design guidelines for sustainable urban park in brownfield sites of

125Design Guidelines for Sustainable Urban Park in Brownfield Sites of Bangkok Metropolitan AreaJiratip Devakula, M.L.

แนวทางการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนสำหรบพนทวางเวนจากการใชงานในกรงเทพมหานครDesign Guidelines for Sustainable Urban Park in Brownfield Sites ofBangkok Metropolitan Area

ม.ล. จรทพย เทวกลJiratip Devakula, M.L.

คณะสถาปตยกรรมศาสตรและการผงเมอง มหาวทยาลยธรรมศาสตรFaculty of Architecture and Planning, Thammasat University

บทคดยอ

สวนสาธารณะมบทบาทเปนสถานทพกผอนของประชาชนในระดบหมบาน ชมชน เมอง และภมภาค จากแนวความคด“การพฒนาแบบยงยน” มหลกการทรวมปจจยถง 3 ดาน ไดแก สงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม ซงตองมความเชอมโยงและสมพนธกน เมอนำแนวคดนมาประยกตใชในการออกแบบสวนสาธารณะเปน “สวนสาธารณะแบบยงยน” จงเปนการเพมศกยภาพสวนสาธารณะทางดานสงแวดลอม เศรษฐกจ และสงเสรมคณภาพชวตของประชาชนใหเพมขนในบรบททสวนสาธารณะนน ๆตงอย บรบทเมองในการศกษาครงนคอ กรงเทพมหานคร เมองหลวงซงเปนศนยกลางความเจรญทางดานตาง ๆ กำลงประสบปญหาสงแวดลอม เชน มลภาวะทางนำ อากาศ และสาธารณภยตาง ๆ รวมทงขาดแคลนพนทสเขยวในการลดมลภาวะและลดความเครยดจากสภาพความแออดของเมอง ประกอบกบกรงเทพมหานครมพนทวางเวนจากการใชงานทเรยกวา “brownfield” อนไดแก พนทโรงงานอตสาหกรรมเกา ทาเรอเกา พนทรกราง พนททงขยะเกา สถานทเตมนำมนเกา อยเปนจำนวนมาก ซงพนทเหลานมศกยภาพในการพฒนาเปนสวนสาธารณะแบบยงยน การศกษาครงนมวตถประสงค คอ 1) ศกษาแนวคดสวนสาธารณะแบบยงยนทางดานลกษณะทางกายภาพ กจกรรม และการบรหารจดการ 2) ศกษาแนวทางในการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนภายใตบรบทพนทวางเวนจากการใชงาน เพอประยกตใชในบรบทของกรงเทพมหานคร โดยการศกษาจากกรณศกษา การสมภาษณผเชยวชาญ และการใชแบบสอบถามทศนคตผใชงาน จากการศกษาพบวา แนวคดสวนสาธารณะแบบยงยนมลกษณะทางกายภาพสมพนธกบบรบท โดยทองคประกอบยอยภายในสวนเปนระบบพงพาตนเอง เชน การใชพชพรรณทองถน การใชพนทช มนำเพอการบำบดนำ การใชวสดปพนทมลกษณะรพรน การรไซเคลวสดตาง ๆ เพอนำมาทำปย เปนตน นอกจากนยงแสดงถงภาพลกษณทางสนทรยภาพแบบใหม มกจกรรมภายในสวนทสงเสรมการเรยนรคณคาธรรมชาต มการบรหารจดการทเนนการมสวนรวมของคนในชมชนและไมสนเปลองในการดแลรกษา เมอนำแนวคดนมาประยกตใชในพนทวางเวนจากการใชงานในกรงเทพมหานครพบวาสวนสาธารณะทเกดขนควรมพนทรองรบกจกรรม ซงสงเสรมการเรยนรแนวคดสวนสาธารณะแบบยงยน คณคาธรรมชาต และกจกรรมสงเสรมสขภาพทสอดคลองกบบรบทเมอง โดยมแนวทางในการออกแบบคอ การสงวนรกษา การบำบดสภาพแวดลอมเดมการปรบปรง และการสรางสรรคใหม เพอสงเสรมเอกลกษณและสภาพแวดลอมทางธรรมชาตของพนท

Journal of Architectural/Planning Research and Studies Volume 5. Issue 2. 2007Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University126

Abstract

Urban park is used for citizens’ recreation area in neighborhood, community, city, and regionscale. From the idea of sustainable development, the goal is to sustain human communities by developmentthat does not destroy the fundamentally environmental life support system. When apply this idea to urbanpark as sustainable park, the focus is on solutions to ecological problems and the improvement of qualityof life in the area that the park is located. Bangkok the metropolitan area extended by the influencefrom industry and economic growth, is encountering with ecological problems such as air pollution, flooding,public hazard, and lacking of open space to reduce people’s stress from over population condition. Inaddition, Bangkok, like many cities, contains large derelict sites brownfields including industrial yards,under-used port fields, old gas station, former military base, obsolete transportation system, and landswhere are idle for decades that have potential for sustainable park development. The objectives of thisresearch are 1) to study the idea of sustainable park that relates to physical elements, activities, andmanagement of the park 2) to study design guidelines for sustainable urban park in brownfield sites toapply in Bangkok by using case studies and park’s user attitude questionnaires. The result of theresearch reveals that the physical elements of the park relate to the context. They emphasize internalresource self-sufficiency in regard to material resources including the use of native plants, restoration ofsteams or wetland, recycling fertilizers, and using permeable surface materials. The physical elements alsoexpress the new mode of aesthetics. There are activities of sustainable park to promote natural valueeducation. The management focuses on communities stewardship and low-cost maintenance. Whenapply the sustainable park idea to brownfield sites of Bangkok metropolitan area, the new park shouldhave zoning area for activities to encourage users have positive attitude about nature and general activitiesrelating to context. Three approaches of design are taken to artistically, ecologically dramatize the spiritof the site using these elements: preservation, modification, and creation of new form.

