Định hướng nghề nghiệp của học sinh trung học phổ thông trên Địa bàn thành...

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

---------------------------------------

ĐỖ THỊ NGỌC CHI

ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI

PHÒNG

(Nghiên cứu trường hợp tại trường trung học phổ thông Mạc Đĩnh Chi,

thành phố Hải Phòng)

LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC

Hà Nội – 2013

2

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

---------------------------------------

ĐỖ THỊ NGỌC CHI

ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH TRUNG

HỌC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI

PHÒNG

(Nghiên cứu trường hợp tại trường trung học phổ thông Mạc Đĩnh Chi,

thành phố Hải Phòng)

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Xã hội học

Mã số: 60 31 30

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Hồi Loan

Hà Nội - 2013

3

MỤC LỤC

MỤC LỤC ........................................................................................................ 1

DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ 7

DANH MỤC BIỂU .......................................................................................... 6

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 7

1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 7

2. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn ................................................................... 10

2.1 Ý nghĩa lý luận ................................................................................... 10

2.2 Ý nghĩa thực tiễn ............................................................................... 10

3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................. 10

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 11

4.1 Mục đích nghiên cứu......................................................................... 11

4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................ 11

5. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu .......................................... 11

5.1 Đối tượng nghiên cứu ....................................................................... 11

5.2 Khách thể nghiên cứu ....................................................................... 12

5.3 Phạm vi nghiên cứu........................................................................... 12

6. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................ 12

7. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................... 12

7.1 Phương pháp luận ............................................................................. 12

7.2 Phương pháp phân tích tài liệu ........................................................... 13

7.3 Phương pháp trưng cầu ý kiến ............................................................ 14

7.4 Phương pháp phỏng vấn sâu ............................................................ 14

7.5 Phương pháp quan sát ......................................................................... 15

7.6 Phương pháp thực nghiệm ................................................................... 15

8. Khung lý thuyết ....................................................................................... 16

9. Cấu trúc của luận văn .............................................................................. 16

NỘI DUNG CHÍNH ...................................................................................... 17

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............... 17

4

1.1 Những khái niệm công cụ.................................................................... 17

1.1.1 Khái niệm định hướng ....................................................................... 17

1.1.2 Nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp ........................................ 17

1.1.3 Hướng nghiệp .................................................................................... 18

1.2 Các lý thuyết vận dụng trong nghiên cứu đề tài ............................... 19

1.2.1 Lý thuyết xã hội hóa .......................................................................... 19

1.2.2 Lý thuyết sự lựa chọn duy lý (Thuyết lựa chọn hợp lý) ................... 23

1.2.3 Lý thuyết về hành động xã hội .......................................................... 25

1.3 Tổng quan về đề tài nghiên cứu ......................................................... 26

1.3.1 Nghiên cứu trên thế giới ................................................................... 26

1.3.2 Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam ............................................ 27

1.4 Cơ sở tâm lý học đối với việc định hƣớng nghề nghiệp của học sinh

trung học phổ thông. ..................................................................................... 31

1.4.1 Những đặc điểm cơ bản về tâm sinh lý của học sinh Trung học phổ

thông ............................................................................................................ 31

1.4.2 Những nhu cầu, hứng thú, năng lực của học sinh Trung học phổ

thông ............................................................................................................ 34

1.5 Một số nguyên nhân dẫn đến sai lầm trong lựa chọn nghề nghiệp

của học sinh Trung học phổ thông .............................................................. 36

Chƣơng 2: HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG MẠC ĐĨNH

CHI VỚI SỰ ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ NGHIỆP SAU KHI TỐT NGHIỆP. ... 39

2.1 Vài nét về khách thể điều tra ................................................................. 39

2.2 Thực trạng định hƣớng nghề nghiệp của học sinh trƣờng trung học

phổ thông Mạc Đĩnh Chi. ............................................................................. 41

2.2.1 Mức độ quan tâm đến nghề nghiệp tương lai của học sinh trung học

phổ thông ..................................................................................................... 41

2.2.2 Dự định về nghề nghiệp tương lai của học sinh trung học phổ thông

...................................................................................................................... 45

2.2.3 Sự lựa chọn ngành nghề của học sinh trung học phổ thông .......... 47

2.2.4 Những lí do chọn nghề của học sinh trung học phổ thông ............. 51

5

2.2.5 Các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc lựa chọn ngành nghề

tương lai của học sinh Trung học phổ thông. ........................................... 55

2.2.6. Những vấn đề học sinh Trung học phổ thông quan tâm khi lựa

chọn nghề nghiệp ........................................................................................ 58

2.2.7 Những khó khăn mà học sinh gặp phải khi lựa chọn nghề là: ...... 60

2.2.8 Các nguồn tìm kiếm thông tin về việc làm của học sinh Trung học

phổ thông ..................................................................................................... 64

2.3.1 Mục đích ............................................................................................. 67

2.3.2 Cơ sở để xây dựng chương trình tác động. ....................................... 67

2.3.3 Nội dung thực nghiệm ....................................................................... 68

2.3.4 Kết quả thực nghiệm .......................................................................... 68

Chƣơng 3: CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ

NGHIỆP CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ....................... 76

3.1. Nhân tố chủ quan ................................................................................... 76

3.1.1 Yếu tố nhu cầu, động cơ nghề nghiệp............................................... 76

3.1.2 Hứng thú nghề nghiệp của học sinh ................................................ 77

3.1.3 Năng lực nghề nghiệp ........................................................................ 78

3.1.4 Bản thân ............................................................................................. 78

3.1.5 Sức khỏe ............................................................................................. 79

3.2 Nhân tố khách quan ................................................................................ 79

3.2.1 Gia đình .............................................................................................. 79

3.2.2 Nhà trường ......................................................................................... 82

3.2.3 Bạn bè ................................................................................................. 85

3.2.4 Truyền thông đại chúng .................................................................... 87

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 88

1. Kết luận .................................................................................................... 88

2. Khuyến nghị ............................................................................................ 91

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 96

6

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CĐ : CAO ĐẲNG

ĐH : ĐẠI HỌC

ĐHNN : ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP

THCN : TRUNG HỌC CHUYÊN NGHIỆP

THPT : TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

TTĐC : TRUYỀN THÔNG ĐẠI CHÚNG

7

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1 Sự lựa chọn ngành nghề (nhóm nghề) của học sinh THPT ............. 47

Bảng 2.2 Lý do lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT ............................ 52

Bảng 2.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn ngành nghề của học sinh 55

Bảng 2.4 Những khó khăn mà học sinh THPT gặp phải khi lựa chọn nghề. . 61

Bảng 3.1 Ảnh hưởng của gia đình đến sự lựa chọn nghề nghiệp của học sinh

trung học phổ thông. ...................................................................... 80

Bảng 3.2 Tương quan giữa nghề nghiệp của bố mẹ và sự tham gia của gia

đình vào việc định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT. ......... 81

Bảng 3.3 Nhận thức của học sinh về mục đích của hoạt động hướng nghiệp. 84

Bảng 3.4 Thái độ của học sinh đối với các giờ ngoại khóa, giờ sinh hoạt

hướng nghiệp. ................................................................................. 84

6

DANH MỤC BIỂU

Biểu đồ 2.1. Mức độ quan tâm của học sinh THPT đối với nghề nghiệp tương

lai. ................................................................................................ 42

Biểu đồ 2.2 Dự định nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp của học sinh THPT ..... 45

Biểu đồ 2.3 Những vấn đề học sinh THPT quan tâm khi lựa chọn nghề nghiệp

..................................................................................................... 59

Biểu đồ 2.4 Các nguồn tìm kiếm thông tin của học sinh THPT ..................... 65

Biểu đồ 3.1 Nhận thức của học sinh THPT về tầm quan trọng của công tác

hướng nghiệp trong nhà trường . ................................................ 83

Biểu đồ 3.2 Sự trao đổi với bạn bè về định hướng nghề nghiệp..................... 86

7

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Con người là vốn quý nhất, việc chăm lo hạnh phúc con người là mục tiêu

phấn đấu cao nhất của chế độ ta. Đảng và nhà nước luôn coi việc nâng cao dân

trí bồi dưỡng nhân tài, phát huy nguồn lực to lớn của con người Việt Nam là

nhân tố quyết định đến thắng lợi của công cuộc CNH-HĐH đất nước. Điều đó có

nghĩa là con người chính là yếu tố quyết định của sự phát triển và của sự nghiệp

CNH-HĐH đất nước. Việt Nam là một quốc gia trẻ đang từng bước hòa nhập

vào dòng chảy của quá trình quốc tế hóa, toàn cầu hóa. Sự thay đổi trên nhiều

mặt, nhiều phương diện của đời sống từ kinh tế, văn hóa, tôn giáo… là hoàn toàn

rõ nét. Đặc biệt phải nhấn mạnh hơn đến yếu tố kinh tế hiện nay, nền kinh tế thị

trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa đã đem đến cho đất nước ta một diện

mạo mới năng động, trẻ trung và hết sức sôi động. Kinh tế đổi thay, sự năng

động và liên kết toàn cầu đã đem lại cho nước ta nhiều cơ hội to lớn trong đó có

cơ hội về lao động việc làm. Cầu lao động là thế nhưng cung lại gặp nhiều vấn

đề khó khăn mà nguyên nhân của nó là do thực trạng nguồn nhân lực Việt Nam

chưa đáp ứng kịp được với sự phát triển của nền kinh tế đất nước.

Lao động nước ta phần đông là lao động phổ thông, có trình độ thấp,

không được đào tạo bài bản. Tâm lý xã hội cho thấy ở Việt Nam, con người xem

trọng đến học vị, đến chức “thầy”- người quản lý, văn phòng (White collar) hơn

là cấp thợ - người công nhân (blue collar). Do đó ở Việt Nam hiện tượng thừa

thầy thiếu thợ là hoàn toàn dễ hiểu và trong chính cơ cấu giáo dục của chúng ta

cũng chủ yếu đào tạo lên những người thầy là chủ yếu. Đất nước ta chưa quan

tâm nhiều đến công tác dạy nghề tháng 2/1987 Tổng cục dạy nghề được sát nhập

vào Bộ đại học, trung học chuyên nghiệp và đến năm 1990 thì tiếp tục sát nhập

vào Bộ Giáo dục thành Bộ Giáo dục đào tạo, theo đó dạy nghề sát nhập với trung

học chuyên nghiệp thành Vụ Trung học chuyên nghiệp và dạy nghề…Sau này

trước những nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội và phát triển nguồn nhân lực cho

8

sự nghiệp CNH-HĐH đất nước chính phủ đã có quyết định số 67/1998/QĐ- TTg

về việc chuyển giao nhiệm vụ quản lý nhà nước về đào tạo ngề từ Bộ giáo dục

đào tạo sang Bộ LĐTBXH, tiếp sau đó Chính phủ có Nghị định số 33/1998 tái

thành lập lại Tổng cục dạy nghề… Có thể thấy rằng thực trạng thừa thầy thiếu

thợ diễn ra nhiều năm nay, mỗi năm Việt Nam có khoảng hai triệu học sinh tốt

nghiệp THPT. Theo điều tra xã hội học của trung tâm hướng nghiệp giáo dục thì

không có một học sinh THPT nào lựa chọn con đường học nghề, nguyện vọng

của các em đều là tiếp tục học lên các trường ĐH, CĐ. Sự mất cân đối trong thực

trạng nguồn nhân lực Việt Nam là điều dễ thấy và đã có rất nhiều chương trình

hay hội thảo bàn về chiến lược giáo dục để đưa ra những quyết sách đúng đắn

giải quyết thực trạng trên. Gần đây trong dự thảo chiến lược giáo dục Việt Nam

2009-2010 cũng đã chỉ rõ: giáo dục nghề nghiệp chưa được quan tâm đúng mức,

cách tổ chức phân luồng trong hệ thống giáo dục còn thể hiện sự lúng túng, mất

cân đối giữa cơ cấu trình độ và cơ cấu ngành nghề. Dự thảo cũng đã xác định

mục tiêu đó là tạo đột phá trong giáo dục nghề nghiệp, tăng mạnh tỷ lệ lao động

qua đào tạo, cân đối tình trạng thừa thầy thiếu thợ, hệ thống giáo dục được tái

cấu trúc, đảm bảo phân luồng sau trung học cơ sở… Để mục tiêu đề ra không chỉ

tồn tại trên lý thuyết, thì ngay từ bây giờ chúng ta phải quan tâm đến công tác

định hướng nghề nghiệp cho các em học sinh THPT.

Hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông giữ một vị

trí, vai trò và nhiệm vụ rất quan trọng. Giáo dục hướng nghiệp nhằm mục đích

giúp cho học sinh phổ thông có được sự hiểu biết cơ bản về các ngành nghề

trong xã hội, từ đó hình thành hứng thú, năng lực nghề. Và từ đó các em sẽ lựa

chọn cho mình một nghề nghiệp cụ thể trên cơ sở cân nhắc kỹ lưỡng phù hợp với

nhu cầu, sở thích, khả năng, năng lực, sức khỏe, điều kiện kinh tế gia đình.

Trong nhà trường THPT hiện nay giáo dục hướng nghiệp còn rất sơ sài, rất ít có

những giờ hướng nghiệp mà hướng nghiệp cho học sinh THPT chủ yếu dựa trên

sự lồng ghép vào các môn học vào các giờ sinh hoạt, giờ ngoại khóa vì vậy thời

9

gian để các thầy và trò ngồi bàn về công tác hướng nghiệp là không có nhiều.

Công tác giáo dục hướng nghiệp hiện nay chưa được quan tâm đúng mức nên

dẫn đến việc học sinh chưa nhận thức được tầm quan trọng của công tác hướng

nghiệp. Bởi chưa có một định hướng rõ rệt, thông tin nghề nghiệp còn mơ hồ

cho nên nhiều em khi nộp hồ sơ thi vào các trường ĐH, CĐ vẫn chưa đánh giá

được đúng năng lực, hứng thú, sở thích với nghề nghiệp mà mình đang chọn. Và

cũng bởi nguyên nhân trên mà rất nhiều em học sinh khi ngồi trên giảng đường

đại học, trường chuyên nghiệp mới nhận ra rằng nghề mình chọn không phù hợp

bản thân. Và khi ấy các em sẽ bỏ học để quyết định lại nghề nghiệp của bản

thân, như vậy là một sự lãng phí rất lớn đối với bản thân các em, với gia đình và

cả xã hội. Bởi thời gian, công sức, tiền của mà các em đã đầu tư cho nó. Có thể

khẳng định vai trò, vị trí của công tác hướng nghiệp trong nhà trường chính là

nền tảng để các em học sinh phổ thông có thể lựa chọn cho mình một ngành

nghề đúng đắn, phù hợp.

Từ những lý do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Định hƣớng nghề

nghiệp của học sinh THPT trên địa bàn thành phố Hải phòng”. (Nghiên cứu

trường hợp tại trường THPT Mạc Đĩnh Chi, thành phố Hải Phòng). Đã đến lúc

chúng ta phải có sự nhìn nhận đúng đắn hơn, sát thực hơn trong việc định hướng

nghề nghiệp của học sinh THPT hiện nay. Học đại học sẽ là hướng đi đúng với

những ai thực sự có khả năng, có nhận thức sâu sắc về nghề nghiệp. Và trên thực

tế thì đại học cũng chỉ là nơi để đào tạo nghề. Có rất nhiều con đường để cho học

sinh THPT lựa chọn để đi tiếp, con đường đi như thế nào là phụ thuộc hoàn toàn

và sự định hướng nghề nghiệp của các em. Bên cạnh đó là công tác hướng

nghiệp trong nhà trường cũng là một yếu tố tác động trực tiếp đến sự định hướng

nghề nghiệp của học sinh THPT.

