diaconaal steunpunt dienen...3 1 het huwelijk vanuit de bijbel god neemt het huwelijk heel serieus....
TRANSCRIPT
In gesprek over huwelijk en relaties vanuit diaconaal perspectief
Diaconaal Steunpunt Dienen Stimuleren . . . .
Inclusief
tips voor het
diaconale
gesprek
2
Over deze brochure
Veel hulpvragen die bij de Driehoek
binnenkomen hebben betrekking op
relatie met partner (20,2%) en op
seksverslaving (13,2%)(bron:
Jaarverslag 2006 van de Driehoek).
Deze alarmerende statistieken waren
voor het Diaconaal Steunpunt
aanleiding om met De Driehoek een
aantal avonden over het onderwerp
‘gesprek over huwelijk en relatie vanuit
diaconaal perspectief’ te organiseren.
Deze handreiking is voortgekomen uit
deze avonden en is bedoeld om het
inhoudelijke gesprek over huwelijk en
relaties verder te stimuleren. Hopelijk
kan deze handreiking een bijdrage
leveren om de alarmerende trend te
keren.
Binnen kerken is het over het algemeen
niet gebruikelijk om met elkaar
inhoudelijk over het huwelijk te praten.
Ook in huisbezoeken van diakenen
wordt niet standaard naar het wel en
wee van huwelijken gevraagd. Als dit al
gebeurt, komt dit voor in het
huisbezoek van de ouderling. Toch
zitten er heel veel diaconale
invalshoeken aan dit onderwerp. Ook
diakenen kunnen zich prepareren op dit
thema, met eigen invalshoeken. Deze
brochure wil daarvoor een handreiking
zijn.
INHOUD 1 Het huwelijk vanuit de Bijbel ................ 3
2 Problematiek ............................................... 5
3 Faciliteren en stimuleren ....................... 8
4 Communicatie .......................................... 13
5 Middelen voor diaconaat ..................... 16
6 Veel gestelde vragen ............................. 21
7 Vervolg in eigen gemeente.................. 21
8 Literatuur en Verwijzingen ................ 25
9 Tips voor het diaconale gesprek ....... 27
Bijlage A. Startkapitaal ................................ 29
Bijlage B. Met het huwelijk de boot in ... 31
Bijlage C. Liefde faciliteren ........................ 34
Diaconaal Steunpunt
Postbus 499
8000 AL Zwolle
Telefoon: (038) 427 04 80
Email: [email protected]
Internet: www.diaconaalsteunpunt.nl
Handreiking op basis van toerustingsbijeenkomsten
van Diaconaal Steunpunt i.s.m. de Driehoek.
Versie 1.1 © Diaconaal Steunpunt.
Hergebruik toegestaan met vermelding van de bron.
3
1 Het huwelijk vanuit de Bijbel
God neemt het huwelijk heel serieus. De Bijbel geeft veel gedetailleerde
richtlijnen voor een Goed huwelijk. Het is dus niet een verbintenis die
nonchalant kan worden aangegaan (of ontbonden). In het oude testament
werd het zelfs gesloten door de oudsten in de poort, denk aan Boaz, die
om toestemming vroeg om Ruth ‘te lossen’ en haar te huwen.
Tegenwoordig wordt een huwelijk door de burgerlijke stand gesloten om
vervolgens kerkelijk bevestigd te worden. Dit laatste drukt uit dat God
nadrukkelijk ook als getuige wordt gezien: ‘Wat God heeft verbonden, mag
een mens niet scheiden.’
Het is dus evident dat ontwikkelingen die het huwelijk onder druk zetten
veel emoties en discussie oproepen in de kerk, zeker wanneer in de
samenleving de opvattingen over het huwelijk verschuiven. Het huwelijk
is daar in de beeldvorming niet langer een publieke verbintenis, maar een
verbintenis tussen twee individuen. Het kan zelfs in een ‘flits’ worden
ontbonden. Dus wie mag zich er mee bemoeien?
De Bijbel geeft echter naast richtlijnen over de grenzen van het huwelijk,
- wanneer is een echtscheiding wél te begrijpen - ook veel richtlijnen over
het zorgvuldig omgaan met het huwelijk. Denk eens aan de impact van
het verlaten van de ouders om de partner aan te hangen. Dus geen
dubbele loyaliteit meer, maar onvoorwaardelijkheid.
Ook de zorgzaamheid die met het voorbeeld ‘hoofd’ worden aangeduid.
Hierin ligt voor beide partners het accent op goed voor elkaar zorgen. Het
verbod om elkaar de omgang te weigeren is bijvoorbeeld heel belangrijk,
al krijgt het in onze geërotiseerde tijdgeest een lading die de bedoelde
liefde juist niet meer dekt. Dat alleen voor het gebed een uitzondering
mag worden gemaakt geeft ook aan welke plek het huwelijk heeft ten
opzichte van andere zaken uit het leven.
1.1 Prioriteit Uit voorgaande mag je opmaken dat het huwelijk na de relatie met God
een belangrijke prioriteit in het leven heeft. Dit laat dus geen enkele
ruimte om naast het huwelijk (mentale) ruimte te laten voor
‘buitenechtelijke relaties.’ Als je oog je hierin verleidt, ruk het uit’, wordt
zelfs als oplossing aangereikt. Hoezo het huwelijk serieus nemen?!
4
Zelfs als de partner niet gelooft is dat nog geen reden om te breken met
die persoon, nee juist dan is een zorgvuldige en liefdevolle omgang van
belang. Wie weet welke getuigende kracht daarvan uitgaat zodat op
termijn beide partners samen God kunnen dienen?
1.2 Bijbelteksten De Bijbel geeft zoals gezegd veel aanknopingspunten om over dit
onderwerp door te praten.
Enkele bijbelteksten/gedeelten die hierbij betrokken kunnen worden
zijn:
Leviticus 19:17,18 – maak van je hart geen moordkuil Hebreen 13:1-8 – onderlinge liefde, huwelijk in ere, wees tevreden,
God is Helper Romeinen 12:9-18 – oprechte liefde, met alle mensen in vrede Gen 2:24 – vader en moeder verlaten en partner aanhangen
(=loslaten van ouders) 1 Kor 7:1-39 – getrouwd of ongetrouwd 1 Kor 13:1-13 – de liefde zoekt zichzelf niet Efeze 5:22-33 – heb elkaar lief, verlaat vader en moeder
5
2 Problematiek
2.1 Samenhang Met het huwelijk hangen een groot aantal onderwerpen samen. De vraag
is hierin is wel: zijn het de andere problemen die tot huwelijksproblemen
leiden of is het juist het huwelijksprobleem dat andere problemen
veroorzaakt? Is het een kip-ei vraagstuk? Dit verschilt per situatie, daarin
is iedere situatie uniek. Belangrijk is om te weten dát problemen vaak
met elkaar samenhangen. Alle reden dus om ook dit onderwerp serieus
te nemen in het diaconaat!
Onderwerpen die met huwelijksproblematiek kunnen samenhangen zijn:
zelfbeeld van partners en kinderen o Verwachtingen komen niet overeen o Te veel willen in een te korte tijd o Psychische en psychiatrische ziekten.
huiselijk geweld (als communicatie tekortschiet en frustratie oploopt)
o ruzie/agressie in gezin of daarbuiten financiële problematiek
o Materiële moeiten. isolement (onder dwang, angst of lusteloosheid) ontwikkeling / opvoeding van partners en kinderen
o Sociaal / emotioneel onvolwassen. middelenmisbruik en verslavingen. huwelijk-/relatietherapie ter reparatie/heling
o Beschadiging uit het verleden (negatieve voorbeelden). verdriet/moeiten/tegenslag overspel of seksuele verslaving,
o die kunnen leiden tot echtscheiding van partners of betrokkenen
concentratie op werk/school/maatschappij neemt af of focus neemt toe als gevolg van huwelijksproblematiek
2.2 Invalshoeken Het onderwerp huwelijksmoeiten kan vanuit verschillende invalshoeken
worden benaderd. Enkele invalshoeken die vanuit diaconaal perspectief
gekozen kunnen worden zijn:
Hoe is de onderlinge omgang tussen partners?
6
o Kilte, enkel functionele communicatie of warme belangstelling
o Gelijkheid of ondergeschiktheid Welke mate van liefde in het huis(houden) wordt ervaren?
o Strijd die zich uit in woorden, daden en gedrag of harmonie o Is het een liefdeshuwelijk of verstandshuwelijk
Zijn ze trouw aan elkaar (geestelijk/lichamelijk)? o Is er prioriteit bij samen zijn. Allebei op eilandje zitten of
delen. o Overspel: fysieke en emotionele ontrouw. Verliefdheid op
ander. Dezelfde opvatting/wensen m.b.t. hun evt. kinderen? Wat doet dit
met hen? o Alleen nog vader en moeder zijn o Verwijdering wegens uiteenlopende wensen/verwachtingen
Hoe gaan ze om met hun (eventuele) kinderen? Worden ze positief bejegend/opgebouwd (of juist afgebroken)?
o Complimenten of kritiek o Aandacht of verwaarlozing
2.3 Huwelijkskapitaal In theorie over huwelijken wordt wel gesproken over ‘huwelijkskapitaal’.
Als het ware ‘het vermogen’ dat je samen inbrengt in de relatie. Dit
kapitaal wordt gevormd door drie elementen: Liefde, Trouw en
Verwachtingen.
