavramalarını; gölgenin nasıl oluştuğunu kavramaları, cisimlerin gölge boylarını etkileyen faktörleri keşfetmeleri hedeflenmektedir.

C. Ünitenin Odağı Ünitede, ışığın ve sesin yayılması, gölge oluşumu, ses yalıtımı ve ses teknolojileri

kavramları etrafında öğrencilerin gözlem, karşılaştırma-sınıflandırma, tahmin, çıkarım, bilgi ve veri toplama, model oluşturma, sunma, bilimsel süreç becerilerini geliştirme ve problem çözmede teknolojik tasarım döngüsünü izlemeye odaklanılmıştır.


231


• Işık Nasıl Yayılır?

• Işık Bir Engelle Karşılaşırsa Ne Olur?

• Işık Oyunları: Gölgeler

• Gölge Boyunu Ölç-Zamanı Bul

• Güneş ve Ay Tutulması

• Ses Boşlukta Yayılamaz

• Ses Farklı Madde veya Ortamlarda Farklı Yayılır

• Sesin Yayılmasını Önleyebilir miyiz?

• Sesini Kaydet ve Dinle


232




233

E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES


IŞIK

VE

SE

S

1. Işığın yayılmasıyla ilgili olarak öğrenciler;

1.1. Bir kaynaktan çıkan ışığın, doğrular boyunca yayıldığını fark eder

(BSB-1, 2).

1.2. Bir kaynaktan çıkan ışığın, bir engelle karşılaşmadığı sürece her yönde yayılabileceğini belirtir

(BSB-1, 2).

1.3. Işığın iki nokta arasında izlediği yolu, ışınlar çizerek gösterir

(BSB-21).

Işık Hakkında Ne Öğrenmiştim

4. sınıfta, “Işığın görme olayındaki rolü” ve “ Doğal ve yapay çeşitli ışık kaynakları” ile ilgili öğrenilenleri hatırlatıcı bir kavram haritası öğretmen rehberliğinde çizilir. Haritaya bazı yeni kavramlar eklenerek yeni ünitede ele alınacak konuların önceki öğrenilenlerle ilişkisi gösterilir. “Işığın yayılmasını önleyebilir misiniz?”, “Işık bir madde ile karşılaştığında ne olur?” vb. sorularla öğrencilerin ön bilgileri, gözlemleri ve tecrübeleri ortaya çıkarılır.

Işığı İzleyelim

Öğrenciler karanlık bir ortam oluşturup toplu iğneyle deldikleri bir karton plaka kapattıkları bir el feneri (veya oyuncak lazer) aracılığıyla sınıfın bir köşesi aydınlatırlar. Karton plakanın deliğinden yayılan ışığın izlediği yol üzerine, tebeşir tozları veya un serpilir. Öğrenciler olayı gözlemler ve gözlemlerini yorumlarlar. Işığın nasıl yayıldığını tartışırlar (1.1).

Işık Her Yöne Gidiyor

Öğrenciler bütün yüzlerine çeşitli delikler açtıkları kapalı bir karton kutunun içerisine bir ışık kaynağı koyarlar. Kutunun içini aydınlattıklarında ışığın deliklerden her yönde yayıldığını gözlemlerler (1.2).

Işığı Çizelim

Öğretmen, bir kaynaktan çıkan ışık ışınlarının nasıl çizileceğini gösterir. Sonra öğrenciler ışığın yayılması ile ilgili gözlem sonuçlarını kendi çizimleriyle gösterirler (1.3).

[!] Öğrencilere, oyuncak lazerleri arkadaşlarının gözlerine tutmamaları uyarısında bulunulur.

[!] 1.3 Işının geometrik bir şekil olduğu belirtilir. Gerçekte somut ışın çizgilerinin olmadığı vurgulanır.




234

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR

2. Işığın maddeyle karşılaşması ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Çeşitli maddeleri ışığı geçirgenlik

durumlarına göre saydam, yarısaydam ve saydam olmayan (opak) olarak sınıflandırır (BSB-5).

2.2. Verilen bir maddenin saydam olup olmadığını deneyerek bulur (BSB-14).

2.3. Çevresinden saydam, yarı saydam ve saydam olmayan (opak) maddelere örnekler verir (BSB-1).

Işığın Geçmesini Engellemeyi Dene Öğrenciler, sınıfın herhangi bir duvarını, bir ışık kaynağı ile aydınlatır. Duvar ile ışık kaynağı arasına çeşitli madde veya cisimler (kitap, buzlu cam, pencere camı, kâğıt, tahta, karton vb.) koyarak duvarın aydınlatılan bölgesindeki değişiklikleri gözlemlerler. Kullanılan cisimleri ışığı geçirme durumlarına göre sınıflandırırlar. Oluşturdukları grupları bir tablo ile gösterirler. Çeşitli cisimlerin (ör. İnsan bedeni) ışık geçirgenlikleri hakkında tahminlerde bulurlar ve tahminlerinin doğruluğunu test ederler (2.1; 2.2; 2.3)

Bulutlu Havalar Neden Karamsar? Öğrenciler, bulutlu havalarda çevrenin yeterince aydınlık olmaması ve sisli havalarda görüş mesafesinin azalmasının nedenlerini araştırırlar (2.3).

2.1 Maddelerin ışığı geçirgenliklerine göre ayırt edilmesi “Madde ve Değişim” öğrenme alanında da kısaca işlenecektir. [!] 2.1 Bazı ışık türlerinin (ör: x-ışınları) insan vücudu gibi saydam olmayan cisimleri bile geçebileceğinden kısaca bahsedilir.

Maddelerin Işık Geçirgenliğini Araştıralım.

IŞIK

VE

SE

S 3. Gölge oluşumu ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Gölgenin nasıl oluştuğunu keşfeder. 3.2. Işık kaynağının, cismin veya ekranın

yeri değiştirildiğinde; cismin gölgesinin büyüklüğünün, yerinin ve/veya şeklinin değişebileceğini fark eder (BSB-1,10,11,12,13).

3.3. Gölgenin, cismin büyüklüğü ve şekline göre değişeceğini gösterir.

3.4. Gölge oluşumunu basit ışın çizimleri ile gösterir (BSB-20).

3.5. İki veya daha fazla ışık kaynağı olan bir ortamda, bir cismin birden fazla gölgesinin oluşabileceğini fark eder (BSB-1).

Gölge Oyunu Öğrenciler sınıfın herhangi bir duvarını (veya bir ekran), bir ışık kaynağı ile belirli bir uzaklıktan aydınlatırlar. Duvar ile ışık kaynağı arasına saydam olmayan çeşitli madde ya da cisimler (tahta, karton vb.) koyarak duvarda oluşan gölgeleri gözlemler. Duvardaki gölgenin şeklini, büyüklüğünü ve yerini değiştiren çeşitli faktörleri değiştirmeyi deneyerek kendi tasarladıkları bu basit deneyin sonuçlarını tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde basit ışın çizimleri ile gölge oluşumunu resimlerler (3.1; 3.2; 3.3).

Kaç Gölgesi Var? Öğrenciler, önce bir ışık kaynağı kullanarak, herhangi bir cismin gölgesini ekrana (duvar) düşürürler. Cismi ışık kaynağına yaklaştırıp uzaklaştırarak, gölgesinin koyuluğunun değişimini incelerler. Sonra ortama ikinci bir ışık kaynağı getirirler. İki kaynak birbirine yaklaştırılıp uzaklaştırılarak, ekrana düşürülen gölgelerin koyuluklarını ve kesişme bölgelerini gözlemlerler. Tam ve yarı gölge arasındaki farkları karşılaştırırlar. Gözlemlerini çizimlerle kaydederler (3.5).

[!] 3.1 Yarı saydam ve hatta saydam cisimlerle de gölge oluşturulabilir. Bu gölgelerin saydam olmayan cisimlerinkine göre daha belirsiz ve zor fark edilir olabileceği ifade edilir.

Gölge Boyu Nelere Bağlıdır?




235

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7. ÜNİTE: IŞIK VE SES


4. Bir güneş saati yaparak zamanı bulmayla ilgili olarak öğrenciler;

4.1. Teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak bir güneş saati modeli geliştirir (FTTÇ-4, 6).

4.2. Güneş saati modeli tasarlarken izlediği yolun bir teknolojik tasarım süreci olduğunu fark eder (FTTÇ-6).

4.3. Bir çubuğun gölge boyunu, günün farklı zamanlarında doğrulukla ölçer (BSB-16, 17, 18).

4.4. Elde ettiği ölçümleri tabloya kaydeder (BSB-20).

4.5. Gölge boyu-zaman ilişkisini gösteren bir sütun grafiği çizer (BSB-21).

Gölgesini Ölçelim, Zamanı Bulalım

Öğrenciler, bulutsuz, güneşli bir havada bahçede yere sabitledikleri bir çubuğun gölgesinin boyunu günün farklı zamanlarında gözlemler ve ölçerler. Ölçüm sonuçlarını tabloya kaydederler.Verileri işlemek amacıyla tablodan yararlanarak çubuk grafik çizerler. Elde ettikleri bulguları yorumlayarak, cismin gölge boyunun günün hangi saatinde daha uzun olduğunu tespit ederler. Çubuğun gölge boyu verildiğinde, çizdikleri sütun grafiğini kullanarak ölçümün yapıldığı zamanı bulabilirler. Ölçümün yapıldığı zaman verildiğinde, çizdikleri çubuk grafiğini kullanarak gölge boyunu bulabilirler. Sonra, öğrendiklerini kullanarak ve teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak bir güneş saati modeli geliştirirler. Tasarladıkları modelin zaman ölçmedeki güçlü ve zayıf yönlerini tartışırlar (4.1; 4.2; 4,3; 4.4; 4.5).

[!] 4.3 Önerilen etkinlikler ancak bulutsuz, güneşli bir havada okul bahçesinde yapılabileceğinden, deneyin veri toplama kısmı önceden öğrencilere ödev olarak verilip, sonra toplanan verilerin sınıfta işlenmesi tercih edilir.

Güneş Saati

Sütun Grafiği Çizme

IŞIK

VE

SE

S

5. Güneş ve Ay Tutulmasıyla ilgili olarak öğrenciler;

5.1. Güneş ve Ay tutulmasının ışıkla ilgili bir olay olduğu fark eder.

5.2. Güneş ve Ay tutulması olaylarını hazırlayacağı modellerle gösterir ve sunar (BSB-21, 24).

5.3. Güneş ve Ay tutulması olaylarını karşılaştırır, benzerlik ve farklılıklarını listeler (BSB-4).

Güneş ve Ay Nasıl Tutuluyor?

Öğrenciler, Güneş’in bir el feneri, Ay’ın bir ping-pong topu ve Dünya’nın da oyuncak bir top kullanılarak temsil edildiği bir model yaparlar. Bu model üzerinde Güneş ve Ay tutulması olaylarını gösterirler. Olayların sebep ve sonuçları hakkında konuşur ve tartışırlar. Öğretmen rehberliğinde Güneş ve Ay tutulması olaylarını şematik olarak gösteren çizimler yaparlar (5.1; 5.2).

[!] 5.1 Güneş ve Ay tutulması olaylarının belirli sürelerle tekrar eden doğa olayları olduğu belirtilir.

5.2 Dünya, Güneş ve Ay’ın karşılaştırmalı büyüklükleri ve şekilleri “Dünya ve Evren” öğrenme alanında ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

5.1, 5.2, 5.3 Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunu öğrenme alanı, Görsel Okuma (Kazanım 10)

Güneş Tutulması Modeli




236

ÖĞRENME ALANI: FİZİKSEL OLAYLAR 7.ÜNİTE : IŞIK VE SES


IŞIK

VE

SE

S

6. Sesin yayılmasıyla ilgili olarak öğrenciler;

6.1. Sesin boşlukta yayılamayacağını ifade eder.

6.2. Sesin katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılabileceğini deneylerle gösterir (BSB-1, 14, 15, 23).

6.3. Sesin hangi ortamda yayılılıp yayılamayacağını tahmin eder (BSB-8).

Ses İle İlgili Geçmişte Öğrendiklerimizi Hatırlayalım

Dördüncü sınıfta ses ile ilgili öğrenilenler, “Bildiğiniz ses kaynakları nelerdir?”,“Ses nasıl oluşur?”, “Ses şiddetinin işitmedeki önemi nedir?”, “Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişki nedir?”, “Ses çevre kirliliğine neden olur mu?”, “Ses kirliliğini azaltıcı önlemler nelerdir ?” gibi sorularla tekrar hatırlanır. Önceki öğrenilenlerin bu ünitede öğrenileceklere temel oluşturacağı vurgulanır. Yeni ünite ile ilgili olarak “Acaba ses, kaynağından çıkıp kulağımıza nasıl ulaşıyor?”, “Ses geçirmeyen bir ortam olabilir mi?”, “Böyle bir ortama nerelerde ihtiyaç vardır?” gibi sorularla öğrencilerin konuya ilgisi çekilir ve onlarda merak uyandırılır.

Ses Her Ortamda Yayılır mı?

Öğrenciler, sınıfa getirdikleri bir ses kaynağını (çalar saat, cep telefonu vb.) hava boşaltma tulumbasındaki cam fanusun içerisine yerleştirirler. Önce fanusun havasını tamamen boşaltırlar. Ses kaynağından çıkan sesi dinlerler. Sonra fanusun musluğunu açarak içerisine hava girmesini sağlarlar ve bu durumda sesi tekrar dinlerler. Bu iki farklı durumu karşılaştırarak sesin hangi durumda duyulabildiği ve sesin yayılabilmesi için hangi şartların gerektiğini tartışırlar (6.1; 6.2).

Sesin Ortamdan Ortama Değişimi

Öğrenciler, iki taş parçasını önce havada, sonra su dolu bir kovada birbirine vurarak ses çıkartıp çıkartmayacağını dener. Daha sonra masalarının üzerine kulaklarını dayayarak masaya elle yavaşça vururlar. Sesin farklı ortamlar olan katı, sıvı ve gazlarda yayılması ile ilgili bu deneylerini tartışırlar. Sesin katı, sıvı, gaz ve boşluktaki yayılma durumları karşılaştırmalı olarak incelerler (6.2; 6.3).

[!] 6.2 Sesin su ortamında yayılmasıyla ilgili olarak, sonar cihazı ve balinaların iletişim şekilleri öğrencilere, örnek olarak verilebilir.

[!] 6.3 Katılarda sesin yayılması ile ilgili etkinlik yapılırken masaya şiddetli vurulmasının kulağa zarar verebileceği konusunda öğrenciler uyarılır.

[!] 6. 3 Öğrenciler, 4. sınıfta “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesinde yaptıkları stetoskopu kullanarak etkinliği yapabilirler.

Çoklu Zekâ

Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim?

Boşluk Doldurma




237


7. Sesin farklı ortamlarda farklı duyulmasıyla ilgili olarak öğrenciler; 7.1. Farklı cisimlerle üretilen sesin farklı

duyulacağını deneylerle gösterir (BSB-1, 14).

7.2. Aynı ses kaynağından üretilen sesin, farklı maddesel ortamlarda farklı işitileceğini fark eder. (BSB-7).

Farklı Cisimler İle Farklı Sesler Öğrenciler, çevrelerindeki farklı cisimlere (tahta blok, demir çubuk, kitap, vb.) vurarak ses çıkartırlar ve üretilen seslerin farklı duyulduklarını gözlemlerler. Gözlem sonuçlarını tartışırlar (7.1).

Ses Şiddeti Ortamdan Ortama Değişir mi? Öğrenciler, iki taş parçasını önce havada sonra da içi su dolu bir kovada birbirine vurarak ses çıkarırlar ve her iki durumda işitilen sesleri karşılaştırırlar (7.2).

[!] Işık ile ses kavramları arasındaki farklılıklardan bahsedilir. Örneğin; ışık odun gibi saydam olmayan maddelerden geçemezken ses geçebilir.

IŞIK

VE

SE

S

8. Ses yalıtımı ile ilgili olarak öğrenciler; 8.1. Hangi malzemelerin sesin yayılmasını

daha iyi önleyeceğini tahmin eder (BSB-8).

8.2. Sesin yayılmasını önlemeyle ilgili tahminlerini, teknolojik tasarımın aşamalarını uygulayarak yaptığı bir model ile test eder (BSB-14; FTTÇ-5).

8.3. Farklı modellerin sesin yayılmasını ne derece önlediğini standart olmayan ölçütler kullanarak test eder.

8.4. Farklı maddesel ortamların sesin kulağımıza ulaşmasını farklı engellediği sonucunu çıkarır (BSB-23).

8.5. Farklı ortamları, sesin yayılmasını önleyebilme dereceleri bakımından karşılaştırır (BSB- 3, 4, 5).

8.6. Ses yalıtımı için geliştirilen teknolojilere örnekler verir (BSB-1; FTTÇ-4).

8.7. Ses yalıtımıyla ilgili teknolojik gelişmelerin, ses kirliliğini azalttığını fark eder (FTTÇ-7).

Çevremizdeki Ses Yalıtımları Öğrenciler, bazı mekânlarda sesin yayılmasını önlemenin neden önemli olduğunu tartışırlar. Evlerde pencerelere takılan çift camların arasının boşluk olmasının sesin yayılmasına etkisini, merdivenlere halı döşenmesini nedenlerini ve kulak tıkaçlarının kullanılma nedenini araştırarak, çevrelerindeki çeşitli ses yalıtımı teknolojilerini tanırlar.

Sesin Yayılmasını Önleyelim Öğrenciler, gruplara ayrılır, her bir gruba özdeş birer çalar saat verilir. Her grup, bu çalar saatlerden çıkan sesin yayılmasını nasıl önleyebilecekleri ile ilgili bir model tasarlar ve inşa eder. Gruplar inşa ettikleri modelleri birbiri ile karşılaştırır ve kullanılan metotları tartışırlar. Hangi modelde, ses yalıtımının daha iyi sağlandığına karar verirler (8.1; 8.2; 8.3; 8.4; 8.5).

Farklı Mesleklerdeki İnsanlar Ses Yalıtımı İçin Ne Kullanıyor? Öğrenciler, yol çalışması yapan işçilerin darbeli yol matkabı ile çalışırken veya hava alanlarında uçakların kalkışı esnasında görevlilerin kulaklarını yüksek sesten nasıl korudukları ile ilgili bir araştırma yaparlar. Elde ettikleri sonuçları ve farklı ses yalıtım teknolojilerini sınıfta tartışırlar (8.6; 8.7).

[!] Öğrenciler, kulaklar için yapılmış bazı cisimler hariç (ör: kulak tıpası) diğer cisimleri kulaklarına sokmalarının tehlikeli olabileceği konusunda uyarılmalıdır.

Sağlık Kültürü (8.7- 28)

Kariyer Bilinci Geliştirme: Yoğun sesin bulunduğu iş ortamlarına fabrikalar, havaalanları, konser salonları vb. örnek verilir.




238


IŞIK

VE

SE

S

9. Farklı ses teknolojileri ile ilgili olarak öğrenciler;

9.1. Sesin iletişim kurmadaki rolünü ve önemini fark eder.

9.2. Çeşitli ses teknolojilerine örnekler verir (BSB-1; FTTÇ-31).

9.3. Yüksek ses üreten teknolojik araçların olumlu ve olumsuz etkilerini açıklar (FTTÇ- 27).

9.4. Sesin kaydedilebildiğini ve kaydedilen sesin dinlenebildiğini fark eder.

9.5. Geçmişten günümüze kullanılan farklı ses kayıt araçlarına örnekler verir (FTTÇ- 32).

9.6. Geçmişte kullanılan farklı ses kayıt araçlarını, günümüzde kullanılanlar ile karşılaştırır (BSB-5).

9.7. Ses kaydının günlük yaşamdaki önemini açıklar (FTTÇ-4, 5).

9.8. Ses yalıtımı, ses kaydı, ses şiddetinin değiştirilmesi gibi sesin kullanımı ile ilgili çeşitli mesleklere örnekler verir (FTTÇ- 33).

Hayatımızdaki Ses Teknolojileri

Öğrenciler insanlar tarafından kullanılan farklı ses teknolojileri ve bunların nerelerde kullanıldığını araştırarak sınıfta sunarlar. Bu araçlardan yüksek ses üretenlerin olumlu ve olumsuz yönlerini tartışırlar (9.1; 9.2; 9.3).

Geçmişten Günümüze Ses Kayıt Araçları

Öğrenciler “Sesleri kayıt edebilir miyiz ?” “Sesleri kayıt etmek için hangi araçları kullanırız ?” gibi soruları tartışırlar. Herhangi bir ses kayıt aracı kullanarak ses kaydı yaparlar ve kayıt edilen sesi dinlerler. Geçmişten günümüze kullanılan farklı ses kayıt araçlarını araştırırlar. Bu araçların geçmişten günümüze gösterdiği değişim ve ses kaydının günlük yaşamdaki önemini (haberleşme gibi ) tartışırlar (9.4; 9.5; 9.6; 9.7).

Sesler Bize Ne Anlatıyor?

Öğrenciler ses ile ilgili meslekleri araştırırlar. Farklı mesleklerde sesin hangi özelliğinin ön planda olduğunu bu ünitede öğrenilenlerle ilişkilendirilerek tartışırlar (9.8).

[!] Sesin farklı mesleklerdeki rolüne örnek olarak bir minibüsün geri geri gelirken çıkardığı bip sesi, tehlike olarak hava kompresörlerinin gürültüsü örnek olarak verilir.

Karşılaştırma

Farklı Sesler İle Haberleşme




239

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Maddelerin Işık Geçirgenliğini Araştıralım İlgili olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2

Aşağıda verilen madde ve cisimlerin ışığı geçirip geçirmeme durumlarını araştırınız ve bulgularınızı bir tablo ile sununuz.

Kalem Taş Bardak Tahta Parçası Kavanoz Naylon Torba Kâğıt Defter Silgi Kumaş Parçası Yemek Kaşığı Süt Su Kâğıt Mendil Tebeşir

Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Güneş Saati İlgili olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.3; 4.4; 4.5

Bir grup öğrenci, Fen ve Teknoloji Dersinde “Gölge boyunun zamanla değişiminin incelenmesi” konulu bir araştırma yaparlar. Bu amaçla, güneşli bir günde bahçede yere diktikleri bir çubuğun gölge boyunu yarım saatlik aralıklarla ölçerler. Ölçüm sonuçları aşağıda verilmiştir:

Saat 9:30’da gölge boyu 146 cm, 10:00’da 130cm, 10:30’da 116 cm, 11:00’da109 cm, 11:30’da 106 cm, 12:00’da 103 cm ve son ölçümde 12:30’da 105 cmdir.

Sizden istenilen bu verilerden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplamanızdır.

a) Verileri bir tablo çizerek düzenleyiniz. b) Verileri kullanarak bir grafik (çizgi veya sütun grafiği) çiziniz. c) Çizdiğiniz grafik size ne anlatıyor? Açıklayınız. d) Öğrenciler saat 12:30’dan sonra da ölçüm yapmaya devam

etselerdi saat 13:00’te çubuğun gölge boyunu kaç cm olarak ölçebilirlerdi? Tahminizin gerekçesini açıklayınız.


240

Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Sütun Grafiği Çizme İlgili olduğu Kazanımlar : 4.5

Saydam olmayan bir cisim, şekildeki gibi bir ışık kaynağı ile duvar arasında sırasıyla çeşitli uzaklıklara konulmuş ve duvarda gölgeler oluşturulmuştur.

Cismin kaynaktan farklı uzaklıklarına karşılık duvarda oluşturduğu gölge boylarını ve cismin kaynağa uzaklığını şekil üzerinde ölçünüz. Elde ettiğiniz verilerle cismin kaynaktan uzaklığı ile gölge boyu arasındaki ilişkiyi gösteren bir sütun grafiği çiziniz.

a) Grafikte gölge boyu ile cismin kaynaktan uzaklığı arasındaki ilişkiyi açıklayınız. b) Grafik üzerinde ölçümünü yapmadığınız bir uzaklığa karşılık gölge boyunun

uzunluğunu bulunuz. c) Aynı uzunluğa karşılık gelen cismin gölge boyunu deneysel olarak ölçün. Elde

ettiğiniz sonuç ile grafikte bulduğunuz sonucu karşılaştırınız.

Etkinlik Numarası : 4 Etkinlik Adı : Güneş Tutulması Modeli İlgili olduğu Kazanımlar: 5.1; 5.2; 5.3

Güneş tutulması olayını, uygun materyaller kullanarak, geliştireceğiniz bir model üzerinde gösteriniz.

