dffgl;s :jf:yo ;dagwl /fli6«o gllt · web viewbz jif]{ nfdf] ågå, nfdf] ;dob]lvsf] /fhg}lts...

41
/fli6«o Dffgl;s :jf:Yo gLlt @)&# 1

Upload: dinhdiep

Post on 07-Jul-2018

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

/fli6«o Dffgl;s :jf:Yo gLlt

@)&#

1

g]kfn ;/sf/:jf:Yo dGqfno

/fdzfxky, sf7df8f}+

2

ljifo–;"rL

!= k[i7e"ld@= ljutsf k|of;x?#= ljBdfg l:ylt $= ;d:ofx? tyf r'gf}tLx?%= ;+;f]wgsf] cfZostf, lgb]{zs l;4fGt tyf efjL ;f]r

%=! efjL ;f]r (Vision)%=@ Wo]o(Mission)%=# nIo (Goal)%=$ p2]Zox? (Objective)

^= gLltx? &= /0fgLltx? *= ;+:yfut Aoj:yf(= ljQLo >f]t!)= cg'udg tyf d"Nof+sg!!= hf]lvd!@= vf/]hL

3

/fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt @)&#

!= k[i7e"ldg]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ n] k|To]s JolQmnfO{ ;Ddfgk"j{s afFRg kfpg] xssf ;fy} cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfnfO{ df}lns xssf] ?kdf Joj:yf u/L ;++j}wflgs dfGotf k|bfg ul/;s]sf] 5 . g]kfnsf] :jf:Yo gLlt @)&! n] klg ;j} g]kfnL gful/sx? zf/Ll/s, dfgl;s, ;fdflhs / efjgfTds ?kdf :j:y /xL pTkfbgzLn / u'0f:t/Lo hLjg ofkg ug{ ;Ifd x'g]5g\ eGg] efjL ;f]r -vision_ /fv]af6 dfgl;s :jf:Yosf] dxTjnfO{ /fHo:t/af6 cfTd;fy u/]sf] b]lvG5 . g]kfn ;/sf/n] /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt, @)%# :jLs[t u/]sf] !* jif{ kl5 @)&! -;g\ @)!$_ df g;g]{ /f]ux?sf] /f]syfd tyf lgoGq0fsf nflu /fli6«o sfo{of]hgf, @)&! – @)&& cg'df]bg ub}{ pQm sfo{of]hgfdf dfgl;s :jf:Yo ;DaGwL sfo{If]qx? tf]lsg'sf ;fy}] sfof{Gjogsf] txdf NofPsf] 5 . o;sf] cltl/Qm g]kfn :jf:Yo If]q /0fgLlt @)&@–@)&& n] klg dfgl;s :jf:YonfO{ :jf:Yosf] cleGg cª\usf] ?kdf ;dfj]z ub}{ cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf ;"rLdf Olkn]K;L, l:shf]k|m]gLof, afOkf]nf/ l8;c8{/ l8k|];g / PGhfO6L l8;c8{/nfO{ ;dfj]z ub}{ To;sf] lgMz'Ns pkrf/ tyf dgf]ljdz{ ;]jf k|bfg ug]{ Joj:yf ;d]t ul/;s]sf] cj:yf 5 .

g]kfn ;/sf/n] dfgl;s :jf:Yo;DaGwL gLltut tyf sfg'gL ;'wf/sf] ;Gbe{df g]kfn kIf ePsf cGt/f{li6«o dfgj clwsf/ ;lGw—;Demf}tfx? tkm{ Wofg lbg' klg Tolts} h?/L 5 . g]kfn ckfËtf ePsf JolQmx?sf] clwsf/;DaGwL dxf;lGw, cfly{s, ;fdflhs tyf ;fF:s[lts clwsf/;DaGwL

4

cle;lGw, gful/s tyf /fhgLlts clwsf/;DaGwL cle;lGw, afnclwsf/;DaGwL dxf;lGw, dlxnf pk/ x'g] ;a} k|sf/sf e]befj pGd"ng;DaGwL dxf;lGw nufot bh{gf} dfgj clwsf/;DaGwL ;lGw—;Demf}tfx?sf] kIf /fi6« ;d]t alg;s]sf] cj:yf 5 . ;+ljwfgn] æ/fHo kIf ePsf] cGt/f{li6«o ;lGw—;Demf}tfsf] sfof{Gjo ug]{Æ ;+j}wflgs bfloTjsf] Joj:yf u/]sf] 5 . h;sf sf/0f /fHosf ;a} cËx?n] ug]{ ljwfosLo, GofokflnsLo, sfo{kflnsLo Pj+ k|zf;lgs sfd sf/jfxLnfO{ dfgl;s :Jff:Yo ÷ dgf];fdflhs ckfËtf d}qL agfO{ of] bfloTjnfO{ kl/kfngf ug{ cfjZos 5 . To:t} u/L ljZj :jf:Yo ;+u7gsf] dfgl;s :Jff:Yo sfo{of]hgf ;g\ @)!#–@)@) df ;b:o /fi6«x?n] /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt cBfjlws ug{'kg]{ s'/f pNn]v ul/Psf] 5 . ;+o'Qm /fi6« ;+3sf] lbuf] ljsf; nIo ;g\ @)!^–@)#) df klg dfgl;s :jf:YonfO{ k|fyldstfsf ;fy /fvL dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g ug]{, g;g]{ /f]ux?af6 x'g] d[To'b/nfO{ Ps ltxfO{n] sd ug]{ / nfu" kbfy{ b'Ao{;gLsf] /f]sYffd, pkrf/ / k'g:yf{kgf ug]{ nIo /flvPsf] 5 .bz jif]{ nfdf] åGå, nfdf] ;dob]lvsf] /fhg}lts cl:y/tf, /f]huf/Lsf] nflu o'jfx?sf] 7"nf] lx:;fsf] ljb]z knfog, hg;+Vofdf a[¢a[¢fsf] a9\bf] lx:;f, ul/aL tyf cJojl:yt ;x/Ls/0f, 3/]n' tyf n}lËs lx+;f, ;fdflhs lje]b, k|fs[lts ljklQsf] sf/0f wghgsf] Ifltn] lgDTofPsf] kL8f, cfGtl/s a;fO{–;/fO{ cflb h:tf sf/0fn] g]kfndf dfgl;s :jf:Yo ;d:of a9\b} uPsf] cg'dfg ul/Psf] 5 . dfgl;s tyf dgf];fdflhs ;d:ofaf6 afnaflnsf, lszf]/lszf]/L, k|hgg\ pd]/ ;d"xsf dlxnf tyf u[lx0fL dlxnfx? nufot j[¢j[¢fx?, lk58f tyf ;LdfGts[t JoQmL tyf ;d'bfo a9L hf]lvddf /x]sf] x'gfn] To:tf JoQmL tyf ;d'bfonfO{ s]Gb|ljGb'df /fvL k|j4{gfTds / lg/f]wfTds sfo{s|d ;~rfng

5

ug'{ / ;d:ofdf k/]sf JoQmLnfO{ dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jf pknAw u/fpg /fHon] ;do ;fk]If dfgl;s :jf:Yo gLlt, @)%# k'g/fjnf]sg ug'{kg]{ b]lvG5 .

hgpQ/bfoL Pj+ s'zn Joj:yfkgsf] dfWodaf6 cfjZos ;a} ;|f]t / ;fwgsf] clwstd\ kl/rfng u/L k|fKt ePsf pknlAwx?sf] /Iff ub}{ cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf leqsf] dxTjk"0f{ kf6f]sf] ?kdf /x]sf] dfgl;s :jf:Yo If]qdf ljBdfg tyf gofF r'gf}tLx?nfO{ ;xL 9Ën] ;Daf]wg u/]/ g]kfnL gful/sx?sf] dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g, ;+/If0f, pkrf/ / k'{:yf{kgf ug{ /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt, @)%# nfO{ k"0f{ ?kn] cBfjlws ub}{ /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt, @)&# tof/ u/L nfu" ul/Psf] 5 .

