!

T"sdiq ed"n t"$kilatların siyahısı

Bu hesabat a"a$ıdakı t!"kilatlar t!r!find!n yazılmı" v! t!sdiq edilmi"dir (!lifba sırası il!):

“ART#CLE 19” T!"kilatı: Azad #fad! üçün Qlobal Kampaniya

Azad Söz M!rk!zi 60 Farrinqdon Yolu London EC1R Birl!"mi" Krallıq %laq!l!ndirici "!xs: Rebekkaa Vinsent

Az!rbaycanda T!bli$at üzr! Assistent E-poçt: rebecca@article19.org

Tel: +44 (0) 207324 2500 www.article19.org

Azadlıq Evi 1301 Konnektikut Prospekti NW M!rt!b! 6 Va"inqton K.D. 20036 AB&

%laq!l!ndirici "!xs: Kortni C. Radç Ba" Proqram Meneceri E-poçt: radsch@freedomhouse.org Tel: +1 202 296 5101 www.freedomhouse.org

Senzura üzr! Göst!ricil!r Azad Söz M!rk!zi 60 Farrinqdon Yolu London EC1R 3GA

Birl!"mi" Krallıq %laq!l!ndirici "!xs: Nata"a &midt Redaktor Assistenti E-poçt: natasha@indexoncensorship.org Tel: +44 (0) 20 7324 2527 www.indexoncensorship.org

Jurnalistl!rin Beyn!lxalq Federasiyası Beyn!lxalq M!tbuat M!rk!zi Rezidens Sarayı Blok C Ryu de la Loi 155 1040 Brüssel Belçika %laq!l!ndirici "!xs: Adrian Kollin Layih! Meneceri

E-poçt: adrien.collin@ifj.org ` Tel: +32 2 235 22 03

www.ifj.org

!

Media Müxt!lifliyi #nstitutu 43-51 Böyük Titçfild küç!si London W1W 7DA

Birl!"mi" Krallıq %laq!l!ndirici "!xs: Milika Pesik #craçı Direktor E-poçt: milica.pesic@media-diversity.org Tel: +44 (0) 20 7255 2473 http://www.media-diversity.org

Açıq C!miyy!t Fondları Media Proqramı %laq!l!ndirici "!xs: Styuart Çisolm

Ba" Proqram Meneceri E-poçt: Stewart.Chisholm@osf-eu.org Tel: +44 (0) 207 031 0200 www.soros.org/initiatives/media

M!tbuat #ndi Uitte Kruslaan 55 1217 AM Hilversum Postbank 7676 Hollandiya %laq!l!ndirici "!xs: Ruken Baris

Proqram Koordinatoru E-poçt: baris@pressnow.nl Tel: +31 35 62 54 300 www.pressnow.nl

S!rh!dsiz Reportyorlar 47 rye Vivienne 75002 Paris Fransa

%laq!l!ndirici "!xs: Lusiya Morillon Yeni Media Bürosunun Direktoru E-poçt: internet@rsf.org Tel: +33 1 44 83 84 84 www.rsf.org

Dünya Q!zet v! Yeni Na"irl!r Assosiasiyası 7 Ryu Geoffroy Seynt Hilari 75005 Paris Fransa

%laq!l!ndirici "!xs: Rodriqo Bonilla Koordinator E-poçt: rbonilla@wan.asso.fr Tel: +33 1 47 42 85 28 www.wan-ifra.org

!

T"$"kkür

Bu hesabat 2010-cu il 7-9 Sentyabr tarixl!rind! Az!rbaycana ifad! azadlı$ı missiyasında i"tirak etmi" Az!rbaycan üçün Beyn!lxalq %m!kda"lıq Qrupunun üzv t!"kilatlarının birg! n!"ridir. #"tirakçı t!"kilatlar “ART#CLE 19” T!"kilatı; Azadlıq Evi; Senzura üzr! Göst!ricil!r; Jurnalistl!rin Beyn!lxalq Federasiyası; Media Müxt!lifliyi #nstitutu; M!tbuat #ndi Açıq C!miyy!t Fondları; S!rh!dsiz Reportyorlar; Dünya Q!zet v! Yeni Na"irl!r Assosiasiyasından ibar!t olmu"dur. Hesabat “ART#CLE 19” t!"kilatının Az!rbaycanda T!bli$i üzr! Assistenti Rebekka Vinsent t!r!find!n t!rtib edilmi"dir, hesabatın t!rtibatında a"a$ıdakıların yardımı olmu"dur (!lifba sırası il!): Ruken Baris, M!tbuat #ndi T!"kilatının Proqram Koordinatoru; Rodriqo Bonilla, Dünya Q!zet v! Yeni Na"irl!r Assosiasiyasının Koordinatoru; Adrian Kollin, Jurnalistl!rin Beyn!lxalq Federasiyasının Layih! Meneceri; Lusiya Morillon, S!rh!dsiz Reportyorların Yeni Media Bürosunun Direktoru; Milika Pesik, Media Müxt!lifliyi #nstitutunun #craçı Direktoru; Kortni C. Radç, Azadlıq Evinin Ba" Proqram Meneceri; v! Nata"a &midt, Senzura üzr! Göst!ricil!r t!"kilatının Redaktor Assistenti. Hesabat “ART#CLE 19” t!"kilatının Qanun v! Proqramlar üzr! Ba" Direktoru JUDr. Barbora Bukovskà v! Senzura üzr! Göst!ricil!r t!"kilatının Redaktor Assistenti Nata"a &midt t!r!find!n redakt! edilmi"dir. Günay R!himova hesabatı ingilis dilind!n Az!rbaycan dilin! v! hesabatın icmalını ingilis dilind!n rus dilin! t!rcüm! etmi"dir. Missiyanın dig!r i"tirakçıları missiyaya r!hb!rlik ed!n, “ART#CLE 19” t!"kilatının #craçı Direktoru Dr. Eycnis Kallamard; Açıq C!miyy!t Fondları Media Proqramı üzr! Ba" Proqram Meneceri Styuart Çi"olm; Açıq C!miyy!t Fondları Media Proqramı üzr! Proqram Koordinatoru Eduard Pittm!n; v! “ART#CLE 19” t!"kilatının Ba" M!tbuat Meneceri Mona Samari olmu"dur ki, bunların h!r biri hesabat üçün d!y!rli yardımı t!min etmi"dir. Hesabat üçün yerli t!crüb! v! missiyaya logistika yardımı göst!rmi" Açıq C!miyy!t #nstitutu – Yardım Fondu Az!rbaycan t!"kilatının #fad! Azadlı$ı / Media Proqramı v! #ctimai %laq!l!r üzr! Direktoru Röv"!n Ba$ırova xüsusi minn!tdarlıq bildirilir. Missiya Bakıda görü"düyü jurnalistl!r v! dig!r media i"çil!ri, v!t!nda" c!miyy!tinin f!alları v! dövl!t m!murlarına minn!tdarlı$ını bildirir. H!min görü"l!r zamanı veril!n informasiya bu hesabatın t!rtib edilm!sind! xüsusi !h!miyy!t! malik olmu"dur.

"!

!

Münd"ricat

Qısa icmal...............................................................................................................................2 Tövsiy!l!r................................................................................................................................3 1. Giri".....................................................................................................................................5 2. Jurnalistl!r! qar"ı zorakılı$ın c!zasız qalması....................................................................6 3. #fad! azadlı$ına hüquqi m!hdudiyy!tl!r............................................................................12 4. Defamasiya........................................................................................................................14 5. Mediaya dövl!t n!zar!ti.....................................................................................................16 6. Müst!qil medianın rastla"dı$ı dig!r probleml!r.................................................................18 7. Etibarsız, idar! olunan v! parçalanmı" media mühiti.........................................................19 8. Çap mediasında etika, pe"!karlıq v! özünüt!nziml!m!....................................................21 9. Onlayn ifad! azadlı$ı.........................................................................................................23 10. #fad! azadlı$ı v! seçkil!r..................................................................................................27 11. N!tic!...............................................................................................................................29 %lav! A – Görü" keçirilmi" i"tirakçıların siyahısı...................................................................30

#!

!

Qısa !cmal

2010-cu il 7 sentyabr tarixind!n 9 sentyabr tarixin! q!d!r doqquz beyn!lxalq qeyri-hökum!t t!"kilatı ölk!d! ifad! azadlı$ının v!ziyy!ti il! ba$lı ciddi narahatlıqlarını ifad! etm!k üçün Az!rbaycana birg! ifad! azadlı$ı missiyasını h!yata keçirmi"l!r. Missiya jurnalistl!r v! dig!r media i"çil!ri, v!t!nda" c!miyy!tinin f!alları v! dövl!t m!murları il! görü"mü" v! yerli v!t!nda" c!miyy!tinin ifad! azadlı$ı forumunda i"tirak etmi"dir. Bu hesabatda missiyanın !ld! etdiyi n!tic!l!r v! Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının v!ziyy!ti il! ba$lı narahatlıq do$uran m!s!l!l!r haqqında ümumi m!lumat t!qdim edilir. Missiya mü!yy!n etmi"dir ki, son bir neç! ild! bir sıra narahatlıq do$uran istiqam!tl!r! gör! Az!rbaycanda ifad! azadlı$ı k!skin "!kild! pisl!"mi"dir. Missiya xüsusil! t!nqidi fikirl!ri ifad! etm!kl! ba$lı jurnalist v! bloqçuların h!bs edilm!sind! Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarının davam ed!n t!crüb!sind!n; jurnalistl!r! qar"ı zorakılıq prosesinin uzun olması v! bu !m!ll!ri tör!d!nl!rin c!zasız qalmasından; yerli qanunda kriminal defamasiya müdd!alarının mövcudlu$unun davam etm!sind!n narahatlı$ını ifad! etmi"dir. Bu hesabata h!mçinin Az!rbaycan hökum!tinin ölk!d! ciddi ifad! azadlı$ı v!ziyy!tini aradan qaldırmaq üçün h!yata keçirm!li oldu$u konkret t!dbirl!r üçün missiya t!r!find!n i"l!nib hazırlanmı" bir sıra tövsiy!l!r daxildir. Bu tövsiy!l!r hal-hazırda h!bsd! olan jurnalistl!rin v! bloqçuların d!rhal v! qeyd-"!rtsiz olaraq azad edilm!si v! öz ifad! azadlı$ı hüquqlarını icra etdikl!rin! gör! "!xsl!rin h!bs edilm!sin! son qoyulması; jurnalistl!r! qar"ı bütün zorakılıq hallarının h!rt!r!fli, t!xir!salınmaz v! müst!qil ara"dırmalarının h!yata keçirilm!si v! bu h!r!k!tl!r! gör! m!suliyy!t da"ıyanların t!qib edilm!si; v! defamasiyanın dekriminalla"dırılması, mülki defamasiya müdd!alarının beyn!lxalq standartlara uy$unlu$unun t!min edilm!sini !hat! edir. Cari i"l!ri yerin! yetirm!kl! Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları ifad! azadlı$ını inki"af etdirm!k v! müdafi! etm!kl! ba$lı öz beyn!lxalq öhd!likl!rini pozurlar. Bu istiqam!t xüsusil! Az!rbaycanın 2010-cu ilin noyabr ayında növb!ti parlament seçkil!ri kontekstind! narahatlıq do$urur, çünki ifad! azadlı$ı seçkil!rin !dal!tli v! s!rb!st keçirilm!si üçün vacib "!rtdir. Missiya bu hesabatda Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarını mühüm ifad! azadlı$ı islahatlarını h!yata keçirm!k v! bununla ba$lı Az!rbaycanın beyn!lxalq öhd!likl!rin! tam riay!t edilm!sini t!min etm!k üçün d!st!kl!m!yi n!z!rd! tutur. Bundan ba"qa, missiya bu hesabatda Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının v!ziyy!tin! daha !hat!li beyn!lxalq diqq!ti c!lb etm!k üçün !laq!l!ndirici qismind! çıxı" etm!yi n!z!rd! tutur. Missiya Az!rbaycanla siyasi v! iqtisadi !laq!l!ri olan dövl!tl!rin oynadı$ı mühüm rolu xüsusil! qeyd edir v! onları Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarının ifad! azadlı$ı v!ziyy!ti üçün cavabdehlik da"ımasını t!min etm!y! ça$ırır.

$!

!

Tövsiy"l"r

Missiya Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarını a"a$ıdakıları h!yata keçirm!y! ça$ırır:

1. H!bs edilmi" jurnalist Eynulla F!tullayev v! h!bs edilmi" bloqçular Adnan Hacızad! v! Emin Millinin d!rhal v! qeyd-"!rtsiz azadlı$a buraxılmasına göst!ri" verm!k; 2. Öz ifad! azadlı$ı hüququnun icra etdikl!rin! gör! heç bir jurnalist, media i"çisi, bloqçular v! ya dig!r v!t!nda"ların h!bs edilm!m!sini t!min etm!k; 3. Jurnalistl!r, siyasi f!allar v! insan hüquqlarının müdafi!çil!rin! qar"ı bütün zorakılıq hallarının h!rt!r!fli, t!xir!salınmaz v! müst!qil ara"dırılmasını h!yata keçirm!k v! cavabdeh "!xsl!ri m!suliyy!t! c!lb etm!k; 4. Jurnalistl!r, siyasi f!allar v! insan hüquqlarının müdafi!çil!rinin bütün m!hk!m! prosesl!rinin lazımi proses v! t!qsirsizlik prezumpsiyası üzr! beyn!lxalq standartlara uy$un olaraq h!yata keçirildiyini t!min etm!k; 5. Defamasiyanı dekriminalla"dırmaq v! bütün mülki defamasiya müdd!alarının beyn!lxalq standartlara uy$unla"dırılmasını t!min etm!k; 6. 2005-ci ild! q!bul edilmi", #nformasiya %ld! etm!k Hüququ haqqında Qanunu daha s!m!r!li h!yata keçirm!k; xüsusil!, bu qanunla t!l!b olundu$u kimi informasiya üzr! ombudsmanın t!yin edilm!si üçün t!dbirl!r görm!k; 7. Dövl!t t!r!find!n m!lumatlandırılmaya ayırmalar üçün !dal!tli, b!rab!r v! "!ffaf "!rtl!ri mü!yy!n etm!k; 8. Dövl!t mediaya d!st!k fondunun ayrılması üçün "!ffaf proseduralara malik olan müst!qil, çox t!r!fli komit!ni yaratmaq; 9. Beyn!lxalq standartlara v! lisenziyaların verilm!si üçün "!ffaf proseduralara uy$un olaraq, yayımı t!nziml!y!n müst!qil orqanı yaratmaq; 10. Çap olunan kütl!vi informasiya vasit!l!ri üçün h!qiq!t!n d! müst!qil, özünü idar! orqanlarının f!aliyy!t göst!rm!sin! imkan yaratmaq; 11. Xarici t!"kilatların, o cüml!d!n, BBC, Amerikanın S!si v! Azad Avropa Radiosu / Azadlıq Radiosunun milli tezlikl!rd! yayımına yol verm!y!n qada$anı aradan qaldırmaq; 12. Bakıdan k!nar regionlara xüsusi diqq!t ayırmaqla, ictimaiyy!tin mara$ında olan v! dövl!t maraqlarından s!rb!st olan ictimai xidm!t yayımının inki"afını t!bli$ etm!k; 13. Ölk! miqyasında internet infrastrukturu v! universal, maddi c!h!td!n yol veril! bil!n, yüks!k sür!tli internetd!n istifad! imkanları istiqam!tind! i"! investisiya qoymaq; 14. Onlayn azadlı$ı müdafi! etm!k v! qorumaq v! artıq qaydaların qoyulmasına yol verm!m!k; v! 15. A"a$ıdakılarla Seçki M!c!ll!sind! media müdd!alarını h!yata keçirm!k:

! Bütün namiz!dl!rin Dövl!t mediasına b!rab!r v! !dal!tli !lçatanlı$ını t!min etm!k üçün sistematik monitorinqin yaradılması;

%!

!

! Jurnalistl!rin seçki monitorları kimi s!sverm! stansiyalarına, o cüml!d!n s!sl!rin sayılması prosesi boyunca !lçatanlı$ının t!min edilm!si; v!