คำสำคญ (Keywords)

สวนสาธารณะแบบยงยน (Sustainable Park)พนทวางเวนจากการใชงาน (Brownfield)สวนสาธารณะ (Park)


1. บทนำ

สวนสาธารณะ นอกจากมบทบาทหลกเพ อเปนสถานทพกผอนของประชาชนในระดบหมบาน ชมชน เมองและภมภาคแลว หากพจารณาทางดานส งแวดลอม สวนสาธารณะยงทำหนาทเปนสวนหนงของโครงสรางพนฐานสเขยวกลาวคอ ทำหนาทเปนพนทรบนำ ลดมลภาวะทางอากาศ และปรบปรงสภาพภมอากาศในระดบจลภาคอกดวย [1] จากแนวความคด “การพฒนาแบบยงยน” ซงหมายถง การพฒนาท ตอบสนองความตองการในปจจบนโดยไมทำใหผ คนในอนาคตเกดปญหาในการตอบสนองความตองการของตนเองและมหลกการทรวมปจจยถง 3 ดาน ไดแก สงคม เศรษฐกจและส งแวดลอม ท มความเช อมโยงและสมพนธกน [2]ซงหากนำแนวคดดงกลาวมาประยกตใชในการออกแบบสวนสาธารณะเปน “สวนสาธารณะแบบยงยน” จงเปนการเพมศกยภาพสวนสาธารณะทางดานรกษาส งแวดลอม และสงเสรมคณภาพชวตของประชาชนใหดข นภายใตบรบทเมองทสวนสาธารณะนน ๆ ตงอย

จากสภาพปจจบนของกรงเทพมหานคร เมองหลวงซงเปนศนยกลางความเจรญในดานตาง ๆ ทมผลมาจากการขยายตวของอตสาหกรรมและเศรษฐกจอยางรวดเรว กำลงประสบปญหาสงแวดลอม เชน มลภาวะทางนำ อากาศ และสาธารณภยตาง ๆ รวมทงขาดแคลนพนทสเขยวในการลดมลภาวะและลดความเครยดจากสภาพความแออดจากการอยอาศย ประกอบกบกรงเทพมหานครมพ นท วางเวนจากการใชงาน ทเรยกวา “brownfield” อนไดแก พนทโรงงานอตสาหกรรมเกา ทาเรอเกา พนทรกราง พนทท งขยะเกาสถานทเตมนำมนเกา เปนตน อยเปนจำนวนมาก ซงพนทเหลานมศกยภาพในการพฒนาเปนสวนสาธารณะแบบยงยน

2. วตถประสงคของการศกษา

1. ศกษาแนวคดสวนสาธารณะแบบย งยนทางดานลกษณะทางกายภาพ กจกรรม และการบรหารจดการ

2. ศกษาแนวทางการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนภายใตบรบทพนทวางเวนจากการใชงานของกรงเทพมหานคร

3. ขอบเขตและเคร องมอในการศกษา

ขอบเขตการศกษาในดานเน อหาแบงออกเปน 2สวน คอ สวนแรก ศกษาแนวคดและหลกการทเก ยวของกบสวนสาธารณะแบบย งยนทางดานลกษณะทางกายภาพกจกรรม และการบรหารจดการ สวนทสอง ศกษาลกษณะพนทวางเวนจากการใชงาน ซงมสภาพเสอมโทรมในกรงเทพมหานคร รวมถงแนวคด วธการในการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยน ภายใตบรบทพนทดงกลาวมาสรปเปนแนวทางในการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยน เนองจากระยะเวลาในการศกษาทมจำกด ขอบเขตเนอหาจงไมสามารถลงรายละเอยดในเรองเทคนคในการออกแบบได

ผ ว จยทำการสรางเคร องมอในการวจยโดยการศกษาจากเอกสาร แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของกรณศกษา การสมภาษณผเชยวชาญ ซงไดแก นกออกแบบภมทศน โดยการกำหนดแนวทางการสมภาษณ จำนวน 4 คนและการสอบถามทศนคตผ ใช งานสวนสาธารณะในพ นท สวนสาธารณะ 1 แหง โดยการสมตวอยาง Simple RandomSampling จำนวน 254 คน ในระดบความเชอมนรอยละ95 คาคลาดเคลอนไมเกนรอยละ 5 จำนวน 1 ชด

3.1 การศกษาแนวคดสวนสาธารณะแบบยงยนจากการศกษาของ Cranz และ Boland [3] ซง

ศกษาจากกรณสวนสาธารณะทเกดขนในชวงป ค.ศ. 1982-2002 จำนวน 125 แหง โดยพจารณาจากลกษณะทางกายภาพ กจกรรม ผจดตงสวนและผไดรบผลประโยชนจากสวน เหตผลและจดประสงคการเกดสวน เปนตน ซงไดสรปแนวความคดและรปแบบของสวนสาธารณะแบบยงยนวาเกดขนในชวงป ค.ศ. 1990 จนถงปจจบน ซงเกดขนจากความสนใจปญหาทางดานสงแวดลอม ไมวาจะเปนภาวะโลกรอนอณหภมเปล ยนแปลง และการสญเสยระบบนเวศนและความหลากหลายของสงมชวต ดงนน สวนสาธารณะแบบยงยนจงคำนงถงความสมพนธทางระบบนเวศนของเมองทเปนทต งของสวนสาธารณะนน ๆ อนประกอบดวยสงแวดลอมทางธรรมชาต เชน สภาพดน นำ อากาศ สงมชวตทางชวภาพ เชน สตว คนทอาศยอยในเมอง และระบบของเมองเชน สงกอสราง ระบบโครงสรางพ นฐานของเมอง ระบบสาธารณปโภค ระบบคมนาคม เปนตน นอกจากน ในแงของสงคม คอ เนนการมสวนรวมของประชาชนในการจดการสวน ไมวาจะในข นตอนของการออกแบบกอสรางและการดแลรกษาสวนโดยมหลกการของสวนสาธารณะแบบยงยนอนประกอบดวย


3.1.1 การคำนงถงการใชทร พยากรภายในสวนท งจากธรรมชาตและมนษยอยางคมคาและพอเพยงตามปกตแลวในการดแลรกษาสวนสาธารณะจะ