6

@= ljutsf k|of;x?lj=;+= @)!* -;g\ !(^!_ ;fndf g]kfns} k'/fgf] c:ktfn jL/ c:ktfnsf] alx/Ë ;]jfaf6 z'?jft ul/Psf] dfgl;s :jf:Yo ;]jf xfn cfP/ zx/L If]qsf s]xL ;/sf/L c:ktfn tyf lghL :jfYo ;+:yf dfkm{t\ s]xL ;Lldt JoQmLsf] kx'Frdf pknAw eP tfklg ax';+Vos gful/sx? eg] wfdLemfFs|L, emf/km's], u'efh' cflbsf] e/df pkrf/ u/fO{ afFRg'kg]{ afWotf sfod} 5 . dfgl;s :jf:Yo ;]jfsf] kx'Fr ;Dk"0f{ g]kfnLx?sf] nflu ;j{;'ne agfpg], kx'Fr clea[l4 ug{sf] nflu :jf:YosdL{x?sf] Ifdtf clea[l4 ug]{, dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JoQmLx?sf] dfgjlwsf/sf] ;+/If0f ug{sf] nflu sfg"g agfP/ nfu" ug]{ / ljBdfg cGwljZjf; / स्टि��ग्मा (Stigma) nfO{ x6fpgsf] nflu hgr]tgf clea[l4 ug]{ p2]Zosf ;fy lj=;+= @)%#÷!)÷@* df tTsfnLg dlGqkl/ifb\af6 /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt :jLs[t ePsf] lyof] . lj=;+= @)%$ ;fndf @) jif]{ bf];|f] bL3{sfnLg :jf:Yo of]hgfdf @) j6f clt cfjZosLo :jf:Yo ;]jf cGtu{t dfgl;s :jf:Yo ;]jfnfO{ ;dfj]z ub}{ s]xL lhNnfdf dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf :jf:YosdL{x?sf] Ifdtf clea[l4 ug]{ ultljwLx? ;~rfng ul/of] . lj=;+= @)^! df /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLltnfO{ ;+;f]wg ug]{ k|of; ul/Ptf klg Tof] :jLs[t x'g ;s]g . dfgl;s :jf:Yo ;]jfnfO{ k|fylds :jf:Yo ;]jfdf PsLs[t u/]/ n}hfg] lgb]{lzsf lj=;+= @)^$ ;fndf tof/ u/L o;sf] cfwf/df s]xL lhNnfsf :jf:YosdL{x?nfO{ dfgl;s :jf:Yosf] tflnd k|bfg ul/of] . /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt :jLs[t ePsf] !* jif{ kl5 g;g]{ /f]ux?sf] ax'kIfLo sfo{of]hgf ;g\ @)&!–@)&& df d'6' /f]u, SofG;/, dw'd]x ;Fu;Fu} dfgl;s :jf:YonfO{ klg k|fyldstf lbP/ dfgl;s :jf:Yosf]

7

sfo{of]hgf klg ;dfj]z ul/of] . g]kfn :jf:Yo If]q ;xof]u sfo{s|d–@ -lj=;+= @)^^–@)&!_ n] gd"gfsf] ?kdf ;d'bfodf cfwfl/t dfgl;s :jf:Yo ;DaGwL sfo{s|d ;+rfng ug]{ pNn]v ul/of] . g]kfn :jf:Yo If]q /0fgLltn] dfgl;s :jf:YonfO{ cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfdf /fvL dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g ug]{ / ;]jfsf] kx'Fr a9fpg] sfdnfO{ lg/Gt/tf lbg] hgfPsf] 5 . xfn :jf:Yo tyf hg;+Vof dGqfno lrlsT;f :jf:Yo dxfzfvfnfO{ kmf]sn l8lehg / k|fylds :jf:Yo ;]jf k'ghf{u/0f dxfzfvfnfO{ kmf]sn o'lg6sf] ?kdf g;g]{ /f]ux? cGtu{t dfgl;s :jf:Yo ;DjGwL sfo{s|d x]g]{ ul/] tf]s]kl5 dfgl;s :jf:Yo ;]jfsf] nflu :t/Lo pkrf/ k2lt (Standard Treatment Protocol_ kl/dfh{g ug]{ sfd ;DkGg ePsf] 5. ;fy} dfgl;s :jf:Yo lj/fdLx?sf] nflu clt cfjZos cf}ifwLx?sf] ;"rLdf ^ k|sf/sf cf}ifwLx? yk u/L hDdf !! k|sf/sf cf}iflwx? cBfjlws ul/Psf] 5 . yk ul/Psf cf}ifwLx?nfO{ lgMz'Ns pknAw u/fpg] ;"rLdf /fVg kxn eO/x]sf] 5 .

dfgl;s :jf:Yo gLlt nfu" ePsf] @) jif{sf] cGt/fndf dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf s]xL ;sf/fTds pknAwL xfl;n ePsf 5g\ . dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf hgr]tgf clea[l4 t'ngfTds ?kdf a9\g'sf] ;fy} dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jfsf] cfjZostf /x]sf] s'/f gLlt lgdf{tfb]lv u|fdL0f ;d'bfodf a;f]jf; ug]{ JolStx?n] atfpg yfn]kl5 o;sf] dxTj a9\b} uPsf] kfO{G5 . dfgl;s :jf:Yo ;d:ofnfO{ ;Djf]wg ug{sf] nflu ljz]if1:t/sf] hgzlQm b]lv dWod:t/sf] hgzlQmsf] ljsf; ul/ kl/rfng ug]{ s|d a9\bf] 5 . d]l8sn sn]h tyf gLlh c:ktfnn] dfgl;s :jf:Yo ;]jf ljefu :yfkgf ul/ zx/

8

s]lGb|t dfgl;s :jf:Yo ;]jf k|jfx ul//x]sf 5g\ . ;fy} ;/sf/L, gLlh sn]h tyf gLlh c:ktfnn] cGt/Í ;]jf cGt{ut dfgl;s /f]uLx?sf] nflu cfjZos kg]{ a]8sf] ;+Vofdf pNn]Vo a[l4 u/]sf 5g\ . dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs If]qdf sfd ug]{ u}/;/sf/L ;+:yf klg ljutsf] t'ngfdf a9\b} uO{ To:tf ;+:yfx?n] klg g]kfn ;/sf/;Fu ;xsfo{ ul/ dfgl;s :jf:Yosf] k|jw{g, ;+/If0f, pkrf/ / k'g{:yfkgfdf of]ubfg k'/\ofO{/x]sf 5g\ . ;fy} dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf cg';Gwfg klg ljutsf] t'ngfdf s]lx a9\b} uPsf] 5 .

9

#= ljBdfg l:yltg]kfndf slt hg;+Vofdf dfgl;s :jf:Yo ;d:of 5 eGg] b]zJofkL cWoog cg';Gwfg gePklg l;ldt ef}uf]lns If]qdf ;~rfng ul/Psf] sfo{s|d / cWoogsf] cfwf/df l8k|]zg / lrGtfhGo ;d:of (Anxiety_ s|dz @&=% b]lv ##=$Ü / @@=( b]lv @&=&Ü ;Dd kfO{Psf]] 5 . ljZje/df nueu @)Ü afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lx?df efjgfTds, Jojxfl/s tyf cGo vfnsf] dfgl;s :jf:Yo ;d:of 5 eg]/ cfFsng ul/Paf6 g]kfndf nueu @) nfv afnaflnsf tyf lszf]/lszf]/Lx? dfgl;s :jf:Yo ;d:ofaf6 k|Effljt 5g\ eg]/ eGg ;lsG5 . !%–$( jif{sf k|hgg pd]/ ;d"xsf dlxnfx?sf] d[To'sf] klxnf] sf/0f cfTdxTof xf] eGg] tYo ;fj{hlgs ePsf] 5 . ckfËtf u/fpg] k|d'v !) ;d:ofx? dWo] $ j6f t dfgl;s :Jff:Yo ;d:of g} kb{5g\ . lj=; @)&@ sf] dxfe"sDkkl5 cfkm\gf] kl/jf/sf ;b:o / wg;DklQ u'dfpFbfsf] kL8f ;fy} e"sDksf] k|ToIf cg'ej ul//x]sfx? dWo] #$=@Ü / ##=*Ü df s|dz l8k|]zg / lrGtfhGo ;d:ofsf] nIf0f kfO{Psf] lyof] eg] @)=$Ü / %=@Ü df dfbskbfy{ b'Ao{;g / cf3fthGo ;d:of (Post Traumatic Stress Disorder) /x]sf] kfO{Psf] lyof] .