! Qanun pozuntularına qar"ı t!xir!salınmaz v! effektiv t!dbirl!rin görülm!si.

Bundan ba"qa, beyn!lxalq missiya jurnalistl!r üçün könüllü davranı" normaları v! h!rt!r!fli pe"!kar standartların h!yata keçirilm!sini d!st!kl!m!k üçün geni", !hat!li v! çox t!r!fli m!sl!h!tl!"m!nin aparılmasını t!l!b edir. Sonda biz beyn!lxalq ictimaiyy!tin, xüsusil! Az!rbaycanla iqtisadi v! siyasi !laq!l!ri olan ölk!l!ri hökum!tin öz ifad! azadlı$ı v!ziyy!ti üçün cavabdehlik da"ımasını t!min etm!y! ça$ırır.

&!

!

1. Giri$

Bu hesabat 2010-cu il 7 sentyabr tarixind!n 9 sentyabr tarixin! q!d!r doqquz beyn!lxalq qeyri-hökum!t t!"kilatının h!yata keçirdiyi, Az!rbaycana birg! ifad! azadlı$ı missiyasının n!tic!sidir. #"tirakçı t!"kilatlar “ART#CLE 19” T!"kilatı; Azadlıq Evi; Senzura üzr! Göst!ricil!r; Jurnalistl!rin Beyn!lxalq Federasiyası; Media Müxt!lifliyi #nstitutu; M!tbuat #ndi; Açıq C!miyy!t Fondları; S!rh!dsiz Reportyorlar; v! Dünya Q!zet v! Yeni Na"irl!r Assosiasiyasından ibar!t olmu"dur. Bu t!"kilatlar Az!rbaycan üzr! Beyn!lxalq %m!kda"lıq Qrupunun üzvl!ridir v! ölk!d! ifad! azadlı$ının t!bli$i v! müdafi!si sah!sind! i" üzr! f!aldırlar. Onlar Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının v!ziyy!ti il! ba$lı öz ciddi narahatlıqları z!minind! missiyanı h!yata keçirm!y! razıla"ıblar. Missiyanın vaxt qrafiki Az!rbaycanın noyabr 2010-cu il parlament seçkil!ri astanasında ifad! azadlı$ı v!zi il! ba$lı i"tirakçı t!"kilatları narahat ed!n m!s!l!l!r! !saslanır. Missiya !rzind! i"tirakçılar jurnalistl!r v! dig!r media i"çil!ri, v!t!nda" c!miyy!tinin f!alları v! dövl!t m!murları il! görü"übl!r. Görü" keçirilmi" i"tirakçıların tam siyahısı %lav! A-da t!qdim edilir. Missiya h!bs edilmi" jurnalist Eynulla F!tullayevin narkotik madd!l!r! mübt!lalıq i"i üzr! apelyasiya iclasının ilk sessiyasında i"tirak etmi"dir. Missiya h!mçinin ifad! azadlı$ı üzr! yerli v!t!nda" c!miyy!tinin forumunda i"tirak etmi"dir. Missiya !vv!lc!d!n missiya il! görü"m!y! razıla"mı", lakin son anda görü"! g!lm!y!n, Prezident Administrasiyasının Siyasi v! Sosial Departamentinin direktoru %li H!s!novun görü"d! i"tirak etm!m!yini t!!ssüfl! qar"ılamı"dır. Missiya h!mçinin %dliyy! Nazirliyinin h!bs edilmi" jurnalist Eynulla F!tullayevl! görü"m!k üçün icaz! verm!kd!n imtina etm!sin! t!!ssüfünü bildirmi"dir. Missiyanın !sas m!qs!di Az!rbaycanda ifad! azadlı$ı v!ziyy!tini yax"ıla"dırmaq olmu"dur. Missiyanın xüsusi m!qs!dl!ri Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının inki"afı v! müdafi!si istiqam!tind! f!aliyy!t göst!r!nl!r üçün beyn!lxalq d!st!yi nümayi" etdirm!k; ölk!d! ifad! azadlı$ının v!ziyy!tin! beyn!lxalq diqq!ti artırmaq; v! ölk!d! ifad! azadlı$ı v!ziyy!tini yax"ıla"dırmaq üçün t!xir!salınmaz, konkret t!dbirl!r görm!si üçün Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarına t!zyiqi artırmaq olmu"dur.

Hesabatın qurulu$u Qısa #cmal v! missiya t!r!find!n i"l!nib hazırlanmı" tövsiy!l!r bu giri"d!n !vv!l t!qdim edilir. Bu giri"d!n sonra, F!sil 2-d! jurnalistl!r! qar"ı zorakılıq prosesi v! bu h!r!k!tl!ri tör!d!nl!rin c!zasız qalması haqqında ümumi m!lumat verilir. F!sil 3-d! ifad! azadlı$ını m!hdudla"dırmaq üçün Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarının qanundan istifad!si haqqında ümumi m!lumat verilir, v! F!sil 4-d! ölk!d! kriminal defamasiya müdd!alarından davamlı istifad! ara"dırılır. F!sil 5-d! Az!rbaycan mediasına Dövl!tin t!siri t!hlil edilir, F!sil 6-da medianın üzl!"diyi iqtisadi mane!l!r mü!yy!n edilir. F!sil 7-d! Az!rbaycanda kütl!vi informasiya vasit!l!ri arasında mövcud olan bölgü t!hlil edilir v! F!sil 8-d! jurnalistl!rin pe"!karlı$ı il! !laq!dar m!s!l!l!r! baxılır. F!sil 9-da onlayn ifad! azadlı$ının v!ziyy!ti t!hlil edilir. F!sil 10-da seçkil!r kontekstind! ifad! azadlı$ına baxılır. F!sil 11 missiyanın yekun mü"ahid! n!tic!l!ri v! %lav! A-da t!qdim edil!n görü" keçirilmi" i"tirakçıların siyahısından ibar!tdir.

'!

!

2. Jurnalistl"r" qar$ı zorakılı#ın c"zasız qalması

Az!rbaycanda jurnalistl!ri t!qib ed!n v! ya narahat ed!nl!r tör!tdikl!ri cinay!t üçün c!zalandırmayacaqlarını bil!r!k bel! h!r!k!t edirl!r. S!lahiyy!tli orqanlar t!r!find!n bu cinay!tl!rin s!m!r!li ara"dırılmasının aparılmaması faktı mövcud qorxu v! t!sir! qar"ı davamsızlıq mühitin! !h!miyy!tli d!r!c!d! t!sir edir. Bu endemik c!zasızlıq v!t!nda"ların müst!qil v! q!r!zsiz mediaya !lçatanlı$ının olmamasını hiss etdikl!ri v! funksional demokratiyanın bütün hüquqlarından istifad! etm!dikl!ri mühitl! n!tic!l!nmi"dir ki, bu da demokratiyanın özü üçün çox !hat!li n!tic!l!r! malikdir.1 Müst!qil m!tbuat insan hüquqlarının pozulmasının ilk "ahididir; o, iqtisadi v! siyasi inki"afı gücl!ndirm!k üçün korrupsiyanı a"karlaya v! münaqi"!nin idar! olunmasına köm!k ed! bil!r. Elmar Hüseynov: mövcud t"hlük"nin simvolu v" ba$ ver"c"k hadis"l"rin "lam"ti? 2005-ci ild! jurnalist Elmar Hüseynovun q!tli h!m zorakılıq prosesi, h!m d!, Az!rbaycanda azad ifad! etm!nin !h!miyy!tli d!r!c!d! t!n!zzülünün simvoludur. Müxalif!tin h!ft!lik Monitor q!zetinin ba" redaktoru Hüseynov özü v! hey!tinin dig!r üzvl!rinin s!lahiyy!tli orqanlar t!r!find!n davamlı narahat edilm!sind!n sonra mart ayının 2-d! q!tl! yetirilmi"dir. Müst!qil media nümay!nd!l!ri q!tlin arxasında s!lahiyy!tli orqanların durdu$unu iddia edir v! Hüseynovun atası da eyni fikird! olmu"dur. Buna zidd olaraq, s!lahiyy!tli orqanlar cinay!ti tör!tm!kd! iki gürcü v!t!nda"ını t!qsirl!ndirmi" v! onların ekstradisiyasını t!l!b etmi"dir. Gürcüstanın s!lahiyy!tli orqanları imtina etmi", v! Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları !lav! t!dqiqat aparmaq üçün heç bir n!z!r!çarpacaq c!hd göst!rm!mi"dir. S!lahiyy!tli orqanlar t!r!find!n Hüseynovun qatill!rinin m!suliyy!t! c!lb edilm!m!sinin n!tic!si olaraq, jurnalistl!rin çoxu ölk!d! müst!qil informasiya verm!ni t!qib etm!k v! h!d!f! almaqda cinay!tkarların s!rb!st oldu$una inanır.2 2010-cu ilin iyun ayında AT%T-in Media Azadlı$ı üzr! Nümay!nd!si Dunja Mijatoviç Hüseynovun qatillil!rini m!suliyy!t! c!lb ed! bilm!diyin! gör! Az!rbaycanı “Utanc Siyahısına” salmı"dır3. “C!zasızlıq s!viyy!si n!z!r!çarpacaq s!viyy!d!dir v! zorakılı$a s!b!b olur,” missiyaya müsahib! ver!n bir jurnalist qeyd etmi"dir. Dig!r müsahibl!r bir jurnalistin qeyd etdiyi kimi mövcud v!ziyy!tin t!nqidi s!sl!ri susdurmaq ist!y!nl!rin “s!rb!st keçidl!” ”“cinay!tkarlar ordusunu” yaratmasını asanla"dırdı$ı il! razıla"mı"lar. Jurnalistl!r! qar"ı t!hlük! o q!d!r güclüdür ki, onların çoxu ba"qa bir q!tlin ba" verm!sind!n qorxurlar. Elmar Hüseynovun v! 2000-ci ilin sentyabr ayında qaçırılmı" v! q!tl! yetirilmi", Ukraynada Ukrainskaya Pravda internet jurnalının na"iri Georgiy Qonqadzenin q!tli arasında Az!rbaycandakı jurnalistl!r v! beyn!lxalq ictimaiyy!tin üzvl!ri t!r!find!n paralell!r ç!kilmi"dir. Hüseynovun Az!rbaycan üçün c!zasızlı$ın simvoluna çevrildiyi kimi, Qonqadze d! Ukraynada c!zasızlı$ın simvoludur. Jurnalistl"r" qar$ı zorakılı#ın davam etdirilm"si Hüseynovun q!tlind!n sonrakı ill!rd! seçilmi" f!rdl!rin davamlı h!d!f! alınması Az!rbaycanda c!zasızlıq prosesini !b!dil!"dirmi" v! gücl!ndirmi"dir. 2009-cu ild! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1http://www.newssafety.org/index.php?option=com_content&view=article&id=19082:impunity-in-journalist-slayings-poses-a-danger-to-democracy-in-philippines&catid=144:philippines-media-safety&Itemid=100435 2 http://en.rsf.org/azerbaijan-on-visit-to-france-aliev-reminded-30-05-2006,17849.html 3 http://www.osce.org/documents/rfm/2010/06/44433_en.pdf!

(!

!

Reportyorların Azadlı$ı v! T!hlük!sizliyi #nstitutu Az!rbaycanda “jurnalistl!r v! media t!"kilatlarına qar"ı t!qibl!r, provokasiyalar, zorakılıqlar v! h!d!l!nm!l!rin” 50-d!n çox ba" verm! halı haqqında m!lumat vermi"dir, onların çoxu zorakılıq hallarıdır.4 S!lahiyy!tli orqanlar jurnalistl!rin v!ziyy!tin! laqeyd qalırlar v! polis onları müdafi! etmir; jurnalistl!r onlara qar"ı zorakılıq v! ya h!d!l!r haqqında m!lumat verdikd! onlara çox vaxt !h!miyy!t verilmir v! b!zi hallarda s!lahiyy!tli orqanlara qar"ı "ikay!t ir!li sürdükl!rin! gör! t!qib! m!ruz qalırlar. 2009-cu ild! bloqçular Emin Milli v! Adnan Hacızad! hücuma m!ruz qaldıqları haqqında polis! m!lumat vermi" v! özl!ri d!l!duzlu$a gör! h!bs edilmi"l!r. Onlar müvafiq olaraq iki il v! iki il yarım h!bs c!zasına m!hkum edilibl!r. Son be" ild! jurnalistl!r! qar"ı bir çox zorakılıq aktları, o cüml!d!n a"a$ıdakılar ba" vermi"dir:

• 30 avqustda bıçaqlanmı", Komanda q!zetinin müxbiri R!sul &ükürskoy. O hücumdan !vv!l h!d!l!r! m!ruz qalmı"dır, lakin onu müdafi! etm!k üçün heç bir t!dbir görülm!mi"dir.5

• 28 iyul 2010-cu il tarixind! Bakı yaxınlı$ında oliqarxlara m!xsus oldu$u iddia edil!n villaların fotolarını ç!k!rk!n mühafiz!çil!r t!r!find!n hücuma m!ruz qalmı", Yeni Müsavat q!zetinin müxbiri Elmin B!d!lov. O polis! "ikay!t etdikd!, polis cinay!t i"i açmaqdan imtina etmi" v! i"i onun yıxılması v! x!sar!t alması kimi q!l!m! vermi"dir.6

• Reportyorların Azadlı$ı v! T!hlük!sizliyi #nstitutunun direktoru Emin Hüseynov 14 iyun 2008-ci il tarixind! polis m!nt!q!sind! hücuma m!ruz qalmı"dır.7

• 22 fevral 2008-ci ild! t!hqir! m!ruz qalmı" v! 13 mart 2008-ci ild! bıçaqlanmı", Azadlıq q!zetinin müxbiri Aqil X!lili.8

• 24 aprel 2007-ci ild! hücuma m!ruz qalmı", Günd!lik Az!rbaycan q!zetinin keçmi" redaktoru Üzeyir C!f!rov.9

• 18 may 2006-cı ild! q!ddarcasına hücuma m!ruz qalmı", Bizim Yol q!zetinin ba" redaktoru Bah!ddin X!ziyev.10

• 5 mart 2006-cı ild! Bakıda qaçırılmı" v! i"g!nc! edilmi", Azadlıq q!zetinin müxbiri Fikr!t Hüseynli.11

2009-cu ilin iyul ayında BMT-nin #nsan Hüquqları Komit!si jurnalistl!r! qar"ı q!tl v! hücumlarla ba$lı narahatlı$ını qeyd etmi" v! s!lahiyy!tli orqanları media i"çil!rini bu kimi h!r!k!tl!rd!n müdafi! etm!y! v! “bel! h!r!k!tl!r ba" ver!rs! xüsusi diqq!t yetirm!y! v! h!lledici reaksiya verm!y!” ça$ırmı"dır.12 A&-nın #nsan Hüquqları üzr! Ali Komissarı Tomas Hammarberq jurnalistl!r! qar"ı zorakılıq v! zorakılıqla h!d!l!nm! halları il! ba$lı böyük narahatlı$ını vur$ulamı" v! bu kimi zorakılıqla h!d!l!m! hallarının “s!m!r!li v! müst!qil” ara"dırılmasını h!yata keçirm!y! ça$ırmı"dır.13 Regionlarda v"ziyy"t: acınacaqlı v"ziyy"t

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!4 http://www.ifex.org/azerbaijan/2010/04/01/2009-freedom-of-speech-annual-report.pdf 5 http://www.ifex.org/azerbaijan/2010/09/01/shukursoy_stabbed/ 6 http://en.rsf.org/azerbaijan-security-guards-who-attacked-25-08-2010,38208.html 7 http://en.rsf.org/azerbaijan-press-freedom-activist-20-06-2008,27569.htm 8 http://www.rferl.org/content/article/1079639.html 9 http://ifex.org/azerbaijan/2007/04/24/editor_of_critical_newspaper_brutally/ 10 http://en.rsf.org/azerbaijan-opposition-demonstrators-arrested-12-06-2006,17759.html 11 http://en.rsf.org/azerbaijan-opposition-journalist-escapes-06-03-2006,16672.html 12 http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrc/hrcs96.htm 13 https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1642017!

)!

!