Liefde: de wederzijdse liefde die de partners voor elkaar voelen/
bezitten.
Trouw: de belofte dat je elkaar trouw zult zijn(gemeentehuis/
kerk)
Verwachtingen: verwachtingen over hetgeen dat het huwelijk zal
brengen
Wanneer niet al deze elementen in voldoende mate aanwezig zijn, zal het
huwelijk onvoldoende kunnen functioneren. De voorbereidingstijd
(verkering/verloving) kan gebruikt worden om al deze drie elementen in
voldoende mate te ontwikkelen, laten groeien, óf om te onderkennen dat
deze nooit voldoende aanwezig zullen zijn. Huwelijksvoorbereiding is
daarmee een belangrijke fase in de relatie. Desondanks vragen deze
elementen continue investering.
7
Je zou daarmee kunnen zeggen: ‘Liefde is een werkwoord’. Is hiervoor
ook aandacht in de kerk in de gesprekken met ‘verkerenden’?
Enkele statistieken hierbij:
40% van alle huwelijken eindigt in een scheiding
De meeste scheidingen vinden plaats na 10 a 15 jaar huwelijk
Veel aanmeldingen van jonggetrouwden met relatieproblemen
2/3 van betrokkenen krijgt in volgende relatie ook huwelijksmoeiten
Een pastorale notie die tijdens toerustingavonden over dit onderwerp werd
gemaakt, is dat de relatie met God barrières weg kan nemen, wat het
mogelijk maakt om deze kapitaal-elementen toch in te kunnen brengen of
te compenseren. Breken met begeerten, zelfverloochening (bij zondige
neigingen) en gerichtheid op de ander werden als voorwaarden hiervoor
genoemd. Pastorale begeleiding kan in dat opzicht noodzakelijk zijn.
8
3 Faciliteren en stimuleren
Het mag duidelijk zijn dat ook wat betreft het huwelijk pastoraat en
diaconaat heel dicht bij elkaar liggen, in elkaars verlengde. Maar wat de
Bijbel ook meegeeft aan waardevolle tips (en richtlijnen), als mens en
ambtsdrager kun je nooit de verantwoordelijkheid voor een huwelijk
overnemen. Onderling liefhebben zullen de partners toch echt zelf
moeten doen:
“Liefde kun je niet dwingen, maar wel faciliteren”.
De taak van de diaken in is vooral hierop gericht: Hoe kun je die liefde,
het huwelijk, faciliteren? Dat wil zeggen, wat kun je doen om de liefde te
stimuleren of zelfs te voeden. Aandacht voor deze vraag is dan ook heel
belangrijk. Binnen de gemeente zou in ieder geval de betrokkenheid
groot moeten zijn, ook op het huwelijk van de ander. ‘Ben ik mijn
broeders hoeder?’
Het belangrijkste wat de diaken doet is een signaal afgeven dat er
aandacht is voor het wel en wee binnen de huwelijken. Zodat het ook een
gespreksonderwerp is binnen de kerk. Niet alleen in de zin van wat wel
en niet geoorloofd is, of wat de ongeschreven norm is. Maar dat er naar
elkaar wordt omgezien in plaats van op elkaar gelet. Alle beetjes helpen
in het doorbreken van het taboe rond het vragen naar elkaars relaties of
huwelijk. Dat het niet alleen een onderwerp is dat alleen met hele goede
vrienden of binnen nauwe familiebanden besproken kan worden, maar
juist ook binnen de geborgenheid van de gemeente. Interesse in elkaars
leven, verbonden met de Heer.
Pastorale en diaconale troost
In alle gevallen geldt dat troost het eerste is wat de kerk kan bieden.
Hierbij is het goed te vermelden dat de diaken (het diaconaat) een
belangrijke rol heeft in het troosten, in de onderlinge omgang, het
praktische leven. Hierin maakt de diaken eveneens gebruik van
vertroosting die de Bijbel aanreikt en gebed. Dit kan verwarring
opleveren met de rol van de ouderling. De ouderling heeft namelijk ook
een rol in de vertroosting en gebruikt hierbij zeker het Woord. De
9
ouderling (het pastoraat) troost wanneer er specifieke geloofsvragen aan
de orde zijn of worstelingen ten aanzien van zonde en vergeving.
Een voorbeeld: een broeder verliest na een ongeluk een arm. Het spreekt
voor zich dat zijn leven op z’n kop wordt gezet. Toch wil dit niet zeggen dat
daarmee ook zijn geloofsleven op de kop staat. Diaconale troost (dus ook
vanuit de Bijbel) is dus in ieder geval geboden, maar pastorale troost niet
per definitie. Uiteraard zullen de ouderling en ook de predikant meeleven
met deze broeder, als meelevende gemeenteleden (het ambt aller
gelovigen). Wanneer de broeder vragen krijgt als ‘God, waarom moet mij
dit overkomen? Hoe kan u mij dit aandoen?’ dan is er ook pastorale
begeleiding nodig.
In de praktijk wordt dit natuurlijk niet zo strikt gescheiden. Neemt niet
weg dat dit nodig is om de rol van het diaconaat goed te begrijpen. Ook
bij het onderwerp huwelijksmoeiten zullen diaconaat en pastoraat vaak
met elkaar verweven blijken.
Kortom: de diaken troost in de onderlinge omgang, het praktische
leven.
De ouderling troost bij geloofsvragen, onderwijst, vermaant en
begeleidt terug naar God. Er is veel overlap, dus geen
competentiestrijd, maar elkaar aanvullen in het ambt.
3.1 Voorbeeldvragen Bij het gesprek over het huwelijk zijn een aantal aandachtspunten te
onderscheiden. Deze zijn onderverdeeld in ‘relatie’, ‘omgeving’ en
‘hulpvragen’. Deze aandachtspunten of voorbeeldvragen kunnen helpen
in het gesprek over het huwelijk.
3.1.1 Relatie
Hieronder volgen enkele voorbeeldvragen die aspecten belichten met
betrekking tot de staat van de relatie:
Lukt het om voldoende tijd voor elkaar vrij te maken Is het gelukt om met elkaar tot een ‘evenwichtige’ verdeling van
taken binnen en buitenshuis te komen, of is het onderwerp onafgerond afgesloten?
Lukt het om (evt.) kinderen voldoende aandacht te geven
10
Als er moeiten zijn in het huwelijk, is er dan een persoon/zijn er dan vertrouwenspersonen met wie daarover gesproken wordt (of kan worden).
Als jullie onderling spanning hebben, waar gaat dit dan over (zonder alle details)
Welke onderwerpen zetten jullie gezinsleven wel eens onder druk (drukke agenda, miscommunicatie, gebrek aan sociale contacten, liefdeloosheid, …)
Aan welke eigenschappen van de ander heb je lang moeten wennen (of loop je nog steeds tegen aan)? Was/is dit bespreekbaar?
Welke kenmerken van jullie opvoeding/familiecultuur uit het verleden drukken een stempel op je houding/gezin nu?
Kunnen jullie samen lachen? Ook om jullie (kenmerkende eigenaardigheden in de) relatie of leidt dit tot spanning?
Lukt het om een positieve grondhouding naar elkaar te bewaren? Verschillen jullie van elkaar of is er sprake van aanvullen of zijn
jullie kopieën? Zijn er onderwerpen die jullie voor elkaar geheim houden?
(financiën, ambtswerk, collega-contacten, (oude) vriendschappen …)
Kunnen partners met elkaar vreugde, teleurstelling, verdriet en rouw delen?
Op welke manier kan de kerk/diaconie uw huwelijk/relatie versterken
Weten jullie van elkaar waar de ander gevoelig voor is? Sluit je daarbij aan, of vindt je het al heel wat dat je iets voor de ander doet? B.v. met een beroep op je eigen unieke karakter, zo ben je nu eenmaal… - geniet je van het genieten van de ander of van het geven van jezelf? Vormen: 1- Positieve woorden,
2- Cadeaus,
3- Lichamelijk contact,
4- Dienstbaarheid/zorgen,
5- Tijd en Aandacht,
(6- Gedeelte passie/hobby’s) – uit: vijf talen van de liefde
3.1.2 Omgeving
De omgeving van een persoon heeft veel invloed. Dit geldt ook voor een
relatie. Je zou kunnen zeggen dat de mate waarin iemand sociaal is
ingebed en de kwaliteit hiervan in belangrijke mate kan bijdragen aan
11
een stabiele relatie. De balans tussen relatie en omgeving is dus erg
belangrijk. Over deze sociale inbedding volgen enkele voorbeeldvragen:
Welke relaties heeft u zoal (vriendschappen, familie, collega’s, buren, kennissen, …)?