1 2 3 4


241

Etkinlik Numarası : 5 Etkinlik Adı : Gölge Boyu Nelere Bağlıdır? İlgili olduğu Kazanımlar : 3.1; 3.2

Bir cismin gölge boyu ile ışık kaynağının cisme olan yatay uzaklığı arasındaki ilişkiyi kendi tasarladığınız bir deneyle araştırınız.

Deneyi Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Kontrol Listesi

Öğrencinin Adı ve Soyadı Ney

i Araştırdığını B

ilme

Bağım

lı D

eğiş

keni

Bel

irlem

e

Bağım

sız

Değ

işke

ni

Bel

irlem

e

Kon

trol E

dile

n D

eğiş

kenl

eri

Bel

irlem

e

Ger

ekli

Mal

zem

e ve

Ara

ç-G

ereç

leri

Seçm

e

Uyg

un Ö

lçm

e A

racı

K

ulla

nma

Araştırm

anın

Am

acın

a U

ygun

Ver

ileri

Kay

detm

e

Ver

ileri İş

lem

e

Yor

umla

ma

ve S

onuç

Çık

arm

a

Bul

gula

rını P

aylaşm

a

Etkinlik Numarası : 6 Etkinlik Adı : Çoklu Zekâ İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1- 9.8

Bu etkinlik için öğretmen kaç grup oluşturacağını ve her gruptaki öğrencilerin ne tür etkinlikler yapacaklarını kısaca açıklar. Öğrenciler, istekleri doğrultusunda gruplardan birine dahil olurlar. Öğretmen, grupları oluştururken grupların isimlerini (sözel-dil zekâ alanı, mantıksal-matematik zekâ alanı, müziksel-ritmik zekâ alanı gibi) kesinlikle belirtmez. Aşağıda verilen grupların çoklu zekâ boyutlarına ait isimler yalnızca uygulayıcılara bilgi verilmek için yazılmıştır. Bu isimler, hiçbir şekilde öğrencilere aktarılmayacaktır.

1. Grup:(Sözel Dil Zekâ Alanı) Öğretmen “Sesleri nasıl duyar?”,”Ses şiddetinin işitmedeki önemi nedir?”,”Ses şiddeti

ile uzaklık arasındaki ilişki nedir?”,” Titreşen her madde ses oluşturur mu?”,”Ses çevre kirliliğine neden olur mu?” Ses kirliliğini azaltıcı önlemler nelerdir?” gibi soruları öğrencilere sorar. Gruptan ünitenin alt başlıkları ile ilgili farklı kaynaklardan (kütüphane, kitap, dergi, internet gibi) araştırma yapmalarını ister. Araştırma sonuçlarını rapor şeklinde veya ses konusunu ünite çerçevesinde bütün hatlarıyla anlatan bir hikâye biçiminde yazmalarını ister. Öğrenciler, yüksek ses üreten araçların olumsuz etkilerini gösteren bir drama hazırlarlar.


242

2. Grup:(Mantıksal Matematiksel Zekâ Alanı) 2. gruptaki öğrenciler birinci grubun hazırladığı raporun ana hatlarını çıkarırlar.

Öğretmen, öğrencilerden sesin yayılmasının hangi şartlarda mümkün olacağı konusunda tahminlerde bulunmalarını ve bu tahminlerini kontrol etmelerini ister. Öğrenciler, farklı maddesel ortamlarda sesin yayılmasını gözlemleyerek, farklı maddesel ortamların sesin yayılmasını nasıl etkilediği konusunda çıkarımda bulunurlar. Farklı ortamların sesin yayılmasını ne derece önlediğini karşılaştırırlar. Elde ettikleri verileri ve sonuçları poster ve ünite akış şeması hazırlamak üzere dördüncü gruba verirler.

3. Grup:(Müziksel Ritmik Zekâ alanı) Bilinen bir şarkı ya da türkünün ritmine diğer grupların hazırladığı ses ile ilgili bilgi,

beceri ve tutumları uyarlamaya çalışırlar. Ortaya çıkan müzik parçasını altıncı grubun hazırladığı dans gösterisi eşliğinde sınıfta sunarlar. Ayrıca bu parçayı bir ses kayıt aracına kaydederek, kaydedilmiş parçayı sınıfta arkadaşlarına dinletirler.

4. Grup:(Görsel Uzamsal Zekâ Alanı) Diğer tüm grupların hazırladığı ses ile ilgili materyalleri görsel olarak zenginleştirip

(ses ile ilgili resimler, karikatür gibi ) bütün hatlarını poster olarak hazırlarlar. Ayrıca konunun içeriği çerçevesinde, ses ile ilgili kavramları ve bu kavramlar arasında ilişkiyi gösteren bir akış şeması geliştirirler.

5. Grup:(Sosyal Zekâ Alanı) Ses yalıtımı konusunda faaliyet gösteren kişi ve kurumlar ile görüşerek ses yalıtımı

için ne tür ürünleri olduğu hakkında fikir edinirler. İnsanların günlük ihtiyaçlarını karşılamak için hangi ses teknolojilerini kullandıklarını ve bu araçlardan yüksek ses üreten teknolojik araçların olumlu ve olumsuz etkilerini araştırırlar. Bu araçların olumsuz etkilerinin nasıl azaltılacağı konusunda fikirler öne sürerler. Aile büyükleri ile görüşerek geçmişte hangi ses kayıt araçlarını kullandıkları hakkında bilgi alırlar. Bu araçları günümüzde kullanılanlar ile karşılaştırarak teknolojik gelişim sırasına göre listelerler. Ses ile ilgili meslekleri araştırıp bu meslek sahibi kişiler ile görüşürler ve onların meslekleri hakkında bilgi edinirler. Farklı meslek grubundan insanlar ile de görüşüp sesin meslekleri açısından önemi araştırırlar. Elde ettikleri tüm bilgileri birinci gruba aktarırlar. Birinci grup ile beraber görsel grubun hazırladığı poster ve akış şemasını sunarlar. Bu grup ayrıca tüm gruplar arasında bilgi alışverişini ve koordinasyonu sağlar.

6. Grup:(Bedensel Zekâ Alanı) Diğer grupça (üçüncü grup) hazırlanan müzik parçasına uygun bir dans gösterisi

hazırlarlar ve bu gösteriyi üçüncü grup ile beraber sınıfta sunarlar. İlgili gruplardan geçmişten günümüze kullanılan ses kayıt araçları hakkında bilgi edinerek, bu araçlar ile ilgili bir yapboz hazırlarlar. Ayrıca birinci grubun hazırladığı dramayı sınıfta sunarlar.


243

Etkinlik Numarası : 7 Etkinlik Adı : Ne biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim? İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1, 9.8

Bu etkinliğin amacı öğrencilerin konuyla ilgili önbilgilerinin tespiti, bu tespite dayalı olarak hissettikleri öğrenme ihtiyacı ve bunların sonucunda da geldikleri düzeyi öğrenci gözüyle belirlemektir. Bu etkinlik için aşağıdakine benzer üç sütundan oluşan bir tablo kullanılır. Önce öğrencilere konu ile ilgili olarak neler bildikleri sorulur ve alınan cevaplar tartışılmaksızın “Ne biliyorum?” başlıklı sütuna yazılır. Bu yazma işlemi tamamlandıktan sonra öğrencilere konu ile ilgili ne öğrenmek istedikleri sorulur. Alınan cevaplar öğretmen rehberliğinde (düzey, konunun sınırları, yaş grubu ve çevrenin özellikleri gibi ) tartışılarak, soru cümlesi niteliğinde “Ne Öğrenmek İstiyorum?” başlıklı sütuna yazılır.

İlgili konu işlendikten sonra (aktif kitap okuma ile) öğrencilere neler öğrendikleri sorulur. Alınan cevaplar “Ne Öğrendim?” başlıklı sütuna yazılır. Oluşturulan tablo, öğretmen rehberliğinde incelenir. Öğrencilerin konu ile ilgili gelişim süreçlerini (Nereden geldik? Nerdeyiz? Nereye gidiyoruz? ) somut olarak görmeleri sağlanır. Ne öğrendim? başlığı altında hedeflenen ancak bilgi, beceri ve tutuma dönüşmeyen kazanımlar varsa ve bunlar ilgili öğrenme etkinliklerin yapılmasına rağmen kazanılmamışsa, ilgili konular tekrar edilir. Gerçekleştiremeyen kazanımlar ile ilgili etkinlikler yoksa öğrenciler ya yeni kaynaklara yönlendirilir ya da yeni etkinlikler ile kazanımlar verilmeye başlanır. Bunlardan sonra tablo yeniden düzenlenir ve ikinci sütundaki soruların cevabı üçüncü sütunda alınıncaya kadar bu işlemlere devam edilir.

Ne Biliyorum? Ne Öğrenmek İstiyorum? Ne Öğrendim? Her sesin bir kaynak tarafından oluşturulduğunu

Sesin hangi ortamlarda yayıldığını

Sesin boşlukta yayılamayacağını

Titreşen her maddenin ses ürettiğini

Sesin yayılmasını önleyip önleyemeyeceğimi

Sesin yayılması için maddesel bir ortam gerektiğini

Sesi duyabilmemizi sağlayan özelliğin ses şiddeti olduğunu

Farklı ses teknolojilerinin neler olduğunu

Farklı maddelerde üretilen sesin farklı duyulacağını

Ses şiddetinin uzaklık ile ilişkisi Ses kayıt araçlarının neler olduğunu

Aynı kaynaktan çıkan sesin farklı maddesel ortamlardaki şiddetinin farklı olacağını

Farklı araçlar sayesinde ses şiddetinin değişebileceği ve işitme yetisinin geliştirebileceğini

Ses ile ilgili mesleklerin olup olmadığını, varsa bunların neler olduğunu

Farklı maddesel ortamların sesin kulağımıza ulaşmasını farklı engellediğini

Yüksek sesten korunmak gerektiğini

Sesin farklı meslek gruplarındaki rolünü

Ses yalıtımı için geliştirilen teknolojileri

Ses kirliliğini ve azaltıcı önlemleri

Ses yalıtımı ile ilgili teknolojik gelişmelerin ses kirliliğini azaltıcı etkilerini

Ses ile ilgili farklı teknolojik araçları

Geçmişten günümüze kullanılan farklı ses kayıt araçlarını

Ses kaydının günlük yaşam için önemini

Ses ile ilgili meslekleri ve farklı mesleklerde sesin rolünü


244

Etkinlik Numarası : 8 Etkinlik Adı : Boşluk Doldurma İlgili olduğu Kazanımlar : 6.1; 6.2; 7.2

Aşağıda verilen kelimelerden uygun olanları kullanarak cümlelerde yer alan boşlukları tamamlayınız.

yayılma maddesel ortam şiddet boşluk

a) Bir ses kaynağından çıkan sesin yayılabilmesi için __________ gerekir.

b) Ses _________ yayılamaz.

c) Farklı maddesel ortamlarda sesin ___________ farklı şekilde olur.

d) Aynı ses kaynağından üretilen sesin, farklı maddesel ortamlarda ________ farklı olacaktır.

Etkinlik Numarası : 9 Etkinlik Adı : Karşılaştırma İlgili olduğu Kazanımlar : 1.1- 9.8

Aşağıda ışık ve ses kavramları ile ilgili bazı özellikler verilmiştir. Bu özellikler hangi kavrama uyuyorsa ilgili kavrama X işareti koyunuz. Işık ve ses kavramlarının her ikisine uyuyorsa her ikisine de X işareti koyunuz.

IŞIK SES a) Maddelerin titreşimi sonucu oluşur. _____ _____

b) Yayılması için maddesel bir ortam gerektirmez. _____ _____

c) Farklı kaynaklar tarafından oluşturulabilir. _____ _____

d) Tüm yönlerde yayılır. _____ _____

e) Farklı maddelerin içinde farklı şekilde hareket eder. _____ _____

f) Demir, odun gibi saydam olmayan maddelerin içinden

geçebilir . _____ _____

g) Bir enerji türüdür. _____ _____


245

Etkinlik Numarası : 10 Etkinlik Adı : Farklı sesler ile haberleşme İlgili olduğu Kazanımlar : 9.1

Kamış, pipet gibi malzemeleri çeşitli boylarda keserek ya da bu malzemelerden değişik çaplarda bulup üfleyerek kullanabileceğiniz aletler yapın. Bu aletlerden çıkardığınız seslerinin her birinin bir anlamı olsun. (aynen mors alfabesinde olduğu gibi) Bu etkinlik süresince kendi aranızda sözlü ya da yazılı iletişim kurmayınız. Kızılderililerin dumanla haberleşmesi gibi siz de yaptığınız aletlerden çıkardığınız seslerle haberleşiniz. Çıkarttığınız seslerin hangi mesajları ilettiğini gösteren bir sözlük oluşturunuz. Sözlüğünüzü oluşturduktan sonra size gönderilen mesajlardan ne anladığınızı bir kâğıda not ediniz. Öğretmenizin size tanıdığı süre sonunda doğru mesajı anlayıp anlamadığınızı karşılaştırınız. Günümüzün gürültülü şehirlerini, insanların ve hayvanların birbirleriyle iletişimini düşünerek bu çalışma sonunda neler hissettiğinizi, neler yapabileceğinizi yazı, resim ya da karikatürle sınıfa sununuz.


246

2.7 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU

SINIF

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI İNSAN HAKLARI VE VATANDAŞLIK

KAZANIMLARI

1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son kullanma tarihinin önemini bilir.

54.Aldığı ürünleri son kullanma tarihine dikkat etmenin bir tüketici hakkı olduğunu fark eder.

4.1. Sigara ve alkol kullanımının vücuda verdiği zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar.

Canlılar ve Hayat/

Vücudumuz Bilmecesini Çözelim

4.3. Sigara ve alkol içilen ortamlardan uzak durur.

46.Sağlık hakkının olduğunu bilir. 47.Yaşama hakkının kutsallığını fark eder ve bu hakkın önemine uygun davranışlar gösterir.

8.2. İnsan etkisi ile nesli tükenen veya tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanlara örnekler verir.

8.3.Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki çevre sorunları hakkında bilgi toplar ve sunar.

Canlılar ve Hayat/ Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım

8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda bulunanları uyarır.

55.Çevre haklarının varlığını bilir. 56.Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının bir vatandaşlık görevi olduğu bilincine uygun davranışlar gösterir.

ÖĞRENME ALANI

TEMA/ ÜNİTE

DERS KAZANIMLARI

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMA KAZANIMLARI

4.1. Sigara ve alkol kullanımının vücuda verdiği zararlarla ilgili bilgi toplar ve sunar.

5

Canlılar ve Hayat/

Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 4.3. Sigara içilen ortamlardan uzak durur.

2. Alkol ve ilaç kullanımını özendiren medya mesajlarını fark eder. 8. Reddetme davranışı sergiler.


247

SINIF

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI SAĞLIK KÜLTÜRÜ

KAZANIMLARI

1.1.Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder.

18.Büyüme ve sağlıklı olmak için beslenmenin önemini açıklar.

1.2. Besinlerin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir. 1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından deney yaparak test eder. 1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna dair bilgi toplar ve sunar.

20.Temel besin gruplarını belirtir. 21. Besin öğelerinin büyüme ve sağlıkla ilişkisini kurar.

1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar.

22. Dengeli beslenmeye özen gösterir.

1.7. Besinlerin tazeliğinin, temizliğinin ve içerdiği katkı maddelerinin

sağlığa etkilerini araştırır ve sunar.

23.Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır. 24. Sebze ve meyvelerin yıkanarak yenmesine özen gösterir. 25. Besin alışverişinde dikkat edilmesi gerekenleri listeler.

1.8. Paketlenmiş besinlerin üzerindeki son kullanma tarihinin önemini bilir.

23.Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır. 25. Besin alışverişinde dikkat edilmesi gerekenleri listeler.

5

Canlılar ve Hayat/


2.3. Sindirimde görevli organ ve yapıların yerini kendi üzerinde ve model üzerinde sırası ile göstererek görevlerini kısaca açıklar. 2.4. Diş çeşitlerini görevlerine göre model veya kendi ağzında göstererek sindirimdeki görevini fark eder.

3.Sindirim sistemi organlarını belirtir.


248

SINIF

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI SAĞLIK KÜLTÜRÜ

KAZANIMLARI

2.5. Diş sağlığı için beslenmeye, temizliğe ve düzenli diş kontrolüne özen gösterir.

16. Ağız ve diş sağlığının önemini kavrar. 17. Ağız ve diş sağlığına özen gösterir.

3.1. Boşaltımda görevli organ ve yapıların yerini model üzerinde göstererek görevlerini kısaca açıklar .

Canlılar ve Hayat/


3.4. Böbreklerin sağlığı için nelere dikkat etmesi gerektiğini araştırır ve sunar.

4. Boşaltım sistemi organlarını belirtir.

6.1. Mikroskobik canlıların faydalarına ve zararlarına örnekler verir. 6.3. Besinleri mikroskobik canlıları zararlı etkilerinden korumak amacı ile geçmişten günümüze kullanılan yöntemleri vurgular.

23. Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır. 25. Besin alışverişinde dikkat edilmesi gerekenleri listeler.

6.2. Mikroskobik canlıların besinler üzerine etkisini deney yaparak gözlemler.

23. Yiyeceklerin seçiminde ve korunmasında dikkat edilmesi gerekenleri araştırır.

Canlılar ve Hayat/ Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım

8.4 Yakın çevresinde, çevreyi bozabilecek davranışlarda bulunanları uyarır.

5

Fiziksel Olaylar/

Işık ve Ses

8.7. Ses yalıtımıyla ilgili teknolojik gelişmelerin, ses kirliliğini azalttığını fark eder.

28. Sağlıklı çevreyi oluşturabilmede öz sorumluluk geliştirir.

+


249

SINIF

ÖĞRENME ALANI TEMA/ ÜNİTE DERS KAZANIMLARI SPOR KÜLTÜRÜ VE OLİMPİK EĞİTİM

KAZANIMLARI

1.1.Canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için besinlere ihtiyacı olduğunu fark eder.

13.Günlük enerji ihtiyacının beslenme ile ilişkisini kavrar.

1.2. Besin içeriklerinin vücuttaki öncelikli görevlerini belirtir.

13.Günlük enerji ihtiyacının beslenme ile ilişkisini kavrar. 14.Günlük besin ihtiyacının neleri içerdiğini belirtir.

1.3. Besinleri içerdikleri karbonhidrat, protein ve yağ açısından deney yaparak test eder.

14.Günlük besin ihtiyacının neleri içerdiğini belirtir 15. Besinlerin içerikleri ile ilgili tablolar hazırlar.

1.4. Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğuna dair bilgi toplar ve sunar.

15. Besinlerin içerikleri ile ilgili tablolar hazırlar.

5

Canlılar ve Hayat/ Vücudumuz Bilmecesini

Çözelim

1.6. Dengeli beslenmeye örnek bir öğün hazırlar . 16. Dengeli beslenmenin insan sağlığına etkilerini tartışır. 17. Kendisi ve ailesi için günlük mönü düzenler.


250

DERS : Fen ve Teknoloji SINIF : 5 YAKLAŞIK SÜRE : 40 dk. ÖĞRENME ALANI : Canlılar ve Hayat ÜNİTE : Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım TEMEL BECERİLER: KAZANIMLAR : 4. Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının bir vatandaşlık görevi olduğu bilincine uygun davranışlar gösterir. MATERYALLER : KAYNAK :

Öğrenciler çevre sorunlarına karşı duyarlılık kazanır ve çevre haklarının olduğunun farkına varır.

1.Aşama: Sınıf içinden seçilen bir öğrenci ‘Ağaç’ rolünü üstlenir. Öğrencinin çevre sorunları ile ilgili bilgi toplaması için uygun bir süre verilir. 2.Aşama: Ağaç olan öğrenci, günlük yaşamında insanların çevreye ve kendisine vermiş oldukları zararlardan dolayı yaşamının nasıl güçleştiğini anlatır.Kendisinin insanlar gibi hakları olduğunu ve bu hakların korunması için çocuklardan yardım ister. 3.Aşama: Bu talep doğrultusunda Ağacın ve buna bağlı olarak tüm doğanın nasıl korunması gerektiği konusunda tartışma ortamı yaratılır.

AĞACIM HAKLARIM VAR

SÜREÇ

DEĞERLENDİRME


251

2.8 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ

KONULAR TABLOSU

SINIF

ATATÜRKÇÜLÜK İLE İLGİLİ KONULAR

ÖĞRENME ALANI /

ÜNİTE

DERS KAZANIMLARI VE

AÇIKLAMALAR

Madde ve Değişim /

Maddenin Değişimi ve Tanınması

5.4. Ölçmenin ve akılcılığın zan ve tahminden farkını açıklar (BSB-7, 8; FTTÇ-2).

1) Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi kavrayabilme

AÇIKLAMA • Bilim ve teknoloji arasındaki ilişki

açıklanarak, bilim ve teknolojinin temelinde akılcılığın yer aldığı belirtilecektir.

• Hayatımızda akılcılığa ve bilime yer vermenin neden önemli olduğu irdelenerek, Atatürk’ün akılcılığa ve bilime verdiği önem, Atatürk’ün akılcılık ve bilim konusundaki sözlerinden örnekler verilerek açıklanacaktır.

Fiziksel Olaylar /

Kuvvet ve Hareket

3.9. Teknolojik tasarım aşamalarını uygulayarak havada en uzun süre kalacak bir paraşüt geliştirir (FTTÇ-6, 14).

3.10.Sürtünmenin günlük yaşamdaki etkilerine örnekler verir (FTTÇ-4).

5

2) Atatürk’ün çevreye verdiği önemi kavrayabilme

AÇIKLAMA • Atatürk’ün çevre ile ilgili yaptığı

çalışmalara örnekler verilerek, Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözleri değerlendirilecektir.

Canlılar ve Hayat / Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım

8.5. Atatürk’ün çevre bilincinin geliştirilmesi ile ilgili sözlerine

örnekler verir. .


253

EK 1 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİ

Yapılandırılmış grid; alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinden biridir. Bu teknik

uygulanırken; yaşa ve seviyeye bağlı olarak dokuz ya da on iki kutucuktan oluşan aşağıdaki gibi bir

tablo hazırlanır.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Tablo: Grid tekniğinin genel yapısı

Konu ile ilgili kavramlar, resimler, sayılar, eşitlikler, tanımlar veya formüller gelişigüzel

kutucuklara yerleştirir. Kutucukların içeriğinin değiştirilebilmesi hem görsel hem de analitik

düşünebilme olanağı sağlar.

Öğrencilere konuyla ilgili değişik sorular verilir. Öğrencilerden,

• Her sorunun cevabı için uygun kutucukları bulmaları,

• Bu kutucuk numaralarını mantıksal veya işlevsel sıraya göre dizmeleri istenir.

Her iki adım için farklı bir puanlama sistemi kullanılır. İlk adımda her sorunun cevabı için

uygun kutucukların bulunması aşamasında aşağıdaki formül uygulanır.

C1 = Öğrenci tarafından doğru seçilen kutucuk sayısı

C2 = Toplam doğru kutucuk sayısı

C3 = Öğrenci tarafından yanlış seçilen kutucuk sayısı

C4 = Toplam yanlış kutucuk sayısı

4

3

2

1

CC

CC

−

Bu formüle göre öğrencilerin puanları +1, 0, -1 arasında değişir. Bu puanı 10 üzerinden

değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla +1 ile toplanır, elde edilen puan 5

ile çarpılır. ( Not : Yapılandırılmış gridin, sorulan soru ile ilgili doğru karelerinin sayısı yanlış


254

karelerden çok fazla ise bu formül ile değerlendirme isabetli olmayabilir. Böyle durumlarda

bütüncül değerlendirme yoluna gidilmelidir.)

İkinci adımda öğrencilerden seçtiği soru ile ilgili numaraları mantıksal veya işlevsel sıraya

koymaları istenir. Bu işlem için puanlama sistemi aşağıdaki örnek etkinlikte verilmiştir.

Öğrencilerin verdiği cevap konu hakkındaki eksik veya yanlış bilgilerini ortaya çıkararak

bilişsel yapıdaki aksaklıkları gösterir. Bu teknikte öğrencilerin konuyu bilmeden soruyu doğru

cevaplamaları yani tahminde bulunmaları hemen hemen imkansızdır. Hem doğru kutucukların

seçimi hem de bunların mantıksal sıraya dizilmesi konuyu çok iyi bilmeyi ve anlamayı gerektirir.