สนเปลองพลงงานและทรพยากรธรรมชาต แรงงานคน ใชสารฆาแมลง นำเสย และเกดขยะ ซงเปนทมาของรายจายในการบำรงรกษาสวนทเพมมากขน สงผลใหเปนปญหาในการหาเงนงบประมาณจากทางภาครฐมาสนบสนนคาใชจายของสวน และทำใหสวนทรดโทรมลงในระยะตอมา ในขณะทสวนสาธารณะแบบยงยนสามารถลดการใชทรพยากรธรรมชาตทส นเปลอง และใชทรพยากรธรรมชาตทมอยไดอยางคมคาครอบคลมทงกระบวนการออกแบบ การกอสราง และการดแลรกษา โดยมวธการคอ การใชพชพรรณในทองถน การใชพนทชมนำ (wetland) ในการกกเกบนำฝนและบำบดโดยใชวธทางธรรมชาต การใชวสดปพ นท มรพรนซ งนำสามารถไหลผานไดหรอเพ อรกษานำใตดน ทนทาน และไมเกดมลพษแกสงแวดลอม การรไซเคลวสดตาง ๆ เพอนำมาทำปย การบรณาการการใชเทคโนโลย และโครงสรางภายในสวนทชวยในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและประหยดพลงงาน เปนตน ดงกรณศกษาสวนสาธารณะ Crissy FieldPark, USA ตามรปท 1

3.1.2 การผสานสวนสาธารณะใหเปนสวนหน งของระบบเมองสวนสาธารณะแบบยงยนทำหนาทเปนสวนหนงของ

โครงสรางพ นฐานสเขยวของเมอง กลาวคอเปนระบบท มการออกแบบใหเปนองคประกอบหนงของเมอง และเลยนแบบกระบวนการทางธรรมชาตเพอพฒนาคณภาพสงแวดลอมของเมอง [1] โดยมสวนในการชวยลดปญหาตาง ๆ อนไดแก

1. ปญหาทเกดจากระบบโครงสรางพนฐานของเมอง โดยการผสานสวนหน งของระบบโครงสรางพ นฐาน(เชน ระบบนำและถนน) ลงในสวนสาธารณะ เชน เปนพนทรบนำ โดยใชพ นท ของสวนในการบำบดนำเสยหรอนำฝนของสวนทพกอาศย ซงนอกจากจะไดประโยชนในดานสรางแหลงอาหารและถนทอยใหสตวแลว ยงสามารถพฒนาพนทในการพกผอนและมความสวยงามทางธรรมชาตอกดวย

2. ปญหาพนทเมองทถกทงใหรกรางหรอเส อมโทรม ซงเกดจากการขยายตวของเมองอยางรวดเรว ซงดนในพนทเหลานจะประกอบดวยสารเคม ตะกว เหลกหนก เปนตนการสรางสวนสาธารณะในพนท เหลาน จงเปนวธการในการพฒนาพนทดงกลาว เชน การปลกพชบางชนดทสามารถสกดสารเคมออก โดยสรางพนทชมนำภายในสวน เพอเปนแหลงเจรญเตบโตของพชพรรณทองถน

3. ปญหาดานการพฒนาคณภาพชวตและความสมพนธในสงคม กลาวคอ ในชวตสงคมเมองปจจบน ผคนไดตดขาดจากธรรมชาตจากการดำเนนชวต ดงน น สวนสาธารณะแบบยงยนจงทำหนาทเชอมโยงความเปนธรรมชาตและระบบนเวศนในบรบทน น ๆ กบความร ส กในความรบผดชอบตอธรรมชาตของคนในชมชน โดยผานการจดการทเนนการมสวนรวมของคนในชมชน เชน การตงโครงการพฒนาในหลกสตรโรงเรยน การจดตงโปรแกรมอาสาสมครภายในสวนสาธารณะ ซ งนอกจากการสรางความร ส กในความเปนเจาของพนทเพอสงเสรมความรบผดชอบรวมกนแลว ยงลดการทำลายภายในสวนและประหยดงบประมาณในการดแลสวนอกดวย นอกจากนยงเปนการเพมพนความรความเขาใจเก ยวกบระบบธรรมชาตและนเวศวทยาแกผ ใชงานสวนซ งเป นแนวคดสำคญของการพฒนาสวนไดในระยะยาว [5]

3.1.3 การแสดงออกทางดานสนทรยภาพใหม ๆ ในแงของการออกแบบสวนสาธารณะล กษณะทางกายภาพของสวน บทบาทความ

สมพนธระหวางเมอง และการจดการภายในสวนทม งเนน

รปท 1 ภาพจาก Crissy Field Park, San Francisco, USA ซงเปนตวอยางของสวนสาธารณะแบบยงยนในการใชทรพยากรอยางคมคาและพอเพยง [4]


ไปในเร องการรกษาระบบนเวศนของเมอง ซ งสงเสรมตอการเปลยนแปลงแนวความคดในการออกแบบรปแบบภมทศนของนกออกแบบ จากหลกการสวนสาธารณะแบบย งยนดงกลาวสามารถสรปไดดงตารางท 1

3.2 การศกษาแนวทางการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนสำหรบพนทวางเวนจากการใชงานในกรงเทพมหานคร

ประเดนในการศกษาประกอบดวย 1) การศกษาแนวคดการใชพนทวางเวนจากการใชงานมาพฒนาเปนสวนสาธารณะแบบยงยน 2) การศกษาแนวคดการออกแบบสวนสาธารณะยงยนภายในพนทวางเวนจากการใชงานจากกรณศกษาตางประเทศ และ 3) การศกษาความคดเหนจากผ เช ยวชาญและทศนคตผ ใชงานสวนสาธารณะในกรงเทพ-มหานครทมตอรปแบบของสวนสาธารณะแบบยงยนในพนทวางเวนจากการใชงาน ทงน เพ อประกอบการวเคราะหแนวทางออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนสำหรบพนท วางเวนจากการใชงานในกรงเทพมหานคร ดงน

3.2.1 การศกษาแนวคดการใชพนทวางเวนจากการใชงานมาพฒนาเปนสวนสาธารณะแบบยงยนจากการศกษาพบวา มการกำหนดความหมายของ