Hoe waardeert u die relaties / hoe zijn die relaties? Zijn deze belangrijk voor u, of juist niet? Wat zou u daarin graag willen veranderen? Kun je je voorstellen dat door spanning binnen jullie relatie ook de
omgeving wordt beïnvloedt? Wie heeft er zoal last van (gehad)? Hoe ga je daar mee om?
Welke rol speelt de (schoon)familie? (samenbindend of polariserend)
Welke rol heeft de TV en internet in het gezin en leven van gezinsleden? Wenselijk?
Hoe kunt u de gaven uit uw huwelijk inzetten in de gemeente? Welke zijn dat?
Wat kan de kerk/diaconie daarin betekenen?
3.1.3 Hulpvragen
Een huwelijk staat er nooit alleen voor, al voelt dat bij moeiten vaak wel
zo. Daarom zijn hier een aantal voorbeeldvragen die kunnen helpen om
over het vragen om hulp door te praten en mensen op het juiste spoor te
zetten:
Kunt u zich voorstellen dat er stellen zijn die bij vragen/problemen op het gebied van relaties of in het huwelijk, een hulpverlener inschakelen? Hoe kijkt u daar voor uzelf tegenaan als het nodig mocht zijn?
Weet u dat u altijd contact kunt opnemen met mensen die u vertrouwd? (met diaken, ouderling, predikant, vertrouwenspersoon in eigen kring, Driehoek, Algemeen Meldpunt Kindermishandeling-AMK, Stichting Chris, etc…)
Kunnen uw gezinsleden hun vragen zelfs m.b.t. seksualiteit ergens kwijt? Welke vragen zouden kunnen spelen? (seksverslaving komt steeds vaker voor, juist op jonge leeftijd is een gezonde basis van belang)
3.2 Signaleren is ook helpen Het ligt voor de hand dat het onderwerp huwelijk reserves oproept bij
ambtsdragers. Reden hiervoor is dat het een zeer persoonlijk onderwerp
is of dat de eigen situatie ook niet altijd perfect is. Het is goed om daarbij
te realiseren dat van een ambtsdrager niet altijd gevraagd wordt alle
antwoorden paraat te hebben of zelf zonder zonde te zijn. De
12
ambtsdrager is er juist om de gemeente dichter bij God en bij elkaar te
brengen. In dit geval om mensen te helpen hun problemen rond het
huwelijk te onderkennen en hen te stimuleren hier iets mee te doen.
De rol van de diaken kan zich beperken tot het bespreekbaar maken van
het onderwerp, zodat de echtelieden er zelf onderling over doorpraten;
verwijzen naar begeleidingsmogelijkheden. Ook wanneer het gesprek
niet zo wil vlotten kan de ambtsdrager een indruk krijgen van hoe de
situatie er voor staat in het huwelijk. Hij kan signaleren als er dingen
scheef zitten en stimuleren dat het gesprek hierover met anderen wordt
gevoerd. Het signaleren is in dat geval een hele belangrijke stap in het
proces. Daar zijn de echtelieden al erg mee geholpen, ook als ze het
aanvankelijk zelf nog niet willen inzien. Signaleren is dus net zo goed
helpen als het geven van de juiste antwoorden of zelf diepgaande
gesprekken te voeren.
Signalen kunnen zijn:
Non-verbale communicatie die afwijkt van de verbale communicatie
Rivaliteit tussen de partners Cynisme en sarcasme in de antwoorden of onderlinge
communicatie Dubbele boodschappen Onderwerping waardoor niet beide partners tot hun recht komen Gesloten gezin waarin het moeilijk ‘binnenkomen’ is
13
4 Communicatie
In het volgende stukje wordt een aantal dingen genoemd over
communicatie. Communicatie vindt zowel plaats tussen de diaken en de
partners, als ook binnen de relatie. Dit kan iets door elkaar lopen in dit
stukje. Vertaal het volgende daarom naar de eigen situatie.
4.1 Communicatie Zeker in relaties waarin mensen per definitie persoonlijk/emotioneel
betrokken zijn, is zorgvuldige communicatie van groot belang. De
algemene regels rond gespreksvoering en feedback geven kunnen veel
problemen voorkomen, vroegtijdig de spanning er af halen en
misvattingen voorkomen. Belangrijkste stelregel is wellicht dat je
vroegtijdig je (relevante) gevoel kenbaar moet maken, dus niet
opkroppen. Maar dit wel in de registrerende manier, zodat het jouw
gevoel blijft en niet direct als een verwijt naar de ander wordt
gecommuniceerd, als een afgerond oordeel.
B.v. in een relatie, ‘ik voelde me afgewezen toen je onze trouwdag
was vergeten’ in plaats van ‘jij was zeker weer te druk met jezelf en
daarom ben je onze trouwdag vergeten’. Bij veel mensen werkt
deze openheid een zorgzame houding in de hand. Dus als je het bij
jezelf houdt, komt de ander naar je toe. Als je in je feedback al bij de
ander begint (verwijt) dan blijft de ander bij zichzelf en klapt dicht
óf slaat terug. Dit leidt meestal tot enkel verliezers…
Verder is van belang om de ander te bevragen op het gevoel, om deze
beter te begrijpen.
4.2 Communicatie op vijf niveaus In de communicatie zijn verschillende niveaus van diepgang te
onderscheiden. Naarmate de band hechter is wordt makkelijker een
dieperliggend niveau bereikt. Dit hangt echter ook af van vaardigheden
en persoonlijke eigenschappen en ervaringen uit het verleden.
Genegenheid voor iemand voelen wil nog niet zeggen dat iemand de
ander ook helemaal durft toe te laten.
1. Clichés en beleefdheden (het weer, lengte van de dienst e.d.) 2. Uitwisselen van informatie (wist je dat… - anonieme informatie)
14
3. Meningen en ideeën (ik vind, ik heb bedacht – geeft iemand meer bloot)
4. Gevoelens delen (geeft het innerlijk van iemand bloot, komt dus heel dichtbij)
5. Intimiteit/Seksualiteit (contact op het diepste niveau)
Als het goed is zijn in het huwelijk de intimiteit en de seksualiteit aan
elkaar gekoppeld. Wanneer we echter om ons heen kijken of de TV-
programma’s hierop analyseren lijkt het alsof in veel situaties de
seksualiteit los staat van de communicatie-niveaus en daarmee lang niet
altijd gekoppeld zijn aan intimiteit. Ook binnen een huwelijk kan dit het
geval zijn. Seksualiteit wordt daarmee een gebruiksartikel dat de magie
van het huwelijk onderuit haalt. Een zeer onwenselijke tendens.
4.3 Gespreksvaardigheden Wees je er van bewust dat zowel door jou als door je gesprekspartner
wel 80% van wat je zegt zonder woorden wordt overgebracht. Gebaren,
mimiek, houding, intonatie e.d. geven vaak veel meer informatie en
hebben meer impact dan de woorden zelf. Denk aan: ‘Hoe gaat het met
je? - Het gaat wel’. Alleen de non-verbale signalen stelt je in staat om deze
zin te interpreteren. Vraag dus door als je onduidelijke of tegenstrijdige
signalen ontvangt.
Open en Gesloten vragen
Na enig oefenen is het ook goed mogelijk om verschil in effect tussen een
gesloten vraag (alleen ja of nee is mogelijk als antwoord) en een open
vraag - de beantwoorder dient met meerdere woorden een antwoord te
formuleren en geeft hierin meer informatie of aanknopingspunten - te
onderscheiden. Ook in een huisbezoek is het goed om hier bewust mee
om te gaan. Het kan b.v. ook gebruikt worden om veelpraters iets te
remmen (gesloten vragen) en zwijgers iets te stimuleren (open vragen).
Let er wel op dat gesprekstechnieken nooit een kunstje worden, maar
altijd gebruikt worden binnen zorgvuldige aandacht voor de persoon.
Een Goede voorbereiding (met gebed?) op het gesprek kan hierbij helpen.
4.4 Vertrouwelijkheid en openheid Het is iedereen duidelijk dat openheid in het gesprek heel belangrijk is.
Vaak wordt gedacht dat voor openheid, vertrouwen en een langduriger
contact nodig is. Dit is echter lang niet altijd het geval. Soms moet
15
vertrouwen groeien, soms is het er al op basis van de eerste blik.
Uiteraard spelen enige regionale cultuur- of persoonlijke
karakterkenmerken hierin ook een rol.
Een ambtsdrager kan dus gerust zelfs in een kennismakingsgesprek
aftasten waar de grenzen van het vertrouwen liggen en deze proberen te
verleggen, uiteraard zonder te forceren. Overigens ontstaat er vaak pas
openheid wanneer beide gesprekspartners bereid zijn zich open te
stellen en bloot te geven. Als ambtsdrager mag je daarin gerust het
voortouw nemen door een voorbeeld te zijn. Je eigen openheid en
kwetsbaarheid zal de ander stimuleren zich ook kwetsbaar op te stellen,
ook op wezenlijke onderwerpen. Pas dan is een ambtsgesprek ook iets
bijzonders (overigens niet uniek) en wordt voorkomen dat het als
verplicht nummertje wordt ‘ondergaan’.
