detstvo, poprecenost i nasilstvo

Zajaknuvawe na organizaciite za popre~enost da razvijat strategii za prevencija

Detstvo, popre~enost i nasilstvo

Zajaknuvawe na organizaciite za popre~enost da razvijat strategii za prevencija

DETSTVO, POPRE~ENOST I NASILSTVO


Proekten tim odgovoren za tekstot na ovaa publikacija: Melissa Filippini & Evert-Jan Hoogerwerf (AIAS) Susana Luci & Ana Rodrigues (Fenacerci) Cristina Diaz & Ana Royo Salas (DFA) Georgia Fyca (Disability Now) Dizajn: Miranda Di Pietro Ilustracija: Sara H.

Publikuvano so poddr{ka od Evropska Komisija, preku programata DAPHNE. Bro{uri na italjanski, portugalski,gr~ki, {panski, angliski, estonski, latviski, turski i makedonski jazik moè da se dobijat preku direkten kontakt so partner organizaciite. Sogleduvawata dadeni vo bro{urata se napraveni direktno od avtorite. Evropskata Komisija ne prevzema nikakva odgovornost vo odnos na mo`ni reakcii vo odnos na sodrìnata. partnerite, 2004. Copyrights AIAS Bologna onlus, vo ime na

Adaptirano na makedonski jazik: d-r. Vasilka Dimoska Lektorirano: Vesna Stoj~evska

AIAS BOLOGNA ONLUS, Via Ferrara 32, 40139 Bologna, Italy. [email protected]. www.aiasbo.it FENACERCI, Rua Augusto Macedo 2A, 1600-794 Lisboa, Portugal. [email protected]. www.fenacerci.pt DISMINUIDOS FSICOS DE ARAGN, Jos Luis Pomarn 9, 50008 Zaragoza, Spain. [email protected]. www.dfa-org.com DISABILITY NOW, 3rd Septevriou 30, 54636 Thessaloniki, Greece. [email protected]. www.disabled.gr PORAKA Republic center for support of persons with intellectual disability, Orce Nikolov 122, 1000 Skopje, R. Macedonia. [email protected]. www.poraka.org.mk

Voved str. 5

Indks

||| Zo{to e napi{ana ovaa bro{ura?

||| Za kogo e nameneta ovaa bro{ura?

1. Semejno nasilstvo str. 7

||| Kako moè da se koristi ovaa bro{ura?

||| Razli~ni vidovi na detsko maltretirawe

||| Definicii na semejnoto nasilstvo

2. Razbirawe na problemot str. 11||| Teorii za maltretiraweto ||| Fokusirawe na popre~enosta

||| Oblici na nasilstvo specifi~no povrzani so popre~enosta

||| Semejnoto nasilstvo i decata so popre~enost

||| Nasilstvoto e negirawe na osnovnite prava na decata

||| Kako da se otkrie maltretiraweto na nekoe dete

3. Prevencija str. 17

||| Oblici na prevencijata

||| Definicija i nivoa na prevencijata ||| Kamen-temelnici na strategiite za prevencija

Bele{ka za ~itatelot Bibliografija Rizik-faktori

Izvori str. 22

Za natamo{ni konsultacii

Prilog 1 str. 23 Prilog 2 str. 24Za{titni faktori

Pokazateli za maltretirawe deca

4

||| Zo{to e napi{ana ovaa bro{ura? ||| Za kogo e nameneta ovaa bro{ura? ||| Kako moè da se koristi ovaa bro{ura?

Voved

Semejnoto nasilstvo e problem {to e prisuten nasekade niz svetot, a go opfa}a sekoj del od naselenieto. Toj moè da se sretne vo site socioekonomski, religiozni, kulturni i etni~ki grupi i zatoa e ve}e priznaen kako zna~aen socijalen problem no, za sre}a, poslednive godini na `rtvite na semejnoto nasilstvo im se posvetuva pogolemo vnimanie, osobeno koga stanuva zbor za deca. Sepak, mnogu malku se znae za nasilstvoto vrz decata so popre~enost. Maltretiraweto deca so popre~enost moè da se smeta za tabu vo tabu, najverojatno bidej}i vrskata pome|u popre~enosta i nasilstvoto e emocionalno te{ka pri soo~uvaweto so vakov vid problem. Nasilstvoto vo semejstva {to imaat deca so popre~enost e te{ko da se sledi i da se prevenira. Na raspolagawe imame sosema malku epidemolo{ki podatoci za da sozdademe jasna pretstava za incidentnosta na semejnoto maltretirawe povrzano so ovie deca, iako onie {to ni se na raspolagawe ukaùvaat deka postoi pogolem rizik za odredeni grupi. Vo dopolnenie na {tetata predizvikana kaj `rtvite, problemot na maltretiraweto deca ima zna~ajni socijalni implikacii. Op{testvoto kako celina mora da se smeta za odgovorno za negovoto prevenirawe na site razli~ni nivoa, od individualnoto i semejnoto, do nivoto na zaednicite i instituciite. Ako toa e vistina za site deca, toga{ osobeno e to~no za decata so popre~enost koi, op{to kaàno, se duri i poranlivi. Za da se postigne ovaa spodelena odgovornost treba da se prifatat, priznaat i razberat teìnata i prirodata na problemot. Celta na ovaa bro{ura e da se podigne nivoto na svesta vo odnos na va`nosta na pra{awata proizlezeni od semejnoto nasilstvo vrz decata

Zo{to e napi{ana ovaa bro{ura?

so popre~enost. Bro{urata ponatamu se stremi pravilno da go informira ~itatelot za sloènosta na ovie pra{awa, istovremeno izbegnuvaj}i da gi imenuva semejstvata kako kriminalni. Toa go pravi preku prezentacija na va`ni koncepti i soznanija za nasilstvoto vrz decata so popre~enost, vo forma na definicii, eksplanatorni modeli i pokazateli na nasilstvoto. Na samiot kraj, bro{urata se stremi da ja promovira prevencijata preku obezbeduvawe kamen-temelnici za razvojot na nu`nite strategii za prevencija. Bro{urata ovozmoùva uvid vo konkretni primeri za ilustrirawe na klu~nite koncepti.

Iako pra{aweto za maltretiraweto deca so popre~enost se odnesuva na celoto op{testvo, a javnite institucii imaat specifi~na odgovornost po ova pra{awe, avtorite veruvaat deka lokalnite asocijacii koi gi pretstavuvaat semejstvata na licata so popre~enost, socijalnite kooperativi i drugi NVOi vo poleto na popre~enosta imaat zna~ajna i specifi~na uloga pri definiraweto, razbiraweto, analiziraweto i preveniraweto na nasilstvoto vrz decata so popre~enost. Ovaa bro{ura, poradi toa, napi{ana e, iako ne i ekskluzivno, prvenstveno za niv. Ovie organizacii moè da pobaraat da davaat specifi~en pridones vo borbata protiv detskata zloupotreba, pred s zatoa {to tie imaat direktni i sekojdnevni kontakti so semejstvata i decata, a toa im ovozmoùva odblisku da se nabquduvaat ne samo semejnata struktura tuku i vnatre{nata i nadvore{nata mreà {to go opkruùva deteto,

Za kogo e nameneta ovaa bro{ura?

5

||| Voved

psiholo{kata i emocionalnata zadnina, kvalitetot na griàta i na pomo{ta, kako i implementacijata na zakonite i drugite regulativi za poddr{ka i za{tita. Mnogu od ovie organizacii raspolagaat so primeri od prva raka za razni vidovi maltretirawe, a nekolku razvile sistemski pristap do prevencijata i intervencijata. Nivnata sposobnost da slu{aat , da identifikuvaat situacii na rizik i da preveniraat maltretirawe mora da se pro{iri, se razbira, vo tesna sorabotka so institucionalnata mreà za poddr{ka na semejstvata. Vsu{nost, bro{urata potvrduva deka samo koordiniranite i integrirani mreì, koi spodeluvaat zaedni~ki jazik i celi, bi moèle da se nadevaat da bidat uspe{ni vo prevencijata.

Bro{urata se stremi pra{aweto za nasilstvoto vrz deca so popre~enost da se postavi visoko vo agendata na organizaciite od poleto na popre~enosta. Taa treba da gi motivira i da gi poddrì licata koi dejstvuvaat vo ramkite na vakvite organizacii da se postavi ova pra{awe i vnatre{no i nadvore{no. Bro{urata moè da bide dragocena alatka za zapo~nuvawe i naso~uvawe na neophodnata diskusija. Vo dopolnenie, bro{urata ovozmoùva da se postavat kamen-temelnici za razvivaweto strategii za prevencija. Znaej}i zo{to i kako nastanuva vakviot vid nasilstvo, prevencijata na nasilstvoto vrz deca so popre~enost podrazbira sozdavawe osnova za soodvetni intervencii za prevenirawe na dramati~nite situacii za da ne eruptiraat vo nasilni dejstva. Bro{urata e napi{ana od organizacii koi rabotat vo razli~ni socijalni i kulturni konteksti na Evropa. Sepak, avtorite veruvaat deka nejzinata sodrìna e univerzalno validna, iako sekoja prezemena akcija }e bara posreduvawe so lokalniot socijalen, institucionalen i kulturen kontekst.

Kako moè da se koristi ovaa bro{ura?

6

||| Definicii na semejnoto nasilstvo ||| Razli~ni vidovi na detsko maltretirawe ||| Nasilstvoto e negirawe na osnovnite prava na decata ||| Semejnoto nasilstvo i decata so popre~enost ||| Oblici na nasilstvo specifi~no povrzani so popre~enosta

Semejno nasilstvo

Del

1

Semejno ili doma{no nasilstvo ima pri namerno povreduvawe, zapla{uvawe ili prinuduvawe na ~len ili ~lenovi vo semejniot kontekst na bliski vrski. Toa moè da gi vklu~uva site ~lenovi na semejstvoto, maì, èni i deca, i kako storiteli i kako `rtvi. Maltretirawe deca podrazbira nivno povreduvawe (ili sozdawe rizik za nivno povreduvawe) predizvikano od strana na roditel, odnosno od lice koe se griì za deteto ili od nekoe drugo lice koe e odgovorno za bezbednosta na deteto. Poradi toa, semejnoto nasilstvo vrz deca, isto taka, opfa}a i nasilstvo naneseno vrz niv od nadvore{ni individui , kako na primer bebisiteri i edukatori, i vo dopolnenie opfa}a i nasilstvo naneseno vrz decata koi permanentno ìveat vo institucii. Za avtorite, poimot semejno , osven {to ima fizi~ko (semejstvo, dom), ima i emocionalno zna~ewe, so ogled na toa deka semejstvoto e najintimnata i najbezbedna sfera od ìvotot {to moè edno dete da ja najde. Poradi toa, mnogu e pote{ko da se izleze na kraj so nasilstvoto vo semejstvoto, otkolku so nasilstvoto iskuseno vo drugite sferi od ìvotot, ili toa barem e taka za deteto.

