detail instalasi pengolahan air limbah setempat...

45
DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE & DRAINAGE

Upload: letu

Post on 31-Mar-2019

238 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SISTEM SETEMPAT

(On site system 1)

TL-3230 SEWERAGE & DRAINAGE

Page 2: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Penempatan Pengolahan Air Limbah1. Pengolahan sistem terpusat (off site)

2. Pengolahan sistem di tempat ( on site)

BIOFIL / Tangki Septik

Page 3: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

GREY WATER

Grey Water Greese Trap

WETLAND

Kolam Stabilisasi

Page 4: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Greese Trap

Ke saluran Drainase atau ke IPAL Melalui Small bore sewer

Page 5: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Contoh Greese Trap fabrikasi

Page 6: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Tangki Septik Berdasarkan

SNI 03 –2398-2001

Suatu ruangan kedap air / beberapa kompartemen yg berfungsimenampung & mengolah air limbah RT dgn kecepatan alir lambat, sehingga memberi kesempatan untuk terjadi pengendapan terhadapsuspensi benda-benda padat & penguraian bahan organik oleh jasadanaerobik membentuk bahan larut air & gas.- Dapat dibuat dgn sistem kombinasi anaerobik dan aerobik- Terbuat dari bahan bangunan yang tahan terhadap asam- Harus kedap air - Pipa aliran masuk dan aliran keluar sesuai dengan ketentuan - Pipa udara sesuai dengan ketentuan - Dilengkapi dengan bidang resapan

Page 7: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Penempatan pipa inlet sejajar pipa outlet

Bagian DasarTangki, rata

Tipikal permasalahan di lapangan

Sumber : Balai Lingkungan Permukiman, 2006

Page 8: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Penempatan pipainlet sejajar pipa

outlet

Pipa inlet lebihrendah dari

outlet

Tipikal permasalahan di lapangan

Sumber : Balai Lingkungan Permukiman, 2006

Page 9: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Sumber : Balai Lingkungan Permukiman, 2006

Page 10: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

TANGKI SEPTIK

Denah

Page 11: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

TANGKI SEPTIKdengan beberapa kompartmen

Page 12: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Kebutuhan Ruang Lumpur

(m2)

Volume Total (m2) Ukuran (m)

2 tahun 3 tahun

No. Jumlah

Pemakai (Jiwa) 2

tahun 3

tahun

Kebutuhan Ruang Basah (m2)

Ruang Bebas

Air (m2) 2

tahun3

tahun P L T P L T 1 5 0.4 0.6 1 0.25 1.65 1.85 1.6 0.8 1.3 1.7 0.85 1.32 10 0.8 1.2 2 0.5 3.3 3.7 2.2 1.1 1.4 2.3 1.15 1.43 15 1.2 1.8 3 0.75 4.95 5.55 2.6 1.3 1.5 2.75 1.35 1.54 20 1.6 2.4 4 1 6.6 7.4 3 1.5 1.5 3.2 1.55 1.55 25 2 3 5 1.25 8.25 9.25 3.25 1.6 1.6 3.4 1.7 1.6

Persyaratan Tangki Septik SNI– 03-2398-1991

Ukuran Tangki septik

Page 13: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Persyaratan Tangki Septik berdasarkan SNI– 03-2398-2001

Jarak Minimum dari Tangki Septik atau Bidang / Sumur Resapan terhadap suatu unit Tertentu

Jarak Dari Tangki Septik Bidang resapan

Bangunan 1,5 m 1,5 mSumur 10 m 10 mPipa air Bersih

3 m 3 m

Page 14: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Cubluk Kembar

Denah dan potongan cubluk Kembar

Page 15: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Cubluk Kembar

Jarak Sumber Air dan Kakus

Page 16: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

BALAI LINGKUNGAN PERMUKIMAN

Cubluk kembar

Cubluk tunggal

•CubLuk Tunggal adalah cubluk yang terdiri dari satu buah lubang

•Cubluk kembar adalah cubluk yang terdiri dari dua buah lubang

Page 17: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Bidang resapana.Media kerikil

b.Pipa poros

c. Media halus/ijuk

d. Penyangga pipa

e. Media kerikilhalus

F. Lubangperesapan

g. Lubang padatiap pipa

h. Tanah penutup

bidang resapan

Page 18: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

BIOFILTER

Prinsip kerja : biodegrabilitas organik air limbah domestik secaraaerobik denganmenggunakan aerator dansecara anaerobik, tanpaaerator yang berlangsungpada fluida dan media kontaktor yang terendam air