4.5 Privacy Een aanverwant onderwerp is privacy. Een vaak terugkerend
gespreksonderwerp. Het is belangrijk dat zowel ambtsdragers als
hulpverleners dingen geheim kunnen houden. Die plicht hebben zij ook.
Dit neemt niet weg dat met toestemming van de betrokkene(n) wel zaken
kunnen worden uitgewisseld. In de wisselwerking tussen kerk en
hulpverlening zou het wenselijk zijn wanneer alle (begeleidende)
betrokkenen met elkaar relevante informatie kunnen uitwisselen, bij
voorkeur in een gezamenlijk gesprek met gemeentelid/cliënt. Zodat de
verschillende inspanningen en rollen elkaar optimaal aanvullen. Wil
gemeentelid/cliënt niet dat informatie met derden wordt gedeeld, dan is
dit ook niet mogelijk. Een uitzondering hierop zijn zaken die strafbaar zijn.
In alle gevallen is het belangrijk om tevoren te bespreken wat er met de
informatie uit het gesprek zal worden gedaan en dit aan het eind van het
gesprek te herhalen en te verfijnen, zo mogelijk in overleg met de
betrokkene.
Concreet zou het fijn zijn wanneer iedere cliënt in een
hulpverleningstraject ook een contactpersoon in de gemeente heeft om
het geleerde in de hulpverlening te delen en te sparren, zodat hier een
goed vervolg aan kan worden gegeven. De SONO-methodiek1 biedt
hiervoor aanknopingspunten.
1 SONO staat voor SOciale Netwerk Ondersteuning, wat door De
Driehoek wordt gestimuleerd (http://www.dedriehoek.nl/sono).
16
5 Middelen voor diaconaat
In dit stukje worden voorbeelden genoemd van middelen die een diaken
ter beschikking staan, hoe een diaken kan faciliteren en welke suggesties
aan stellen kunnen worden gedaan.
5.1 Middelen diaken Welke middelen staan de diaken of het gemeentelid te beschikking:
het huis(bezoek) is een uitgelezen kans voor een goed gesprek Benut de bestaande gesprekken om ook dit onderwerp uit te
diepen. Uiteraard niet als externe bemoeial, maar als
betrokken broeder (of zuster).
verdieping van momenten Benut verjaardagen/trouwdagen/rouwdagen en dergelijke
om met een kaartje/mailtje/sms de aandacht te richten op de
kwaliteit van de relatie. Hou elkaar scherp in de aandacht
voor de relatie / het huwelijk.
een thema-avond in de gemeente met een iets algemener/anoniemer karakter
Wordt dit onderwerp ook gemeentebreed besproken? Een
preek is een goede aanzet, maar vraagt ook om verdere
bespreking. Een thema-avond (met deskundige?) kan hierin
nuttig zijn.
vanuit een bijbelstudie ondersteuning bespreekbaar maken In kleinere kringen kan via bijbelstudie gezocht worden naar
Gods bedoeling met deze materie. Ook dit kan leiden tot
bewustwording en onderlinge openheid.
begeleidingsechtpaar in eigen gemeente benutten Sommige situaties hebben behoefte om met een ervaren stel
over dit onderwerp te praten (of spiegelen). Het is verstandig
om een dergelijk coach-echtpaar eerst zelf een training aan te
bieden.
(train-de-trainer programma van De Driehoek/SGO)
17
Communicatie op vijf niveaus
1. Clichés en beleefdheden
2. Uitwisselen van informatie
3. Meningen en ideeën
4. Gevoelens delen
5. Intimiteit/Seksualiteit
18
Welke middelen kan de diaken inschakelen:
relatiebegeleiding door deskundigen (Driehoek / Eleos / vrijgevestigden)
Bij complexere situaties is het raadzaam om de hulp van
professionele begeleiding te vragen. Bijvoorbeeld bij De
Driehoek zijn deze aanwezig.
mediation bij problemen Wanneer relaties helemaal vastzitten en ook professionele
begeleiding niet heeft geholpen, kan mediation een zinvol
instrument zijn om met elkaar tot goed inzicht en afspraken
te komen om de situatie ‘leefbaar’ te houden.
5.2 Diaconaal faciliteren Diaconaal kan de gemeente of de diaken verschillende dingen doen om
het huwelijk te stimuleren. Dit wordt hier faciliteren genoemd.
De volgende dingen zijn o.a. mogelijk:
Biedt troost, blijf dit doen... juist bij situaties die niet veranderen (ziekte/karakters)
Ook wanneer het oplossen van problemen niet (meer)
mogelijk is, is het belangrijk om trouw te blijven en
gemeenteleden niet los te laten en zo in de kou te laten staan.
Benut het netwerk van partners (SONO) Welke mensen staan om de partners heen. Hoe kunnen zij
een stimulans zijn?
Faciliteer/stimuleer prioriteiten in agenda Hoeveel tijd wordt er ingeruimd om de relatie goed te
houden? Hoe stimuleert de kerk dit?
Let op (mantel)zorgers -> respijtzorg (tijdelijk overnemen van zorgtaken)
Mensen die ongewild met zorgtaken zijn geconfronteerd
vragen zelf niet vaak om hulp of verlichting. Heb oog voor
situaties en organiseer/stimuleer ‘respijt’.
Druk gezin – regel/stimuleer oppas, zodat ‘ze er even tussenuit kunnen’
Kinderen zijn een grote zegen. Bewaak dat dit ook blijvend
als zegen wordt ervaren. Welke zaken staan dat genieten in
de weg?
19
Relatie-/Communicatiedeskundige Veel problemen hangen samen met communicatie. Begin
vroegtijdig om de manier van communiceren in de relatie te
harmoniseren.
Mag het (desnoods) iets kosten? Diaconaal geld is goed besteed… Voor wie deze investering zelf niet kan dragen zou door de
diaconie tegemoetgekomen kunnen worden. Wat is een goed
huwelijk je waard?
5.3 Suggesties De diaken hoeft niet alles zelf te doen, of overal bij betrokken te zijn. De
diaken kan de partners of verliefden ook suggesties doen waarmee ze zelf
aan de slag gaan.
Aanvullende suggesties aan partners zijn:
Stimuleer dat ieder huwelijk én iedere partner een vertrouwenspersoon heeft
Een vast persoon die de relatie volgt, het vertrouwen heeft en
eventueel kan confronteren is voor iedere relatie nuttig. Is
hierin voorzien?
Attendeer stellen op de rol die getuigen kunnen blijven spelen ‘De getuige van het huwelijk is wél medeplichtig aan het
huwelijk’, dit in tegenstelling tot een getuige van een inbraak
o.i.d. Wordt deze rol inhoud gegeven? Waarom niet jaarlijks
interesse tonen in de gang van zaken in het huwelijk
waarvoor als getuige getekend is?
Stimuleer dat ieder stel minstens jaarlijks ruim de tijd neemt voor evaluatie
Tijd nemen om de klokken gelijk te zetten. Een vast ritme is
belangrijk om het niet te laten versloffen. Bijvoorbeeld ieder
jaar rond de trouwdag een weekendje weg of rustig uit eten.
Je weet niet wat je hebt, totdat je het mist ‘you don’t know what you have got, untill it’s gone’ is een
bekende engelse uitdrukking. Kijk met elkaar eens een
aflevering ‘mijn vrouw/jouw vrouw’ en spiegel de eigen
situatie hier aan. Dan hoef je niet achteraf tot de conclusie te
komen dat je eigenlijk heel rijk was. Reflecteer op je huwelijk
of gezin.
20
Alle mensen hebben gaven, deze worden lang niet altijd voldoende gebruikt
Soms kan hulp van buiten nieuw licht op een situatie werpen.
Kijk met elkaar eens een aflevering ‘schatjes’
(opvoedprogramma) en spiegel de eigen situatie hier aan –
opvoeding
Bestudeer met elkaar eens boeken/literatuur over het huwelijk Uiteraard volgt na een leerzaam boek ook een bespiegeling
van de eigen relatie, met de partner en eventueel de
omgeving.
Van de buitenkant zie je andere dingen dan aan de binnenkant vraag je omgeving eens hoe ze tegen jullie relatie aankijken.
Zowel positieve als negatieve feedback kan leerzaam zijn.
Jaarlijkse RELATIE-APK Al met al pleit dit onderwerp voor een jaarlijkse APK van het
huwelijk. Om dit wettelijk verplicht te stellen gaat wat ver,
maar voor ‘echtelieden’ is het zeker aan te raden het huwelijk
op die manier onder de loep te nemen en zo vitaal te houden.
Bovengenoemde elementen kunnen hierin worden verwerkt.
21
6 Vervolg in eigen gemeente
De meeste aanwezigen hebben bijeenkomsten over dit onderwerp als
leerzaam en waardevol ervaren. De uitdaging is nu om dit onderwerp ook
verder vorm te geven in de eigen gemeente. Wordt dit een speerpunt van
de kerkenraad met diakenen? Wordt er een werkgroep in het leven
geroepen die de suggesties verder uitwerkt, met morele steun van de
ambtsdragers? Of het nu groot of klein word opgepakt. Iedere stap in de
goede richting is er één, dus zet die stap.