Paytaxtdan k!nar regionlarda v!ziyy!t daha d!h"!tlidir. Onlar münt!z!m olaraq zorakılıq v! h!d!l!rl! üzl!"ir v! çox hallarda bu hadis!l!r haqqında m!lumat verilmir. V!ziyy!t Az!rbaycanın eksklavda yerl!"!n Naxçıvan Muxtar Respublikasında xüsusil! ciddidir v! jurnalistl!r üçün limitd!n k!nar q!bul edil!n bir sıra mövzular jurnalistliyi Bakıda oldu$undan daha çox riskli pe"!y! çevirir. M!s!l!n yerli jurnalistl!r M!lah!t N!sibova v! #lqar N!sibov Az!rbaycanın Naxçıvan eksklavındakı s!lahiyy!tli orqanlar t!r!find!n daimi t!zyiq! m!ruz qalırlar. Son bir neç! il !rzind! onlar d!f!l!rl! m!hk!m! t!qibl!rin! m!ruz qalmı" v! 2007-ci ilin dekabr ayında #lqar N!sibov h!bs edilmi" v! bir neç! ay müdd!tin! saxlanılmı"dır. “Rayonlarda heç bir jurnalist qalmayıb” bir neç! müxbir qeyd etmi"dir. Bir jurnalistin verdiyi m!lumata gör!, h!tta !sas televiziya stansiyalarının i"çil!ri rayonlarda mü!yy!n mövzuların efir! verilm!sini, o cüml!d!n, bu mövzular üzr! h!min informasiyanın çox vaxt paylanma üçün x!b!rl!r "öb!sin! getm!si i"ini t!min ed! bilmirl!r. Seçki sistemind! korrupsiyanın da h!mçinin yayılmı" olması haqqında m!lumat verilir. Bir jurnalist m!lumat vermi"dir ki, 2009-cu ilin b!l!diyy! seçkil!rind! onun h!mkarlarından biri s!sl!rin ölmü" insanların "!xsiyy!t v!siq!l!rind!n istifad! edilm!kl! verildiyini a"kar etmi"dir. Jurnalist r!smil!rin onlara iki qoyundan ibar!t rü"v!t verm!diyi halda onun haqqında Milli T!hlük!sizlik Nazirliyin! m!lumat verm!kl! h!d!l!dikl!rini qeyd etmi"dir. V"ziyy"ti aradan qaldırmaq üçün heç bir t"dbir görülmür Avropa #nsan Hüquqları M!hk!m!sinin (A#HM) qanunvericiliyin! !sas!n Avropa #nsan Hüquqları Konvensiyasının i"tirakçı Dövl!tl!ri hüquq-mühafiz! orqanları vasit!sil! insan hüquqlarının pozulması hallarının h!rt!r!fli, t!xir!salınmaz v! müst!qil ara"dırılmasını h!yata keçirm!k öhd!liyi da"ıyırlar. Lakin, Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları jurnalistl!r! qar"ı zorakılıq v! zorakılıqla h!d!l!m! hallarını davamlı olaraq lazımı qaydada ara"dırmayıblar, bu da A#HK-nın 2 v! 3-cü Madd!l!rinin pozulmasını t!"kil edir. Hüquq-mühafiz! orqanlarının jurnalistl!rin müdafi!sini t!min etm!k v! ya onlara qar"ı h!d!l!r v! zorakılıq hallarını ara"dırmaq üçün h!r hansı mühüm t!dbirl!r görm!sinin heç bir maddi sübutu yoxdur. Bu kimi hallar çox nadir hallarda ara"dırılmı"dır. Zorakılıq v! h!d!l!nm! halları ara"dırıldıqda prosesl!r uzun, n!tic!l!r is! qeyri-q!na!tb!x" olmu"dur. Jurnalistl!r h!tta potensial "übh!li "!xsl!r haqqında informasiyanı t!min etdikl!ri halda, öz i"l!rinin gedi"i haqqında m!lumat almaq ist!dikd! onlara heç bir yeniliyin olmadı$ı bildirilmi"dir. Bel! ara"dırmalardan bir nümun! olaraq Aqil X!lilin i"inin ara"dırılmasını göst!rm!k olar, h!min i"in ara"dırılması yerli v! beyn!lxalq hüquq ictimaiyy!ti daxilind! böyük narahatlıqlar do$urmu"dur; i"in ara"dırılmasında t!hrifl!rin v! bir sıra çatı"mazlıqların oldu$u s!n!dl!rl! t!sdiq edilmi"dir. X!lil çoxsaylı hücumları – o cüml!d!n bıçaqlanmanın – v! t!qib c!hdl!rinin qurbanı olmu"dur, s!lahiyy!tli orqanlar h!l! d! onu lazımi müdafi! il! t!min etmirl!r. X!lil h!mçinin polisin n!zar!ti altında saxlanıldıqda hücuma m!ruz qalmı"dır. Onun i"i il! mümkün !laq!l!rin ara"dırılması !v!zin!, istintaq böhtan kampaniyası taktikalarından istifad! ed!r!k onu nüfuzdan salma$a c!hd göst!rm!kl!, onun "!xsi h!yatını diqq!t m!rk!zind! saxlama$a davam edir. Hökum!t r!smil!ri onlara qar"ı t!nqid! tam qeyri-tolerantlıqla yana"ırlar. Jurnalistl!r arasında bel! hesab edilir ki, Dövl!tin yüks!k t!b!q!sind!n tutmu" yerli m!murlara q!d!r s!lahiyy!tli "!xsl!r ya m!s!l!ni !laq!l!ndirm!y! meylli deyill!r, ya da zorakılıq v! c!zasızlıq prosesi üçün birba"a m!suliyy!t da"ıyırlar. A#HM 22 aprel 2010-cu il tarixind! Eynulla

*!

!

F!tullayevin d!rhal h!bsd!n azad edilm!sin! q!rar vermi"dir14, lakin o h!l! d! h!bsxanadadır. 2009-cu ilin dekabr ayında ona qar"ı narkotik madd!l!r! mübt!lalıq üzr! !lav! ittiham ir!li sürülmü"dür, Avropada T!hlük!sizlik v! %m!kda"lıq T!"kilatının (AT%T) Media Azadlı$ı üzr! keçmi" nümay!nd!si bu ittihamı “h!ddind!n artıq inanılmaz” v! F!tullayevin i"i üzr! A#HM-nin q!rarına “mane olmaq m!qs!di da"ıyan” ittiham adlandırmı"dır.15 F!tullayevin h!bsd! saxlanılmasının davam etdirilm!si Az!rbaycanda dig!r jurnalistl!r!, xüsusil! s!lahiyy!tli orqanları t!nqid ed!nl!r! açıq, müst!qil informasiya verm!nin c!zalandırılaca$ı haqqında aydın ismarıc gönd!rir. Cinay!t prosesl!rind!n ba"qa, f!rdl!r öz hüquqlarının pozulması il! ba$lı Az!rbaycan Respublikasının #nsan Hüquqları üzr! Komissarı haqqında 2001-ci il tarixli Konstitusiya Qanununa !sas!n, Az!rbaycanın #nsan Hüquqları üzr! Komissarına (Ombudsman) "ikay!tl!rini t!qdim ed! bil!rl!r.16 #nsan Hüquqları üzr! Komissarın Ofisinin i"çi hey!ti onlara t!qdim edilmi", jurnalistl!r! qar"ı ist!nil!n zorakılıq hallarını ara"dırdıqlarını t!kid ets! d!, hücuma m!ruz qalmı" jurnalistl!rin ifad!l!ri bunun !ksini sübut edir. Komissarın i"çi hey!ti Ombudsmanın v!zif!y! g!lm!sind!n sonra insan hüquqlarının pozulması hallarına cavab olaraq 2200 press-reliz t!qdim etdiyini xüsusi qeyd ed!r!k, jurnalistl!rl! dostcasına !laq!l!r saxladı$ını vur$ulamı"dır. Onlar h!mçinin bloqçu Emin Millinin öz atasının d!fn m!rasimind! i"tirak etm!k üçün h!bsxanadan çıxmasına icaz! verm!k üçün s!lahiyy!tli orqanlarının q!rarına gör! ofisin m!suliyy!t da"ıdı$ını t!sdiq etmi"dir. Bundan ba"qa, jurnalistl!r! qar"ı zorakılıqların #nsan Hüquqları üzr! Komissarın Ofisi t!r!find!n ara"dırılması qeyri-q!na!tb!x"dir, çünki, Komissar i"l! ba$lı yalnız s!lahiyy!tli orqanlara tövsiy! ver! bil!r. Bu tövsiy!l!rin s!lahiyy!tli orqanlar t!r!find!n yerin! yetiril!c!yin! heç bir z!man!t – v! ya ehtimal yoxdur. V!zif!sin! uy$un olaraq, Ombudsman hüquqi proses! müdaxil! ed! bilm!z. Bu, #nsan Hüquqları üzr! Komissarın !ll!rinin qism!n d! olsa, ba$lı oldu$u n!tic!sin! g!tirib çıxarır. Pe$"y" c"zasızlı#ın t"siri – v" c"miyy"t Missiyaya müsahib! ver!n bir redaktor qeyd etmi"dir ki, o h!d!l!ndiyi v! ya hücuma m!ruz qaldı$ı halların sayını artıq itirib. Dig!r jurnalist c!zasızlıq m!d!niyy!tinin yalnız jurnalist ictimaiyy!tinin deyil, h!m d! c!miyy!t! böyük t!sir etdiyini nümayi" etdirm!kl!, azadlıq ist!y!n h!r bir v!t!nda" v! ya jurnalistin h!yatının daimi t!hlük!d! oldu$unu qeyd etmi"dir. H!m m!hk!m! orqanı, h!m d! hüquqi pe"! nöqteyi-n!z!rind!n ölk!nin hüquqi sistemin! etimad !h!miyy!tli d!r!c!d! azdır. Jurnalistl!rin b!zil!ri m!xsusi t!hlük!y! gör! öz pe"!kar f!aliyy!tl!ri il! ba$lı i"l!rd! v!kill!rin onları t!msil etm!y!c!yini hesab edir. Bel! i"l!ri öhd!liy! götürm!kl! ba$lı mövcud olan böyük riskl!r! baxmayaraq, Media Hüquqları #nstitutu v! Az!rbaycanın Hüquq"ünaslar Forumu kimi t!"kilatlardan olan v!kill!r bir neç! müst!qil v!kill!rl! yana"ı b!zi jurnalistl!r! hüquqi yardım göst!rm!kd! davam edir. H!min v!kill!rd!n birinin missiyaya müsahib!sind! qeyd etdiyi kimi, bu i"l!ri öz üz!rin! götürm!k arzusunda olan v!kill!rin sayı son ill!rd! xeyli azalmı"dır. Onların xidm!t göst!rdikl!ri jurnalistl!r v! media t!"kilatları kütl!vi informasiya agentlikl!rinin yerl!"diyi obyektl!ri siqnalizasiya, qapalı kamera sistemi il! t!chiz etm!k, v! h!tta h!d!f!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!14 F!tullayev Az!rbaycana qar"ı, 22 Aprel 2010, %riz! No. 40984/07: http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=1&portal=hbkm&action=html&highlight=fatullayev&sessionid=60202769&skin=hudoc-en 15 http://www.osce.org/fom/item_1_42272.html 16 Bax – Az!rbaycan Respublikasının #nsan Hüquqları üzr! Komissarı (Ombudsman) haqqında Konstitusiya Hüququ. 28 dekabr 2001-ci ild! q!bul edilmi"dir; www.transparency.az/transpfiles/n5.doc saytında t!qdim edilir. 2 iyul 2002-ci ild! seçilmi" ilk Ombudsman v!zif!d! qalır. !

"+!

!

alınmı" jurnalistl!r! n!zar!ti ç!tinl!"dirm!k m!qs!dil! i"! g!lm!k üçün istifad! edil!n yolları d!yi"m!k kimi !sas t!hlük!sizlik t!dbirl!ri il! tanı" deyill!r. S!lahiyy!tli orqanların ara"dırılacaq hücum v! h!d!l!nm! halları üçün müraci!tl!r! sad!c! !h!miyy!t verm!m!si v! ya bu imtinanın t!nqidi s!sl!ri susdurmaq üçün birba"a c!hd olması "übh!si v!t!nda" c!miyy!ti daxilind! fatalizm v! ümidl!rin puç olması hissin! g!tirib çıxarır. Az!rbaycanda müst!qil media üçün d!st!k ölk!nin jurnalistl!rini qorumanın mühüm hiss!sidir. Müst!qil kütl!vi informasiya agentlikl!rinin sayı azaldı$ı kimi, h!mr!yliyi t!min ed!n inki"af etm!kd! olan pe"!kar mühitd!n !ld! edil!n faydalar, v! bununla da müdafi! d!r!c!si azalır. Bu g!l!c!k üçün yax"ı ümidl!r vermir. Azadlıq kimi müst!qil v! ya müxalif!t q!zetl!ri staj toplama üçün müraci!tl!rin azaldı$ını qeyd edir. “G!nc n!sil siyas!t haqqında yazmaq ist!mir; bu çox t!hlük!lidir” bir jurnalist deyib. Özünü senzura Az!rbaycanda c!zasızlıq m!d!niyy!ti yayılmaqda olan özünü senzura mühiti il! n!tic!l!nir v! jurnalistl!r bunu t!sdiq edirl!r. Siyasi v! sosial v!ziyy!t haqqında d!qiq m!lumat verm!k imkanı olmayan jurnalistl!r çox vaxt mü!yy!n mövzulardan yayınacaq. Missiya il! söhb!t ed!n jurnalistl!r v! bloqçular misal olaraq qeyd etmi"l!r ki, prezident v! ya onun ail!si v! ya onlardan h!r hansı birinin i"güzar f!aliyy!ti haqqında m!lumat verm! hökum!t m!murlarının t!nqid edilm!si v! ya din haqqında müzakir! aparmaq kimi limitl!rd!n k!nar hesab edilir. Lakin t!hlük!li mövzuları mü!yy!nl!"dirm!k getdikc! daha da ç!tinl!"ir: çünki m!lumdur ki, reportyorlar, redaktorlar v! müxbirl!r! qar"ı zorakılıq aktları tör!d!nl!r c!zasız qalır, h!r hansı sah! üzr! i"l!y!n, h!r hansı mövzuda yazan jurnalist hücumların t!sirin! m!ruz qalmı" v!ziyy!td! ola bil!r. Beyn"lxalq nüfuz v" onun ölk"y" t"siri #fad! azadlı$ının pozulmasının yuxarıda t!svir edil!n bir çox halları s!lahiyy!tli orqanlarının bu pozuntuları aradan qaldırmaq üçün lazımi addımlar atmaması Az!rbaycan hökum!tinin öz ifad! azadlı$ı öhd!likl!rin! ciddi yana"madı$ını nümayi" etdirir. Az!rbaycan Birl!"mi" Mill!tl!r T!"kilatı (BMT), Avropa &urası (A&), v! AT%T kimi t!"kilatlarda üzvlüyün!, !sas insan hüquqları üzr! sazi"l!ri ratifikasiya etm!sin! müvafiq olaraq ifad! azadlı$ına riay!t etm!k v! onu müdafi! etm!k üzr! beyn!lxalq öhd!likl!rini yerin! yetir! bilm!mi"dir. %v!zind! beyn!lxalq insan hüquqları standartları v! qanununa laqeyd yana"dıqlarına gör! tanınan bir qrup avtoritar rejiml!r! qo"ulmu"dur. #fad! azadlı$ını m!hdudla"dırmaq üçün Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları t!r!find!n görülmü" t!dbirl!r Az!rbaycanın beyn!lxalq nüfuzuna xeyli ziyan vurmu", onu “!n ciddi qanun pozucuları” siyahısına salmı"dır. Rusiya kimi, Az!rbaycanda da öz v!t!nda"larının hüquqlarına hörm!t etm!k v! onları müdafi! etm!k üzr! beyn!lxalq öhd!likl!rinin çoxuna !h!miyy!t vermir. Çin v! #ran kimi, Az!rbaycan bloqçular v! onlayn jurnalistl!ri h!bs edir.17 Ukraynadan olan Georgiy Qonqadze kimi Elmar Hüseynov korrupsiyanı v! hökum!tin qanun pozuntularını a"karladı$ına gör! q!tl! yetirilmi"dir.18 Azadlıq Evi m!tbuat azadlı$ı nöqteyi-n!z!rind!n Az!rbaycanı Belorus, Burma (Myanmar), v! &imali Koreya kimi ölk!l!rl! yana"ı “azad olmayan” ölk!l!r siyahısına salıb.19 Az!rbaycan Prezidenti #lham %liyev S!rh!dsiz Reportyorların “m!tbuat azadlı$ını sıxı"dıranlar” siyahısındadır.”20

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!17 http://en.rsf.org/press-freedom-barometer-netizens-imprisoned.html?annee=2010 18 http://en.rsf.org/ukraine-dead-official-gets-sole-blame-for-16-09-2010,38378.html 19 http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=251&year=2010 20 http://en.rsf.org/spip.php?page=predateur&id_article=37258!