Biofilter adalah instalasi pengolahanair limbah rumah tangga denganmenggunakan media kontaktor

Page 19: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

TAMPAK ATAS BIOFIL

Page 20: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE
Page 21: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

LOKASI UJICOBA BIOFIL

Page 22: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Gali tanah dan beri landasan pasir

Letakkan Biofil ke dalam galian

Sambungkan pipa saluran inlet &

outletPengisian ¼ biofil dg air, penimbunan ¼

galian

Jika permukaan atas dibebani perlu cor beton

bertulang

Pasang pipa ventilasi

Pengisian biofil dg air hingga keluar outlet, penimbunan galian seleher manhole

Pengisian ½ biofil dg air, penimbunan ½

galian

TAHAPAN PEMASANGAN

Page 23: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

SKEMA PENGOLAHAN AIR LIMBAH DENGAN TANGKI SEPTIK

SUMBER LIMBAH TANGKI SEPTIK

SUMBER LIMBAH TANGKI SEPTIK SANITASI TAMAN

BIDANG RESAPAN

SKEMA PENGOLAHAN AIR LIMBAH DENGAN SANITA

Page 24: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Reduksi Zat Organik (BOD) 50 – 60 %Reduksi Bakteri Fekal Koli : 60.1 –90,9 %Reduksi Nitrogen sbg Nitrat : 51 %Reduksi Phospat : 22,50 - 50 %

Reduksi Zat Organik (BOD) 97,7%Reduksi Fecal Coliform bacteria 99,98 %Reduksi total Nitrogen & Phospat 75%

SanitaTangki Septik & IPAL

SNI 03-2398-2001 tentangStandar Perencanaan Tangki septik

Page 25: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Mencegah pencemaran air tanah, badan air dan lingkungan;Menciptakan keasrian lingkunganpermukimanMembantu upaya pelestarianlingkungan;

Sistem pengolahan lanjutan air limbahrumah tangga dari Tangki Septik atauInstalasi Pengolahan Air Limbah(IPAL) lainnya.Memanfaatkan kapasitas tumbuh-tumbuhan untuk mereduksi sisabahan pencemar.

SANITA

MANFAAT

Tangki Septik

Kolam Sanitasi Taman (SANITA)

Bandung, 7 Juni 2006Bandung, 7 Juni 2006 Pusat Penelitian dan Pengembangan PermukimanPusat Penelitian dan Pengembangan PermukimanJl. Panyawungan, Cileunyi Wetan, Kabupaten BandungJl. Panyawungan, Cileunyi Wetan, Kabupaten Bandung Tel. (022) 7798393, Fax. (022) 7798392Tel. (022) 7798393, Fax. (022) 7798392

Page 26: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Kolam Sanita

Kolam Ikan

Tangki Septik

Page 27: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

TAMAN SANITA DI BAPEDALDA, Propinsi BALI

Page 28: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Contoh Daur Ulang Air Limbah di Hotel Ciputra dan Citraland Mall, Jakarta

Bandung, 7 Juni 2006Bandung, 7 Juni 2006 Pusat Penelitian dan Pengembangan PermukimanPusat Penelitian dan Pengembangan PermukimanJl. Panyawungan, Cileunyi Wetan, Kabupaten BandungJl. Panyawungan, Cileunyi Wetan, Kabupaten Bandung Tel. (022) 7798393, Fax. (022) 7798392Tel. (022) 7798393, Fax. (022) 7798392

Page 29: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Sistem Instalasi Pengolahan Lumpur Tinja (IPLT)

Bak Aerobik

Bak Anaerobik

Page 30: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Kolam Maturasi

Page 31: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Daftar SNI dan Petunjuk Teknis Bidang Penyehatan Lingkungan Permukiman