Definicii na semejnoto nasilstvo

Razli~ni vidovi na detsko maltretirawe

Svetskata zdravstvena organizacija razlikuva pet podvidovi na detsko maltretirawe: Fizi~ka zloupotreba na dete e onaa {to rezultira so vistinsko ili potencijalno fizi~ko povreduvawe niz interakcija ili poradi nedostig na interakcija a koja e, se razbira, vo ramkite na kontrolata na roditelot ili liceto {to e vo pozicija na odgovornost, mo} ili doverba. Moè da ima ednokraten ili povtorlivi incidenti. Detska seksualna zloupotreba pretstavuva vklu~uvawe na dete vo seksualna aktivnost koja{to toa ne ja razbira vo celost i ne e vo mo`nost da dade informirana soglasnost, ili za koja deteto ne e razvojno podgotveno i ne moè da dade soglasnost, ili so koja se kr{at zakonite ili socijalnite tabua na op{testvoto. Detskata seksualna zloupotreba se

7

Del 1 ||| Semejno nasilstvo

dokaùva preku aktivnost pome|u dete i vozrasen ili drugo dete koe po vozrast ili po razvoj e povrzano so odgovornost, doverba ili mo}, kade aktivnosta e nameneta da se zadovolat potrebite na drugoto lice. Toa moè da vklu~uva, no ne e ograni~eno samo na toa,

mentalni naru{uvawa, 4-to

statisti~ki prira~nik za izdanie, (Amerikanska

1.

Dijagnosti~kiot i

1994), go smeta Minhauzensindromot kako oblik na detska zloupotreba ili e psihijatrisko zanemaruvawe (MSBP). Toa predizvikuva individuata, ili vidlivi simptomi na predizvikuva vistinski naru{uvawe koe

psihijatriska asocijacija,

obi~no majkata, namerno da

opfa}a decata od ra|awe do

Naru{uvaweto naj~esto gi Roditelite so MSBP moè izmisluvaat simptomite preuveli~uvaat ili ednostavno da gi osumgodi{na vozrast.

bolest kaj nejzinoto dete.

namerno da predizvikuvaat simptomi preku razli~ni metodi, vklu~uvaj}i izgladnuvawe ili

kaj nivnoto dete, ili moè

predizvika povreda po zdravstveniot ili fizi~kiot, mentalniot, duhovniot, moralniot ili socijalniot razvoj na deteto. Toa vklu~uva neuspeh vo soodvetnoto nadgleduvawe i za{tita na decata od vidlivo povreduvawe. Emocionalna zloupotreba e takva dejnost koja{to vklu~uva neuspeh vo obezbeduvaweto razvojno soodvetna i pottiknuva~ka sredina, vklu~uvaj}i ja postojnosta na primarnata figura za koja se privrzuva deteto za da moè da razvie stabilen i {irok opseg na emocionalni i socijalni kompetencii srazmerni so nejziniot ili negoviot li~en potencijal i vo kontekst na op{testvoto vo koe ìvee. Isto taka, moè da postojat dejstva kon deteto koi predizvikuvaat, ili imaat golema verojatnost da predizvikaat nekoja povreda na zdravstveniot ili fizi~kiot, mentalniot, duhovniot, moralniot ili socijalniot razvoj na deteto. Se razbira, ovie dejstva mora se kontrolirani od roditelot ili od liceto koe ima odgovornost, doverba ili mo}. Dejstvata vklu~uvaat ograni~uvawe na dvièweto, primeri na omalovaùvawe, klevetewe, zakanuvawe, zapla{uvawe, diskriminirawe, ismejuvawe ili drugi nefizi~ki oblici na neprijatelsko ili otfrla~ko tretirawe (1). Komercijalna ili druga eksploatacija na dete pretstavuva dejnost koja se odnesuva na praktikata na iskoristuvawe na deteto vo rabota ili vo drugi aktivnosti vo polza na drugi lica. Taa opfa}a, no ne e ograni~ena samo na toa, detski trud i detska prostitucija. Ovie aktivnosti se na {teta na psihi~kiot ili mentalniot, zdravstveniot, obrazovniot, moralniot ili socio-emotivniot razvoj na deteto.

predizvikuvawe ili prinuduvawe na deteto da se vpu{ti vo nekakva nezakonska seksualna aktivnost; eksploatirawe na dete vo prostitucija ili drugi nezakonski praktiki; eksploatirawe na deca vo pornografski performansi i materijali. Zanemaruvawe i nebreèn tretman pretstavuva neobrnuvawe vnimanie ili propust od strana na liceto koe e zadolèno da se griì za deteto i nemu da mu ovozmoì pravilen razvoj vo site sferi: zdravstvo, obrazovanie, emocionalen razvoj, ishrana, zasolni{te i bezbedni uslovi za ìveewe, vo kontekst na resursite koi mu se razumno ovozmoèni na semejstvoto. Toa moè da nastane i kako posledica na nedovolna grià za deteto od strana na onie {to se zadolèni za nea, so {to se predizvikuva, ili ima golema verojatnost da se

truewe, zadu{uvawe, deteto. Decata ~esto se testovi, operacii ili zarazuvawe na krvta na

Nasilstvoto e negirawe na osnovnite prava na decata

naterani na nepotrebni

drugi invazivni proceduri.

Nasilstvoto pretstavuva {irok termin koj{to opfa}a mnogu razli~ni vidovi na neverbalni i verbalni dejstva i misli. Pravilna perspektiva za razbirawe na temata ima toga{ koga nasilstvoto se smeta, pred s#, kako negirawe na pravata na deteto. Konvencijata na ON za pravata na deteto, koja vleze vo sila vo 1990 godina, vo ~lenot 19 veli deka site zemji }e prezemat soodvetni zakonodavni, administrativni, socijalni i obrazovni merki za za{tita na deteto od site oblici na fizi~ko ili mentalno nasilstvo, povreda ili zloupotreba, zanemaruvawe ili nebreèn tretman, maltretirawe ili eksploatacija, vklu~itelno i seksualna zloupotreba, dodeka e pod grià na roditelite, zakonskite starateli ili koe i da e drugo lice {to se griì za deteto. Tie za{titni merki treba, onamu kade {to e soodvetno, da vklu~at efektivni proceduri za vospostavuvawe socijalni programi so koi }e se ovozmoì neophodna poddr{ka na deteto i na onie {to se

8


griàt za nego, kako i drugi oblici na prevencija i identifikacija, izvestuvawe, upatuvawe, istraùvawe, tretman i instanci za prosleduvawe na koe i da e izma~uvawe na deca . Mnogu mo}en ~len, koj{to gi pretstavuva i barawata i kriteriumite za razvoj na politikite.

2. Nekoi istraùva~ipogolema verojatnost da da iskusat fizi~ka i

otkrile deka kaj decata so popre~enost ima 3,7 pati iskusat zanemaruvawe, 3,8

44 godini koga za prv pat stapila vo

Eliza

Te{ko e da se najdat verodostojni istraùvawa za za~estenosta na nasilstvoto vrz decata so popre~enost. Od kade i da se postojnite podatoci, naj~esto od amerikanski izvori, te{ko e da se sporeduvaat poradi mnogute varijabli {to se vklu~eni vo niv: naselenieto koe e istraùvano, klasifikacijata na popre~enostite, kulturnata i zakonodavnata zadnina, op{tiot stav nasprema problemot itn. Iako e neophodno da se razvie sistematsko istraùvawe za nasilstvoto vrz decata so popre~enost vo sekoja evropska zemja, so cel da se soberat validni lokalni podatoci za stepenot i posledicite od nasilstvoto vrz decata so popre~enost, sepak, ima dovolno dokazi za da se kaè deka decata so popre~enost se soo~uvaat so pogolem rizik da go iskusat semejnoto nasilstvo otkolku decata bez ima Daunov sindrom. Taa imala popre~enost (2). Sekoe dete {to e `rtva na nasilstvo ima razli~ni posledici. Nivoata na rizik i reakciite na decata na semejnoto nasilstvo postojat vo kontinuum; nekoi deca pokaùvaat ogromna fleksibilnost, dodeka drugi pokaùvaat znaci na zna~ajno nesoodvetni prilagoduvawa. Istoto se odnesuva i na decata so popre~enost. Problemite od detstvoto povrzani so izloènosta na semejno nasilstvo spa|aat vo tri primarni kategorii: Problemi vo odnesuvaweto, socijalni i emocionalni problemi (na primer, neposlu{nost, neprijatelstvo, bes, strav, anksioznost, depresija, lo{i vrski so bra}a i sestri i lo{i socijalni vrski); Kognitivni problemi i problemi vo odnesuvaweto (na primer, ponisko kognitivno funkcionirawe, lo{a u~ili{na izvedba, nasilno odnesuvawe, nedostig na ve{tini za razre{uvawe konflikti); Dolgotrajni problemi (na primer, povisoki nivoa na simptomi na depresija i trauma).

