Diaspora ve UyghurlarMuhammet Tash

Achquchluq atalghular

Kochmen tetqiqati(Immigration research)

Diaspora Asmilatsiye Sayipxan jemyet(Host

socitey) (Musulman) Uyghur kochmenler

Kochmen tetqiqatidiki Diaspora

Zamanvelishish ve yersharlishishni arqa kornush qilip barliq koch toplimi Diaspora diyildighan bolghan

Esli mensi Girikche uruq chechish Girtsyege panalangha yahudilar [tevrat]tiki

vede qilin’gha zimingha yetkuchilik arliqtiki sersanliq hayatini Diaspora ataghusida terjime qilghan. ve keyin shu petti yehudilarning sersan halitini ipadleydighan xas isim bolup qalghan

Nime uchun Diaspora

Oz yurtidin ayrilip ozgiler yurtida yashashwatqan barliq kochmenlerni korsitidighan bolghan.

(Ehtiyaj bolmisa ,zorunluqta qalmisa insan oz makanidin ayrilmaydu.hazirqi zamandiki kochush hadisisi hala halimas Zamanvelishish ve yersharlishishning tesiridin xali bolmighan hadise.)

Diaspora arqiliq kochmen tetqiqati yersharlishish hadisisini opratsye qildighan mitot qilin’ghan.

Nime uchun mezmuni kengeytildi

Esli yehudilargha has atalghuning hazir musulman kochmenlernimu oz ichige alghan kochmenlerge tedbiqlinishi .

Muhajir ve Hijiret atalghusining ornigha Diaspora atalghusini destish.islam elliridiki ozgurushni

Korsitidu,ummetchilik(Ummah society)ning milletchilik(Nation sitat)ke ozgergenligi sevep.emma inchiklik bilen muhakime qilinmighan.musulman Uyghur kochmenlirini Diaspora diyish uyghunmu digen mesile aldin hel qilinishi kerek.

Diaspora ve musulman kochmenler

Oxshash bir Sayipxan jemyettimu,ozligi periqliq Diaspora toplirimu periqliq muamilige uchraydu. Misal(amrikidiki asya kochmenliri ve sherqy yawropa kochmenliri,Girmanyediki Turkler ve Silavyan kochmenler)

(Shexsi tehlil)

Sayipxan jemyet bilen Diasporaning dyalogi

(asmilatsiye)

Sayipxan jemyetning xarekteri

1.Koch en’ensi yok Yerlik insanlar topidin meydangha kelgen.nispeten

taq millet,taq kolturluk jemyet(Yaponye,korye ,yawropa

doletliri )yerlik ve kochmen2.Yengi quruqluqning teplishi bilen kochmenlerdin meydangha kelgen

kop kolturluk,kop eriqliq jemyet(Amrika,Kanada,

Avustralya)kona kochmen ve yengi kochmen

Sayiphan jeymet ve asmilatsiye

Engilye lik Jemyetshunas John RexKochmenler Sayipxan jemyette yaki yeklinish

hesabigha ozlikini saqlash ,yaki ozlikni yoqtush hesabigha baraver kimlikke ershish,ikki xilning

birini tallashqa duchar boldu.(taq kolturluk Sayipxan jemyet bu birqeder roshen.kop kolturluk jemyette chong topqa

qetlish asasida elip berlidu)Ozligini saqlighan asasta kimlikke erishken

diaspora mevjutmu?bar bolsa yene nime uchun Diaspora diylidu?

3-xil Sayipxan jemyet ve yene bir xil Diaspora heqide

qiyas

Kochmen tarxi bar emma nispeten yekke millet, yekke

koltur( jemyetning hokumranliq ornini igelligen)luk Sayipxan

jemyetmu barmu?Ozlikni saqlash bilen bille

kimlikkimu erishken Diaspora barmu?

( Turkye ve Turkyediki Uyghur Diaspora heqqide tetqiqat)

1.Asasy qanondiki Turklerning imtyazi 2.Jemyettiki Ijdimai bayliqlarning teqsimat ehwali. 3.Omomy maaripta yurgizliwatqan milletchilik terbiyesi. 1923-yildin keyinki Milly dolet Maaripida sistimlashqan

milly tarih ugtulup kelindi.uningda turklerning esli makanining orni yotkilish ehwalidin iniq melumat berip kelgen. Hazirghiche dawamlishiwatqan “koch ” teshweqati yengi ewlatlargha “kochmenlik hatirsi”suptide udum bolup dawamlashqan.

Turklerning ijdima’I orni ve maarip terbyesidin , turk toplimini yekke millet, yekke kolturluk kochmen en’ensi bar bolghan jemyet dep yekunleshke boldu.

Turkye Jumhiryeti

1.[Hijiret tarxi], turkyege koch etishi(ummetchilikning esqatmaslighi,Diaspora bolup shekillinishi.

Tarxi arqa kornishi,Afxanistandiki qismiti,turkyege koch etishi 3milly dolet(Nation-state)arsidiki koch jeryani

2.Nikah ehwali (hazirmu uyghur bilen toy qilish nispiti 77.9%(2010-yildiki sitatika) .