Enkele stappen die achtereenvolgens gezet kunnen worden:
a. Maak een plan om dit onderwerp op de agenda te zetten b. Betrek de diaconie en kerkenraad bij dit onderwerp c. Schrijf een kort verslag of ander artikel over huwelijksmoeiten in
het kerkblad d. Hou een preek over het huwelijk en een oproep naar elkaar om te
zien e. Organiseer een gemeenteavond over het huwelijk, moeiten hierin
en de rol van de gemeente f. Geef dit onderwerp een plek in het huisbezoek en bereid dit goed
voor g. Biedt gespreksmateriaal voor het gesprek in kringen over dit
onderwerp h. Biedt persoonlijke vragen die stellen thuis kunnen bespreken i. Biedt mogelijkheden voor stellen die willen doorpraten in een
besloten groep j. Biedt cursussen voor startende en gevorderde stellen k. Evalueer in kringen en met de gemeente hoe dit onderwerp
groeit… en voed/stel bij..
22
7 Veel gestelde vragen
Is dit geen onderwerp voor ouderling en predikant ipv de diaken?
Ja en nee. Uiteraard is dit onderwerp ook voor de ouderling en predikant.
Een huwelijk binnen de kerk kan en mag niet los staan van de relatie met
God, het geloof. Dus er is zeker een goed pastoraal gesprek over te
voeren. De pastorale kant is echter niet de enige kant van dit onderwerp.
Vanuit het pastoraat is het zaak het geloof (indien aanwezig) ook handen
en voeten te geven in de onderlinge omgang. Dan komen veel
uiteenlopende diaconale invalshoeken in beeld.
Ik kan toch niet zomaar naar hun huwelijk vragen?
Waarom niet? Uiteraard is er vertrouwen nodig tussen gemeenteleden en
ambtsdragers. Dat is de basis van ieder gesprek. Vervolgens kunnen in
principe alle onderwerpen besproken worden die passen bij het doel van
het gesprek. Bij een pastoraal gesprek komt de pastorale invalshoek, bij
een diaconaal gesprek de diaconale invalshoek; Wat staat mensen in de
weg om in harmonie met hun omgeving om te gaan, of wat hebben zij uit
te delen aan anderen?
Kan je hier ook over praten als je zelf geen (goed) huwelijk hebt?
Ook ongetrouwde ambtsdragers, of ambtsdragers die zich bezwaard
voelen vanwege de staat van hun eigen huwelijk kunnen zonder reserve
over het huwelijk praten. Ook zonder ervaring is het goed mogelijk om
oprecht belangstellende vragen te stellen. Zelfs als je eigen huwelijk niet
zo goed loopt kun je wellicht putten uit eigen ervaring en hiervan zelfs
delen wanneer dit in het belang van het gesprek is. Ter vergelijk een
extreem voorbeeld: ook als je zelf nog niet bent overleden kun je
stervensbegeleiding bieden als je hiervoor de gaven en vrijmoedigheid
hebt.
Bedenk van tevoren altijd goed waarom je een onderwerp wil bespreken
en maak dit ook duidelijk in het gesprek.
Hoe ga ik om met verwachtingen?
Als in een gesprek persoonlijke of vertrouwelijke dingen zijn besproken
is het goed om de mensen te vertellen hoe je van plan bent met deze
informatie om te gaan. En check vervolgens of ze zich hier in kunnen
23
vinden. Wellicht hebben ze andere verwachtingen, of betere ideeën. Ook
kan hierbij worden betrokken hoe de mensen hier zelf mee omgaan.
Wissel bijvoorbeeld intenties uit om gevoelige onderwerpen ook met
specifieke vrienden, familie of vertrouwenspersonen te delen.
Hoe zit het met de privacy? Ik kan toch niet alles doorvertellen?
Veel ambtsdragers stellen terecht vragen over privacy. In de gesprekken
(huisbezoek?) bepalen de gesprekspartners samen de grenzen. Maak die
ook bespreekbaar en biedt altijd ruimte om een grens te stellen. Een
geforceerd gesprek is zelden vruchtbaar. Dit neemt niet weg dat soms de
grenzen moeten worden opgezocht om mensen te laten ervaren hoe
bevrijdend het kan zijn om over verzwegen onderwerpen te spreken.
Is uitwisseling van informatie met een therapeut wenselijk?
Met toestemming van de cliënt kunnen ook onderwerpen uit een
professionele behandeling worden uitgewisseld met een kerkelijke
gesprekspartner. Dit stimuleert een goede afstemming tussen
professionele begeleiding en kerkelijke betrokkenheid. Juist het
kerkelijke omzien (formeel of informeel) helpt om de professionele
begeleiding tot z’n recht te laten komen. Het scheelt ook nog eens geld,
dus meer rendement met minder kosten én de gemeente groeit ervan!
Wat doe ik als ik problemen vermoed, maar men deze niet wil
bespreken?
Het is goed voorstelbaar dat mensen niet met hun problemen te koop
lopen. Vraag of ze er wel met anderen over praten en of dat hun situatie
verlicht. Probeer andere mensen op hun pad te brengen met wie ze
makkelijker over hun situatie praten. Niet alles hoeft met beide partners
besproken te worden. Zorg wel dat het contact er op gericht is
uiteindelijk de dingen met beiden te bespreken, zodat het niet tussen
beiden gaat/blijft in staan.
Kan dit onderwerp ook in de gemeente besproken worden?
Uiteraard is het mogelijk om dit onderwerp ook in uw gemeente te
bespreken. Er zijn inmiddels voorbeelden van. Vraag De Driehoek of
Diaconaal Steunpunt om informatie hierover. Ze zijn vast bereid hier
eventueel een bijdrage aan te leveren.
Een gemeenteavond over dit onderwerp kan een goed begin zijn.
Wanneer dit in combinatie met de prediking en kerkblad wordt
24
geïntroduceerd wordt het proces versneld. Verdere uitwerking zal in
kleinere kring of persoonlijk gesprek moeten plaatsvinden, want het
blijven persoonlijke en gevoelige onderwerpen, dus ga er voorzichtig mee
om.
Wat moet ik verstaan onder een relatie APK?
Net als bij een auto is het ook goed bij het huwelijk van tijd tot tijd te
evalueren of alles nog klopt. Natuurlijk wordt niet bedoeld dat er een
certificaat of registratie wordt bijgehouden. Zeker niet door een
gecertificeerd orgaan.
Maar te vaak komen partners er te laat achter dat ze hun huwelijk of
facetten daarin hebben verwaarloosd. De gevolgen bij partners of
kinderen zijn ons bekend, soms tot een echtscheiding aan toe.
Daarom is het goed om de tijd te nemen om de verschillende facetten van
het huwelijk onder de loep te nemen. Dat kun je zelf doen of met behulp
van een vertrouwenspersoon.
Relatie APK
25
8 Literatuur en Verwijzingen
Literatuur
Er zijn verschillende boeken over dit onderwerp geschreven. Ieder met
eigen waardevolle accenten. Zonder hierover een waardeoordeel te
geven worden enkele suggesties gedaan. Hoewel er meer boeken over dit
onder zijn lijkt het weinig zinvol om alle titel te noemen. Enkele boeken
over dit onderwerp zijn:
Chapman, Gary. Liefde in vier seizoenen. ISBN: 97 8906 3535 100 Chapman, Gary. De vijf talen van de liefde. ISBN 90 635 3259 8 Dobson, Dr. James C. En nu is het genoeg! Over conflictsituaties
binnen het huwelijk. ISBN 90 297 1043 8 Doornenbal, Wil & Wattez, Cobi. Samen verder. Inzichten en
oefeningen voor je relatie. ISBN 90 239 1542 9 Steenwegen, A. van. Liefde is een werkwoord. ISBN 97 8902 0950
526
In de bijlage zijn ook enkele artikelen over dit onderwerp opgenomen.
Informatie op internet
Meer informatie over dit onderwerp is te vinden op internet. Zonder
uitputtend te zijn, want websites veranderen continu, worden een aantal
suggesties gedaan.
Kijk bijvoorbeeld eens op:
www.diaconaalsteunpunt.nl
artikelen en kerkbladkopij, terugblik bijeenkomsten
www.dedriehoek.nl
relatietherapie, begeleiding e.d.
www.eleos.nl
hulp bij meervoudige problematiek (o.a. verslaving en
relatieproblemen)
www.sgj.nl / www.eleos.nl
impact van ruzie en scheiding op kinderen reduceren
www.huwelijkstoerusting.nl
informatie over huwelijksbegeleiding (GKv)
www.centrum-g.nl
train-de-trainer-huwelijksbegeleiding
26
www.gemeentevandaag.nl
achtergrond artikelen voor ambtsdragers
www.settingcaptivesfree.nl
via internet van je seksverslaving af
http://www.alpha-cursus.nl/marriagecourse/
www.growinglove.nl
bij ‘verrijk je leven’ staan eenvoudige vragenlijstjes die als basis
voor onderling spiegelen kunnen dienen en gesprek over huwelijk
kunnen stimuleren
www.marriageencounter.nl
weekend + bijeenkomsten op basis van christelijke visie op
huwelijk en relaties. Voor echtparen, verlovers en ook
alleenstaanden
Boeken :: Brochures :: Handreikingen
En meer. Kijk op de website voor meer informatie.