10

2. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn

2.1 Ý nghĩa lý luận

Đề tài nghiên cứu đã vận dụng một số lý thuyết xã hội học vào việc làm rõ

một vấn đề xã hội đáng quan tâm hiện nay đó là định hướng việc làm của học

sinh THPT. Những kết quả thu thập được của đề tài sẽ góp phần làm sang tỏ một

số khái niệm, quan điểm, lý thuyết xã hội học liên quan đến vấn đề lao động,

nghề nghiệp và việc làm.

2.2 Ý nghĩa thực tiễn

Việc tìm hiểu thực trạng định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT sẽ

giúp cho tác giả đánh giá đúng thực trạng cũng như những nhân tố chủ quan,

khách quan tác động đến sự định hướng nghề nghiệp của các em học sinh THPT.

Đề tài sẽ cung cấp các số liệu thực tế xác thực cho các nhà quản lý, nhà giáo dục

hướng nghiệp để họ xây dựng các chương trình, chính sách phù hợp giúp các em

học sinh THPT có những nhận thức đúng đắn về nghề nghiệp. Hiện nay học sinh

THPT đang đứng trước nhiều lựa chọn cho tương lai: học tiếp lên Đại học, học

nghề, đi du học, cũng có thể là đi làm luôn. Vậy sự lựa chọn của các em có thực

sự đúng đắn, có phù hợp với năng lực của bản thân với xu thế hội nhập và có đáp

ứng được đòi hỏi của xã hội hay không? Điều này phụ thuộc phần lớn vào bản

thân các em. Nhưng bên cạnh đó thì sự quan tâm định hướng của nhà trường,

của cha mẹ của các cấp lãnh đạo, nhà hướng nghiệp cũng là một yếu tố tác động

rất lớn đến quá trình định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT.

Bên cạnh đó thì kết quả của luận văn còn có giá trị tham khảo đối với các

nhà nghiên cứu, sinh viên, đối với những người quan tâm đến khía cạnh này.

Từ thực trạng tác giả sẽ rút ra kết luận và đưa ra một số khuyến nghị đối với

nhà trường, cha mẹ và những ban ngành có liên quan trực tiếp đến vấn đề này.

3. Câu hỏi nghiên cứu

- Định hướng nghề nghiệp của học sinh sau khi tốt nghiệp trung học phổ

thông là như thế nào?

11

- Những nhân tố nào đã tác động đến sự định hướng việc làm sau khi tốt

nghiệp của học sinh THPT?

- Công tác hướng nghiệp trong nhà trường THPT hiện nay là như thế nào?

- Học sinh THPT có thiếu thông tin về nghề nghiệp không? Học sinh

THPT gặp phải những khó khăn gì trong quá trình định hướng nghề

nghiệp?

- Cha mẹ học sinh THPT có quan tâm đến việc định hướng nghề nghiệp

của con em mình hay không?

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

4.1 Mục đích nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu và làm sáng tỏ định hướng nghề nghiệp sau khi tốt

nghiệp của học sinh THPT và tìm hiểu, phân tích các nhân tố chủ quan, khách

quan tác động tới định hướng về nghề nghiệp của các em. Từ đó xây dựng các

biện pháp tổ chức hoạt động GDHN phù hợp với học sinh, nhằm góp phần nâng

cao chất lượng và hiệu quả của GDHN trong nhà trường THPT hiện nay.

4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về định hướng nghề nghiệp của học sinh

THPT trong giai đoạn hiện nay.

- Khảo sát, nghiên cứu, đánh giá về thực trạng định hướng nghề nghiệp

của học sinh THPT.

- Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới sự định hướng nghề nghiệp của

học sinh THPT sau khi tốt nghiệp.

- Đề xuất các biện pháp hỗ trợ cho công tác giáo dục hướng nghiệp

trong nhà trường phổ thông hiện nay nhằm giúp cho học sinh THPT

lựa chọn được một nghề nghiệp phù hợp.

5. Đối tƣợng, khách thể, phạm vi nghiên cứu

5.1 Đối tƣợng nghiên cứu

Định hướng nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp của học sinh THPT.

12

5.2 Khách thể nghiên cứu

Học sinh trường trung học phổ thông.

Khách thể khảo sát: Học sinh khối 10, 11, 12 của trường THPT Mạc Đĩnh Chi.

5.3 Phạm vi nghiên cứu

Về không gian: Tiến hành khảo sát tại trường THPT Mạc Đĩnh Chi, thành

phố Hải Phòng.

Thời gian nghiên cứu: từ tháng 2 năm 2013 đến tháng 4 năm 2013

6. Giả thuyết nghiên cứu

- Học sinh THPT đang rất thiếu thông tin về nghề nghiệp.

- Học sinh THPT rất tích cực trong việc tìm hiểu thông tin về nghề

nghiệp.

- Học sinh THPT có nhiều dự định sau khi tốt nghiệp, song hầu hết sự lựa

chọn của các em là thi vào các trường ĐH, CĐ.

- Học sinh THPT không quan tâm đến các trường dạy nghề, các trường

trung cấp chuyên nghiệp vì cơ hội việc làm thấp, lương thấp…

- Học sinh THPT hiện nay đều lựa chọn khối thi là khối A. Khối C hầu

hết là các em không lựa chọn.

- Các em học sinh THPT đều rất quan tâm đến nghề nghiệp tương lai của

mình vì vậy dẫn đến sự định hướng nghề nghiệp từ rất sớm.

- Công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông hiện nay rất sơ sài

và chưa đạt được hiệu quả cao.

7. Phƣơng pháp nghiên cứu

7.1 Phƣơng pháp luận

Nghiên cứu đề tài dựa trên nền tảng lý luận của chủ nghĩa duy vật biện

chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Khi áp dụng lý luận này vào quá trình

nghiên cứu tác giả muốn tìm hiểu, muốn phân tích và giải thích sự tác động của

xã hội đến sự hiểu biết và hành vi lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT.

13

Đề tài lấy phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin làm nền tảng mà cụ

thể là quan điểm của chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng.

Chủ nghĩa duy vật lịch sử với những nguyên tắc lịch sử khách quan, toàn diện

giúp cho tác giả có cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề nghiên cứu và cho phép

chúng ta đặt vấn đề nghiên cứu trong hoàn cảnh cụ thể của quá trình nghiên cứu.

Phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin với quan điểm duy vật biện

chứng yêu cầu không được xem xét các hiện tượng xã hội một cách siêu hình mà

phải xem xét chúng một cách biện chứng. Nghĩa là khi xem xét các hiện tượng,

sự kiện xã hội không được xem xét chúng trong sự tách biệt, rời rạc mà phải xem

xét chúng trong mối quan hệ tương tác qua lại lẫn nhau một cách có quy luật và

phụ thuộc lẫn nhau. Đồng thời, các sự vật, hiện tượng cũng không chỉ đứng yên

mà luôn vận động, phát triển không ngừng. Vận dụng chủ nghĩa duy vật biện

chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử vào nghiên cứu đề tài, tác giả nhằm để tìm

hiểu, phân tích và giải thích sự tác động của xã hội đến hành vi lựa chọn nghề

nghiệp của học sinh THPT. Sự tác động của xã hội sẽ là nhân tố ảnh hưởng tới

nhận thức và sự định hướng việc làm của học sinh THPT. Môi trường xã hội cơ

bản mà mỗi cá nhân đều có quan hệ xã hội gắn bó đó là môi trường kinh tế, văn

hóa, xã hội, nhà trường, gia đình, bạn bè. Đồng thời tác giả cũng xem xét những

thay đổi hành vi lựa chọn nghề nghiệp của học sinh theo giới tính, theo khối,

theo độ tuổi, theo nguồn gốc xuất thân… Như vậy chủ nghĩa Mác-Lênin chính là

cơ sở lý luận quan trọng để tác giả nghiên cứu đề tài này.

7.2 Phƣơng pháp phân tích tài liệu

Phương pháp phân tích tài liệu theo quan điểm xã hội học thực chất đó là

việc ta xem xét các thông tin có sẵn trong các tài liệu để rút ra những thông tin

cần thiết nhằm đáp ứng những mục tiêu nghiên cứu của một đề tài nhất định.

Trong quá trình sử dụng tài liệu tham khảo ta luôn phải đặt ra câu hỏi đó là tài

liệu đó có được cho là cần thiết trong quá trình nghiên cứu hay không? Và nguồn

thông tin trong tài liệu có độ tin tưởng là bao nhiêu. Đề tài nghiên cứu này tác

14

giả đã sử dụng một số tài liệu, sách, báo, công trình nghiên cứu có nội dung liên

quan đến đề tài để có thể đưa ra được những so sánh giữa các nghiên cứu trước

đây với kết quả nghiên cứu của luận văn.

7.3 Phƣơng pháp trƣng cầu ý kiến

Cuộc nghiên cứu được tiến hành chọn mẫu với số lượng là 240 em học sinh

thuộc ba khối 10, 11, 12 của trường THPT Mạc Đĩnh Chi, thành phố Hải Phòng.

Trong đó chú ý có sự cân bằng về mặt giới tính và số lượng học sinh của mỗi khối.

Nội dung tiến hành trưng cầu ý kiến bao gồm thông tin về định hướng

việc làm, sự chuẩn bị cho tìm kiếm việc làm và một số thông tin cá nhân. Số

phiếu thu về sẽ được xử lý trên phần mềm SPSS 16.0

Cơ cấu mẫu khảo sát

STT Tiêu chí Số lƣợng Tỷ lệ %

1 Giới tính 240 100

1.1 Nam 117 48,8

1.2 Nữ 123 51,2

2 Lớp 240 100%

2.1 Lớp 10 80 33.3

2.2 Lớp 11 80 33,3

2.3 Lớp 12 80 33,3

7.4 Phƣơng pháp phỏng vấn sâu

- Mục đích phỏng vấn là tìm kiếm thêm những thông tin định tính liên

quan đến định hướng nghề nghiệp của học sinh và các nhân tố tác động tới định

hướng nghề nghiệp đó mà bảng hỏi chưa trả lời được.

- Đối tượng phỏng vấn: Học sinh thuộc 3 khối 10, 11, 12. (cả nam và nữ),

phỏng vấn cha mẹ học sinh, phỏng vấn giáo viên trực tiếp tham gia vào công tác

giảng dạy, công tác hướng nghiệp.

- Nội dung phỏng vấn liên quan đến các vấn đề định hướng nghề, các

nhân tố tác động tới định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT.

15

- Số lượng phỏng vấn:

9 Phỏng vấn sâu cho các em học sinh thuộc 3 khối THPT

3 Phỏng vấn sâu cha mẹ học sinh

3 Phỏng vấn giáo viên giảng dạy

7.5 Phƣơng pháp quan sát

Phương pháp quan sát được áp dụng trong suốt quá trình nghiên cứu với

phương pháp này tác giả có thể nắm bắt được một số thông tin sơ bộ tại địa bàn

nghiên cứu. Thông qua quá trình tri giác trực tiếp để thu thập thông tin cần thiết

liên quan đến đề tài, những hành động, biểu hiện bên ngoài của học sinh, thái độ

học sinh trong quá trình định hướng nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp.

7.6 Phƣơng pháp thực nghiệm

Đề tài đã tiến hành thực hiện một nghiên cứu thực nghiệm nhỏ kéo dài 2

tháng với 8 buổi sinh hoạt vào các giờ ngoại khóa (ngoài giờ học chính thức)

nhằm tác động vào đối tượng là học sinh THPT (bao gồm 4 em thuộc các lớp 10,

11, 12). Trong các buổi sinh hoạt này tác giả đã tìm hiểu về những dự định nghề

nghiệp của học sinh THPT, những thuận lợi và khó khăn trong quá trình tìm

kiếm nghề nghiệp của các em, các em tìm kiếm thông tin về nghề nghiệp qua các

nguồn nào… Qua việc trao đổi và tìm hiểu này, tác giả đã nắm bắt và hiểu được

nguyện vọng cũng như các khó khăn cần tháo gỡ của từng em, để xây dựng biện

pháp can thiệp. Đầu tiên là giải thích cho các em hiểu về giá trị của nghề nghiệp,

tiếp đến là cung cấp cho các em mộ số thông tin về ngành nghề mà các em dự

định chọn. Tác giả cũng khuyến khích các em tích cực và năng động để tìm kiếm

các thông tin về nghề nghiệp…

Kết thúc 8 buổi sinh hoạt tác giả sẽ tổng hợp lại những thay đổi về quan

điểm, nhận thức cũng như sự lựa chọn nghề nghiệp của các em.

16

8. Khung lý thuyết

9. Cấu trúc của luận văn

Nội dung cơ bản của luận văn được trình bày trong 3 chương:

- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu

- Chương 2: Thực trạng định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT trên

địa bàn thành phố Hải Phòng.

- Chương 3: Các nhân tố tác động đến quá trình định hướng việc làm của

học sinh THPT.

Bối cảnh Kinh tế, văn hóa, xã hội

Nhà trường Gia đình Bạn bè Phương tiện truyền thông đại chúng

Học sinh THPT

Định hướng nghề nghiệp sau tốt

nghiệp của học sinh THPT

Khuyến nghị và giải pháp

Mức độ

quan

tâm đến

nghề

nghiệp

Dự định

về nghề

nghiệp

tương

lai

Sự lựa

chọn

ngành

nghề

Những

lí do

chọn

nghề

Các yếu

tố quan

trọng

ảnh

hưởng

Những

vấn đề

học sinh

quan

tâm

Những

khó

khăn mà

học sinh

gặp phải

Các

nguồn

tìm

kiếm

thông

tin

17

NỘI DUNG CHÍNH

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI

1.1 Những khái niệm công cụ

1.1.1 Khái niệm định hướng

Định hướng là xác định phương hướng là việc chủ thể hành động đưa ra

một hướng đi cho hoạt động nào đó trên cơ sở cân nhắc kỹ khả năng, tài chính

của từng đối tượng. Mục đích cuối cùng của định hướng là có được một hướng

đi phù hợp với mọi điều kiện, hoàn cảnh khách quan và chủ quan của chủ thể.

[2, tr. 24].

Trong nghiên cứu này, tác giả quan tâm đến việc những học sinh THPT

dựa trên cơ sở, điều kiện, năng lực sẵn có của bản thân như thế nào để chọn cho

mình một ngành nghề tốt nhất cho bản thân.

1.1.2 Nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp

Nghề hay nghiệp, đại từ tiếng Việt (Nguyễn Như Ý chủ biên, NXB văn

hóa thông tin - 1998) định nghĩa: “Nghề” là công việc chuyên làm theo sự phân

công của xã hội. Còn nghề nghiệp là nghề nói chung. Nghề nghiệp trong xã hội

không phải là cái gì cố định cứng nhắc mà phải coi nghề nghiệp như một cơ thể

sống có sự hình thành, phát triển và thay đổi. Nghề là một lĩnh vực hoạt động lao

động mà trong đó, nhờ được đào tạo, con người có được những tri thức, những

kỹ năng để làm ra các loại sản phẩm vật chất hay tinh thần nào đó.

Theo GS.TSKH Nguyễn Văn Hộ “Nghề nghiệp như một dạng lao động

vừa mang tính xã hội (sự phân công xã hội) vừa mang tính cá nhân (nhu cầu bản

thân)”. Trong đó con người với tư cách là chủ thể hoạt động đòi hỏi để thỏa mãn

những nhu cầu nhất định của xã hội và của cá nhân.

Nghề nghiệp của con người có thể do được đào tạo chính thức về nghề đó

vì nghề đòi hỏi một trình độ tri thức, kỹ năng, kỹ xảo nhất định. Cũng có nghề

được hình thành tự phát do tích lũy kinh nghiệm xã hội hoặc do truyền và học

nghề theo cách kèm cặp giữa người biết nghề và chưa biết nghề. Các nghề này

18

chưa có quá trình đào tạo rõ rệt. Nghề được đào tạo có đặc trưng là người làm

nghề phải được cung cấp trình độ tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, làm ra sản phẩm để

trao đổi trên thị trường và thu nhập của người lao động chính là nguồn sống của

họ. Chính vì vậy mà họ trở thành đối tượng hoạt động cơ bản, lâu dài của lý

tưởng nghề nghiệp từ đó hình thành nhân cách nghề nghiệp. Nghề được đào tạo

đòi hỏi người học nghề phải có trình độ học vấn, sức khỏe, yêu cầu tâm lý phù

hợp với nghề. Sau quá trình đào tạo, người đó phải đạt được tiêu chuẩn cơ bản

về kiến thức, kĩ năng, kỹ xảo, tay nghề theo mục tiêu xã hội đòi hỏi, được cấp

bằng hay chứng chỉ về nghề.