""!

!

40-dan artıq ifad! azadlı$ının pozulması halı, o cüml!d!n Eynulla F!tullayevin, Aqil X!lilin, Üzeyir C!f!rovun, v! Adnan Hacızad! v! Emin Millinin i"l!ri hal-hazırda A#HM t!r!find!n baxılmasını gözl!yir. Lakin beyn!lxalq ictimaiyy!tin Az!rbaycanla strateji siyasi v! iqtisadi !laq!l!rin! gör! d!yi"ikliyi h!yata keçirm!k imkanının olmaması v! ya d!yi"ikliyi h!yata keçirm!k ist!m!m!si il! ba$lı narahatlıq mövcuddur. Eynulla F!tullayevin i"ini A#HM-nin ba" palatasına gönd!rm!k haqqında hökum!tin q!rarı v! onun A#HM-nin q!rarını q!bul etm!kd!n imtina etm!si hökum!tin beyn!lxalq standartlara etinasızlı$ını nümayi" etdirir. Aydındır ki, Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının v!ziyy!ti c!zasızlıq prosesi aradan qaldırılmayana q!d!r v! dig!r ifad! azadlı$ı pozuntuları davam etdiyi müdd!td! yax"ıla"mayacaq. Ölk!d! mövcud media perspektivi acınacaqlıdır v! jurnalistl!r qorxu mühitind! ya"ayırlar. Reportyorlardan biri qeyd etdiyi kimi, jurnalistl!r özl!rini “!n pis kino ssenarid!” olduqlarını hiss edirl!r.

"#!

!

3. !fad" azadlı#ına hüquqi m"hdudiyy"tl"r

#fad! azadlı$ını m!hdudla"dırmaq üçün Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları t!r!find!n bir sıra hüquqi müdd!alar pozulmu"dur. Bunlardan b!zil!ri – m!s!l!n, defamasiya müdd!aları – f!rdl!rin öz ifad! azadlı$ı hüququnu icra etm!si il! açıq-a"kar !laq!lidir. Lakin t!nqidi s!sl!ri susdurmaq üçün ifad! azadlı$ı il! az !laq!li olan dig!r ittihamlardan istifad! etm!k tendensiyası ortaya çıxmı"dır. Hal-hazırda h!bs edilmi" bloqçular v! jurnalistl!r Eynulla F!tullayev, Adnan Hacızad! v! Emin Milli bu kimi halların nümun!sidir. F!tullayev bu yaxınlarda narkotik madd!l!r! mübt!lalı$a gör! ittiham edilib, Hacızad! v! Milli is! d!l!duzlu$a gör! h!bs c!zası ç!kirl!r; h!r iki ittiham siyasi motivasiya olunan ittiham kimi t!nqid edilib.21 M!s!l!n, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, AT%T-in Media Azadlı$ı üzr! keçmi" nümay!nd!si Miklos Haraszti F!tullayev! qar"ı narkotik madd!l!r! mübt!lalıq ittihamını “h!ddind!n artıq inanılmaz” adlandırmı" A&-nın #nsan Hüquqları üzr! Ali Komissarı Tomas Hammarberq Hacızad! v! Millinin i"ind! cinay!t ittihamlarının “arzuolunmaz s!sl!ri susdurmaq” üçün istifad! edilmi" oldu$unu qeyd etmi"dir.22 Hammarberq s!lahiyy!tli orqanları “jurnalistl!rin bel! !sassız v! ya selektiv kriminal t!qib! v! h!bs! m!ruz qalması f!aliyy!tl!rin! son qoyma$a” v! “ifad! edilmi" baxı"lar v! ya fikirl!rin! gör! h!bs edilmi" bütün jurnalistl!ri v! h!r hansı dig!r "!xsl!ri d!rhal azad etm!y!” ça$ırmı"dır. O, xüsusil!, Eynulla F!tullayev, Adnan Hacızad! v! Emin Millinin azadlı$a buraxılmasını t!l!b etmi"dir.23 F!tullayevin i"i xüsusil! ciddil!"mi"dir. Onun v!kili, #saxan A"urov F!tullayev! qar"ı müxt!lif ittihamlar, o cüml!d!n onun h!bs edilm!sin! !sas olmu" ittihamlar üzr! ümumilikd! 22 i" qaldırılmı"dır. Hal-hazırda Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları F!tullayevin i"i il! ba$lı A#HM-nin 22 aprel 2010-cu il tarixli q!rarını yerin! yetirm!kd!n imtina edirl!r, h!min q!rarda onun defamasiya, terrorizmi d!st!kl!m!, !dav!ti t!hrik etm!, v! vergid!n yayınma ittihamları il! h!bs edilm!sinin onun ifad! azadlı$ının pozulması oldu$u mü!yy!n edilmi"dir.24 A#HM Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarına F!tullayevi d!rhal h!bsd!n azad etm!k göst!ri"i vermi"dir. Onu h!bsd!n azad etm!k !v!zin!, s!lahiyy!tli orqanlar ona qar"ı narkotik madd!l!r! mübt!lalıq kimi t!hrif edilmi" ittihamları ir!li sürmü"l!r, h!min ittihamla o, 2010-cu il 6 iyul tarixind! m!hkum edilmi"dir. Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları F!tullayevin A#HM-d!ki i"i il! ba$lı A#HM-nin Ba" Palatasına müraci!t edibl!r, v! m!hk!m! is! !riz!d!n imtina ed!r!k 22 aprel 2010-cu il tarixli q!rarı yekun q!rar kimi t!qdim etmi"dir. Hacızad! v! Milli siyasi f!allıqdan daha çox mülki f!allıqla m!"$ul olan g!nc f!allar v! video bloqçular kimi tanınırlar. Onlar restoranda iki n!f!rin Hacızad! v! Millid!n öz g!ncl!r h!r!katı haqqında f!aliyy!tl!rinin müzakir!sini dayandırma$ı t!l!b etdiyi v! daha sonra onlara hücum etdiyi insidentd!n sonra polis! hücumdan z!r!rç!kmi"l!r kimi müraci!t etdikd! d!l!duzlu$a gör! h!bs edilmi" v! ittiham edilmi"l!r.25 G!ncl!rin h!bsi Almaniyadan

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!21 http://en.rsf.org/azerbaidjan-imprisoned-journalist-will-not-be-21-07-2010,37887.html and http://www.article19.org/pdfs/press/azerbaijan-eynulla-fatullayev-sentenced-to-2.5-years-imprisonment-on-new-pol.pdf. 22 http://www.osce.org/fom/item_1_42272.html and https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1642017. 23 https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1642017 24 F!tullayev Az!rbaycana qar"ı, 22 aprel 2010, %riz! No. 40984/07: http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?item=1&portal=hbkm&action=html&highlight=fatullayev&sessionid=60202769&skin=hudoc-en 25http://www.article19.org/pdfs/publications/living-as-dissidents-freedom-of-expression-in-azerbaijan.pdf!

"$!

!

iki uzunqulaq idxal etm!k üçün hökum!tin x!rcl!rinin çox olmasının t!nqid edildiyi satirik onlayn videoda Hacızad!nin görünm!sind!n az sonra ba" vermi"dir.26 #fad! azadlı$ını m!hdudla"dırmaq üçün dig!r qanun pozuntusu hallarına d!l!duzluq v! m!lum v!ziyy!tin ardından kiçik b!d!n x!sar!tl!ri yetirm! ittihamları üzr! 2007-ci il noyabr ayında tutulmasından sonra h!bs c!zası ç!k!n, Azadlıq q!zetinin ba" redaktoru Q!nim!t Zahidin i"i daxildir. Küç!d! Zahidin ötüb keçdiyi qadın Zahidi onu v! Zahidl! dala"an qadını müdafi! etdiyini ittiham ed!n ki"ini t!hqir etm!kd! t!qsirl!ndirmi"dir. Yüks!k tirajlı müxalif!t q!zetl!rind!n birinin ba" redaktoru kimi, Zahid Az!rbaycan hökum!ti haqqında t!nqidi fikirl!rin! gör! tanınır.27 Hacızad! v! Millinin i"ind! oldu$u kimi, A&-nın #nsan Hüquqları üzr! Ali Komissarı Tomas Hammarberq Zahidin i"ind! qanundan t!nqidi s!sl!ri susdurmaq üçün istifad! edildiyini qeyd etmi"dir.28 S!n!t q!zetinin müxbiri Rafiq Ta$ı #slami d!y!rl!rin Az!rbaycanın Avropa strukturlarına inteqrasiyasının qar"ısını aldı$ının v! Az!rbaycanın demokratik inki"afını dayandırdı$ının iddia edildiyi m!qal!y! !sas!n dini !dav!ti t!hrik etm! ittihamları il! 2007-ci ilin May ayında m!hkum edilm!sind!n sonra h!bs c!zası ç!kmi"dir.29 H!m Zahid, h!m d! Ta$ı jurnalistlik f!aliyy!tl!rin! gör! h!d!f! alındıqlarını iddia edibl!r. Bundan ba"qa, bir sıra mane!l!r 2005-ci il tarixli, #nformasiyaya %ld! etm!k Hüququ haqqında Qanunun tam h!yata keçirilm!sinin qar"ısını h!l! d! almaqdadır. %n çox n!z!r!çarpan is! qanunun q!bul edilm!sind!n be" il sonra hökum!tin qanunla t!l!b olundu$u kimi #nformasiya Ombudsmanını t!yin etm!m!sidir. Bu v!ziyy!t m!hk!m! sistemind!n k!nar qanuna riay!t etm!m! hallarında v!t!nda"lar üçün mühüm hüquq t!l!b etm! kanalı kimi xidm!t göst!r!c!k, bu is! m!hk!m! sistemind! müst!qilliyin olmaması v!ziyy!tind! xüsusil! vacibdir. Dig!r böyük mane! b!zi dövl!t orqanlarının qanuna !sas!n informasiya sahibl!ri kimi öz öhd!likl!rin! riay!t etm!m!sidir.30 Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının daha geni" miqyasda h!yata keçirilm!sin! nail olmaq üçün bu m!s!l!l!r n!z!r! alınmalıdır.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!26 http://www.youtube.com/watch?v=Aaecvg7xCIk 27 http://www.article19.org/pdfs/publications/living-as-dissidents-freedom-of-expression-in-azerbaijan.pdf 28 https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1642017 29 http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2007/100548.htm 30 http://www.article19.org/pdfs/publications/azerbaijan-freedom-of-information-report.pdf!

"%!

!

4. Defamasiya

Az!rbaycanın Cinay!t M!c!ll!sind! defamasiya müdd!alarının mövcudlu$unun davam etm!si ölk!d! ifad! azadlı$ına !n ciddi hüquqi mane!l!r arasındadır.31 Kriminal diffamasiya qanunları ifad! azadlı$ına ciddi bo"luq t!siri edir. Onlar jurnalistl!ri t!sir! qar"ı davamsızlıq mövqeyind! qoyur v! onların mövcudlu$u özünü senzuraya t!kan verir. 2009-cu ilin iyul ayında Mülki v! Siyasi Hüquqlar üzr! Beyn!lxalq Konvensiyaya !sas!n Az!rbaycanın öz öhd!likl!rini yerin! yetirm!sinin yoxlanılmasından sonra, BMT-nin #nsan Hüquqları Komit!si Az!rbaycan hökum!tini öz defamasiya qanunlarını #nsan Universal #nsan Hüquqları B!yannam!sinin 19-cu Madd!sin! uy$unla"dırma$a çalı"dı.32 2010-cu ilin mart ayında A&-nın #nsan Hüquqları üzr! Ali Komissarı Tomas Hammarberq Az!rbaycanda defamasiyanın dekriminalla"dırılmasının “t!xir!salınmaz m!s!l!” hesab edilm!li oldu$unu qeyd etdi.”33 Kriminal defamasiya il! ba$lı Az!rbaycan hökum!tinin Hammarberqin hesabatına cavabı missiyanı dü"ündürür. Hökum!t qeyd etmi"dir ki, Az!rbaycanda jurnalistl!rin pe"!karlıq s!viyy!si a"a$ı oldu$undan, defamasiyanın dekriminalla"dırılması v!ziyy!ti yax"ıla"dırmaq !v!zin! “onu daha da ç!tinl!"dir!c!k”. Hökum!t h!mçinin kriminal defamasiya müdd!alarından istifad!nin “t!crüb!d!n çox istisnaya” çevrildiyini iddia edir. Missiya jurnalistl!rin pe"!karlı$ı il! ba$lı m!s!l!l!rin kriminal defamasiya müdd!alarının saxlanılmasına xidm!t göst!rm!diyini v! bunun üçün b!han! kimi istifad! edilm!m!li oldu$unu qeyd edir. Bundan ba"qa, missiya özünü senzura t!crüb!l!rinin artmasının kriminal defamasiya müdd!alarından istifad!nin azalmasına s!b!b oldu$unu qeyd edir. Bu nöqteyi-n!z!rd!n, t!n!zzül inki"af kimi hesab edil! bilm!z. Kriminal defamasiya müdd!alarının artıq !vv!lki ill!r! oldu$u kimi çox vaxt h!bs c!zası il! n!tic!l!nm!diyi halda, onlardan h!l! d! tez-tez istifad! edilir. Dövl!t m!murları çox vaxt t!nqid! dözümsüzlük nümayi" etdirm!kl! bu m!hk!m! prosesl!rin! t!kan verirl!r. Media Hüquqları #nstitutu qeyd etmi"dir ki, iyun ayına olan m!lumata gör! dövl!t m!murları 2010-cu ild! indiy! q!d!r kütl!vi informasiya agentlikl!rin! qar"ı kriminal defamasiya üzr! 26 m!hk!m! prosesi qaldırmı" v! bunlardan 14-ü m!hkumluqla n!tic!l!nmi"dir.34 Mülki defamasiya müdd!aları h!mçinin, Az!rbaycanda ifad! azadlı$ına mane!ni !ks etdirir, çünki onların heç biri beyn!lxalq standartlara uy$un g!lmir v! bir çox müxalif!t v! müst!qil kütl!vi informasiya müdd!alarına qar"ı geni" istifad! edilir. Bu i"l!rd!n çoxu h!mçinin dövl!t m!murları v! ya dövl!t m!murlarının maraqları il! f!aliyy!t göst!r!n "!xsl!r t!r!find!n qaldırılmı"dır. Bu m!hk!m! prosesl!rinin ciddi z!r!rl!ri media üz!rind! bir sıra iqtisadi mane!l!r! gör! artıq ç!tin maliyy! v!ziyy!tl!ri il! üzl!"!n bir çox kütl!vi informasiya agentlikl!ri üçün ciddi probleml!r yaradır. Media Hüquqları #nstitutu iyun ayına olan m!lumata gör!, 2010-cu ild! indiy! q!d!r informasiya agentlikl!rin! qar"ı qaldırılmı" 36 mülki defamasiya iddiasının olması v! bunlardan 30-nun m!hk!m! t!r!find!n t!min edilm!si haqqında m!lumat vermi"dir.35

Missiya Az!rbaycan Parlamenti, Milli M!clisin #nsan Hüquqları Komissiyasının defamasiyanı dekriminalla"dıracaq qanun layih!sini n!z!rd!n keçirm!si haqqında bir neç! Mill!t V!kilinin

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!31 http://www.article19.org/pdfs/tools/defamation-abc.pdf 32 http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrc/docs/co/CCPR.C.AZE.CO.3.doc 33 https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1642017 34 http://www.mediarights.az/docs/half_year_report_2010_Azerbaijan_MRI.pdf 35 http://www.mediarights.az/docs/half_year_report_2010_Azerbaijan_MRI.pdf!