Diaconaal Steunpunt www.diaconaalsteunpunt.nl
27
9 Tips voor het diaconale gesprek
tips opgesteld door de driehoek
Neem een luisterende houding aan.
Reageer met open vragen. (wat betekent het voor u; wilt u er meer
over kwijt; kan ik wat voor u betekenen)
Benoem wat de informatie voor u betekent: zorg, verlegenheid,
onmacht?
Stel directe vragen aan de persoon waar het om draait, zoals:
Bespreekt u dit met uw vrouw? Wat is de reden dat u hiervoor
kiest? Wat zijn persoonlijke consequenties in de situatie? Heeft u
eerder getwijfeld over het leven? Waar denkt u aan?
Laat een gesprek maximaal 1 ½ uur duren, ook wanneer iemand
aangeeft het moeilijk te hebben.
Maak een vervolgafspraak.
Sluit af met overeen te komen hoe u met de informatie omgaat.
Wanneer u grote zorgen heeft roep dan direct, na overleg met
betrokkene, hulp in van de huisarts.
Neem persoonlijk de tijd om na te denken over evt. vervolgstappen.
Vraag om advies bij een professionele instantie. Dit kan anoniem!
Luister naar uw eigen gevoel. Stel direct aan de orde wanneer u een
broeder of zuster erbij wilt betrekken.
Overweeg of je alleen naar een gemeentelid gaat of iemand vraagt
mee te gaan.
28
Je luistert naar me als….
je rustig mijn privéwereld binnenkomt en mij mezelf laat zijn;
je mij echt probeert te begrijpen, zelfs als ik niet veel zinnigs zeg;
je mijn standpunt begrijpt, zelfs als het tegen je eigen overtuigingen
ingaat;
je beseft dat ik beslag op je tijd heb gelegd en dat dit je heeft
vermoeid en uitgeput;
je mij in mijn waarde laat door mij mijn eigen beslissingen te laten
nemen, zelfs wanneer jij denkt dat ze verkeerd zijn;
je mijn probleem niet uit handen neemt, maar mij toestaat er op
mijn manier mee in het reine te komen;
je mij geen geestelijke troost aanbiedt, waar ik nog niet aan toe
ben;
je me voldoende ruimte geeft om zelf te ontdekken wat er werkelijk
aan de hand is;
je mijn dankbaarheid accepteert door mij te vertellen hoe goed het
je doet om te weten dat je hebt kunnen helpen.
Je luistert niet naar me als….
je niet om mij geeft;
je zegt dat je me begrijpt, voordat je me goed genoeg kent;
je een antwoord hebt voor mijn probleem voordat ik klaar ben met
vertellen wat mijn probleem is;
je me in de rede valt voordat ik uitgesproken ben;
je de zin voor mij afmaakt;
ik je verveel, zonder dat je mij het zegt;
je mijn woordkeuze, grammatica of accent veroordeelt;
je zit te springen om me iets te vertellen;
je mij vertelt over jouw ervaring die de mijne onbelangrijk maakt;
je met iemand anders in de kamer praat;
je mijn dank afslaat door me te zeggen dat je echt niet zoveel hebt
gedaan.
29
Bijlage A. Startkapitaal
Startkapitaal2
Wat heeft een huwelijk, een huwelijksrelatie, nu nodig om gezonde
relatie te zijn, waarin beide partners tot hun recht kunnen komen en zich
kunnen ontplooien?
Ik heb dat fundament voor een gezond huwelijk STARTKAPITAAL
genoemd. Dit woord geeft aan dat je je huwelijk niet zomaar kunt ingaan
maar dat er een basis, een fundament dient te zijn.
Dit startkapitaal bestaat uit:
Liefde: de wederzijdse liefde die de partners voor elkaar voelen/
bezitten.
Trouw: de belofte dat je elkaar trouw zult zijn(gemeentehuis/
kerk)
Verwachtingen: verwachtingen over het geen dat het huwelijk zal
brengen
Een gezond huwelijk moet deze 3 kapitaalgoederen bezitten. Wanneer 1
of meerdere hiervan ontbreken is het huwelijk vanaf het begin
beperkt/gefrustreerd in zijn functioneren.
Een goede voorbereidingstijd, is dan ook van belang.
Beheren
Zoals je een kapitaal moet beheren om tot zijn recht te laten komen en te
groeien, zo ook met dit startkapitaal van het huwelijk. Je moet investeren
in je huwelijk om het te beheren en het te laten groeien. Wat betekent dit
nu concreet?
Investeren in
Liefde: liefde is niet alleen het gevoel van liefde en seksuele
aantrekkingskracht dat je voor de ander hebt, maar meer dan alleen dit
gevoel.
Liefde is er op gericht dat de ander tot zijn/ haar recht kan komen en kan
groeien, dat je voor de ander jezelf soms opzij wilt zetten.
Liefde is niet alleen houden van de hebbelijkheden van je partner,
maar ook van de onhebbelijkheden. Liefde is niet alleen zeggen” ik
2 tekst uit presentatie Jacoba de Jong, Dordrecht november 2008
30
hou van jou”, alhoewel dat ook erg belangrijk is om geregeld te
horen van je partner, maar liefde is vooral in je houding en in je
gedrag laten zien en merken dat je van de ander houdt.
Investeren in liefde betekent dan ook dat je bereid bent om voor de
ander te zorgen, je eigen belang soms opzij zet en echte aandacht
hebt voor wat de ander bezighoudt.
Liefde kan niet van 1 kant komen, het behoort wederzijds te zijn.
Hierdoor is de ander gericht op jou, jouw groei en ontwikkeling. Dit
zorgt voor gelijkwaardigheid en evenwicht in de relatie.
Wanneer liefde van 1 kant komt, komen mensen niet tot bloei,
maar worden mensen elkaars knecht en is het evenwicht van geven
en nemen verstoord.
Trouw: het huwelijk is een unieke en veilige relatie.
De trouwbelofte roept gehuwden dan ook op de
verantwoordelijkheid voor het unieke en speciale van deze relatie
dan ook te nemen.
Dat heb je elkaar en God beloofd bij het afleggen van deze
trouwbelofte.
Investeren in trouw betekent dan ook dat je zorg draagt dat deze
relatie uniek blijft, dat je hierbinnen geen derden toelaat. Trouw is
je basis wanneer het gevoel voor elkaar soms weg is.
Verwachtingen:een huwelijk wordt gevoed door een gezamenlijk
toekomstperspectief.
De partners zullen een gezamenlijk beeld moeten ontwikkelen over
het leven wat ze samen delen, concreet werk, hoe geven we ons
huishouden vorm, het krijgen van kinderen… de ontwikkeling van
je leven vraagt ook om een constante investering/ soms bijstelling
van die verwachtingen.
Veranderingen zou je hier samen in moeten passen, het is dan ook
belangrijk dat je weet wat er bij je partner leeft.
Kortom het is van belang dat de partners investeren in elkaar, dat er
sprake is van wederkerigheid en gelijkwaardigheid.
31
Bijlage B. Met het huwelijk de boot in
Gesprek over relatie en huwelijk in het huisbezoek3
Mooi he die trouwdag! Wat een feest. Een volmondig ‘ja’, ook in de kerk.
Allemaal blije mensen, het bruidspaar nog het meest. Nu enkele jaren later
lijkt het beste er alweer af. Er wordt zelfs gefluisterd dat ze misschien wel
uit elkaar gaan.
Het afgelopen jaar heeft De Driehoek weer veel mensen mogen helpen
met vragen rond relatieproblemen. In het jaarverslag 2006 zijn hiervan
de cijfers te lezen. Hoewel de hulp rond echtscheiding is afgenomen is er
geen reden aan te nemen dat het aantal echtscheidingen ook is
afgenomen. Wel is een groeiend aantal mensen bereid te werken aan hun
relatie. We mogen aannemen dat dit het bekende topje van de ijsberg is.
Het spreekt voor zich dat er naast de professionele hulp die De Driehoek
biedt ook een taak is voor de kerk. Maar welke?
Begeleiding
Het onderwerp huwelijk, al dan niet in combinatie met echtscheiding
heeft de afgelopen tijd veel aandacht gekregen. De synode van 2005 heeft
hierover een rapport vastgesteld. In dit rapport worden de kerken
opgeroepen om ook in preventieve zin aanwezig te zijn rond huwelijken.
Zo wordt b.v. geadviseerd om vooraf huwelijkscatechese aan te bieden en
om verse huwelijken nog eens tegen het licht te houden. In het ND van
vrijdag 31-augustus 07 werd hiervan een voorbeeld uit Nijkerk
beschreven, waar Ds. Joost Smit, tevens deputaat huwelijk en
echtscheiding, pasgetrouwde stellen uitnodigde voor een terugkomdag.