พนทวางเวนจากการใชงาน “brownfield” [6] โดย Envi-ronment Protection Agency ของประเทศสหรฐอเมรกานนคอ พนททถกละทง ไรคา หรอพนททเคยใชประโยชนจากประเภทอตสาหกรรมและพาณชยกรรม มลกษณะท ด นปะปนดวยของเสยหรอมลพษจากการใชทดนทขาดการดแลเอาใจใส ซงสงผลกระทบตอสภาพแวดลอม และมศกยภาพในการพฒนาไดใหมโดยผานกระบวนการบำบดทำความสะอาดซงพ นท ดงกลาวไดแก พนท โรงงานอตสาหกรรม เหมองทาเรอ สถานบรการกาซ รางรถไฟเกา พนทในโครงการอาคารพาณชยกรรมทไมไดใชงานแลว และพนทโลงรกราง ไมไดใชประโยชนเปนเวลานาน ซงสวนมากอยแถบใจกลางเมองดงตวอยางรปท 2 พนท ว างเวนจากการใชงานน สวนมากเกดจากการพฒนาและเจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจและอตสาหกรรม ทำใหเมองขยายตวอยางรวดเรว จากเดม

ลกษณะของสวน รายละเอยดขนาด มขนาดหลากหลายลกษณะพนทตง พนททตองการอนรกษทรพยากรธรรมชาต พนทรกรางในเมอง พนทสวนทเหลอจาก

การพฒนาโครงการสาธารณปโภค พนทรอบนอกของเมองเพอเปนแนวกนชนจดประสงคในการเกดสวนสาธารณะ เกดปญหาทางสงแวดลอม มลพษ สญเสยระบบนเวศนของเมอง และปรบปรงสขภาพ

ของคนในเมององคประกอบยอย พรรณพชทองถน (native plants) วสดปพนทมรพรน (permeable surface) พนท

ชมนำเพอการบำบด หรอพนททตองการอนรกษ การบรณาการการใชเทคโนโลยและโครงสรางภายในสวนทชวยในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและประหยดพลงงานองคประกอบยอยอน ๆ เชน สะพาน สงกอสราง ใชวสดไมเกดมลพษ

กจกรรมและกจกรรมพเศษ กจกรรมแบบผอนคลาย เชน เดนเลน ชมธรรมชาต ดนก กจกรรมทเกยวกบการศกษากจกรรมแบบออกแรง เชน วง ขจกรยาน เปนตน กจกรรมเกยวกบการมสวนรวมของคนในชมชน

ผจดตงและผไดรบประโยชน - ผจดตง ไดแก นกสงแวดลอม คนในชมชน กลมอาสาสมคร นกภมสถาปตยกรรม- ผไดประโยชน ไดแก ผทอยอาศย ชวตสตว เมอง และโลก

การบรหารจดการ เกดการรวมมอกนระหวางคนในชมชนโดยมสวนรวมในการออกแบบสวน หรอจดตงองคกรพเศษของคนในชมชนโดยตงโปรแกรมอาสาสมครในการปลกตนไมและดแลรกษาภายในสวน

ตารางท 1 สรปลกษณะสวนสาธารณะแบบยงยนทางดานลกษณะทางกายภาพ กจกรรม และการบรหารจดการ [ดดแปลงจาก 3]


ลกษณะพ นท ท เปนการใชงานประเภทอตสาหกรรมท อย เขตรอบนอกเมองกลายเปนต งอย ในเมองทามกลางชมชนทพกอาศย สงผลใหการใชงานพนทดงกลาวไมเหมาะสมอกตอไปและถกละทงในทสด โดยกระแสการพฒนาพนทวางเวนจากการใชงานใหเปนโครงการตาง ๆ เชน โครงการทอยอาศย สำนกงาน แหลงพาณชยกรรม และสวนสาธารณะ [7]ไดเรมตนขนในชวงทศวรรษแรกของศตวรรษท 21 ในแถบประเทศทางตะวนตก เนองจากการพฒนาพนทวางในแถบชมชนหนาแนนนนมความเปนไปไดลดลง ประกอบกบความเจรญกาวหนาของการพฒนาเทคโนโลยทชวยในการปรบปรงพ นท ว างเว นจากการใชงานใหสามารถนำกลบมาใชใหมโครงการทพฒนาจากพนทวางเวนจากการใชงาน ตวอยางเชนโครงการ The Atlantic Station Project เมอง Atlantaรฐ Georgia ประเทศสหรฐอเมรกาทพฒนาพนทสวนหนงใหเปนสวนสาธารณะ [8] ดงน น จากหลกการของสวนสาธารณะแบบยงยนทกลาวขางตน จะเหนวาลกษณะพนทท วางเวนจากการใชงานเปนสวนหนงในพนท ท มศกยภาพทนำมาพฒนาเปนสวนสาธารณะแบบยงยนได

ดงน น เพ อใหเก ดความชดเจนของการศกษาลกษณะพนท วางเวนจากการใชงานในบรบทกรงเทพมหา-นครและศกยภาพของพนท ดงกลาวในการพฒนาเปนสวนสาธารณะในกรงเทพมหานคร ผวจยจงศกษาจาก 1) พนททมศกยภาพในการพฒนาเปนพนทสเขยวของกรงเทพมหานคร

ในอนาคตจากแผนแมบทสเขยวกรงเทพมหานคร [9] ซงมการกำหนดประเภทพนท ลกษณะพนท และกรรมสทธทดน(ดงตารางท 2) รวมถงไดกำหนดทตง ขนาด จำนวนพนทสเขยวทควรรกษาไว และพฒนาขนใหมเพอนำมาใชวางแผนแมบทการบรหารและพฒนาพนทสเขยวของกรงเทพมหานครในระยะ 25 ป และ 2) ลกษณะพนทเดมของสวนสาธารณะในปจจบนท อย ภายใตการดแลของกรงเทพมหานคร (ดงตารางท 3) พบวาพนททมศกยภาพในการพฒนาเปนพนทส เข ยวของกรงเทพมหานครในอนาคตและลกษณะพ นท เดมของสวนสาธารณะนนมความใกลเคยงกบลกษณะพนทวางเวนจากการใชงานทกลาวไวขางตน ซงแสดงใหเหนวาพนทวางเวนจากการใชงานมศกยภาพในการทจะพฒนาเปนสวนสาธารณะในกรงเทพมหานครได

ดงนน พนทวางเวนจากการใชงานในกรงเทพมหา-นคร มลกษณะดงน

1. พนทท เคยใชประโยชนจากประเภทอตสาห-กรรม พาณชยกรรม และเสนทางคมนาคม เชน โรงงานอตสาหกรรมเกา ทาเรอเกา สถานบรการกาซท ไมไดใชประโยชนแลว สถานรถไฟเกา เปนตน