u/LjLsf] cj:yfdf /x]sf JolStx?, pkrf/ kfpgaf6 al~rt tyf a]jfl/;] afnaflnsf, dlxnf -Psn, ue{jtL, ;'Ts]/L, 3/]n' tyf n}lËs lx+;faf6 k|efljt_, h]i7 gful/s, nfu' cf}ifwL -dfbs kbfy{ ;lxt_ b'Jo{;gdf k/]sf JolStx?, cNk;+Vos ;d"xdf /x]sf JolStx?, dfgj clwsf/ pNn+3g tyf lje]bdf k/]sf JolStx?, n}ËLs cNk;+Vos , sf/fuf/df ;hfo ef]lu/x]sf JolStx?, åGåaf6 k|Effljt JolStx? tyf k"j{ n8fs', k|fs[lts ljkbdf k/]sf JolStx?, a}b]lzs /f]huf/df uPsf JolQm tyf pgLx?sf] kl/jf/sf ;b:o,

10

cfGt/Ls ?kdf lj:yflkt ;d'bfox?df dfgl;s :jf:Yo ;d:ofsf] hf]lvd cGo JolStx? tyf ;d'bfodf eGbf al9 /x]sf] kfO{Psf] 5 . sfo{:yndf sfd ug]{ sfdbf/ tyf sd{rf/Ldf klg dfgl;s :jf:Yo ;d:of al9/x]sf] / To;nfO{ ;dodfg} ;Djf]wg gubf{ o;n] sfdsf] u'0f:t/ / sfo{;Dkfbgdf c;/ kl//x]sf] 5 .

olt w]/} hf]lvddf /x]sf JolSt tyf ;d'bfonfO{ dfgl;s :jf:Yo tyf dgf]k/fdz{ ;]jf lbg] bIf hgzlQmsf] b]zdf cefj /x]sf] 5 . xfn g]kfndf !)) !%) hgf hlt dfgl;s /f]u ljz]if1, @) @* hgf hlt lrlsT;f dgf]ljb\, &) hgf hlt ;fO{Sofl6«s g;{, !%) hlt dgf]ljb, &)) hlt tflnd k|fKt dgf]k/fdz{stf{ / s]xL ;+Vofdf dfgl;s :jf:Yodf tflnd k|fKt ;fdflhs sfo{stf{x? /x]sf 5g\ . ljz]if1:t/sf] ;]jf zx/L If]qsf ;/sf/L tyf gLlh If]qaf6 vf]lnPsf d]l8sn sn]h tyf c:ktfndf dfq l;ldt 5g\ eg] xfn;Dd ;j} vfnsf c:ktfndf u/L nueu cGt/Ë ;]jfsf] nflu $$) a]8 pknAw 5g\ . afn dgf]:jf:Yosf] If]qdf dfgl;s :jf:Yosf] alx/Ë ;]jf cToGt Go"g dfqfdf pknAw ePtf klg cGt/Ë ;]jf xfn;Dd klg pknAw x'g ;s]sf] 5}g .

c:ktfnaf6 pknAw u/fOg] ;]jf d]l8sn df]8ndf a9L cfwfl/t /x]/ pknAw u/fOg] ul/Psf] 5 . lrlsT;f dgf]ljb\, dgf]ljb\, tflnd k|fKt dgf]k/fdz{stf{ / ;fdflhs sfo{stf{sf] ;+Vof cToGt Go"g ePsf]n] JolStsf] dgf];fdflhs cj:yf ljZn]if0f u/L ToxL cg';f/ dgf];fdflhs ;]jf k|bfg ug]{ cEof; lgs} sd 5 . s8f lsl;dsf] dfgl;s /f]usf] pkrf/ kl5 ;dfhdfg} k'g:yf{kgf ug{ ;lsPsf] cj:yf 5}g . s]xL u}/;/sf/L ;+:yfaf6 ^ dlxgfsf] tflnd kfPsf dgf]k/fdz{stf{af6 ljz]if vfnsf] cj:yf h:t} åGå,

11

3/]n' tyf n}lËs lx+;f, a}b]lzs /f]huf/Ldf uPsf JolSt tyf pgLx?sf kl/jf/sf ;b:ox?sf] nflu, dfgj a]rljvgdf k/]sf JolStx?sf] nflu dgf]k/fdz{ ;]jf pknAw u/fOPsf] cj:yf 5 . g]kfnL ;dfh cem} klg wfdLemFfs|L, u'efh', emf/k'ms]df al9 ljZjf; /fVg] ub{5g\ / cem} dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolSt tyf pgLx?sf kl/jf/sf ;b:ox? pgLx?n] k|bfg ug]{ ;]jfdf al9 ljZjf; /fVb5g\ . t/ pgLx?n] k|bfg ug]{ ;]jfnfO{ k|df0fLs/0f u/L :jf:Yo ;]jf k|0ffnLdf Nofpg vf;} kxn ePsf] b]lvFb}g .

zf/Ll/s :jf:y / dfgl;s :jf:Yo Ps cfk;df cGt{lgxLt ;DjGw /fVb5g\ . sltko uDeL/ lsl;dsf] zf/Ll/s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx?nfO{ dfgl;s :jf:Yo ;d:of x'g] k|jn ;Defjgf x'G5 eg] dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx?nfO{ zf/Ll/s :jf:Yo ;d:of x'g] klg plQs} ;Defjgf /x]sf] x'G5 . h:t} d'6'/f]u, dw'd]x, bdsf lj/fdLx?nfO{ l8k|]zg x'g] ;Defjgf @ b]lv # u'0ff al9 x'G5 . jf:tjdf uDeL/ vfnsf] dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx?df dw'd]x, pQm /Strfk, d'6'/f]u ;DjGwL ;d:of, SofG;/ h:tf zf/Ll/s ;d:ofsf] ;Defjgf k|jn x'g] ePsf]n] pgLx?sf] cfo' cGo ;fdfGo dflg;x?sf] eGbf w]/} sd x'G5 . zf/Ll/s / dfgl;s :jf:YonfO{ PsLs[t cjwf/0ff cg';f/ n}hfg ;s]sf] v08df o;n] b'j} vfnsf] ;d:of x'g] hf]lvdnfO{ sd ug{ ;xof]u k'¥ofpFb5 .

/fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt / g;g]{ /f]ux?sf] /f]syfd tyf lgoGq0fsf nflu /fli6«o sfo{of]hgfdf dfgl;s :jf:Yo klg ;dfj]z ePaf6 dfgl;s :jf:YonfO{ ljBdfg k|fylds :jf:Yo ;]jf k|0ffnL leq PsLs[t u/]/ n}hfg] ;jfndf :jf:Yo dGqfno tyf s]xL u}/;/sf/L ;

12

+:yfsf] ;xof]udf s]xL lhNnfx?df sfo{s|d ;~rfng ul/Ptf klg o;nfO{ k|0ffnLsf] lx;fjn] g]kfnel/g} cufl8 a9fpg ;lsPsf] 5}g . :jf:Yo tyf hg;+Vof dGqfnon] 3/]n' tyf n}lËs lx+;faf6 k|efljt JolStx?nfO{ c:ktfndf cfwfl/t Psåf/ ;+s6 Joj:Yffkg k|0ffnLsf] dfWodaf6 :jf:Yof]krf/, sfg'gL ;]jf, ;'/Iff, dgf]k/fdz{ nufot cGo ;]jf Ps} 7fFpaf6 lbg] p2]Zon] xfn @( $% ljleGg lhNnfx?df sfo{s|d cufl8 a9fO/x]sf] 5 . dfgl;s :jf:Yo ;]jf of] k|0ffnLsf] Pp6f dxTjk"0f{ ;]jf xf], h;nfO{ dgf]k/fdz{ ;]jf dfq k|bfg ug]{ eg]/ ;Lldt ul/Psf]n] k|efjsf/L x'g ;s]sf] 5}g . dlxnf afnaflnsf tyf h]i7 gful/s ;dfhsNof0f dGqfnon] dfgj a]rljvg / 3/]n' tyf n}lËs lx+;faf6 k|Effljt JolStx?nfO{ PsLs[t x]/rfx / ;xfotf k|Tofe"lt ug]{ p2]Zon] /fli6«o:t/sf] Go"gtd dfkb08 k|sfzgdf NofPsf] 5, h;df dgf]k/fdz{ tyf dfgl;s :Jff:Yo ;]jfnfO{ cGtlg{lxt ;jfnsf] ?kdf :jLsf/ ul/Psf] 5 . g]kfn ;/sf/n] dfgl;s :jf:Yo tyf dgf]k/fdz{nfO{ k|fyldstf lbP/ cufl8 a9fPklg k|fylds :jf:Yo ;]jf k|bfg ug]{ :jf:YosdL{x?df dfgl;s :jf:Yo tyf dgf]k/fdz{ ;]jfsf] 1fg / ;Lksf] sdL 5 . tflnd lnPsf :jf:YosdL{x?sf] ;?jf, lSnlgsn ;'k/lehg tyf k'gtf{huL tflndsf] sdL, cf}ifwLsf] lgoldt cfk"lt{ gx'g' / k|fylds :jf:Yo ;]jf k|bfg ug]{ lgsfox?af6 ljz]if1:t/sf] ;]jf kfOg] 7fFpdf /]km/nsf] :ki6 / e/kbf]{ Joj:yf gePsf] sf/0fn] k|fylds :jf:Yo ;]jfsf] ?kdf o;nfO{ Jojl:yt lx;fjn] :jf:YosdL{x?n] k|jfx ug{ ;s]sf] cj:yf 5}g . hg:jf:Yosf] Ph]08fleq dfgl;s :Jff:Yo ;dfj]z gx'g', dfgl;s :jf:Yodf guGo dfqfdf ah]6 5'§fpg', dfgl;s :Jff:Yosf] g]t[Tj ug]{ lhDd]jf/L ;lxtsf] cflwsfl/s lgsfosf] cefj, dfgl;s :jf:Yo k|fylds :jf:Yo ;]jf leq PsLs[t gx'g', hgr]tgfsf] cefj, ljBdfg cGwljZjf; / unt wf/0ffsf]

13

sf/0fn] ubf{ dfgl;s :jf:Yo ;]jf lj:tf/df cj/f]w pTkGg e}/x]sf] 5 .

ljut s]xL jif{b]lv dfgl;s :jf:Yo tyf dgf]k/fdz{sf] If]qdf sfd ug]{ ;+3;:yfsf] ;~hfnsf] dfWodaf6 dfgl;s :jf:YonfO{ ljBdfg k|fylds :jf:Yo ;]jf leq PsLs[t ug{ / dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx?sf] xs, lxtsf] ;+/If0f ug{sf] nflu ;+ul7t k|of;x? ;Lldt dfqfdf ePklg cufl8 al9/x]sf 5g\ .

g]kfnsf] ;+ljwfgn] :Jff:Yosf] clwsf/nfO{ df}lns clwsf/sf] ?kdf klxrfg u/L cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf lgMz'Ns ?kdf pknAw u/fpg] eg] tfklg dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx?n] of] ;]jf ;j{;'ne / lgoldt lx;fjn] kfpg ;ls/x]sf 5}gg\ . dfgl;s /f]u lgsf] x'Fb}g, of] /f]u nfu]kl5 lhGbuL e/ nfU5, o:tf /f]u nfu]sf JolSt cfs|fds x'G5g\, s'g} vfnsf] lg0f{o ug{ ;Sb}gg\ / vf; vfnsf bIftf xF'b}g eGg] cGwljZjf; oyfjtg} 5 . dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolSt / pgLx?sf] kl/jf/sf ;b:ox?k|lt ul/g] lje]b sfodg} 5 . pgLx? / pgLx?sf kl/jf/ k|lt ul/g] km/s Jojxf/sf] sf/0fn] pgLx? pkrf/ k|lsofdf v'n]/ cfpg ;ls/x]sf 5}gg\ / ;dfhsf cGo ultljlwx?df ;+nUg x'g klg kfO/x]sf 5}gg\ . dfgl;s /f]u nfu]sf JolStx?sf] xs clwsf/sf] ;+/If0f ug{sf] nflu sfg"g @)^@ df d:of}bf ePklg Tof] sfg"gsf] ?kdf cfpg ;s]sf] 5}g h;n] ubf{ dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;d:of ePsf JolStx?sf] dfgj clwsf/sf] pNnª\3g ePsf 36gfx? af/Daf/ k|sfzdf cfO/x]sf 5g\ . g]kfn ckfËtf ePsf JolStsf] clwsf/ ;+/If0fsf nflu dxf;lGwsf] kIf/fi6« ePsf] / dfgl;s tyf dgf];fdflhs ckfËtf

14

ePsf JolStx?nfO{ klg o;df ;dfj]z ul/Paf6 To:tf JolStsf] xs, clwsf/sf] ;+/If0f ug'{ /fHosf] bfloTj x'G5 .

k|fo ;j} vfnsf dfgl;s :jf:Yo ;d:ofsf] pkrf/ / k'g:yf{kgf ug{ ;lsg] k|df0fx? oy]i6 ePklg o; /f]usf] /fd|f] pkrf/ x'Fb}g eGg] unt ljZjf;n] dfgl;s :jf:Yo cem} klg k|fyldstfdf kg{ ;s]sf] 5}g . dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g, /f]syfd, pkrf/df sd nfut kg]{, pkrf/ kl5 JolSt klxn]s} cj:yfdf kmsL{ pTkfbgd"ns sfddf ;+nUg x'g ;Sg] ePtfklg dfgl;s :jf:Yo ;j} hgtfsf] nflu ;j{;'ne / k|efjsf/L agfpg ;lsPsf] 5}g .

dfgl;s :jf:Yo ;d:ofsf]] sf/0fn] ubf{ pTkfbsTjdf x|f; cfO/x]sf] x'G5 h;n] ubf{ w]/} 7"nf] cfly{s gf]S;fgL kl/jf/ tyf /fHonfO{ kl//x]sf] x'G5 . l8k|]zg / lrGtfhGo ;d:ofsf] pkrf/df ?=! vr{ u¥of] eg] To;n] ?=$ a/fa/sf] pTkfbsTj lbG5 eGg] cfFsng 5 . To;sf/0f dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf ah]6 a[l4 u/L dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g / ;d:ofsf] /f]syfd, pkrf/ / k'g:yf{kgfdf sfd ug{ ;lsof] eg] To;n] lglZrt ?kdf JolSt, kl/jf/ / /fi6«sf] pTkfbsTj a9fpFb5 .