Örnek Etkinlik:

Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda çeşitli hayvan isimleri verilmiştir. Tabloya göre

aşağıda verilen soruları kutucuk numaralarını kullanarak cevaplayınız.

1

Örümcek

2

Balina

3

Kelebek

4

Yengeç

5

Sazan

6

Yılan

7

Kartal

8

Solucan

9

Kurbağa

1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi/hangileri omurgalı hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları

içerir?

2. Birinci soruda seçtiğiniz hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli doğrultusunda

sıralayınız

3. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi omurgasız hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir?

Etkinliğin Değerlendirilmesi:

1. soru için seçilmesi gereken doğru kutucuklar: 2, 5, 6, 7, 9

1. soru için yanlış kutucuklar ise : 1, 3, 4, 8


255

Örneğin bir öğrenci bu soruyu tam olarak cevaplayarak 5 doğru ve 0 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda

verilen formül kullanılarak;

40

55− =1-0=1 sonucuna 1 eklenerek

1+1 = 2 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak

5 x 2=10 bulunur.

Örneğin başka bir öğrenci bu soru için 3 doğru ve 2 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen formül

kullanılarak;

42

53− = 0,60-0,50=0,10 sonucuna 1 eklenerek

0,10+1 = 1,10 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak

5 x (1,10)=5,50 veya bulunan sonucu yuvarlatırsak 6 bulunur.

2. soru için doğru cevap : 5, 6, 9, 7 ve 2

Soru 1: 5 numara 6’ dan önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor?


Soru 3: 9 numara 7’ den önce mi? Cevap evet ise art arda mı geliyor?


Örneğin bir öğrenci bu soru için 6, 5, 9, 7 ve 2 şeklinde cevap versin.

Yukarıdaki soruları sorarak bu cevabı değerlendirirsek,

Soru 1- Hayır /-

Soru 2- Evet /Hayır

Soru 3- Evet /Evet

Soru 4- Evet /Evet

Her “Evet” cevabı için “1” puan her “Hayır” cevabı için “0” puan ile değerlendirildiği için bu

öğrenci 8 üzerinden 5 puan almıştır.

3. sorunun değerlendirmesi 1. soruda olduğu gibidir.


256

EK 2 V (VEE) DİYAGRAMI

Vee diyagramları öğrencilerin araştırmalarını daha kapsamlı hâle getirmesini sağlayan bir

değerlendirme tekniğidir. Vee diyagramları, hemen her düzeydeki bütün etkinliklerde rahatça

kullanılabilmesi, hazırlanma kolaylığının olması, etkinlik öncesi öğrencileri araştırmaya sevk

etmesi, kavram öğretimine yardımcı olması ve kavram yanılgılarını tespit etme amacıyla kullanılır.

Öğrencilere bilgilerini daha iyi organize etme, daha etkili bir biçimde araştırma yapma ve

öğrenmelerini sağlama için kullanılan bir ölçme değerlendirme uygulamasıdır. Vee diyagramları

etkinlikle birlikte hazırlanan aynı zamanda etkinliğin raporu olarak da kullanılabilen bir eğitim

aracıdır.

Vee diyagramlarında kavramsal ve etkinlik bölümlerinde bulunan başlıklar: anahtar soru,

araç ve gereçler, teoriler, ilkeler, kavramlar, neyi araştırıyoruz ve kayıtlar yer alır.

1-Vee diyagramı hazırlığına büyük bir “V” harfinin çizimiyle başlanır.

2-Etkinliğe başlamadan önce kavramsal kısım (bildiklerimiz) hazırlanır. Bu amaçla çeşitli

ders kitaplarından yaralanılabilir. Bildiklerimiz kısmının altına, etkinlik sonucuna ulaşmada

yardımcı olacak teori ve ilkeler belirlenerek öğrencinin yazılı ifade etmesi sağlanır.

3-İlköğretim düzeyinde anahtar soru öğretmen tarafından belirlenir.

4-Etkinlik öncesinde etkinlikte kullanılacak araç ve gereçler diyagramdaki yerine

yazılır.Araç gereçlerin yazılacağı yer “V” harfinin alt sivri ucudur.

5-Etkinlik yapılır ve bu etkinlik sırasında yapılacak ölçümler gözlemler ve sonuçlar etkinlik

kısmında yer alan kayıtlar kısmına not edilir.

6-Kayıtlardan yararlanarak etkinlikte elde edilen sonuçlar ve yorumlar kayıtlar kısmının alt

bölümüne yazılabilir.


257

Araç-gereç ………………………….. ………………………… Kayıtlar /Gözlem Sorunun cevabı ne olabilir? (Sonuç) .............................................................

Bildiklerimiz ……………………………… ……………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… Kavramlar

Araştırıyoruz? ..................................................... ..................................................... ..................................................... ..................................................... .....................................................

Kayıtlar

Anahtar Soru Etkinlikten önce Etkinlikte yaptıklarımız


258

Örnek :

Öğrencilerin hazırladığı Vee diyagramını değerlendirmek amacıyla; öğretmen; öğrencilerin

seviyesine uygun cevap anahtarı olarak kullanılacak Vee diyagramı hazırlar ve not kriterlerini

belirler. Hazırlamış olduğu cevap anahtarı ile öğrencilerin diyagramlarını karşılaştırır ve

öğrencinin çalışma sürecindeki performansını da göz önüne alarak değerlendirme yapar.

Araç-gereç Zeytinyağı

Su Tuz-buz karışımı

2 adet küçük beher 2 adet büyük beher

Mezür Termometre

Su 2. dakika 18 0C 4. dakika .....0C 6. dakika ..... 8. dakika ..... 10.dakika ..... .......... ....... Sorunun cevabı ne olabilir?

*Aynı maddenin erime sıcaklığı ve donma sıcaklığı birbirine eşit denecek kadar yakındır. *Isı alan saf katı maddeler belli sıcaklıkta sıvı hale geçerler. *Isı veren saf sıvı maddeler belli sıcaklıkta katı hale geçerler. *Maddenin katı halden sıvı hale geçme durumu erimedir. *Maddenin sıvı halden katı hale geçme durumu donmadır. *Farklı maddelerin sıcaklığını ölçmek için termometre kullanılır. *Ölçüm sonucu 0C olarak verilir. ……………………………. ……………………………. Kavramlar *Erime *Erime sıcaklığı *Donma *Donma sıcaklığı *Katı * Sıvı *Hal değişimi *Termometre

Neyi araştırıyoruz? Aynı miktarda iki farklı sıvı, farklı sıcaklıklarda katı hale geçtiğine göre, donma sıcaklığı maddeler için ayırt edici özellik olarak alınabilir. ..................................................... ................................................. Kayıtlar Alınan su miktarı 10 mL Suyun sıcaklığı: ......... Alınan zeytinyağı mik: 10 mL Zeytinyağının sıcaklığı:..... Su ve zeytinyağının bulunduğu beheri buz dolu büyük beherin içine koyarak değişimi gözlemleriz. Sıcaklığı termometre ile ölçeriz.... Zeytinyağı

2. dakika 18 0C

4. dakika .....0C

6. dakika .....

8. dakika .....

10.dakika .....

Anahtar Soru Erime-donma noktaları madde için ayırt edici özellik olabilir mi?

Bildiklerimiz Etkinlikte yaptıklarımız

252

EK 1 YAPILANDIRILMIŞ GRİD TEKNİĞİ

Yapılandırılmış grid; alternatif ölçme değerlendirme tekniklerinden biridir. Bu teknik

uygulanırken; yaşa ve seviyeye bağlı olarak dokuz ya da on iki kutucuktan oluşan aşağıdaki

gibi bir tablo hazırlanır.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Tablo: Grid tekniğinin genel yapısı

Konu ile ilgili kavramlar, resimler, sayılar, eşitlikler, tanımlar veya formüller

gelişigüzel kutucuklara yerleştirir. Kutucukların içeriğinin değiştirilebilmesi hem görsel hem

de analitik düşünebilme olanağı sağlar.

Öğrencilere konuyla ilgili değişik sorular verilir. Öğrencilerden,

• Her sorunun cevabı için uygun kutucukları bulmaları,

• Bu kutucuk numaralarını mantıksal veya işlevsel sıraya göre dizmeleri istenir.

Her iki adım için farklı bir puanlama sistemi kullanılır. İlk adımda her sorunun cevabı

için uygun kutucukların bulunması aşamasında aşağıdaki formül uygulanır.

C1 = Öğrenci tarafından doğru seçilen kutucuk sayısı

C2 = Toplam doğru kutucuk sayısı

C3 = Öğrenci tarafından yanlış seçilen kutucuk sayısı

C4 = Toplam yanlış kutucuk sayısı

4

3

2

1

CC

CC

−

Bu formüle göre öğrencilerin puanları +1, 0, -1 arasında değişir. Bu puanı 10

üzerinden değerlendirmek için önce negatifliği ortadan kaldırmak amacıyla +1 ile toplanır,

elde edilen puan 5 ile çarpılır. ( Not : Yapılandırılmış gridin, sorulan soru ile ilgili doğru

253

karelerinin sayısı yanlış karelerden çok fazla ise bu formül ile değerlendirme isabetli

olmayabilir. Böyle durumlarda bütüncül değerlendirme yoluna gidilmelidir.)

İkinci adımda öğrencilerden seçtiği soru ile ilgili numaraları mantıksal veya işlevsel

sıraya koymaları istenir. Bu işlem için puanlama sistemi aşağıdaki örnek etkinlikte verilmiştir.

Öğrencilerin verdiği cevap konu hakkındaki eksik veya yanlış bilgilerini ortaya

çıkararak bilişsel yapıdaki aksaklıkları gösterir. Bu teknikte öğrencilerin konuyu bilmeden

soruyu doğru cevaplamaları yani tahminde bulunmaları hemen hemen imkansızdır. Hem

doğru kutucukların seçimi hem de bunların mantıksal sıraya dizilmesi konuyu çok iyi bilmeyi

ve anlamayı gerektirir.

Örnek Etkinlik:

Aşağıdaki numaralandırılmış kutucuklarda çeşitli hayvan isimleri verilmiştir. Tabloya

göre aşağıda verilen soruları kutucuk numaralarını kullanarak cevaplayınız.

1

Örümcek

2

Balina

3

Kelebek

4

Yengeç

5

Sazan

6

Yılan

7

Kartal

8

Solucan

9

Kurbağa

1. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi/hangileri omurgalı hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları

içerir?

2. Birinci soruda seçtiğiniz hayvanları balık-sürüngen-kurbağa-kuş- memeli doğrultusunda

sıralayınız

3. Yukarıdaki kutucuklardan hangisi omurgasız hayvanlar sınıfına dahil olan canlıları içerir?

Etkinliğin Değerlendirilmesi:

1. soru için seçilmesi gereken doğru kutucuklar: 2, 5, 6, 7, 9

1. soru için yanlış kutucuklar ise : 1, 3, 4, 8

254

Örneğin bir öğrenci bu soruyu tam olarak cevaplayarak 5 doğru ve 0 yanlış kutucuk seçti.

Yukarıda verilen formül kullanılarak;

40

55− =1-0=1 sonucuna 1 eklenerek

1+1 = 2 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak

5 x 2=10 bulunur.

Örneğin başka bir öğrenci bu soru için 3 doğru ve 2 yanlış kutucuk seçti. Yukarıda verilen

formül kullanılarak;

42

53− = 0,60-0,50=0,10 sonucuna 1 eklenerek

0,10+1 = 1,10 bulunur ve sonuç 5 ile çarpılarak

5 x (1,10)=5,50 veya bulunan sonucu yuvarlatırsak 6 bulunur.

2. soru için doğru cevap : 5, 6, 9, 7 ve 2





Örneğin bir öğrenci bu soru için 6, 5, 9, 7 ve 2 şeklinde cevap versin.

Yukarıdaki soruları sorarak bu cevabı değerlendirirsek,

Soru 1- Hayır /-

Soru 2- Evet /Hayır

Soru 3- Evet /Evet

Soru 4- Evet /Evet

Her “Evet” cevabı için “1” puan her “Hayır” cevabı için “0” puan ile değerlendirildiği için bu

öğrenci 8 üzerinden 5 puan almıştır.

3. sorunun değerlendirmesi 1. soruda olduğu gibidir.

255

EK 2 V (VEE) DİYAGRAMI

Vee diyagramları öğrencilerin araştırmalarını daha kapsamlı hâle getirmesini sağlayan

bir değerlendirme tekniğidir. Vee diyagramları, hemen her düzeydeki bütün etkinliklerde

rahatça kullanılabilmesi, hazırlanma kolaylığının olması, etkinlik öncesi öğrencileri

araştırmaya sevk etmesi, kavram öğretimine yardımcı olması ve kavram yanılgılarını tespit

etme amacıyla kullanılır. Öğrencilere bilgilerini daha iyi organize etme, daha etkili bir

biçimde araştırma yapma ve öğrenmelerini sağlama için kullanılan bir ölçme değerlendirme

uygulamasıdır. Vee diyagramları etkinlikle birlikte hazırlanan aynı zamanda etkinliğin raporu

olarak da kullanılabilen bir eğitim aracıdır.

Vee diyagramlarında kavramsal ve etkinlik bölümlerinde bulunan başlıklar: anahtar

soru, araç ve gereçler, teoriler, ilkeler, kavramlar, neyi araştırıyoruz ve kayıtlar yer alır.

1-Vee diyagramı hazırlığına büyük bir “V” harfinin çizimiyle başlanır.

2-Etkinliğe başlamadan önce kavramsal kısım (bildiklerimiz) hazırlanır. Bu amaçla

çeşitli ders kitaplarından yaralanılabilir. Bildiklerimiz kısmının altına, etkinlik

sonucuna ulaşmada yardımcı olacak teori ve ilkeler belirlenerek öğrencinin yazılı ifade

etmesi sağlanır.

3-İlköğretim düzeyinde anahtar soru öğretmen tarafından belirlenir.

4-Etkinlik öncesinde etkinlikte kullanılacak araç ve gereçler diyagramdaki yerine

yazılır.Araç gereçlerin yazılacağı yer “V” harfinin alt sivri ucudur.

5-Etkinlik yapılır ve bu etkinlik sırasında yapılacak ölçümler gözlemler ve sonuçlar

etkinlik kısmında yer alan kayıtlar kısmına not edilir.

6-Kayıtlardan yararlanarak etkinlikte elde edilen sonuçlar ve yorumlar kayıtlar

kısmının alt bölümüne yazılabilir.

256

Araç-gereç ………………………….. ………………………… Kayıtlar /Gözlem Sorunun cevabı ne olabilir? (Sonuç) .............................................................

Bildiklerimiz ……………………………… ……………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… Kavramlar

Araştırıyoruz? ..................................................... ..................................................... ..................................................... ..................................................... .....................................................

Kayıtlar

Anahtar Soru Etkinlikten önce Etkinlikte yaptıklarımız

257

Örnek :

Öğrencilerin hazırladığı Vee diyagramını değerlendirmek amacıyla; öğretmen; öğrencilerin

seviyesine uygun cevap anahtarı olarak kullanılacak Vee diyagramı hazırlar ve not

kriterlerini belirler. Hazırlamış olduğu cevap anahtarı ile öğrencilerin diyagramlarını

karşılaştırır ve öğrencinin çalışma sürecindeki performansını da göz önüne alarak

değerlendirme yapar.

Araç-gereç Zeytinyağı

Su Tuz-buz karışımı

2 adet küçük beher 2 adet büyük beher

Mezür Termometre

Su 2. dakika 18 0C 4. dakika .....0C 6. dakika ..... 8. dakika ..... 10.dakika ..... .......... ....... Sorunun cevabı ne olabilir?

*Aynı maddenin erime sıcaklığı ve donma sıcaklığı birbirine eşit denecek kadar yakındır. *Isı alan saf katı maddeler belli sıcaklıkta sıvı hale geçerler. *Isı veren saf sıvı maddeler belli sıcaklıkta katı hale geçerler. *Maddenin katı halden sıvı hale geçme durumu erimedir. *Maddenin sıvı halden katı hale geçme durumu donmadır. *Farklı maddelerin sıcaklığını ölçmek için termometre kullanılır. *Ölçüm sonucu 0C olarak verilir. ……………………………. ……………………………. Kavramlar *Erime *Erime sıcaklığı *Donma *Donma sıcaklığı *Katı * Sıvı *Hal değişimi *Termometre

Neyi araştırıyoruz? Aynı miktarda iki farklı sıvı, farklı sıcaklıklarda katı hale geçtiğine göre, donma sıcaklığı maddeler için ayırt edici özellik olarak alınabilir. ..................................................... ................................................. Kayıtlar Alınan su miktarı 10 mL Suyun sıcaklığı: ......... Alınan zeytinyağı mik: 10 mL Zeytinyağının sıcaklığı:..... Su ve zeytinyağının bulunduğu beheri buz dolu büyük beherin içine koyarak değişimi gözlemleriz. Sıcaklığı termometre ile ölçeriz.... Zeytinyağı

2. dakika 18 0C

4. dakika .....0C

6. dakika .....

8. dakika .....

10.dakika .....

Anahtar Soru Erime-donma noktaları madde için ayırt edici özellik olabilir mi?

Bildiklerimiz Etkinlikte yaptıklarımız

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı

İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ (4 ve 5. SINIFLAR )

ÖĞRETİM PROGRAMI

ANKARA 2005

İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ 4-5. SINIF ÖĞRETİM

PROGRAMINDA GÖREV ALANLAR

İlköğretim 4-5. sınıflar Fen ve Teknoloji programında danışman olarak görev yapan alan

eğitimcileri Prof. Dr. Fitnat KÖSEOĞLU, Prof. Dr. Hamza YILMAZ, Prof. Dr. Şükrü Koç,

Doç. Dr. Bilal GÜNEŞ, Doç. Dr. Mehmet BAHAR, Yard. Doç. Dr. Ali ERYILMAZ, Yard.

Doç. Dr. Salih ATEŞ, Yard. Doç. Dr. Zekeriya MÜYESSEROĞLU, Yard. Doç. Dr. M. Fatih

TAŞAR; Öğr. Gör. Dr. Nusret KAVAK, araştırma görevlileri Dr. Muhammet UŞAK, Halil

TÜMAY, Eylem BUDAK, Burak Kağan TEMİZ, Yasin UNSAL, Uygar KANLI, Çağlar

GÜLÇİÇEK; program geliştirme uzmanı Toper AKBABA, ölçme ve değerlendirme uzmanı

Seher ULUTAŞ; öğretmenler Dr. Merih CERİTOĞLU, Dr. Raziye AYDINLI, Dr. Aynur

SARIKAYA, Dr. Fatma TEZCAN, Dr. İlknur KARACA, Zeki TEKELİ, F.Zerrin

GÖRGÜN, Engin DELİGÖZ, Selda YILDIRIM, Aydın ATİK, Özlem AKSU, Esin ÜLGÜT,

Nuray YÖRÜK, Gülgün ÇAKMAK, Orhan ERCAN, Orhan ÖZER, Tülay İYİTELLİKARA,

Kamile SEMERCİ, Kamile RENÇBEROĞLU ve komisyon sorumlusu Gülseren ŞENYÜZ

görev yapmışlardır.

1

İçindekiler 1. BÖLÜM: FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMELLERİ. 3

1.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NA GİRİŞ ................................................4 1.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN VİZYONU .......................................5 1.3. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAKLAŞIMI ....................7

a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Gerekçesi ...............................................................7 b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları ................................................................8

1.4. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL YAPISI ........................... 10 1.5. ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ ...................................................................................................12

a. Yapılandırıcı Öğrenme Yaklaşımı ..................................................................................................12 b. Öğretim Stratejileri .........................................................................................................................13 c. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Dil.....................................................................................................18 ç. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Ev Ödevleri ......................................................................................18 d. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Güvenlik Eğitimi..................................................19 e. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Kaynaklar .........................................................................................20

1.6. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME.................................................................................................. 22 1.7. TÜM ÖĞRENCİLERİN İHTİYACINI DİKKATE ALMA .............................................................25

a. Öğrenci Cinsiyeti ve Fen..................................................................................................................25 b. Fende Özel Becerili Öğrenciler .......................................................................................................26 c. Özel Öğrenme İhtiyacı Olan Öğrenciler ve Fen ..............................................................................27

1.8. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN ORGANİZASYON YAPISI .........28 a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilgi” ...................................................................29 b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” ...........................30 c. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilimsel Süreç Becerileri”...................................33 ç. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Tutumlar ve Değerler”……………….................34

1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA ÖNERİLER ...................................................................35 SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR

2. BÖLÜM: FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELER..... 41 2.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÖĞRENME ALANLARI VE KAZANIMLARLA İLGİLİ ESASLAR ............................................................................................42

a. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Kazanımları ........................................................................42 b. Bilimsel Süreç Beceri (BSB) Kazanımları ......................................................................................46 c. Tutum ve Değer (TD) Kazanımları..................................................................................................48

2.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ ÜNİTE ORGANİZASYONU İLE İLGİLİ ESASLAR......................................................................................................................50

2.3.DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÜNİTE ORGANİZASYONU..................................................................................................................57

2.4 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU…………………………………………………………………………..............147

2.5 DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜKLE İLGİLİ KONULAR TABLOSU……………………………………………………………………………….....151 2.6. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA ÜNİTE

ORGANİZASYONU……………………………………………………………………….152 2.7 BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE

EŞLEŞEN ARA DİSİPLİN ALAN KAZANIMLARI TABLOSU ………………………246 2.8. BEŞİNCİ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI KAZANIMLARI İLE EŞLEŞEN ATATÜRKÇÜLÜKLE İLGİLİ KONULAR TABLOSU……………………………………………………………………………….….251 EKLER……………………………………………………………………………..…………...252

2

TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN AMAÇLARI 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’na göre Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları:

I. Genel Amaçlar Madde 2. Türk Millî Eğitiminin genel amacı, Türk milletinin bütün fertlerini; 1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine

bağlı; Türk milletinin millî, ahlâkî, insanî, manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik; laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

2. Beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek, gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

Böylece, bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan millî birlik ve bütünlük içinde iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.

3

FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ

ÖĞRETİM PROGRAMI

İlköğretim 4 ve 5. Sınıf

1. BÖLÜM

PROGRAMIN TEMELLERİ

4

1.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NA GİRİŞ

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı, T.C. MEB. Talim ve Terbiye Kurulu

Başkanlığı 2004 yılı öğretim programı reformu çerçevesinde “Fen Bilgisi Dersi Özel İhtisas

Komisyonu” tarafından İlköğretim 4 ve 5. Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı

olarak hazırlanmış olup içeriğin doğru yorumlanması ve etkin bir şekilde uygulanabilmesi için

programın tamamının bir bütün olarak ele alınması esastır.

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı iki ana bölümden oluşmuştur. Programın

Temelleri adı altındaki birinci bölümde programın vizyonu, teknoloji boyutu, öğrenme,

öğretme ve değerlendirme ile ilgili temel felsefesi ve bunların öğretim programlarına en etkin

şekilde yansıması için öğretim programlarının düzenlenmesindeki ilkeler ortaya konulmuştur.

Öğrenme Alanları ve Üniteler başlıklı ikinci bölümde ise “Programın Temelleri”nde

anlatılan ilkelere uygun olarak hazırlanan 4 ve 5. sınıf fen ve teknoloji kazanımları, öğrenme-

öğretme- değerlendirme için etkinlik önerileri ve açıklamalar sunulmuştur.

Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı, reform kelimesinin içini

dolduracak bir vizyonla,halen uygulanmakta olan Fen Bilgisi Programı hakkındaki görüşler

değerlendirilerek, gelişmiş ülkelerde yürürlükte olan çok sayıda fen dersi programı

incelenerek, uluslararası fen eğitimi literatürü izlenerek ve Türkiye’de değişik yörelerdeki

koşul ve olanaklar dikkate alınarak hazırlanmış bir programdır. Bu program hazırlanırken

Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından tüm illerde ilköğretim

müfettişleri başkanlığında kurulan komisyonlarca, 2000 yılı Fen Bilgisi Dersi Öğretim

Programı’nın değerlendirilmesi istenmiştir. 79 ilden gelen müfettiş ve öğretmen raporları ile

çeşitli sivil toplum kuruluşlarının görüşleri incelenmiştir. Öğretim Programı ile ilgili bu

görüşler ve programın uygulanmasında karşılaşılan sorunlar hazırlanan yeni programın

geliştirilmesinde dikkate alınmıştır.