2. พนทเส อมโทรม พนทท งขยะทไมไดใชงานแลว และพนทโลงรกรางไมไดใชประโยชนเปนเวลานาน

3. ลกษณะทตงของพนทดงกลาวอยในเขตเมองใกลเคยงชมชนหนาแนน อนเนองจากการขยายตวของเมอง

ตารางท 2 สรปประเภทพนท ลกษณะพนท และกรรมสทธทดน ของพนททมศกยภาพในการพฒนาเปนสวนสาธารณะตามแผนแมบทสเขยว กรงเทพมหานคร

ประเภทพนทพนทวางหรอรกราง แหลงเสอมโทรม

พนทของหนวยราชการเดมทยายออกไป หรอไมไดใชประโยชนเตมทพนทรกรางใตแนวทางสาธารณะทางดวนพนทแหลงนำและทลมพนทรกราง

ลกษณะพนททอยใกลชมชนหนาแนนซงมลกษณะทตองฟนฟสภาพเรงดวนลกษณะทวาง หรอพนทส งกอสรางในหนวยงานราชการทไมไดใชประโยชนแลวพนทวางบรเวณใตแนวทางดวนสะพาน หรอสวนทเหลอจากการพฒนาโครงการสาธารณปโภคแหลงนำตามธรรมชาต มนำทวมขงตลอดป และพนทล มซ งมนำทวมขงเปนฤดกาลจะมหญาและกกขนเตมพนท

กรรมสทธทดนพนท ของเอกชน และพนท ท ไมปรากฏเจาของพนทของหนวยราชการ

พนทของหนวยราชการ

พนทของเอกชนและหนวยราชการ


ลกษณะพนทเดม สวนสาธารณะทอยภายใตการดแลของกรงเทพมหานครทดนของหนวยราชการเดมยายออกไป หรอทดนของหนวย อทยานเบญจสร สวนจตจกร สวนวชรเบญจทศราชการใหเพอสรางสวนสาธารณะเนองในโอกาสพเศษตาง ๆ สวนสมเดจพระนางเจาสรกตบรเวณอนรกษประวตศาสตรรอบเกาะรตนโกสนทร สวนสนตชยปราการ สวนรมณนาถบรเวณแหลงเสอมโทรมของเมอง สวนสนตภาพพนทรบนำตามพระราชดำรเพอปองกนนำทวม สวนเสรไทย สวนหลวง ร.9 สวนเบญจกตบรเวณกองขยะและโรงงานกำจดขยะมลฝอย สวนกฬารามอนทรา (รปท 3)ทดนสวนทเหลอของการพฒนาโครงการสาธารณปโภค สวนหยอมใตทางดวน

ตารางท 3 ลกษณะพนทเดมของสวนสาธารณะทอยภายใตการดแลของกรงเทพมหานคร

รปท 3 สวนกฬารามอนทรา เปนตวอยางของการพฒนาพนททงขยะใหเปนสวนสาธารณะภายใตการดแลของกรงเทพมหานคร [10]

รปท 2 พนทบรเวณสถานรถไฟมกกะสน เปนตวอยางของพนทวางเวนจากการใชงานในกรงเทพมหานคร


ตารางท 4 สรปแนวทางการออกแบบกรณศกษาตางประเทศสวนสาธารณะแบบยงยนภายใตพนทวางเวนจากการใชงาน

Sustainable Park:Brownfield Site

1. ZhongshanShipyard Park,China (รปท 4)[11]

2. Pargue de tejoe trancao,Lisbon,Portugal

(รปท 5) [12]

ขนาด(acres)

27

222.3

สภาพพนทเดมและบรบท

อตอเรอเการมแมนำ QijiangRiver

พนทเดมเปนโรงงานอตสาหกรรมทไมมการใชงานแลวพนททงขยะเครองจกรตาง ๆโกดงเกบของ และโรงงานบำบดนำเสย

กจกรรม/โปรแกรม

กจกรรมประเภทผอนคลาย

สนามกอลฟ ขมาเทนนส ทาเรอ ลานเทศกาลพเศษรานคา รานอาหารพนทอเนกประสงคศนยสงเสรมการเรยนรเกยวกบสงแวดลอม

ลกษณะสำคญในการออกแบบ

- การสงวนรกษา การปรบปรง และการสรางสรรคใหมขององคประกอบทางกายภาพภายในสวนทสอถงความเปนสถานทของสวน- ความสอดคลองกบบรบทท ผ านการออกแบบทางเดนหลายระดบ เพอรองรบปรากฏการณนำขนนำลง การขดรองนำเพอปองกนนำทวม- การคำนงเรองสงแวดลอม โดยการเกบรกษาตนไม ดน สงมชวตเดมภายในพนท การใชพชพรรณทองถน และการปรบปรงโครงสรางเดมเพอมาใชเพอการเรยนร การใชงานใหม และความสวยงาม- ล กษณะโดยรวมของสวนแสดงออกถงการเปนมตรตอส งแวดลอมกระตนการเรยนร ความเปนประวต-ศาสตรของพนทไดอยางชดเจน และการสรางทศนคตใหมทางดานสนทรย-ภาพของผใชงาน (ความสวยงามทเกดจากการใชหญาและวชพช)- การนำเอาสภาพดน พนทชมนำ ขยะของพ นท เด มกลบมาใชใหม ผานกระบวนการออกแบบเนนดน และพนทช มนำ ซงไมใชเพ อประโยชนในการพกผอนอยางเดยว แตรวมไปถงเรองส งแวดลอม เศรษฐกจ และการใชทรพยากรใหเกดประโยชนสงสด- การออกแบบการใชพนทในรปแบบใหม ๆ โดยมความคดมาจากความหลากหลายของกลมคน ชนชนของคนทเกดจากการเปล ยนแปลงทางวฒนธรรมและความเปนมาของพนทผานปจจยทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม ทำใหการใชพ นท ไมมความเฉพาะเจาะจงแลวแตบคคลจะกำหนดการใชพนทของตนเอง นอกจากนยงใหความสำคญตอ


ตารางท 4 สรปแนวทางการออกแบบกรณศกษาตางประเทศสวนสาธารณะแบบยงยนภายใตพนทวางเวนจากการใชงาน (ตอ)