15

$= ;d:ofx? tyf r'gf}tLx?lj=;+= @)%# df /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt, PsLs[t k|fylds :jf:Yo ;]jf cGtu{t dfgl;s :jf:Yo ;]jf ;~rfng lgb]{lzsf @)^$ / g;g]{ /f]ux?sf] /f]syfd tyf lgoGq0fsf nflu /fli6«o sfo{of]hgf ;g\ @)!$–@)@) cGtu{t dfgl;s :Jff:Yo klg ;dfj]z ePkl5 s]xL ;sf/fTds k|of; dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf ePklg ;Djf]wg ul/g' kg]{ ;d:ofx? / r'gf}tLx? cem} y'k|} 5g\ . oL dWo] s]xL k|d'v ;d:of / r'gf}tL lgDgfg';f/ 5g\ .

dfgl;s :jf:Yo x]g]{ u/L clwsf/;lxtsf] lqmofzLn Pp6f 5'§} kmf]sn l8lehg jf zfvf gePsf] sf/0fn] /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt tyf sfo{of]hgfn] eg] adf]lhd dfgl;s :jf:YonfO{ ljBdfg k|fylds :jf:Yo ;]jfsf] ;+/rgf leq PsLs[t u/]/ n}hfg ;lsPsf] 5}g .

dfgl;s :Jff:Yo ;d:of ePsf JolStx?sf] xs, clwsf/sf] ;+/If0f ug{sf] nflu k6s k6s k|of; ubf{ klg sfg'g agfP/ nfu" ug{ ;lsPsf] 5|}g .

dfgl;s :Jff:Yo ;d:ofsf] ef/sf] cfwf/df o; If]qdf ah]6 ljlgof]hg Hofb} Go"g -s'n :jf:Yo ;]jfsf] ah]6sf] !Ü eGbf klg sd_ 5 . hf]lvddf /x]sf JolSt tyf ;d'bfosf] dfgl;s :jf:Yo ;d:of a9] cg'?k ah]6df a[l4 ug{ ;lsPsf] 5|}g .

dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolSt / kl/jf/sf ;b:o k|ltsf] nf~5gf, e]befj / dfgjclwsf/sf] xgg Jofks 5 / o:tf lje]b / nf~5gf sd ug]{ lsl;dsf] sfo{s|d agfP/ nfu" ug{ ;lsPsf] 5}g .

dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf ljz]if1:t/sf] hgzlQm Hofb} Go"g 5 / ljz]if1:t/sf] hgzlQmn] k|bfg ug]{ ;]jf zx/ s]lGb|t ePsf] x'gfn] u|fdL0f e]udf a;f]af; ug]

16

{ dflg;x?sf] nflu o:tf] ;]jfsf] kx'Fr Go"g 5 . zx/ s]lGb|t ;]jf lng'kbf{ vlr{nf] x'g] u/]sf] 5 .

;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;+:yfx?sf] ;xof]udf ;d'bfodf cfwfl/t dfgl;s :jf:Yosf] sfo{s|d ;Lldt lhNnfx?df ;~rfng ePklg a[xt sfo{of]hgf agfO{ b]zJofkL ?kdf lj:tf/ ug{ ;lsPsf] 5}g .

dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf hgr]tgfsf] cefj oyfjt g} 5, dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePdf cem}klg emf/k'ms / wfdLemfFs|Ldf ljZjf; ug]{ kl/kf6L 36]sf] 5}g . dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g, /f]syfd, pkrf/, k'g:yf{kgfdf ;f]r] cg';f/ sfd x'g ;s]sf] 5}g .

%=gofF gLltsf] cfjZostf, lgb]{zs l;4fGt tyf efjL ;f]rdfly pNn]lvt ;d:of / r'gf}tLsf] Joj:yfkg u/L u'0f:t/Lo dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jfdf ;j} gful/ssf] clwsf/ ;'lglZrt ug{ ljBdfg /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt, @)%# nfO{ ;do;fk]If agfpg jf~5gLo 7flgPsfn] gofF /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt hf/L ug{ cfjZos b]lvPsf] 5 . o; gLlt tof/ ubf{ o;sf s]xL df}lns lgb]{zs l;4fGt k|ltkfbg u/L ;f]xL cfwf/df gLlt tyf /0fgLlt k|:tfj ul/Psf 5g\ . k|:t't lgb]{zs l;4fGtsf cfwf/df /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt, @)&# sf] sfof{Gjog ul/g]5 .

g]kfnsf] ;+ljwfg @)&@ n] :yflkt u/]sf] df}lns xs cGt{ut ;Ddfgk"j{s afFRg kfpg] clwsf/sf] ;'lglZrt ug{ Pj+ ;a} JolQmsf] dfgjclwsf/sf] ;Ddfg ug{ sfg"gL Joj:yf ul/g]5 .

dfgl;s :jf:Yo ;]jf g]kfn ;/sf/n] k|bfg ug]{ :jf:Yo ;]jfdf PsLs[t u/L ;j{;fwf/0f hgtfsf] kxF'r

17

x'g] u/L ;j{;'ne tj/n] u'0f:t/Lo dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jf k|Jffx ul/g]5 .

dfgl;s lj/fdLx?sf] dfgjclwsf/sf] ;+/If0f / k|j¢{gsf] nflu ;d'bfodf cfwfl/t ax'cfoflds k2lt cg';f/sf] dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jf clej[l¢ ul/g]5 .

s8f vfnsf dfgl;s /f]u nfuL ;8sdf hLjg Joltt ul//x]sf JolSt tyf h]ndf /x]sf dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx?sf] nflu ;'/Iff, pkrf/ / k'g:yf{kgfsf] ;'lgZrtf ul/g]5 . ;fy} /fHoåf/f k|bfg ul/g] dfgl;s :jf:Yo ;]jfdf ul/j, ;LdflGts[t / hf]lvddf /x]sf JolSt tyf ;d'bfo -afnaflnsf, dlxnf, ckfËtf ePsf JolSt, h]i7 gful/s, n}+lËus cNk;+Vos_ sf] kxF'r ;'lglZrt ug{ ;dtfd"ns / ;fdflhs Gofosf] cfwf/df sfo{s|d th'{df u/L sfof{Gjog ul/g]5 .

dfgl;s :jf:Yo Pp6f ax'cfolds ljifo ePsf]n] cGo dGqfnox? h:t} lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfno, dlxnf, afnaflnsf tyf h]i7 gful/s;dfhsNof0f, u[x dGqfno, zflGt tyf k'glg{df{0f, ;+3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf;, >d, tyf /f]huf/ tyf ;fdflhs sNof0f dGqfno cflb;Fu klg ;dGjo / ;xsfo{ ub}{ dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g, ;'/Iff, pkrf/ / k'g:yf{kgfnfO{ tL dGqfnosf gLlt, /0fgLlt tyf sfo{s|ddf klg PsLs[t u/]/ n}hfg s]lGb|o:t/df ;dGjosf/L e"ldsf lgjf{x ul/g]5 .

gful/ssf] df}lns tyf cfwf/e"t :jf:Yo ;]jfsf] xsnfO{ ;'lglZrt ug{sf] nflu lghL, /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yf tyf ljsf;sf cGo ;fem]bf/ ;+:yf;Fu ;dGjo / ;xsfo{ u/L ;/sf/L–lghL–;fem]bf/Lsf] l;åfGtnfO{ cjnDjg ub}{ nlug]5 .

18

dfgl;s :Jff:Yo ;]jf cGt/f{li6«o dfkb08 / j}1flgs k|df0fdf cfwfl/t /x]/ k|bfg ul/g]5 .

Dffgl;s :Jff:Yo;DaGwL /fli6«o gLlt tyf sfo{of]hgfsf] sfof{Gjogsf] nflu ;DalGwt ;j} k|fb]lzs / :yfgLo txsf ;/sf/L, u}/;/sf/L ;+:yf tyf cGo ;/f]sf/jfnfx?aLrsf] k|efjsf/L ;dGjo / ;xsfo{df hf]8 lbOg]5 .

%=! efjL ;f]r (Vision):;j} gful/sx?sf] dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;':jf:Yosf] ;'lglZrtf u/L pTkfbgzLn / u'0f:t/Lo hLjgofkg ug{ ;Ifd agfpg] .

