ÇOCUKLARDA DİKKAT EKSİKLİĞİ ve

HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

Uz. Dr. Melih Nuri KARAKURT

Samsun Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), üç temel özelliği;

● Dikkati toplamakta güçlük,

● Aşırı hareketlilik,

● Dürtüsellik olan,

psikiyatrik bir hastalıktır.

DEHB Nedir?

•DEHB yeni bulunmuş bir hastalık mı?

İlk olarak 1846 yılında Heinrich Hoffmanntarafından yazılmış

‘“Rahat Duramayan Philip’in Hikayesi‘ ’’ adlı çocuk kitabında bahsedilmiş

DEHB Nedir?

• 1902’de George Still (İngiliz pediatrist):* “ahlak kontrolünde bozukluk”* Huzursuz, dürtüsel, dikkat problemleri olan; yalan söyleyen, zarar veren, kurallara uymayan çocuklar

• 1920’lerde: organik kökenli kabul edilmeye başlandı.(Hohman, 1922)

* “Minimal Beyin Hasarı Sendromu (Strauss, 1947)* “Minimal Beyin Disfonksiyonu” (Clements ve Peters, 1962)

• DSM-III (1980) “Dikkat Eksikliği Bozukluğu (+/- hiperaktivite) dikkat eksikliği+dürtüsellik +hiperaktivite

DEHB Nedir?1. Dikkat/konsantrasyon

2. Motor Aktivite/Hareketlilik

3. Dürtü kontrolü

alanlarında sorunlar

- 12 yaşından önce başlar

- En az iki ortamda sorunlar (ev, okul, vs.)

- Kronik bir seyir

5

DEHBAŞIRI

HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN

TİP

BİRLEŞİK TİP

DİKKATSİZLİK ÖNDE OLAN TİP

Dikkatin belirli bir noktaya yeterince uzun süre

odaklanmasında sorun vardır.

Aynı anda tüm uyaranlara birden dikkat ederler.

Her uyaran aynı şiddette ve önemdedir.

Bir işle uğraşırken başka bir uyarı dikkatin

dağılmasına neden olur.

Uyarana ve çevreye ait faktörler dikkat süresini etkiler.

Dikkat süresi her yaşta farklıdır.

Bilgisayar başında saatlerce dikkat sürdürülebilir, ödev

başında 10 dk !

Gürültü, hareket ve uyaranın fazla olduğu ortamlarda dikkat

yoğunluğu azalır.

İlgisini çeken bir konuda, bire bir ilişkide dikkat artar.

“ Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor ”

“ Tüm araba markalarını biliyor ama

bir dakika önce söylediğim şeyi hatırlamıyor ”

“ Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor

ama ödev başında en çok 10 dk ”

“ Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor ”

“ Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili ”

“ Başladığı işi bitirmiyor ”

Oturduğu yerde

duramaz, atlar, zıplar.

Sanki motor takılmış

gibidir, hiç yorulmaz

Kapılara, kalorifer

borularına hatta düz

duvara tırmanabilirler...

“ Doğum öncesinden beri hareketli “

“ Eli dursa ayağı oynar “

“ Sürekli hareket halinde , yürümez koşar “

“ Ya konuşur ya sesler çıkarır “

“ TV izlerken bile hareket eder “

“ Sandalyede oturmanın 50 çeşidini gösterebilir ”

“ Sınıfta nereye baksam onu görüyorum “

“ Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor”

• Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler (“Bunu

yaparsam ceza alırım”).

• Bir şey yapmadan önce o davranışın o ortam için uygun

olup olmadığını düşünmezler (“Burada bu davranış

yapılmaz”).

• Davranışın doğuracağı kötü sonuçların bilinmesine

rağmen verilen tepkinin geciktirilememesidir.

Davranışları ortama ve sonuçlarına

göre düzenlemek ve yönlendirmekle ilgili

bir sorundur.

“ 10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi ”

“ Düşünmeden hareket eder ”

“ Sabırsızdır, istekleri hemen olsun ister ”

“ Asla sırasını bekleyemez ”

“ Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor ”

“ Aklına geleni hemen yapıyor “

Dağınıklık, düzensizlik

Dalgınlık, hayal kurma

Tutarsızlık

Bellek sorunları

Sakarlık, koordinasyon güçlükleri

Sosyal ilişkilerde sorunlar

Düşük benlik saygısı

“ Odası darmadağınık ”

“ Üstü başı dağınıktır ”

“ Bir kalem çıkarır, kağıt ararken kalemi kaybeder, yeni bir

kalem arar...bir türlü başlayamaz ”

“ Kendisi sınıfta ama aklı nerede bilmiyorum”

“ Derste neredeyse uyuyacakmış gibi oluyor ”

“Atari oynadığı zamanlar dışında sanki yarı uykuda gibi”

“ Bazen saatlerce ödev başında hiç bir şey yapmadan duruyor ”

“Belleği iyi mi kötü mü ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir

dakika önce söyleneni hatırlamıyor”

“Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor”

“Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor”

“Okula getirmesini istediğim şeyleri unutuyor.

“ Bir anı bir anına uymuyor ”

“ Çok keyifli iken birden öfkeleniyor ”

“ Başarısı çok değişken , aynı dersin

sınavlarında bile bir iyi bir kötü not alıyor ”

“ Bir gün ödevlerini tam getirir bir gün hiç birini

yapmadan gelebilir ”

“ Ondan ne bekleyeceğimi bilemiyorum ”

Koordinasyon Güçlükleri

•DEHB olan çocukların çoğu ince motor becerisi gerektiren işlerde özellikle yazı yazmada zorluk yaşarlar.

DEHB olanların çoğunda sosyal beceri sorunlarıvardır.