Sustainable Park:Brownfield Site

3. Pare deBercy, France(รปท 6) [13]

4. LewesCanalfrontPark Project,Delaware, USA(รปท 7) [14]

ขนาด(acres)

33

ไมปรากฏขอมล

สภาพพนทเดม และบรบท

คลงเกบไวนเกาขนานแมนำ Seineม The FrenchNational Libraryอยตรงขามพนทสวน

พนทโรงงานอตสาห-กรรมเกาซงกอนหนานมความสำคญเกยวกบประวตศาสตรการเดนเรอ

กจกรรม/โปรแกรม

กจกรรมประเภทผอนคลายกจกรรมสงเสรมความรในการทำสวน Sport Hall

กจกรรมประเภทผอนคลายกจกรรมแบบออกแรงเชน เลนกฬา วงศนยชมชนVisitor Center

ลกษณะสำคญในการออกแบบ

สงแวดลอมธรรมชาตผานการเรยนรในการทำกจกรรมตาง ๆ ของผใชงาน เชนการเดนเลนพกผอนสามารถเรยนรการบำบดนำเสยของพนทชมนำได เปนตน- ความสวยงามทางดานสนทรยภาพใหม ๆ เชน การใชเนนดนทเปนเสนโคงดเคลอนไหว เพอส อถงคลนนำเปนตน- การซอนทบของสงใหม (new grid)กบลกษณะตำแหนงของส งกอสรางตนไมเดม และเสนทางการสญจรเดมภายในพนทเดมไดโดยไมรบกวนซงกนและกน ซงการกระทำดงกลาวเปนการสงวนรกษาองคประกอบเดมและสอถงความเปนมาของพนท- ความสอดคลองกบบรบททผานการออกแบบเสนทางเดนและสะพานเชอมตอภายในสวนทมผลจากลกษณะถนนทตดผานภายในสวน และลานรมแมนำทออกแบบใหมการปลกตนไมเพอลดปรมาณเสยงจากภายนอก รวมถงเชอมตอกบทางเดนรมแมนำเพอเดนไปยงสถานทตาง ๆ แสดงถงการสรางความเชอมตอระหวางสวนกบเมอง- ความสอดคลองกบบรบทผานการออกแบบการเขาถงทเชอมตอกบทางเดนเทาภายในเมอง ซงถอเปนลกษณะสงคมของผใชงานทอาศยการเดนเทาเปนหลก- การคำนงเรองสภาพแวดลอมธรรม-ชาต ออกแบบพนทสวนหนงไวเพ อบำบดนำฝน อนรกษพนทรมคลอง และนำอาคารเกาและทาเทยบเรอมาปรบ-ปรงเพอการอนรกษและการศกษาเรยนรความเปนประวตศาสตรของพนท- รปแบบการใชพนทตาง ๆ ลกษณะกจกรรมทเกดจากการแสดงความคดเหนของคนในเมองเปนหลก


รปท 5 Pargue de tejo e trancao, Lisbon, Portugal [12]

รปท 6 Pare de Bercy, France [13]

รปท 7 การมสวนรวมของชมชนในการออกแบบของ Lewes Canal-front Park Project, DE [14]

รปท 4 Zhongshan Shipyard Park, China [11]


3.2.2 การศกษาแนวคดการออกแบบสวนสาธารณะยงยนภายในพนทวางเวนจากการใชงานจากกรณศกษาตางประเทศ จำนวน 4 แหง โดย

พจารณาจากสภาพพนท เดมและบรบทโดยรอบ กจกรรมและลกษณะสำคญในการออกแบบเพอนำไปประยกตใชในการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนในกรงเทพมหานครโดยมเกณฑในการพจารณาคอ บรบทเดมตองเปนพนทวางเวนจากการใชงานและเปนสวนสาธารณะทมช อเสยง

จากตารางท 4 นน ทำใหสามารถวเคราะหแนวความคดในการออกแบบกรณศกษาสวนสาธารณะแบบยงยนภายใตพนทวางเวนจากการใชงานได 3 ประเดน คอ การแสดงถงประวตศาสตรของพนทและสงเสรมการเรยนรธรรมชาตสอดคลองกบบรบทโดยรอบ การใชทรพยากรอยางค มคาพอเพยง และการแสดงภาพลกษณทางสนทรยภาพแบบใหม

โดยมแนวทางออกแบบทสามารถแบงออกได 3 แนวทาง คอการสงวนรกษา การปรบปรงบำบด และการสรางสรรคใหมกรณศกษาตางประเทศมแนวความคดและแนวทางออกแบบซงสามารถสรปไดดงตารางท 5

3.2.3 การศกษาความคดเหนจากผเชยวชาญและทศนคตของผใชงานสวนสาธารณะในกรงเทพมหานครการศกษาความคดเหนจากผเชยวชาญและทศนคต

ของผใชงานสวนสาธารณะในกรงเทพมหานครทมตอรปแบบของสวนสาธารณะแบบยงยนในพนทวางเวนจากการใชงานทมผลตอการออกแบบและทศนคตการใชงานสวน โดยนำหลกการของสวนสาธารณะแบบยงยนและแนวคดการออกแบบจากกรณศกษาในพ นท ว างเวนจากการใชงานมาสอบถามความคดเหนผเชยวชาญและทศนคตผใชงานสวนสาธารณะ

ตารางท 5 สรปการวเคราะหแนวความคดและแนวทางการออกแบบจากกรณศกษาสวนสาธารณะแบบยงยนของตางประเทศ