1.1.3 Hướng nghiệp

Theo các nhà tâm lý học thì hướng nghiệp được hiểu là hệ thống các biện

pháp sư phạm, y học giúp cho thế hệ trẻ chọn nghề có tính đến nhu cầu của xã

hội và năng lực của bản thân. Các nhà kinh tế học thì cho rằng đó là những mối

quan hệ kinh tế giúp cho mỗi thành viên trong xã hội phát triển năng lực đối với

lao động và đưa họ vào một lĩnh vực hoạt động cụ thể, phù hợp với việc phân

tích lao động xã hội.

Nhà tâm lý học K. Platônôp cho rằng: “Hướng nghiệp đó là hệ thống các

biện pháp tâm lý, giáo dục, y học nhằm giúp cho con người đi vào cuộc sống

thông qua việc lựa chọn cho mình một nghề nghiệp vừa đáp ứng nhu cầu xã hội

vừa phù hợp với hứng thú, năng lực của bản thân. Những biện pháp này sẽ tạo

nên sự thống nhất giữa quyền lợi của xã hội và quyền lợi của cá nhân”.

Theo GS.TS Phạm Tất Dong thì khái niệm hướng nghiệp được hiểu trên

hai bình diện:

- Về bình diện xã hội: hướng nghiệp là một hệ thống tác động của xã hội

về giáo dục, y học, xã hội học, kinh tế học giúp cho thế hệ trẻ chọn được nghề

vừa phù hợp với năng lực, nhu cầu, hứng thú, nguyện vọng và vừa phải đáp ứng

được nhu cầu nhân lực của các lĩnh vực sản xuất trong nền kinh tế quốc dân.

19

- Về bình diện trường phổ thông: Thì hướng nghiệp được coi là công

việc tập thể giáo viên, tập thể sư phạm, có mục đích giáo dục học sinh trong việc

lựa chọn nghề, giúp cho các em tự quyết định nghề nghiệp tương lai trên cơ sở

phân tích khoa học về năng lực, hứng thú của bản thân và nhu cầu nhân lực của

xã hội.

Hội nghị lần thứ XI bao gồm những người đứng đầu cơ quan giáo dục

nghề nghiệp của các nước XHCN họp tại Cuba đã thống nhất về khái niệm

hướng nghiệp như sau: “Hướng nghiệp là hệ thống những biện pháp dựa trên cơ

sở tâm lý học, sinh lý học, y học và nhiều khoa học khác để học sinh chọn nghề

phù hợp với nhu cầu của xã hội. Đồng thời thỏa mãn tối đa nguyện vọng, thích

hợp với những năng lực, sở trường và tâm sinh lý của cá nhân, nhằm mục đích

phân bổ và sử dụng hợp lý có hiệu quả lực lượng lao động dự trữ có sẵn của đất

nước.”

1.2 Các lý thuyết vận dụng trong nghiên cứu đề tài

1.2.1 Lý thuyết xã hội hóa

Theo G.Andreeva thì “Xã hội hóa là quá trình hai mặt. Một mặt cá nhân

tiếp nhận kinh nghiệm xã hội bằng cách thâm nhập vào môi trường xã hội vào hệ

thống các quan hệ xã hội. Mặt khác cá nhân tái sản xuất một cách chủ động hệ

thống các mối quan hệ xã hội thông qua chính việc họ tham gia vào các hoạt

động và thâm nhập vào các mối quan hệ xã hội” [6, tr. 258]. Theo nhà xã hội học

người Pháp Sabran: “Xã hội hóa như một con tàu, cá nhân phải bước lên con tàu

xã hội mới trở thành con người xã hội, nếu không cứ phải đứng ở bên tàu”.

Theo quan điểm của nhà xã hội học người Mỹ Neil Smelser: “Xã hội hóa

là quá trình mà trong đó cá nhân học cách thức hành động tương ứng với vai trò

của mình để phục vụ tốt cho việc thực hiện các mô hình hành vi tương ứng với

hệ thống vai trò của mình để phục vụ tốt cho việc thực hiện các mô hình hành vi

tương ứng với hệ thống vai trò mà cá nhân phải đóng trong cuộc đời mình”.

Theo định nghĩa này, vai trò của cá nhân trong xã hội hóa chỉ giới hạn trong việc

20

tiếp nhận các kinh nghiệm, các giá trị, chuẩn mực, chứ chưa đề cập tới khả năng

cá nhân có thể tạo ra những giá trị, kinh nghiệm, chuẩn mực. Như vậy, cá nhân

trong quá trình xã hội hóa không đơn thuần thu nhận kinh nghiệm xã hội, mà còn

chuyển hóa nó thành những giá trị, tâm thế, xu hướng của cá nhân để tham gia

tái tạo, “tái sản xuất” chúng trong xã hội. Mặt thứ nhất của quá trình xã hội hóa

là sự thu nhận kinh nghiệm xã hội thể hiện sự tương tác của con người trở lại

môi trường thông qua hoạt động của mình. Như vậy, một cá nhân không thể

trưởng thành, không có nhân cách hoàn thiện nếu không thu nhận được hệ thống

các quan hệ, liên kết xã hội, nếu không thâm nhập vào xã hội.

Quá trình xã hội hóa diễn ra trong suốt cuộc đời của mỗi con người. Có 4

nhân tố chính tác động đến quá trình xã hội hóa của cá nhân đó là gia đình, nhà

trường, bạn bè và các phương tiện truyền thông đại chúng. Ngoài các yếu tố cơ

bản ở trên thì còn có rất nhiều nhân tố tác động đến quá trình xã hội hóa của cá

nhân như: các chính sách của Đảng và nhà nước, dư luận xã hội, tôn giáo...

Trong phạm vi đề tài này tác giả chỉ xem xét đến khía cạnh là 4 nhân tố

tác động chính lên đối tượng nghiên cứu đó là gia đình, nhà trường, bạn bè,

truyền thông.

+ Gia đình

Gia đình là tác nhân xã hội hóa đầu tiên và quan trọng đối với cá nhân.

Đối với hầu hết các cá nhân thì gia đình là môi trường xã hội hóa đầu tiên của cá

nhân, đó là dạy cho trẻ những kinh nghiệm xã hội, các giá trị, tiêu chuẩn văn hóa

và dần dần trẻ em sẽ đưa nó vào sâu trong ý thức của cá nhân. Thông qua quá

trình đó gia đình không chỉ đưa trẻ em đến với thế giới hữu hình mà còn đặt

chúng vào trong xã hội.

Mỗi gia đình là một mô hình văn hóa thu nhỏ với những giá trị truyền

thống riêng, lối sống riêng. Trong gia đình các cá nhân sẽ lựa chọn để tiếp nhận

những giá trị, cách xử sự, hành vi ứng xử của ông bà, cha mẹ. Và gia đình cũng

là nơi đầu tiên truyền cho những thành viên mới sinh ra của xã hội những ý niệm

21

về giới tính và trong gia đình trong hầu hết các nền văn hóa trẻ nhỏ được dạy

rằng con trai cần phải mạnh mẽ, bản lĩnh còn con gái sẽ phải nhỏ nhẹ, dịu dàng.

Như vậy có thể khẳng định vai trò của gia đình là rất lớn trong quá trình xã hội

hóa của con người.

+ Nhà trƣờng

Nhà trường là nơi con người bắt đầu được tiếp xúc với tính đa dạng xã hội

tương tác với những thành viên không phải trong tập thể cơ bản là gia đình mình.

Nhà trường sẽ cung cấp cho trẻ những kiến thức từ tự nhiên, văn hóa và xã hội.

Những kiến thức này sẽ là nền tảng cho những chặng đường sau này của trẻ. Và

ở nhà trường trẻ sẽ có nhiều tương tác với các cá nhân khác, điều này sẽ giúp trẻ

nhận biết thêm những khía cạnh mới như chủng tộc, giới tính... Nhà trường sẽ có

những quy định nội quy mà trẻ cần phải tuân thủ, điều này sẽ hình thành dần

trong trẻ ý thức về quy tắc, chuẩn mực. Tính đa dạng xã hội của nhà trường

thường tạo ra nhận thức rõ ràng hơn về vị trí của mình trong cấu trúc xã hội đã

hình thành trong quá trình xã hội hóa ở gia đình. Nhà trường cũng giúp cho các

cá nhân định hướng lại những tác động từ nhóm bạn bè hay những ảnh hưởng

khác từ các quá trình học hỏi phi chính thức.

Trường học không chỉ là một thiết chế xã hội hóa hay một thiết chế giáo

dục mà còn là một cơ chế sàng lọc, lựa chọn và định hướng cá nhân phát triển

theo những con đường phù hợp với khả năng và những điều kiện năng lực sẵn có

của bản thân. Ngày nay các trường nghề, các cơ sở đào tạo nghề cũng là một

thiết chế xã hội hóa chính và ngày càng trở lên quan trọng trong xã hội học hiện

đại. Khi học nghề các học sinh sẽ được giảng viên truyền đạt những kiến thức và

người học sẽ có sự chọn lọc tiếp nhận những thông tin cần thiết tư đó hình thành

những kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, kinh nghiệm cho công việc tương lai của

mình. Mỗi cá nhân sẽ tiếp nhận và phát triển những kỹ năng, thái độ hay phong

cách sống mà họ tin rằng sẽ phù hợp với mục đích nghề nghiệp của họ và do đó

hình thành nên những thói quen hành động, thậm chí tính cách mới phù hợp với

22

những công việc nhất định mà họ đảm nhận. Và đây là một khía cạnh vô cùng

quan trọng trong đặc điểm tính cách của cá nhân.

+ Bạn bè

Theo George Hebert Mead nhóm bạn bè cùng lứa tuổi là những người khá

quan trọng. Hầu hết trẻ đều có nhóm bạn, thường là những người cùng lứa tuổi

cùng sở thích cùng quan điểm ở trường học hay gần nơi cư trú. Trong nhóm bạn,

vai trò độc lập của cá nhân góp phần hình thành các kinh nghiệm trọng quan hệ

xã hội cũng như ý thức về bản thân khác với những gì có trong gia đình. Nhóm

bạn cũng tạo ra cơ hội cho các thành viên chia sẻ thảo luận về các mối quan tâm

chung mà trong đó có những cái thường không làm được tương tự đối với cha

mẹ hay thầy cô. Vai trò của nhóm bạn có vai trò rất quan trọng ở tuổi thanh thiếu

niên. Vì ở lứa tuổi này trẻ thường rất nhạy cảm, dễ bị tổn thương, cảm xúc thất

thường. Và ở lứa tuổi này trẻ rất để ý đến bản thân, luôn muốn chứng tỏ mình,

muốn khẳng định rằng mình đã lớn và cần được tôn trọng. Nhóm bạn có rất

nhiều ý nghĩa đối với cá nhân. Nhưng bên cạnh đó thì nhóm bạn cũng có khi sẽ

tạo ra các tác động tiêu cực đến cá nhân.

+ Các phƣơng tiện truyền thông đại chúng

Ngày nay với sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ thông tin

cho nên trẻ em sẽ tiếp xúc với truyền hình và các phương tiện truyền thông trước

khi được đi học. Vai trò của truyền thông là rất lớn nó cung cấp những kinh

nghiệm xã hội, những mẫu văn hóa mang tính tiêu chuẩn dưới cách nhìn phổ

biến. Truyền thông cũng làm cho các cá nhân gắn kết với nhau chặt chẽ hơn

thông qua các mối quan tâm chung, những giá trị chung đặc biệt là khi có những

sự kiện nổi bật như thảm họa sóng thần, động đất hay một vụ khủng bố đẫm máu

khiến nhiều người bị thương vong.

Các nhà xã hội học khi nghiên cứu về các giai đoạn của quá trình xã hội

hóa đã chỉ ra rằng, xã hội hóa ở lứa tuổi thanh thiếu niên là giai đoạn vô cùng

quan trọng vì lứa tuổi này là lúc tốt nhất để kiểm nghiệm những tri thức thu nhận

23

thụ động qua hoạt động thực tiễn. Những kinh nghiệm xã hội cũng được bổ sung

qua quá trình lao động. Cá nhân lúc này đã có thể phán xét, đánh giá về các giá

trị chuẩn mực mà họ phải tuân thủ cân nhắc xem lựa chọn như thế nào là có lợi

nhất, dễ đạt hiệu quả cao nhất. Sự định hướng nghề nghiệp của người học sinh

cũng tuân thủ theo những quy luật đó.

Quá trình xã hội hóa sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp cho

mỗi học sinh định hướng nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp. Sự định hướng của các

cá nhân sẽ có sự khác nhau bởi các nguyên nhân như thành phần gia đình, hoàn

cảnh kinh tế gia đình, mức sống, trìn độ học vấn của cha mẹ... Ngoài ra thì sự

tiếp xúc của các cá nhân với các kênh thông tin khác nhau, sự hình thành các

nhóm bạn khác nhau cũng là một nguyên nhân dẫn đến sự định hướng khác nhau

của học sinh. Liên hệ vào đề tài nghiên cứu tác giả sẽ tìm hiểu và giải thích

những lý do tại sao học sinh THPT lại chạy đua vào các trường ĐH, CĐ thay vì

lựa chọn học nghề, học trung cấp chuyên nghiệp.

1.2.2 Lý thuyết sự lựa chọn duy lý (Thuyết lựa chọn hợp lý)

Thuyết lựa chọn duy lý còn gọi là thuyết lựa chọn hợp lý trong xã hội học

có nguồn gốc từ triết học, kinh tế học và nhân học vào thế kỷ 18, 19. Một số nhà

triết học đã cho rằng bản chất của con người là vị kỷ, luôn tìm đến sự hài lòng,

sự thỏa mãn và lảng tránh nỗi khổ đau. Một số nhà kinh tế học cổ điển thì từng

nhấn mạnh vai trò động lực cơ bản của các động cơ kinh tế, lợi nhuận khi con

người phải đưa ra quyết định lựa chọn hành động. Đặc trưng thứ nhất có tính

chất xuất phát điểm của sự lựa chọn duy lý chính là các cá nhân lựa chọn hành

động.

Thuyết lựa chọn duy lý dựa trên tiền đề cho rằng con người luôn hành

động một cách có chủ đích, có suy nghĩ để lựa chọn và sử dụng các nguồn lực

hợp lý nhằm đạt được kết quả tối ưu nhất với chi phí tối thiểu. Thuật ngữ “lựa

chọn” được dùng để nhấn mạnh việc phải cân nhắc tính toán để quyết định sử

dụng loại phương tiện hay cách thức tối ưu trong số những điều kiện hay cách

24

thức hiện có để đạt được mục tiêu trong điều kiện khan hiếm nguồn nhân lực.

Mục đích ở đây không chỉ hiểu đơn thuần là (lãi, lợi nhuận, thu nhập) mà còn

bao hàm cả những lợi ích về tinh thần và xã hội.

Thuyết sự lựa chọn duy lý gắn liền với tên tuổi của các nhà xã hội học tiêu

biểu như George Homans, Peter Blau, James Coleman... Theo Homans khi lựa

chọn trong số các hành động có thể có, cá nhân sẽ chọn cách nào mà họ cho là

tích của xác suất thành công của hành động đó với giá trị mà phần thưởng của

hành động đó là lớn nhất. Như vậy Homans đã nhấn mạnh đến đặc trưng thứ hai

của sự lựa chọn hợp lý là quá trình tối ưu hóa.