%=@ Wo]o (Mission):pknAw ;fwg>f]tsf] clwstd k|of]u u/L ;]jf k|bfos, ;]jfu|fxL / cGo ;/f]sf/jfnfx? aLr /0fgLlts ;xsfo{ ul/ dfgl;s ?kn] :j:Yf /xg kfpg] df}lns clwsf/ ;lxt u'0f:t/Lo ;]jfsf] ;'lgZrttf ug]{ .

%=# nIo (Goal):;Ddfgk"0f{ hLjg Pj+ Gofok"0f{ tyf hjfkmb]xL dfgl;s :jf:Yosf] k|Tofe"lt u/fpg] .

%=$ p2]Zox? (Objective):

19

!= o; If]qdf sfg"gL Joj:yf dfkm{t tyf cfjZos of]hgf Pj+ sfo{s|d dfkm{t ;j} JolQmnfO{ cfTd;Ddfgk"0f{ hLjgsf] ;'lglZrt u/fpg] .

!= gful/ssf] df}lns clwsf/sf]] ?kdf /x]sf] cfwf/e"t :jf:Yo cGt{ut dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jfnfO{ ;dfj]z u/L u'0f:t/Lo?kdf pknAw u/fpg] .

@= cfjZos cf}ifwL, pkrf/ k|ljlw / pks/0f ;fdu|L ;lxtsf] k|efjsf/L Pj+ hgfkmb]xL dfgl;s :jf:Yo ;]jf k|0ffnLsf] :yfkgf ug]{ .

#= ;fd'bflos ;xeflutd"ns ?kdf dfgl;s :jf:Yo ;]jf k|jfx ug]{ tyf ;]jf k|jfxdf lghL, u}/;/sf/L tyf ;xsf/L If]qsf] ;fem]bf/L ;'lglZrt ug]{ .

^= gLltx?

!= dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf tyf dgf];fdflhs ckfËtf ePsf JolStsf] ;Ddfgk"j{s afFRg kfpg] clwsf/ Pj+ u'0f:t/Lo hLjgsf] ;+/If0f ug]{ .

@= ;j} g]kfnL gful/sx?sf] ;xh kx'Frdf k'Ug] u/L cfwf/e"t u'0f:t/Lo dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jf ;'lglZrt u/fpg] .

20

#= dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdlhs ;]jf k|jfx ug{sf] nflu cfjZos hgzlQm वि�कास ug]{ .

$= dfgl;s :jf:Yo, dfgl;s /f]un] ;[hgf u/]sf] sn+Ë sd ug{ / dfgl;s :Jff:Yo k|jw{gsf] nflu hgr]tgf clea[l4 ug]{ .

%=:jf:Yo ;"rgf k|0ffnL मा मानशि�क ��ास्थ्यलाई एविककृत गन� तथा मानशि�क ��ास्थ्य सम्बन्धीcWoog cg';GwfgnfO{ k|jw{g tyf Jojl:yt ug]{ .

&= /0fgLltx?!= dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf tyf dgf];fdflhs ckfËtf ePsf

JolStsf] सम्मानपू��क बाँच्नपाउन े अधि&कार ए� ं गुण�तरीय जी�नको] ;+/If0f ug]{ .

!=! dfgl;s :Jff:Yo ;d:of ePsf JolStx? tyf pgLx?sf] kl/jf/sf ;b:ox?sf] xslxtsf] ;+/If0f, pkrf/, ;'/Iff, k'g{:yfkgf / ;fdflhs ;dfj]zLs/0fsf] nflu ckfËtf ePsf JolQmx?sf] clwsf/ ;DaGwL cGt/f{li6«o dxf;lGw / cGo If]qLo tyf cGt/f{li6«o dxf;lGwsf] k|fjwfg cg'?k x'g]u/L sfg'g agfO{ nfu' ul/g]5 .

!$=@ g]kfn ckfËtf ;DjGwL cGt/f{li6«o dxf;GwLsf] kIf /fi6« ePsfn] dfgl;s tyf dgf];fdflhs ckfËtf ePsf JolStx?sf] nflu cfjZos ;Dk"0f{ ;]jf cTofjZos :jf:Yo ;]jf cGt{ut ;dfj]z u/L k|bfg ul/g]5 .

$=# !=# s8f lsl;dsf] dfgl;s /f]u nfu]/ ;8sdf hLjg latfO/x]sf JolSt, afnaflnsf, dlxnf, h]i7 gful/s, ckfËtf

21

ePsf JolSt tyf ;d'bfosf]] pkrf/ / k'g:yf{kgf ;'lglZrt ug{ o; lsl;dsf ;]jf k|bfg ug]{ lghL tyf u}/;/sf/L ;+:yfx?;Fusf] ;fem]bf/Ldf pko'Qm sfo{s|d ;~rfng ul/g]5 .

$=$ !=$ nfu'cf}ifw tyf dWokfg b'J;{gLx?sf] :t/Lo pkrf/ / k'g:yf{kgfsf] nflu gLlh tyf u}/;/sf/L ;+:yfx?;Fusf] ;djGo / ;xsfo{df Go"gtd dfkb08 agfO{ k'g:yf{kgf s]Gb| ;~rfng ul/g]5 .

$=% !=% :jf:Yo pkrf/ tyf x]/rfx, lzIff, /f]huf/L, ;/sf/L ;]jf k|fKtLdf dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx? k|lt x'g] lje]bsf] /f]syfd ul/g]5 .

$=^ !=^ dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStx? k|lt x'g] lx+;f sd ug{ / To:tf JolStx?sf] x]/rfx, ;'/Iff, pgLx? k|lt ul/g] Jojxf/df ;'wf/ Nofpgsf] nflu ;'/Iff lgsfo, sf/fuf/, afnu[x, h]i7 gful/s cfjf; u[x, k'g:yf{kgf s]Gb| cflb ;Fu ;dGjo u/L ToxfF sfo{/t sd{rf/Lx?sf] nflu cled'vLs/0f tyf tflnd k|bfg ul/g]5 .

$=& !=& dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf AolQmx?sf] dfgj clwsf/ ;DalGw xfn ePsf sfg'gL k|fjwfgx?sf] k'g/fjnf]sg u/L cGt{/fli6«o dfkb08x?sf cfwf/df cfjZos kl/dfh{g ul/g]5 .

@= ;j} g]kfnL gful/sx?sf] ;xh kx'Frdf k'Ug] u/L cfwf/e"t u'0f:t/Lo dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jf ;'lglZrt u/fpg] ;DjGwdf lgDg /0fgLltx? lnO{g]5 .

@=! dfgl;s :jf:Yosf] k|jw{gfTds, lg/f]wfTds, pkrf/fTds / k'g{:yfkgfsf] If]qdf /0fgLlts of]hgf

22

agfO{dfgl;s ;d:ofn] cf]u6]sf] ef/ -disease burden) sf] cfwf/df x/]s jif{ ;+3Lo tyf k|fb]lzs /fHodf ah]6 ljlgof]hg ul/g]5 .

!=@ @=@ g]kfn ;/sf/n] ;~rfng u/]sf hg:jf:Yo ;]jfsf k|fyldstfdf k/]sf sfo{s|dx? h:t} dft[lzz' ;]jf, vf]k ;]jf, kl/jf/ lgof]hg, kf]if0f, afn:jf:Yo, ljb\ofno :Jff:Yo, Pr=cfO{=eL= P08 P8\;, s'i7/f]u, Ifo/f]u nufot g;g]{ /f]u -h:t}Ù d'6'sf] /f]u, dw'd]x, pRr /Qmrfk, SofG;/, lbu{ /f]ux? cflb_ ;Fu ;DjlGwt sfo{s|d;Fu dfgl;s :jf:Yo / dgf];fdflhs ;xof]unfO{ ;dfof]hg ub}{ nlug]5 .

=!@=#dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{g, dfgl;s :jf:Yo ;d:ofsf] /f]syfd / :jf:Yo lgsfox?df k|]if0f (Referral) a9fpgsf nflu ;d'bfo:t/df /x]sf ;d"xx?, ;~hfn, :yfgLo hgzlQmsf] Ifdtf clea[l4 u/L kl/rfng ul/g]5 .

