DI SN TH GIIWORLD HERITAGETHNH A M SNVIT NAMSon tho & Thit k: Trn L Ty-PhngC vn k thut: Trn nh HonhNgun: InternetNhc: Hn Bn - Xun TinCa s: Th Sn

Ngi Chm, cn gi l ngi Chm, ngi Chim Thnh, ngi Chim, ngi Hi..., hin c ng ch yu ti Vit Nam, Campuchia v Lo. Dn s ti Vit Nam theo iu tra dn s nm 1999 l 132.873 ngi.

Ngn Ng: ting Chm, ting M Lai, ting Khmer, ting Vit v ting Tamil.

Tn Ngng: a phn theo Hi gio dng Sunni. Mt b phn nh theo n gio v Pht gio.

Nhm dn tc lin quan: Gia Rai, , M Lai, Indonesia, Philippines.Lch S : Trc th k th 7 c vng quc Lm p t i nh Hn (192) n nh Ty (605). Sau nm 605, tnh hnh nc Chm Pa khng r cho n th k th 8. Cc tn gi khc nhau ca vng quc ny theo vn bia ting Phn v ting Chm c l Campanagara, Nagara Campa, Nagar Cam. Cn s sch Trung Quc gi l Lm p quc, Chim B Quc, Hon Vng Quc v Chim Thnh quc.Thnh a M Sn Qung Nam, cch Nng khong 69 km, l t hp nhiu n i Chm Pa (Chim Thnh), trong mt thung lng ng knh khong 2 km, bao quanh bi i ni. Ni y cn st li n i lng tm ca cc vng triu Chm Pa xa c.

Thnh a M Sn c coi l mt trong nhng di tch chnh ca n gio ng Nam . Ngi ta hay so snh thnh a ny vi cc t hp n i chnh khc nh Borobudur (Indonesia), Pagan (Min in) , Angkor Wat (Campuchia) v Ayutthaya (Thi Lan).

Thnh a M Sn c ghi vo danh sch Di sn Th gii ca UNESCO nm 1999.

Nm , tiu vng quc Panduranga cng tr thnh ch hu ca i Vit. Nm Hin Tng th 2 cha Nguyn (nm Chnh Ha th 14 nh L tc nm 1693), Nguyn Hu Cnh mt ln chinh phc Panduranga, i tn Chim Thnh quc thnh Thun Thnh trn, ri i Thun Thnh trn thnh Bnh Thun ph. Nhng, nm 1694, trong khi Nguyn Hu Cnh ty chinh nh Campuchia, tng ngi Chm tn c Nha t v tng ngi Thanh tn A Ban tp hp c ng o lc lng ngi Chm Pa, ni dy v tiu dit ton b lc lng cha Nguyn ti y.

Cha Nguyn (Nguyn Hin Tng tc Nguyn Phc Chu) bt c d cu ha vi ngi Chm Pa v cho php ngi Chm Pa phc hi Thun Thnh trn (Khu T tr Chm Pa). Ha c gia cha Nguyn v cha Chm Pa c ghi r trong Ngh nh Ng iu vo nm Hin Tng th 21 (nm Vnh Thnh th 8 nh L tc nm 1712) v c duy tr cho n nm Minh Mng th 13 (1832), khi Minh Mng bt k ha c ca tin triu, xa b quy ch t tr ca ngi Chm. Sau mt s ngi Chm lin minh vi L Vn Khi ni dy phc hi Thun Thnh trn nhng khng thnh.

Hu du ca cha Chm Pa c ng Dng Gch, mt v hong t anh hng, ph ch tch y ban hnh chnh lm thi huyn Ha a (Bc Bnh ngy nay) ph trch min ni sau Cch mng thng Tm.Tiu vng quc Vijaya b qun i i Vit tiu dit di s ch huy ca vua L Thnh Tng vo nm Hng c th 2 nh L tc nm 1471.Vng quc ny bt u suy tn t u th k 15 sau khi b vua Vnh Lc ca nh Minh mang qun tn cng, di triu Vijaya, cng thi nh Hu Trn (i Vit) v nh H (i Ngu) . Sau khi qun i nh Minh rt v, vng quc Chm Pa b chia lm hai nc: Vijaya ( Bn: 1428-1471) v Panduranga (Phan Rang: 1433-1832).

Linga l hnh tng ca thn Siva, mt trong tam v nht th ca n gio (Siva Brahma Visnu). Siva c coi l thn Ph hy v ng thi cng l thn Sng to.

Trong thn thoi n , hnh tng khi u ca Siva l ct la hnh Linga di hnh thc dng vt, mang tnh dng. Song sng to c th cn c m tnh, cho nn ngi xa thm ci b hnh m vt (Yoni).

T , tn ngng Linga Yoni (m dng kt hp) bin thnh s th cng thn Siva, rt ph bin trong dn chng. Mi s sinh si ny n trong tri t lm cho ma mng cy ci tt ti, ging vt v loi ngi ngy cng ng c l do c - ci, m dng kt hp vi nhau m thnh.

th hin tnh nht th ca ba v thn, Linga c to thnh ba phn: di l Brahma, gia l Visnu, trn cng, ch th l Siva.Hu ht cc cng trnh xy dng mang tnh tn gio t th k X tr v trc trong lch s kin trc Chm, d ni dung bn trong th bt k mt v thn no th trong cng trnh vn c b th Linga-Yoni hoc mt biu tng khc mang tnh cht ny.

Linga - Yoni

Linga

Yoni

Linga - Yoni

Linga - Yoni

Linga - Yoni

Linga - Yoni

Mt ph n ngi Chm trong y phc truyn thng

Ph n Chm Chu c dt vi theo phng php truyn thng

Nhm nhc cng ngi Chm trong trang phc truyn thng

CHC BN AN LCTrn nh Honh & Trn L Ty-PhngDeep thanks to all of the talented photographers whose great works appear in this presetation