"&!

!

verdiyi m!lumatla motivasiya edilmi"dir. Defamasiyanın dekiminalla"dırılması "übh!siz düzgün istiqam!td! addım oldu$u halda, missiya h!r hansı yeni mülki defamasiya müdd!alarının azad ifad! üçün beyn!lxalq standartlara uy$unlu$unun t!min edilm!sinin z!ruriliyini qeyd edir. Bundan ba"qa, missiya mövcud mülki defamasiya müdd!alarını beyn!lxalq standartlara uy$unla"dırmaq t!l!batını qeyd edir, çünki bu müdd!aların b!zi aspektl!ri problemli olaraq qalır. Xüsusil!, Konstitusiya v! Mülki M!c!ll!d! Prezidentin "!r!f v! l!yaq!ti üçün hüquqi müdafi!ni t!min ed!n müdd!alar dövl!t xadiml!rinin f!rdi "!xsl!rd!n az olmayaraq daha yüks!k t!nqid! m!ruz qala bil!c!yini d!st!kl!y!n beyn!lxalq standartlara uy$un g!lmir.36 !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!36 http://www.article19.org/pdfs/analysis/azerbaijan-defamation-2004.pdf

"'!

!

5. Mediaya dövl"t n"zar"ti

Dövl!t n!zar!ti v! yayım mediasının hökmranlı$ı plüralizmin yer almadı$ı media land"aftı yaradaraq müxt!lifliyi aradan qaldırır. Müst!qil kütl!vi informasiya vasit!l!rinin (K#V) sayı 2005-ci ilin noyabr ayında keçirilmi" parlament seçkil!rind!n sonra n!z!r!çarpacaq d!r!c!d! azalıb.

Az!rbaycanda dem!k olar ki, bütün yayım mediası x!b!rl!ri i"ıqlandırark!n hökum!t x!ttini izl!yir. Milli Televiziya v! Radio &urasının üzvl!ri (MTR&) prezident t!r!find!n t!yin olunur. MTR& yayım lisenziyası verm!k v! ya onu dayandırmaq kimi q!rarlarında kifay!t q!d!r "!ffaflıq nümayi" etdirm!diyin! gör! t!nqid olunur. Ölk!nin !n m!"hur televiziya kanallarından biri olan ANS TV-nin lisenziyası 2006-cı ild! MTR& t!r!find!n müv!qq!ti olaraq dayandırıldı. Monitorinql!r n!tic!sind! m!lum olmu"dur ki, h!min vaxtdan b!ri adı ç!kil!n K#V öz x!b!r dair!sind! daha ehtiyatlı mövqed! q!rarla"ıb.

2009-cu il yanvar ayının 1-d! hökum!t xarici radiolar üz!rind!n yayımlanan yerli dal$aların istifad!sin! qada$a qoydu v! milli televiziya v! radio tezlikl!rind! müxt!lif beyn!lxalq x!b!r media vasit!l!rinin öz yerli dill!rind! yayımına icaz! verm!di. Bu q!rar Az!rbaycanda !vv!ll!r milli radio tezlikl!rind! yayımlanan, lakin indi ancaq internet vasit!sil! daxil olmaq mümkün olan BBC, Amerikanın s!si v! Azad Avropa Radiosu/Azadlıq radiosuna "amil edildi. Bu addım daha sonralar !halinin müst!qil v! t!nqidi x!b!rl!r dair!sin! giri"ini m!hdudla"dırma$a xidm!t etdi.

Dövl!t n!zar!ti çap mediasına z!r!r vurdu. Q!r!zsiz çap mediasına nadir hallarda rast g!lm!k olur, çünki q!zetl!rin çoxu ya aparıcı partiya nümay!nd!l!ri, ya da siyasi müxalif!t üzvl!rinin adı il! ba$lıdır. Tirajda olan q!zetl!rin t!xmin!n s!ks!n faizi dövl!t!, on faizi siyasi müxalif!t partiyalarına m!xsusdur, qalan be"-on faizi is! müst!qil hesab oluna bil!r. Q!zetl!rin tirajı olduqca a"a$ıdır. Bir sıra tanınmı" q!zet redaktorlarının bildirdiyin! gör!, Sovet #ttifaqından azad olandan bir il sonra il! müqayis!d! tiraj dramatik d!r!c!d! azaldı. 1992 v! 1993-cü ill!rd! bir çox q!zetl!rin tirajı 150 000-200 000 t!"kil etdi. Bu gün is! q!zetl!rin tirajı nadir hallarda 5000 - 6000-i ötüb keçir.

Çap v! paylama vasit!l!rin! dövl!t n!zar!ti çap mediası üçün xüsusil! ç!tin v!ziyy!t yaratdı. Az!rbaycanda bir !sas paylama m!rk!zi var, q!zet v! jurnallar az yerl!rd! satılır (10 000 n!f!r! bir q!zet kö"kü). Hökum!t t!"kilatları, m!kt!bl!r, x!st!xanalar v! universitetl!r hökum!t q!zetl!rin! abun! olma$a m!cbur edilir.

Dövl!tin mediaya müdaxil!si Az!rbaycanın rayonlarında da güclüdür. Missiya üzvl!ri il! danı"an yerli jurnalistl!rin bildirdiyin! gör!, 2009-cu ild! q!bul edilmi" regional K#V-l!r üz!rind! yeni qeyri-r!smi qanuna !sas!n hökum!t bir sıra regional televiziya stansiyalarını texniki v! maddi yardımla t!min etdi v! d!st!k kimi hökum!t t!r!fdarı olan media personalını rayonlara gönd!rdi. Bundan ba"qa yeni regional televiziya stansiyaları hökum!tin d!st!yi il! inki"af etdikc!, bu müvafiq tezlikl!rin böyük hiss!sinin potensial olaraq dövl!t yayım "irk!tl!ri t!r!find!n alınmasına g!tirib çıxarır. Missiya üzvl!ri il! danı"an jurnalistl!r hökum!tin bu siyas!td!ki niyy!tinin regional medianı gücl!ndirm!k deyil, !ksin! müst!qil regional yayım vasit!l!rinin yayımlanmasının qar"ısını almaq v! bununla da t!nqidi fikirl!rin yayılmasına mane olmaq oldu$una inanırlar. Onlar hökum!t yardımı alan regional yayım vasit!l!rinin bu

"(!

!

yeni siyas!tin n!tic!si kimi !yl!nc! proqramlarına olduqca çox meylli olmaları faktını mü"ahid! edirl!r.

Bu siyas!tin !ks t!siri ondan ibar!tdir ki, b!zi regional televiziya stansiyaları lazımi avadanlıqlarla olduqca yax"ı t!chiz edilib, lakin onlarda kadr çatı"mazlı$ı var. Hökum!tin yardımı say!sind! b!zi regional televiziya stansiyalarının texniki v!ziyy!ti Bakıda olan b!zi yayım vasit!l!rind!n yüks!kdir. Lakin pe"!karlıq s!viyy!si v! bu yayım "irk!tind! çalı"an jurnalistl!rin !m!k haqqı bu texniki v!ziyy!t! uy$un g!lmir v! bu da yayım "irk!tl!rind! t!crüb!li avadanlıqdan istifad! etm!yi bacaran pe"!kar kadrların çatı"mazlı$ı il! n!tic!l!nir.

V!ziyy!t çap mediası üçün d! eyni il! t!hlük!lidir. Bir çox regional v! yerli q!zetl!r "!h!r v! ya rayon s!viyy!sind! olan icra nümay!nd!l!ri t!r!find!n maliyy!l!"ir.

")!

!

6. Müst"qil medianın rastla$dı#ı dig"r probleml"r

Bir çox müxalif!t v! müst!qil q!zetl!r olduqca ç!tin maddi v!ziyy!td!dir v! onlar maa", vergi v! dövri m!hk!m! c!rim!l!rini öd!m!kd! probleml!rl! üzl!"ir.

Dövl!t orqanları müst!qil v! müxalif!t mediasının mövcudlu$unu ç!tinl!"dir!n bir sıra ba"qa dolayı müdaxil!l!rl! m!"$uldur. %sas problem seçm! reklamdır. Veril!n m!lumatlara gör!, hökum!t "irk!tl!r! f!al "!kild! t!zyiq göst!rir v! onlara öz reklamlarını müxalif!t q!zetl!rind! yerl!"dirm!y! imkan vermir v! reklam yerl!"dir!nl!r n!tic!d! uy$un media vasit!l!ri il! mümkün !m!kda"lıq üçün öd!ni"d!n ç!kinir.

Dövl!t 2009-cu ild! prezidentin f!rmanı il! yaradılmı" K#V-in #nki"afına Dövl!t D!st!yi Fondu vasit!sil! kütl!vi informasiya vasit!l!rini maliyy! baxımından t!min edir. O daha müst!qil, f!rqli v! güclü media üçün i"l!m!k !zmind!dir. Fondun nümay!nd!si Mü"fiq %l!sg!rlinin sözl!rin! gör!, keç!n il !rzind! fond üç müxalif!t q!zeti daxil olmaqla 30 q!zet! yardım edib. Lakin bu t!nqidi K#V-l!rin v! v!t!nda" c!miyy!ti t!"kilatlarının nümay!nd!l!ri t!r!find!n dövl!tin mediaya n!zar!ti v! möt!dil m!lumat verilm!sin! yardım vasit!si kimi geni" "!kild! n!z!rd!n keçirilib.

Eyni s!b!bl!r! gör! t!nqid olunan dig!r mübahis!li t!dbir jurnalistl!r üçün m!nzill!rin tikintisin! prezidentin son f!rmanına !sas!n ayrılan be" milyon AZN-dir (t!xmin!n 4,48 milyon avro). B!zi redaktorların bildirdiyin! gör!, mü!yy!n jurnalistl!r bu maliyy! v!saiti hesabına evl! t!min edilib. Redaktorlardan biri vur$uladı ki, bu d!st!yin onun q!zetin! çox az t!siri olub. O hesablamı"dır ki, onun bu maliyy! v!saitl!rind!n aldı$ı yardım bir il !rzind! ç!kil!n x!rcl!rin maksimal halda bir ay yarımını !hat! edir. O qeyd etdi ki, media t!"kilatı üçün 10 000 AZN m!bl!$ind! qrant, xüsus!n d! ölk!nin t!bii enerji m!nb!l!rind!n !ld! etdiyi böyük g!lirl!rl! müqayis!d! “okeanda damcı"ya b!nz!yir. Bu pul v!saitin! t!nqidi yana"an dig!r redaktorlar bu d!st!yin q!bul edilm!sini Dövl!t! öd!dikl!ri vergi faktı baxımından izah ed!r!k !saslandırdılar. Lakin onlar vur$uladılar ki, hökum!t t!r!fdarı olan media vasit!l!ri çox vaxt vergi öd!mir v! buna baxmayaraq maliyy! yardımı alır. %n t!nqidi s!sl!r bu metodları “rü"v!t”in r!smi forması adlandırdı.

Jurnalistl!rin pe"!karlı$ı il! ba$lı m!s!l!l!r d! müst!qil v! müxalif K#V-l!rin maliyy! v!ziyy!tinin mümkün "!kild! yax"ıla"dırılması il! yaxından ba$lıdır. Bu m!s!l!l!r F!sil 8-d! öz !ksini tapacaq.

"*!

!

7. Etibarsız, idar" olunan v" parçalanmı$ media mühiti

Sovet #ttifaqının süqutundan iyirmi il sonra Az!rbaycanın media c!miyy!ti ifad! azadlı$ı, informasiyaya daxil olmaq v! i" rejiml!ri üzr! beyn!lxalq standartlara nail olmaq üçün h!l! d! mübariz! aparır.

Birlikl"r

Ölk!d! bir sıra r!smi v! qeyri-r!smi h!mkarlar ittifaqları f!aliyy!t göst!rir. Jurnalistl!rin H!mkarlar ittifaqı (125 üzv) v! Az!rbaycanın #ctimai Televiziya v! Radio Yayımları &irk!tinin #lk H!mkarlar #ttifaqı (800 üzv) öz üzvl!rinin !m!k v! pe"!kar maraqları üçün mübariz! aparan h!mkarlar ittifaqları kimi r!smi "!kild! qeydiyyatdan keçib. Az!rbaycanın Jurnalistl!r #ttifaqı (4000 üzv) v! Yeni N!sil Jurnalistl!r Birliyi (550 üzv) fikrini geni" !m!k v! ya sosial hüquqlar deyil, ifad! azadlı$ı v! jurnalistl!rin pe"! hüquqlarına yön!ld!n pe"!kar c!miyy!tl!rdir.

Jurnalistika t"hsili

Bir sıra yerli t!"kilatların Az!rbaycanda jurnalistika üzr! t!lim keçm!sin! baxmayaraq, jurnalistl!rin xeyrin! olan müxt!lif t!hsil mü!ssis!l!ri arasında !m!kda"lı$ın olmaması onların tam t!sirin! mane olur. T!dris mü!ssis!l!rind! jurnalistika üzr! t!dris planında t!crüb! !saslı kurslar v! modullar çatı"mır v! jurnalistikaya dair t!lim m!rk!zl!rind! t!l!b!l!rin t!lim ehtiyaclarına cavab verm!k üçün vacib olan müvafiq struktur v! uzunmüdd!tli strateji yana"ma çatı"mazlı$ı hökm sürür. H!min t!"kilatlara Bakı Dövl!t Universiteti, öz!l X!z!r Universiteti, Bakı Jurnalistika M!kt!bi v! Az!rbaycan Media M!rk!zi daxildir.

QHT-l"r

QHT c!miyy!ti d! Az!rbaycanda çox f!aldır v! bunlara Media Hüquqları #nstitutu, Demokratik Jurnalistl!r Liqası v! Reportyorların Azadlı$ı v! T!hlük!sizliyi #nstitutu (RAT#) kimi bir sıra t!"kilatlar daxildir. Onların !sas diqq!ti hüquq müdafi!sini t!min etm!kl! v! strateji m!hk!m! prosesi hallarını izl!m!kl!, qanunvericilik sah!sind! islahatları davam etdirm!kl! v! ölk!d! ifad! azadlı$ı pozuntularına milli v! beyn!lxalq diqq!ti ç!km!kl! insan hüquqları t!"kilatları kimi f!aliyy!t göst!r!r!k ifad! azadlı$ı pozuntularının monitorinqin! yön!lib.

%n"n"vi media

Az!rbaycanda hal-hazırda K#V-l!rin böyük !ks!riyy!ti f!aliyy!t göst!rir, lakin bunların heç d! hamısı eyni u$ur v! nüfuz d!r!c!sin! malik deyil. Az!rbaycanda hal-hazırda 162 q!zet d!rc edilir. Bunlardan 32-si günd!lik, 45-i h!ft!lik v! 85-i is! aylıq n!"rl!rdir. Günd!lik q!zetl!rd!n !n yax"ı satılanı 12 000 tirajı olan günd!lik müxalif!t q!zeti olan Yeni Müsavat q!zetidir. Dig!r m!"hur günd!lik müxalif!t q!zeti Azadlı"ın günd!lik tirajı 7500 t!"kil edir. Hakim partiyanın r!smi q!zeti – Yeni Az!rbaycan v! parlamentin n!"ri olan Az!rbaycan q!zetinin tirajı is! müvafiq olaraq 6000-8700 t!"kil edir. Rus dilli q!zetl!rd!n Zerkalo v! Exo da Az!rbaycanda daha geni" "!kild! oxunan q!zetl!r arasındadır, onların da tirajı uy$un olaraq 5000-6000 t!"kil edir. Televiziya kanallarına ANS TV, #TV, Azad Az!rbaycan TV

#+!

!

(ATV), Lider TV, X!z!r TV v! Space TV daxildir. X!b!r agentlikl!rin! Trend, Az!ri Press Agentliyi (APA) v! Turan daxildir.