Örneğin; illerden gelen raporların %92'si programın belirlenen sürede

tamamlanamadığını ifade etmektedir. Zorunlu ilköğretimin 5 yıl olduğu dönemlerde, zamana

sıkışma pahasına programa alınmış çok sayıda konu ve kavramdan kaynaklandığı düşünülen

bu içerik fazlalığı, kimi konu ve kavramlar ilköğretim 6, 7, 8. sınıfa aktarılarak giderilmiştir.

Ayrıca, fen konularının gündelik hayata ve teknolojiye yansıyan yönlerine daha çok ağırlık

verilerek Fen Bilgisi dersinin adı, Fen ve Teknoloji olarak değiştirilmiş ve haftada 4 saat

olarak okutulması öngörülmüştür.

5

1.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN

VİZYONU

Günümüzde yaşanan hızlı ekonomik, sosyal, bilimsel ve teknolojik gelişmeler yaşam

şeklimizi önemli ölçüde değiştirmiştir. Özellikle bilimsel ve teknolojik gelişmelerin

hayatımıza etkisi, günümüzde belki de geçmişte hiç olmadığı kadar açık bir biçimde

görülmektedir. Küreselleşme, uluslararası ekonomik rekabet, hızlı bilimsel ve teknolojik

gelişmeler gelecekte de hayatımızı etkilemeye devam edecektir. Bütün bunlar dikkate

alındığında ülkeler, güçlü bir gelecek oluşturmak için her vatandaşın fen ve teknoloji

okuryazarı olarak yetişmesinin gerekliliğinin ve bu süreçte fen derslerinin anahtar bir rol

oynadığının bilincindedir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın vizyonu; bireysel

farklılıkları ne olursa olsun bütün öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak

yetişmesidir.

Fen ve teknoloji okuryazarlığı, genel bir tanım olarak; bireylerin araştırma-sorgulama,

eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliştirmeleri, yaşam boyu

öğrenen bireyler olmaları, çevreleri ve dünya hakkındaki merak duygusunu sürdürmeleri için

gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimidir.

Fen ve teknoloji okuryazarı olan bir kişi, bilimin ve bilimsel bilginin doğasını, temel

fen kavram, ilke, yasa ve kuramlarını anlayarak uygun şekillerde kullanır; problemleri

çözerken ve karar verirken bilimsel süreç becerilerini kullanır; fen, teknoloji, toplum ve çevre

arasındaki etkileşimleri anlar; bilimsel ve teknik psikomotor beceriler geliştirir; bilimsel

tutum ve değerlere sahip olduğunu gösterir. Fen ve teknoloji okuryazarı bireyler, bilgiye

ulaşmada ve kullanmada, problemleri çözmede, fen ve teknoloji ile ilgili sorunlar hakkında

olası riskleri, yararları ve eldeki seçenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi

üretmede daha etkin bireylerdir.

Fen ve teknoloji okuryazarlığı için 7 boyut düşünülebilir:

1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası

2. Anahtar fen kavramları

3. Bilimsel Süreç Becerileri (BSB)

4. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkileri

5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler

6. Bilimin özünü oluşturan değerler

7. Fen’e ilişkin tutum ve değerler (TD)

6

Öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilebilmeleri için yukarıda

belirtilen fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi boyutu dikkate alınmalıdır. Düz anlatım, not

tutturma ve doğrulama tipi laboratuar etkinlikleri gibi öğretmen merkezli geleneksel öğretim

yöntemleri öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmede yeterli olamamaktadır.

Eğitim süreci öğrencilerin öz güvenlerini ve motivasyonlarını artırıcı nitelikte

olmalıdır.Öğrenciler sürekli alma ihtiyacını duymak yerine kendi kendilerine araştırabilen,

sorgulayabilen bireyler olacak şekilde yönlendirilmelidir.

7

1.3. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL

YAKLAŞIMI

a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Gerekçesi

Bilimsel bilginin katlanarak arttığı, teknolojik yeniliklerin büyük bir hızla ilerlediği,

fen ve teknolojinin etkilerinin yaşamımızın her alanında belirgin bir şekilde görüldüğü

günümüz bilgi ve teknoloji çağında, toplumların geleceği açısından fen ve teknoloji

eğitiminin anahtar bir rol oynadığı açıkça görülmektedir. Bu nedenle, gelişmiş ülkeler başta

olmak üzere bütün toplumlar sürekli olarak fen ve teknoloji eğitiminin kalitesini artırma

çabası içindedir.

Fen, fiziksel ve biyolojik dünyayı tanımlamaya ve açıklamaya çalışan bir bilimdir.

Bilimsel çalışmalar sonucunda organize, test edilebilir, objektif ve tutarlı bir bilgi bütünü

oluşturulmuş ve oluşturulmaya devam edilmektedir. Bu bilgiler bütünü, radikal

yapılandırmacılık (radical constructivism) yaklaşımının, bilginin subjektiflik boyutu

üzerindeki ısrarlı vurgusuna, nispeten az uyan, oldukça özel bir alandır. Fen ve Teknoloji

Programının içeriği ve stratejileri belirlenirken alanın bu niteliği hesaba katılmıştır.

Öte yandan fen, sadece dünya hakkındaki gerçeklerin bir toplamı değil, aynı zamanda

deneysel ölçütleri, mantıksal düşünmeyi ve sürekli sorgulamayı temel alan bir araştırma ve

düşünme yoludur. Bilimsel metotlar; gözlem yapma, hipotez kurma, test etme, bilgi toplama,

verileri yorumlama ve bulguları sunma süreçlerini içerir. Hayal gücü, yaratıcılık, yeni

düşüncelere açık olma, zihinsel tarafsızlık ve sorgulama, bilimsel çalışmalarda oldukça

önemlidir.Bu yüzden, fen ve teknoloji öğretiminde, hedef bireylerin doğrudan keşif yoluyla

doğru bilgiye ulaşmayı öğrenmesi,öğrendikçe dünyaya bakışını revize edip yeniden

yapılandırması ve giderek öğrenme hevesini geliştirmesi çok önemlidir. Öğrenme –öğretme-

değerlendirme etkinlikleri seçilirken bu husus göz önünde tutulmuştur.

Fen, zannedildiğinin aksine, sabit ve kesin bir bilgiler bütünü de değildir. Bilimsel

bilgiler, yeni deliller elde edildikçe fiziksel ve biyolojik dünyayı daha iyi açıklamak için

sürekli gözden geçirilerek düzeltilir ve geliştirilir. Buna göre fenin, doğal dünyayı sistematik

bir şekilde araştırarak elde edilen organize bir bilgi bütünü olduğu ve sürekli değişim

geçirdiği söylenebilir. Fenin değişime daha az uğrayan boyutu, içeriği değil yöntemleridir.

Programda, bir yandan fen alanındaki bilgilerin, “değişmez gerçekler” değil, “hâlen bilinen en

8

iyi açıklama” olduğu sezgisi kazandırılmaya çalışılırken, bir yandan da, fen okuryazarlığı

ekseni etrafında bilimsel yöntemlerin yerleşmesi hedefi gözetilmiştir. Bu açıdan bakılınca Fen

ve Teknoloji Programının, eldeki imkânlar ölçüsünde “yapılandırmacı yaklaşımı” benimsediği

söylenebilir.

Fen-Teknoloji İlişkisi

Fen alanında edinilen bilgilerin, bir ihtiyacı karşılamak veya gündelik hayatı

kolaylaştırıcı bir konfora dönüştürmek için kullanıldığı her yerde ilkel veya modern bir

teknoloji uygulaması ortaya çıkar.

Teknoloji, sadece bilgisayar gibi elektronik cihazlar ve bunların çeşitli uygulamaları

değildir. Teknoloji hem diğer disiplinlerden (fen, matematik, kültür vb.) elde edilen kavram

ve becerileri kullanan bir bilgi türüdür hem de materyalleri, enerjiyi ve araçları kullanarak

belirlenen bir ihtiyacı gidermek veya belirli bir problemi çözmek için bu bilginin insanlık

hizmetine sunulmasıdır. Teknoloji insanların istek ve ihtiyaçlarını gidermek için araçlar,

yapılar veya sistemlerin geliştirildiği ve değiştirildiği bir süreçtir.

Fen ve teknolojinin birçok ortak yönü vardır. Hem bilimsel araştırmalarda hem de

teknolojik tasarım süreçlerinde benzer beceriler ve zihinsel alışkanlıklar kullanılır. Fen ve

teknolojiyi birbirinden ayıran en önemli özellik, amaçlarının farklı olmasıdır. Fenin amacı

doğal dünyayı anlayarak açıklamaya çalışmak; teknolojinin amacı ise insanların istek ve

ihtiyaçlarını karşılamak için doğal dünyada değişiklikler yapmaktır.

Fen ve Teknoloji Programında, edinilmiş fen bilgilerinin teknolojiye yansıdığı

durumlara sık sık örnekler verilerek ve daha önemlisi, bu bilgilerin gündelik hayatta

kullanımına ilişkin problemler üzerinde düşünme alıştırmaları sunularak öğrencilere fen ve

teknoloji okuryazarlığı için gerekli bilgi, anlayış, beceri, tutum ve değerleri kazandırma ve

onların gelecekte etkin bir şekilde iş gören, bilinçli ve sorumlu vatandaşlar olmalarına katkı

sağlama yoluna gidilmiştir..

b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları

Çeşitli ülkelerdeki program reform hareketleri incelendiğinde, toplumdaki tüm

bireylerin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetiştirilmesinin vurgulandığı görülmektedir.

9

Tüm vatandaşların fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişmesini amaçlayan Fen ve Teknoloji

Dersi Öğretim Programı’nın genel amaçları aşağıda sunulmuştur:

Öğrencilerin;

• Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını

yaşamalarını sağlamak,

• Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu

geliştirmelerini teşvik etmek,

• Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı

etkileşimleri anlamalarını sağlamak,

• Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerileri

kazanmalarını sağlamak,

• Eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında

bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak,

• Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak

uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak,

• Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda, yeni bilgi elde etme ile problem çözmede

fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak,

• Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalarını sağlamak,

• Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik değerleri, kişisel sağlık ve çevre

sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli kararlar

vermelerini sağlamak,

• Bilmeye ve anlamaya istekli olma, sorgulama, mantığa değer verme, eylemlerin

sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevre

ilişkilerinde bu değerlere uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak,

• Meslek yaşamlarında bilgi, anlayış ve becerilerini kullanarak ekonomik

verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır.

10

1.4. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TEMEL

YAPISI

Fen ve Teknoloji dersinde, yedi ayrı öğrenme alanı öngörülmüştür:

• Canlılar ve Hayat

• Madde ve Değişim

• Fiziksel Olaylar

• Dünya ve Evren

• Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkileri (FTTÇ)

• Bilimsel Süreç Becerileri (BSB)

• Tutum ve Değerler (TD)

Fen ve Teknoloji dersinin üniteleri yedi öğrenme alanından ilk dördü üzerine

yapılandırılmış olup diğer üç öğrenme alanı her bir ünitenin içinde kazandırılması öngörülen

temel anlayış, beceri, tutum ve değerleri içerdiği için FTTÇ, BSB ve TD alanlarına dayalı

olarak ünitelendirme yapılmamıştır. Gerçekten de; FTTÇ, BSB ve TD alanlarındaki

kazanımlar, çok uzun süreli, bazen hayat boyu süren deneyimler, edinimler gerektirdiği ve

Fen ve Teknolojinin içeriğinin bütünü ile ilişkili olduğundan, anlayış, beceri, tutum ve

değerlerin ayrı birer ünite olarak ele alınması mümkün değildir.

Sonuç olarak öğrenme alanları yedi iken sadece dört alandan ünitelendirme yapılmış

olması, o alanların ihmal edildiği şeklinde yorumlanmamalıdır. Bu alanlar için öngörülen

kazanımların birkaç haftalık ünitelerin konusu olamayacağı; anlayış, beceri, tutum ve

değerlerin Fen ve Teknoloji dersinin bütünü içinde ve ilk dört öğrenme alanının kazanımları

ile ilişkilendirilerek kazandırılabileceği hesaba katılırsa, program organizasyonundaki bu

tercih daha iyi anlaşılabilir. Bu konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgi Bölüm 1.8’de verilecektir.

Fen ve Teknoloji Dersi 4, 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, üniteler organize edilirken

bazı temel anlayışlar ve hareket noktaları belirlenmiş ve ünitelerde bu ana ilkelere

olabildiğince uyum sağlanacak şekilde kazanım ve etkinlik seçimine gidilmiştir. Sözü geçen

temel anlayışlar ve hareket noktaları, yedi başlık altında toplanabilir :

• Az Bilgi Özdür

Ünitelerde öngörülen kazanımlar, pek çok sayıda bilgi ve kavramı, yüzeysel ve

birbirinden ayrık biçimde, özümsenmesi imkânsız bir hızla işlemek yerine, az sayıda kavram

ve bilginin gerçek bir öğrenmeye imkân verir tempoda sunumunu sağlayacak şekilde

seçilmiştir.

11

• Fen ve Teknoloji Okuryazarlığı

Ünitelerde kazanımlar ve etkinlikler seçilirken fen ve teknoloji okuryazarlığının yedi

boyutu gözetilmiş, öğrencilerin fen ve teknoloji okuryazarı bireyler olarak yetişmeleri için

programın elverişli bir çerçeve oluşturmasına özen gösterilmiştir.

• Öğrenme Sürecine Yaklaşım

Programda, yapılandırıcı (constructivist) öğrenme yaklaşımı öncelikli olup öğrenmenin

her bireyin zihninde, çoğu zaman o bireye özgü bir süreç sonunda gerçekleştiği görüşüne

ağırlık verilmiştir. Bu anlamda, öğretim programında öğrenciyi fiziksel ve zihinsel olarak

etkin kılan, yapılandırıcı yaklaşıma uygun çeşitli öğretim stratejilerine yer verilmiştir. Bu

yaklaşım Bölüm 1.5’te daha ayrıntılı ele alınacaktır.

• Ölçme - Değerlendirme

Programda, geleneksel ölçme-değerlendirme yöntemleri ile birlikte alternatif

ölçme-değerlendirme yaklaşımları benimsenerek öğrenciyi değerlendirmenin yanında,

öğrenme sürecini değerlendirme anlayışına ağırlık verilmiştir. Böylece, değerlendirme

sürecini, öğrenme sürecine kaynaştırma ve bu süreci ıslâh için bir araç olarak kullanma

yoluna gidilmiştir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi, Bölüm 1.6’da verilecektir.

• Gelişim Düzeyi ve Bireysel Farklılıklar

Kazanımlar ve etkinlikler seçilirken öğrencilerin zihinsel ve fiziksel gelişim düzeyleri

gözetilmiş, ayrıca bireysel farklılıkları hesaba katılarak farklı etkinliklerin seçimi ve yeri

geldikçe öğrencilerle birebir ilgilenme teşvik edilmiştir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi, Bölüm

1.7’de bulunabilir.

• Bilgi ve Kavram Sunum Düzeni

Programda sarmallık ilkesi esas alınmış, pek çok konuya, gittikçe derinleşen bir içerikle

her sınıfta yer verilmiş; böylece yeterli sıklıkla geriye gönderme sağlanarak öğrenilenlerin

pekiştirilmesi için alt yapı oluşturulmuştur.

• Diğer Derslerle ve Ara Disiplinlerle Uyum

Programın ilgili diğer derslerin programlarıyla paralelliği ve bütünlüğü gözetilmiştir.

Ayrıca uygun olan yerlerde, işlenen konunun katkıda bulunduğu ara disiplin kazanımlara

gönderme yapılmıştır. Ayrıca Atatürkçülük ile ilgili konularla da gerekli ilişkilendirmeler

yapılmıştır. Ders kitaplarının hazırlanması ve eğitim sürecinde Atatürkçülük ile ilgili konular

işlenecektir.

12

1.5. ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİ

Eğitim alanında, özellikle de fen eğitimi alanında yapılan çalışmalar, öğrencilerin feni

nasıl öğrendiği ve fen öğrenmeyi destekleyen koşullar hakkında önemli bulguları ortaya

koymuştur. Bu bulgular dikkate alındığında, program hedeflerine ulaşabilmek için öğrenme-

öğretme süreci, öğrenme ortamı ve öğretim stratejileri hakkında yeni anlayışların

geliştirilmesinin gerekli olduğu görülmektedir. Öğrencilerin programda belirlenen

kazanımları edinebilmesi için kullanılacak öğretim stratejileri ve öğrenme deneyimleri

mümkün olan her durumda yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla yönlendirilmeli, öğrenme

ortamları ve öğretim stratejileri de “yapılandırıcı yaklaşımı”, olabildiğince yansıtmalıdır.

a. Yapılandırıcı Öğrenme Yaklaşımı

Geçmişten günümüze eğitimdeki gelişmelere bakıldığında bilginin doğasına ilişkin

temel kabullerin öğrenme ve öğretme sürecini etkilediği görülür. Farklı ön kabullerden farklı

yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Tarihsel sırasına göre davranışçı, bilişselci, sosyal bilişselci ve

son olarak da yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı öğretimi etkilemiştir. Son yıllardaki fen eğitimi

araştırmaları, fen eğitiminin amaçlarını gerçekleştirmede yapılandırıcı öğrenme yaklaşımının

faydalı ve işlevsel bir çerçeve sağladığını ve öğretime de yeni uygulamalar getirdiğini

vurgulamaktadır. Bu yüzden, bu öğretim programı diğer öğrenme kuramlarını reddetmemekle

beraber, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına ağırlık vermiştir.

Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı, bireyin bilgi edinmeye başlarken boş bir zihinle yola

çıkmadığını, yeni öğrendiği konu veya kavramla ilintili hazır zihin yapılarını harekete

geçirdiğini, kendi bildikleri ile eklemlenebilen hususları özellikle seçip öğrenmeye yatkın

olduğunu, öğrendiği yeni bilgileri zihninde etkin olarak kendisinin yeniden yapılandırdığını

vurgular. Yapılandırıcılık, bilginin nasıl elde edildiğine ilişkin bir teori olmasına karşın,

öğrenme-öğretme deneyimlerini anlama ve yorumlamada da oldukça başarılıdır. Yapılandırıcı

öğrenme yaklaşımının ortaya koyduğu ilkeler daha etkili öğretim yaklaşımları geliştirmek için

neler yapılabileceği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Bu yaklaşım, bilginin

öğretmenden öğrenciye doğrudan ve olduğu gibi aktarılamayacağını, öğrencinin kendisi

13

tarafından etkin bir şekilde yeniden yapılandırılıp yeni bir formata dönüştürüldüğünü ileri

sürer. Bu yaklaşım ana hatları ile benimsenerek hazırlanan Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim

Programının öğrenme ile ilgili kabullenişleri şöyle özetlenebilir :

• Öğretme ve öğrenme arasındaki ilişki her zaman doğrusal ve birebir değildir. Bilgi ve

beceriler, öğretim uygulamaları ile öğretmenden öğrenciye olduğu gibi aktarılamaz.

• Öğrencilerin, öğrenme süreci öncesinde edinilmiş kişisel bilgi, görüş, inanç, tutum ve

amaçları öğrenmeyi etkiler.

• Sınıfta farklı şekilde öğrenmeye ihtiyacı olan öğrenciler vardır. Bu öğrenciler, farklı

öğrenme metotları ile öğrenebilir, bilgilerini arkadaşları ile paylaşarak

içselleştirebilirler.

• Öğrenme pasif bir süreç değil, öğrencinin öğrenme sürecine katılımını gerektiren

etkin, sürekli ve gelişimsel bir süreçtir. Bu yüzden, öğretim sürecinin çoğunlukla

“öğrenci merkezli” olması gerektiği genel kabul görmüş bir gerçektir.

• Bilgi ve anlayışlar her birey tarafından kişisel ve sosyal olarak yapılandırılır. Ancak

ortak fiziksel deneyimlerde, dil ve sosyal etkileşimler nedeniyle bireylerin

yapılandırdığı anlam kalıplarında ortak yönler vardır ve bu anlam kalıplarının

olabildiğince yakınsatılması, okul ortamında da sağlanabilir.

• Fen öğretimi, mevcut kavramlara eklemeler yapılması veya genişletilmesi olmayıp,

bunların köklü bir şekilde yeniden düzenlenmesini gerektirebilir.

• İnsanlar, dünyayı anlamlandırmaya çalışırken yapılandırdıkları yeni bilgileri

değerlendirerek özümler, düzenler veya reddedebilirler.

b. Öğretim Stratejileri

Öğrencilerin bu öğretim programında belirlenmiş olan kazanımları edinmesini

sağlamak için, yapılandırıcı öğrenme yaklaşımına dayanan ve öğrenciyi etkin kılan çeşitli

öğretim stratejileri ağırlıklı olarak verilmiştir.

Öğretim stratejileri, Tablo-1.1’de görüldüğü gibi, bir ucunda öğretmen merkezli

stratejilerin diğer ucunda ise yapılandırıcı öğrenme yaklaşımını esas alan öğrenci merkezli

stratejilerin olduğu bir spektrumda dağılım gösterir. Öğrenci merkezli stratejiler kritik ve

yaratıcı düşünme, analiz etme ve değerlendirme gibi üst düzey düşünme becerilerini ortaya

çıkarmak ve geliştirmek için uygun öğrenme fırsatları sağlar.

14

Tablo-1.1. Öğretim Stratejileri

Öğretmen merkezli stratejiler

Öğrenci merkezli stratejiler

Klasik sunum

Gösterim Tüm sınıf tartışması

Rol yapma Proje Bağımsız çalışma

Hikâye anlatımı Video gösterimi

Küçük grup tartışması (akran öğretimi)

Kütüphane taraması

Öğrenme merkezleri

Programlandırılmış birebir öğretme

Simülasyon Okul gezisi Sorgulama Programlandırılmış öğrenme

Alıştırma yapma

İşbirliğine bağlı öğrenme

Keşfetme Kişileştirilmiş öğrenme sistemleri

Drama Problem temelli öğrenme

Oyun oynama

Öğretmenler, öğrencilerin belirlenen kazanımları edinmesini sağlamak için bu

bölümde değinilen öğrenme ve öğretme ile ilgili anlayışları dikkate alarak tabloda olan veya

olmayan herhangi bir öğrenme stratejisini kendileri belirleyeceklerdir. Öğrenme-öğretme

sürecinde uygun öğretim stratejileri seçilirken ünite kazanımları, öğrencilerin kişilik

özellikleri (ön bilgi, beceri, gelişim düzeyleri, tutum ve değerler ), öğrenilecek konu,

erişilebilir kaynaklar ve ayrılan süre dikkate alınmalıdır.

Bu konudaki değişmez doğrulardan bir tanesi de sürekli aynı metotların

kullanılmamasıdır. Fen eğitiminde öğrencilerin çeşitli öğrenme deneyimleri edinmesi için

farklı öğrenme ortamlarının sağlanması esastır. Öğrencilerin bilgiyi kendilerinin

yapılandırmaları ve değerlendirmelerini sağlayan bireysel veya grup etkinlikleri etkin şekilde

kullanılmalıdır. Öğretim sürecinde öğretmenin rolü öğrencilere rehberlik ederek öğrenmeyi

kolaylaştırmaktır.

Öğretmen, öğretim stratejileri ile ilgili olarak;

• Fen öğrenmeye elverişli ve destekleyici bir ortam oluşturmalı,

15

• Öğrencilerin motivasyon, ilgi, beceri ve öğrenme stilleri gibi bireysel farklılıklarını

göz önünde bulundurmalı,

• Öğrencilerin işlenen konu ile ilgili ön bilgi ve anlayışlarını açığa çıkarmak ve

öğrencilerin kendi düşüncelerinin farkında olmalarını sağlamak için sürekli bir arayış

içinde olmalı,

• Öğrencilerin zayıf ve güçlü yanlarını tespit ederek uygun sınıf içi ve dışı öğrenme

ortam, metot ve etkinliklerini sağlamalı ve uygulamada öncülük etmeli (eğitim

koçluğu),

• Öğrencilerin ileri sürülen alternatif düşünceler üzerinde düşünmelerini, tartışmalarını

ve değerlendirmelerini teşvik etmeli,

• Tartışmaları ve etkinlikleri, her fırsatta öğrencilerin bilimsel olarak kabul edilen bilgi

ve anlayışları kendilerinin yapılandırmasına imkân verecek şekilde yönlendirmeli,

• Öğrencilere yapılandırdıkları yeni kavramları farklı durumlarda kullanma fırsatları

vermeli,

• Öğrencilerin bir olguyu açıklamak için hipotez kurma ve alternatif yorumlar

yapabilme yeteneklerini teşvik etmeli,

• Fen ve teknoloji konularını çalışmaya ve öğrenmeye duyduğu isteği öğrencilere

hissettirmeli ve onlar için “özenilen model insan” olmalıdır.

Fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirmek için program uygulanırken öğrencilerin

araştırma, sorgulama, problem çözme ve karar verme süreçlerine katılmasını sağlayacak

çeşitli etkinlikler kullanılabilir. Tablo-1.2’de görüldüğü gibi araştırma-sorgulama sürecinde

“neden”, problem çözme sürecinde “nasıl”, karar verme sürecinde ise “ne yapılmalı”

sorularına cevap aranır. Öğretmen, öğrencilerin bilmeleri gereken her şeyi söylemek yerine

soru sormalarını, meraklarını sürdürmelerini sağlamalı ve bu sorulara cevap ararken onlara

rehber olmalıdır.

Tablo-1.2. Araştırma-Sorgulama, Problem Çözme ve Karar Verme Süreçleri İçin Örnek

Soru

Çayım neden bu kadar çabuk

soğudu? (Fen sorusu)

Çayımı sıcak tutacak nasıl bir

bardak yapabilirim?(Teknoloji sorusu)

Polistiren ve seramik bardaktan hangisini

kullanmalıyım? (FTTÇ sorusu)

Çay içmeli miyim?

Soruyu cevaplamada kullanılan süreç

Bilimsel araştırma-sorgulama

Teknolojik problem çözme Karar verme Karar verme

Cevap Isı enerjisi; iletim, konveksiyon ve ışıma yoluyla yayılır.

Plâstik köpük kaplar, sıvıları daha uzun süre sıcak tutar.

Bilimsel ve teknolojik bilgiler ışığında kişisel sağlık, çevre ve maliyet gibi faktörler düşünülmelidir.

Zamanına, sayısına ve koyuluğuna dikkat ederek içilebilir.

Problemin kaynağı Doğal dünyadaki Günlük yaşamda Farklı veya aynı Tercih edilen

16

olaylarla ilgili merak karşılaşılan problemler, insanların ihtiyaçları

bilgiye dayanan farklı görüşler

davranış ve sonuçları

Soru türleri Ne biliyoruz? Nasıl biliyoruz?

Nasıl yapabiliriz? İşe yarayacak mı?

Alternatifler neler? Şu anda en iyi seçim ne?

Ne yapmalıyım?

Çözümlerin sonucu Doğal dünyadaki olaylar hakkında bilgi

Bir işi başarmanın etkin ve verimli bir yolu

Belirli koşullar içinde savunulabilir bir karar

Savunulabilir bir davranış

Öğrencilerin fenle ilgili bilgi ve becerileri en iyi nasıl edinecekleri sorusu oldukça

genel, önemli ve ne yazık ki duruma göre cevabı değişebilir bir sorudur. Bazı basit

genellemeler ve kanunlar, öğrencilerin bizzat keşfederek çıkarım sonucu öğrenebilecekleri

niteliktedir. Örnek olarak, ışığın doğrusal bir yol izlemesi, öğrencilerin basit deneylerle bizzat

ulaşabilecekleri bir çıkarım olabilir. Ancak bu çıkarımı yapan öğrencilerin, “doğrusal” yerine

başka bir ifade kullanmaları veya, bu kelimeyi bilmedikleri için çıkarım yapamamaları da

mümkündür. Öğretmen, böyle bir etkinlik sırasında hem çıkarımın doğru ifadesi için yardımcı

hem de yeri gelmişken bir kelimenin kavranmasında öncü olmak durumundadır. “Yaparak,

yaşayarak, düşünerek öğrenme” ye örnek teşkil eden yukarıdaki basit etkinlikte öğretmen,

daha çok imkân sağlayıcı ve ifadede yardımcı rolündedir.

Kimi fen kazanımları, öğrencinin yaptığı etkinliklerden hareketle genel olan ifadeye

ulaşması için oldukça zor bir zihinsel süreç gerektirebilir. Böyle bir durum, “suda batan bir

cisme suyun uyguladığı kaldırma kuvvetinin bulunması” etkinliğinde söz konusudur.

Öğrenciler, “ cismin suya batan kısmının hacmine eşit hacimli suyun ağırlığına eşit bir

kuvvet” ifadesini çıkarmada zorlanabilirler. Böyle bir etkinlikte, etkinlik öncesi bilgi hazırlığı

ve bu bilginin etkinlik ile doğrulanması kaçınılmaz olabilir. Bu durumda, asıl bilgi

“aktarılmakta”, etkinlik ise bir “doğrulama” görevi üstlenmektedir. Böyle etkinliklerden

genelde kaçınılmış, ancak zaruri hallerde bu tür etkinliklere de yer verilmiştir.Böyle

etkinliklerde bile, “düşünme” olmaksızın etkinlikleri sadece bir tariften yemek yapar gibi

“yapma” yoluyla anlamlı bir öğrenmenin gerçekleşeceği düşünülmemelidir. Öğrenciler,

etkinliğin her aşamasında, neyi sorguladıkları ve yaptıkları işlemin konu ile ilgisi hakkında

öğretmenin yardımına muhtaçtır. Bu tür etkinlikler, öğretmen gerekli müdahaleyi yapmazsa,

çoğu zaman ezbere öğrenmeye yol açar. Daha kötüsü, öğrenci, etkinliğin aşamalarını

ezberleme yoluna gidebilir ki istenen bu değildir.

Öğretim etkinlikleri, verilerin ne anlama geldiğini, teorik kavramlarla nasıl

açıklanabileceğini ve deney sonuçlarının neyi gösterdiğini öğrencilerin kendilerinin bulacağı

şekilde düzenlenmelidir. Öğretmen öğrencilere etkinliklerdeki verileri kaydederken,

17

açıklarken ve onları hiyerarşik olarak daha üst düzeydeki düşüncelerle ilişkilendirirken

rehberlik etmelidir.

Fen öğrenmeye iki zıt ve aşırı uçtan bakılabilir: Birincisi, feni tamamen olgunlaşmış

ve durağan bir bilgi yığını; öğrencileri de henüz feni bilmeyen, bu nedenle mevcut bilgi

birikiminin etkin ve verimli bir şekilde aktarılacağı bir kitle olarak görmektir. Bu durumda

öğretim yöntemleri de olabildiğince öğretmen merkezli ve bilenden bilmeyene bilginin

aktarılması şekline bürünmektedir.

İkinci bakış ise; feni, herkesin doğayı anlamak için kullanacağı, bunun için de her

şeyi yeniden keşfetmeyi gerektiren, bitmemiş bir gayret gibi algılama eğilimi taşır. Bu bakışa

göre fen, bir bilgi birikimi olduğu kadar bunun nasıl elde edildiği ile ilgili tarihsel süreçleri ve

yöntemleri de içine alan ve genişletilmesi gereken bir mirastır. Buna göre öğrenmenin niteliği

de değişerek “öğretmek”ten çok “öğrenme” ağırlık kazanmaktadır. Dolayısı ile öğretmenin ne

yaptığından çok öğrencinin zihinsel ve bedensel olarak ne yaptığı eğitimciler için daha önemli

olmaktadır. Öğrencinin pasif olarak öğrenmesinden çok; tıpkı bir bilim adamı gibi gereksinim

duyulan bilgiyi ortaya çıkarmaya ve değerlendirmeye yönelik etkinliklerde bulunması, aktif

olarak bilgi üretmeye ve edinmeye çabalaması ve bunu uygun şekillerde tartışmaya sunması

“anlamlı öğrenme” olarak nitelendirilmektedir.

Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı, yukarıda anılan, fenle ilgili

iki zıt görüşün arasında ve bunlardan ikinciye daha yakın bir duruş ve yaklaşımla

hazırlanmıştır. Birinci görüş, öğrenciyi pasif duruma sokma boyutu ile uzak durulması

gereken bir okuyuş gibi algılanırken ikinci görüş, fenin niteliği ve öğrenciye tanıdığı konum

ile benimsenmiş, ancak “her şeyin yeniden keşfi” anlamına gelen, çok zaman alıcı öğrenme-

öğretme stratejilerinden zaman zaman kaçınılmıştır.

Seçilen öğretim yöntemleri; öğretmenin bir antrenör gibi öğrencileri motive eden,

durumlara tanı koyan, gerektiğinde rehberlik eden, öğrencilerin yararına yeni ve özgün

ortamlar hazırlayabilen, öğrenmekten bıkmayan ve sürekli araştıran özelliklere sahip olmasını

gerektirir. Öğrenci de araştırma ve sorgulama yöntemlerini kullanarak günlük hayatta

karşılaştığı sorunlara kendine göre cevaplar arayan, bilgi üretebilen bir birey konumuna gelir.

Bu süreçlerde öğrenci hem bedenen hem de zihnen etkin olur.

Fen ve Teknoloji dersinde öğrenme ortamı düzenlenirken özellikle laboratuvarlarda

gruplarla çalışmak etkin bir öğretim stratejisidir. Bu öğretim programında, yapılandırıcı

öğrenme yaklaşımının sosyal boyutuna uygun olduğu için işbirlikli öğrenme stratejilerinin

gerektiği ölçüde kullanılması öngörülmektedir. İşbirlikli öğrenmede öğrenciler gruplara

18

ayrılırken çeşitli yönlerden heterojen grupların oluşturulması ve zaman içerisinde gruplar

arasında öğrencilerin yer değiştirilmesi uygun olur. Çünkü bu durumun; başarısı düşük

öğrenciler için rehberlik, kendini geliştirme, diğer öğrenciler içinse; bilgilerini pekiştirme

olanağı sağladığı görülmüştür.

Yapılandırıcı öğrenme yaklaşımıyla uyumlu öğretim stratejilerinden biri de

sorgulayıcı araştırma tekniğidir. Sorgulayıcı araştırma etkinlikleri, fen laboratuvarında yapılan

deneylerden okul dışındaki gezilere kadar değişen çeşitli etkinlikleri içerir. Bütün bu

etkinlikler; öğrencinin fiziksel, biyolojik ve teknolojik dünya hakkındaki sorulara cevap

bulma girişimine aktif katılımı ile gerçekleştirilir.

c. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Dil Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, bir yandan fen ve

teknoloji ile ilgili yeni kavramlar sunulurken bir yandan da gündelik dilde de kullanılan fen

kavramlarının bilimsel kullanımlarındaki anlam kaymalarının kavranmasına ağırlık verilmiş;

böylece öğrencilerin ana dillerini doğru kullanma becerilerine katkı sağlanacağı

düşünülmüştür.

Öğrencilerin fen ve teknolojiye özgü terminolojiyi kullanması ve anlamını kavraması

gereklidir. Fen ve teknoloji terminolojisini kazanmaları ve kullanmalarına yardımcı olmak

amacıyla öğrenciler, her fırsatta öğrendiklerini ifade etmeye ve yeni kavramları yerinde

kullanmaya teşvik edilmelidir. Ayrıca, ev ödevleri ve projeler hazırlanırken başvurulan

kaynaklardaki bilgileri özetleme, yeniden düzene sokma, kaynakları incelerken “amaçlı not

tutma”; öğrencilerin öğrendiklerini daha iyi organize etmeleri, anlamaları ve ifade etmeleri

bakımından yardımcı olur. Verileri ve sonuçları göstermek için kavram haritası, çizelge, tablo,

grafik, çizim ve diyagram gibi araçlar öğrencilerin farklı yollarla iletişim kurmasını geliştirir. Fen ve Teknoloji dersindeki öğrenme deneyimlerini; kendi bulguları ve anladıklarını

sunma fırsatları tanıyarak öğrencilerin, öğrenmeleri gereken kavramları ifade etme ve yazma

fırsatlarını kullanıp hem dil becerilerini geliştirmesi, hem de ilgili konuyu daha iyi anlaması

bu programın temel hareket noktalarından biridir.

ç. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Ev Ödevleri

Ev ödevleri, derste araştırılan konuları gözden geçirme fırsatı verdiği ve öğrencilere

bilimsel düşünme becerisi kazandırdığı için Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın

19

temel bir öğesidir. Ev ödevlerinin anlamlı ve olumlu bir işlevinin olabilmesi için aşağıdaki

özellikleri taşıması gerekmektedir.

Ev ödevleri öğrencilerin:

• Kişisel gelişim, öz disiplin ve öğrenme sorumluluğuna katkıda bulunmalı,

• Okulda öğrendiği veya geliştirdiği düşünceleri pekiştirmeli,

• Başkalarının yardımı ile ve/veya böyle bir yardım almadan çalışma becerilerini ve öz

güvenlerini geliştirmeli,

• Sosyal ve kültürel şartlara uygun olmalı,

• Neyi ne kadar öğrendikleri hakkında düşünme fırsatı sağlamalıdır.

Ev ödevleri velilerle iletişim kurmak için etkili bir yol olup çocuklarının öğrenmesine

etkin bir şekilde katılma fırsatı sağlar ve velilerin programı anlamasına ve çocuğunun bu

dersteki gelişimini izlemesine yardımcı olur.

d. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Güvenlik Eğitimi

Öğrencilerin sınıf, laboratuvar, etkinlik alanı ve günlük yaşamda güvenliğe ilişkin

hususların farkında olmaları, bilinçli bir şekilde hareket etmeleri ve bu konuda zihinsel

alışkanlık kazanmaları önemlidir. Öğretmenler, öğrencilere güvenlikle için gerekli bilgi ve

becerileri kazandırmalıdır.

Öğretmenlerin güvenlikle ilgili sorumlulukları yerine getirirken:

• Kullanılan materyaller ve çeşitli işlemlerle ilgili güvenlik kuralları,

• Gerektiğinde sınıfa getirilen bitki ve hayvanların korunması,

• Etkinlikleri amacına uygun ve güvenli bir şekilde yapmak için gerekli bilgi ve

becerilere sahip olmaları gerekir.

Öğretmenler, öğrencilerin fen ve teknoloji etkinliklerini sınıfta güvenli bir şekilde

yapabilmeleri, bilgi, beceri ve zihinsel alışkanlıklarını kazanmaları ve daha sonraki

yaşamlarında güvenliklerine önem vermeleri için özen göstermelidir.

Bu amaçla, öğrencilerin;

20

• Çalışma alanını düzenli bir şekilde kullanması,

• Güvenlik yönergelerini izlemesi ve uygulaması,

• Olası güvenlik sorunlarının farkına varması,

• Öğretmenlerin uyarılarını ve verdiği örnekleri dikkatli bir şekilde izlemesi,

• Sürekli olarak kendilerinin ve diğerlerinin güvenliğini gözetmesi sağlanmalıdır.

e. Fen ve Teknoloji Eğitiminde Kaynaklar

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı uygulanırken etkileşimli, ilgi çeken ve

çeşitli yazılı/yazılı olmayan kaynaklar kullanılmalıdır. Geleneksel basılı materyaller,

laboratuvar araç ve gereçleri, görsel/işitsel kaynaklar ve bilgisayar yazılımları öğrencilerin

öğrenme deneyimlerini zenginleştiren unsurlardır.

Laboratuvar araç, gereç ve materyalleri

Yaparak, düşünerek gerçekleştirilen öğrenme etkinlikleri bütün fen programlarında

temel bir öğrenme öğretme stratejisidir. Belirli araç, gereç ve materyaller kullanılarak

gerçekleştirilen bu etkinlikler, basit gösteri deneylerinden karmaşık fen araştırmaları veya

deneylerine kadar çeşitli düzeylerdedir. Bu etkinlikler gerçekleştirilirken sınıf düzeyine

uygun, salt eğitim amaçlı araç, gereç ve materyallerin yanında, günlük yaşamda kullanılan

araç gereçlerden de yararlanılabilir.

Basılı kaynaklar

Öğrenme ve öğretme süreci için birçok yeni ortam geliştirilmiş olsa da basılı

materyaller hâlen en çok kullanılan kaynaklardır. Fen öğretimiyle ilgili öğrenci ders ve

öğretmen kılavuz kitapları, deney ve gösteri etkinliklerini içeren fen etkinlik kitapları, fen

ansiklopedileri, ders kitabını destekleyici yardımcı fen kitapları basılı materyallerdir.

Basılı olmayan kaynaklar

Görüntü kayıtları, bilgisayar yazılımı, CD-ROM gibi çeşitli kaynaklar piyasada

mevcuttur ve bunlar giderek çeşitlenmektedir. Bilgisayar yazılımı ve CD-ROM’lar maliyet,

güvenlik, erişilebilirlik gibi sebeplerle yapılamayan deneylerin veya incelenemeyen olayların

benzetim (simülasyon) gösterilmesine ve modellenmesine imkân vermektedir. Fen ve

Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı böyle eğitim araçlarının kullanımını teşvik

eder.

21

Bilgi ve İletişim Teknolojileri

Bilimsel düşüncenin geliştirilmesinde, uygulanmasında ve böylece fen öğreniminin

kolaylaştırılmasında bilgisayar ile diğer bilgi ve iletişim teknolojileri oldukça önemli fırsatlar

sağlar. Bu nedenle, öğrenme ve öğretme sürecinde mümkün olduğu kadar bilgi ve iletişim

teknolojilerinden faydalanılmalıdır. Bilgi ve iletişim teknolojileri verilerin elde edilmesini,

analizini, sunumunu ve iletilmesini kolaylaştırarak öğrencilerin araştırma ve öğrenmeye

bizzat katılmasını destekleyebilir. Bu teknolojiler öğretmene sunumda daha fazla esneklik,

öğretim tekniklerinin daha iyi yönetimi ve daha kolay kayıt tutma imkânı sağlar. Bilgi ve

iletişim teknolojileri; simülasyonlar, grafikler, ses, veri kullanma ve model oluşturma yoluyla

öğrencilerin fen kavram ve süreçlerini öğrenmesi için önemli bir kaynaktır. Aşağıda, bilgi ve

iletişim teknolojilerinin fen öğrenme ve öğretmede kullanılmasına ilişkin önerilerde

bulunulmuştur:

• Bu program, öğrencilerle anlamlı ve etkileşimli bir diyalog kuran, onların bilgi,

beceri ve anlayışlar kazanmasını destekleyici grafik, ses ve simülasyonları yaratıcı

bir şekilde kullanan her türlü bilgi iletişim teknolojisinin kullanımına açıktır ve

bunları teşvik eder.

• Herhangi bir konuda çok miktarda bilgiye anında ulaşma imkânı sağlayan internet

vb. imkânların kullanımı bu programın temel hareket noktalarından biridir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerini fen eğitiminde etkin bir şekilde kullanmak için

öğretmenlerin:

• Yazılım, donanım ve yukarıda açıklanan tekniklerin nasıl etkin ve verimli bir şekilde

kullanılacağını bilmesi,

• Bilgisayar ve diğer teknolojileri nasıl kullanacağını bilmesi,

• Bilgisayar uygulamalarını; derecelendirme, rapor, envanter vb. için yönetim araçları

olarak kullanmaya yatkın olması,

• Bütün öğrencilerin bilgi ve iletişim teknolojilerine eşit ölçüde erişimini sağlamaya

çalışması arzulanır.

22

1.6. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Değerlendirme, öğretme ve öğrenmenin etkililiğini belirlemek amacı ile yapılan,

eğitimle ilgili verilerin toplanmasını ve yorumlanmasını içeren çok adımlı, sistematik bir

süreçtir. Öğrenme, öğretme ve planlamayı doğrudan etkileyen ve eğitim sisteminin temel

öğelerinden biri olan değerlendirme, fen ve teknoloji eğitiminde farklı şekillerde

kullanılabilir. Bu kullanımlara;

a. Öğrencilerin fen konularındaki öğrenme durumlarını teşhis ederek öğretim

programında belirtilen kazanımların edinim düzeyini belirleme,

b. Öğrenmeyi daha anlamlı ve derin hâle getirebilmek amacı ile dönüt sağlama,

c. Öğrencilerin gelecekteki öğrenme ihtiyaçlarını belirleme,

ç. Velilere, çocuklarının öğrenmesi ile ilgili bilgi sağlama,

d. Öğretme stratejilerinin ve program içeriğinin dengeli ve etkili olup olmadığını

izleme, örnek olarak verilebilir.

Programda yapılandırıcı yaklaşıma paralel olarak öğrenme ve öğretme stratejilerinin

öğretmen merkezli bir yapıdan öğrenci merkezli alana doğru kaydığı da dikkate alınırsa,

değerlendirme ile ilgili anlayışın da bu değişime uygun biçimde yapılandırılması gerekir. Fen

ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nın değerlendirmeye bakış açısı ve

vurguladığı noktalar Tablo-1.3’te gösterilmiştir.

Öğrenmede bireysel farklılıkları dikkate alan, bireyin kendine özgü özelliklerini ön

plâna çıkararak herkesin sahip olduğu bilgilerle yeni aldığı bilgileri kendine özgü biçimde

yapılandırdığını öne süren, bu nedenle de öğretim yöntem ve tekniklerinin mümkün

olduğunca çeşitlendirilmesi gerektiğini vurgulayan yapılandırıcı öğrenme yaklaşımı, ölçme ve

değerlendirmede de öğrencilere bilgi, beceri ve tutumlarını sergileyebilecekleri çoklu

23

değerlendirme fırsatları sunulması gerektiğini vurgular. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf

Öğretim Programı bu noktalardan hareketle geleneksel ölçme ve değerlendirme anlayışından

daha çok alternatif ölçme ve değerlendirmeye vurgu yapmaktadır. Tablo-1.4’te, geleneksel ve

alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri özetlenmiştir.

Tablo-1.3. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda Değerlendirme Açısından

Vurgular:

Daha az vurgu Daha çok vurgu

Geleneksel ölçme ve değerlendirme yöntemleri Alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemleri

Öğretme ve öğrenmeden bağımsız bir değerlendirme Öğretmenin ve öğrenme bir parçası olan değerlendirme

Ezbere, kolay öğrenilen bilgileri değerlendirme Anlamlı ve derin öğrenilen bilgileri değerlendirme

Birbirinden bağımsız parçalı bilgileri değerlendirme Birbirine bağlı, iyi yapılanmış bir bilgi ağını değerlendirme

Bilimsel bilgiyi değerlendirme Bilimsel anlamayı ve bilimsel mantığı değerlendirme

Öğrencinin bilmediğini öğrenmek için değerlendirme Öğrencinin ne anladığını öğrenmek amacı ile değerlendirme

Dönem sonu değerlendirme etkinlikleri Dönem boyunca devam eden değerlendirme etkinlikleri

Sadece öğretmenin değerlendirmesi Öğretmenle beraber grup değerlendirmesi ve kendi kendini değerlendirme

Tablo-1.4. Geleneksel ve Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri:

Geleneksel Teknikler Alternatif Teknikler

Çoktan seçmeli testler Performans değerlendirme

Doğru-yanlış soruları Öğrenci ürün dosyası(portfolyo)

Eşleştirme soruları Kavram haritaları

Tamamlama (boşluk doldurma) soruları Yapılandırılmış grid

Kısa cevaplı yazılı yoklamalar Tanılayıcı dallanmış ağaç

Uzun cevaplı yazılı yoklamalar Kelime ilişkilendirme

Soru -cevap Proje

Drama

Görüşme

24

Yazılı raporlar

Gösteri

Poster

Grup ve/veya akran değerlendirmesi

Kendi kendini değerlendirme

Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri, tek bir doğru cevabı olan çoktan seçmeli

testlerin de içinde bulunduğu geleneksel değerlendirmelerin dışında kalan tüm değerlendirme

türlerini kapsar. Alternatif ölçme ve değerlendirme teknikleri; sadece ürünü değil, öğrenme

sürecini de değerlendirdiği için öğrencilerin öğrenme konusunda sorumluluk sahibi olmasını

ve öğrendikleriyle gurur duymasını sağlar.