“Aklına geleni hemen söyleme ya da yapma eğilimi”

“Kolay öfkelenme, alınma, duyarlılık”

“Toplum içinde dikkati dağıtacak şeyler yapma”

“Ne zaman ne tepki vereceği ne yapacağı belli olmayan biri”

“ Hiç arkadaşı olmadığını söylüyor ”

“ Arkadaş partilerine çağırılmıyor “

“ Grup etkinliklerine katılmak istemiyor ”

“ Sınıfta kimse onun yanında oturmak istemiyor ”

“ Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor ”

“ Yaşına uygun davranışlar göstermiyor

“Kötü çocuk olduğunu söylüyor “

“ Kendine değer vermiyor”

“ Kimsenin onunla arkadaş olmak istemediğini düşünüyor “

“ Başarısız olduğunda hemen vazgeçiyor, uğraşmıyor “

“ Onu sevmediğimizi düşünüyor”

DEHB’nin Gelişimsel Etkisi

DEHB-BEBEKLİK

●Az ve düzensiz uyku

● Gaz sorunları

● Yeme sorunları

● Huzursuzluk

● Çok ağlama

● Kolay yatıştırılamama,

● iniş-çıkışlı ruh hali

● bazen konuşma gecikmesi

DEHB- Okul öncesi belirtiler

●Aşırı hareketlilik, olaylara düşünmeden dalma, korku hissetmeme

● Sık kavga ve kazalara yatkınlık

● Söz dinlememe, çok konuşma, sabırsızlık

● Başına buyruk davranma, dikkatsizlik

● İlişki sorunları

DEHB- Okul çağı belirtiler

● Dikkatsizlik, ödevlere karşı isteksizlik,

sık eşya kaybetme,

● Öğrenme güçlükleri

● Aşırı hareketlilik,

● Dürtüsel tehlikeli davranışlar, kaza ve yaralanmalar,

Ergenlik Döneminde Sorunlar

● Ders çalışamama, dikkatsizlik, unutkanlık, zamanı organize edememe

● Gerginlik, huzursuzluk

● Tehlikeli aktiviteler (Cinsel riskli davranışlar, kavgaya katılma, alkol-madde kötüye kullanımı)

● Zayıf sosyal ilişkiler kurma,

● Düşük kendilik algısı, depresif yakınmalar,

● Antisosyal ve saldırgan davranışlar sergileme

•DEHB çocuklarda en sık görülen

psikiyatrik bozukluktur.

28

Görülme sıklığı?

Yaygınlığı %3-10 (polanczyk ve ark .2007 faraone ve ark. 2003).

Türkiye’de ilkokul çağında yaygınlık %5 (motavallı,1994).

Erkeklerde 2-8 kat daha fazla (ışık ve taner2009).

Her yaşta erkeklerde daha fazla belirti var.

Erkeklerde hiperakivite, kızlarda dikkat eksikliği ön planda (hales ve yudofsky 2003).

DEHB- Neden olur?

30

DEHB

Genetik ve biyolojikçevresel

• Beyindeki dikkat ve davranışkontrolünden sorumlu olan bölgeler yeterince aktif değillerdir.

• Dikkatin kolayca dağılması, aşırı hareketlilik ve düşünmeden hareket etme beyindeki bu merkezlerin iyi çalışmamasının sonucudur.

DEHB- Neden olur?

DEHB’si olan çocukların hem ebeveynlerinde hem de

kardeşlerinde DEHB görülme sıklığı 2-8 kat

DEHB- Çevresel Etkenler

Kurşun, alkol, sigara dumanı dahil toksinlerin DEHB üzerinde etkili olduğuna dair çalışmalar vardır.

Özellikle gebelikte annenin alkol\ sigara kullanımı: yüksek risk!

33

Gebelik esnasındaki faktörler: • Alkol kullanımı

• İlaç kullanımı

• Kötü beslenme

• Sigara kullanımı

• Kimyasal zehirler (ör: kurşun)

• Çoğul gebelik

Doğum ve Doğumdan sonraki faktörler:

• Zor doğum, doğum esnasında ya da sonrasında yaşanan tıbbi sorunlar

• Erken doğum

• Düşük doğum ağırlığı

• Merkezi sinir sistemi infeksiyonları

• Demir eksikliği

• Kimyasal zehirler (ör: kurşun)

DEHB- Çevresel Etkenler

DEHB- Çevresel Etkenler

• Beslenme bozuklukları (Aşırı şekerli gıdalar, katkımaddeleri…)

• Çok fazla bilgisayar, tablet yada televizyon izleme

• Aile içi stres (kavga, şiddet ayrılık…)

DEHB’ ye direk olarak neden olmaz !

•DEHB klinik bir tanıdır.

•Aile ve çocukla ilk görüşme, bilgi alma

•Ailenin doldurduğu ölçekler

•Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin doldurduğu ölçekler

• Ruhsal Muayene

•Testler (Zeka ve Dikkat Testleri) (tanı koydurucu değil !!!)

• Laboratuvar testleri (kan ve idrar)

• Görüntüleme yöntemleri (MR,BT,EEG,SPECT)

tanı koydurucu değildir, ancak ek tıbbi

sorunların varlığında ya da dışlanmasında

yararlıdır.

DEHB- Eşlik eden bozukluklar .

• Davranım bozukluğu

(çocuklarda % 25, ergenlerde % 42);

• Karşı gelme bozukluğu

(çocuklarda % 46, ergenlerde % 33);

• Major depresyon

(çocuklarda % 44, ergenlerde % 54);

• Bipolar bozukluk

(çocuklarda % 22, ergenlerde % 28);

• Anksiyete bozuklukları

(çocuklarda % 35, ergenlerde % 46);

• Madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı

(çocuklarda % 3, ergenlerde % 40)

• Özgül Öğrenme Güçlükleri

38