Missiya missiyanın iclaslarında bir çox müsahibl!rin bildirdiyin! gör!, !n!n!vi media birliyi daxilind! n!z!r!çarpacaq fikir ayrılı$ını qeyd etdi. Sektorun üzvl!ri sa$lam v! f!aliyy!td! olan media mühitind! olan h!mr!yliyin s!viyy!sind!n razı deyil. Bu fikir ayrılıqları media sektoru daxilind! mü"ahid! olunur, bura h!m d! paytaxt v! regionlar arasında olan fikir ayrılıqları daxildir, bu da media mühitind! xüsus!n d! pe"!karlıq standartlarının davamlı inki"afı, özünüidar! v! media birlikl!ri arasında mühafiz! baxımından n!z!r!çarpacaq bo"luqlara g!tirib çıxarıb.

Hökum!t v! müxalif!t mediası arasında dialoq yox s!viyy!sind!dir v! onlar cari v!ziyy!t v! xüsusi hadis!l!r! dair çox müxt!lif fikirl!r ifad! edir, bu da onların ayrı-ayrı m!kanlarda ya"aması anlamına g!tirib çıxarır. Bu k!skin fikir ayrılıqları media c!miyy!tini öz i"ini mü!yy!n etm!k üçün lazım olan ümumi d!y!rl!ri axtarmaqdan ç!kindirir. Media üz!rind! açıq siyasi t!sirl!r jurnalistl!r arasında medianın u$urlu inki"afı üçün üstünlük hesab edil!n pe"!kar h!mr!yliyin çatı"mazlı$ını yaradıb. Bu fikir ayrılıqları h!m d! birlikl!rin i"! c!lb etm!k v! s!m!r!li i" t!"kil etm!kd!, bütün jurnalistl!r adından eyni mövqed!n çıxı" etm!k i"ind! bacarı$ını sarsıdır. Jurnalist birlikl!ri v! dig!r pe"!kar qruplar öz h!mkarlarına d!st!k olmalı v! d!y!rli jurnalistikanın yer aldı$ı m!kanın kollektiv müdafi!sini t!min etm!lidir. Bunu etm!kl! onlar media c!miyy!tind! etik davranı"ın sosial f!ls!f!si il! h!mr!ylik yaratmaq üçün vacib ç!rçiv!ni t!min ed!c!kl!r.

R!qab!t v! K#V-l!rin sayı v! müxt!lifliyind! dramatik azalma jurnalistl!rin i"l!diyi t!rzi !saslı "!kild! d!yi"ib, senzuranı gücl!ndir!n siyasi t!sirl!r v! mediaya müdaxil! media-inki"af c!miyy!tinin sonrakı polyarizasiyasına töhf! ver!r!k artıb.

Qar$ılıqlı anla$manın yaradılması Jurnalistl!r v! qruplar arasında qar"ılıqlı anla"manın az olması !sl pe"!kar media c!miyy!ti daim inki"af ets! bel!, aradan qaldırılmalıdır.

Diqq!tini mediaya yön!ltmi" QHT-l!r v! möt!b!r jurnalistl!r birlikl!ri v! assosiasiyaları arasında münasib!t çox vaxt lazımi s!viyy!d! olmur, çünki onlar media m!s!l!l!rind! nüfuzlu s!sl!r kimi diqq!td! qalmaq üçün r!qab!t aparırlar. Onların mandatları v! oxucuları çox vaxt f!rqli olsalar da, müst!qil pe"!kar jurnalistikanın ümumi m!qs!dl!rini müdafi! etm!k üçün müxt!lif t!"kilatların gücünü birl!"dirm!kd! böyük s!yl!r nümayi" olunmalıdır.

Missiya s!n!t v! jurnalistl!rin hüquqlarına yüks!k d!r!c!d! hörm!t etm!k üçün geni" xalq d!st!yin! nail olmaq m!qs!dil! jurnalistl!r v! v!t!nda" c!miyy!ti t!"kilatları, insan hüquqları müdafi!çil!ri, h!mkarlar ittifaqları, qadın qrupları v! azlıqların nümay!nd!l!ri arasında !laq!l!rin möhk!ml!ndirilm!li oldu$unu bildirdi. T!!ssüfl!r olsun ki, hal-hazırda Az!rbaycanda s!m!r!li h!mr!ylik f!aliyy!tinin qar"ısını alan çoxlu çatlar mövcuddur.

H!tta media v! v!t!nda" c!miyy!ti arasında dialoq ba" tutsa bel!, bu dialoq demokratik c!miyy!td! olan aydın anla"maya !saslanmır, jurnalistika öz t!nqidi d!y!ri: müst!qillik üz!rind! diqq!tini qoruyub saxlamalıdır.

!

#"!

!

8. Çap mediasında etika, pe$"karlıq v" özünüt"nziml"m"

Missiyanın müsahibl!rinin !ks!riyy!ti Az!rbaycan mediasında pe"!karlıq m!s!l!sini ortaya qoydu. Onlar müqavil!l!r, qeyri-qanuni maa"lar v! qanunsuz elan edilm!mi" öd!ni"l!r baxımından z!if i" "!rtl!ri daxil olmaqla s!n!td! etik standartlar m!s!l!sini ciddi problem hesab etdil!r. Onlar h!m d! pe"!karlıq m!s!l!sind! inki"af v! defamasiya üçün hüquqi q!rarların islah edilm!si arasında açıq !laq!ni qeyd etdil!r. Jurnalistl!r v!zif! borcunu yerin! yetirm!k üçün azadlıqdan zövq almır. Siyasi v! hökum!tin t!sir v! müdaxil! s!viyy!si jurnalistikanın keyfiyy!tinin sonradan pisl!"m!sin! "!rait yaradıb v! jurnalistl!rin t!hlük!sizliyin! ciddi "!kild! t!sir edib. Jurnalistl!r v! redaktorlar öz siyasi sponsorlarına – hökum!t v! ya siyasi partiyalara çox yaxındırlar. Onların çoxu bunu n!z!r! almır, hansı K#V-d! i"l!m!sind!n asılı olmayaraq onlar öz jurnalistika f!aliyy!tind! bu probleml!rin eyni formaları il! üzl!"ir. Bu, müxalif!t mediası kimi hökum!t t!r!fdarı olan K#V-l!r t!r!find!n d! etiraf edilm!lidir. %n vacibi is! pe"!kar jurnalistin xüsusi siyasi mara$a ba$lı olan bir k!s kimi deyil, h!qiq!tin müst!qil, obyektiv müxbiri kimi görünm!sidir. Mediada redaktor müst!qilliyinin v! pe"!karlıq standartlarının yüks!lm!sind! olan çatı"mazlıq açıq-aydın görünür, bu da bütünlükd! siyasi debat v! c!miyy!td! xalqın i"tirakına imkan ver!c!k. Bu, ölk!d!ki demokratik prosesl!ri gücl!ndir!c!k v! dövl!t, hökum!t m!murlarını müvafiq qanunların m!lumatlandırılmı" xalq müzakir!sini aparmaq üçün lazım olan informasiya il! t!min ed!c!k. Jurnalistl!rin günd!lik i"ind! siyasi müdaxil!nin güclü s!viyy!sind!n ba"qa, jurnalistl!rin i"l!m!y! m!cbur edildiyi d!h"!tli v!ziyy!tl!r z!if etik standartların !sas t!r!fidir. Jurnalistl!r düzgün olmayan v! qanunsuz müqavil!l!r !sasında, az v! qeyri-mü!yy!n !m!k haqqı v! i" stabilliyi olmadan i"l!diyind!n jurnalistl!rd!n pe"!karlıq v! etik davranı" t!l!b etm!k mümkün deyil. Jurnalistl!r öz ist!yi il! i"! götürüldükd! v! ruhlandırıldıqda, onlar öz müdirl!rind!n onların pe"!karlıq müst!qilliyin! hörm!t t!l!b etm!k mövqeyind! olmur. Missiyanın diqq!ti müst!qil jurnalistikanın gücl!ndirilm!sind! vacib olan dig!r m!s!l!: prezidentin jurnalistl!r! m!nzill!rin tikilm!si üçün be" milyon AZN (t!xmin!n 4,48 milyon avro) ayrılmasına dair s!r!ncamına yön!ldi44. Bu da yeni Davranı" M!c!ll!si il! ziddiyy!t t!"kil edir. Bu M!c!ll!d! jurnalistl!rin xalqı düzgün informasiya il! t!min etm!k bacarı$ına mane olan h!r hansı "!xsi, siyasi v! ya maliyy! haqları, qiym!tli mükafatlar v! ya azad xidm!tl!r ala bilm!diyi öz !ksini tapıb. Missiya bildirir ki, !g!r jurnalistl!r Dövl!t t!r!find!n bu cür maliyy! v!saitl!ri il! t!min olunma$a razıla"salar, onda sonralardan mediada korrupsiyanın yaranmasına g!tirib çıxaracaq bu cür maddi v!saitl!rin sui-istifad!sind!n uzaqla"maq m!qs!dil! dövl!t! media üçün d!st!k kimi maddi v!saitl!rin ayrılması üçün "!ffaf prosedurlarla müst!qil, multi-s!hmdar komit!nin yaradılması z!ruridir. Bu cür pul v!saitl!rinin ayrılmasında m!suliyy!t da"ıyan komit! üçün !sas meyarlardan biri çap mediası t!r!find!n Davranı" M!c!ll!sinin icra s!viyy!si olmalıdır. Komit! h!m d! yeni etik qayda pozuntularına dair münt!z!m hesabatlar verm!kl!, m!c!ll!nin icrasını yoxlamalıdır.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!""!http://en.trend.az/news/society/media/1746769.html!

##!

!

Missiya zamanı görü"!n bir çox ekspertl!r bunun z!ruri media islahatı v! pe"!kar jurnalistikanın inki"afının ba" tutacaq, medianın bütün vacib t!r!fl!rini !hat! ed!c!k istehsal t!"!bbüsl!ri vasit!sil! mümkün oldu$una razıla"dılar. 2010-cu il sentyabrın 6-da missiya !r!f!sind! Az!rbaycanlı Jurnalistl!r üçün Davranı" M!c!ll!sinin düz!li"l!r edilmi" variantı AT%T-in Bakı ofisi v! Az!rbaycan M!tbuat &urasının birg! konfransında q!bul edildi. Prezident Administrasiyasının üzvl!ri, deputatlar, yerli v! beyn!lxalq ekspertl!r t!dbird! i"tirak edirdil!r45. Yeni s!n!d Az!rbaycanın M!tbuat &urası t!r!find!n hazırlanmı" keçmi" Davranı" M!c!ll!sin! !saslanır. O dörd prinsipi !hat! edir: h!qiq!t! xidm!t, d!qiqlik v! obyektivlik; informasiya m!nb!l!rin! hörm!tl! yana"maq; "!r!f v! l!yaq!tin qorunması, "!xsi h!yatın toxunulmazlı$ı; jurnalistin özünün v! çalı"dı$ı orqanının "!r!finin qorunması. Missiya sentyabrın 6-da AT%T-in t!dbirind! yerli aktyorların jurnalistl!rin pe"!karlıq m!s!l!sin! dair dialoqa c!lb edilm!sinin müsb!t addım oldu$unu bildirs! d!, bu dialoq özlüyünd! Az!rbaycanın media mühitind! olan bir çox probleml!ri h!ll ed! bilm!z. Missiya Az!rbaycan hökum!tinin ölk!d!ki ifad! azadlı$ının d!h"!tli v!ziyy!tin! gör! jurnalistl!ri günahlandırmaqla mediaya qar"ı öz c!za praktikasının istiqam!tini d!yi"dirm!k s!yind!n narahatdır46. Ölk!d! jurnalistl!rin pe"!karlıq s!viyy!sind! probleml!rin oldu$u açıq-aydın görünür, lakin ifad! azadlı$ı üçün daha ciddi mane!l!rin !ks!riyy!ti birba"a s!lahiyy!tli orqanlara aiddir, bunlara jurnalistl!rin h!bsi v! jurnalistl!r! qar"ı zorakılıq ed!nl!rin c!zasız qalması, h!mçinin reklamın dövl!t K#V-l!rind! öz !ksini tapdı$ı iqtisadi mühit v! !m!k haqqının yolverilm!z d!r!c!d! a"a$ı olması daxildir. Daha sonra ölk!d! media islahatları il! m!"$ul olacaq istehsal sah!si üzr! i"çi qrupunun yaradılması z!ruridir. #"çi Qrupu istehsalın bütün sah!l!rini !hat! etm!lidir: i"çil!r, redaktorlar, jurnalistl!r, onların ittifaqları, media QHT-l!r v! M!tbuat &urası. Bu orqan redaktorların müst!qilliyin! dair t!limatlar v! redaktorlara dair qanunlar, özünüt!nziml!m! vasit!l!ri, pluralist v! strukturlu media mülkiyy!ti, h!mçinin beyn!lxalq standartlarla birg! i" "!rtl!ri daxil olmaqla, uzunmüdd!tli media islahatı üçün strategiya hazırlamalıdır. Bu strategiya ölk!d! geni" ifad! azadlı$ı mühitini n!z!r! alaraq inki"af etdirilm!lidir.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!45 http://www.osce.org/documents/html/pdftohtml/45921-2.pdf.html 46 https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1642017!

#$!

!

9. Onlayn !fad" Azadlı#ı

Media ictimaiyy!ti arasında hiss olunan d!rin pessimizm bloqçu v! internet mediası üçün yazan dig!rl!rinin ölçülü enerjisi v! üstün ruh yüks!kliyi il! nisb!t!n tarazla"mı"dır. Dinamik Bloq M"kanı Missiyanın müsahibl!ri t!r!find!n missiyaya t!qdim olunan r!q!ml!rd! müxt!liflik olmu"dur. R!smi r!q!ml!r! !sas!n !halinin üçd! birinin (2.5 milyon n!f!r) internet! çıxı"ı vardır. #nternet Forumunun r!hb!ri Osman Gündüzün dedikl!rin! !sas!n daha çox real olan r!q!m !halinin 27 faizidir ki, bunun da 90 faizinin internet! çıxı"ı sad!c! telefon x!tti il! qo"ulma vasit!sil! mümkündür. Az!rbaycanın daha çox internet istifad!çil!rinin ya"adı$ı "!h!rl!ri il! daha z!if !laq!si olan regionları arasında ciddi bir bo"luq vardır. Az!rbaycanın rayonları arasında !laq! z!if oldu$undan, "!h!r v! k!nd yerl!rinin !halisi arasında r!q!msal bölgü çox geni"dir. Bloq m!kanı son üç ild! k!skin sur!td! geni"l!nmi"dir. Sad!c! bir neç! yüzünün Az!rbaycanın bloq m!kanında t!sir! malik olmasına baxmayaraq on minl!rl! bloqçuların f!al olması bar!d! m!lumatlar var. 2010-cu ilin 10 – 12 sentyabr tarixl!ri arasında missiya tamamlandıqdan sonra Bloqsfer 2010, Bloqçuların Forumu t!"kil olunmu"du. Bu son üç ild! Az!rbaycanın bloq m!kanında inki"afın zirv!si kimi v! ya yeni bir ba"lan$ıc kimi görülür.37 Elnur K!lbizad!nin dedikl!rin! !sas!n bu t!dbird! t!xmin!n 50 bloqçu i"tirak etmi" v! t!dbir bloqçular, yeni media müt!x!ssisl!ri v! dig!r #nternet müt!x!ssisl!ri üçün, eyni zamanda ictimaiyy!t kimi mü!yy!n olunmaq v! öz !laq!l!rini möhk!ml!ndirm!k üçün s!naye v! v!t!nda" c!miyy!tinin nümay!nd!l!ri üçün yax"ı bir imkan rolunu oynamı"dır. R!hb!r orqanların nümay!nd!l!ri d! t!dbird! i"tirak etmi"l!r. B!zi bloqçular forum müdd!tind! h!bs! alınmı" iki bloqçu bar!d! m!s!l! qaldırılmamasından "ikay!t etmi", lakin dig!rl!ri izah etmi"l!r ki, bloq f!aliyy!tinin sosial aspektl!ri siyasi probleml!rd!n daha üstün olmu"dur. Canlı Onlayn Media Obyektiv TV v! ANTV v! Kanal 13 kimi #nternet televiziya stansiyaları da daxil olmaqla canlı v! inki"af ed!n onlayn medianın ümidverici sübutları vardır. Hesabat verm!k, kampaniya v! ya m!lumat verm!k üçün r!q!msal mediadan istifad! ed!nl!r g!l!c!k üçün müsb!t stimul ver!n optimizm nümayi" etdirirl!r. G!ncl!r internetin potensialının 2.0 !l! keçirmi"l!r. Tac.az kimi !n çox m!"hur olan internet "!b!k!l!rinin b!zil!ri Az!rbaycan g!ncliyin! uy$un olan probleml!r! cavab verm!y! ba"lamı"lar. Havaodsutorpag.com, open.az, contact.az, v! irfs.az kimi "!b!k!l!rin d! maraqlı auditoriyası var. Facebook "!b!k!sinin indi ölk!d! t!xmin!n 170.000 istifad!çisi vardır ki, bunların da !ks!riyy!tini 18 – 30 ya"lı insanlar t!"kil edir. Missiya üçün müsahib! alınan bloqçuların m!lumatlarına !sas!n baxmayaraq ki, #randa ba" ver!n “Ya"ıl #nqilab” bu "!b!k!nin Az!rbaycanda daha çox tanınmasına "!rait yaratmı"dır, Twitter daha az m!"hurdur. %n!n!vi media vasit!l!ri hökum!tin n!zar!ti altında oldu$u v! ya r!hb!r orqanlar t!r!find!n t!zyiq! m!ruz qaldıqları halda onlayn media bo"luqları doldurmu" v! hal-hazırda ba" ver!n hadis!l!rin maraqlı t!svirini t!min etm!y! nail olmu"dur.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!37http://elnurkelbizadeh.azeriblog.com/2010/09/15/bloqosfer-2010-azerbaycana-ne-verdi

#%!