!=$@=$ ufFpkflnsf÷gu/kflnsfdf cjl:yt :jf:Yo ;+:yfx? -k|fylds txsf c:ktfn tyf :jf:Yorf}sL_ af6 pknAw u/fOg] k|fylds :jf:Yo ;]jf leq cfwf/e"t dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jfnfO{ klg PsLs[t u/L pknAw u/fOg]5 .

!=% @=% ;]s]08/L txsf c:ktfnx?df dfgl;s :jf:Yosf] 5'6\6} o'lg6 :yfkgf u/L ;d:of ePsf JolStx?sf] pkrf/df dfgl;s :jf:Yo ljz]if1, lrlsT;f dgf]ljb\, dgf]ljb\, tflnd k|fKt dgf]k/fdz{stf{÷;fdflhs sfo{stf{;lxtsf] l6dsf] ;+nUgtfdf dfgl;s :jf:Yosf] cGt/ª\u / alx/ª\u ;]jf;lxtsf] pkrf/ / dgf];fdflhs ;xof]usf] sf] Aoj:yf ldnfOg]5 .

!=^@=^ ljlzi6 txsf] c:ktfnx?df (Tertiary level hospital_ lgoldt alx/Ë cGt/ Ë ;]jfsf] ;fy;fy} afnaflnsf tyf lszf]/fj:yf, h]i7 gful/s, nfu' kbfy{ b'Ao{;g ;DjGwL

23

dfgl;s :jf:Yo ljz]if1 ;]jf (Super speciality service) s|dz lj:tf/ ul/g]5 .

!=*@=& dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStsf] yk pkrf/sf] nflu /]km/]nsf] Aoj:Yff ul/g]5 .

!=( @=( dfgl;s :jf:Yo k'g:yf{kgf ;]jf lghL–;fj{hlgs ;fem]bf/L k4lt cg';f/ ljsf; u/L ;]jf k|bfg ul/g] 5 .@.) @.!) af9L klx/f], e"sDk nufotsf k|fs[lts laklQsf]

sf/0fn] pTkGg x'g ;Sg] dgf];fdflhs tyf dfgl;s :jf:Yo ;d:ofnfO{ tTsfn ;Djf]wg ug{sf] nflu ;+3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo tx;Dd cfjZos ;+oGq / of]hgf agfO{ ;xof]u tyf pkrf/sf] Aoj:yf ul/g]5 .

#= dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdlhs ;]jf k|jfx ug{sf] nflu cfjZos hgzlQm वि�कास ug]{ ;DjGwdf lgDg /0fgLltx? lnO{g]5 .

#=! dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;xof]usf] If]qdf :yfgLo txdf sfo{/t ljleGg :t/sf :jf:YosdL{x?sf] tflnd tyf ;'k/lehgsf] nflu :t/Lo kf7\os|d lgdf{0f -Standard curriculum_ ul/g]5 .

@=@ #=@ :yfgLotxdf sfo{/t :jf:YosdL{x?nfO{ dfgl;s :jf:Yosf] :t/Lo cltl/Qm tflnd lbO{ ljz]if1 lrlsT;såf/f lgoldt ;'k/lehg u/L (Task Sharing sf] cjwf/0ffdf_ ;]jf lj:tf/ ul/g]5 .

@=# #=# ljBdfg ljz]if1:t/sf] hgzlQmsf] cefjnfO{ sd ug{sf nflu afnaflnsf, h]i7 gful/s, nfu'kbfy{ b'Jo{;gL cflb If]qcg';f/sf dgf]lrlsT;s,

24

dgf]lj1, dgf]ljdz{stf{ / cGo hgzlQmsf] ljsf; ug{ s]Gb|Lo :t/sf :jf:Yo ;+:yfx?df center of excellence :yfkgf ug{ cfjZos kxn ul/g]5 .

@=$ #=$ dgf];fdflhs ;]jf k|bfg ug{ x/]s s]Gb| b]vL :yflGfo tx;Ddsf :jf:Yo ;+:yfdf ;]jfsf] ef/ x]/]/ pko'St ;ª\Vofdf :jf:YosdL{x?nfO{{tflnd lbO{ ;f] ;]jf pknAw u/fO{g]5 .

@=% #=% ;fd'bflos dgf];fdflhs sfo{stf{ / dgf]k/fdz{stf{ pTkfbgsf] nflu tflndsf] dfkb08 tf]sL k|df0fLs/0fsf] nflu cfjZos kxn ul/g]5 .

@=^ #=^ x]Ny cl;i6]G6, c=x]=j=, :6fkm g;{, c=g=dL=, hg:jf:Yo, d]l8sn clws[t nufotsf :jf:YosdL{x?sf] kf7\os|ddf dfgl;s :Jff:Yo / Jojxfl/s lj1fg;Fu ;DjGwL ;fdu|L cfjZos dfqdf ;dfj]z ul/g]5 .

@=&#=& /fli6«o :Jff:y tflnd s]Gb|af6 d]l8sn clws[t / :jf:YosdL{x?sf] nflu ;]jf k|j]z / ;]jfsfnLg :jf:Yo tyf Joj:yfkg tflnddf dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jf klg ;dfj]z u/L k|bfg ul/g]5 .

@=* #=* hg:jf:Yo k|zf;s÷Joj:yfksnfO{ dfgl;s :jf:Yosf] gLltsf] sfof{Gjog, of]hgf / ah]6 lgdf{0f, sfo{s|dsf] cg'udg, cg';Gwfgaf6 cfPsf gtLhf tyf tYonfO{ gLlt / Jojxf/df nfu" ug{sf] nflu Ifdtf clea[l4 ul/g]5 .

@=( #=( lghL If]qsf d]l8sn sn]h tyf c:ktfndf /x]sf dfgl;s :jf:Yosf bIf hgzlQmnfO{ cfjZostf cg';f/ k|fb]lzs:t/ / :yfgLotxdf /x]sf :jf:Yo ;+/rgfdf kl/rfng ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 . ;fy} lghL tyf u}/;/sf/L If]qaf6 pTkflbt :jf:YosdL{, dgf]k/fdz{stf{, ;fdflhs

25

sfo{stf{nfO{ cfjZostf cg';f/ ;/sf/L lgsfodf ;dfj]z ug]{ Joj:Yff ldnfOg]5 .

$= dfgl;s :jf:Yo, dfgl;s /f]un] ;[hgf u/]sf] snÍ (Stigma) sd ug{ / dfgl;s :Jff:Yo k|j4{gsf] nflu hgr]tgf clea[l4 ug]{ ;DjGwdf lgDg /0fgLltx? lnOg]5 .

$=! lzIff, lj1fg tyf k|ljlw dGqfno;Fu ;dGjo u/L ljBfno:t/sf] z}lIfs kf7\os|ddf dfgl;s :jf:Yo k|jw{g / /f]syfd ;DjGWfL kf7\oqmd yk ul/g]5 .

#=@ $=@ afnaflnsfsf] ljsf;s|d, afn dgf]lj1fg / afnaflnsfdf x'g] efjgfTds tyf Jojxfl/s ;d:ofsf] klxrfg / To;sf] k|f/Dles Joj:yfkgsf] nflu ljb\ofnosf lzIfsx?sf] lgoldt tflnddf ;dfj]z ul/g]5 .

#=# $=# dfgl;s /f]u ;DjGwL cGwljZjf; x6fpg, dfgl;s :jf:Yosf] k|jw{g / /f]syfdsf nflu dlxnf :jf:Yo :jo+;]ljsfx?nfO{ kl/rfng u/L dlxnf ;xsf/L, cfdf ;d"x, ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yfx?, :yfgLo:t/sf /fhg}lts bnx?sf] ;dGjodf hgr]tgfsf sfo{s|dx? ;~rfng ul/g]5 .