Thuyết lựa chọn duy lý đòi hỏi phải phân tích hành động lựa chọn của cá

nhân trong mối liên hệ với cả hệ thống xã hội của nó bao gồm các cá nhân khác

với những nhu cầu và sự mong đợi của họ, các khả năng lựa chọn và các sản

phẩm đầu ra của từng lựa chọn cùng các đặc điểm khác. Thuyết lựa chọn duy lý

không chỉ để giải thích hành động xã hội trên cấp độ vi mô-hành động cá nhân,

mặc dù nó còn có tên gọi khác là thuyết hành động lựa chọn duy lý. Thuyết này

được xây dựng, phát triển để xem xét hoạt động chức năng của các hệ thống và

thiết chế kinh tế, xã hội tức là trên cấp độ vĩ mô. Nó được dùng làm phương

pháp để tiếp cận hành động của cá nhân, của nhóm và của cả hệ thống.

Vận dụng thuyết lựa chọn hợp lý vào đề tài nghiên cứu tác giả muốn tìm

hiểu những điều kiện, nguồn lực mà học sinh có và việc các em sử dụng những

nguồn lực ấy vào quá trình định hướng nghề nghiệp của mình như thế nào. Các

em học sinh THPT đang ở lứa tuổi đẹp nhất của đời người, ở các em luôn có một

sức sống hết sức mạnh mẽ, và một sức trẻ sôi động. Các em luôn muốn được

khẳng định mình, được chứng tỏ cái tôi của bản thân. Quá trình định hướng nghề

nghiệp của các em cũng là một yếu tố để chứng minh là các em đang trưởng

thành, đang tự lập, đang cố gắng tìm kiếm thông tin để có được một quyết định

đúng đắn.

25

Thuyết lựa chọn duy lý sẽ giúp cho tác giả tìm hiểu nhiều khía cạnh trong

quá trình định hướng nghề nghiệp của các em. Đứng trước những thuận lợi, khó

khăn, những điều kiện sẵn có các em sẽ phải suy nghĩ và tính toán sao cho sự lựa

chọn của mình phải là tốt nhất, phù hợp nhất với năng lực và nguyện vọng của

bản thân.

1.2.3 Lý thuyết về hành động xã hội

Lý thuyết hành động xã hội bắt nguồn từ V. Pareto, M. Weber, Znaniecki,

G. Mead, T. Parsons… Các tác giả này đều cho rằng hành động xã hội là cốt lõi của mối

quan hệ giữa con người và xã hội, là cơ sở của đời sống xã hội của con người.

Hành động xã hội được M.Weber định nghĩa một cách tổng quát là:

“Hành động được chủ thể gắn cho nó một ý nghĩa chủ quan nào đó, là hành động

có tính đến hành vi của người khác, và vì vậy được định hướng tới người khác,

trong đường lối, quá trình của nó”. Như vậy, bất kỳ hành động xã hội nào cũng

có sự tham gia của yếu tố ý thức với các mức độ khác nhau. Đây là cái mà M.

Weber gọi là ý nghĩa chủ quan và sự định hướng mục đích còn G. Mead gọi là

tâm thế xã hội của các cá nhân.

Hành động xã hội luôn gắn với tính tích cực của cá nhân. Tính tích cực

này bị quy định bởi hàng loạt các yếu tố như: nhu cầu, lợi ích, định hướng giá trị

của chủ thể hành động.

Hành động xã hội được cấu trúc nên bởi nhiều thành tố khác nhau, giữa

các thành tố này có mối liên quan hữu cơ với nhau. Khởi đầu của nó bao giờ

cũng là nhu cầu, lợi ích của cá nhân, đây là động cơ thúc đẩy hành động. Động

cơ tạo ra tính tích cực của chủ thể, tham gia định hướng hành động và quy định

mục đích của hành động. Bất kỳ hành động nào cũng cần có chủ thể. Chủ thể

hành động có thể là cá nhân, nhóm, cộng đồng hay toàn thể xã hội. Ngoài ra, để

tạo nên hành động cũng cần có môi trường. Đó chính là điều kiện mà ở trong nó

hành động được diễn ra. Tuỳ theo từng hoàn cảnh khác nhau mà các chủ thể sẽ

tạo ra hành động phù hợp nhất với hoàn cảnh đó.

26

Áp dụng vào đề tài này, chúng ta có thể thấy rằng, tuỳ theo hoàn cảnh của

mỗi học sinh như: năng lực bản thân, ngành học, giới tính, vốn xã hội, điều kiện

kinh tế… cũng như những nhu cầu khác nhau về môi trường làm việc, thu

nhập… mà mỗi học sinh có những dự định, định hướng cũng như những cách

thức tiếp cận nguồn thông tin hay tìm kiếm sự hỗ trợ về việc làm khác nhau. Sự

định hướng về nghề nghiệp hay cách thức tiếp cận thông tin về nghề nghiệp cũng

như tìm kiếm sự hỗ trợ về nghề nghiệp được mỗi cá nhân tính toán, lựa chọn để

có thể có được hành động tốt nhất, phù hợp nhất với khả năng của bản thân.

1.3 Tổng quan về đề tài nghiên cứu

1.3.1 Nghiên cứu trên thế giới

Các nhà tâm lý học là những người đầu tiên đề xuất các cơ sở lý luận cũng

như phương pháp tiếp cận trong lĩnh vực hướng nghiệp. Nhưng sự kiện nổi bật

đánh dấu sự phát triển của lĩnh vực hướng nghiệp phải đợi đến năm 1908. Đó là

khi F. Parsons lập hội đồng hướng nghiệp ở Boston và sau đó là tại New York

cũng thành lập một hội đồng tương tự. Nhiệm vụ của hội đồng này là:

- Nghiên cứu các yêu cầu của nghề đối với con người

- Tìm hiểu một cách chi tiết về năng lực của học sinh để giúp học sinh lựa

chọn cho mình một nghề phù hợp

- Các phương pháp thực hiện là sử dụng các test và anket

- Cung cấp các thông tin liên quan đến việc lựa chọn nghề trước khi học

sinh bước vào nghề, hoặc khi chuyển nghề

- Nghiên cứu đặc điểm tâm lý, phẩm chất nhân cách, năng lực của học

sinh giúp học sinh có cơ sở lựa chọn nghề phù hợp với bản thân

- Giới thiệu việc làm

Có thể khẳng định tư tưởng về định hướng nghề nghiệp cho thế hệ trẻ đã

có từ thời cổ đại tuy nhiên phải đợi đến thế kỷ XIX khi mà nền sản xuất xã hội

phát triển cùng với những tư tưởng tích cực về giải phóng con người trên khắp

thế giới thì khoa học hướng nghiệp mới thực sự trở thành một khoa học độc lập.

27

Cuốn sách “Hướng dẫn chọn nghề” xuất bản năm 1948 ở Pháp được xem là cuốn

sách đầu tiên nói về hướng nghiệp. Nội dung của cuốn sách đề cập đến sự phát

triển đa dạng của các ngành nghề trong xã hội do sự phát triển của công nghiệp

từ đó rút ra những kết luận coi giáo dục hướng nghiệp là một vấn đề quan trọng

không thể thiếu khi xã hội loài người càng ngày có những bước tiến vượt bậc.

Vào những năm 1940 nhà tâm lý học Mỹ J. L Hollan đã nghiên cứu và thừa nhận

sự tồn tại của các loại nhân cách và sở thích nghề nghiệp tác giả đã chỉ ra tương

ứng với mỗi kiểu nhân cách nghề nghiệp đó là một số những nghề nghiệp mà cá

nhân có thể chọn để có được kết quả làm việc cao nhất.

Ở Liên Xô (cũ) vào những năm 1929, 1930 của thế kỷ XX vấn đề hướng

nghiệp cho học sinh được các nhà lãnh đạo chính quyền Xô Viết hết sức quan

tâm. V.I Lênin đã ra chỉ thị yêu cầu phải cho học sinh làm quen với khoa học kỹ

thuật, làm quen với cơ sở của nền sản xuất hiện đại. N.K Crupxkaia, nhà giáo

dục học lỗi lạc đã từng nêu lên luận điểm “tự do chọn nghề” cho mỗi thành niên,

thiếu niên. Theo bà thông qua hướng nghiệp mỗi trẻ em sẽ nhận thức được một

cách sâu sắc hướng phát triển kinh tế của đất nước, những đòi hỏi của nền sản

xuất… Mặt khác theo bà hướng nghiệp sẽ giúp cho các em phát triển hứng thú

nghề nghiệp, năng lực nghề nghiệp, giáo dục cho các em thái độ đúng đắn và

động cơ chọn nghề phù hợp. Từ đó trẻ sẽ có thái độ tích cực, tự giác trong việc

lựa chọn nghề nghiệp.

1.3.2 Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam

Chủ tịch Hồ Chí Minh có lẽ là người đầu tiên quan tâm đến công tác

hướng nghiệp cho học sinh. Trong bài viết “Học sinh và lao động”, bác viết “Thi

đỗ tiểu học rồi thì muốn lên trung học, đỗ trung học rồi lại muốn lên đại học.

Riêng về mỗi cá nhân của người học sinh thì ý muốn ấy không có gì lạ. Những

chung đối với nhà nước thì thì ý muốn ấy thành vô lý. Vì bất kỳ nước nào số

trường trung học cũng ít hơn trường tiểu học, trường đại học càng ít hơn trường

trung học. Thế thì người học trò tiểu học và trung học không được chuyển cấp sẽ

28

làm gì?”. Bác đã gạch chân câu trả lời là “họ sẽ lao động”. Như vậy câu trả lời

của bác đã khẳng định con đường lao động là con đường đúng đắn nhất để các

em tiếp tục phấn đấu vươn lên chứ không nhất thiết phải vào trường đại học.

Đảng và nhà nước ta cũng rất quan tâm đến công tác hướng nghiệp cho học

sinh. Qua các chỉ thị, nghị quyết, văn kiện ta có thể thấy rõ điều đó. Trong văn

kiện ĐH Đảng lần thứ IX đã ghi rõ: “Coi trọng công tác hướng nghiệp và phân

luồng cho học sinh trung học, chuẩn bị cho thanh niên, thiếu niên đi vào lao động

nghề nghiệp phù hợp với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong cả nước và của từng

địa phương”[ 9 ]. Luật giáo dục năm 2005 đã khẳng định: “Giáo dục THPT nhằm

giúp cho học sinh củng cố và phát triển những kết quả của THCS, hoàn thiện học

vấn để tiếp tục học đại học, cao đẳng, học nghề và đi vào cuộc sống lao động”.

Chiến lược phát triển giáo dục năm 2001-2010 đã xác định rõ: “Thực hiện chương

trình phân ban hợp lý nhằm đảm bảo cho học sinh có học vấn phổ thông, cơ bản

theo một chuẩn thống nhất, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát huy năng lực của

mỗi học sinh, giúp cho học sinh có những hiểu biết về kỹ thuật, chú trọng hướng

nghiệp để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân luồng sau THPT, để học sinh vào

đời hoặc chọn ngành nghề học thuận lợi cho việc phân luồng sau THPT, để học

sinh vào đời hoặc chọn ngành nghề học tiếp sau khi tốt nghiệp”[34].

Về mặt nghiên cứu hướng nghiệp ở Việt Nam, theo các chuyên gia thì

ngành hướng nghiệp Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ vào những

năm 1970, 1980. Những nhà khoa học xã hội đi tiên phong trong lĩnh vực này

phải kể đến GS. Phạm Tất Dong, GS Phạm Huy Thụ, PGS Đặng Danh Ánh, GS

Nguyễn Văn Hộ.

Giáo sư Phạm Tất Dong là người có những đóng góp rất lớn cho giáo dục

hướng nghiệp ở Việt Nam. Ông nghiên cứu hướng nghiệp trên cả hai mặt lý luận

và thực tiễn nhằm tìm hiểu mục đích, ý nghĩa, vai trò của công tác hướng nghiệp

cũng như các hệ thống quan điểm, nguyên tắc hướng nghiệp, các nội dung,

phương pháp, biện pháp giáo dục hướng nghiệp... Điều này thể hiện rất rõ qua

29

rất nhiều công trình nghiên cứu của ông như: “Vấn đề hứng thú trong công tác

hướng nghiệp” - Nghiên cứu khoa học giáo dục số 18/1974 hay “Hướng nghiệp

trong nhà trường phổ thông” – Tạp chí Đại học và trung học chuyên nghiệp số

6/1982, “ Giáo trình công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông”- Nhà xuất

bản Hà Nội năm 1987. Trong một công trình gần đây ông đã chỉ ra rằng: “ Công

tác hướng nghiệp góp phần điều chỉnh việc chọn nghề của thanh niên theo hướng

chuyển đổi cơ cấu kinh tế”. Theo tác giả đất nước ta đang trong giai đoạn đẩy

mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và theo đó sẽ là sự giảm của tỷ trọng ngành

nông nghiệp tăng tỷ trọng của công nghiệp và dịch vụ. Vì vậy xu hướng chọn

nghề của thanh niên cũng phải phù hợp với sự phát triển của kinh tế - xã hội của

đất nước, của địa phương.

Giáo sư Nguyễn Văn Hộ cũng là một người nghiên cứu chuyên sâu và

cũng có rất nhiều đóng góp cho sự nghiệp giáo dục hướng nghiệp. Trong luận án

tiến sỹ của mình ông đã nêu lên một vấn đề đó là “Thiết lập và phát triển hệ

thống hướng nghiệp cho học sinh Việt Nam”. Năm 2006 ông đã xuất bản cuốn

sách: “Hoạt động giáo dục hướng nghiệp và giảng dạy kĩ thuật trong trường

THPT”. Cuốn sách đã trình bày một cách có hệ thống về cơ sở lý luận của giáo

dục hướng nghiệp, vấn đề tổ chức giáo dục hướng nghiệp trong trường THPT và

giảng dạy kỹ thuật ở nhà trường THPT trong điều kiện kinh tế thị trường và sự

nghiệp CNH-HĐH đất nước ngày nay.

Trong thời gian gần đây giáo dục hướng nghiệp ở Việt Nam đang là chủ

đề rất được quan tâm. Có rất nhiều các công trình nghiên cứu về hướng nghiệp

với các cách tiếp cận khác nhau. Điều đó đã tạo nên một giai đoạn mới với sự đa

dạng trong nghiên cứu khoa học hướng nghiệp ở Việt Nam. Có thể kể đến luận

án phó tiến sỹ của Nguyễn Ngọc Bích với đề tài “Động cơ chọn nghề của thanh

thiếu niên”. Đề tài đã đưa ra nhận xét như sau: Ở thanh niên học sinh động cơ

bên trong nổi bật hơn động cơ bên ngoài. Nam thanh niên quan tâm đến khả

năng thực hiện được công việc là động cơ đầu tiên cho việc lựa chọn nghề, thứ

30

hai là tính chất quan trọng của nghề, thứ ba là hoạt động hứng thú. Ở nữ thanh

niên thì yếu tố đầu tiên chi phối đến sự lựa chọn nghề nghiệp là yêu cầu của nhà

nước, thứ hai là vị trí xã hội của nghề, thứ ba mới là khả năng thực hiện của bản

thân mình. Theo tác giả thì việc định hướng nghề nghiệp của nam thanh niên và

nữ thanh niên là rất khác nhau. Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Ngọc Bích chủ

yếu đưa ra các động cơ tiêu biểu có liên quan đến sự lựa chọn nghề của học sinh,

sinh viên và đánh giá những động cơ nào là quan trọng đối với họ...

Ngoài ra còn có các bài viết với các cách tiếp cận khác nhau như:

- Trần Quốc Thành có bài “Định hướng giá trị nghề nghiệp của học sinh

lớp 12 THPT một số tỉnh miền núi phía Bắc”, Tạp chí tâm lý học (2002).