Semejnoto nasilstvo i decata so popre~enost

pati pogolema verojatnost emocionalna zloupotreba i 4 pati pogolema verojatnost da bidat Drugi istraùva~i seksualno zloupotrebuvani (Sullivan i Knutson 2000/a). ukaùvaat deka decata so se vo pogolem rizik da popre~enost.

intelektualna popre~enost bidat `rtvi na nasilstvo Zapoznavaweto so otkolku decata so fizi~ka dosega{nata nau~na

servisna slu`ba. Pri zapoznavaweto Marija na Eliza i od nejzinata srame`livost. Vo strastveno go pregrnuva i go baknuva. Pri edno u~estvo vo potpolna sprotivnost, sepak, e nejzinoto

kontakt so Marija, edukator vo socijalna

e zaprepastena od introvertniot karakter

odnesuvawe sprema tatkoto, koe e krajno neinhibirano, bidej}i taa rekreativna aktivnost na otvoreno, edna godina po smrtta na vo tinejxerskite godini. Vo tekot na odreden broj razgovori pome|u Eliza i Marija se otkrivaat ponatamo{nite detali. nejzinata majka, Eliza kaùva deka imala seks so nejziniot tatko Marija ne insistira da ja ~ue celata vistina odedna{ za da moè da predizvikani od rekonstrukcijata na toj del od se}avawata na se pri~inite za naru{uvaweto na spieweto na Eliza; Eliza se iostavi vreme na Eliza, no i sebesi, da gi elaborira emociite Eliza za nejzinata mladost. Eliza veli deka Marija e prvoto lice

literatura e vklu~eno vo celosniot izve{taj za najde na www.aiasbo.it/daphne. proektot, koj moè da se

{to znae za ovaa zloupotreba. Na Marija poleka istanuva jasno koi pla{i od no}ta, bidej}i tatko ija zloupotrebuval no}e. odvratnost. Sepak, taa e ubedena deka storila ne{to O~igledno, nemalo fizi~ko nasilstvo vrz Eliza od strana na

tatkoto, bidej}i taa ne pokaùva znaci na bes, kaewe ili

Marija, edukatorot, ima te{kotii kako da izleze na kraj so slu~ajot. Taa kontaktira so nejziniot pretpostaven vo Marija.

zabraneto . Nejzinata majka i bra}a ne znaele {to se slu~uva.

servisnata slu`ba vo koja raboti i tie zaedni~ki re{avaat da se konsultiraat so psiholog so cel da ise pomogne na Eliza, no i na

Generalno, kolku e pomala vozrasta tolku pouni{tuva~ko }e bide vlijanieto na zloupotrebata poradi faktot deka izloènosta na nasilstvo moè da prodolì niz podolg period pred da bide otkrieno. Kako dopolnuvawe, poverojatno e deka decata {to imaat poslabi ve{tini za soo~uvawe so nego i pomali mo`nosti za socijalizacija i komunikacija }e iskusat pogolemi problemi otkolku decata so podobri ve{tini za soo~uvawe i so socijalni mreì za poddr{ka. Poradi toa, soodvetnata poddr{ka na `rtvite na nasilstvoto mora da go zeme predvid vidot na popre~enosta, potoa na koj na~in taa e povrzana so li~nite resursi i so faktorite od kontekstot, vklu~itelno i so mreàta na specijaliziranite profesionalci (Eliza).

9


veli deka nevrolo{kite proizleguvaat od shakeninfant -sindromot stanuvaat voo~livi po edna ili pove}e godini po (1995) pokaàle kako moè da predizvika otpu{taweto od bolnica. Bonier i sorabotnicite povrzan so nasilstvoto biohemiski promeni negovata funkcija. koi{to gi o{tetuvaat ekstremniot stres koj{to e popre~enosti koi

3. Sobsey (2002)

Najposle, vrskata pome|u nasilstvoto i popre~enosta dejstvuva vo dve nasoki. Ne samo {to decata so popre~enost se pove}e izloèni na nasilstvo tuku nasilstvoto e, isto taka, zna~ajna pri~ina za nivnata intelektualna ili za nekoj drug vid popre~enost (3). Visokite stapki na nasilstvo iskuseni od deca so intelektualna popre~enost se rezultat delumno na faktot deka nasilstvoto predizvikuva popre~enost i delumno na odgovorot na op{testvoto na popre~enosta koj{to ~esto go zgolemuva rizikot za izloènost na nasilstvo.

Oblici na nasilstvo specifi~no povrzani so popre~enostaPostojat specifi~ni oblici na nasilstvo koi decata so popre~enost gi gledaat tipi~no kako `rtvi i koi se te{ki za otkrivawe ili za prepoznavawe kako takvi. Na nivo na semejstvoto, neprifa}aweto na popre~enosta ili nerealnite o~ekuvawa {to gi imaat roditelite moàt da predizvikaat terapevtska svoeglavost (upornost) koja pretstavuva zakana za decata (Tomaso).

Tomaso e 13-godi{no mom~e sote{ka intelektualna popre~enost i

cerebralna paraliza. Isto taka, toa ima te{ka hipovizija (namaluvawe na vidot). Toj ne moè nitu da zboruva, nitu da odi.

strukturata na mozokot i

izvestuvaat deka pove}epati vo tekot na denot gi tera da go stimuliraat Tomaso so vizuelni, auditivni i taktilni stimulansi, a toa nego go tera na pla~ewe. Tatkoto go vle~e

mo`nostite za podobruvawe. Asistentite za doma{na grià

negovata popre~enost i ima nerealni o~ekuvawa vo pogled na

Negoviot tatko ne ja prifatil

Postojat specifi~ni oblici na nasilstvo povrzani so popre~enosta, predizvikani od sloèni individualni, socijalni i kulturni ubeduvawa, koi se striktno vnatre{no povrzani i razraboteni na razli~ni nivoa. Tie pretstavuvaat izraz na oddelni stavovi koi se osobeno te{ki za otkrivawe i menuvawe, bidej}i se kulturno opredeleni i {iroko prifateni. Nekoi primeri za toa se: nedostigot na rana intervencija naso~ena kon avtonomijata i samostojnosta, vklu~itelno i na pristapot do pripomo{nata tehnologija, uskratuvaweto na seksualniot identitet na decata so popre~enost, nedostigot na samoopredeluvawe i mo} za nosewe odluki, nedostigot na mo`nosti za komunikacija i nedostigot na privatnost za adolescenti i vozrasni so popre~enost. Negativnite stavovi sprema razli~nosta i popre~enosta, izrazeni od strana na mnogu lica, sodràt otvorena diskriminacija. Poniùvaweto, stravot od fizi~ki kontakt i prezirot pretstavuvat oblici na nasilstvo koi decata so popre~enost ~estopati gi trpat kako `rtvi.

Nesoodvetnata upotreba na nekoj Tomaso za da lazi po du{ekot: bidej}i toj ne moè da se dviì, farmakolo{ki tretman ili odrekuvaweto ima abrazii na osnovata na vratot. Koga Tomaso }e go vidi na soodvetnata zdravstvena pomo{ (na svojot tatko, celiot se vko~anuva. primer, stomatolo{kata grià) moàt da se smetaat za oblik na nasilstvo. Maj~inoto rizi~no odnesuvawe za vreme na bremenosta, na primer, upotrebata na drogi ili alkohol, pretstavuva oblik na prenatalno nasilstvo koe moè da predizvika te{ka popre~enost.

Mnogu lica so popre~enost kaùvaat deka nedostigot na ednakvi mo`nosti vo site oblasti od ìvotot sozdava nasilni efekti vrz nivnite ìvoti. Barierite koi se ispre~uvaat pred licata so popre~enost, od pristapot do mo`nostite, se i fizi~ki i mentalni.

10

||| Teorii za maltretiraweto ||| Kako da se otkrie maltretiraweto na nekoe dete ||| Fokusirawe na popre~enosta

Razbirawe na problemot

Del

2

godina. Tri dena po dobiva detska ima fizi~ka

Xorx e roden 1964

Teorii za maltretiraweto

negovoto ra|awe toj paraliza, pa ottoga{ invalidska koli~ka za dvièwe. Negovite pred negovoto ra|awe. Negoviot tatko e farmer, a majkata doma}inka. Tatkoto popre~enost i koristi

roditeli se preselile vo Atina nekolku godini poteknuva od tradicionalno semejstvo kade

Ve}e se elaborirani razni pri~inski teorii so koi se objasnuva pojavata na maltretirawe deca. Prvite eksplanatorni modeli predlagaa direktna pri~insko-posledi~na vrska pome|u individualnite psiholo{ki karakteristiki ili socioekonomski faktori i pojavata na nasilstvoto. So tekot na godinite, niz debata, bea razvieni modeli koi ja priznavaat me|uzavisnosta ili interakcijata na pove}ekratnite pri~inski ~initeli. Maltretiraweto deca so popre~enost pretstavuva sloèn problem. Ne postoi samo edna poznata pri~ina za izma~uvaweto deca nitu, pak, postoi samo eden opis koj{to gi opfa}a site semejstva kade {to decata se `rtvi.

vozrasen, Xorx otkriva deka se soo~uval so

tie treba da ostanat doma so decata. Kako

{to na ènite ne im se dozvoluva da rabotat i

Ekolo{ki model

psiholo{ko i fizi~ko nasilstvo od strana na tatko mu. Tatko mu ~estopati go navreduval, Majka mu, pak, sprotivno na toa, bila mnogu vo mo`nost samata da donesuva odluki. postoi vo nekoi delovi na Grcija. srde~na i za{titni~ki nastroena no, za àl, koristej}i gi zborovi beskorisen i sakat. postojano bila pod nadzor na maòt i ne bila Semejstvoto na Xorx e mnogu patrijarhalno i pretstavuva model na semejstvo {to s u{te

Ovoj model pomaga da se razberat pri~inite i razvojot na nasilstvoto. Toj gi razgleduva faktorite {to pridonesuvaat da se pottikne nasilnoto odnesuvawe, vklu~itelno i socioekonomskite faktori, karakteristikite na roditelot i/ili deteto i aktivira~kite situacii koi sluàt kako katalizator pri izma~uvaweto. Voedno gi razgleduva i predisponira~kite faktori (individualnite, semejnite, socijalnite, kulturnite); posrednite faktori (mreìte na socijalna poddr{ka); i predizvikuva~kite/potiknuva~kite faktori (raznite nastani od ìvotniot ciklus, percepciite na oddelni nastani i nivnite interpretacii, kako i mo}ta da se naglasat ovie nastani od strana na roditelite i semejstvoto) (Xorx).

11

Del 2 ||| Razbirawe na problemot

4.