กรณศกษา

Zhongshan Shipyard Park, China

Pargue de tejo e trancao, Lisbon, Portugal

Pare de Bercy, France

Lewes Canalfront Park Project, USA

แนวทาง แนวความคด ในการออกแบบ การ

สงวนรกษ

า การ

ปรบป

รง การ

บาบด

การสรางส

รรคใหม

การสงว

นรกษ

า

การปรบป

รง การ

บาบด


รรคใหม

การสงว

นรกษ

า


รง การ

บาบด


รรคใหม

การสงว

นรกษ

า


รง การ

บาบด


รรคใหม

แสดงถงประวตศาสตรของพนทและสงเสรมการเรยนรธรรมชาตสอดคลองกบบรบทโดยรอบ

การใชทรพยากรอยางคมคาและพอเพยง

แสดงภาพลกษณทางสนทรยภาพแบบใหม


ในกรงเทพมหานครตอดานองคประกอบยอยทางกายภาพกจกรรม และการบรหารจดการของสวนสาธารณะแบบยงยนสำหรบพนทวางเวนจากการใชงาน สามารถสรปไดวาแนวทางในการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนตองมความสอดคลองกบบรบทและกจกรรมการใชงานเปนหลก การจดพนทใชสอยตองคำนงถงระดบการใชงานทแตกตางกน โดยอาจแบงพ นท สวนหนงสำหรบการใชงานทคอนขางสงและอกสวนหนงสำหรบพนทธรรมชาต ซงไมตองดแลรกษามากนอกจากน การใหความรหรอการสอความภายในสวนสาธารณะแกผใชงานเปนสงสำคญ โดยเฉพาะพนทวางเวนจากการใชงานท ตองแสดงถงความสำคญของพ นท ผานลกษณะทางกายภาพของสวน

1. องคประกอบยอยภายในสวน ไมวาจะเปนการใชพชพรรณทองถนทไมสนเปลองในการดแลรกษา การใชวสดธรรมชาตหรอวสดสงเคราะหซ งไมกอใหเกดมลพษและการปรบปรงอาคารหรอโครงสรางเกาภายในสวนมาใชงานใหมนน หลกสำคญตองออกแบบใหสอดคลองกบระบบนเวศนเดมและไมสนเปลองในการดแลรกษา จากการสอบถามทศนคตของผใชงานทางดานการใชงานและสนทรยภาพตอการใชพชพรรณทองถน การใชวสดธรรมชาตหรอวสดสงเคราะหซงไมกอใหเกดมลพษ และการนำอาคารหรอโครงสรางเกาภายในสวนมาปรบปรงในการใชงานใหมมระดบการใหนำหนกความสำคญ โดยดจากคาเฉลย ดงตารางท 6 พบวาผใชงานใหนำหนกความสำคญปานกลางถงมากตอลกษณะการใชงานและความสวยงามขององคประกอบยอยดงกลาว

2. ลกษณะกจกรรมภายในสวน ซงใชการศกษาจากการสมภาษณผ เช ยวชาญและทศนคตผ ใช งานสวนสาธารณะน น มความเหนวาการจดพ นท ใช สอยสำหรบ

กจกรรมตาง ๆ ภายในสวนควรคำนงถงระดบการใชงานทรองรบกจกรรมทแตกตางกน โดยอาจแบงพ นท สวนหนงสำหรบการใชงานคอนขางสงรองรบกจกรรมประเภทออกกำลงกายทวไป เชน วงรอบสนาม เดนออกกำลง ขจกรยานแอโรบก เปนตน และอกสวนหนงสำหรบพนทธรรมชาตทการใชงานไมสงมาก ซงรองรบกจกรรมประเภทผอนคลายเชน นงเลน ชมววทวทศน นอกจากน กจกรรมทสงเสรมการเร ยนร ค ณคาธรรมชาตและความเปนมาของพ นท ใหแกผใชงานยงมความสำคญ อนเนองมาจากหลกการออกแบบสวนทตองคำนงถงบรบทสภาพแวดลอมเดม ซงตองสามารถสอสารใหผใชงานไดเรยนรถงความสำคญของพนทในดานธรรมชาตหรอความเปนมาได โดยวธในการส อความอาจออกมาในรปแบบปายส อสารท มความนาสนใจหรอใชวธ ผสมผสานกบกจกรรมททำในสวน เปนตน

3. การบรหารจดการ ใชการศกษาจากการสอบถามผ ใชงานสวนสาธารณะถงสภาพการมสวนรวมในการพฒนาสวนสาธารณะทใชบรการเปนประจำในปจจบน พบวาผ ใชงานยงมสวนรวมในระดบท นอย ซ งวธ การในการมสวนรวม คอ แสดงความคดเหน เสนอขอเสนอแนะตอเจาหนาทสวนสาธารณะ และไมมสวนรวมในการพฒนาสวนเลย แตอยางไรกตาม ผใชงานสวนเหนดวยในการใหผใชงานเขามามสวนรวมในการบรหารจดการ การออกแบบ รวมถงการพฒนาสวนสาธารณะ และการจดใหมเวทแสดงความคดเหนของประชาชนในความตองการสวนสาธารณะ รวมถงเสนอรปแบบหนวยงานรบผดชอบสวนสาธารณะใหเป นกรรมการรวมกนระหวางกรงเทพมหานครกบประชาชนในทองถน

ตารางท 6 แสดงจำนวนและคาเฉลยความคดเหนของกลมตวอยางทมตอลกษณะองคประกอบยอยของสวนสาธารณะ

ลกษณะองคประกอบยอย

ใชพชพรรณของทองถนโดยไมตองตดแตงมากใชวสดธรรมชาตหรอสงเคราะห ซงไมกอใหเกดมลพษมาปพนหรอตกแตงนำอาคารหรอโครงสรางเกาภายในสวนมาปรบปรงใชงาน