#=$ $=$ dfgl;s :jf:Yo ;DjGwL hgr]tgf clea[l4sf] nflu ;'rgf tyf ;+rf/ ;DaGwL ;/f]sf/jfnf lgsfox?;Fu ;dGjo u/L dfgl;s :jf:Yosf] k|j4{gfTds sfo{qmd NofOg] 5 . . dfgl;s :jf:Yosf] If]qdf ;fdu|Lx? tof/ u/L k|;f/0f ug{sf] nflu ;~rf/sdL{x?sf] Ifdtf clea[l4 ul/g]5 .

#=% $=% dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolStsf] pkrf/, x]/rfx / ;fdflhs ;dfj]zLs/0f ;'lglZrtfsf] nflu

26

dfgl;s :jf:Yo ;d:of ePsf JolSt / pgLx?sf] kl/jf/sf] ;b:ox?nfO{ ;+nUg u/fO{ dfgl;s :jf:Yo :jfjnDjg ;d"x u7g u/L To:tf ;d"xsf] Ifdtf clea[l4 ul/g]5 .

#=^ $=^ dfgl;s :jf:Yosf] k|jw{g / dfgl;s /f]usf lj/fdLx?sf] /]km/n a9fpg wfdLemfs|L, emf/km']s / u'efh'x?nfO{ ;r]tgf sfo{qmdx?df ;xefuL u/fOg]5 . .

#=&$=& cfTdxTofsf] /f]syfd, uef{j:Yff / ;'Ts]/L cj:yfsf] dfgl;s :jf:Yo, k|efjsf/L cleefjsTj nufotsf ljifox?df hgr]tgf clea[l4 ul/g]5 .

$=* a}b]lzs /f]huf/df uPsf JolQm tyf pgLx?sf] kl/jf/sf ;b:ox?df b]vfkg]{ dfgl;s :jf:Yo ;d:ofsf] hf]vLd Go"gLs/0f tyf Aoj:yfkgsf] nflu sfo{s|d ;~rfng ul/g]5 .

%= :jf:Yo ;"rgf k|0ffnL मा मानशि�क स्वास्थ्यलाई एकिककृत गन� तथा मानशि�क स्वास्थ्य सम्बन्धीcWoog cg';GwfgnfO{ k|jw{g tyf Jojl:yt ug]{ .

%=! dfgl;s :jf:Yosf ;"rsx? lgwf{/0f u/L ljBdfg :jf:Yo ;"rgf k|0ffnLdf dfgl;s :jf:Yo ;DjGwL] ;"rgfx? ;dfj]z x'g] u/L k|0ffnLnfO{ kl/dfh{g ub}{ nlug]5 .

%=@ cfTdxTof ;DjGwL tYof+s Jojl:yt ug{sf] nflu :jf:Yo, k|x/L k|zf;g, ufpFkflnsf tyf gu/kflnsfsf] / j8f sfof{nosf] ;dGjo / ;xsfo{df cfTdxTofsf] tYof+s k|0ffnLsf] ljsf; ul/g]5 .

27

%=# /fli6«o:t/df dfgl;s :jf:Yosf] cj:Yff kQf nufpg /fli6«o :jf:Yo cg';Gwfg kl/ifb\sf] dftxtdf cWoog cg';Gwfgsf nflu sfo{of]hgf lgdf{0f u/L nfu" ul/g]5 .

%=$ dfgl;s :jf:Yo ;DjGwL cWoog cg';Gwfgx?nfO{ k|j4{g ul/g]5 . o;af6 cfPsf] gtLhfnfO{ /fli6«o tyf cGt{/f{li6«o:t/df ;fj{hlgs/0f ub}{ /fli6«o gLlt tyf sfo{s|ddf kl/dfh{g ub}{ nlug]5 .

*= ;+:yfut Joj:yf o; gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu ;+3, k|

b]z / :yfgLo tx åf/f ;|f]t tyf clwsf/ ;DkGg ;+oGqsf] lgdf{0f ul/g]5 .

dfgl;s ;d:of ePsf JolQmx?sf] pkrf/sf] ljz]if Joj:yf ug{ ;j} k|sf/sf c:ktfnx?df ;fdflhs ;]jf OsfO{ :yfkgf :yfkgf Pj+ ;~rfng ul/g]5 .

;j} k|sf/sf c:ktfndf dfgl;s Pj+ dgf];fdflhs ;d:of ePsf JolQmnfO{ u'0f:t/Lo ;]jf ;'lglZrt ug{ tyf c:ktfn k|d'v dfgl;s÷dgf];fdflhs ;Dks{ JolQm / o; If]qdf sfo{ ul//x]sf :yfgLo u}=;=;= / o; If]qdf sfo{ ul//x]sf :yfgLo u}=;=;= dWo]af6 Ps / pkef]Qmf k|ltlglw /xg] ;+oGq lgdf{0f ul/g]5 .

o; /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLltsf cfwf/df /fli6«o sfo{of]hgf to u/L t'?Gt sfof{Gjgdf NofOg]5 .

28

(= ljQLo >f]t;/sf/L ;|f]t, j}b]lzs C0f tyf ;xof]u tyf lghL If]qsf] o; If]qdf x'g] nufgL ;du|df o; /fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt sfof{Gjogsf ;|f]t x'g] 5g\ . dfgl;s :jf:YonfO{ cGo :jf:Yo ;/x /f]usf] ef/cg';f/ ;dfg'kflts ah]6sf] Joj:yf ul/g]5 .

!)= cg'udg tyf d"NofÍg dfgl;s :jf:Yo ;]jfsf] u'0f:t/, dfgl;s :jf:Yof]krf/sf]

9fFrf, ;]jfsf] k|s[of / k|efj, pknAwL, / kl/0ffdsf] cfwf/df cg'udg / d"NofÍg ug{ r':t / k|efjsf/L ;+oGqsf] lgdf{0f u/L ;j} txdf Pp6f k|efjsf/L cg'udg tyf d'Nof+sgsf] ;+oGq agfOg]5 . o;sf nflu /fli6«o Pj+ cGt/fli6«o :t/df tof/ u/L k|of]udf NofO{Psf] glthfdf cfwfl/t cg'udg tyf d"NofÍg 9fFrfsf] pTs[i6 cEof;x? ;d]tnfO{ dWogh/ ub}{ k|efjsf/L cg'udg tyf d"NofÍg k|0ffnLsf] ljsf; ul/g] 5 .

ljBdfg k|fylds :jf:Yo ;]jf k|0ffnLaf6 k|bfg ul/g] dfgl;s :jf:Yo tyf dgf];fdflhs ;]jfsf] ;"rgfnfO{ :jf:Yo Jo:yfkg ;"rgf k|0ffnLdf ;dofg';f/ kl/dfh{g / :t/f]Gglt ul/g]5 .

!!= hf]lvd dfgl;s :jf:Yo If]qsf] ;dli6ut?kdf ;|f]t kl/rfng

/0fgLltsf] cefjdf ;|f]t kl/rfngdf sl7gfO{ x'g ;Sg] ;Defjgf /xG5 .

d'n's ;ª\3Lo ;+/rgfdf kl/0ft xF'bf sfof{Gjog ul/g] :jf:Yo sfo{qmdx? s]Gb| / ;ª\3sf] bfloTjleq kg]{ u/L 5'§ofO{ dfgl;s :jf:Yo gLltsf] k'g;dfof]hg ug'{kg]{ x'g ;Sb5 .

29

o; gLltnfO{ sfof{Gjog ug{sf] nflu :jf:Yo tyf hg;+Vof dGqfno / o;sf dftxtdf dfgl;s :jf:Yosf] 5'6\6} ;lqmo ;+oGq :yfkgf gePsf] x'Fbf dfgl;s :jf:Yosf sfo{qmd th'{df / sfo{Gjog x'g r'gf}tL b]lvG5 .

!@= vf/]hL/fli6«o dfgl;s :jf:Yo gLlt, @)%# vf/]h ul/Psf] 5 .

30