3.Asmilatsiyening ipadiliri(koltur asmilatsiyesi) Tilning turkche bolshi,qiyapetning turkche bolshi. 4. Diaspora kolturning ipadiliri Turukche emes Turk idyesini ipadleydighan

famililerning yaslishi(yurt,leqem)isimlarning Erepche bolshi.(PhD alghanlar ve 2,3,4ewlat bilen selishturma)

uyghur taamlirining asasliq tamaq ornida bolshi,ve qizlargha miras qelishi.balilarning uyghurche tilning teby chiqishi

Toplam haletiki Qeyseri Uyghurliri(ilmlikni kozde

turup Uyghur Diaspora qeysiri uyghurlirini korsitidu(istanbul ve izmirdiki qazaqlar selishturma suptide tekshurush qilindi)

Asmilatsiyening turi(formilasi)

M.M.Gordon 1.Qurulma

asmilatsiyesi:Sayipaxan jemyet terpidin putunley yutvelinish(nikah,din)tur ozgirishi yasash(Biological change)

2.koltur asmilatsiyesi:sayiphan jemyetke yuzlinish(Socialization)

(birinji toplam munasveti ve ikkinji toplam munasveti.qurulma asmilatsiyesi bolmay turup ikkinji toplam munasvetige qatnishalmaydu)

Uyghur diasporagha tedbiqlash

1,nikah ehwali(Uyghurlar bilen toy qilish nispiti yuqri.)

2,til(adette ishletmeydu,emma balilarning uyghurche tili 12yash etrapida tebi chiqishqa bashlaydu)

3,ankit tekshurush tin xulase(musulman Uyghur ,musulman Uyghur Turki,Turk

toy Yaponda Phd alghan tizimlik 107adem.1960yildin keyin

tughulghanlar.ning ismi arqiliq analiz qilindi.uyghur diyarida , islamche(erepche parische)isimlar 86.6%

Qeysiri uyghurliri ikkinji evlat erlerning ismi 97%,ayallar82.7%

Uchunji evlaterelr 85.1%,ayalar 87.7%. Totunji evlat oghullar 100%,qizlar80% isimni islamche qilish emes yurttikidek qilish,bu diyaspiraning yurt xatirsi diyishke boldu.

isim

Fonitikliq ozgurushler Tursun dursun ,bu turky milletler otursidiki

ortaqliq. Altayliq uyghurlar qazaqchigha usta bolsa,ghuljiliq qazaqlarning tili uyghurche.emma ularni asmilatsuye ning nuqtisidin kuzetkenda bu koltur asmilatsiyesining ipadisi,yene maslishish.

turklishish

Ankit tekshurushtin hulase 92.9%aylining kundilik tamighi uyghur taamliri etilidu. Uyghur taam anidin qizgha qaldu,evlatqa periqni tetitqizidu.yimek kolturui yalghuz shoar bilenla saqlap qalghili bolmaydu.uyghur diyarida oltiraqlashqan qazaq ,qirghizlarning yimek kolturdiki ozgurush,ni ve qeyseri uyghurlirining dawamlishwatqan uyghur yimek kolturu bizge uyghur taam lirining saqlinip qaldighan qimmiti barlighini korsutup berdu.

yimek

yekun

M.Gordon ning asmilatsiye

Nezeryesi ve qeyseri uyghurlirigha tedbiqlash

Koltur asmiatsiyesi mevjut,qurulma asmilatsiyesi yuz bermigen.

Koltur asmilatsyesi asmlatsiye emes[maslishish]

Qurulma asmilatsiyesi Din,nikah(ustqurulma

ozgirishi)

Nime uchun asmlatsye bolmidi?

Undaqta chetke qeqildimu?

Uyghru kolturi(qara) ve turk kolturi(kok)

ikki koltur toplimining asasy gev disi oxshash mezmundin terkip tapqan (sun’I mezheplik musulman,ve turky qevimi).periq yerila uyghur turkimu yaki turkye turkimuni ipadilep berdu. Hemde bu periq Sayipxan jemyetning menpetige tesir qilmaydighan mezmundin ibaret.Bu hil hususyet uyghur diaspora toplimini birinji toplam munasvetini saqlighan halda ikkinji toplam munasvetige qatnishalaydighan imtyazgha igen qilghan. Yene ozligini saqlighan halda kimlikke ige bolghan(kurtler)

1.[sherqi turkistan]mesilisi ve keysiridiki uyghurlar. Doghu turkistan maarip ve hemkarliq jemyitini.asasliq tekshurush obikti qilindi.

Iqtisady menpet uchun emes.(her ayle turklerge oxshash xizmette ,sodida,maaripta teng barawer muamilide.)

Siyasy menpet uchun emes(koch chiqarghan jemyet(Send sosiety)musteqil gevde bolsmu qaytish niyti yoq)(ankit tekshurush,ziyaret hatirliri)

Turkyede uyghurlar koltur dawasi ,hizmet dawasi,nan davasi qilish zorunda emes.veten dawasi qildu.

Uyghur Diaspora toplimi ekis etturwatqan

diasporaning mezmuni

Koch chiqarghan jemyet(Send sosiety)ning mesilisi turkyediki Uyghur kochlirini Diaspora hususyitige ege qilip turwatqan amil.bu diaspora xususyiti Sayipxan jemyetning periqliq muamlisidin kelgen emes,belki kochmen toplam tallighan periq.

Diaspora yalghuz Sayipxan jemyetning koch toplimigha bolghan pozitsiye mesilisila emes.Sayipxan jemyet koch toplimigha jemyet ezaliri bilen baraver muamlide bolsimu ,koch toplimi koch chiqarghuchi jemyet(Send society)ning sevebidin Diaspora haltini dawamlashturshi mumkin.

Diyaspora [ozgi doletlerning ichki ishlirigha arlashmasliq] pirinsipini inkar qilidu.shuning uchun Uyghur Diyaspora mevjut bolup turdiken,Turkyening Zhong Guo ning “ichki ishlirigha”arlashmay amali yoq.

(tugdi)

Mitoti Koltur Jemyetshunasliq .mesile helqara munasivet