!

2009-cu ild! Dövl!t Neft Akademiyasında ba" ver!n silahlı basqın zamanı yeni medianın reaksiyası !n!n!vi mediadan daha üstün olmu"du. Hadis!nin videoları silahlı basqından d!rhal sonra yayınlanmı" v! m!lumatların yenil!nm!si davamlı t!min olunmu"du. Bu hadis! onlayn media v! bloqçular üçün dönü" nöqt!si v! düzgün m!lumatın t!min olunmasında onların töhf!l!rini göst!rm!l!ri üçün imkan rolunu oynamı"dı. Özünün 8-ci açılı"ında Az!rbaycanın C!bh! X!tti Klubu 2010-cu ilin May ayında Turan #nformasiya Agentliyi v! Obyektiv TV t!r!find!n layih! üçün video ekranla"dırmı"dır. Bu bir neç! m!rk!zi regionlarda (Sabirabad, #mi"li v! Kürd!mir) Kür çayının da"masından sonrakı da$ıntıları göst!rirdi. Videoda da"qının t!sirin! m!ruz qalanlara yardım t!min etm!k üçün n!z!rd! tutulan s!lahiyy!tli orqanlar arasında rü"v!txorluq !ks olunmu"du. Yerli r!smil!r b!rpa t!dbirl!ri üçün Dövl!t t!r!find!n ayrılmı" maddi v!saitin !ks!r v! ya bir hiss!sini saxlamaqla günahlandırılmı"lar. Yeni medianın h!ssas v!ziyy!tl!ri n! q!d!r !ks ed! bil!c!yi v! senzuranın h!dl!rini sıxı"dıraca$ı v! eyni zamanda qalan dig!r media v! c!miyy!tin s!m!r!si üçün n! q!d!r u$urlu olaca$ını gözl!m!k qalır. #nternet eyni zamanda radio v! ya televiziya kanallarına yol tapa bilm!y!n v! ya rü"v!txorluq v! t!hqirl!r bar!d! t!qsirl!ndirm!l!rini çatdırmaq üçün öz etiraz s!sl!rini ucaltmaq m!qs!di il! müxalif!t t!r!find!n istifad! olunmaqla ölk!d! mobilizasiya vasit!sin! çevrilmi"dir. M!s!l!n, yük avtomobilinin sürücüsü N!qliyyat Nazirliyinin i"çil!ri t!r!find!n döyülmü"dür. Yoldan keç!n bir "!xs bunu videoya ç!k!r!k YouTube "!b!k!sind! yayınlamı"dır. Bir çox n!"rl!r sonradan bununla !laq!dar m!qal!l!r çıxarmı"dır. Eyni zamanda Adnan Hacızad! v! Emin Millinin azadlı$a buraxılmasına ça$ırı" üçün onlayn "!b!k!l!rd! video müraci!tl!r dövr edir. Az!rbaycan, Erm!nistan v! Gürcüstan bloqçuları arasında b!zi onlayn dialoqlar ba" vermi"dir. 2010-cu ilin sentyabr ayının 20-d!n 22-! q!d!r Budape"td! t!"kil olunan Beyn!lxalq konfransda çıxı" ed!n bir bloqçunun dedikl!rin! gör! !g!r Az!rbaycandakı bloqçuların ba"ına n! is! m!nfi bir hadis! g!l!rs! Erm!nistan v! Gürcüstan kimi qon"u ölk!l!r bundan nümun! götür!c!kl!r.38 Qar"ıda g!l!n 2010-cu ilin noyabr parlament seçkil!ri il! !laq!dar #lqar M!mm!dov39 v! ya qrup üzvl!ri artıq 400-d!n çox olan v!kil Erkin Q!dirli kimi siyasi analitikl!r v! potensial namiz!dl!r olan siyasi xadiml!r t!r!find!n yaradılmı" b!zi Facebook qrupları v! s!hif!l!ri meydana çıxmı"dır.40 Media plüralizminin olmama$ı v! siyasi müxalif!t üzvl!ri t!r!find!n mediaya giri" probleml!ri il!, onlayn v! sosial media hökum!t t!nqidçil!rin! özl!rini ifad! etm!k üçün yeni imkanlar t!min ed! bil!r. Facebook eyni zamanda seçkil!r dövründ! n!zar!tçi rolunu oynaya bil!r. 2010-cu ilin 20 sentyabrında V!t!nda" C!miyy!ti Namin! yerli yardım v! m!sl!h!t m!rk!zi seçki gününd! könüllü mü"ahid!çil!ri ça$ırmaq üçün Facebook s!hif!si yaratmı"lar.41 Özünü senzura Missiya t!r!find!n müsahib! aparılmı" bir çox bloqçuların optimizmin! baxmayaraq internet "!b!k!sinin m!zmunu üçün özünü t!nqid d! probleml!rd!n biridir. Adnan Hacızad! v! Emin !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!38

https://sites.google.com/a/pressatgoogle.com/internet-at-liberty-2010/!39

http://www.facebook.com/group.php?gid=135421166488943!40

http://www.facebook.com/group.php?gid=132385643466167&ref=ts!41

http://www.facebook.com/event.php?eid=159803137367707&index=1

!

#&!

!

Millinin m!s!l!si il! !laq!dar "!rh ver!n bloqçulardan biri “Bu h!r bir "!xsin beynind!dir. Biz n!tic!l!r bar!d! dü"ünürük” demi"dir. Qada$an olunmu" mövzulara m!lumat verildiyi kimi Birinci Xanım, prezidentin t!nqidi, yüks!k v!zif!li r!smil!rin rü"v!t v! t!hqirl!rinin açı$a çıxarılması v! Da$lıq Qaraba$ münaqi"!sinin !hat! olunması aiddir ki, bunlar da r!smi baxı"lardan yayınır. Yeni Media %n"n"vi mediaya qar$ı Az!rbaycanda bloqçular v! v!t!nda" jurnalistl!rin yeri aydın deyil. Prezident Administrasiyasının Sosial v! Siyasi Departamentinin r!hb!ri %li H!s!nov h!bsxanaya salınmı" iki bloqçunun azadlı$a buraxılması üçün beyn!lxalq t!nqidd!n yaxa qurtarmaq üçün ictimaiyy!t! bildirmi"dir ki, “bloqçular jurnalist deyil”. Missiyanın görü"düyü b!zi bloqçular jurnalist kimi tanınmadıqlarından v! bundan !lav! jurnalist kimi veril!n hüquq v! sosial m!nf!!tl!rd!n yararlana bilm!m!kl!rind!n "ikay!t etmi"l!r. Lakin, bloqçuların %dliyy! Nazirliyi t!r!find!n qeydiyyatdan keçm! t!l!bi r!hb!r orqanlar t!r!find!n tanınan bloqçuların bir kateqoriyasının v! “qeyri-r!smi bloqçular” kimi tanınan v! repressiyalara daha çox h!ssas olan dig!r kateqoriyasının yaradılması üçün t!hlük!li olacaq. Bloqçular jurnalist kimi q!bul olunmadıqları üçün b!zi r!smi m!lumatları h!ll etm!y! çalı"maqda h!qiq!t!n probleml!rl! qar"ıla"mı"lar. Lakin bir çox müst!qil v! müxalif!t jurnalistl!ri d! bu probleml! üzl!"irl!r. #nternet Forumunun r!hb!ri Osman Gündüz jurnalist v! jurnalistika fakült!sinin t!l!b!l!rini v! eyni zamanda daha geni" !hali kütl!l!rini yeni medianın potensialı bar!d! daha çox m!lumatlandırma ehtiyacını vur$ulamı"dır. Redaktorların daha çox açıq olduqları b!zi regionlarda b!zi t!liml!r ba" verir, lakin Bakıda redaktorların diqq!tini c!lb etm!k v! onlayn v! !n!n!vi media arasında daha çox !laq!l!ri t!msil etm!k daha ç!tindir. Bir bloqçu qeyd etmi"dir ki, b!zi redaktorlar !n!n!vi media nümay!nd!si olan jurnalistl!r! onlayn mediası üçün yazma$ı qada$an etmi"l!r. Onlayn media v! onun m!nb!l!rinin uzun müdd!tli inki"afı il! !laq!dar olaraq bir bloqçu qeyd etmi"dir ki, onlayn elan imkanları h!dd!n artıq m!hduddur. Bahalı v" z"if keyfiyy"tli internet: sad"c" Bakı v" onun kübar t"b"q"l"ri üçün vasit"? Bloq m!kanı v! onlayn medianın geni"l!nm!si qism!n z!if infrastruktur v! ölk!d! internet! giri"in d!y!ri il! !laq!dar olaraq h!l!lik sad!c! paytaxt v! b!zi böyük "!h!rl!r il! m!hdudla"an fenomendir. Öz iqtisadi gücün! baxmayaraq hökum!t öz v!t!nda"larına imkanlar daxilind! mümkün olan, yüks!k sür!t! malik internet giri"ini t!min ed! bilm!mi"dir. Bel! bir xidm!t hal-hazırda aylıq t!xmin!n 30 avroya ba"a g!lir. Telefon vasit!sil! internet! qo"ulma daha ucuzdur, lakin sad!c! elektron m!ktubların gönd!rilm!si v! "!b!k!d! g!zinm!y! imkan verir, videoların yükl!nm!si v! endirilm!si mümkün deyil. %halinin böyük !ks!riyy!ti internet "!b!k!sin! qo"ula bilmir v! ya internet o q!d!r z!ifdir ki, 2.0 Veb potensialından yararlanmaq mümkün deyil. Bu, internet! çıxı"ı v! onun r!hb!r orqanlarda olanların m!suliyy!t! c!lb etm! potensialını m!hdudla"dırmaq üçün siyasi irad!nin n!tic!si ola bil!r. Rabit! Nazirliyi t!r!find!n n!zar!t olunan internet! giri"in bir nöqt!si vardır. Ölk!d! f!aliyy!t göst!r!n t!xmin!n 35 #nternet Xidm!ti T!chizatçıları (#XT) arasında sad!c! ikisi birba"a olaraq Telekommunikasiya Nazirliyi t!r!find!n idar! olunur. Qalan #XT-ları müst!qil "irk!tl!rdir, lakin bel! "übh!l!r var ki, ehtiyac oldu$u halda internet "!b!k!sin! giri" !ld! etm!k üçün Az!rbaycanın t!hlük!sizlik xidm!tl!rin! icaz! verilm!si t!l!b oluna bil!r. Missiya

#'!

!

t!r!find!n görü"ül!n bir çox bloqçular v! onlayn jurnalistl!r bildirmi"l!r ki, onlar r!hb!r orqanlar t!r!find!n hazırkı seçim v! ya geni" miqyasda n!zar!tl!r bar!d! x!b!rdar deyill!r. Lakin, tinsohbety.com kimi b!zi t!nqid "!b!k!l!rinin ba$lanması kimi filtrl!m! halları a"kara çıxarılmı"dır, Almaniyada aparıcı internet "!b!k!l!rind!n biri hökum!ti t!nqid edir v! prezidentin karikaturalarını d!rc edir. R!hb!r orqanlar ad!t!n çeçen internet "!b!k!l!rini (qafqazsenter v! çeçenpress kimi) v! b!zi müxalif!t q!zetl!rinin internet "!b!k!l!rini ba$layırlar (Yeni Müsavat, Azadlıq, v! Bizim Yol). .Az domen adının administrasiyası il! !laq!dar aydın "!kild! hiss olunan "!ffaflı$ın olmaması mövcuddur. B!zi bloqçular öz ist!dikl!ri adları qeydiyyata ala bilm!dikl!rind!n "ikay!t etmi"l!r. #ntrans öz!l "irk!ti .az !razisind! internet "!b!k!l!rinin qeydiyyatı üzr! inhisara sahibdir v! prosesin müst!qil n!zar!tin! yol verilmir. G"l"c"kd" M"hdudiyy"tl"r? H!l!lik MTR&-nın r!hb!ri Nu"irvan M!h!rr!mli v! Rabit! Nazirliyind!n olan r!smil!rin internet televiziyasına lisenziya qoyma t!l!bi üçün t!zyiq göst!rm!l!rin!, son zamanlarda t!krarlanan bildiri"l!rin! baxmayaraq, interneti nizamlayan xüsusi qanunvericilik yoxdur. Missiyanın müsahibl!rind!n b!zil!ri söyl!mi"l!r ki, r!smil!r internet! n!zar!t etm!k üçün mümkün potensial yolları ara"dırırlar. #nternet daha geni" yayıldıqca, onlayn media m!hdudiyy!tl!rin qoyulaca$ından daha çox qorxur. Az!rbaycandakı hazırkı media !hat!sin! !sas!n bel! bir h!r!k!t potensial olaraq internet senzurasına s!b!b ola bil!r. Az!rbaycanda Burma v! ya #rana b!nz!r t!k m!rk!zli giri" il! #nternetin t!"kil olunması yolu göst!rir ki, !g!r r!hb!r orqanlar ist!s!l!r onlar asanlıqla internet "!b!k!l!rin! n!zar!t ed!, m!zmununu süzg!cd!n keçir! v! ya yayılma sür!tin! m!hdudiyy!tl!r qoya bil!rl!r ki, bu da artıq p!rd! arxasında ba" vermir.

#(!

!