Een prima initiatief. Inmiddels loopt er binnen de kerken ook een traject
waarbij echtparen opgeleid worden om een huwelijkstraining in de
gemeente te geven. Deze cursus “train de trainer” wordt georganiseerd
door De Driehoek en het Steunpunt Gemeente Opbouw. Er wordt dus al
veel in gang gezet om de stap in het huwelijksbootje zorgvuldig te laten
plaatsvinden en te werken aan een behouden vaart.
3 Dirk-Albert Prins (geplaatst in Dienst 2007-5)
32
Preventie
Nu de eerste contouren van goede begeleiding zichtbaar zijn, is het goed
om dit onderwerp stevig in te bedden. Want er zijn nog heel veel
huwelijken die buiten het blikveld vallen. Uit informatie van diakenen,
vaak geconsulteerd na schulden, blijkt dat ook huwelijken die al jaren
geleden zijn ‘gesloten’ sterk onder druk kunnen staan. Vaak wordt pas
aan de bel getrokken wanneer het (bijna) te laat is. De uitdaging is
daarom om eerder in het proces aanwezig te zijn. Als huwelijken dan
even in een dip terechtkomen, is er een uitlaatklep in de directe
omgeving, waardoor het vaak eerder lukt om met nieuwe energie weer
verder te bouwen.
Huisbezoek
Het huisbezoek is een uitstekend middel om voeling te houden met de
relaties en huwelijken . In het huisbezoek, of een ander geïnteresseerd
contact dat resulteert in een open gesprek, kan worden ingegaan op
onderwerpen die de mensen raken. Daar moet je dan wel “voor gaan
zitten”, want praten over je relatie en de eventuele problemen die je
daarin tegenkomt kan niet even tussendoor. Dit vraagt om rust, aandacht
en vertrouwen. Vertrouwen dat je er bent om elkaar verder te helpen (in
plaats van te beoordelen), vertrouwen dat je door God op elkaars pad
bent geplaatst, vertrouwen dat datgene wat wordt besproken
vertrouwelijk wordt behandeld. Het gaat dus niet om vol discipline een
aantal gesprekken af te werken, maar om een vorm te vinden waarin de
gevoelige onderwerpen besproken kunnen worden. Vaak mist in de
kleine kring hiervoor de intimiteit en vervolgens de deskundigheid om
gevoelige informatie een follow-up te geven. Overigens is dit ook in
ambtsdragergesprekken niet gegarandeerd.
Onderling ‘pastoraat’
In steeds meer gemeenten worden huisbezoeken op een lager pitje gezet,
om het onderlinge ‘pastoraat’, (in de praktijk vaak een voorzichtige vorm
van onderling diaconaat), meer ruimte te geven. De ontwikkeling om
onderling meer pastoraal en diaconaal te zijn is toe te juichen. ‘We zijn
immers elkaars hoeders!’ Kain had geen ambt tegenover Abel, maar werd
wel aangesproken op zijn broederband met hem. Vanuit het ambt aller
gelovigen mag iedereen zich ontfermen over de broeder en zuster, ja zelfs
over niet gelovigen, zelfs naar vijanden mag je omzien. Daarnaast is er de
33
formele rol van herder en dienaar in het specifieke ambt. Laten die vooral
naast elkaar bestaan en elkaar niet uitsluiten, maar versterken.
Gespreksvaardigheden
Zowel voor ambtsdragers als gemeenteleden is het daarom zaak om zich
te oefenen in gespreksvaardigheden om tot een goed inhoudelijk gesprek
te komen, in omgaan met gevoelige informatie, in kennis van de sociale
kaart (waar kan iemand naartoe wanneer problemen zijn erkend). Niet
zelden eindigt een contact op het moment dat het ‘hoge woord er uit is’.
‘Sterkte en Gods zegen’ is lang niet altijd voldoende.
Openheid in gemeenten
Gemeenten moeten er over nadenken hoe dergelijke onderwerpen
binnen de gemeente een plek kunnen krijgen. Is er de noodzakelijke
openheid? Zijn er mensen met extra bagage waar op kan worden
teruggevallen? Heerst er een geest van vergeving of van vergelding
wanneer zonden zijn beleden? Naar welke instantie kan worden
doorverwezen wanneer deskundigheid vereist is?
Maar ook procesmatig: hoe bereidt de kerk leden voor op een relatie, hoe
bereidt de kerk stellen voor op een huwelijk, hoe begeleidt de kerk
huwelijken kort na de huwelijksluiting én ver daarna, maar ook hoe gaat
de kerk om met echtscheidingssituaties?
Samen gemeente zijn
Dit zijn nogal wat vragen die de persoonlijke levenssfeer betreffen. Bij
veel mensen zal dit een gevoel oproepen van ‘waar bemoeit de kerk zich
mee?’ (in die zin gaat het in de kerk niet anders dan in de samenleving
waar mensen zich beklagen over ‘betutteling’). Ieder mens weet immers
zelf het beste wat goed is, althans wat goed voelt. Toch heeft de kerk juist
hierin een taak. Ten diepste om duidelijk te maken dat datgene wat Goed
is, in eerste instantie niet door het gevoel wordt bepaald, maar dat juist
het Goede leven goed mag voelen. Als christenen mogen we elkaar helpen
om in alles Christus te volgen. Wanneer dat plezierig is, maar ook op
momenten dat dit pijn doet.
34
Bijlage C. Liefde faciliteren
Diaconale invalshoeken bij huwelijksproblematiek4
Inmiddels hebben de bijeenkomsten ‘Gaat de kerk met het huwelijk de boot
in?!’ plaatsgevonden. Een samenwerking tussen Diaconaal Steunpunt en De
Driehoek. Met enige geruststelling kunnen we constateren dat de diaconaal
betrokkenen het huwelijk niet op de klippen willen laten lopen, maar bereid
zijn om waar nodig mee te sturen en te helpen ijsbergen te ontwijken. Dit
artikel is een vervolg op het artikel in de vorige Dienst (5)
Geruststelling was er slechts ten dele, want bijna alle aanwezigen
herkenden de noodzaak om ook diaconaal om te zien naar de relaties en
huwelijken binnen de gemeente. Een tussenstand van de peiling op de
DS-site laat zien dat van 104 stemmers er 64 ‘aandacht vanuit diaconale
invalshoek een zinvolle aanvulling is’. Desondanks zijn er nog altijd 5 die
menen dat de huwelijken zich prima redden. Het zou mooi zijn als de
statistieken aanleiding gaven voor die opvatting.
Huwelijken die uitdelen
Laten we wel wezen, veel huwelijken redden zich ook prima. Die zijn
zelfs een zegen voor hun omgeving. Hoewel Paulus terecht onderstreept
dat vrijgezellen veel mogelijkheid hebben om zich aan de Heer te wijden
en zich in te zetten voor bv de gemeente - dat is een zegen, laten zij ook
de ruimte krijgen om met hun gaven te dienen – neemt dit niet weg dat
gehuwden weer andere gaven hebben. Juist vanuit huwelijken ontstaat
de mogelijkheid om gezins-gastvrijheid te bieden. In een tijd dat
eenzaamheid en individualisering toeslaan, kunnen de huwelijken hun
huishouden te beschikking stellen om een ‘thuis’ te bieden; mensen die
het moeten missen de mogelijkheid bieden om af en toe mee te draaien in
een gezin. Variërend van koffiedrinken, mee-eten, tot oppassen, logeren
of zelfs samen op vakantie. Zelfs als het leven druk is valt er veel te geven
door te delen.
4 Dirk-Albert Prins (Geplaatst in Dienst 2007-6)
35
Actieve diakenen
Terug naar de peiling zijn er 15 stemmers die aangeven dat ze zich zullen
inzetten om dit soms heikele onderwerp bespreekbaar te maken, tegen 3
die de noodzaak wel inzien, maar toegeven dat ze dit persoonlijk niet zien
zitten. Laten we hopen dat deze avonden een aanzet waren om de
drempel tot dit onderwerp te verlagen.
Een opvallende mening werd 17 keer gestemd, nl: ‘dit is toch meer iets
voor ouderlingen’. Bij dit punt wil ik wat langer stilstaan, omdat deze
mening wellicht vaker voorkomt. De peiling is namelijk gehouden op de
DS-site, dus zal er vooral zijn gestemd door diakenen, van het actieve
soort (hopelijk is deze lezersschare breder). De opvattingen onder
ouderlingen of gemeenteleden zullen waarschijnlijk meer aansluiten bij
de verwachtingen die horen bij de traditie. En dat is niet dat diakenen
zich inlaten met huwelijksproblematiek. ‘Diakenen bemoeien zich met de
boedelscheiding, de alimentatie en de therapiekosten.’ Maar is die
beeldvorming terecht? En wat zegt dat over het onderwerp
‘huwelijksproblematiek?
Huwelijk is pastoraal
Het valt uiteraard niet te ontkennen dat een gesprek over het huwelijk
pastorale kanten kent. Sterker nog het onderwerp is voor een groot deel
pastoraal te noemen. De Bijbel geeft veel richtlijnen en voorbeelden van
hoe een heilig huwelijk vorm krijgt. Het is goed als in de gemeente, de
prediking en zeker door ouderlingen dit onderwerp besproken wordt.