Performans değerlendirme ve öğrenci ürün dosyası başta olmak üzere alternatif ölçme

ve değerlendirme tekniklerinin çoğunda puanlama amacı ile dereceli puanlama

anahtarı (rubrik) kullanılır. Puanlama yapmak amacı ile kullanılan dereceli puanlama

anahtarları, öğrencinin bir kavram ile ilgili bilgisini ortaya koyması veya bir ödevi yapması

için gerekli yeterlilik düzeyini belirlemeye yönelik bir sistemdir. Öğrencilerin

performanslarını tanımlayan, sınırları iyi çizilmiş, belli sayıdaki kategorileri taşıyan puanlama

yönergelerinin bütüncül ve analitik olmak üzere iki biçimi vardır. Bütüncül puanlama,

öğrenmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak parçalarını dikkate almadan

puanlamasını, analitik puanlama ise önce performans veya ürünün parçalarını ayrı ayrı

puanlamasını sonra da bu kısmî puanları toplayarak toplam puanı hesaplamasını gerektirir.

Alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerini uygularken dikkat edilecek hususları

şöyle sıralayabiliriz: Alternatif teknikler daha özneldir. Yani değerlendiren kişinin, öğrencinin

sunduğu esere (yazı, proje, poster, vs.) bakarken ne aradığı ve ne ölçüde gördüğü önemlidir.

Tıpkı bir sanat eserinin değerlendirilmesi gibi öğrencilerin öğrendiklerini göstermek amacıyla

ortaya koyduğu eserler de farklı bakış açılarından değerlendirilebilir. Anlama birliği sağlamak

için bütüncül yöntem kullanılmayacaksa öğrencilere, eserlerinin hangi ölçütlere göre

değerlendirileceği, bir puanlama ölçeği ile başta bildirilmelidir. Bu dereceli puanlama

anahtarı hazırlanırken amaç, her öğrenciyi aynı eser üretmeye zorlamak değil, tam aksine

onların yaratıcılık ve özgün düşünce üretme yeteneklerini bastırmadan, öğrenme ve öğretme

amaçlarına uygun süreçleri yaşayarak ve uygulayarak kendilerini en iyi şekilde ifade etmeleri

ile değerlendiren kişinin de esere daha nesnel yaklaşabilmesine zemin hazırlamaktır. Bundan

dolayı programın uygulanmasında başarıya ulaşılması için her bir değerlendirme etkinliğine

25

ait dereceli puanlama anahtarının öğrenci ve/veya velileri ile zamanı geldiğinde paylaşılacak

tarzda oluşturulması şarttır.

Bu amaçla, hazırlanan program uygulama kılavuzlarından “İlköğretim Matematik

Dersi (1-5. sınıflar) Öğretim Programı” kitabındaki “İlköğretim Okulları Öğretim

Programlarında Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları İle İlgili Ortak Açıklamalar”

başlığı altında çeşitli değerlendirme araç ve yöntemlerinin özelliklerine ve örneklerine yer

verilmiştir. Tablo-1.5’te verilen alternatif ölçme ve değerlendirme tekniklerinden olan V

(Vee) diyagramı ve yapılandırılmış grid ile ilgili bilgiler Ek-1 ve Ek-2 de verilmiştir.

1.7. TÜM ÖĞRENCİLERİN İHTİYACINI DİKKATE ALMA

Öğrenciler arasında bireysel özelliklere bağlı olarak farklılıklar bulunabilir. Bu

farklılıkların nedeni cinsiyet, sosyo-ekonomik durum, kültür, öğrenme zorlukları, özel

beceriler, dili kullanma becerisi ve bazı yetersizlikler (zihinsel, duygusal, fiziksel vb.) olabilir.

Tüm öğrencilerde fen ve teknoloji okuryazarlığının geliştirilebilmesi için öğrencilerin bireysel

farklılıkları, ihtiyaçları, bakış açıları, yetkinlikleri ve yetersizlikleri fark edilmelidir. Program

uygulanırken bu farklılıklar gözetilerek öğrenme ortamları geliştirilmelidir. Bunu sağlamak

için öğretmenler ;

• Öğrencilerin öğrenme stilleri ve hızlarının farklı olabileceğini dikkate almalı,

• Öğrencilerin gelişim düzeylerine ve öğrenme stillerine uygun materyal ve

yöntemleri kullanmalı,

• Bütün öğrencilerin ihtiyaç ve becerilerine uygun öğrenme ve öğretme stratejileri

seçmeli,

• Cinsiyet ayrımı yapmayan, öğrencilerin yeterlik düzeylerini, özel becerilere sahip

olma, bedensel özürlü olma veya öğrenme zorluğu bulunma gibi durumlarını göz

önünde bulunduran materyalleri geliştirmeli ve kullanmalıdır.

a. Öğrenci Cinsiyeti ve Fen

Türkiye’de yapılan bazı araştırmalarda, kız ve erkek öğrencilerin bazı fen

konularındaki başarıları göz önüne alındığında, erkek öğrenciler lehine bir fark bulunduğu

tespit edilmiştir. Bu durumun nedeninin cinsiyet farklılığından çok, kız ve erkek öğrencilerin

o konulardaki deneyim ve tutumları ile ilgili olduğu anlaşılmıştır. Toplumumuzda genelde

erkek ve kız çocuklarına fen başarılarını etkileyecek oranda farklı oyuncaklar ve farklı ilgi

26

alanları sunulmaktadır. Bu da kız öğrencilerde erkek öğrencilere göre bazı fen konularında

(elektrik, mekanik vb.) deneyim ve pozitif tutum eksikliğine yol açmaktadır. Birçok kız

öğrenci, fen konularını kendi deneyimlerinin dışında görmekte ve fen alanındaki bilgi ve

anlayışları gelecekte çok az kullanacaklarını düşünmektedir. Bunların sonucunda, ülkemizde

fen ve teknolojiye dayalı meslekleri seçen kız öğrenci oranı, erkek öğrencilere göre daha

düşük olmaktadır.

Fen eğitimiyle ilgili çeşitli ülkelerde yapılan bilimsel araştırmalar ise, okullarda fen

derslerinde kullanılan çeşitli yazılı ve görsel materyallerdeki kız ve erkek figürlerinin

sayısının, bu kız ve erkek figürlerinin temsil ettiği mesleklerin ve çeşitli rollerin daha çok

erkekler lehine olduğunu, yani kızların fen ve teknolojiye karşı pozitif tutum geliştirmelerini

desteklemediğini göstermiştir. Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programında, pek

çok gelişmiş ülkenin öğretim programı reformlarında gözetildiği gibi, bu araştırma verilerine

dayanarak kız öğrencilerde fen ve teknolojiye karşı daha etkin pozitif tutumlar geliştirmeye

önem verilmektedir. Bu program uygulanırken, çeşitli öğretim araçlarımızda ve çeşitli

öğrenme ortamlarımızdaki uygulamalarda erkek çocukların lehine olan farkın giderilerek, kız

ve erkek öğrencilere eşit oranda fen deneyimi edinme imkânı yaratılması esas alınmalı ve bu

amaçla aşağıdaki önerilere uyulmalıdır.

• Kullanılan materyallerde fen ve teknoloji alanında çalışan ve geliştiren erkek

figürleri ile aynı oranda kadın figürleri de olmalıdır.

• Sınıf ortamında ve kitaplarda, anlatımda ve tasvirlerde kadın ve erkeklere eşit ölçüde

yer verilmelidir.

• Öğretmenler sınıf içi ve dışı etkinliklerde kız ve erkek öğrencilere eşit söz hakkı

tanımalıdır.

• Kızların aleyhine oluşmuş olan deneyim ve pozitif tutum eksikliğinin, veli ve

öğretmenlerin yardımıyla evde ve okulda giderilmesi için çaba gösterilmeli ve çeşitli

fırsatlar oluşturulmalıdır.

b. Fende Özel Becerili Öğrenciler

Bazı öğrenciler, sahip oldukları beceriler sonucunda bir veya daha fazla alanda üstün

performans gösterebilirler. Bu öğrencilerin yaratıcılıkları, kavramsal anlamaları ile becerileri

akranlarından daha ileri düzeyde olup öğrenme stilleri genellikle diğer öğrencilerden farklıdır.

27

Program, esnek bir şekilde uygulandığında özel becerili öğrencilerin hızlanmasını ve

gelişmesini sağlayabilir. Özel becerili öğrencileri gözetmek için:

• Akranları, öğretmenleri ve aileleri tarafından fendeki özel becerilerine değer

verilmesine,

• Kendi sınırlarını zorlayıcı ve geliştirici alternatif öğrenme etkinliklerine katılarak

bilgi ve becerilerini kendi hızlarında geliştirmesine,

• Analiz, sentez, değerlendirme gibi üst düzey düşünme becerilerini teşvik eden

öğrenme etkinliklerine katılmasına,

• Hayal gücünü, yaratıcılığı ve eleştirel düşünmeyi teşvik eden açık uçlu etkinliklerle

öğrenmesine önem verilmelidir.

c. Özel Öğrenme İhtiyacı Olan Öğrenciler ve Fen

Bazı öğrenciler zor öğrenebilir ve öğrenmede akranlarından daha yavaş bir gelişme

gösterebilir. Öğrenme zorluklarının nedeni, türü ve süresi genellikle bireye göre değişiklik

göstermektedir. Özel öğrenme ihtiyacı olan öğrencilerin kavramları ve becerileri kazanması

için daha çok zamana, alıştırma, uygulama yapmaya ve çeşitli öğrenme deneyimlerine ihtiyacı

olabilir. Program uygulanırken özel öğrenme ihtiyacı olan öğrencileri gözetmek için:

• Öğretmenler, aileler ve akranlar öğrenme ihtiyaçlarını karşılayacak programları

planlama ve yürütmede birlikte çalışmalıdır.

• Öğrenme etkinliklerine daha çok katılımları teşvik edilir ve desteklenir.

• Uygun kaynak, araç, gereç ve teknoloji kullanılır.

28

1.8. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN

ORGANİZASYON YAPISI

Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda, tüm öğrencilerin fen ve

teknoloji okuryazarı olması vizyonunun gerçekleştirilebilmesi için:

• Canlılar ve Hayat,

• Madde ve Değişim,

• Fiziksel Olaylar,

• Dünya ve Evren

öğrenme alanlarından üniteler seçilmiştir.Bu öğrenme alanları öğrencilere kazandırılacak

temel fen kavram ve ilkelerini düzenlemektedir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı için gerekli

• Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre ilişkileri (FTTÇ),

• Bilimsel Süreç Becerileri (BSB),

• Tutum ve Değerler (TD)

öğrenme alanlarına ilişkin kazanımlar, diğer dört alandan seçilen ünitelerdeki kazanım ve

etkinliklerle harman edilmiş halde bulunduğu için, bu alanlar ile ilgili ayrı ünite söz konusu

değildir. Son üç öğrenme alanı için öngörülen becerilerin çok uzun süreçler sonucunda

edinilmesi, böyle bir uygulamayı gerekli kılmaktadır.

Programın “Ünite Organizasyonu” bölümünde (Bölüm 2.3 ve 2.6) Canlılar ve Hayat,

Madde ve Değişim, Fiziksel Olaylar, Dünya ve Evren öğrenme alanı ile ilgili kazanımlar,

konu ve kavram sıralamasına göre düzenlenerek listeler hâlinde verilmiştir. Ünite

kazanımlarında yeri geldikçe, FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarına ait kazanımlara,

numaraları kullanılarak atıf yapılmıştır. Bu şekilde ünite kazanımları ile FTTÇ, BSB ve TD

kazanımları birbirine örülmüştür ( Şekil 1.1 ).

29

Şekil-1.1. 2004 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda ünite kazanımları ile FTTÇ,

BSB ve TD öğrenme alanlarına ait kazanımlar birbirine örülmüştür.

a. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilgi”

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nın amaçlarından birisi öğrencilerin,

dünyayı, hayatı ve insanı öğrenme ve anlamalarını ve aynı zamanda açıklamalarını sağlamak,

bunun için onlara, temel fen kavram ve düşünceleriyle ilgili bilgi ve anlayışlar

kazandırmaktır. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda bu bilgi ve anlayışlar, dört

öğrenme alanından seçilen ünitelerle ve sarmal yaklaşım esas alınarak düzenlenmiştir. Fen ve

Teknoloji Dersi 2004 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programında öğrencilerin; Canlılar ve Hayat,

Madde ve Değişim, Fiziksel Olaylar, Dünya ve Evren” öğrenme alanlarındaki kavramlarla,

bir yandan anılan alanlar için öngörülen bilgi ve anlayışları edinirken, bir yandan da, FTTÇ,

BSB ve TD öğrenme alanlarına ilişkin kazanımları, giderek özümleyip derinleştirmesi

öngörülmüştür.

Öğrenciler “Canlılar ve Hayat” öğrenme alanında çeşitli canlıların kendilerine özgü

özelliklerini, canlılar alemindeki çeşitliliği, üreme, büyüme, gelişme ve değişimi, canlıların

çevreleri ve diğer canlılarla nasıl etkileşimde bulunduklarını inceler ve öğrenir. “Madde ve

Değişim” öğrenme alanında öğrenciler madde, maddenin özellikleri ve maddede meydana

gelen değişimleri keşfeder ve öğrenir. “Fiziksel Olaylar” öğrenme alanında öğrenciler, ışık,

ses, elektrik gibi farklı enerji çeşitlerini, hareket ve kuvvet kavramlarını, bunların niteliklerini

ve etkileşimlerini inceler. “Dünya ve Evren” öğrenme alanında ise öğrenciler, Dünya ve

evrenin özelliklerini, yapısını ve bunlarda meydana gelen değişimleri inceler ve öğrenir.

Bu dört öğrenme alanında edinilecek bilgi ve anlayışların, FTTÇ, BSB, TD öğrenme

alanları için öngörülen kazanımları da zamanla geliştirip derinleştireceği, programın temel

30

varsayımlarından biridir. FTTÇ, BSB ve TD öğrenme alanlarının niteliği ve programda ele

alınış tarzı hakkında aşağıda açıklamalar verilmiştir.

b. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Fen-Teknoloji-

Toplum-Çevre” Öğrencilerin fen ve teknolojinin doğasını, toplumla ve çevreyle etkileşimini anlaması

ve edindikleri bilgi, anlayış ve becerileri sorunlara çözüm yolları ararken kullanması

gerekmektedir.

Günümüzde fen ve teknolojinin hayatımıza etkisi belirgin bir şekilde

hissedilmektedir. Örneğin fen; dünya, uzay, insan vücudunun işleyişi ve madde hakkındaki

anlayışlarımızı radikal bir şekilde değiştirmiş ve genişletmiştir. Teknoloji ise; iletişim kurma

şeklimizde devrim yaratmış, yeni ilaçların ve malzemelerin keşfi aracılığıyla yaşamımızda

büyük değişiklikler yapmıştır. Öğrencilerin fen ve teknolojiyi bu geniş bağlamda görmeleri ve

bunun bir sonucu olarak fen ve teknoloji ile ilgili bilgilerini okulun dışındaki dünya ile

ilişkilendirmeyi öğrenmeleri önemlidir.

Şekil-1.2. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre etkileşimlerini gösteren elmas modeli.

BİREY

TOPLUM

FEN

TEKNOLOJİ

ÇEVRE

31

Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre kazanımları üç temel boyuta odaklanmıştır: fen ve

teknolojinin doğası, fen ve teknoloji arasındaki ilişki, fen ve teknolojinin sosyal ve çevresel

bağlamı. Bu üç boyut aşağıda açıklanmıştır.

Fen ve Teknolojinin Doğası

Fen; farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin katkıda bulunduğu, uzun bir tarihi ve

kendine özgü özellikleri olan bireysel ve sosyal bir faaliyettir. Fen; aynı zamanda merak,

yaratıcılık, hayal gücü, sezgi, inceleme, gözlem yapma, deney yapma, delilleri yorumlama ve

deliller ile yorumlar üzerinde tartışmaya dayanan bir öğrenme yoludur. Fen; fiziksel, biyolojik

ve teknolojik dünyayı yorumlamak, açıklamak ve tahmin etmek için kavramsal ve teorik bir

temel sağlar. Fen teorileri sürekli olarak gözden geçirilir ve aynı konuda farklı deliller elde

edildikçe eski ve yeni bilgilerin tümünü açıklayacak şekilde düzeltilir ve geliştirilir. Önceden

kabul edilen bilgilerle çelişen yeni gözlemler ve hipotezlerin kabul edilir hâle gelmesi, bilim

topluluğunun en azından önemli bir kısmının onayını gerektirir. Bu ise çok taraflı, uzun ve

karmaşık bir süreçtir. Katılanların konuyu derinlemesine irdeledikleri akademik tartışmalarda

karşılıklı diyalog ve ikna süreci yaşanır. Tarih boyunca olagelen bu akademik tartışmalarda

teori önerilir; deneyler yapılır ve akademik tartışma sosyal, kültürel, ekonomik ve dinsel

etmenlerden ve kişisel ve/veya toplumsal ön yargılardan etkilenir.

Dünya hakkındaki anlayışlarımızın bir kısmı devrim niteliğindeki bilimsel

gelişmelerin bir sonucudur. Ancak anlayışlarımızın büyük bir kısmı düzenli ve yavaş bir

birikim sonucunda oluşan bir bilgi bütününe dayanır. Bu organize bilgi bütününün

oluşturulmasında dünyadaki her kültürden bilim adamının katkısı olmuştur.

Teknoloji de fen gibi dünyadaki bütün kültürlerde uzun bir tarihî geçmişi olan yaratıcı

bir beşerî faaliyettir. Fenin amacı dünyayı anlamaya ve açıklamaya çalışmaktır; teknolojinin

amacı ise insanların ihtiyaçlarını gidermek ve yaşam koşullarını iyileştirmek için çözümler

bulmaktır. Her zaman birçok olası çözüm ve kaçınılmaz olarak birçok gereksinim, amaç ve

kısıtlama vardır. Bu nedenle teknolojideki temel kaygı toplum, ekonomi ve çevre açısından

maliyet ve yarar dengesini gözeten en ideal çözümleri geliştirmektir.

Fen ve Teknoloji Arasındaki İlişki

Fen ve teknoloji arasında önemli benzerlikler olmasına karşın ikisi arasında önemli

farklılıklar da vardır. Fen ve teknoloji, amaç ve süreç açısından birbirinden farklıdır.

Teknolojiyi sadece bilimin uygulaması olarak görmek yeterli değildir; teknoloji problemleri

çözerken birçok disiplinden faydalanır. Tarih boyunca, fendeki gelişmeler teknolojinin

32

ilerlemesine, teknolojideki gelişmeler de fenin ilerlemesine katkıda bulunmuştur. Fen ve

teknoloji birbiriyle karmaşık bir şekilde bağlantılıdır.

Öğrenciler fen ve teknoloji arasındaki ilişkileri anladıklarında, fen ve teknolojinin

birbirini nasıl etkilediğini, bunların sosyal bağlamda nasıl geliştiğini ve insanların yaşam

koşullarını iyileştirmek için nasıl kullanıldığını kavrarlar.

Fen ve Teknolojinin Sosyal ve Çevresel Bağlamı

Fen, beşerî bir faaliyettir ve sosyal bir bağlamda meydana gelir. Bu faaliyetin doğasına

ışık tutan bilim tarihi çalışmaları fen alanında sorulan soruların ve kullanılan yöntemlerin

kültürel ve zihinsel geleneklerden etkilendiğini ve fenin de düşünceleri etkilediğini

göstermiştir.

Günümüzde, bilim insanlarının çoğu, araştırmaların sosyal ve çevresel ihtiyaçlarla

yönlendirildiği bir alan olan endüstride çalışmaktadır. Bilimsel ve teknolojik ürünler ve

sistemler insanların yaşama şekillerini, toplumları ve çevreyi etkilemiştir ve etkilemeye

devam etmektedir. Birçok teknolojik çözüm aynı zamanda karmaşık toplumsal ve çevresel

sorunların da kaynağıdır. Bu sorunlar politik gündemde gittikçe daha fazla yer almaktadır.

Fenciler, toplumu bilinçlendirme ve böylece fen ve teknoloji ile ilgili konular hakkında karar

vermede destekleme potansiyeline sahiptir ve bu, demokratik bir toplumda fen ve teknoloji

okuryazarlığına ulaşmak için çok önemli bir gerekçedir. Fen, teknoloji, toplum ve çevre

arasındaki etkileşimleri anlamak için, bilimsel bilgi gereklidir; fakat tek başına yeterli

değildir. Bu etkileşimlerin anlaşılması için fene özgü değerler yanında, söz konusu topluma

ve çevreye özgü değerlerin de hesaba katılması gereklidir.

Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde verilen FTTÇ kazanımları; öğrencilerin

fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişim seviyelerine uygun olarak hazırlanmış ve

ünitelerdeki konu içerikleri, öğrenme alanlarına örülmek suretiyle öğrencilerin özet ifadeleri

aşağıda verilen kazanımları edinmesi öngörülmüştür. Bu programa göre öğrenim gören

öğrenciler;

• Fen ve teknolojinin doğasını, ikisi arasındaki ilişkiyi, bunların toplum ve çevreyle

etkileşimlerini anlar,

• Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde araçları, süreçleri ve stratejileri uygular,

• Yeniliklere karşı eleştirel ve sorumlu tutumlar geliştirmek için gerekli bilgi ve

becerileri geliştirir,

33

• Çeşitli bireysel ve sosyal bağlamlarda bilimsel keşfin gelişimini, teknolojik değişimi,

geçmişten günümüze insanların bilgi ve anlayışlarında meydana gelen değişimleri

anlar,

• Fen ve teknoloji ile ilgili meselelerde çeşitli değerlerin, bakış açılarının ve kararların

farkında olur ve sorumlu bir şekilde hareket eder,

• Bilimsel süreçleri ve teknolojik çözümleri sorgulayarak araştırır,

• Fen ve teknolojiyi kullanarak sorumlu ve yaratıcı çözümler geliştirir.

c. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda “Bilimsel Süreç Becerileri”

İnsanların bilim ve teknolojideki hızlı gelişmelere ayak uydurup teknolojik gelişmeleri

kendi yararına kullanmaları, toplumların geleceği için önem taşımaktadır. Bu durum,

günümüzde fen öğretimine büyük görevler yüklemektedir. Bu nedenle Fen ve Teknoloji Dersi

Öğretim Programı sadece günümüzün bilgi birikimini öğrencilere aktarmayı değil; araştıran,

sorgulayan, inceleyen, günlük hayatıyla fen konuları arasında bağlantı kurabilen, hayatın her

alanında karşılaştığı problemleri çözmede bilimsel metodu kullanabilen, dünyaya bir bilim

adamının bakış açısıyla bakabilen bireyler yetiştirmeyi amaçlamıştır. Programda öğrencilere

bilimsel araştırmanın yol ve yöntemlerini öğretmek amacıyla bilimsel süreç becerileri olarak

adlandırılan becerileri kazandırmak esas alınmıştır.

Bilimsel süreç becerileri bilgi oluşturmada, problemler üzerinde düşünmede ve

sonuçları formüle etmede bilim adamlarının da kullandıkları düşünme becerileridir.

İlköğretim 4 ve 5. sınıf Fen ve Teknoloji dersinde öğrencilere kazandırılacak bilimsel süreç

becerilerinin genel tasnifi Tablo-1.5’te, bilimsel süreç becerilerini sağlayıcı kazanımlar ise

2. Bölümde verilmiştir.

Tablo-1.5. İlköğretim 4 ve 5. sınıfta öğrencilere kazandırılacak bilimsel süreç becerileri

Gözlem Karşılaştırma-sınıflama Çıkarım yapma Tahmin

PLANLAMA VE BAŞLAMA

Kestirme

34

Değişkenleri belirleme Deney tasarlama Deney malzemelerini ve araç-gereçlerini tanıma ve kullanma

Bilgi ve veri toplama Ölçme

YAPMA

Verileri kaydetme Veri işleme ve model oluşturma Yorumlama ve sonuç çıkarma ANALİZ VE SONUÇ ÇIKARMA Sunma

ç. Fen ve Teknoloji Öğretim Programı’nda “Tutum ve Değerler” Öğrencilerimizin fen ve teknoloji okuryazarı olarak yetişebilmeleri için sadece bilgi,

anlayış ve beceri türünden kazanımlar yeterli değildir. Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim

Programı’nın vizyonunun gerçekleştirilebilmesi için, öğrencilerde belirli bilimsel tutum ve

değerler de geliştirilmelidir. Öğretmen, şahsen örnek teşkil ederek veya seçici bir şekilde

onaylayarak öğrencileri özendirip onlarda, tutum adı verilen davranış modelleri oluşturur.