10. !fad" Azadlı#ı v" Seçkil"r

Yuxarıda göst!ril!n tendensiyalar qar"ıda g!l!n 2010-cu il noyabr seçkil!rinin m!nfi t!sir göst!rm!k üzr! !h!miyy!tli potensiala malikdir. Bundan !lav!, Az!rbaycanda media v! seçkil!r il! !laq!dar missiyanı dü"ündür!n b!zi m!s!l!l!r var. Avropada T!hlük!sizlik v! %m!kda"lıq T!"kilatının Demokratik T!sisatlar v! #nsan Hüquqları Bürosu (AT%T / DT#HB) t!r!find!n Az!rbaycanın 2005-ci il parlament seçkil!rind! mü"ahid!l!r zamanı hazırlanmı" hesabatda a"kar edilmi"dir ki, M!rk!zi Seçki Komissiyası (MSK) seçki kampaniyası müdd!tind! mediada m!lumatların !hat! olunmasına aid olan Seçki Qanununun müdd!alarını çox ciddi "!kild! t!hrif etmi"dir. MSK namiz!dl!rin h!r hansı media vasit!si il! !hat! olunmasını özl!rinin lehin! olan kampaniya kimi hesab etmi", kampaniya müdd!tinin h!r hansı efird! i"ıqlandırılmanın bütün namiz!dl!r üçün b!rab!r efir vaxtı üçün hüquqi müdd!alara tabe olması kimi ba"a dü"ülmü"dür. Hesabatda qeyd olunur ki, bu, medianın Prezident d! daxil olmaqla dövl!t r!smil!rinin f!aliyy!tl!rini geni" "!kild! !hat! etm!sinin qar"ısını almamı"dır.42 AT%T/DT#HB m!sl!h!t görmü"dür ki, Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları seçkil!r kontekstind! media probleml!rin! cavab verm!k üçün mü!yy!n t!dbirl!r görsünl!r. Buraya ictimai televiziyanın müst!qilliyinin möhk!ml!ndirilm!si; siyasi partiyalar v! namiz!dl!r bar!d! m!lumatların b!rab!r t!min olunması; qanun pozuntularına qar"ı d!qiq v! effektiv t!dbirl!rin görülm!si; MSK t!r!find!n sistematik media n!zar!tinin t!min olunması; Milli Televiziya v! Radio &urasının üzvl!rinin müst!qil "!kild! t!yin olunmasını t!min etm!k; elanların lisenziyası prosesi üçün q!r!zsiz v! "!ffaf mexanizml!r; medianın redaksiya müst!qilliyini t!min etm!k; r!hb!r orqanlar t!r!find!n müdaxil!l!rin olmama$ı; jurnalistl!r! qar"ı zorakılıqların bütün instansiyalarda ara"dırılması v! ittiham olunması aiddir. Missiya MSK r!smil!ri il! görü" zamanı bu m!s!l!l!rin bir çoxunu qaldırmı"dır. MSK-nin M!tbuat Departamentinin R!hb!ri Az!r Sarıyev qeyd etmi"dir ki, Az!rbaycanın r!hb!r orqanları AT%T/DT#HB-nun Venesiya Komissiyası kimi beyn!lxalq ekspert t!"kilatları il! seçki qanunvericiliyind! !h!miyy!tli islahatlar h!yata keçirmi"l!r. Lakin, o qeyd etmi"dir ki, bu qanunvericiliyi h!yata keçirm!k seçki komissiyalarında 30,000-d!n artıq insanın i"tirakı v! seçki gününd! seçki m!nt!q!l!rind! 5,000 "!xsin i"tirakı il! mür!kk!b olmu"dur. Sarıyevin dedikl!rin! !sas!n, MSK Seçki Qanununun t!minatları bar!d! ictimai m!lumatlılı$ı artırmaq v! seçki r!smil!ri üçün t!liml!rin t!"kil olunması il! f!al m!"$ul olmu"dur. MSK-nın r!smil!ri missiya, AT%T/DT#HB, v! dig!r beyn!lxalq müt!x!ssisl!r v! qurumlar t!r!find!n seçki kampaniyası dövründ! x!b!rl!rin qeyri-sabit i"ıqlandırılması il! !laq!dar qaldırılmı" m!s!l!l!r! cavab olaraq ümidl!rin puç olmasını ifad! etmi"dir. Sarıyev qeyd etmi"dir ki, seçkid!n !vv!lki dövrd! b!zi namiz!dl!r normal hökum!t f!aliyy!ti haqqında h!r hansı m!lumat verm!nin t!bli$at oldu$unu dü"ünürl!r. MSK-nın Beyn!lxalq %laq!l!r Departamentinin direktoru Qasımov soru"mu"dur, "Sad!c! seçkil!r olmasına gör! biz x!b!rl!rin i"ıqlandırılmasını dayandırmalıyıqmı"? MSK-nın M!tbuat Departamentinin M!sl!h!tçisi Ramin Nur!liyev MSK-nın mediaya n!zar!ti h!yata keçirdikd! müxalif!t q!zetl!rinin çox vaxt seçki kampaniyası müdd!ti il! ba$lı hüquqi müdd!aları pozdu$unu a"kar etdiyini bildirmi"dir. Missiya MSK-nın sistematik media n!zar!tini inki"af etdirm!si haqqında AT%T/DT#HB-nun verdiyi tövsiy!ni vur$ulamı", MSK r!smil!ri il! bunu q!bul etmi"l!r. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!42 http://www.osce.org/documents/odihr/2006/02/17923_en.pdf

#)!

!

Missiya bir çox yerli kütl!vi informasiya vasit!l!ri, v!t!nda" c!miyy!ti v! siyasi f!alların Parlamentin kampaniya müdd!tini 28 günd!n 23 gün! azaltmaq haqqında 2010-cu il iyun ayında verdiyi q!rarla ba$lı ifad! etdiyi m!s!l!l!ri qaldırmı"dır.43 Bu f!allar qısaldılmı" kampaniya müdd!tinin müst!qil v! müxalif!td!n olan namiz!dl!ri !lveri"siz v!ziyy!t! qoydu$unu hesab edir, çünki onlar Prezident v! dig!r hökum!t m!murlarının kütl!vi informasiya vasit!l!rind! davamlı geni" i"ıqlandırılmasından yararlanan iqtidar Yeni Az!rbaycan Partiyasından f!rqli olaraq, öz fikirl!rini potensial seçicil!r! çatdırmaq üçün daha az vaxta malikdirl!r. Bir Mill!t V!kili kampaniya müdd!tinin bir neç! il !rzind! 60 günd!n hazırda 23 gün! t!dric!n dü"düyünü izah etmi"dir. Sarıyev qeyd etmi"dir ki, bir çox Avropa ölk!l!rind! seçki müdd!ti qısadır v! o, qısa kampaniya müdd!tinin seçkil!rin keçirilm!sind! demokratikliyin az olmasına s!b!b olmayaca$ına inandı$ını ifad! etmi"dir. Sarıyev qeyd etmi"dir ki, mühüm olan seçkil!rin keçirilm!si üçün hüquqi müdd!alara riay!t etm!kdir. O, qeyd etmi"dir ki, !g!r namiz!d m!"hur deyils!, onun ill!rl! t!bli$ edilm!si heç bir !h!miyy!t da"ımır, çünki onlar seçilm!y!c!k. Missiyaya müsahib! vermi" bir redaktor Seçki günü seçki prosesin! n!zar!t! c!hd ed!rk!n bir çox jurnalistl!rin mane!l!rl! üzl!"diyini bildirmi"dir. Seçki M!c!ll!sind! jurnalistl!rin seçki prosesinin bütün m!rh!l!l!rini mü"ahid! etm!si n!z!rd! tutulsa da, o t!crüb!d! jurnalistl!rin b!z!n seçki gününün sonunda s!sl!rin sayılması prosesini mü"ahid! etm!sin! yol verilm!diyini qeyd etmi"dir. Bundan ba"qa, o, b!zi hallarda dig!r mediadan k!nar seçki mü"ahid!çil!rinin eyni probleml!rl! üzl!"diyini qeyd etmi"dir, b!zi hallarda h!tta mü!yy!n seçki r!smil!rinin s!sl!rin sayılması prosesini mü"ahid! etm!sin! icaz! verilmir. Bel! t!crüb!l!rl! ba$lı missiyanın qeyd etdiyi m!s!l!l!r! cavab olaraq, Qasımov M!rk!zi Seçki Komissiyasına seçki prosesi !rzind! jurnalistin s!sverm! m!nt!q!sin! buraxılmaması haqqında heç vaxt m!lumat daxil olmadı$ını qeyd etmi"dir. Qasımovun verdiyi m!lumata gör!, qanun pozuntusu hallarını aradan qaldırmaq üçün proseduralar mövcuddur v! M!rk!zi Seçki Komissiyası bel! "ikay!tl!r! baxılması üçün t!xir!salınmaz t!dbirl!ri gör!c!k. Qasımov h!mçinin qeyd etmi"dir ki, b!zi hallarda s!sverm! m!nt!q!l!rind! i"tirak ed!n jurnalistl!r t!bli$at f!aliyy!ti il! m!"$ul olur v! seçki m!murlarına q!sd!n t!bli$ edirl!r. Bel! hallarda Qasımov jurnalistl!rin seçki mü"ahid!çisi kimi davranmadı$ını v! s!sverm! m!nt!q!l!rind!n k!narla"dırılmalı oldu$unu qeyd etmi"dir. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!43 http://www.rferl.org/content/Azerbaijani_Parliament_Amends_Election_Law/2076084.html

#*!

!

11. N"tic"

Missiya bu hesabatda t!hlil edilmi" tendensiyaların birg! t!sirinin son bir neç! ild! xeyli pisl!"!n ifad! azadlı$ı mühiti oldu$unu mü!yy!n etmi"dir. Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları ifad! azadlı$ı il! ba$lı bir çox beyn!lxalq öhd!likl!rin! riay!t ed! bilm!yibl!r. Eynulla F!tullayevin i"ind! Avropa #nsan Hüquqları M!hk!m!sinin q!rarına riay!t etm!kd! imtina v! Prezident Administrasiyasının yüks!k s!viyy!li m!murunun missiya il! danı"ıqlar aparmaq arzusunda olmaması kimi h!r!k!tl!rl!, s!lahiyy!tli orqanlar ölk!d! ifad! azadlı$ı probleml!rin! ciddi yana"maq üçün maraqsızlıq nümayi" etdiribl!r. Bu v!ziyy!t qar"ıda 2010-cu il noyabr parlament seçkil!rini n!z!r! aldıqda xüsusil! narahatlıq do$urur. Hal-hazırda ictimai siyasi müzakir!y! çox kiçik yer ayrılıb v! potensial seçicil!rin çoxu yalnız iqtidar Yeni Az!rbaycan Partiyası olan bir siyasi baxı"ın t!sirin! m!ruz qalıblar. Siyasi plüralizm üçün !lveri"li mühit olmadan, seçkil!r Seçki Gününd! prosesl!rin texniki gedi"ind! h!r hansı q!bul edil!n inki"afa baxmayaraq, !dal!tli v! azad hesab edil! bilm!z. Missiya Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları üçün bir sıra konkret tövsiy!l!ri i"l!yib hazırlamı"dır ki, bunlar da ölk!d! ifad! azadlı$ının v!ziyy!tini yax"ıla"dırmaq üçün h!yata keçirilm!lidir. Bu tövsiy!l!r Az!rbaycan hökum!tinin beyn!lxalq hüquqa !sas!n öz ifad! azadlı$ı öhd!likl!rin! uy$un olaraq i"l!nib hazırlanmı"dır. Tövsiy!l!rin tam siyahısı bu hesabatın !vv!lind! t!qdim edilir, lakin t!xir!salınmaz t!dbirl!rin görülm!sini t!l!b ed!n iki !sas addım Eynulla F!tullayev, Adnan Hacızad! v! Emin Millinin qeyd-"!rtsiz azad edilm!si; jurnalistl!r! qar"ı bütün zorakılıq hallarının s!m!r!li v! müst!qil ara"dırılması, el!c! d! t!qibl!r! gör! cavabdeh olanların m!suliyy!t! c!lb olunması; v! defamasiyanın dekriminalla"dırılmasıdır. Mövcud z!if ifad! azadlı$ı mühiti !sas!n Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanlarının h!r!k!tl!ri il! izah edilir, missiya beyn!lxalq ictimaiyy!tin d! bu nöqteyi-n!z!rd!n mü!yy!n m!suliyy!t da"ıdı$ını qeyd edir. Missiya Az!rbaycanla siyasi v! iqtisadi !laq!l!ri olan dövl!tl!ri öz insan hüquqları v! ifad! azadlıqları öhd!likl!rini n!z!rd!n keçirm!y! v! bununla ba$lı Az!rbaycan hökum!tinin d! cavabdehliyinin t!min edilm!sin! ça$ırır. Missiya bu hesabatın mühüm ifad! azadlı$ı islahatlarını h!yata keçirm!k m!qs!dil! Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları v! Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının v!ziyy!tin! daha böyük diqq!t v! resurslar ayırması m!qs!dil! beyn!lxalq ictimaiyy!t üçün !laq!l!ndirici rolunu oynayaca$ına ümid b!sl!yir. Missiyada i"tirak ed!n t!"kilatlar Az!rbaycan üzr! Beyn!lxalq %m!kda"lıq Qrupunun dig!r üzv t!"kilatları il! yana"ı Az!rbaycanda ifad! azadlı$ının tam inki"afı v! müdafi!si istiqam!tind! Az!rbaycanın s!lahiyy!tli orqanları v! yerli t!r!fl!rl! danı"ıqlar aparma$ı davam etdir!c!k.

$+!

!

%lav" A – Görü$ keçirilmi$ i$tirakçıların siyahısı

Arzu Abdullayeva, Helsinki V!t!nda" Assambleyasının H!ms!dri v! #fad! Azadlı$ı Komit!sinin S!dri Elmira Axundova, Mill!t V!kili Mü"fiq %l!sg!rli, Jurnalistl!rin H!mkarlar #ttifaqının S!dri Arif %liyev, Yeni N!sil Jurnalistl!r Birliyinin S!dri #ntiqam %liyev, Az!rbaycanın Hüquq"ünaslar Forumunun S!dri Mehman %liyev, Turan X!b!r Agentliyinin Direktoru Z!rdü"t %lizad!, Bakı Jurnalistika M!kt!binin Direktoru #qbal A$azad!, Ümid Partiyasının S!dri v! Mill!t V!kili Rauf Arifo$lu, Yeni Müsavat q!zetinin ba" redaktoru #saxan A"urov, #nsan Hüquqları üzr! hüquq"ünas &ahv!l!d Çobano$lu, Yeni Müsavat q!zetinin müxbiri Dilar! %f!ndiyeva, Qadın Hüquqlarının Müdafi!si Assosiasiyası, Sülh v! T!hlük!sizlik M!rk!zinin Direktoru Emin F!tullayev, h!bs edilmi" jurnalist Eynulla F!tullayevin atası Rövzat Qasımov, M!rk!zi Seçki Komissiyasının Beyn!lxalq %laq!l!r &öb!sinin Müdiri F!zail Q!z!nf!ro$lu, Böyük Yaradılı" Partiyasının S!dri v! Mill!t V!kili Osman Gündüz, Az!rbaycanın #nternet Forumunun S!dri R!"id Hacılı, Media Hüquqları #nstitutunun Direktoru Hikm!t Hacızad!, h!bs edilmi" bloqçu Adnan Hacızad!nin atası Bah!ddin H!ziyev, Bizim Yol q!zetinin ba" redaktoru Emin Hüseynzad!, Yeni media müt!x!ssisi v! Keçid Az!rbaycan t!"kilatının ölk! üzr! Direktoru Novella C!f!ro$lu, Qadın Hüquqlarının Müdafi!si Assosiasiyasının S!dri Üzeyir C!f!rov, Milaz.info-nun müxbiri, keçmi" Günd!lik Az!rbaycan q!zetinin redaktoru Yegan! C!f!rova, #nsan Hüquqları üz! Komissarın Ofisi Seymur X!ziyev, Azadlıq q!zetinin müxbiri Vüqar M!h!rr!mov, #nsan Hüquqları üz! Komissarın Ofisi, S!n!dl!"dirm! Departamentinin Müdiri Zemfira M!h!rr!mli, #nsan Hüquqları üz! Komissarın Ofisi, Ofis r!hb!ri, #lqar Mirz!, Müst!qil internet pe"!karı Fariz Namazlı, Media Hüquqları #nstitutunun Hüquq"ünası Az!r N!z!rov, Bloqçu v! yeni media müt!x!ssisi Ramin Nur!liyev, M!rk!zi Seçki Komissiyasının M!tbuat Departamentinin M!sl!h!tçisi Anar Orucov, Qafqaz Media T!dqiqatı M!rk!zinin Direktoru Elçin Sadıxov, Media Hüquqları #nstitutunun Hüquq"ünası Aydın S!fixanlı, #nsan Hüquqları Komissariatı Az!r Sarıyev, M!rk!zi Seçki Komissiyasının M!tbuat Departamentinin Direktoru Elçin &ıxlinski, Az!rbaycanın Jurnalistl!r #ttifaqının S!dri v! Zerkalo v! Ayna q!zetl!rinin ba" redaktoru R!sul &ükürskoy, Komanda q!zetinin idman üzr! müxbiri Rafiq Ta$ı, S!n!t q!zetinin müxbiri Q!nim!t Zahid, Azadlıq q!zetinin ba" redaktoru !