(2000/b) vo nivnoto

Sullivan i Knutson

istraùvawe otkrile deca so popre~enost,

populacija koja, sporedena iskusuva najgolem broj od govorej}i, decata so semeen stres. Op{to

so drugi grupi maltretirani

Leonor e rodena 1988 godina i kajnea se dijagnosticirani op{to zadocnuvawe vo razvojot i epilepsija. Nejziniot tatko e zanaet~ija so kriminalno dosie. Se znae deka nejzinata deca, od koi 3 po~inale kako rezultat na krajna negrià. Tatkoto piel mnogu i ~esto gi udiral site ~lenovi na majka bila prostitutka. Taa imala 9

Ekolo{kiot model prifa}a deka odredeni karakteristiki na deteto moè da imaat uloga vo maltretiraweto, osobeno vo takvi semejstva i sredini koi se postaveni vo sostojba na socijalen rizik, no ne gi spodeluva razmisluvawata deka popre~enosta pretstavuva rizik-faktor za izma~uvawe (Leonor). Bidej}i ne e jasno identifikuvana nitu edna specifi~na pri~ina so koja moè da se objasni maltretiraweto deca so popre~enost, istraùva~ite uvidele odreden broj rizik-faktori koi se povrzani so izma~uvaweto. Pritoa e utvrdeno deka rizik-faktorite predviduvaat visoka verojatnost na nasilstvo; rizik-faktorite se prisutni na pove}e nivoa, po~nuvaj}i od biolo{kite i individualnite faktori, pa s do faktorite na socijalnite nivoa na rizici. Nieden rizik-faktor, sam po sebe, ne e dovolen za da moè da se predvidi dali edno lice e zloupotrebuvano ili dali toa stanalo zloupotrebuva~, no kolku e pogolem brojot na rizik-faktorite tolku e pogolema i verojatnosta za maltretirawe (Avel). Sepak, toa ne podrazbira deka prisustvoto na ovie faktori sekoga{ }e rezultira so maltretirawe dete. Rizik-faktorite povrzani so pojavata na maltretirawe deca moàt da se grupiraat vo ~etiri grupi: roditeli ili nekoj {to se griì za deteto kako faktor; semejni faktori; deteto kako faktor; i sredinski faktori. Za celosna lista na rizikfaktorite poglednete vo Prilog 1. Koga se govori za deteto kako faktor, ne zna~i deka decata se odgovorni za izma~uvaweto. Odredeni faktori, sepak, moàt da gi napravat nekoi deca poranlivi na nasilnoto odnesuvawe, vo zavisnost od interakciite na nivnite karakteristiki so drugite faktori spomenati pogore (4).

dopolnitelnite faktori na

popre~enost obi~no se

maltretirani na pomala status na storitelite i vrska pome|u semejniot

vozrast. Postoi zna~ajna vidot na nivnoto

Rizik-faktori

izma~uvawe. Neposrednite odgovorni za najgolemiot del od slu~aite na zanemarenost i na fizi~ko i emocionalno maltretirawe, dodeka pak kaj storitelite na seksualna zloupotreba del od semejstvoto. Sobsey dehumanizirani: otstranuvawe na semejni ~lenovi se

semejstvoto. Koga Leonor imala 5 godini, majkata go napu{tila domot so nekolku od decata, a nejze ja ostavila. Dosiejata od bolnicata ukaùvaat deka Leonor pokaùvala znaci na fizi~ko nasilstvo i na seksualna zloupotreba. Osnovnite potrebi na taa bila primena vo institucija i nejzinoto odnesuvawe mom~e i dobro se druì so drugite lica. stanuva postabilno. Taa e mnogu srde~na i druèqubiva, ima deteto bile, isto taka, zanemaruvani. Na vozrast od 10 godini,

pogolemiot broj od niv ne se (1997) potvrduva deka decata so popre~enost ~estopti se depersonalizacijata na

mo`nite `rtvi e klu~ot za inhibicijata na nasilstvoto vrz niv. Socijalnite i odnesuvawe moàt da profesionalnite stavovi i obezvrednuvawe, so {to

leva hemipareza, ograni~en intelekt, detstvo, mnogu malku e obrazovana i ìveela so ma` bez da stapi vo brak so nego. Koga ostanala bremena, nejziniot partner ne sakal da se soo~i so novata situacija i ja napu{til. Tatkoto na Avel nikoga{ ne go priznal i ne go videl svoeto dete. Po ra|aweto na Avel,

Avel e roden 1985 godina. Toj ima

naru{uvawe na li~nosta i epilepsija.

prenesat nekoi idei na

Negovata majka Antonija imala te{ko imala problemati~en odnos so nejzinite roditeli, koi ne prifa}ale deka taa

decata se stavaat vo rizik. navremenata medicinska

Sobsey (1994) objasnuva deka intervencija vo oddelite za neonatalna grià moè da gi popre~i mo`nostite za roditelite i nivnite deca vospostavuvaweto privrzanost i vo interakcija i kontakt me|u so popre~enost, zakanuvaj}i se so pojavata na nedostig vo povrzuvaweto pome|u deteto spored toa, rizikot za zgolemuva. i negovite roditeli, pa zloupotreba kaj ovie deca se

Antonija se vratila vo domot na roditelite, no ~esto go

ostavala deteto so babata i dedoto i so nejziniot brat, koj redovno koristel droga i alkohol. Taa ~esto so denovi ne se vra}ala doma, bez da dava objasnuvawe. Pred negoviot petti rodenden, Avel ja povredil rakata i bil odnesen vo edinica za zaklu~ile deka Avel bil maltretiran.

itna pomo{. Za negovata povreda doktorite gi informirale

policijata i vtorostepenata servisna slu`ba za za{tita, koi

12


Vo procenata i analizata na situaciite i rizik-faktorite treba da se imaat predvid i za{titnite faktori. Za{titnite faktori se odnesuvaat na prednostite i resursite koi se pojavuvaat pri posreduvaweto ili koi sluàt kako amortizer nasproti rizik-faktorite, promoviraj}i ja fleksibilnosta nasproti negativnite efekti na iskustvata od nekoj vid maltretirawe. Op{to zemeno, istraùvawata otkrile deka vo namaluvaweto na rizikot od pojavata roditeli da maltretiraat deca, osobeno vo tekot na stresnite nastani, dosta poddrùva~ki moè da pomogne sekoja emocionalno zadovolitelnata vrska so mreà od rodnini ili prijateli. Od druga strana, naizgled harmoni~nite semejni i socio-ekonomski situacii moàt da gi namalat nivoto na vnimanie i podgotvenosta na nadvore{nite nabquduva~i, kako {to se prijatelite, rodninite i socijalnite servisni slu`bi/uslugi, da ja sogledaat vistinata (Marija).

Za{titni faktori

imala 2 godini koga bila

Marija e rodena 1969 godina. Taa

dijagnosticirana cerebralna paraliza. Nejzinite roditeli poteknuvale od zna~itelno bogatstvo od svoite prosperitetni semejstva i nasledile roditeli. Tie vodele sre}en ìvot i bile dobro integrirani i ceneti od zaednicata. Koga Marija imala 6 godini, nejziniot Marija celosno se promenilo, taa zapo~nala da ja obvinuva popre~enost kako pri~ina. Zapo~nala da pie i ~esto ja ostavala Marija sama so denovi, duri i koga taa ne bila Marija za smrtta na svojot soprug i da ja naveduva nejzinata sposobna da stanuva od krevet za da ja dofati hranata. Marija imala 15 godini koga nejzinite rodnini i prijatelite na dom. Dotoga{ site veruvale deka majkata na Marija vodi soodvetna grià za nea. semejstvoto sfatile {to, vsu{nost, se slu~uva vo nejziniot tatko neo~ekuvano po~inal. Odnesuvaweto na majkata sprema

Na istiot na~in kako i rizik-faktorite, za{titnite faktori povrzani so maltretiraweto deca moàt, isto taka, da se odnesuvaat na razli~ni grupi: faktor roditel ili staratel; semejni faktori; faktor dete; sredinski faktori. Za celosnata lista na rizik-faktorite poglednete vo Prilog 1.

Kako da se otkrie maltretiraweto na nekoe deteTereza

Prepoznavaweto na znacite i simptomite na maltretirawe dete e te{ko, a u{te pote{ko e koga stanuva zbor za deca so popre~enost. Tie ~esto ne moàt da se kaàt so zborovi deka bile zloupotrebuvani ili ne moàt da razberat deka ona {to im se slu~ilo e lo{o. Signalnite simptomi na maltretirawe kaj decata so popre~enost ~esto se razbiraat imala napad na polio na pogre{no, pogre{no se interpretiraat ili, mnogu rana vozrast, no so poddr{ka na pak, se ignoriraat (Tereza). semejstvoto se oporavila od bolesta Dijagnosticiraweto zloupotreba bara koja, sepak, ostavila seriozni fizi~ki visoko nivo na somne` i odreden broj problemi. I pokraj leziite, nejzinoto definitivni signali. Tie se: detstvo bilo normalno. Taa bila sakana fizi~ki pokazateli kaj deteto, koi se od svoite roditeli i sestri i bila uspe{na na u~ili{te. Za odnesuvaat na fizi~ki lezii, higiena, àl, tatkoto na Tereza se razbolel, pa za nea po~nale po~esto ishrana i izgled; da se griàt nejzinite tetka i tetin. Nejziniot tatko pokazateli od odnesuvaweto na deteto, po~inal nekolku godini podocna, semejnata finansiska koi se odnesuvaat na bihevioristi~kite situacija se vlo{ila, pa majkata bila primorana da raboti karakteristiki i crti na li~nosta na dolgi ~asovi za da izlezat na kraj. I dvete sestri na Tereza deteto; morale da po~nat so rabota na rana vozrast, no bidej}i Tereza pokazateli od roditelite, koi se bila dobar u~enik, taa prodolìla da u~i. Tereza stanala mnogu odnesuvaat na odnesuvaweto, jazikot i introvertna, no bidej}i bila mnogu odgovorna, nikoj ne se stavovite. Za listata mo`ni pokazateli maltretiraweto deca poglednete Prilog 2. na voposomneval deka ne{to neprijatno se slu~uva so nea. So tekot deka toa e verojatno poradi popre~enosta. na vremeto stanala mnogu ta`na. Nejzinoto semejstvo mislelo