- Phạm Thị Đức với bài “Những nguyên nhân ảnh hưởng tới sự định

hướng trong việc học tập, chọn nghề ở học sinh THPT”, Tạp chí giáo dục

(2002).

- Nguyễn Văn Lê, Hà Thế Truyền có bài viết “Để nâng cao chất lượng

giáo dục hướng nghiệp trong tình hình mới”, Tạp chí giáo dục (2004).

Các tác giả trên đã có những nghiên cứu thực tiễn về xu hướng, động cơ

lựa chọn nghề của lớp thanh thiếu niên hiện nay, và nghiên cứu cũng chỉ ra

nguyên nhân dẫn đến xu hướng, động cơ chọn nghề và định hướng giá trị đồng

thời nghiên cứu mối quan hệ giữa giáo dục hướng nghiệp và vấn đề phát triển

nguồn nhân lực của đất nước trong thời kì hội nhập.

Những đề tài, tài liệu có tính chất lý luận về công tác hướng nghiệp ở trên

đã được tôi lấy làm cơ sở để tiến hành nghiên cứu đề tài. Như vậy có thể khẳng

định việc định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT là vô cùng quan trọng và

đang được cả xã hội quan tâm. Hàng năm ở nước ta có hàng triệu học sinh tốt

nghiệp THPT, những học sinh này chính là nguồn nhân lực quan trọng cho sự

phát triển đất nước. Việc định hướng, giáo dục hướng nghiệp sẽ giúp cho các em

hình thành những kiến thức và những hiểu biết về ngành nghề là một công việc

có ý nghĩa thiết thực đối với học sinh THPT hiện nay.

31

1.4 Cơ sở tâm lý học đối với việc định hƣớng nghề nghiệp của học sinh

trung học phổ thông.

1.4.1 Những đặc điểm cơ bản về tâm sinh lý của học sinh THPT

Lứa tuổi học sinh THPT là những em học sinh đang học trung học phổ

thông có độ tuổi từ 13- 15 tuổi. Lứa tuổi này có một vị trí đặc biệt quan trọng bởi

đang là giai đoạn phát triển và dần hoàn thiện các cấu trúc tâm lý, các phẩm chất

nhân cách và thể chất chuẩn bị cho các em bước vào cuộc sống xã hội với tư

cách là một người trưởng thành. Và lựa chọn cho mình một nghề nghiệp cũng là

một bước chuẩn bị quan trọng cho tương lai sau này của các em.

Đặc điểm về sự phát triển thể chất

Tuổi học sinh trung học phổ thông là thời kỳ đạt được sự trưởng thành về

mặt cơ thể. Sự phát triển thể chất đã bước vào thời kỳ phát triển bình thường, hài

hòa, cân đối. Ở tuổi đầu thanh niên, học sinh THPT vẫn còn tính dễ bị kích thích

và sự biểu hiện giống như ở lứa tuổi thiếu niên. Tuy nhiên tính dễ bị kích thích ở

tuổi thanh niên không phải chỉ do nguyên nhân sinh lý như lứa tuổi thiếu niên

mà nó còn do cách sống của cá nhân ở độ tuổi này như: hút thuốc lá, không cân

bằng giữa học tập, lao động, vui chơi giải trí. Nhìn chung lứa tuổi học sinh

THPT có sức khỏe và sức chịu đựng rất tốt. Sự phát triển của thể chất ở lứa tuổi

này sẽ có ảnh hưởng nhất định đến tâm lý và nhân cách cũng như ảnh hưởng tới

những lựa chọn khác trong cuộc sống như sự định hướng việc làm của các em

sau này.

Đặc điểm học tập

Các em học sinh THPT đã ý thức được tầm quan trọng của giai đoạn này.

Đó là giai đoạn mà các em phải đứng trước nhiều cơ hội, nhiều thách thức và

việc lựa chọn cho mình một nghề nghiệp tương lai cũng là một thách thức lớn

trên con đường cuộc đời lâu dài phía trước của các em. Do đã ý thức được tầm

quan trọng này nên các em học sinh THPT có ý thức học tập cao hơn đối với các

môn học. Ở các em đã hình thành những hứng thú học tập gắn liền với khuynh

32

hướng nghề nghiệp. Cuối bậc THPT (lớp 12) thì hầu hết các em học sinh THPT

đã xác định cho mình một hứng thú ổn định với một môn học nào đó. Và hứng

thú này có liên quan mật thiết đối với việc lựa chọn ngành nghề của các em. Học

sinh PTTH rất quan tâm đến động cơ thực tiễn (ý nghĩa thực tiễn) của môn học

đối với cá nhân các em và nó sẽ liên quan đến ngành nghề mà các em sẽ chọn.

Sau đó là động cơ nhận thức, là ý nghĩa xã hội của môn học rồi mới đến các cơ

cụ thể khác...

Tuy nhiên trong giai đoạn này học sinh THPT thường có một nhược điểm

đó là các em sẽ rất tích cực đầu tư vào các môn học mà các em cho là quan trọng

đối với ngành nghề mình đã chọn. Còn các môn khác các em sẽ ít đầu tư thời

gian hơn, việc học các môn phụ, các môn mà các em sẽ không phải thi tốt

nghiệp, thi đại học thì việc học sẽ trở lên chểnh mảng, lơ là, học qua loa đại khái

để trả bài trên lớp. Chính tâm lý này của các em đã dẫn đến việc học lệch, học tủ,

học chỉ vì mục đích thi cử.

Đặc điểm của sự phát triển trí tuệ

Do cấu trúc và chức năng của não bộ phát triển cùng với sự phát triển của

các quá trình nhận thức và hoạt động học tập mà hoạt động tư duy của các em có

sự thay đổi quan trọng. Các em học sinh THPT có khả năng tư duy logic, tư duy

lý luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập và sáng tạo. Những đặc điểm trên sẽ

tạo điều kiện để các em thực hiện các phép toán học phức tạp, phân tích nội dung

cơ bản của khái niệm trừu tượng và nắm bắt được mối quan hệ nhân quả trong tự

nhiên và xã hội. Đó là cơ sở để hình thành thế giới quan. Năng lực là vậy nhưng

không phải học sinh nào cũng phát huy được hết năng lực độc lập suy nghĩ của

bản thân. Vì vậy dẫn đến nhiều quyết định mơ hồ, theo cảm tính. Điều này sẽ

dẫn đến nhiều quyết định sai lầm khi lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai. Tuy

nhiên nếu có một sự tác động khoa học, một sự định hướng đúng đắn của gia

đình, nhà trường, các nhà hướng nghiệp thì các em sẽ trở về đúng quỹ đạo và sẽ

lựa chọn cho mình một nghề nghiệp phù hợp.

33

Sự hình thành thế giới quan

Lứa tuổi học sinh THPT cũng là lứa tuổi quyết định sự hình thành thế giới

quan. Đó là hệ thống các quan điểm về xã hội, về tự nhiên, các nguyên tắc và

quy tắc về ứng xử... Chỉ số đầu tiên của sự hình thành thế giới quan đó là sự phát

triển của hứng thú nhận thức đối với những vấn đề thuộc nguyên tắc chung nhất

của vũ trụ, những quy luật phổ biến của tự nhiên, xã hội và sự tồn tại của loài

người. Các em sẽ phải xây dựng các quan điểm riêng trong các lĩnh vực khoa

học, đối với các vấn đề xã hội, với các tư tưởng về chính trị, đạo đức, văn hóa...

Và có thể khẳng định chính nội dung của các môn học ở THPT sẽ giúp các em

xây dựng được thế giới quan tích cực về tự nhiên và xã hội.

Và cũng chính ở giai đoạn này học sinh THPT sẽ dành nhiều sự quan tâm

đến các vấn đề liên quan đến con người, vai trò của con người trong lịch sử,

quan hệ giữa con người và tự nhiên, con người và xã hội, vấn đề giữa vai trò và

quyền lợi, quyền lợi nghĩa vụ và tình cảm... Tất cả những điều ấy chiếm một vị

trí trung tâm trong suy nghĩ của học sinh THPT. Ở phần lớn học sinh trung học

phổ thông là như vậy tuy nhiên cũng có một bộ phận học sinh do bị ảnh hưởng

xấu, bị tác động tiêu cực từ mặt trái của nền kinh tế thị trường, của cơ chế hội

nhập giao thoa về văn hóa... cho nên các em sẽ có lối sống không lành mạnh, ăn

chơi, lêu lổng, thích hưởng thụ, sống dễ dãi buông thả bản thân. Đây là những

em học sinh chưa hình thành cho mình một thế giới quan khoa học và đúng đắn.

Đời sống tình cảm

Đời sống tình cảm của học sinh trung học phổ thông rất phong phú và

muôn màu. Ở lứa tuổi này nhu cầu tình bạn tăng lên rõ rệt và sâu sắc hơn ở giai

đoạn trước. Các em có những yêu cầu cao hơn trong tình bạn như phải chân

thành, đáng tin, là người dễ cảm thông và biết lắng nghe chia sẻ. Tình bạn của

học sinh trung học phổ thông là rất đẹp, rất trong sáng và bền vững. Tình bạn

này có thể kéo dài trong suốt cuộc đời của mỗi con người. Ở lứa tuổi 15, 16 các

em cả nam và nữ đều coi tình bạn là mối quan hệ quan trọng nhất của con người.

34

Bên cạnh tính bền vững thì tình bạn của các em còn mang tính xúc cảm cao.

Thanh niên thường lý tưởng hóa tình bạn, các em nghĩ về bạn thường với điều

mình mong muốn ở bạn bè hơn là thực tế. Sự quyến luyến mạnh mẽ về mặt cảm

xúc khiến cho các em ít nhận thấy những đặc điểm thực tế ở bạn. Một điều cũng

cần chú ý đó là ở thanh niên mới lớn, quan hệ giữa thanh niên nam nữ tích cực

hóa một cách rõ rệt. Phạm vi quan hệ được mở rộng. Bên cạnh các nhóm thuần

nhất có khá nhiều nhóm pha trộn (cả nam và nữ). Và ở giai đoạn này các em đã

để ý hơn đến bản thân, đã bắt đầu chăm chút đến vẻ bề ngoài để cho mình thật

thu hút, thật nổi bật. Do vậy nhu cầu về tình bạn khác giới được tăng cường. Và

ở một số em đã xuất hiện những lôi cuốn đầu tiên khá mạnh mẽ. Xuất hiện nhu

cầu chân chính về tình yêu. Tình yêu nam nữ là một loại tình cảm rất tự nhiên và

bắt đầu xuất hiện ở độ tuổi này.

1.4.2 Những nhu cầu, hứng thú, năng lực của học sinh THPT

Nhu cầu

Nhu cầu là một trạng thái tâm lý đòi hỏi con người cần được thỏa mãn,

nếu không thì bản thân sẽ khó chịu, bức bối, căng thẳng. Thường thì sẽ chia ra

thành hai loại đó là nhu cầu vật chất và nhu cầu tinh thần. Nhu cầu tinh thần là

cơ sở của xu hướng nghề nghiệp của nhân cách. Sự thỏa mãn nhu cầu tinh thần

là cơ sở của xu hướng nghề nghiệp của nhân cách. Sự thỏa mãn nhu cầu tinh

thần như nhu cầu tự quyết định nghề nghiệp và tự khẳng định nghề được diễn ra

trong quá trình hoạt động thực tiễn của con người.

Nhờ được lĩnh hội các thông tin đa dạng về nghề nghiệp cho nên học sinh

THPT mới nảy sinh những mối quan tâm đến các giá trị của hoạt động nghề

nghiệp. Sự quan tâm đó được nuôi dưỡng, phát triển thành những hứng thú của

nhân cách, thúc đẩy sự hình thành và phát triển xu hướng nghề nghiệp của nhân

cách. Như vậy sự đáp ứng nhu cầu tinh thần của nhân cách có tác dụng nâng cao

tính tích cực của nhân cách trong quá trình tự xác định nghề nghiệp.

35

Hứng thú

Là thái độ lựa chọn, mang màu sắc cảm xúc của nhân cách đối với các sự

vật, hiện tượng diễn ra kèm theo với mong muốn hiểu rõ và chiếm lĩnh chúng.

Hứng thú nghề nghiệp được xem là hứng thú đối với dạng hoạt động lao động nghề

nghiệp được ưa thích hơn. Hứng thú học tập nhất là hứng thú với môn học thường

có mối liên hệ chặt chẽ đối với việc lựa chọn nghề. Thông thường những em học

sinh yêu môn Toán học, Vật lý, Hóa học sẽ lựa chọn cho mình những nghề về kinh

tế, kỹ thuật. Còn những em yêu thích môn Văn, Sử, Địa sẽ theo những ngành về sư

phạm, về xã hội. Vì vậy khi chọn nghề học sinh cần phải suy nghĩ thật kỹ xem nghề

đó có liên quan gì đến hứng thú học tập của bản thân không?

Năng lực

Năng lực là một tập hợp các đặc điểm tâm sinh lý của nhân cách cần thiết

để thực hiện thành công một hoạt động nào đó. Đồng thời đó là những đặc điểm

tâm lý mà sự tiếp thu kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo phụ thuộc vào năng lực cũng

như năng lực còn được biểu hiện ở độ nhanh, độ sâu sắc và độ chắc chắn của

việc nắm giữ các biện pháp và cách thức hoạt động.

Năng lực nghề nghiệp là sự tương ứng giữa những đặc điểm tâm lý và

sinh lý của con người với những yêu cầu do nghề đặt ra. Năng lực nghề nghiệp

không phải là cái có sẵn, không phải là bẩm sinh. Vì nó được hình thành và phát

triển qua hoạt động thực tiễn con người học tập và lao động.

Năng lực có thể chia thành hai loại: Năng lực chung và năng lực chuyên biệt.

Năng lực chung: là năng lực cần thiết cho nhiều lĩnh vực hoạt động

khác nhau, chẳng hạn những thuộc tính về thể lực, trí lực (quan sát, trí nhớ, tư

duy, ngôn ngữ...) là những điều kiện cần thiết để giúp cho nhiều lĩnh vực hoạt

động có hiệu quả.

Năng lực chuyên biệt: Là sự thể hiện độc đáo các phẩm chất riêng biệt

có tính chuyên môn nhằm đáp ứng yêu cầu của một lĩnh vực hoạt động chuyên

biệt với kết quả cao.

36

1.5 Một số nguyên nhân dẫn đến sai lầm trong lựa chọn nghề nghiệp của

học sinh THPT

Học sinh THPT là lứa tuổi bắt đầu bước vào ngưỡng cửa của cuộc đời,

khác với học sinh THCS ở chỗ học sinh THPT đã có sự chuẩn bị về tâm thế nên

các em sẽ chín chắn hơn trong việc lựa chọn cho mình con đường đi phía trước.

Tuy nhiên trên thực tế việc lựa chọn nghề không hề dễ dàng bởi nghề nghiệp

trong xã hội rất phong phú, nghề nào cũng có vai trò và ý nghĩa nghề nghiệp

nhất định. Hơn nữa mỗi nghề nghiệp sẽ có những đặc điểm và tính chất đặc thù

riêng mà không phải người nào cũng đáp ứng được. Bên cạnh đó học sinh THPT

còn bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố cả chủ quan và khách quan đến việc lựa chọn

nghề của các em. Vì vậy câu hỏi luôn đặt ra với các em đó là tôi sẽ phải làm gì

sau khi tốt nghiệp THPT? Tôi phải chọn nghề gì? Nghề nghiệp nào sẽ phù hợp

với tôi? Đây là những câu hỏi xuất phát từ nhu cầu thực tiễn và nó rất thiết thực

đối với học sinh THPT.

Theo E. A Klimốp thì có 2 nguyên nhân chính dẫn đến sự lựa chọn nghề

nghiệp không phù hợp của học sinh THPT.

- Thứ nhất: Do cá nhân học sinh có thái độ không đúng đắn với các tình

huống khác nhau của việc lựa chọn nghề. Những thành kiến và tiếng tăm nghề

nghiệp do sự ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp của những người khuyên bảo, sự

yêu thích nghề... mới chỉ là vẻ bề ngoài, cảm tính. Cá nhân chưa thực sự hiểu

nghề đó.