Tutumlar, becerilerin ve bilgilerin elde edildiği şekilde kazanılmaz.

Genel kabul gören olumlu tutumlar, örnek insanlara özenilerek edinilir. Örnek insanlar

da, uzun süreli hayat deneyimleri sırasında toplum genelinin onayına bakılarak belirlenen

bireylerdir.Öğretmen ilk akla gelen örnek insan adayıdır. Okul çevresinde, bazı bireylerin

belli tutumları için öğretmenin vereceği onay sinyalleri, bu bireyleri de örnek insan haline

getirip onlardaki tutumlara özenmeyi ve böylece genelin olumlu tutumlara yönelmesini

sağlayabilir. Pozitif tutumların gelişmesi öğrencilerin zihinsel gelişimiyle etkileşerek ve

öğrendiklerini sorumlu bir şekilde uygulamaları için isteklilik yaratarak onların gelişiminde

önemli bir rol oynar.

Fen ve Teknoloji Dersi 4 ve 5. Sınıf Öğretim Programı’nda öğrencilere kazandırılmak

istenen bilimsel tutum ve değerlerin düzenlenmesinde beş kategoriden oluşan bir

sınıflandırma kullanılmıştır. Bu sınıflandırma, kolaydan zora doğru, öğrencilerin

çevrelerinde olup bitenleri kendi isteği ile algılaması, duruma uygun olumlu tepkide

bulunması, olumlu değerler geliştirmesi, bu değerleri kendi öz benliğinde örgütlemesi ve

35

son olarak, olumlu tutum ve değerler içeren bir yaşam tarzı geliştirmesi aşamalarından

oluşur.

Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde, öğrencilere kazandırılmak istenen tutum ve

değerlerin listesi verilmiştir.

1.9. PROGRAM UYGULAYICILARINA ÖNERİLER Bu programın başarıyla uygulanabilmesi için felsefesinin, temel aldığı anlayışların ve

öngörülen kazanımların / etkinliklerin uygulayıcılar tarafından anlaşılması ve gözetilmesi

gerekmektedir. Bu programda öğretmenler, müfettişler, ders kitabı yazarları, kitap

değerlendirme uzmanları, kitap seçimi yapacak yetkililer ve öğrenci velileri topluca program

uygulayıcıları olarak düşünülmüştür.

Öğretmenlere Öneriler

Öğretmenler öğretim programını uygulamadan önce “Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim

Program Temelleri”ni inceleyerek felsefeyi, öğrenme, öğretme ve değerlendirme ile ilgili

anlayış ve düşünceleri, öğretim programının ve ünitelerin organizasyon ve yapısını

özümsemelidir. Program uygulanırken esas amaç öğrencilerin programdan azamî bir şekilde

yararlanmasını sağlamaktır. Öğretmenler; öğrenme ve öğretme sürecini yönlendirirken,

öğrenme ortamını düzenlerken ve değerlendirme etkinliklerini planlarken program felsefesine

uygun hareket etmelidir. Program uygulanırken kazanımlarda verilen kavramların en iyi

şekilde öğrenilebileceği öğrenme ortamlarının hazırlanması önemlidir.

Bu programın öngördüğü kazanımların en iyi şekilde işlenmesi için, programda sözü

geçmemiş kavramların kullanılmasını gerektiren durumlarla karşılaşmak doğaldır.Belli bir

kazanım için, sayılı kavramlar yanında, bilimsel kanun, teori ve prensiplere girmek de

gerekebilir. Böyle kavram, kanun, teori ve prensipler, programın dolaylı olarak içerdiği ögeler

gibi algılanmalı, ancak bu dolaylı içerikler, ayrıntısına girmeden, asıl kazanımın edinilmesi

36

için yeterli derinlikte ele alınmalıdır. Programdaki bir kazanımın edinilmesi için gerekli

olmayan kavramlar ve bilgiler program dışı olarak düşünülmelidir.

Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde belirtildiği gibi, “önerilen konu başlıkları”

kısmında verilen konu başlıklarının ve konu sıralamalarının öneri niteliğinde olduğu

unutulmamalıdır. Öğretmenler, kazanımların tümünü kapsamak koşuluyla ünite kazanımlarını

farklı konu başlıkları ve farklı konu sıralamaları altında verebilirler. Bununla beraber öğretim

programında ünitelerin veriliş düzeni amaçlı bir sırayı yansıtır. Öğretim programı

uygulanırken bu sıraya uyulması ve ünite isimlerinin değiştirilmemesi önemlidir. Ayrıca bir

kazanımda FTTÇ ve BSB kazanımları olmasa dahi öğrenme ve öğretme sürecinde etkinlik,

proje, okuma metni vb. ile FTTÇ ve BSB kazanımları da verilebilir.

Öğretmenler tüm öğrencilerin ihtiyaçlarını gözetmeli ve yapılandırıcı öğrenme

yaklaşımına olabildiğince uygun, çeşitli öğretim stratejileri kullanmaya özen göstermelidir.

Sorgulayıcı araştırma ve tasarım becerilerinin somut materyallerle etkileşim yoluyla

öğrenilmesi gerektiğinden öğretmenler, öğrencilerin yaparak, düşünerek öğrenme

etkinliklerine katılımını sağlamalıdır. Yapılacak etkinlikler öğrencilerin araştırarak,

inceleyerek, gözlem ve deney yaparak temel kavramları keşfetmesini, öğrenmesini ve bu

kavramları ilgili oldukları sosyal, çevresel ve ekonomik bağlamlarda görmesini sağlamalıdır.

Öğrencilerin başarısı için öğretmenlerin ilgili, sabırlı ve teşvik edici olması son derece

önemlidir. Bununla birlikte, şartları ne olursa olsun, kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu

almayı öğrenme, bütün öğrenciler için eğitimin önemli bir parçasıdır.

Velilere Öneriler

Yapılan çalışmalar, velilerin çocuklarının eğitimlerinde yer aldığında öğrencilerin,

okulda daha iyi performans gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu nedenle, çocukların

öğrenmesini desteklemede velilerin önemli bir rolü vardır. Veliler, programı okuyarak

çocuklarının her sınıf düzeyinde ne öğreneceğini ve niçin öğreneceğini görebilirler. Böylece,

çocuklarıyla çalışmaları hakkında tartışabilir, öğretmenlerle iletişim kurabilir ve çocuklarının

gelişimiyle ilgili sorular sorabilirler. Veliler ayrıca, veli toplantılarına ve okul aile birliği

toplantılarına düzenli olarak katılmalı ve çocuklarını ev ödevlerini zamanında ve gerektiği

gibi tamamlamaya teşvik etmelidir.

Ders Kitabı Yazarlarına Öneriler

Öğrenme, öğretme ve değerlendirme sürecinde en çok başvurulan kaynak ders

kitaplarıdır. Bu nedenle, programın başarıyla uygulanabilmesi için ders kitabı yazarlarının

bazı sorumlulukları yerine getirmesi gerekir. Ders kitabı yazarları, bu öğretim programının

“Programın Temelleri” ve “Öğrenme Alanları ve Üniteler” şeklindeki iki ana bölümünü de

37

her yönüyle incelemeli, programın felsefesini, programda temel alınan öğrenme, öğretme ve

değerlendirme anlayışlarını ve öğretim programının organizasyonunu kavramalıdır. Bu

programa uygun olarak yazılacak ders kitaplarının programın felsefesini ve temel aldığı

anlayışları yansıtması önemlidir.

Öğretim programları bölümünde belirtildiği gibi, “önerilen konu başlıkları”

kısmında verilen konu başlıklarının ve konu sıralamalarının öneri niteliğinde olduğu

unutulmamalıdır. Ders kitabı yazarları, kazanımların tümünü kapsamak koşuluyla ünite

kazanımlarını farklı konu başlıkları ve konu sıralamaları altında verebilirler. Bununla birlikte,

ünitelerin programdaki veriliş düzeni amaçlı bir sırayı yansıtır. Ders kitabı yazılırken bu

sıraya uyulması ve ünite isimlerinin değiştirilmemesi önemlidir. Ayrıca bir kazanımda FTTÇ

ve BSB ile ilgili bir kazanıma atıf yapılmamış olsa dahi ders kitabında etkinlik, proje, okuma

metni vb. ile programdaki FTTÇ, BSB ve TD listesinde yer alan uygun FTTÇ, BSB ve TD

kazanımları da verilebilir.

SEÇİLMİŞ KAYNAKLAR

American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1990). Science for All Americans: Project 2061. New York, NY: Oxford University Press.

American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1993). Benchmarks for Science Literacy. New York, NY: Oxford University Press.

Ausebel, D. P., Novak, J. D. ve Hanesian, H. (1978). Educational Psychology – A Cognitive View. (2. Baskı). New York, NY: Holt, Rinehart and Winston.

Bloom, B. S. (Editör) (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook I, Cognitive Domain. David McKay Inc., New York.

Bybee, R. W. (1997). Achieving Scientific Literacy: From Purposes to Practices. Potsmouth, NH: Heinemann.

Eggen, P. ve Kauchak, D. (1999). Educational Psychology – Windows on Classrooms (4. Baskı). Upper Saddle River, NJ: Merril.

Gardner, H. (1983). Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. New York: Basic Books.

Gardner, H. (1999). Intelligence Reframed. Multiple Intelligences for the 21st Century. New York: Basic Books.

Gardner, H. (1999). The Disciplined Mind: Beyond Facts And Standardized Tests, The K-12 Education That Every Child Deserves. New York: Simon and Schuster.

Gräber, W. ve Bolte, C. (Editörler) (1997). Scientific Literacy. Kiel, Deutscheland: Institut für die Pädagogik der Naturwissenschaften an der Universität Kiel (IPN).

Harlen, W. (Editör) (1985). Primary Science – Taking the Plunge. Oxford, UK: Heinemann.

38

International Technology Education Association. (1996). Technology for All Americans: A Rationale and Structure for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA.

International Technology Education Association. (2000). Standards for Technological Literacy: Content for the Study of Technology. Reston, Virginia: ITEA.

International Technology Education Association. (2003). Advancing Excellence in Technological Literacy: Student Assessment, Professional Development, and Program Standards. Reston, Virginia: ITEA.

Hurd, P. D. (1997). Inventing Science Education for the New Millennium. New York, NY: Teachers College Press.

Krathwohl, D. R., Bloom, B. S., ve Masia, B. B. (1964). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook II: Affective Domain. New York, NY: David McKay.

Matthews, M. R. (1998). Constructivism in Science Education – A philosophical Examination. Dordrecht: Kluwer.

McComas, W. ve Olson, J. (1999). The Nature of Science as Expressed in International Science Education Standards Documents: A Qualitative Consensus Analysis. Toward Scientific Literacy, HPSST Conference Proceedings. Faculty of Education, University of Calgary, s. 551-559.

Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1997). Teaching Science for Understanding – A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press.

Mintzes, J. J., Wandersee, J. H. ve Novak, J. D. (1999). Assessing Science Understanding – A Human Constructivist View. San Diego, CA: Academic Press.

National Research Council (NRC) (1996). National Science Education Standards. Washington D.C.: National Academy Press.

Newmann, F. M., ve Wehlage, G. G. (1993). Five Standards of authentic instruction. Educational Leadership. 50(7), 97-101.

Osborne, R. ve Freyberg, P. (1985). Learning in Science – The Implications of Children’s Science. Auckland: Heinemann.

Roberts, D. A. ve Östman, L. (Editörler) (1998). Problems of Meaning in Science Curriculum. New York, NY: Teachers College Press.

Tobin, K. (Editör). (1993). The Practice of Constructivism in Science Education. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.

Treagust, D. F., Duit, R. ve Fraser, B. J. (Editörler) (1996). Improving Teaching and Learning in Science and Mathematics. New York, NY: Teachers College Press.

Walker, D. F. ve Soltis, J. F. (1997). Curriculum and Aims. New York, NY:

Teachers College Press.

ARA DİSİPLİNLER KAYNAKÇASI Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi Metni

Tarih Vakfı Yayınları, İnsan Haklarına Duyarlı Ders Kitapları İçin, İstanbul 2003

39

Claude, Rıchard Pıerre, Yaygın İnsan Hakları Eğitimi, (Çev. Dr. Mehmet Çevik), İstanbul 2003

Kepenekçı, Yasemın Karaman, İnsan Hakları Eğitimi, Anı Yayıncılık 2000

Gülmez, Mesut, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi, TODAİ Yayınları, Ankara 1996

Çayır, Kenan, İnsan Hakları Eğitimi Dersi Senaryoları, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, Kasım 2002

Ben İnsanım Dizisi, British Council, EARGED, Ankara 2002

İpbüken, Y. , Cebeci E. , Birey Yurttaş Eğitimi, İstanbul 2002

Gürkaynak, İ. , Yurttaş Olmak İçin, Umut Vakfı Yayınları, İstanbul 1998

Akkök, Füsun, Prof.Dr., İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi, Özgür Yayınları, İstanbul 1999

Ataman, Ayşegül, Prof.Dr., Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara 2003

MEB, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, Ankara 2000

MEB, İlköğretim Okulu Orta Düzeyde Öğrenme Yetersizliği (Eğitilebilir) Olan Çocuklar Eğitim Programı, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 2001

MEB, Eğitim-Uygulama Okulu Eğitim Programı, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 2002

Özyürek, Mehmet, Prof.Dr., Tutumlar ve Engellilere Yönelik Tutumların Değiştirilmesi, Karatepe Yayınları, Ankara 2000

Özyürek, Mehmet, Prof.Dr., Sınıfta Davranış Değiştirme, Kök Yayıncılık, Ankara 2004

Sucuoğlu, Bülbin, Prof. Dr.; Çiftçi, İlknur, Yard.Doç.Dr., Sosyal Beceri Öğretimi, Kök Yayınları, Ankara 2004

Akkök, Füsun. 1999. İlköğretimde Sosyal Becerilerin Geliştirilmesi Ana-baba el kitabı. Özgür Yayınları.İstanbul

Yeşilyaprak, Binnur. 2000. Eğitimde Rehberlik Hizmetleri, Nobel Yayınları,Ankara

Erkan, Serdar. Örnek Grup Rehberliği Etkinlikleri, PegemA Yayıncılık, Ankara 2002

Erkan, Serdar.2001. Okul psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarının Hazırlanması. Ankara, Nobel Yayınları

Selçuk, Ziya;GÜNER Nedret. 2003. Sınıf İçi Rehberlik Uygulamaları. PegemA Yayıncılık

Acar Voltan, Nilüfer. 2002. Grupla Psikolojik Danışmada Alıştırmalar Deneyler. Nobel Yayınları, Ankara

Canfield, J. Ve Hansen, M. V., Chicken Soup for Soul: 101 Stories to Open the Heart and Rekindle the Spirit, Health Communications, New York 1993

Carrell, S., Group Exercises for Adolescents, Sage Publications, California 1993

Davies, M. E., Eshelman, R. ve Mckay, M., The Relaxation and Stress Reduction Workbook, Oakland, California 1988

Dossick, J. Ve Shea,E., Creative Therapy: 52 Exercises for Groups, Professional Resource Exchange, Florida 1988

40

Driver, H. I., Counseling and Learning Through Small-Group Discussion, Monona Publications, Madison 1970

Hindman, A., Handbook of Indoor Games and Stunds, Prentice Hall, NewYork 1955

Hobday, A. ve Ollier, K., Creative Therapy with Children and Adolescents, Impact Publishers, California 1999

Lahad, M., Shacham, Y., Ayalon, O., Niv, S., Lerner,R. (2000c). H.A.N.D.S:

Helpers Assiting Natural Disaster Survivors. Surviving the Quake in Turkey 2000, Yayımlanmamış Seminer Notları, İstanbul, 15- 17 Eylül, 2000

Lane, K., Feelings Are Real. Group Activities for Children. Leader manual, Accelerated Development Inc, Indiana 1991

Nikelly, A. G., Achieving Competence and Fulfillment, Brooks/Cole Publishing Company, Monterey, California 1977

The New Games Foundation, More New Games, Dolphin Books/Doubleday & Company, New York 1981

Orridge, M., (Çev: Osman Akınhay), Eğitimlerinizi Canlandırmanın 75 Yolu, Sistem, Istanbul 1998

Pears, L., Theatre Sports. Down Under, Improcorp, Sydney, Australia 1995

Schilling, D., Emotional Intelligence. Level II: Elementary School, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1996

Schilling,D., 50 Activities for Teaching Emotional Intelligence, Innerchoice Publishing, Torrence, California 1999

Schilling, D., Emotional Intelligence. Level III: High School, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1999

Schwallie-Giddis, P., Cowan, D. ve Schilling, D., Counselor in the Classroom, Innerchoice Publishing, Torrance, California 1993

Spence, S. H., Social Skills Training: Enchancing Social Competence with Children and Adolescents, The NFER-NELSON Publishing Company, Windsor, Berkshire 1995

Vernon, A., Thinking , Feeling, Behaving, Research Press, Champaign, Illinois 1989

Williams, J. A. (Ed.), Elementary Career Awareness Guide: A Resource for Elementary School Counselors and Teachers. Developed by N. C. Department of Public Instruction, NC Job Ready, N. C. State Occupational Information Coordinating Committee 1999

Vanzandt Z., Buchan B.A., Lessons for Life: Career Development Elementary Grades, N.Y. The Center for Applied Research in Education 1997

The National Career Development Guidelines, (NOICC), http://www.noicc.gov

Komisyon, Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim Klavuz Kitabı, Türkiye Milli Olimpiyat Komitesi, İstanbul 2003

Earthquake Safety- Activities For Children, National Science Teachers Association, FEMA, 1990

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü ABCD Temel Afet Bilinci El Kitabı, Afete Hazırlık Eğitim Projesi, Beyaz Gemi Yayınları, 2002

41

American Geophysical Union Seismic Sleuths, , FEMA, 1995

National Science Teachers Association Tremor Trop Earthquakes, FEMA, 1988

The American National Red Cross, Masters Of Disaster 3-5 Lesson Plans and Activities, 2000

The American National Red Cross, Masters Of Disaster 6-8 Lesson Plans and Activities, 2000

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü,Yapısal Olmayan Tehlikelerin Azaltılması El Kitabı, Afete Hazırlık Eğitim Projesi, Beyaz Gemi Yayınları, 2003

42

FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ

İlköğretim 4 ve 5. Sınıf

2. BÖLÜM

ÖĞRENME ALANLARI VE ÜNİTELER

43

2.1. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NDA

ÖĞRENME ALANLARI VE KAZANIMLARLA İLGİLİ ESASLAR

İlköğretim 4 ve 5.. sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Bölüm 1.8’de

ayrıntılı açıklandığı gibi, programdaki “Canlılar ve Hayat”, “Madde ve Değişim”, “Fiziksel

Olaylar”, “Dünya ve Evren” öğrenme alanlarından üniteler seçilmiş; bu alanlara ilişkin

kazanımlar ünitelerdeki konularla birebir ilişkilendirilmiş, buna karşılık, “Bilimsel Süreç

Becerileri(BSB)”, “Fen-Teknoloji-Toplum- Çevre ilişkileri(FTTÇ)”, “Tutum ve

Değerler(TD)”öğrenme alanlarındaki kazanımlar, ünite içi kazanımlara ve bu kazanımlar için

öngörülen etkinliklere yedirilmiş, gerekli yerlerde de bu kazanımlara göndermeler yapılmıştır.

Ünitelerde, o ünitenin seçildiği öğrenme alanı ile ilgili kazanımlar konu başlıkları ile

ilişkilendirilerek açık ifadesi ile verilmiş, o kazanım veya öngörülen etkinliğin katkıda

bulunacağı düşünülen FTTÇ, BSB ve TD kazanımları da numaraları belirtilerek işaret

edilmiştir.

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’nda bulunan kazanımlar öğrencilerin

bilmeleri öncelikli konu ve kavramları, edinmeleri arzulanan beceri, anlayış, tutum ve

değerleri belirler. 4 ve 5. sınıfta öğrencilere kazandırılacak ünite çizelgelerindeki ifadesi

açıkça yazılı kazanımlara ve etkinliklere yedirilmiş FTTÇ, BSB ve TD kazanımları ile ilgili

açıklama ve kazanım listeleri aşağıda verilmiştir.

a. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) Kazanımları

Bölüm 1.8.b ’de , 4 ve 5. sınıflarda öğrencilerin fen ve teknolojinin doğası; fen ve

teknoloji arasındaki ilişkiler; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimler

ile ilgili bilgi ve anlayışları edinmelerinin gereği açıklanmıştır. Öğrenme Alanları ve

Ünitelerde yer alan ünite kazanımlarında, FTTÇ kazanımlarına ayraç içinde işaret edilmiştir.

Programda, ayraç içinde işaret edilmemiş olsa dahi, ders kitaplarında, konunun ele alınış tarzı

gereği uygun görülen etkinlik ve proje çalışmalarında Tablo 2.1’deki FTTÇ kazanımlarına

yer verilmeli ve gerekli gönderme yapılmalıdır.

44

Tablo-2.1. 4 ve 5. Sınıf İçin “Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre” Kazanımları

1. Doğal olayların betimlenmesinde sayısal verilere ihtiyaç olduğunu anlar. 2. Aynı konuda farklı düşünceler bulunduğu bir durumda eldeki verilerin anlam, önem ve

çıkarıma yönelik kullanımını değerlendirir. 3. Bazı ürün ve sistemlerin doğal, bazılarının ise yapay (insanlar tarafından yapılmış) olduğunu

fark eder. 4. İnsanların daima sorunlarla karşılaştıklarını, bunları çözmek veya yaşam kalitesini artırmak

için düşünceler, araçlar ve teknikler icat ettiklerini ve geliştirdiklerini bilir. 5. Teknoloji aracılığıyla çözülebilecek günlük yaşam sorunlarını belirler, bunlar hakkında bilgi

toplayıp çözüme yönelik düşünceler üretir. 6. Teknolojik tasarımın bir süreç olduğunu ve çeşitli aşamalardan oluştuğunu anlar (bkz. Şekil

1.’deki Teknolojik Tasarım Döngüsü). 7. Teknolojinin sorunları çözmede ve ihtiyaçları karşılamada önemli bir unsur olduğunu fakat her

sorun veya ihtiyaca mutlak çözümler üretemeyeceğini anlar. 8. Bilim ile uğraşanların tek tip insanlar olmadığını anlar. 9. Kadınların ve erkeklerin kuramsal ve uygulamalı fen bilimlerini meslek olarak seçip

alanlarında yükselebildiklerini anlar. 10. Bilimsel iş görmenin unsurlarını (bazen yalnız ve bazen birlikte çalışmak, meslektaşlarla

sürekli iletişim içinde bulunmak) anlar. 11. Farklı tarihî ve kültürel geçmişleri olan insan topluluklarının aynı doğal olaylar hakkında ne tür

anlayışlar oluşturup bunları ne şekilde kayda geçirdiklerini örneklerle açıklar. 12. Eski medeniyetlerin gökbilimde nasıl veri topladıkları, kaydettikleri ve bunları ne amaçla ve

nasıl kullandıkları hakkında bilgi toplar ve bir görüş oluşturur. 13. Teknolojik icat ve uygulamaların gözlem kapasitesini genişlettiğine, veri ve bilgi toplama

becerisini artıran araç ve teknikler sağladığına, böylece bilime katkıda bulunduğuna örnekler verir.

14. Bilimdeki gelişmelerin teknolojide yeni icatlara ve uygulamalara yol açtığına örnekler verir. 15. Doğal ve yapay çevrelerin farkına varır. 16. Yakın çevreden başlayarak çevrede yer alan canlı ve cansız varlıklar arasındaki ilişkinin

farkına varır. 17. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarını ve bunların önemini bilir. 18. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir. 19. Yerel, ulusal ve küresel çevre sorunlarını bilir ve tartışır. 20. Çevreyi ve yabanî hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır. 21. Çevreyi ve yabanî hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir. 22. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerekliliğini bilir.

45

23. Atıkların (evsel, sanayi, tıbbi, kurumsal vb.) çevreye vereceği zararı önlemek için uygun bir şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini, teknolojik sistemlerin oluşturduğu atıkların (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun olduğunu anlar.