13


Popre~enosta, sama po sebe, ne predizvikuva nasilstvo, no nesomneno go zgolemuva rizikot. Soglasno so ekolo{kiot model, faktorite za rizik i za{tita pretstavuvaat podatoci koi ne se stati~ni, tuku vleguvaat vo dinami~en proces so izbuvnuva~kite faktori (odnosno, nekoj iznenaduva~ki nastan od ìvotot {to bara visok stepen na prilagoduvawe), koi moàt da dejstvuvaat kako katalizator za pojavata na maltretirawe. Toa e isto kako vo situacijata koga edna delikatna ramnoteà e neo~ekuvano prekinata. Decata so popre~enost se deca so posebni potrebi. ûvstvoto na celosna odgovornost sekojdnevno da se odgovori na ovie potrebi moè da vodi kon stresni situacii, a pregolemiot stres moè da vodi kon nasilstvo. Da se bide roditel na dete so popre~enost bara ogromni ve{tini za soo~uvawe i sposobnost za prilagoduvawe na bezbroj novi i nepovolni situacii. Ra|aweto dete so popre~enost predizvikuva trauma koja bara dlaboka reorganizacija i na o~ekuvawata i na idnite perspektivi. Roditelite treba vedna{ da iznajdat sila za uspe{na reakcija na {okot i za ureduvawe na nov ìvot. Griàta za deteto i za drugite vo semejstvoto, pri toa da se odi na rabota, vo mnogu slu~ai se pokaùva deka e nekompatibilna. Poradi toa, pove}eto od glavnite zgriùva~i, naj~esto èni, gi napu{taat svoite rabotni mesta, {to pak vodi kon toa semejstvoto da osiroma{uva, a dvojkata da se podeli na dve, sosema razli~ni, specijalisti~ki ulogi. Edniot ~len e doma i se koncentrira na potrebnata grià, dodeka drugiot e nadvor od doma i e koncentriran na obezbeduvaweto prihodi. I dvete ulogi baraat razli~ni vidovi prioritet i razvivaat razli~ni vidovi stres, koi ne se sekoga{ lesni za posreduvawe. Druga zna~ajna promena e onaa {to e pretstavena preku aktiviraweto na formalnata mreà, koja se sostoi od socijalni i od zdravstveni servisni slu`bi/uslugi, i na neformalnata mreà, sostavena od rodnini i od prijateli. Kolku se pocvrsti ovie mreì tolku i deteto }e bide podobro za{titeno. Soodvetnite mreì na semejstvoto mu garantiraat i materijalni i psiholo{ki resursi, pa spored toa i mo`nost da postigne i da odrùva dobar kvalitet na grià i ìvot. Vo tie slu~ai, sposobnostite na roditelite za soo~uvawe so situaciite, kako i nivnite pozitivni o~ekuvawa, }e bidat zajaknati. Koga poddr{kata e ponudena docna i koga postoi slaba komunikacija so roditelite, intervencijata }e bide pomalku uspe{na. (Andrea) Popre~enosta na eden ~len od semejstvoto pretstavuva rizik-faktor koj stapuva vo interakcija so drugite faktori. Teìnata na rizik-faktorite vrz nekoja situacija ne

Fokusirawe na popre~enosta

Na 19 godini

neotpovikliva odluka da go napu{ti domot i da ìvee vo drug grad. Na 29 godini, sepak, se re{ila da se vrati vo rodniot grad. taa se priklu~ila kon edna

Tereza donela

nova rabota. Tokmu na lu|eto koi tamu gi zapoznala im kaàla {to se slu~uvalo vo detstvoto. Tereza bila seksualno vozrast, {to dlaboko vlijaelo vrz nea. Ovaa seksualna zloupotreba bila prekinata koga bila vo gips, no po zloupotrebuvana od nejziniot tetin, od 4 do 14-godi{na zavr{uvaweto na tretmanot taa povtorno bila seksualno zloupotrebuvana i toga{ re{ila da go napu{ti domot. Nejzinoto semejstvo mislelo deka tagata, anksioznosta, introvertnosta i drugite simptomatski manifestacii se

organizacija za popre~enost i pobarala

poradi nejzinata popre~enost no tie, vsu{nost, bile rezultat na seksualnata zloupotreba, a nikoj ni{to ne se posomneval. i gi skrila znacite koi, vo drugi slu~ai, moèle da bile o~igledni. Popre~enosta gi maskirala pri~inite za nejzinoto odnesuvawe

14


e bezuslovna, tuku e vo ramnoteà so onaa na za{titnite faktori. Rezultatot pretstavuva sloèn model na faktori, karakteristiki, vnatre{ni mehanizmi i procesi, koi ne se sekoga{ ednostavni da se otkrijat i da se razberat. Nivnoto mapirawe moè dosta da pomogne za da se identifikuvaat visokorizi~nite situacii, no nikoga{ ne treba da vodi kon ednostavni i linearni zaklu~oci. Razli~nite vidovi pokazateli za nekoe maltretirawe moàt da go napravat detektiraweto na nasilstvoto vrz decata poprecizno i objektivno, iako nekoi pokazateli deka ima maltretirawe se, isto taka, i simptomi na specifi~ni patologii i popre~enosti (na primer, hiperaktivnost, naru{uvawa vo odnesuvaweto itn.). Detektiraweto na maltretiraweto ~estopati e proces {to bara vreme, osobeno vo slu~ai na popre~enost. Nabquduvaweto na nekoe dete so popre~enost treba da bide prodolèno i sproveduvano i vo semejnoto i vo nadvore{noto opkruùvawe. Samo preku analizata na sobranite podatoci od razli~ni momenti i vo razli~ni konteksti moè da se predvidi dali se slu~ilo ili se slu~uva maltretirawe.

Andrea e roden 1990 godina soEdna godina pred da se rodi Andrea,

òltica i so spasti~na kvadriplegija. negovite roditeli se vratile vo Grcija i te{ko se vklopuvale vo novata zaednica.

soo~uvala so psiholo{ki problemi. Koga toj imal 15 godini, negovite roditeli se razvele, a vrskata tatko-dete se

Koga Andrea se rodil, negovata majka se

prekinala. Andrea ostanal bez rehabilitacija i bez u~ili{no obrazovanie, a sestrata bila edinstvenata koja se grièla za nego. Poradi nedostig na medicinska pomo{, toj stanuval s po~nal da go posetuva Andrea vo negoviot dom, no majkata ponudenata pomo{ od socijalnite servisni slu`bi, a sostojbata na Andrea ne se podobruvala. Na krajot, sudot negovata sestra, a tie da se smestat vo institucija. poslab, pa doktorite re{ile za negoviot slu~aj da se obratat

do socijalnite servisni slu`bi. Potoa eden socijalen rabotnik postojano gi izbegnuvala ovie sredbi. Taa postojano ja odbivala naredil da se odzeme staratelstvoto na majkata vrz Andrea i

15

16

||| Definicija i nivoa na prevencijata ||| Oblici na prevencijata ||| Kamen-temelnici na strategiite za prevencija

Prevencija

Del

3

Definicija i nivoa na prevencijata

Te{ko e da se dade celosna definicija za prevencijata. Taa obi~no se definira vo vrska so vremeto na intervencijata, celnata grupa i glavnite celi. Govorej}i op{to, moème da razlikuvame tri nivoa na prevencijata: Primarno nivo: prevencija koja se obiduva da go stopira nasilstvoto preku opfa}awe na onie pra{awa {to vlijaat vrz celokupnoto naselenie. Taa bara postojano vnimanie. Primarnata prevencija moè da gi izmeni ili da gi podobri socijalno-kognitivnite procesi, kako {to se: ve{tinite za re{avawe problemi, moralnoto rasuduvawe, generiraweto na alternativnite re{enija, menuvaweto na normativnite uveruvawa i stavovi sprema agresijata i fizi~koto kaznuvawe. Primeri na prevencija vo primarnoto nivo, interesni za ovaa bro{ura, se: adekvatno zakonodavstvo; efikasni socijalni servisni slu`bi; aktivnosti za podignuvawe na javnata svest (); programi za edukacija vo zaednicata, naso~eni kon site vozrasti; educirawe za gra|anskite prava, vklu~itelno i za Konvencijata na ON za pravata na deteto. Sekundarno nivo: napori za prevencija, koi se naso~eni kon za{titata na specifi~nite celni grupi. Primeri na prevencija vo sekundarnoto nivo, interesni za ovaa bro{ura, se: perinatalna i postojana identifikacija na deca i semejstva vo rizik ; programi za tretman na zloupotrebata na opojnite supstanci; poddr{ka, pomo{ i mreì vo mestoto na ìveewe, poddr{ka sosredoto~ena na semejstvoto; prenatalna, perinatalna i rana zdravstvena grià, koja gi podobruva ishodite od bremenosta i go zajaknuva ranoto privrzuvawe; promovirawe na dobri roditelski praktiki;

Asocijacijata za razvoj na zaednicite vo Aragonskite oblasti, Univerzitetot vo Saragosa i Ministerstvoto za socijalna rabota i Aragonskiot institut za socijalni servisni slu`bi zapo~nale so programa za detektirawe na situaciite na ranlivost i na spre~uvawe na zloupotrebata na deca.

17

Del 3 ||| Prevencija

gr~kiot Institut za detsko zdravje, organizacija za li~ni prava, gi promovira prevencijata, javnoto zdravstvo, istraùvawata i obrazovnite intervencii preku svoite razli~ni oddeli (za socijalna psihijatrija, semejni vrski, obrazovanie itn.). Personalot go so~inuvaat profesionalci, socijalni rabotnici, psiholozi, pravnici, medicinski lica i psihijatri. Celnata grupa e {iroka: profesionalci, organizacii, zaednicata, semejstva i deca.