จำนวน คาเบยงเบน (คน) มาตรฐาน

254 1 5 3.91 0.867

254 1 5 3.84 0.857

254 1 5 3.17 1.112

คาตำสด คาสงสด คาเฉลย


4. บทสรปและขอเสนอแนะ

จากการศกษาแนวความคดและแนวทางออกแบบของกรณศกษาสวนสาธารณะแบบยงยนในตางประเทศภายใตบรบทพนทวางเวนจากการใชงานนนมจดประสงคเพอนำมาเปนแนวทางในการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนภายใตพนทวางเวนจากการใชงานในกรงเทพมหานคร ซงพบวาแนวความคดหลกในการออกแบบของกรณศกษาอนประกอบดวยการแสดงถงประว ต ศาสตร ของพ นท และส งเสร มการเรยนร ธรรมชาตซ งสอดคลองบรบทโดยรอบ การใชทรพยากร อยางคมคาพอเพยงและการแสดงภาพลกษณทางสนทรยภาพแบบใหมโดยมแนวทางออกแบบ คอ การสงวนรกษาสภาพแวดลอมเดมทอยภายในสวน เชน พชพรรณเดมพนทรมคลองเพอรกษาระบบนเวศนของพนท เปนตน การปรบปรงการบำบดสภาพแวดลอมเดมใหตอบสนองกบการใชงานไดใหม เชน การปรบปรงโครงสรางอาคารเดมท มความสำคญในพนทใหสามารถใชงานไดใหม การนำสภาพดนกองขยะทมอยเดมมาใชงานใหมผานกระบวนการบำบดเปนตน และการสรางสรรคองคประกอบทางกายภาพตาง ๆขนใหมเพอสงเสรมใหแนวความคดในการออกแบบสามารถส อสารกบผ ใชงานไดดย งข น ขอคนพบดงกลาวมความสอดคลองกบหลกการและแนวคดของสวนสาธารณะแบบยงยนของ Cranz และ Boland [3] ซงเนนการใชทรพยากรอยางคมคาและพอเพยง รวมถงแกปญหาสภาพพนทรกรางโดยใชว ธ ทางธรรมชาตบำบดและการแสดงภาพลกษณทางสนทรยภาพแบบใหม หากนำหลกการและแนวคดการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนภายใตพ นท วางเวนจากการใชงานมาประยกตใชกบบรบทกรงเทพมหานคร ซงพบวาพนทวางเวนจากการใชงานมศกยภาพในการพฒนาใหเปนสวน

สาธารณะแบบยงยนได เพราะมลกษณะใกลเคยงกบพนทเดมของสวนสาธารณะในปจจบนและพนททมศกยภาพเพอนำมาพฒนาใหเปนสวนสาธารณะในอนาคต ซ งระบในแผนแมบทสเขยวของกรงเทพมหานคร นอกจากน เมอนำหลกการของสวนสาธารณะแบบยงยนและแนวคดการออกแบบจากกรณศกษาในพนทวางเวนจากการใชงานมาสอบถามความคดเหนผเช ยวชาญและทศนคตดานการใชงานและสนทรยภาพของผใชงานสวนสาธารณะในกรงเทพมหานครทางดานองคประกอบยอยทางกายภาพ ซ งสนบสนนการใชพชพรรณทองถ นท ไมตองตดแตงมาก การใชวสดธรรมชาตและไมกอใหเกดมลพษ และการนำอาคารหรอโครงสรางเกาภายในสวนมาปรบปรงในการใชงานใหม สวนลกษณะกจกรรมทผ ใชงานตองการใหมในพนท คอ กจกรรมซงสงเสรมการเรยนร แนวคดสวนสาธารณะแบบย งยน คณคาธรรมชาตผสมผสานกบก จกรรมสงเสร มส ขภาพท สอดคลองก บบรบทเมอง รวมถงการบรหารจดการทเนนการมสวนรวมของชมชนในการพฒนาสวนสาธารณะ

สำหรบการศกษาในคร งน สาระสำคญท ไดเปนการศกษาในเชงกวางเทานนซงไมไดพจารณาเนอหาในสวนเทคนควธการเฉพาะทางดานการออกแบบและการบรหารจดการ เนองจากขนอยกบสภาพบรบทของสวนสาธารณะทแตกตางกน ดงนนขอเสนอแนะในการศกษาครงตอไปนนอาจศกษาลงรายละเอยดเกยวกบการวเคราะหศกยภาพพนทวางเวนจากการใชงานซงมสภาพเสอมโทรมในกรงเทพมหา-นคร สำหรบการพฒนาเปนสวนสาธารณะหรอการออกแบบสวนสาธารณะแบบย งยนสำหรบพ นท ประเภทอ น ๆ ในกรงเทพมหานครท มศกยภาพเพยงพอ เชน พนท ล มนำเปนตน ทงนอาจรวมถงเทคนควธการทเฉพาะเจาะจงในการออกแบบสวนสาธารณะแบบยงยนภายในบรบทพนทหนง ๆ


รายการอางอง (References)

[1] Schneekloth, L. H. (2005). Time-saver standards for urban design. New York: McGraw-Hill. [2] Moughin, C., & Shirley, P. (2005). Urban design: Green dimension. Oxford: Architectural Press. [3] Cranz, G., & Boland M. (2002). Defining the sustainable park: A fifth model for urban parks.

Landscape Journal, 19, 102-120. [4] San Francisco Bay Area Hiker. (2006). Crissy Field. Retrieved September 8, 2006 from http:// www. bahiker.

com/sfhikes/crissy.html [5] Thompson, C. W. (2002). Historic American and contemporary needs. Landscape Journal, 17, 1-25. [6] Helmke, P. (2002). Brownfield revitalization. Retrieved January 9, 2007, from http:// www.epa.gov/

brownfields/policy/initiatives_sb.html [7] ประยงค โพธศรประเสรฐ และณฐวฒ อศวโกวทวงศ. (2549). เครอขายพฒนาสงแวดลอมชมชน: กลยทธและกระบวนการเพอ

การพฒนาชมชนแออดอยางยงยน. วารสารวจยและสาระสถาปตยกรรม/การผงเมอง, 4, 51-70. [8] Environment Protection Agency. (2002). Atlantic steel redevelopment project. Retrieved February 12,

2007, from http:// www.epa.gov/Region4/opm-nepa/atlanticsteel.html [9] มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. (2546). รายงานฉบบสมบรณ แผนแมบทพนทสเขยว กรงเทพมหานคร (รายงานฉบบสมบรณ).

กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร.[10] สำนกสวนสาธารณะ. (2003). ÊÇ¹¡ÕÌÒÃÒÁÍÔ¹·ÃÒ. สบคนเมอ 15 ธนวาคม 2549, ¨Ò¡ http:// 203.155.220.217/

office/ppdd/publicpark/thai/mainpark/T-ramindra.html[11] American Society of Landscape Architects. (2001). Zhongshan Shipyard Park. Retrieved December 22,

2006, from http:// www.asla.org/meeting/awards/awards02/Zhongshan.html[12] Estudos e Projectos de Arquitectura Paisagista. (1998). Pargue de tejo e trancao. Retrieved February

6, 2007, from http:// www.proap.pt/site/L_eng/projectos/03000_parque_tejo.html[13] Tate, A. (2000). Great city park. New York: Harry N. Adrams Publishing.[14] Andropogon Associates. (2002). Lewes canalfront park project, master plan and phase impre-

mentation. Retrieved September 22, 2006, from http:// www.andropogon.com/ft/lewes

design guidelines for sustainable urban park in brownfield sites of

Documents