24. Teknolojinin çevre üzerine etkisini fark eder ve anlar. 25. Doğal kaynakları, canlıları ve habitatları korumak için teknolojik ürün ve sistemlerin nasıl

kullanılabileceğini betimler. 26. Çevre koruma ile ilgili faaliyetlere katılır. 27. Fen ve teknolojinin uygulamalarının birey, toplum ve çevre üzerine olumlu veya olumsuz

etkiler yapabileceğini anlar. 28. Fen ve teknoloji uygulamalarının olumsuz etkilerine yine fen ve teknolojideki gelişmelerle

önlem alınabileceğini, bu etkilerin azaltılabileceğini veya giderilebileceğini anlar. 29. İnsanın ve toplumun doğal kaynaklardan etkin bir şekilde yararlanmasında fen ve teknolojinin

olumlu rolü olduğunu anlar. 30. Doğal kaynakları korumak için teknolojik ürünlerin ve sistemlerin nasıl kullanılabileceğini

anlar ve betimler. 31. Evde, okulda ve toplumda bireysel ihtiyaçları ve istekleri karşılamak, problemleri çözmek için

fen ve teknolojinin nasıl kullanıldığına örnekler verir. 32. Geçmişten günümüze ihtiyaçları karşılamak ve yaşam kalitesini artırmak için geliştirilen

teknolojilerin insanların çalışma, yaşama ve çevreyle etkileşme şeklini ve toplumlarını nasıl değiştirdiğine örnekler verir.

33. Fen ve teknolojiye dayalı mesleklere ve bu mesleklerde çalışan kadın ve erkeklere örnekler verir.

34. Fen ve teknolojiye farklı kültürlerden birçok kadın ve erkeğin katkıda bulunduğunu ve katkıda bulunmaya devam ettiğini gösterir.

35. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişmenin bireye, topluma ve çevreye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabileceğini örneklerle açıklar.

36. Yeni tasarlanan teknolojik ürün veya sistemlerin etkilerini önceden belirlemek gerektiğini ve böylece sonradan ortaya çıkabilecek bazı problemlerin önüne geçilebileceğini kavrar.

Programda, öğrencilerin FTTÇ kazanımlarını edinmelerini desteklemek için

öğrencilerden belirli bir probleme yönelik teknolojik çözüm geliştirmelerinin istendiği

teknolojik tasarım etkinlikleri de yer almaktadır. Bu tasarım etkinlikleri öğretmenler ve ders

kitabı yazarları için örnek olarak verilmiştir. Program uygulanırken öğretmenler sınıfta, ders

kitabı yazarları ders kitaplarında gerekli gördükleri yerde yaratıcılıklarını kullanarak çeşitli

tasarım etkinliklerine yer vermelidir. Bu etkinliklerde öğrencilerin teknolojik tasarım

döngüsünü kullanmaları gerekmektedir. Örnek bir teknolojik tasarım döngüsü ve bu döngüde

öğrencilerin neler yapacağı Şekil-2.1’de verilmiştir. Yapılacak tekil tasarım çalışmasının

gerektirmesi halinde, verilen döngüdeki bazı basamaklar atlanabileceği gibi, bu basamaklara

yenileri de eklenebilir.

46

Programda atıf yapılan FTTÇ kazanımları ve öğrenme etkinliği olarak düzenlenecek

teknolojik tasarım çalışmaları ile öğrenciler, bir probleme yönelik teknolojik çözüm üretme

sürecinin aşağıdaki basamaklarını öğrenirler:

• Teknoloji kullanılarak çözülebilir bir problemi anlar ve kendi cümleleri ile ifade

eder.

• Problemin ilgili olduğu konu veya konular hakkında gerekli kapsamda ve düzeyde

bilgi edinir.

• Çözüme yönelik fikir veya fikirler üretir ve gerektiğinde çizimler üreterek bu

çizimler üstünde düşünür.

• Olası çözümün gerektirdiği malzeme, araç ve gereçleri araştırır, belirler ve tanır .

• Tasarımı gerçekleştirirken kendisinin ve çevresindekilerin güvenliğine ve rahatsız

edilmemesine yönelik önlemler alır.

Gerekiyorsa yeni bir tasarım oluştur.

Konu hakkında araştırma yap.

Olası çözümler üret.

Gerekli malzeme, araç ve gereçleri belirle.

Güvenlik ve çevreyi rahatsız

etmemek için önlem al.

Seçilen çözümü çizerek

somutlaştır.

En uygun çözümü seç ve bunun için hangi yolun izleneceğine

karar ver

3. Adım Ön tasarım yap.

2. Adım İş birliği düzenle.

1. Adım Durumu belirle:

(Problem, gereksinim veya istek nedir?)

4. Adım Bir model ve/veya

simülasyon ile ön uygulama yap.

5. Adım Ön uygulamayı sına, sonuçları değerlendir

ve karar ver.

7. Adım Ulaştığın çözümü

arkadaşlarınla paylaş.

6. Adım Rapor ve/veya sunu hazırla.

Şekil-2.1 Teknolojik tasarım döngüsü

47

• Tasarladığı çözümün fiziksel ve/veya bilgisayar ortamında geliştirdiği modelini

yapar.

• Gerekli araç ve gereçleri kullanarak, eldeki malzemeye şekil verir.

• Elde ettiği ürünü deneyerek amaca uygunluğunu test eder.

• Ürün üzerinde gerektiğinde geliştirici değişiklikler yapar.

• Ürettiği çözümün işlevselliğini sınar, benzerleri ile karşılaştırır.

• Bütün bu süreçte yaptıklarını paylaşmak için rapor hazırlayarak ve/veya sunu

yaparak geliştirdiği fikirleri ve ürünü tartışır.

b. Bilimsel Süreç Beceri (BSB) Kazanımları

Bölüm 1.8.c’ de, öğrencilerin bilimsel araştırma-sorgulama, problem çözme, bilimsel

düşünceleri ve sonuçları iletme, iş birliği içinde çalışma ve bilinçli kararlar verme becerilerini

geliştirmeleri için BSB kazanımlarının önemi açıklanmıştır. Tablo-2.2’de 24 BSB kazanımı

liste hâlinde verilmiştir. Öğretim programlarındaki ünite kazanımlarının yanında ayraç içinde

atıf yapılmamış olsa bile, öğretmenler 4 ve 5.. sınıf Fen ve Teknoloji dersini sınıfta işlerken

konuyla ilgili gördüklerinde, Tablo-2.2’de verilen BSB kazanımlarını öğrencilerin edinmesi

için çeşitli etkinlik ve proje çalışmaları yaptırarak uygun öğrenme ortamları hazırlamalıdır.

Ders kitaplarında da, konunun işleniş tarzı gereği uygun düşen yerlerde, ünitedeki kazanımda

işaret edilmemiş olsa bile, öngörülen etkinlikler ve bilgi sunum tarzı gerektiriyorsa, uygun

düşen bir BSB kazanımına vurgu yapılmalıdır.

48

Tablo-2.2 4 ve 5. Sınıf Düzeyi İçin “Bilimsel Süreç Beceri” Kazanımları

BECERİ BECERİYE YÖNELİK KAZANIM

GÖZLEM

1. Nesneleri (cisim, varlık) veya olayları çeşitli yollarla bir veya daha çok duyu organını kullanarak gözlemler.

2. Bir cismin, şekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi çeşitli özelliklerini belirler.

KARŞILAŞTIRMA-SINIFLAMA

3. Nesneleri sınıflandırmada kullanılacak nitel ve nicel özellikleri belirler. 4. Nesneler veya olaylar arasındaki belirgin benzerlikleri ve farklılıkları saptar. 5. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karşılaştırmalar

yapar. 6. Benzerlik ve farklılıklara göre grup ve alt gruplara ayırma şeklinde

sınıflamalar yapar. ÇIKARIM YAPMA 7. Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar önerir.

TAHMİN 8. Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar hakkında fikir öne sürer.

KESTİRME 9. Olay ve nesnelere yönelik kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık ve adet gibi

nicelikler için uygun birimleri de belirterek yaklaşık değerler hakkında fikirler öne sürer.

DEĞİŞKENLERİ BELİRLEME

10. Verilen bir olay veya ilişkide en belirgin bir veya bir kaç değişkeni belirler (4. ve 5. sınıf).

11. Verilen bir olaydaki bağımlı değişkeni belirler (sadece 5. sınıf). 12. Verilen bir olaydaki bağımsız değişkeni belirler (sadece 5. sınıf). 13. Verilen bir olaydaki kontrol edilen değişkenleri belirler (sadece 5. sınıf).

DENEY TASARLAMA 14. Bir tahminin doğruluğunun nasıl test edilebileceğine yönelik basit bir deney önerir.

DENEY MALZEMELERİNİ VE ARAÇ-GEREÇLERİNİ TANIMA

VE KULLANMA

15. Öğretmen gözetiminde basit araştırmalarda gerekli malzeme ve araç gereçleri seçer; becerikli, emniyetli ve etkin bir şeklide kullanır.

ÖLÇME 16. Cetvel, termometre, tartı aleti ve zaman ölçer gibi basit ölçüm araçlarını tanır. 17. Büyüklükleri uygun ölçme araçları kullanarak belirler. 18. Büyüklükleri birimleri ile ifade eder.

BİLGİ VE VERİ TOPLAMA 19. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi ve veri toplar (örneğin çevrede

gözlem, sınıfta gözlem ve deney, fotoğraf, kitaplar, haritalar veya bilgi ve iletişim teknolojileri).

VERİLERİ KAYDETME 20. Gözlem ve ölçüm sonucunda elde edilen araştırmanın amacına uygun verileri yazılı ifade, resim, tablo ve çizim gibi çeşitli yöntemlerle kaydeder.

VERİ İŞLEME VE MODEL OLUŞTURMA

21. Deney ve gözlemlerden elde edilen verileri derleyip, işleyerek gözlem sıklığı dağılımı, çubuk grafik, tablo ve fiziksel modeller gibi farklı formlarda gösterir.

YORUMLAMA VE SONUÇ ÇIKARMA

22. İşlenen verileri ve oluşturulan modeli yorumlar. 23. Elde edilen bulgulardan desen ve ilişkilere ulaşır.

SUNMA 24. Basit gözlem ve araştırmaları ve elde ettikleri sonuçları sözlü, yazılı ve/veya görsel malzeme kullanarak uygun şekillerde sunar ve paylaşır.

49

c. Tutum ve Değer (TD) Kazanımları

Bu programda, öğrenciler bilimsel ve teknolojik bilgiler edinmeye, bu bilgileri

kendilerinin, toplumun ve çevrenin karşılıklı faydası gözetilerek kullanılmasını destekleyen

tutum ve değerler geliştirmeye teşvik edilmiştir. Tablo-2.3’te verilen tutum ve değerler;

Öğrenme Alanları ve Üniteler bölümünde verilen kazanımlar, öğrenme-öğretme etkinlikleri

ile öğretim ve değerlendirme etkinlikleri düzenlenirken dikkate alınmıştır.

Tablo-2.3 4 ve 5. Sınıf Düzeyi İçin “Tutum ve Değer” Kazanımları

DÜZEY TUTUM VE DEĞERLER TD-1. ALGILAMA (Dikkatini vermesi ve sabit tutması)

• Kendini vererek dinler. • Çevresinde olayları/etkinlikleri takip eder. • Öğrenmeye ve anlamaya isteklidir. • Açık fikirlidir. • Ön yargıları yoktur.

TD-2. TEPKİDE BULUNMA (Karşılık vermesi ve bundan tatmin olması)

• Kendisine ve çevresine karşı ilgi ve merak duyar. • Kendi başına fikir üretir. • Görevleri isteyerek gönüllü olarak yapar • Bilim ile ilgili meslek ve hobi edinmeye ilgi duyar. • Sorumluluklarını yerine getirmeye gayret eder.

TD-3. DEĞER VERME (Hareketlere, olaylara ve nesnelere önem ve değer vermesi)

• Denemeye sürekli isteklidir (İç motivasyonu vardır.). • Demokratik süreçlere güven duyar. • Mantığa, bilime ve teknolojiye güven duyar. • İnsanlığın refahına katkı sağlayan gelişmeleri ve kişileri takdir eder. • Temiz ve sağlıklı yaşamaya gayret eder ve/veya böyle yaşayanları

takdir eder. • Kendisine ve çevresine saygılı davranır (Gürültü yapmaz, çevresine

zarar vermez, başkalarının hakkını çiğnemez, âdil ve dürüsttür.).

TD-4. ÖRGÜTLEME (Tutarlı bir değer sistemi oluşturması)

• Olayların sonucunu göz önüne alarak hareket eder (Dikkatlidir, titizdir, hareketlerinin doğurduğu sorumlulukları kabul eder.).

• Problemlerin çözümünde, sistematik planlamanın önemini kabul eder. • Kendisini tanır ve kendisine güvenir (Öz güvenlidir, zayıf ve güçlü

yönlerini bilir.). • İş birliği yapar. • Sorumluluklarını yerine getirir.

TD-5. YAŞAM TARZI GELİŞTİRME (Değer sisteminin hareketleri uzun zaman kontrol etmesi sonucunda hayat stili geliştirmesi)

• Kendisini ve çevresini sürekli sorgular. • Sağlıklı yaşam alışkanlıklarını devam ettirir. • Her şeyin sevgi, barış ve mutluluğa hizmet için olduğunu fark eder. • Öz disiplinlidir (Otokontrollüdür, her şeyi zamanında yapar, kendini

değerlendirir, samimidir, tutarlıdır.). • Kendisi ve çevresi için güvenlik önlemleri alır.

50

TD-1 ve TD-2’deki kazanımları, öğrencilerin derste ve grup içi iletişimlerinde

dinlemeye, anlamaya , öğrenmeye, uygun yer ve zamanda tepki verip kendilerini ifade etmeye

istekli oluşları ile ilgilidir. Öğrenciler, sınıf içi ve sınıf dışı grup çalışmalarına katılmaya ve

uygun iletişim yollarını kullanmaya teşvik edilerek bu gruplardaki kazanımların edinilmesi

sağlanabilir. Ünite içi kazanımlarda TD-1 ve TD-2 grubu kazanımlara az gönderme yapılmış

olmasını bu çerçevede değerlendirmek gerekir. Ünite kazanımları, “isteyerek, kendini

vererek, istekli olarak, gönüllü olarak vb” ifadeler içeriyorsa, bu kazanımların TD-1 ve TD-2

grubu kazanımlara katkıda bulunacağı da unutulmamalıdır. TD-3, 4 ve 5 kazanımları ise ünite

kazanımlarının yanına ayraç içerisinde kodlanmıştır. Bu programa dayanarak yapılan

öğretimde ve ilgili ders kitaplarında, ünite kazanımlarında ayraç içerisinde tutum ve değer

kazanımlarına atıf yapılmamış olsa dahi gerekli görüldüğünde bunların dikkate alınması ve

Tablo-2.3’te verilen tutum ve değerlerin öğrencilere kazandırılması esastır.

51

2.2. FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN ÜNİTE

ORGANİZASYONU İLE İLGİLİ ESASLAR

Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı’ndaki her ünite:

A. Genel Bakış,

B. Ünitenin Amacı,

C. Ünitenin Odağı,

Ç. Önerilen Konu Başlıkları,

D. Ünitenin Kavram Haritası,

E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler,

F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri

bölümlerini içerir.

“Genel Bakış” bölümünde, ünitede kazandırılacak kazanımların diğer sınıflardaki fen

kavram ve becerileriyle nasıl ilişkili olduğu belirtilmektedir. “Ünitenin Amacı” bölümünde,

ünitede kazandırılmak istenenler genel olarak ifade edilmekte ve amaç ortaya konulmaktadır.

“Ünitenin Odağı” bölümünde, ünitede hangi konulara ve hangi bilimsel süreç becerilerine

odaklanılacağı belirtilmektedir. “Önerilen Konu Başlıkları” bölümünde, ünitedeki konu ve

kavramların sıralanma düzeni için bir öneri sunulmaktadır. “Ünitenin Kavram Haritası”

bölümünde, ünitede yer alan kavramlar ve bunların birbiriyle ilişkisi kavram haritası

aracılığıyla verilerek programı uygulayacak öğretmenlere yol gösterilmektedir.

“Ünite Kazanımları ve Etkinlikler” başlıklı çizelgelerde, dört sütunlu bir tablo

içinde “ünite adı, kazanımlar, etkinlik örnekleri ve açıklamalar” yer almaktadır.

Kazanımlar sütununda, o ünitede öğrencilere kazandırılacak bilgi, anlayış, beceri,

tutum ve değerler verilmektedir. Kazanımlar sadece ünite kazanımı olabileceği gibi, FTTÇ,

BSB ve/veya TD kazanımları ile ilgili bir anlayış, beceri, tutum ve değeri de içeriyor olabilir.

Böyle durumlarda kazanımın Tablo 2.1 ve Tablo 2.2 verilen FTTÇ ve BSB kazanımlarından

hangisini içerdiği ünite kazanımının arkasından ayraç içinde verilmiştir.

Etkinlik Örnekleri bölümünde kazanımları gerçekleştirebilmek için kullanılabilecek

öneri niteliğinde etkinlikler verilmektedir. Öğretmenler ve kitap yazarları belirlenen

kazanımları öğrencilere kazandırmak için farklı öğrenme etkinlikleri geliştirebilir ve

kullanabilirler. Öğretmenlerin, alternatif etkinlik seçiminde ve geliştirmede, “Programın

52

Temelleri”nde açıklanan program felsefesi ve öğrenme/öğretme ilkelerini gözetmeleri ve

fiziksel alt yapıyı ve coğrafî şartları dikkate almaları esastır.

Açıklamalar bölümünde ünitenin işlenişinde öğretmene yardımcı olacak açıklamalar

ve dikkat etmesi gereken hususlar belirtilmektedir. Açıklamalarda sınırlamalar, ders içi

ilişkilendirme, diğer derslerle ilişkilendirme, kavram yanılgısı, ara disiplinlerle ilişkilendirme

ve uyarılar verilmektedir.

“Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri” bölümünde, öğrencilerin

belirlenen kazanımları ne kadar kazandığını belirlemek ve öğretimi yönlendirmek için

kullanılabilecek örnek öğretim ve değerlendirme etkinlikleri verilmiştir. Öğretmenler ve kitap

yazarları, öğrencilerin kazanımları ne kadar başardığını belirlemek için farklı değerlendirme

etkinlikleri geliştirebilir. Ancak kullanılacak değerlendirme etkinliklerinin seçiminde ve

geliştirilmesinde “Programın Temelleri”nde açıklanan program felsefesi ile ölçme ve

değerlendirme ilkeleri gözetilmeli ve etkinlikler bu anlayışlara uygun olmalıdır.

Bu programda öngörülen öğretim-değerlendirme etkinliklerinin bazılarında

kullanılması gerekebilecek formlar ve bunlarla ilgili açıklamalar aşağıda verilmiştir:

Değerlendirme Formları

Öğretim değerlendirme etkinliklerinin uygun olanlarında kullanılmak üzere aşağıda

verilen öğrenci gözlem formu ve akran değerlendirme formunun yararlı olacağı

öngörülmüştür. Her etkinlik, formlardaki değerlendirme ölçütlerinin hepsi ile ilgili bilgi

vermeyebilir. Bütün etkinlikler bu formlara işlenince gerekli verilerin toplanmış olacağı

düşünülmektedir.

53

Öğrenci Gözlem Formu

Öğretmen etkinlik ve deney türü çalışmalarda aşağıdaki ölçütlere göre öğrencileri

gözlemler ve değerlendirir.

Öğrencinin adı soyadı:

Etkinliğin Adı

Zam

anın

kul

lanı

mı

Katılı

mda

iste

klili

k

Göz

lem

dik

kati

Sını

flandır

ma

Çık

arım

da b

ulun

ma

Kav

ram

ları

doğ

ru

kulla

nma

Ölç

me/

Not

tutm

a be

ceri

si

Mat

emat

ik il

işki

ler

kurm

a D

eney

bec

eris

i K

avra

mla

r ar

asın

da

ilişk

i kur

ma

Şe

kille

ri h

atır

lam

a

Riti

m d

uygu

su

Ken

di k

endi

ne

düşü

nme,

soru

sorm

a A

rkad

aşla

rı il

e ile

tişim

Değerlendirme dereceleri: çok iyi / iyi / orta / zayıf Not: Bu form doldurulurken Akran Değerlendirme Formlarından edinilen bilgiler yardımcı

olarak kullanılabilir.

54

Akran Değerlendirme Formu Değerlendiren öğrencinin;

Grup numarası : 1. arkadaşının adı, soyadı :

Adı soyadı : 2. arkadaşının adı, soyadı :

Her zaman Projenin başında

Projenin sonunda

Hiçbir zaman

Grubumuzdaki Öğrenciler

Ben

1. a

rkad

aşım

2. a

rkad

aşım

Ben

1. a

rkad

aşım

2. a

rkad

aşım

Ben

1. a

rkad

aşım

2. a

rkad

aşım

Ben

1. a

rkad

aşım

2. a

rkad

aşım

Etkinliğe katılımda gönüllüdür.

Görevini zamanında yerine getirir.

Farklı kaynaklardan bilgi toplayıp sunar.

Grup arkadaşlarının görüşlerine saygılıdır.

Arkadaşlarını uyarırken olumlu bir dil kullanır.

Aletleri kullanırken dikkatli ve titizdir. Malzemeleri kullanırken israf etmez. Temiz ve düzenli çalışır (Kullandığı aletleri yerine koyar, kirlettiklerini temizler vb. ).

Sonuçları tartışırken anlaşılır konuşur, konuşulanları anlar.

Not: Öğrencilerin kendi gruplarındaki arkadaşları ile ilgili bu değerlendirmeler, öğretmenin ilgili öğrenme - öğretme etkinliği için düzenlediği “Öğrenci Gözlem Formu”nu doldurmada yardımcı olarak kullanılabilir.

55

Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu-1

Grup numarası :

Projenin Adı :

KRİT

ER

PUAN

5 ...................................... ünitesinde grupla yapılacak olan çalışmaya/ projeye ilgi

duyuldu.

5 Çalışma için anlatılanlardan notlar tutuldu.

Mot

ivas

yon

10 Anlaşılmayan durumlarda öğretmene sorular soruldu.

10 Çalışma konularını hazırlamak için gruptaki öğrenciler birlikte karar verdiler, iş

bölümü yapıldı.

5 Bilgi toplamak için araştırma yapıldı.

Plan

lam

a

5 Zaman uygun şekilde planlandı.

5 Bilgi kaynaklarına ulaşıldı.

Bilg

i T

opla

ma

10 Bilgiler ve destekleyici materyaller bir araya getirilerek gerekli bilgiler seçildi.

5 Teslim edilen dosyada yazım, noktalama hataları kontrol edildi.

10 Yazılı ve görsel unsurlar birbiriyle bağlantılıydı.

Yazılı

Rap

or

5 Kaynakça hazırlanmıştı.

10 Sunum içinde, konuyu anlatabilmek için farklı etkinliklere yer verildi.

5 Konuları anlatmak için özet hazırlandı.

5 Sunum içinde, anlatımla birlikte destekleyici görsel materyaller vardı. Sunu

5 Zaman, anlatımda etkili kullanıldı.

56

Proje Çalışmalarını Değerlendirme Formu-2

Sınıf ve Şube

Puan

Kri

terl

er

1. g

rup

2. g

rup

3. g

rup

4. g

rup

5. g

rup

6. g

rup

7. g

rup

8. g

rup

9. g

rup

10. g

rup

5 1

5 2

Mot

ivas

yon

10 3

10 4

5 5

Plan

lam

a

5 6

5 7

Bilg

i

Top

lam

10 8

5 9

10 10

Yazılı

Rap

or

5 11

10 12

5 13

5 14 Sunu

5 15

Toplam puan

57

Deneyi Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Kontrol Formu

Grup numarası :

Öğrenme - Öğretme Etkinliği :

Öğrencinin Adı ve Soyadı Ney

i Araştır

dığı

nı B

ilme

Bağım

lı D

eğiş

keni

B

elir

lem

e

Bağım

sız

Değ

işke

ni

Bel

irle

me

Kon

trol

Edi

len

Değ

işke

nler

i Bel

irle

me

Ger

ekli

Mal

zem

e ve

Ara

ç-G

ereç

leri

Seç

me

Uyg

un Ö

lçm

e A

racı

K

ulla

nma

Araştır

manın

Am

acın

a U

ygun

Ver

ileri

Kay

detm

e

Ver

ileri

İşle

me

Yor

umla

ma

ve S

onuç

Çık

arm

a

Bul

gula

rını

Pay

laşm

a