Od 1965 godina,

aktivnosti vo u~ili{tata naso~eni kon nenasilstvoto; li~na bezbednost i edukacija na decata za za{titni~koto odnesuvawe. Tercierno nivo: prevencija koja se slu~uva po sekoj nastanat problem za da se lekuvaat efektite ili da se izbegne povtorno slu~uvawe: rana dijagnoza na nasilna situacija; soodvetni interdisciplinarni servisni slu`bi za da se obezbedi medicinski tretman, grià, sovetuvawe, menaxment i poddr{ka na `rtvi/semejstva (); reintegracija vo bezbedna i zakrepnuva~ka zaednica/u~ili{te; posoodvetni zakoni za detska za{tita i sudovi {to se prijatelski nastroeni kon decata. Aktivnostite za prevencija moàt da bidat naso~eni kon ostvaruvaweto na razli~ni planovi: individualni, semejni, na nivo na zaednicata, regionalni, nacionalni i me|unarodni. Sekundardnata prevencija naso~ena kon semejstvata so deca so popre~enost e dosta sloèna, bidej}i semejnite i nesemejnite {abloni koi{to treba da se analiziraat sami po sebe se sloèni. Strategiite za prevencija sekoga{ treba vnimatelno da se izbiraat i da soodvetstvuvaat na misijata, politikata i resursite na promotorot i, {to e mo`no pove}e, da bidat sinergi~ni so strategiite za prevencija i intervencija na drugite igra~i. Soodvetnata prevencija }e proizvede zna~ajni, dolgoro~ni i trajni pridobivki od razli~na priroda, i za potencijalnite `rtvi i za op{testvoto vo celina. Sekoja analiza na prihodite i tro{ocite (cost benefit) vo socijalnata politika toa treba da go ima predvid.

Oblici na prevencijata

Aktivnostite za podignuvawe na javnata svest imaat potencijal da doprat do razli~ni lica vo zaednicata, vklu~itelno i do roditelite i idnite roditeli, decata i drugite ~lenovi na zaednicata. Naporite za educirawe na javnosta moàt da postignat razli~ni celi vo odnos na opsegot, pri~inite i posledicite od nasilstvoto, imeno: podignuvawe na nivoata na senzibilitet, podobruvawe na znaeweto, promena na stavovite i menuvawe na odnesuvaweto (). Mediumskite strategii se prifateni kako nenametlivi opcii za prenesuvawe na porakite za prevencija i za nivno dopirawe do golem broj lica. Preku mediumite zaednicite se vo mo`nost da promoviraat zdravi roditelski praktiki, ve{tini za bezbednost na deteto i protokoli za prijavuvawe na somneì za maltretirawe.

Aktivnosti za podignuvawe na javnata svest

Resursni centri za semejstva

êstopati preku upotrebata na razni participativni metodi, resursnite centri za semejstva se stremat da razvijat specifi~ni servisni slu`bi koi gi zadovoluvaat potrebite na ~lenovite na zaednicata. Intervencijata orientirana kon semejstvoto, a naso~ena kon promenata na roditelskite stilovi i praktiki (namaluvawe na nivoata na negativnite roditelski metodi) i kon podobruvaweto na vnatre{nite semejni vrski (blizina, emocionalna kohezija, sposobnosti za komunikacija), moè efektivno da go namali rizikot od antisocijalno odnesuvawe i nasilstvo. Resursnite centri za semejstvata go ovozmoùvaat slednovo: obuka za roditelski ve{tini, servis za vremeno opfa}awe, doma{na poseta, obuka za rabotno mesto, prevencija od

pravobranitel vo Grcija e nezavisna institucija sostavena od pet oddeli (~ovekovi prava, zdravstvena i socijalna grià, kvalitet na ìvot, odnosi dràva gra|anin, prava na decata). Od 1998 godina, profesionalnite lica koi rabotat vo Oddelot za prava na decata gi posetuvaat u~ili{tata i delat pe~ateni materijali vo vrska so gr~koto zakonodavstvo i Konvencijata na ON za pravata na deteto i organiziraat sostanoci so deca vo nivnata sredina so cel da gi napravat svesni za nivnite potrebi i da gi ohrabrat da go kaùvaat svoeto mislewe. Programite za podignuvawe na svesta na roditelite i na profesionalnite lica se slednite koi treba da se aktiviraat.

Narodniot

18


Cerci Estremoz e portugalska institucija od Fenacerci koja razvila i sozdala programa za rana intervencija za deca od 0 do 6-godi{na vozrast i za nivnite semejstva. Programata se stremi da gi zajakne semejstvata za soo~uvawe so popre~enosta na nivnite deca i nudi resursi i obezbeduva mre`ni servisni slu`bi. Faktorite na rizik povrzani so semejnata situacija se ukaàni i, kolku {to e mo`no, se razre{uvaat vo sorabotka so semejstvata, so cel da se izbegne tie da stanat predizvikuva~ki faktori.

upotreba na opojni supstanci, prevencija od nasilstvo, servisni slu`bi za deca so posebni potrebi, za mentalno zdravje ili za semejno sovetuvawe, detska grià, programi za opismenuvawe, servisni slu`bi za vremeno opfa}awe i grià za vreme na krizni situacii, pomo{ pri osnovni ekonomski potrebi i domuvawe.

Programi za doma{na poseta

Roditelite ne treba da se ostavaat sami vo griàta za nivnite deca. Rabotata so roditelite vklu~uva: prifa}awe na popre~enosta, pottiknuvawe na roditelskoto privrzuvawe i promovirawe na dobroto roditelstvo. Programite za edukacija na roditelite obi~no se naso~eni kon zajaknuvawe na semejnite za{titni faktori. Ovie programi opfa}aat pra{awa kako {to se: razvojni ve{tini na deteto, soodvetni na vozrasta i za moèn presvrt; pozitivna igra i interakcija pome|u roditelite i decata; locirawe i pristap do servisnite slu`bi; i poddr{ka vo zaednicata (). Roditelskite grupi za poddr{ka nudat dobri mo`nosti za komunicirawe i spodeluvawe na potrebnite iskustva i informacii. U~ili{tata i organizaciite za socijalni servisni slu`bi/uslugi vo lokalnite zaednici moàt da obezbedat programi zasnovani na ve{tini so cel decata da steknat potrebni ve{tini za sopstvena bezbednost i za{tita. Tie moàt da opfatat op{ti koncepti, kako {to se: samouvereno odnesuvawe, seksualno obrazovanie, ve{tini za donesuvawe odluki i ve{tini za komunikacija a koi decata }e moàt da gi koristat vo sekojdnevniot ìvot. Site tie voobi~aeno koristat interaktivni metodi. Pove}eto od programite gi fokusiraat svoite napori na preveniraweto na seksualnata zloupotreba na deca i na u~ewe na decata da razlikuvaat soodvetno od nesoodvetno dopirawe.

Programi za edukacija na roditelite i roditelski grupi za poddr{ka

Ovie programi se sostojat od poseti na obu~en personal kaj roditeli i deca vo nivnite domovi za da im ovozmoàt informacii i da im dadat poddr{ka, da ovozmoàt obuka za roditelski ve{tini, da sorabotuvaat vo razvojot na bezbednoto doma{no opkruùvawe i da pottiknuvaat na povrzuvawe na semejstvata so servisnite slu`bi vo zaednicata. Treba da se ostvari barem edna poseta vo tekot na prvite dve godini od ra|aweto na deteto, no programata moè da se inicira i za vreme na bremenosta, a moè da prodolì i po vtoriot rodenden na deteto. Dolgoro~nite programi se, generalno, poefektivni otkolku kratkoro~nite (). Programite moàt da bidat pridruèni so obezbeduvawe dnevna grià, sostanoci na roditelski grupi za poddr{ka i/ili instrukcii, prevoz i drugi servisni slu`bi/uslugi.

Vo 2000 godina AIAS Bolowa otvori centar kade {to decata so popre~enost i nivnite roditeli doa|aat da igraat. Edukatorite i muzikoterapevtite predlagaat razni igrovni aktivnosti, posebno razvieni za sekoj u~esnik, dodeka roditelite moàt da nabquduvaat i da zabeleùvaat koi aktivnosti se najprivle~ni za nivnite deca i se stimulira~ki za niv, kako i za zajaknuvawe na nivnite ve{tini za komunikacija. Ovoj centar, isto taka, pretstavuva mesto za sre}avawe na roditelite, mesto za razgovori i za soo~uvawe me|u niv samite, kade {to moàt da najdat korisni informacii i poddr{ka za razvoj na pozitivnite roditelski ve{tini.

Programa za deca zasnovana na ve{tini

Servisnite slu`bi za vremeno opfa}awe ovozmoùvaat pomo{ i grià na deca so popre~enost so hroni~ni ili neizle~ivi bolesti, koi se vo opasnost ili koi iskusile maltretirawe. Ovie servisni slu`bi moàt da se planiraat za itni slu~ai. Griàta za vreme na kriznite situacii se obezbeduva za deca ~ii semejstva se vo teòk stres. Ovie programi, isto taka, obezbeduvaat razli~ni servisni slu`bi/uslugi za poddr{ka za semejstvata, vklu~uvaj}i upatuvawa do drugi programi, sovetuvawe, soo~uvawe so specifikite na odredeni slu~ai, obroci, prevoz, socijalni aktivnosti, smestuvawe, medikamenti, li~na grià i pomo{ pri sekojdnevnite aktivnosti (). I dvete programi moàt da vklu~at drugi ~lenovi od semejstvoto, prijateli, sosedi, programi za rekreacija vo zaednicata, obezbeduva~i ili centri za detska grià, doma{na sanitarna pomo{, resursni centri za semejstva, obezbeduva~i na servisni slu`bi/uslugi vo zaednicata i agencii za vremeno opfa}awe i grià za vreme na krizni situacii.

Programi za vremeno opfa}awe i grià za vreme na krizni situacii

sre}avawe na roditelite vo Saragosa e koordinirano od Sovetot na gradot i od aragonskata Vlada, vo sorabotka so drugi nacionalni organizacii i institucii. Naso~eno e kon pomagawe na onie deca od semejstva {to se nao|aat vo kriza i vo koi ima roditeli koi pominuvaat niz proces na razdelba, razvod ili na poni{tuvawe na brakot, i semejstva vo rizik od disfunkcionalni vrski pome|u roditelite i deteto. Griàta za deteto se obezbeduva preku multiprofesionalen tim, koj ne samo {to raboti zaedno so Oddelot za pravda tuku i so roditelite za da se zajaknat nivnite roditelski ve{tini i me|usebnata komunikacija.