No. Judul Nomor Standar 1 Tata Cara Perencanaan Tangki Septik

Dengan Sistem Resapan SNI 03-2398-2001

2 Tata Cara Perencanaan Bangunan MCK Umum

SNI03-2399-2001

3 Metode Pengujian KInerja Pengolah Lumpur Aktif

SNI19-6447-2000

4 Tatacara evaluasi lapangan untuk sistem peresapan pembuangan air limbah RT

SNI19-6466-2000

5 Spesifikasi dan Tata Cara Pemasangan Perangkap Bau

SNI 03-6379-2000

6 Spesifikasi dan Tata Cara Pemasangan Perangkap Bau

SNI 03-6368-2000

7 Pengelolaan air limbah non kakus (Grey Water)

Pt T-16-2002-C

8 Penerapan pengelolaan air limbah secara komunal pada kawasan penghijauan

Pt T-17-2002-C

Page 32: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Keuntungan dari penggunaan VIP latrines ataucubluk leher angsa antara lain adalah:

• Biaya pemasangan rendah• Pembuatan dan pemeliharaan yang

murah• Tidak adanya bau dan mengurangi

nyamuk dan lalat yang mengganggu• Kebutuhan air yang tidak banyak• Mengurangi risiko pada kesehatan• Tidak banyak membutuhkan

pemeliharaan oleh masyarakat

Page 33: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

KekuranganVIP latrines ataucubluk leher angsa antara lainadalah:

• Sulit untuk digunakan pada daerahdengan kepadatan penduduk tinggikarena membutuhkan areal yangcukup luas.

• Berpotensi mencemari air tanah yang rendah

• Sulit untuk dibangun pada daerahberbatu

Page 34: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Hal-hal yang diperhatikan dalamperencanaan:

• Laju akumulasi lumpur (m3/org/tahun), • bila cubluk kering nilainya adalah 0,05

m3/org/thn namun• bila air yang digunakan banyak dan air

cucian digabungkan maka lajunya adalah0,02 m3/org/thn

• Jumlah orang pada rumah yang akan dibangun cubluk

• Waktu pengisian (thn)

Page 35: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

ANAEROBIC TREATMENT WITH BIOGAS PRODUCTIONBiogas, produk yang dihasilkan dari dekomposisi anaerob materi organikmerupakan sumber energi alternatif. Biogas dapat digunakan untuk memasak, memanaskan, cahaya, dan jugauntuk kebutuhan industri.

Page 36: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

Kolam Stabilisasi

Kolam Anaerobik Kolam Fakultatif Kolam Maturasi

Page 37: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

KONSTRUKSI WETLAND

Reaktor terbagi 3 kompartemen: zona inlet, pengolahan, danoutlet

Page 38: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

BEERPUT• Sistem ini merupakan gabungan antara tangki

septik dan peresapan. Bentuk hampir seperti sumur resapan.

• Persyaratan yang harus dipenuhi:- tinggi air dalam saluran beerput pada musim kemarau tidak kurang dari 1,3 m dari dasar,- jarak dengan sumur minimal 8 m, - volume air dalam sumuran harus >1m3, - apabila sumur tersebut dibuat bulat, diameternya tidak boleh < 1 m- apabila dibuat segi empat maka sisi-sisinya harus lebih besar dari 0.9 m.

Page 39: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE

KOMPOSTING:Beberapa faktor penting yang harus dijagaagar komposting secara aerob dapatterjadi pada temperatur tinggi sbb:-Keseimbangan antara kandungan karbondan nitrogen untuk nutrisi bakteri-Kelembaban sekitar 50 %. Kelembabanlebih rendah akan memperlambat prosesdan kelembaban lebih tinggi akanmenyebabkan kondisi anaerob dantemperatur rendah-pH antara 6 – 7,5 untuk menjaga kelangsungan hidup bakteri.-Keberadaan supplai oksigen untuk menjaga kondisi tetap aerob-Temperatur optimal adalah 45 – 65 0C

Page 40: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE
Page 41: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE
Page 42: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE
Page 43: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE
Page 44: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE
Page 45: DETAIL INSTALASI PENGOLAHAN AIR LIMBAH SETEMPAT …kuliah.ftsl.itb.ac.id/wp-content/uploads/2016/10/onsite-system-1.pdf · LIMBAH SISTEM SETEMPAT (On site system 1) TL-3230 SEWERAGE