- Thứ hai: Cá nhân thiếu tri thức, kinh nghiệm về những tình huống đó có

thể do sự bất đồng môn học nghề, không thể hiểu được hết năng lực của bản

thân, không biết hoặc không đánh giá đầy đủ những đặc điểm phẩm chất cá

nhân, không hiểu được đặc điểm và yêu cầu của nghề đòi hỏi với người lao

động, thao tác và trình tự của chúng khi giải quyết vấn đề lựa chọn nghề.[23].

Theo GS.TS Phạm Tất Dong thì có hai loại nguyên nhân dẫn đến việc

chọn nghề (không tính đến những dấu hiệu sự sự phù hợp nghề). Loại nguyên

37

nhân thứ nhất thuộc về thái độ không đúng đắn và loại thứ hai đó là thiếu hiểu

biết về nghề. Tác giả cũng đã chỉ ra một số nguyên nhân cụ thể như:

- Cho rằng nghề thợ thì thấp kém hơn kỹ sư, giáo viên mầm non, tiểu học

thì thua kém giáo viên THPT. Ở một số học sinh đã coi nhẹ công việc của người

thợ, của thầy cô cấp I, của người y tá mà chỉ coi trọng đến công việc của kỹ sư,

của thầy cô ở bậc THPT, của bác sỹ... Vì thế mà chỉ định hướng vào những nghề

mà bản thân thấy nó có giá trị và vị thế xã hội cao. Bên cạnh đó thì sự thành kiến

của học sinh như coi lao động tay chân là nghề thấp kém, những quan niệm sai

lầm của các em về giá trị nghề nghiệp đã dẫn đến những thái độ không đúng

trong việc lựa chọn nghề nghiệp. Có thể khẳng định nghề đã được xã hội thừa

nhận thì không thể nói đó là nghề cao sang hay thấp hèn được, mà mỗi nghề đều

đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, và bởi vậy nó có giá trị

và ý nghĩa nghề nghiệp riêng.

- Dựa dẫm vào ý kiến của người khác (theo ý kiến của cha mẹ, thầy cô, bạn

bè, của số đông...) không độc lập trong suy nghĩ, không có chủ kiến riêng về ngành

nghề. Và những em học sinh này rất dễ chán nghề vì không phù hợp với nghề.

- Bị hấp dẫn bởi vẻ bề ngoài của nghề, thiếu hiểu biết nội dung lao động

của nghề. Ví dụ: Nhiều em học sinh bị hấp dẫn bởi sự phưu lưu của nghề hàng

hải, được đi nhiều nơi, thu nhập lại rất cao nên lựa chọn nghề tàu biển. Nhưng

khi thực tế làm nghề, thì công việc quanh năm gắn bó với biển, phải xa đất liền,

ít tiếp xúc với cuộc sống gia đình nên nhiều người đã phải bỏ nghề vì chán nghề.

- Quan niệm cho rằng việc đạt thành tích cao trong việc học tập một môn

văn hóa nào đó là làm được nghề cần đến tri thức của môn học đó. Ví dụ em có

năng khiếu môn văn, đạt được rất nhiều thành tích cao trong môn học đó và em

nghĩ mình sẽ thích hợp với nghề báo, làm phóng viên. Công việc này sẽ phát huy

sở trường viết lách của bản thân. Nhưng trên thực tế, sự đòi hỏi của ngành nghề

là nhiều hơn thế rất nhiều. Ngoài khả năng viết lách tốt ra các em cần có một số

yếu tố khác nữa như sự nhanh nhẹn, tháo vát, năng động, xông xáo và hòa

38

đồng... Và sai lầm của các em ở đây đó là năng lực đối với môn học chỉ là điều

kiện cần chứ chưa là điều kiện đủ để các em theo đuổi nghề mình thích.

- Không đánh giá đúng về năng lực bản thân nên lúng túng trong việc

chọn nghề. Do đó có 2 tình trạng thường gặp đó là một là đánh giá quá cao năng

lực của bản thân và hai là đánh giá không đúng mức (thấp hơn) về năng lực của

bản thân. Việc đánh giá quá cao năng lực của bản thân sẽ dẫn đến sự chủ quan

ban đầu thất vọng lúc cuối, còn nếu đánh giá quá thấp về năng lực bản thân thì

chúng ta sẽ bỏ qua những nghề mà đáng ra phải nên chọn.

- Thiếu sự hiểu biết về thể lực và sức khỏe của bản thân lại không có đầy

đủ thông tin về những chống chỉ định y học trong các nghề. Điều này càng dễ

gây lên những tác hại lớn. Người yếu tim lại chọn nghề làm bác sỹ, y tá, người

hay viêm họng, viêm phổi lại chọn nghề dạy học...

- Quan niệm “tĩnh” về tính chất, nội dung lao động nghề nghiệp trong các

lĩnh vực sản xuất. Thực ra, nghề nghiệp lao động luôn thay đổi nội dung, phương

pháp, tính chất cũng như đặc điểm lao động của nó. Vì vậy người lao động trong

quá trình làm việc phải luôn học hỏi, trau dồi năng lực thì mới có thể đáp ứng

yêu cầu về năng suất và chất lượng lao động.

39

Chƣơng 2: HỌC SINH TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG MẠC ĐĨNH

CHI VỚI SỰ ĐỊNH HƢỚNG NGHỀ NGHIỆP SAU KHI TỐT NGHIỆP.

2.1 Vài nét về khách thể điều tra

Hải Phòng, còn được gọi là Thành phố Hoa phƣợng đỏ, là một thành

phố cảng lớn nhất phía Bắc (Cảng Hải Phòng) và công nghiệp ở miền Bắc Việt

Nam nằm trong Vùng duyên hải Bắc Bộ. Hải Phòng là thành phố lớn thứ

3 của Việt Nam sau Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội. Hải Phòng còn là 1

trong 5 thành phố trực thuộc trung ương, đô thị loại 1 trung tâm cấp quốc gia,

cùng với Đà Nẵng và Cần Thơ. Tính đến tháng 12/2011, dân số Hải Phòng là

1.907.705 người, trong đó dân cư thành thị chiếm 46,1% và dân cư nông thôn

chiếm 53,9%, là thành phố đông dân thứ 3 ở Việt Nam.

Đây là nơi có vị trí quan trọng về kinh tế, xã hội, công nghệ thông tin và

an ninh, quốc phòng của vùng Bắc Bộ và cả nước, trên hai hành lang - một vành

đai hợp tác kinh tế Việt Nam - Trung Quốc. Hải Phòng là đầu mối giao thông

đường biển phía Bắc. Với lợi thế cảng nước sâu nên vận tải biển rất phát triển,

đồng thời là một trong những động lực tăng trưởng của vùng kinh tế trọng điểm

Bắc bộ. Là Trung tâm kinh tế - khoa học - kĩ thuật tổng hợp của Vùng duyên hải

Bắc Bộ và là một trong 2 trung tâm phát triển của Vùng Kinh tế trọng điểm Bắc

Bộ. Hải Phòng có nhiều khu công nghiệp, thương mại lớn và trung tâm dịch

vụ, du lịch, giáo dục, y tế và thủy sản của vùng duyên hải Bắc Bộ Việt Nam. Hải

Phòng là một cực tăng trưởng của tam giác kinh tế trọng điểm phía Bắc gồm Hà

Nội, Hải Phòng và Quảng Ninh, nằm ngoài Quy hoạch vùng thủ đô Hà Nội. Hải

Phòng còn giữ vị trí tiền trạm của miền Bắc, nơi đặt trụ sở của bộ tư lệnh quân

khu 3 và Bộ tư lệnh Hải quân Việt Nam.

Trong những năm vừa qua với sự phát triển chung của cả nước, Hải

Phòng cũng đã vươn lên mạnh mẽ với sự phát triển toàn diện trên nhiều lĩnh vực

của đời sống đặc biệt là ở lĩnh vực giáo dục đào tạo. Trên địa bàn Hải Phòng có

http://vi.wikipedia.org/wiki/C%E1%BA%A3ng_H%E1%BA%A3i_Ph%C3%B2ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/Mi%E1%BB%81n_B%E1%BA%AFc_(Vi%E1%BB%87t_Nam)



http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C3%B9ng_duy%C3%AAn_h%E1%BA%A3i_B%E1%BA%AFc_B%E1%BB%99

http://vi.wikipedia.org/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam

http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A0nh_ph%E1%BB%91_H%E1%BB%93_Ch%C3%AD_Minh

http://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%A0_N%E1%BB%99i

http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A0nh_ph%E1%BB%91_tr%E1%BB%B1c_thu%E1%BB%99c_trung_%C6%B0%C6%A1ng_(Vi%E1%BB%87t_Nam)

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%B4_th%E1%BB%8B_lo%E1%BA%A1i_I

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%C3%A0_N%E1%BA%B5ng

http://vi.wikipedia.org/wiki/C%E1%BA%A7n_Th%C6%A1

http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C3%B9ng_kinh_t%E1%BA%BF_tr%E1%BB%8Dng_%C4%91i%E1%BB%83m_B%E1%BA%AFc_b%E1%BB%99






http://vi.wikipedia.org/wiki/D%E1%BB%8Bch_v%E1%BB%A5



http://vi.wikipedia.org/wiki/Du_l%E1%BB%8Bch

http://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%C3%A1o_d%E1%BB%A5c

http://vi.wikipedia.org/wiki/Y_t%E1%BA%BF

http://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%A7y_s%E1%BA%A3n

http://vi.wikipedia.org/wiki/V%C3%B9ng_duy%C3%AAn_h%E1%BA%A3i_B%E1%BA%AFc_B%E1%BB%99

http://vi.wikipedia.org/wiki/Quy_ho%E1%BA%A1ch_v%C3%B9ng_th%E1%BB%A7_%C4%91%C3%B4_H%C3%A0_N%E1%BB%99i

40

rất nhiều trường Đại học, Cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp trường nghề… thu

hút đông đảo học sinh tại thành phố cũng như ở nhiều địa phương khác đến học

tập. Có thể điểm qua các trường như Đại học Hàng hải, Đại học Hải Phòng, Đại

học Y, Đại học Dân lập Hải Phòng… Các trường Đại học, Cao đẳng hàng năm

đã đào tạo ra hàng nghìn cử nhân giỏi, đây có thể xem là một nguồn nhân lực

góp phần vào sự phát triển chung của thành phố. Hàng năm Hải Phòng luôn xây

dựng các chính sách về công tác giáo dục đào tạo, bồi dưỡng nhân tài. Và công

tác hướng nghiệp cho học sinh THPT là một trong những chính sách của thành

phố nhằm phát huy yếu tố con người trong sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại

hóa đất nước.

Đề tài nghiên cứu đã lựa chọn khách thể là học sinh lớp 10, 11, 12 của

trường THPT Mạc Đĩnh Chi, thành phố Hải Phòng. Và tác giả tập trung vào

nghiên cứu, tìm hiểu sự định hướng nghề nghiệp tương lai của các em học sinh.

Giai đoạn này các em học sinh đã có những quan tâm nhất định về ngành nghề

của mình. Sự định hướng của các em sẽ chịu tác động của rất nhiều yếu tố khách

quan và chủ quan, nhưng quyết định cuối cùng vẫn là ở chính các em. Sự quan

tâm của các cấp quản lý, các nhà hướng nghiệp, của gia đình, nhà trường sẽ là

một yếu tố rất quan trọng cho quá trình định hướng của các em. Tác giả lựa chọn

duy nhất một trường THPT để tiến hành khảo sát, với việc lựa chọn ngẫu nhiên

240 em học sinh ở 3 khối 10, 11,12 (chia đều cho nam và nữ. Và mỗi lớp lấy

ngẫu nhiên 80 em). Trường THPT Mạc Đĩnh Chi là trường cấp ba công lập duy

nhất nằm trên địa bàn của quân Dương Kinh, một quận mới thành lập của thành

phố Hải Phòng. Quận Dương Kinh mới được tách ra khỏi địa Huyện Kiến Thụy

từ năm 2007. Là một quận mới thành lập lại nằm trên con đường du lịch của

thành phố nên quận được hưởng rất nhiều sự quan tâm của thành phố đặc biệt là

lĩnh vực kinh tế và giáo dục đào tạo. Với các chính sách quy hoạch của thành

phố đã khiến cho diện mạo của quận có những bước thay đổi đáng kể, nhiều khu

công nghiệp mọc lên, các khu nhà ở đẹp và khang trang nằm dọc hai bên con

41

đường du lịch Đồ Sơn. Tuy đã lên quận nhưng số đông dân cư ở đây vẫn làm

nghề nông nghiệp, chăn nuôi thủy sản. Những năm gần đây do sự đẩy nhanh của

quá trình CNH - HĐH nên diện tích đất canh tác nông nghiệp trên địa bàn quận

đã giảm đi rất nhiều. Ruộng canh tác, đầm nuôi thủy sản bị lấy để xây dựng các

khu nhà ở, các nhà đa năng, khu công nghiệp… Và chính vì nguyên nhân này

cho nên nhân dân lao động trên địa bàn quận đang có một sự chuyển đổi lớn

trong cơ cấu nghề nghiệp. Đó là sự chuyển đổi từ cơ cấu nông nghiệp sang công

nghiệp và dịch vụ. Học sinh trường THPT Mạc Đĩnh Chi chủ yếu là con em của

các gia đình nông nghiệp, vì vậy sự định hướng nghề nghiệp của các em sẽ chịu

tác động rất lớn từ những sự thay đổi này.

2.2 Thực trạng định hƣớng nghề nghiệp của học sinh trƣờng trung học

phổ thông Mạc Đĩnh Chi.

Tác giả đã tiến hành điều tra bằng bảng hỏi ankét đối với học sinh của các

lớp thuộc khối 10, 11, 12 của trường. Với việc chọn ngẫu nhiên 240 em học sinh

chia đều cho ba khối, tác giả sẽ có thể đánh giá đúng thực trạng của việc định

hướng nghề nghiệp của các em học sinh phổ thông hiện nay. Bên cạnh đó tác giả

cũng tiến hành phỏng vấn các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, phỏng vấn cha

mẹ các em học sinh THPT để tìm hiểu về công tác hướng nghiệp trong gia đình,

nhà trường là như thế nào? Và kết quả mà tác giả đã thu được như sau:

2.2.1 Mức độ quan tâm đến nghề nghiệp tương lai của học sinh trung học phổ

thông

Tương lai của con người phụ thuộc rất lớn vào yếu tố nghề nghiệp. Điều

quan trọng không nằm ở nghề gì, kiếm được nhiều tiền hay ít tiền, nghề có vị thế

cao hay thấp trong xã hội mà chính là nghề nghiệp đó có phù hợp với bản thân

của mình hay không?

Có thể khẳng định học sinh THPT hiện nay rất quan tâm đến yếu tố nghề

nghiệp điều đó thể hiện rõ nét qua số liệu mà tác giả thu được qua xử lý số liệu

điều tra. Có 67,5% học sinh THPT tỏ rõ thái độ rất quan tâm đến nghề nghiệp;

42

27,1% học sinh có quan tâm đến yếu tố nghề nghiệp và chỉ có 5,4% học sinh

chưa quan tâm đến nghề nghiệp. Và mức độ quan tâm đến yếu tố nghề nghiệp

của các em thuộc các khối cũng rất khác nhau.