Mestoto za

19


Kamen-temelnici na strategiite za prevencija

Razvivaweto na strategiite za prevencija podrazbira vnimatelno definirawe na problemot {to treba da se razre{i, utvrduvawe na celite {to treba da se postignat, na aktivnostite {to treba da se prezemat i na o~ekuvanite rezultati. Slednite kamentemelnici }e im bidat od pomo{ na site organizacii koi sakaat direktno da se zafatat so pra{aweto na semejnoto nasilstvo vrz decata so popre~enost ili koi sakaat da gi pottiknat javnite servisni slu`bi i institucii toa da go storat.

Metodolo{ki pra{awa

konzorcium koj{to go promovira proektot Maltretiraweto, maltretiranite i socijalnaa mreà . Celnata grupa se sostoela od semejstva na deca od 0 do 6-godi{na vozrast, pedijatri, operatori na socijalni servisni slu`bi, nastavnici, sudii, u~ili{ta, policija i operatori na volonterski servisni slu`bi. Profesionalnite lica bile obu~eni za rabota vo mreì vo ramkite na proektot i da spodeluvaat informacii i intervencii. Bil elaboriran i Protokol za dogovor pome|u lokalnite servisni slu`bi, specificiraj}i formati za definirawe i za sproveduvawe na akcii za detekcija i intervencija. Potoa Protokolot i Prira~nikot bile izdadeni za da se prenesat rezultatite od proektot i za nivna upotreba od strana na profesionalnite lica.

CISAP e italijanski

Pra{awa povrzani so razli~nite nositeli na akciite

Bidej}i prevencijata e proces koj{to se stremi kon promena, promotorite treba da gi isplaniraat i da gi sledat procesot i efektite od nivnite aktivnosti. Poradi sloènosta na pra{awata i nivnoto emocionalno vlijanie, ovie efekti ne se sekoga{ lesni za predviduvawe. Organizaciite koi planiraat vnatre{na rasprava treba da izberat vnimatelna strategija i da garantiraat profesionalna poddr{ka, dokolku e potrebno toa. Vo slu~aj koga aktivnostite za prevencija moè da vodat kon pogolemo pobaruvawe na servisni slu`bi/uslugi, na raspolagawe mora da se imaat dovolno resursi za opfat na vakvite potrebi vo podolg vremenski period. Prevencijata pretstavuva proces koj{to opfa}a razli~ni fazi: detekcija, intervencija i sledewe. Me|u osnovnite kvaliteti na ovoj proces spa|aat: soodveten tajming (prevencijata treba da se planira {to e mo`no porano), fleksibilnost (prevencijata i intervencijata treba da se menuvaat soglasno potrebite na deteto i semejstvoto), objektivnost (intervencijata treba da e zasnovana na specifi~ni i detalni signali na rizicite, a efektivnosta mora da se sledi i da se evaluira), kontekstualizam (prevencijata treba da gi ima predvid kontekstot i negovata sloènost vo odnos na glavnite igra~i i nivnite vrski). Strategiite za prevencija treba da se fokusiraat na namaluvaweto na rizik-faktorite i na zajaknuvaweto na za{titnite faktori. Efektivnosta moè da se zgolemi ako prevencijata opfati intervencii na pove}e nivoa koi posledovatelno gi opfa}aat rizi~nite i za{titnite faktori od razli~ni oblasti. Prevencijata (kako i intervencijata) treba da izrazuva jasna strategija i idealno da gi sledi multidisciplinarniot, integriraniot i koordiniraniot pristap. Poradi toa, profesionalnite lica od razli~ni oblasti (zdravstvo, pravda, socijalna rabota, obrazovanie i posebno obrazovanie) treba da rabotat zaedno i da spodeluvaat zaedni~ki celi i op{ta vizija za prevencijata. Neophodno e tie da odrùvaat dobra i detalna me|usebna komunikacija (). Asocijaciite i drugite privatni organizacii, koi sakaat da go spre~at semejnoto nasilstvo, moraat, pred s, da rabotat na niv samite, da razgovaraat za site pra{awa vnatre vo organizacijata i da bidat svesni za sopstvenata uloga vo tekot na site fazi na prevencijata: vo sobiraweto signali, pri izborot na strategijata za intervencija i vo nejzinoto naso~uvawe. Prostorot i momentite za dijalog i za spodeluvawe na ideite, na

Da se znae i da se razbira problemot, zo{to i kako nastanal, koi se implikaciite za decata so popre~enost, pretstavuva prviot ~ekor i nu`niot preduslov za izbirawe na strategijata za prevencija. Preciznite podatoci, ednoobraznite definicii i op{tiot stav za maltretiraweto deca pretstavuvaat osnova za planirawe na idnite intervencii.

20


Portugalskata asocijacija za razvojni naru{uvawa i autizam (APPDA) e neprofitna organizacija koja kreirala proekt za zajaknuvawe na semejstvata i poedincite za razvivawe i podobruvawe na ve{tinite za komunikacija i samouverlivo odnesuvawe bidej}i izrazuvaweto ~uvstva i misli na funkcionalen na~in drasti~no go namaluva rizikot od nasilstvo i go podobruva kvalitetot na ìvotot.

evaluacijata i modifikacijata na proektite za prevencija/intervencija mora da bidat formalizirani vo ramkite na organizacijata. Toa }e pottikne da se vospostavi op{t jazik i da se namali dvosmislenosta na zna~ewata i interpretaciite koi ~estopati predizvikuvaat neprezemawe odgovornost i delegirawe. Ovie prostori treba da bidat otvoreni za semejstvata so cel i tie da se vklu~at vo niv. Kako prioritet pri uspe{noto prevenirawe na maltretiraweto deca, treba da se zadovolat potrebite na semejstvoto na razli~ni nivoa (individualno/roditelsko, fizi~ko/psiholo{ko itn.). Semejstvata mora da bidat postaveni vo potrebnata sostojba za ispolnuvawe na nivnata osnovna uloga vo razvojot na deteto. Prevencijata treba da se nadograduva vrz prednostite na semejstvoto, iskoristuvaj}i gi nivnite li~ni, roditelski i socijalni resursi. Na semejstvata mora da im se pomogne da gi otkrijat i da gi realiziraat nivnite sposobnosti i kako roditeli i kako poedinci (). Kooperativnite i zaemni poddrùva~ki odnosi pome|u roditelite i agenciite i instituciite {to se odgovorni za fizi~kata i psiholo{kata dobrosostojba na deteto (u~ili{ta, zdravstveni servisni slu`bi itn.) treba da se ohrabruvaat, bidej}i tie moàt da ja zgolemat efikasnosta na sekoja intervencija naso~ena kon prevencijata. Intervencijata treba da se sproveduva preku aktivno slu{awe i razbirawe na situacijata na roditelite i taa da bide, {to e mo`no pove}e, usoglasena so celta da se tretira kako konkretna poddr{ka (). Asocijaciite i socijalnite kooperativi treba da bidat svesni deka duri i profesionalnite lica vo institucionalnata mreà ~estopati ne znaat kako da se soo~at so pra{awata povrzani so semejnoto nasilstvo. Samo nekolku institucii koi{to obezbeduvaat pomo{ i grià imaat prifateno kodeks za praktikata vo odnos na prevencijata od nasilstvo. Zajaknuvaweto na decata podrazbira priznavawe na nivnoto pravo na istraùvawe na sopstvenite potencijali/mo`nosti i obezbeduvawe na potrebnite ve{tini za nivno podobruvawe. Programite za obuka i edukacija mora da gi razvivaat i da gi zajaknuvaat sposobnostite za komunikacija, interakcija i akcija, i vo semejstvoto, no i nadvor od nego. Decata mora da se u~at da stanat svesni za nivnite potrebi i ~uvstva (na primer, obuka za seksualno obrazovanie) i da bidat svesni za soodvetniot na~in na nivnoto izrazuvawe. Toa }e ja olesni intervencijata naso~ena kon fizi~kata, socijalnata i emocionalnata poddr{ka. Asocijaciite i drugite privatni organizacii mora da go pottiknuvaat razvojot na mreàta od relevantnite nositeli na akciite i da ja izberat ulogata {to najdobro soodvetstvuva i na nivnata misija i na nivnite nadle`nosti. Ovie mreì obi~no se sostaveni od razli~ni javni institucii, koi imaat formalna odgovornost za detskata dobrosostojba, i od privatni neprofitni organizacii, koi gi zastapuvaat interesite na semejstvata i decata. Celta na mreàta, ulogata i odgovornosta na instituciite i organizaciite {to u~estvuvaat vo nea, mora da im bidat jasni na site. Javnite servisni slu`bi i privatnite organizacii mora da promoviraat aktivna politika za prevencija koja e naso~ena kon nivnite ~ovekovi resursi, vklu~itelno i na procedurite za selekcija, obuka i supervizija. Mora da ima obuka za operatorite i volonterite {to rabotat so deca i semejstva, so cel tie da se steknat i da gi zacvrstat potrebnite tehni~ki i relacioni ve{tini, opfa}aj}i kognitivni, organizacioni i emocionalni sodrìni. Treba da se usvojat validni metodi na nabquduvawe na karakteristikite na deteto i semejstvoto, kako i za interakcija i odnesuvawe.

AIAS Bolowa

Strategijata za uspe{na prevencija treba da vklu~uva aktivnosti za podignuvawe na svesta. Op{tata javnost treba da go znae vlijanieto na problemot i da stane svesna za kontekstot na maltretirawe vo koj moàt da se najdat decata so popre~enost. Podignuvaweto na svesta vo odnos na rizikot od maltretirawe deca so popre~enost treba transverzalno da se integrira vo normalnoto obrazovanie, profesionalnata obuka i institucionalnata praktika. Organizaciite treba da ja koristat svojata politi~ka mo} za da gi branat pravata na decata so popre~enost i da se borat za soodvetno zakonodavstvo, intervencija i poddr{ka na nivnite ~lenovi i drugite lica od zaednicata.

Zerosei Anni proektot za deca so popre~enost od 0 do 6-godi{na vozrast obezbeduva doma{na poddr{ka za roditeli. Edukatorite i doma{nite asistenti se griàt za decata so popre~enost vo doma{ni uslovi: nivnata intervencija e re{ena i zaedni~ki koordinirana od AIAS i socijalnite ili od zdravstvenite agencii. Tie agencii se vo postojan kontakt so semejstvata so cel da gi sledat nivnite potrebi. Ponatamu, AIAS dobiva zabele{ki od personalot za razni fakti povrzani so deteto i negovoto/nejzinoto semejstvo. Vakvoto zaedni~ko sledewe ovozmoùva intervencijata da bide fleksibilna i skroena spored potrebite na sekoe semejstvo i dete.