Gebeurt dat ook? Ik kreeg van een enkelen opmerkingen dat dergelijke
avonden beter voor ouderlingen georganiseerd konden worden. Ik ben
het eens dat dat in ook nuttig zou zijn, maar om met hen te focussen op
diaconale invalshoeken lijkt me teveel van het goede. Juist met hen
zouden de pastorale invalshoeken besproken moeten worden. Diaconaal
Steunpunt acht zich hiervoor niet de aangewezen partij, hoewel het
onderwerp zeker aandacht verdient…en ook steeds vaker krijgt. Denk
aan ‘train de huwelijkstrainer’, huwelijkscatechese, terugkomdagen voor
getrouwde stellen, deputaatschap huwelijk en echtscheiding e.d.
Elkaar versterken
De argumentatie dat er vanwege pastorale invalshoeken geen diaconale
invalshoeken zijn is niet zo sterk. Denk bijvoorbeeld aan een situatie van
gokverslaving. Onmiskenbaar heeft dit pastorale kanten, vast zitten aan
aardse zaken als gokken, toch zullen veel diaconieën met dit onderwerp
36
worden geconfronteerd vanwege de schuldenproblematiek (of het
verspillen van gaven). Of denk aan een situatie van echtscheiding. Mag
het wel, mag het niet, behoort zeker tot de pastorale vragen. Toch
worden veel diaconieën bij dit onderwerp betrokken, zij het vaak
achteraf, wanneer de boedel wordt gescheiden, er sprake is van
ondraaglijke kosten of de kinderen moeite hebben hun verleden te
verwerken. Pastoraat en diaconaat gaan hand in hand en horen elkaar te
versterken in plaats van uit te sluiten. Zo ook bij het onderwerp huwelijk.
Waar de ouderling zich richt op de relatie met God en Christus en
voorkomen van zonden (verticaal), bouwt de diaken hierop voort door
aandacht voor de vertaling naar de onderlinge omgang en ieders plek in
het geheel (horizontaal).
Diaconale invalshoek!
Zo zijn er bij genoemd onderwerp een aantal invalshoeken die vooral
voor diakenen relevant zijn. Uiteraard staat het ouderlingen,
gemeenteleden, buren of de bakker op de hoek vrij om hier ook aandacht
aan te schenken. Dit maakt de invalshoeken niet minder relevant voor
diakenen. Denk aan ‘spanningen in het huwelijk’. Een periode van
vermoeidheid leidt niet automatisch tot zonde of een kink in de relatie
met God, maar kan het huwelijk danig onder druk zetten. ‘Tijd hebben
voor elkaar’, of ‘voor de kinderen’, ‘elkaars taal spreken’. Ook bij dit
onderwerp staat een huwelijk niet direct op knappen, want de liefde kan
dit prima compenseren. Maar het kan tegelijk toch tot een zekere
disharmonie leiden in de relatie. Opvallend is dat een groot deel van de
huwelijksmoeiten samenhangen met de onderlinge (mis)communicatie.
Heeft het stel mensen in hun omgeving met wie ze, afzonderlijk en
gezamenlijk, over hun moeiten kunnen praten, of leven ze in die zin
geïsoleerd? Kunnen ze hun situatie relativeren en zelfs wat lachen om
hun eigenaardigheden, of houden ze teveel vast aan hun verdriet of
wrok? Kortom allemaal vragen die niet direct de relatie met God
beïnvloeden, maar wel de relatie met elkaar in het huwelijk en van
daaruit met de omgeving beïnvloeden zijn relevant voor de diaken.
Of anders gezegd: de vragen die samenhangen met ‘ongetroost leven
onder druk van armoede, ziekte of eenzaamheid’ in het huwelijk, zoals
het bevestigingsformulier omschrijft. Een handige kapstok kan zijn:
“Liefde kun je niet dwingen, maar wel faciliteren”.
37
Aanverwante problematiek
Denk ook eens aan problematiek dat met het huwelijksmoeiten is
verweven. Dit versterkt het besef dat ook diakenen hiernaar mogen
omzien. Huwelijksmoeiten kunnen leiden tot vluchtgedrag of
compensatie gedrag in drinken of kopen, buitenechtelijke verliefdheid,
geweld, isolement, concentratieproblemen, werkloosheid e.d. Naast deze
externe effecten (hoewel hier ook de kip-ei vraag speelt), zijn er ook
interne effecten als boosheid, agressie, verdriet, eenzaamheid, cynisme
e.d. Zowel voor ouderling als diaken zinvol om bewust van te zijn en
vanuit de eigen invalshoek te benaderen.
Gesprek
De moeilijkheid is dat na het signaleren dergelijke zaken niet eenvoudig
zijn om te bespreken. Dit vraagt allereerst de juiste gerichtheid, namelijk
in vertrouwen op God gericht zijn op de ander, het belang van de ander.
Vanuit die interesse is ook een zekere lef nodig, want hoe weet je of jouw
vraag goed wordt ontvangen? Het kan helpen om op verschillende
niveaus in te steken en om je niet te zeer te laten leiden door je eigen
verwachtingen op opvattingen. Soms lukt het om een open gesprek te
hebben. Soms is het beter om alleen over de omstandigheden en
faciliteiten te spreken. Als voorbeeld van een vraag in een open gesprek
‘hebben jullie vaak spanning in jullie relatie?’. Je kan ook vragen ‘hebben
jullie met anderen gesproken over jullie meest recente ruzie?’ Of ‘welke
gezamenlijke activiteit geeft jullie huwelijk een impuls?’ tegenover
‘maken jullie bewust tijd voor elkaar?’ Als ambtsdrager ben je uiteraard
geen hulpverlener, dus leg jezelf en de omgeving ook niet die
verwachting op. Wel kun je bij het bereiken van je eigen grenzen
verwijzen naar deskundigen en mensen bewust maken dat voor veel
problemen hulp mogelijk is. Bijvoorbeeld bij de Driehoek is veel ervaring
op dit gebied. Gebruik maken van hulp is geen schande, maar juist
zorgvuldig omgaan met een kostbaar iets. Een stukje rentmeesterschap.
Traditie weerbarstig
Natuurlijk is met bovenstaande zinnen niet een traditie van decennia
vergeten. Veel mensen zullen dus nog vreemd opkijken bij de combinatie
van huwelijk en diaconaat als er geen financiële moeiten zijn. Toch doen
diakenen er verstandig aan dit onderwerp serieus op te pakken en mee te
nemen in hun gesprekken en andere contacten.
38
Zoals gezegd waren de bijeenkomsten bijzonder hoopgevend. Naast dat
ze leerzaam waren leidde het ook tot enthousiasme om mensen met
huwelijksmoeiten diaconaal verder te helpen.
Los hiervan komt het nog veel voor dat mensen in de gemeente met geen
enkele ambtsdrager over dergelijke zaken willen praten. ‘Waar bemoeien
ze zich mee’, ‘zulke onderwerpen bespreken we wel met familie of
vrienden’. Allereerst ben ik al blij áls zulke onderwerpen besproken
worden, maar het blijft jammer als de ambtsdragers in de gemeente niet
die vertrouwenspersonen zijn. De gemeente, waarin men elkaar zelfs de
zonden belijd (jac 5:16), mag dan toch zeker de plek zijn waar men elkaar
helpt in (huwelijks)moeiten.
Afstemming ambten
Misschien dat uit dit artikel ook de oproep mag klinken dat pastoraat en
diaconaat elkaar niet beconcurreren, elkaar mijden of negeren, maar juist
dat ze elkaar versterken en raakvlakken zoeken. Aan de ambtsdragers
om hierin duidelijk zicht te hebben op het eigene van hun ambt om van
daaruit de ander te kennen. De gemeente kan hier alleen maar mee
gediend zijn. Ook zou de verbindende rol van de predikant in dit geheel
kunnen worden belicht. Hoewel het een zeer nuttige aanvulling zou zijn
voert het echter te ver om onder het kopje huwelijksmoeiten hiervoor te
pleiten.
Handreiking
Voor wie zich verder in dit onderwerp wil verdiepen is deze handreiking
ontwikkeld. Misschien kan het een hulpmiddel zijn om dit onderwerp ook
in de eigen gemeente bespreekbaar te maken. Dit onderwerp leent zich
er zelfs voor om de mensen uit de omgeving mee te dienen. Huwelijks-
moeiten beperken zich immers niet tot de kerkmuur. Zeker vanuit deze
diaconale invalshoek kan de kerk heel laagdrempelig zijn. Wat niet
wegneemt dat ook het pastoraat hierin een boodschap heeft die het delen
waard is.
39
40
Binnen kerken is het over het algemeen niet gebruikelijk om met
elkaar inhoudelijk over het huwelijk te praten. En dat terwijl de
statistieken van hulpvragen rondom relaties alarmerend zijn.
Ook in huisbezoeken van diakenen wordt niet standaard naar het wel
en wee van huwelijken gevraagd. Toch zitten er heel veel diaconale
invalshoeken aan dit onderwerp. Dus ook diakenen kunnen zich
voorbereiden op dit onderwerp vanuit hun eigen invalshoek. Deze
brochure wil daarvoor een handreiking zijn.
Diaconaal Steunpunt