Biểu đồ 2.1. Mức độ quan tâm của học sinh THPT đối với nghề nghiệp

tƣơng lai. (Đơn vị: %)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Lớp 10 lớp 11 Lớp 12

Rất quan tâm

Quan tâm

Chưa quan tâm

(Nguồn: Kết quả xử lý phiếu điều tra)

Bản đồ trên cho ta thấy sự quan tâm đến yếu tố nghề nghiệp của các em

học sinh THPT là rất lớn. Trong đó sự quan tâm nhiều nhất thuộc về các em lớp

12 chiếm tỷ lệ rất cao là 77,5%; tiếp đến là học sinh lớp 11 chiếm 72,5%; ở học

sinh lớp 10 là 52,5%. Sự quan tâm của các em học sinh về nghề nghiệp đặc biệt

là các em học sinh lớp 11, 12 là xu thế tất yếu. Bởi các em đang đứng trước

nhiều sự lựa chọn cho nghề nghiệp tương lai của mình. Lựa chọn một nghề

nghiệp đúng đắn phù hợp với năng lực với nhu cầu hứng thú của bản thân đang

là một thách thức rất lớn đối với các em. Ở giai đoạn học THPT học sinh đã bộc

lộ những nhu cầu, hứng thú đối với ngành nghề mà các em đã chọn. Khi học sinh

quan tâm đến nghề nghiệp thì sẽ dẫn đến sự tìm hiểu thông tin và ý nghĩa về

nghề. Và xem xét xem nghề đó có phù hợp với bản thân của mình hay không?

Nghề đó có những đặc trưng gì? Cơ hội việc làm ra sao? Có được xã hội đánh

43

giá cao hay không... Có thể nói việc định hướng nghề sớm sẽ giúp cho các em có

thời gian cân nhắc, đánh giá, lựa chọn và cũng có thể là thay đổi quyết định nếu

không phù hợp. Cũng theo bảng số liệu đã phân tích ở trên thì chỉ có học sinh

khối 10 chiếm 13,8% là chưa quan tâm đến yếu tố nghề nghiệp. Các em khối 10

vừa trong quá trình chuyển khối từ học sinh THCS lên học sinh THPT nên nhiều

em chưa có thời gian dành cho vấn đề này, và các em nghĩ rằng còn rất nhiều

thời gian để định hướng nghề nghiệp trong quá trình học THPT.

Khi lựa chọn nghề nghiệp học sinh sẽ phải đánh giá được năng lực của

bản thân với nghề, việc đánh giá này sẽ giúp cho các em nhận biết được bản thân

có phù hợp với nghề hay không. Và các em phải nhận thức được rằng không

phải nghề mình thích là mình có thể làm được. Trên thực tế, có rất nhiều công

việc đòi hỏi năng lực rất lớn từ yếu tố sức khỏe như phi công, tiếp viên hàng

không, nghề hàng hải và cũng có những công việc đòi hỏi tư duy nhanh nhạy

như điện tử viễn thông, công nghệ thông tin… Mỗi nghề nghiệp sẽ có những đặc

trưng, những đòi hỏi đặc thù của nghề. Và việc các em học sinh THPT thể hiện

sự quan tâm đến yếu tố nghề nghiệp là bước đầu tiên dẫn các em đến với các giai

đoạn tiếp theo đó là tìm hiểu về nghề, quan tâm đến nghề.

Ở khía cạnh chỉ mức độ quan tâm của học sinh đến nghề nghiệp tác giả

còn tìm hiểu tới một khía cạnh nữa đó là thời điểm xuất hiện nhu cầu lựa chọn

nghề nghiệp của học sinh THPT. Qua điều tra thì có 39,2% học sinh THPT lựa

chọn là có nhu cầu và suy nghĩ về nghề nghiệp từ trước khi vào học lớp 10; có

46,7% số học sinh có nhu cầu lựa chọn nghề nghiệp trong quá trình học THPT

và có 8,8% học sinh lựa chọn nghề khi bắt đầu làm hồ sơ dự thi vào các trường

ĐH, CĐ; còn lại 5,4% là học sinh chưa có dự định gì về nghề. Có thể thấy rằng

tỷ lệ học sinh THPT có nhu cầu và quan tâm đến nghề nghiệp từ trước khi vào

học lớp 10 là tương đối cao chiếm 39,2 %. Qua trao đổi với các em, tác giả nhận

thấy rằng có rất nhiều học sinh thể hiện sự quan tâm đến yếu tố nghề nghiệp từ

rất sớm. Đã có nhiều em học sinh đánh giá được vị trí, vai trò, tầm quan trọng

44

của yếu tố nghề nghiệp đối với tương lai. Song hầu hết sự lựa chọn này mang

yếu tố cảm tính vì các em chưa có đủ thông tin về nghề và cũng chưa xác định

được mình có phù hợp với nghề hay không?

“Em thích làm bác sỹ để chữa bệnh cho mọi người. Nhưng nghe nói thi

vào trường Y khó lắm, em không biết mình có thi được không vì học lực của em

chỉ đạt trung bình thôi, mà nghe các anh chị khóa trên nói thi vào đó lấy tận 25,

26 điểm.”

( PVS, Nữ, học sinh lớp 10).

Những em học sinh chưa có dự định gì về nghề tập trung chủ yếu ở học

sinh khối 10, những em này cho rằng còn quá sớm để tính đến nghề nghiệp khi

phía trước các em còn là một thời gian dài để lựa chọn. Việc vượt qua cửa ải vào

THPT đã chiếm hết thời gian và tâm sức của các em, đối với các em thì cứ học

rồi sẽ tìm nghề sau.

Thông qua việc xem xét về thời điểm mà các em học sinh quan tâm đến

yếu tố học nghề, tác giả nhận thấy rằng công tác hướng nghiệp ở bậc THCS chưa

thực sự được chú trọng, chưa phát huy được vai trò phân luồng học sinh sau khi

học THCS, và hầu hết các em học sinh được hỏi đều nói là mình thiếu thông tin

về nghề, chưa hiểu nghề, và không biết bản thân có phù hợp với nghề không. Tỷ

lệ học sinh quan tâm đến nghề nghiệp trong khi học THPT là 46,7%, con số này

phần nào đã phản ánh đúng mục tiêu giáo dục bậc THPT. Vì trong quá trình học

tập các em được tiếp xúc với môi trường lao động sản xuất rộng lớn hơn, các

môn học với nội dung có tình hướng nghiệp cũng trở nên rõ ràng hơn, bên cạnh

đó là sự hoàn thiện về nhân cách, về mặt xã hội của bản thân các em điều đó đã

thúc đẩy các em có nhu cầu lựa chọn nghề nghiệp tương laic ho bản thân. Con số

này cũng đã chứng tỏ sự chủ động, độc lập của các em trong lựa chọn ngành

nghề là từ khá sớm.

45

2.2.2 Dự định về nghề nghiệp tương lai của học sinh trung học phổ thông

Những dự định nghề nghiệp của học sinh THPT chỉ có thể được thực hiện

sau khi tốt nghiệp THPT. Một trong những biểu hiện tập trung nhất của xu

hướng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT đó chính là việc thực hiện

những dự định nghề sau khi tốt nghiệp THPT. Để khảo sát về những dự định của

học sinh THPT sau khi tốt nghiệp THPT, tôi đã sử dụng câu hỏi số 3 trong bảng

hỏi anket và đã thu được kết quả như sau:

Biểu đồ 2.2 Dự định nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp của học sinh THPT


Những số liệu ở biểu đồ 2.2 cho thấy: Sau khi tốt nghiệp THPT số học

sinh lựa chọn thi đại học nếu không đỗ vẫn tiếp tục ôn để thi tiếp chiếm tỷ lệ cao

nhất 48,3%; tiếp đến là là số học sinh lựa chọn sẽ thi đại học, cao đẳng nếu

không đỗ thì sẽ xem xét đến lựa chọn TCCN hoặc học nghề chiếm 44,2%. Như

vậy học sinh có nguyện vọng thi vào đại học ngay sau tốt nghiệp chiếm một tỷ lệ

vô cùng cao, nếu cộng hai tỷ lệ trên thì con số sẽ lên tới là 92,5%. Từ số liệu trên

tác giả có thể nhận định rằng đa số học sinh THPT đều dự định và có nhu cầu thi

vào các trường cao đẳng, đại học. Qua trò chuyện với các em tôi nhận thấy rằng

46

có nhiều em có học lực trung bình nhưng vẫn cố gắng để thi vào đại học, các em

đã đánh giá được về năng lực của bản thân, thấy được sự khó khăn cho việc thi

đại học… nói chung là đã nhận thức được rằng mình rất khó để đỗ vào đại học.

Nhưng các em vẫn cứ nộp hồ sơ và tìm kiếm sự may rủi cho việc thi cử. Điều

này gây ra một sự lãng phí rất lớn cho bản thân các em, cho gia đình và cả xã hội

đồng thời cũng gây khó khăn cho công tác tuyển sinh vào các trường đại học,

cao đẳng…

Chỉ có 2,5% học sinh dự định học TCCN hay học nghề và 1,7% học sinh

có dự định đi làm luôn. Đây là một con số hết sức báo động khi mà đa số học

sinh THPT chỉ muốn làm “thầy” mà không muốn làm “thợ”, trong khi đất nước

ta lại đang trong quá trình CNH - HĐH, bên cạnh việc cần những người kỹ sư

giỏi thì cũng đang rất cần một lực lượng lao động là công nhân kĩ thuật cao có

trình độ và tay nghề cao. Thực tế của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa

đang đòi hỏi rất lớn ở đội ngũ lao động lành nghề, có chuyên môn vững và cơ

hội việc làm của đội ngũ lao động này cũng rất cao được trả lương xứng đáng.

Tuy nhiên, thái độ của học sinh THPT lại rất không mặn mà với các trường trung

cấp chuyên nghiệp và dạy nghề nếu không muốn nói là coi thường. Hiện nay

trên địa bàn cả nước thì các cơ sở đào tạo nghề là rất lớn chỉ cần học hết THCS,

THPT là có thể học nghề, và học sinh được quyền lựa chọn bất cứ ngành nghề

nào để theo học. Và các trường nghề thì có rất nhiều chính sách để thu hút học

viên, thậm chí nhiều trường còn cử giảng viên về từng địa phương để chiêu sinh.

Tuy nhiên các trường nghề hiện nay vẫn rơi vào tình trạng “ế ẩm”, không có

người theo học. Tìm hiểu lý do thì thường các em chỉ ra là cha mẹ chỉ mong con

thi vào đại học, học đại học mới có tương lai, làm lao đông tay chân thì thu nhập

thấp lại không có cơ hội thăng tiến, bị xã hội coi thường… Đây là những nhận

thức hoàn toàn sai lệch của học sinh THPT, và tôi thiết nghĩ các nhà quản lý, nhà

hướng nghiệp, nhà trường, gia đình và xã hội là những người phải chịu trách

nhiệm chính vì sự sai lầm trong quan điểm về giá trị nghề nghiệp của các em.

47

Cũng trong điều tra này tôi cũng nhận thấy có 3,3% học sinh có ý kiến

khác về dự định nghề nghiệp, trong đó chủ yếu là các em học sinh chưa có dự

định về nghề nghiệp, các em còn đang rất băn khoăn trong quyết định đi học hay

đi làm, học gì và làm gì? Con số này tuy không lớn nhưng cũng nói nên một thực

trạng là nhiều học sinh THPT còn lúng túng và chưa có dự định về nghề nghiệp

trong tương lai.

2.2.3 Sự lựa chọn ngành nghề của học sinh trung học phổ thông

Đứng trước ngưỡng cửa của cuộc đời, với rất nhiều cơ hội và sự lựa chọn.

Học sinh THPT đã gặp phải nhiều phân vân, cân nhắc để chọn cho mình một

ngành nghề phù hợp. Và học sinh THPT sẽ phải lựa chọn cho mình một ngành

nghề mà các em cho là yêu thích hơn cả và có khả năng, năng lực để đáp ứng với

những đòi hỏi của ngành nghề ấy. Để tìm hiểu về sự lựa chọn này tôi đã đưa ra

10 ngành nghề (hoặc nhóm nghề) và yêu cầu học sinh lựa chọn.

Bảng 2.1 Sự lựa chọn ngành nghề (nhóm nghề) của học sinh THPT

Ngành nghề Số lượng

lựa chọn % Xếp hạng

Sư phạm 14 5,8 8

Y, Dược 19 7,9 5

Tài chính ngân hàng, quản trị kinh doanh 52 21,7 1

Xây dựng, kiến trúc, giao thông 17 7,1 6

Văn hóa nghệ thuật, giải trí 5 2,1 12

CNTT, ngoại ngữ, điên tử viễn thông 29 12,1 4

Công an, quân đội 15 6,2 7

Hàng hải 32 13,3 3

Kinh tế, luật, đối ngoại 33 13,8 2

Ngành xã hội 6 2,5 10

Ngành khác 6 2,5 10

Chưa có sự lựa chọn 12 5 9

Tổng 240 100% 100%


48

Nhìn vào tỷ lệ ở trên có thể thấy rằng việc lựa chọn hiện nay của học sinh

THPT đang có sự tập trung vào các nghề đó là tài chính ngân hàng, quản trị kinh

doanh (21,7%); kinh tế, luật, đối ngoại (13,8%), hàng hải (13,3%) và công nghệ

thông tin , ngoại ngữ, điện tử viễn thông( 12,1%). (Các ngành này xếp ở các vị trí

thứ 1, 2, 4 của bảng xếp hạng mà học sinh THPT lựa chọn). Học sinh lựa chọn

chủ yếu vẫn là bên khối ngành kinh tế, và theo đánh giá của các em thì thi vào

những ngành này sẽ dễ xin việc và đem lại thu nhập cao. Có thể nói các khối

ngành kinh tế đã có độ nóng từ rất lâu, cho đến tận thời điểm này khi mà nền kinh

tế gặp suy thoái, kinh tế đất nước phát triển khó khăn thì vẫn không ảnh hưởng

nhiều đến sự lựa chọn ngành nghề của các em.

Ngành hàng hải chiếm vị trí thứ 3. Có thể nói sự lựa chọn này chịu tác

động ảnh hưởng rất lớn từ sự phát triển kinh tế, cũng như thế mạnh của địa

phương. Hải Phòng là thành phố cảng biển, với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế

biển. Ở Hải Phòng có Cảng biển Hải Phòng là cảng biển lớn nhất của phía bắc và

được xem là cửa ngõ ra biển kết nối với thế giới của cả miền bắc. Cảng Hải

Phòng là một cụm cảng biển tổng hợp cấp quốc gia, nằm trên tuyến đường gia

thông trên biển kết nối Singapore vơi Hồng Kông và các cảng của Đông Á và

Đông Bắc. Với những vị thế như vậy nên ngành hàng hải luôn là sự quan tâm rất

lớn của người dân địa phương. Trước đây Hải Phòng được người Pháp xây dựng

cảng biển hàng đầu của khu vực Thái Bình Dương, và từ đấy ngành hàng hải đã

gắn liền với sự phát triển kinh tế của địa phương. Dù hiện nay sự sụp đổ của

Vinashin đã dẫn đến nhiều sự hoài nghi về sự bất ổn của ngành nhưng nhìn vào

sự lựa chọn ở trên ta vẫn nhận thấy sức hút của ngành hàng hải là rất lớn. Và sự

lựa chọn của học sinh THPT trên địa bàn thành phố Hải Phòng vẫn rất quan tâm

đến ngành hàng hải và tin tưởng vào sự trỗi dậy của Vinashin, Vinalines.

“Em dự định thi vào trường Đại học Hàng Hải khoa lái tàu. Vì ngành đó

dễ xin việc, lương lại cao, đặc biệt được đi nhiều nơi, rất thú vị. Anh trai em

cũng học ngành hàng hải giờ đã đi làm rồi. Anh ấy cũng đi tàu, bây giờ đang

49

chở hàng sang Malaysia. Em thấy ở Hải Phòng con trai đi tàu nhiều lắm. Cả

nước mình có mỗi ở Hải Phòng là đào tạo ngành hàng hải được quốc tế công

nhận. Địa phương đào tạo thì không phải đi đâu xa, tội gì không học chứ”.

( PVS Nam, học sinh lớp 12).

Các vị trí tiếp theo là ngành y, dược; công an, quân đội và ngành sư phạm.