21

IzvoriTekstot vo ovaa bro{ura e rezultat na kolektiven proces na pi{uvawe, no ne e zbir od individualni pridonesi. Na pi{uvaweto mu prethode{e period na istraùvawe vo koj partner-organizaciite sobiraa literatura, slu~ai na nasilstvo vrz deca so popre~enost i dobri praktiki za prevencija. Osven toa, bea konsultirani razli~ni eksperti, pretstavnici na institucii i lica koi gi pretstavuvaat celnite grupi, a temite bea diskutirani vo ramkite na organizaciite. Iskaànite slu~ai se zasnovani na vistiniti prikazni, no imiwata, mestata i situaciite se izmeneti za da se za{titi privatnosta na involviranite poedinci. Primerite na dobra praktika se izbrani so cel da bidat funkcionalni vo tekstot, a ne da isklu~uvaat postoewe na drugi visokokvalitetni inicijativi za prevencija.

Bele{ka za ~itatelot

Za drugite detali, Ve molime pro~itajte go celiot Izve{taj, koj moè da go najdete na veb-stranicata: http://www.aiasbo.it/daphne//.

Za natamo{ni konsultacii

Asociacion de Desarrollo Comunitario en Areas de Aragon and Instituto Aragones de Servicios Sociales, El maltrato infantile, 2003. Bonnier C., Nassogne MC, and Evrasd P. Outcome and Prognosis of Whiplash Shaken Infant Syndrome: Late Consequencies After a Symptom-Free Interval. Developmental Medicine and Child Neurology, 1995; 37 (11): 943-956. DSM IV, The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 4th ed., American Psychiatric Association, 1994. Sobsey, D. Violence and abuse in the lives of people with disabilities: The end of silent acceptance? Baltimore, MD: Paul H. Brookes Publishing Co., 1994. Dobsey D., Randall W, and Parrile RK, gender differences in abused children with and without disabilities. Child Abuse neglect, 1997, Aug; 21 (8): 707-20. Sobsey D., Exceptionallity, Education and maltreatment. Ecepcionallity, 2002; 10 (1): 29-46. Sullivan PM and Knutson JF, The association between child maltreatment nad disabilities in a hospital-based epidemiological study. Child Abuse Neglect, 1998, Apr; 2294): 271-288. Sullivan PM and Knutson JF, Maltreatment and disabilities: a population-based epidemiological study. Child Abuse neglect, 2000/a, Oct; 24 (10): 1257-73. Sullivan PM and Knutson JF, The prevalence of disabilities and maltreatment among runaway children. Child Abuse neglect, 2000/b, Oct; 24 (10): 1275-88. Tomison AM, Exploring family violence: Links between child maltreatment and domestic violence. Issued in child abuse and prevention, National Child Protection, 2000; Clearinghouse Issues paper, AIFS, No. 13. United Nations, Convention on the Rights of the Child, 1989. Full text: http://www.unhchr.ch/html/menu2/6/crc/treaties/crc.htm//. World health Organisation. Za natamo{ni informacii: http://www.who.int/violence_injury_prevention/violence/neglect/en//.

Bibliografija

http://www.aiasbo.it/daphne, za celiot izve{taj od proektot i za pove}e linkovi.

http://www.int/violence_injury_prevention/violence/neglect/en/ http://www.unhchr.ch/html/menu2/6/crc/ http://www.ualberta.ca/~jpdasddc/abuse http://www.nspcc.org.uk/html/home/needadvice/pritectingdisabledchildren.htm http://www.securityworld.com/library/retiremet/abuseofthedisabled.html http://nochanch.acf.hhs.gov/pubs/prevenres/focus.cfm

22

PrilogRizik-faktoriFaktor roditel ili zgriùva~

1Siroma{tija i nevrabotenost Socijalna izolacija Pomala materijalna i emocionalna poddr{ka Opasno sosedstvo Visoka socijalna prifatlivost na nasilstvoto Promocija na nasilstvoto vo kulturnite normi Mediumsko nasilstvo

Mentalna bolest, naru{uvawa na li~nosta, obidi za samoubistvo i psiholo{ko stradawe Nedostig na roditelski ve{tini Nisko nivo na ve{tini za soo~uvawe so stres, na samodoverba i samoo~ekuvawe Avtoritativen roditelski stil Istorija na maltretirawe za vreme na detstvoto Zloupotreba na opojni supstanci Nedovolno znaewe za potrebite i procesot na detskiot razvoj Nerealni i neispolneti o~ekuvawa Istorija na naru{uvawa vo odnesuvaweto i agresivnost Adolescenti bez semejna poddr{ka Visoki nivoa na stres Socijalna izolacija Ponizok ekonomski status Samohran roditel Nesakana bremenost Nesoodvetna roditelska grià Nizok stepen na prilagodlivost kaj semejstvoto na popre~enosta Odbivawe na ponudena poddr{ka i resursi

Za{titni faktori

Psiholo{ka dobrosostojba Visoko nivo na ve{tini za soo~uvawe so stres, na samodoverba i samoo~ekuvawe Prifa}awe na popre~enosta, uviduvawe na granicite i potencijalite na deteto Precizno znaewe za potrebite i procesite na detskiot razvoj Socijalna i semejna poddr{ka Adekvatna maj~ina i roditelska zdravstvena grià Vo tekot na detstvoto, pozitiven odnos so barem eden vozrasen Bezbeden, organiziran dom i adekvatna dnevna grià Stabilna i poddrùva~ka vrska so partnerot Sposobnost za soo~uvawe so predizvici i za prilagoduvawe na promeni koi prirodno gi karakteriziraat semejnite ìvotni ciklusi Rabota i finansiska sigurnost Socijalna poddr{ka Pozitivni obrazovni strategii (na primer, pozitiven fidbek itn.)

Faktor roditel ili zgriùva~

Semejni faktori

Semejni faktori

Detski faktori

Te{ko i haoti~no doma}instvo (golemina i gustina na semejstvoto) Nebezbeden dom i nesoodvetna dnevna grià Bra~ni konflikti i semejno nasilstvo Stresni ìvotni nastani, roditelski stres i emocionalna bolka Nevrabotenost i finansiska nesigurnost Nisko kulturno nivo Socijalna izolacija Pogolema tolerantnost za stroga disciplina i verbalna agresija (na primer, udirawe)

Detski faktori

Sredinski faktori

Fizi~ka, kognitivna, emocionalna popre~enost Predvremeno ra|awe i niska teìna pri ra|awe Posebni potrebi, ~esti hospitalizacii Naru{uvawa vo odnesuvaweto (na primer, agresivnost, hiperaktivnost, naru{uvawa vo spieweto itn.) ili visoki barawa za grià Nesposobnost da ja razbere zloupotrebata, da kaè za nea i da izbega od nea

Sposobnost za interkacija so drugi i za izrazuvawe na sopstvenite ~uvstva Seksualno obrazovanie za vreme na adolescentniot period Integracija vo socijalni konteksti (na primer, u~ili{te) Stabilnost vo odnesuvaweto i vnimanieto

Sredinski faktori

Nepostoewe, neprimenuvawe na zakoni za detska za{tita Namalena va`nost/vrednost na deteto (malcinstvo, popre~enost, pol)

Pravata na deteto ne smeat da se zanemaruvaat Primenlivi zakoni za detska za{tita Zgolemena vrednost na decata Dobrosostojba i vrabotuvawe Socijalna mreà za poddr{ka Interagenciska i multiprofesionalna socijalna mreà Bezbedno sosedstvo Socijalna neprifatlivost na nasilstvoto Kulturni normi i mediumska promocija protiv nasilstvoto

23

PrilogPokazateli za maltretirawe deca

2

Fizi~ki pokazateli za deteto: gi opfa}a fizi~kite povredi, zdravjeto, ishranata i izgledotPovredi ili belezi na koàta Izgorenici Griznuvawa Skr{enici Znaci na trauma Psihomotoren zastoj Aspekt na zanemaruvawe Ne~istotija Apatija i nedostig na vitalnost Klini~ki znaci na intoksikacija

Pokazateli za odnesuvaweto na deteto: se odnesuva na oddelni karakteristiki vo odnesuvaweto i crti na li~nosta

Deteto e vnimatelno so vozrasni i stapuva vo kontakt so niv so somneì Deteto izgleda ispla{eno od svoite roditeli Tendencija kon izolacija i povlekuvawe Nedostig na u~estvo vo igra i grupni aktivnosti Nedostig na izdiferencirani reakcii kon nepoznati lica Agresivnost, antisocijalno odnesuvawe Destruktivnost Hipervnimatelnost Neo~ekuvano seksualno odnesuvawe Potreba za obrnuvawe vnimanie Psiholo{ki naru{uvawa (anoreksija, nesonica, enurezija, iritiranost, nasilno odnesuvawe) Neuspeh vo u~ili{teto

Neuverlivi objasnuvawa za ona {to se slu~ilo Diskrepanca na simptomi koi se odnesuvaat na majkata, klini~ka istorija i klini~ka evaluacija na dokazite Semejna istorija na detsko maltretirawe Disfunkcionalni semejni odnosi Zadocnuvawe vo baraweto medicinska pomo{ za deteto Otsustvo na zagriènost za deteto, za negoviot/nejziniot izgled, za fizi~kite i emocionalnite potrebi Preza{titenost Qubomora Negativni idei i stavovi sprema deteto (devalvirawe, prezir) Strogi strategii za disciplina

Pokazateli za roditelite: gi opfa}a odnesuvaweto, jazikot i stavovite

24


Proektot Detstvo, popre~enost i nasilstvo ima za cel prevencija od nasilstvo vo semejstvata kade ima deca so popre~enost, osobeno koga decata se `rtvi na nasilstvoto. Organizaciite koi go promoviraat proektot, ja prepoznavaat specifi~nata uloga i odgovornost na lokalnite organizacii vo detektirawe, prepoznavawe i prevencija na ovoj fenomen. Ovaa bro{ura e publikuvana so poddr{ka na Evropska Komisija vo ramkite na Dafne programata.

detstvo, poprecenost i nasilstvo

Documents