Đây là những ngành nghề được học sinh đánh giá là ổn định, được xã hội đánh

giá cao và là những ngành nghề có nhiều ý nghĩa về mặt xã hội. Nghành y, dược

là một ngành đòi hỏi một sự yêu nghề rất lớn bên cạnh đó năng lực để làm nghề

cũng không hề đơn giản. Vì vậy những học sinh khi lựa chọn ngành này phải

đánh giá thật kỹ về năng lực của bản thân và cũng phải quan tâm đến đầu vào.

Bởi hầu hết các trường y, dược đều lấy điểm đầu vào rất cao so với các trường

thuộc các khối ngành khác. Và điểm đầu vào của các trường y, dược luôn xấp xỉ

là 25 điểm trên tổng cộng ba môn. Các khối ngành như công an, quân đội, sư

phạm cũng là những trường lấy điểm đầu vào rất cao. Những trường này cũng

được nhiều bạn học sinh quan tâm và lựa chọn. Bởi một lợi thế lớn của các

ngành này đó là các em sẽ không phải đóng học phí khi học. Đó là cơ hội lớn

cho những bạn có hoàn cảnh khó khăn mà học giỏi. Bởi nếu thi đỗ vào thì không

phải lo đến vấn đề học phí, không phải lo đến chỗ ở. Ngoài ra các em còn được

trợ cấp, được nhận học bổng nếu có thành tích học tập tốt. Bên cạnh những thuận

lợi đó nhiều em học sinh thích ngành nhưng lại không dám lựa chọn ngành do

nhiều nguyên nhân. Nếu là ngành công an, quân đội các em lo đến chỉ tiêu, vì

chỉ tiêu của ngành là rất ít trong đó ngành lại có sự ưu tiên cộng điểm cho con

em của những người trong ngành nên chỉ tiêu lại càng ít đi, cơ hội cho bản thân

các em lại càng khó hơn. Ngành sư phạm thì các em lại lo đến yếu tố xin việc.

Bởi biên chế dành cho ngành giáo dục những năm gần đây bị thu hẹp rất nhiều.

Các em học sư phạm sẽ phải làm gì nếu không đi dạy, đây cũng là một băn

khoăn làm cho nhiều em dao động khi lựa chọn ngành sư phạm.

50

Hầu hết học sinh THPT đều có những suy nghĩ của mình về vấn đề nghề

nghiệp của bản thân. Tuy nhiên cũng có nhiều em học sinh chưa thực sự quan

tâm đến yếu tố nghề nghiệp và nhiều em học sinh thì lại chọn một lúc nhiều

ngành. Do chưa xác định cho mình một trọng tâm để dồn sự quan tâm vào nó

nên các em rất băn khoăn mơ hồ. Những em học sinh chưa lựa chọn được nghề

nghiệp chiếm tỷ lệ 5%, con số này không phải quá lớn, nhưng nó cũng là vấn đề

mà giáo dục hướng nghiệp cần phải lưu ý, để có những biện pháp giúp các em có

được một định hướng đúng đắn về nghề nghiệp.

Và những % nhỏ nhất trong sự lựa chọn của học sinh THPT thuộc về các

khối ngành xã hội và văn hóa nghệ thuật, giải trí.

Các ngành xã hội là rất rộng, có rất nhiều ngành xã hội và cũng có rất

nhiều trường đại học đào tạo ngành này. Tuy nhiên khối ngành khoa học xã hội

đang ngày càng giảm. Năm 2011 tình trạng này đã đến mức báo động khi tỷ lệ

học sinh đăng ký vào đại học khối C chỉ còn là 4,44% và ở cấp THPT thì có

không ít trường trống ban Khoa học xã hội. Trường ĐHKHXHNV là một trường

đứng đầu trong số các trường về khối ngành xã hội và cũng là trường khá dễ

dàng trong công tác tuyển sinh, điểm đầu vào của trường luôn thuộc vào nhóm

cao. Nhưng vài năm trở lại đây, bình quân mỗi năm thí sinh thi khối C của

trường cũng giảm 10%. Và có nhiều ngành phải lấy cận điểm sàn mới đủ sinh

viên. Ở các trường ĐH, CĐ khác thì tình trạng này còn thê thảm hơn, nhiều

trường phải chấp nhận lấy bằng điểm sàn để đủ chỉ tiêu, và cũng có rất nhiều

ngành, nhiều trường phải đóng ngành, dừng tuyển sinh lại vì không có học sinh

đăng kí dự thi. Tỷ lệ các em học khối C giảm đồng nghĩa với việc các em đang

quay lưng với ngành xã hội. Theo kết quả xử lý điều tra thì chỉ có 2,9% học sinh

THPT chọn khối C là khối thi vào các trường ĐH, CĐ. Tìm hiểu nguyên nhân

của thực trạng trên đa số các em học sinh đều cho rằng khối C rất khó xin việc,

lương thấp bên cạnh đó phương pháp giảng dạy, nội dung giảng dạy cũng rất khô

51

khan, cứng nhắc nên các em không có hứng thú. Theo PGS.TS. Nguyễn Kim

Sơn (Phó Hiệu trưởng trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn): “Học sinh

ngày nay chú ý và theo đuổi các ngành như công nghệ, kỹ thuật, kinh tế, tài

chính, ngân hàng… nhiều hơn bởi cơ hội việc làm lớn hơn, thu nhập cao hơn.

Cũng có nghĩa là người Việt bây giờ đặc biệt là giới trẻ đặt vấn đề lợi ích lên cao

hơn, thực dụng hơn…”

Nhìn chung, sự ưu tiên lựa chọn ngành nghề của học sinh trung học phổ

thông vẫn là ở bên khối ngành kinh tế. Và những ngành xã hội các em dường

như không lựa chọn. Điều này phản ánh công tác hướng nghiệp trong nhà trường

là không hiệu quả. Bởi công tác này chưa giúp các em nhìn nhận đúng về các

ngành nghề hiện nay, và chưa cung cấp cho các em đầy đủ thông tin về nghề.

Khiến các em lựa họn nghề nghiệp vẫn mang tính bị động, bị phụ thuộc vào

nhiều yếu tố khách quan của nghề như có thu nhập cao, ổn định, dễ xin việc, và

được xã hội đánh giá cao…. chứ các em chưa thật sự căn cứ vào yếu tố chủ quan

như năng lực, sở trường, cũng như nhu cầu của xã hội.

2.2.4 Những lí do chọn nghề của học sinh trung học phổ thông

Chọn nghề là một công việc lâu dài, khó khăn và không hề đơn giản. Nó

đòi hỏi mỗi cá nhân phải dành nhiều thời gian, tâm sức để tìm hiểu và lựa chọn

ra một lĩnh vực nghề nghiệp mà bản thân có nhiều cơ hội để theo đuổi và mang

lại cho mình nhiều niềm vui, niềm hạnh phúc trong cuộc sống. Tuy nhiên, trên

thực tế, việc chọn nghề của các bạn học sinh THPT hiện nay lại mang nặng tính

thực dụng như: nghề dễ xin việc, có thu nhập cao, ổn định, được xã hội đề cao…

chứ các bạn chưa chú ý nhiều tới ý nghĩa xã hội, giá trị của nghề nghiệp cũng

như sự phù hợp của nghề đối với năng lực và nguyện vọng của bản thân.

Để tìm hiểu lí do lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT tác giả đã xử

dụng câu hỏi số 5 trong bảng hỏi để tính tỷ lệ % học sinh THPT lựa chọn. Và tác

giả đã thu thập được số liệu như sau:

52

Bảng 2.2 Lý do lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT

Lý do chọn nghề Số lƣợng %

1. Phù hợp với năng lực, sở trường, hứng thú, nhu cầu

của bản thân. 202 84,2

2. Thấy bạn bè và nhiều người chọn thì làm theo 4 1,7

3. Có thu nhập cao và có nhiều cơ hội tìm kiếm việc làm 104 43,3

4. Do gia đình định hướng. 61 25,4

5. Thấy được ý nghĩa của nghề. 96 40

6. Nghề có chi phí học tập thấp. 24 10

7. Nghề có thời gian học tập ngắn 9 3,8

8. Nghề có nhiều người theo học, theo xu hướng của

xã hội. 22 9,2

9. Nghề được xã hội đề cao. 55 22,9

10. Nhằm thoát ly nông thôn. 162 67,5

11. Ý kiến khác 6 2,5

(Nguồn: Kết quả xử lý số liệu điều tra)

Nhìn vào bảng 2.2 ta thấy có tới 202/ 240 (chiếm tỷ lệ 84,2%) các bạn học

sinh THPT lựa chọn nghề xuất phát vì lí do là phù hợp với năng lực, sở trường,

hứng thú và nhu cầu bản thân. Đây là một tỷ lệ rất cao và nó thể hiện sự chủ

động, tích cực trong việc lựa chọn nghề của học sinh phổ thông. Khi học sinh lựa

chọn ngành nghề thì các yếu tố như thích, hứng thú, say mê là vô cùng cần thiết,

bởi chỉ khi còn người ta thích thì mới có thể chăm chỉ, cố gắng và kiên trì theo

đuổi. Các chỉ số để đánh giá sự hứng thú đó là: hào hứng khi có dịp tiếp xúc với

nghề, thích học và học tốt những môn có liên quan đến nghề mình thích, đọc

hoặc sưu tầm những tài liệu nói về nghề định chọn, thể hiện cụ thể sự lựa chọn

nghề của mình như đánh giá cao về nghề, tự viết đơn xin học nghề... Học sinh

dựa trên những tiêu chí ở trên để đánh giá sự hứng thú, yêu thích với ngành nghề

là một việc làm rất quan trọng và nó là yếu tố đầu tiên dẫn dắt học sinh đi vào

53

con đường đúng đắn cho việc lựa chọn ngành nghề. Sau khi xác định được nhu

cầu học sinh sẽ đến bước tiếp theo đó là xác định được năng lực cũng như thế

mạnh của bản thân. Năng lực ở đây được hiểu là bản thân có thể đáp ứng được

yêu cầu của nghề nghiệp. Ví dụ: Nếu học sinh lựa chọn nghề sư phạm thì phải có

những yếu tố về năng lực như là: học tập phải tốt, có tính chăm chỉ, cẩn thận và

đặc biệt là khả năng truyền đạt thông tin phải tốt… Bên cạnh có nhu cầu và thích

một nghề nghiệp nào đó học sinh cũng phải xác định được đúng năng lực thực tế

của bản thân. Đừng tự tin quá vì dẫn dễ dẫn đến tâm lý chủ quan, còn nếu thiếu

tự tin thì có thể bạn sẽ bỏ qua một số ngành nghề hấp dẫn mà bản thân có thể

làm được nhưng lại không dám làm.

Học sinh THPT hiện nay được sự hậu thuẫn rất lớn từ phía gia đình, tỷ lệ

25,4% học sinh lựa chọn lý do là do sự định hướng của gia đình đã nói lên điều

đó. Cha mẹ là những người luôn quan tâm đến con cái, vì vậy đối với một sự lựa

chọn mang tính quyết định như thế này thì cha mẹ không thể đứng ngoài lề. Cha

mẹ là những người hiểu con mình hơn ai hết, và cũng là người có nhiều kinh

nghiệm sống cũng như vốn hiểu biết. Tuy nhiên cha mẹ chỉ nên định hướng,

giúp con em mình có một sự lựa chọn đúng đắn, chứ không nên áp đặt, quyết

định thay cho con cái mình. Bởi nếu áp đặt thái quá mang tính chủ quan thì cha

mẹ sẽ gây áp lực cho con cái, nặng nề hơn đó là khiến con cái mình chọn nghề

sai, chọn nghề không phù hợp. Bản thân các em sẽ là người quyết định tương lai

của các em, bởi vậy mọi sự quyết định dù lớn hay nhỏ hãy để bản thân học sinh

tự xem xét và quyết định.

Một lý do nữa cũng được học sinh THPT lựa chọn rất cao đó là yếu tố thu

nhập và nhiều cơ hội việc làm. Trước những suy thoái của nền kinh tế như hiện

nay, thì việc học sinh THPT quan tâm đến yếu tố dễ xin việc là điều dễ lý giải

được. Việc lựa chọn một ngành nghề và ngành nghề đó được xã hội đánh giá

cao, nhiều nơi tuyển dụng hay không đang là một vấn đề mà học sinh rất quan

tâm. Bởi hiện nay có rất nhiều sinh viên khi ra trường phải làm những công việc

54

không đúng chuyên ngành đào tạo. Đây là một sự lãng phí rất lớn về cả công

sức, thời gian và tiền của. Tuy nhiên nếu học sinh quá coi trọng lí do về vật chất,

đặt nặng giá trị về kinh tế thì cũng là một sai lầm trong việc lựa chọn nghề. Bởi

đây chỉ là một lí do cần quan tâm chứ không phải là do quyết định bao trùm nên

các lí do khác cho việc định hướng nghề nghiệp của các em.

Có 40% học sinh THPT lựa chọn lí do đó là thấy được ý nghĩa của nghề

và có 22,9% học sinh lựa chọn là vì nghề được xã hội đánh giá cao. Những con

số này biểu hiện mức độ quan tâm của học sinh đối với ngành nghề mình đã

chọn. Bởi chỉ khi quan tâm thì các em mới tìm hiểu đến ý nghĩa của nghề, tìm

hiểu giá trị của nghề, và quan tâm đến sự nhìn nhận, đánh giá của xã hội đối với

nghề. Điều này là hết sức cần thiết. Bởi khi các em hiểu về bản chất, đặc điểm

của nghề các em sẽ có sự gắn bó chặt chẽ với nghề, nhất là những nghề có nhiều

ý nghĩa về mặt xã hội. Hiện nay có rất nhiều em quan tâm đến các khối ngành

như: công an, quân đội, sư phạm, y dược. Và các em đều đưa ra lý do bởi nghề

có có nhiều ý nghĩa và được xã hội đánh giá rất cao.

“ Em thích nghề nhà giáo, nghề giáo viên là một nghề vô cùng cao quý.

Đó là nghề đào tạo ra rất nhiều người có tài có đức cho xã hội. Và nghề nhà

giáo cũng được xã hội rất coi trọng, gia đình em cũng rất thích em theo nghề ấy.

Là con gái mà học sư phạm là rất có giá.”

(PVS, nữ, học sinh lớp 12).

Bên cạnh các lí do đã kể trên thì tác giả đặc biệt quan tâm đến một lí do

đó là nhằm thoát ly nông thôn chiếm một tỷ lệ rất cao là 76,5 % học sinh THPT

lựa chọn. Khi tìm hiểu về hoàn cảnh của học sinh THPT tác giả nhận thấy hầu

hết cha mẹ của các em đều làm nông nghiệp, kinh tế trung bình, chỉ đủ ăn. Và

đây cũng là lí do quyết định khiến học sinh lựa chọn nghề nghiệp, bởi tâm lý

muốn thoát khỏi nghề nông nghiệp đầy vất vả mà thu nhập lại thấp. Bên cạnh đó

những ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa cũng khiến cho địa phương có những

sự thay đổi lớn. Đất đất đai thuộc ngành nông nghiệp bị thu hẹp khi địa phương

55

được công nhận lên quận năm 2007. Những khu trước đây là ruộng lúa, đất nuôi

trồng thủy sản này đã được san lấp được quy hoạch thành các khu chung cư, các

khu công nghiệp. Bởi vậy cơ cấu ngành của địa phương cũng đang có những

bước chuyển dịch từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Theo đó ta có thể

hiểu được sự lựa chọn nghề nghiệp theo hướng thoát luy nông thôn của học sinh

trên địa bàn của quận là một sự lựa chọn hợp lý.

Ngoài các lí do mà tác giả đã phân tích ở trên thì còn có một vài lý do

khác nữa cũng được học sinh THPT lựa chọn đó là: thấy bạn bè chọn thì chọn

theo, chi phí học tập tập thấp, thời gian học tập ngắn, nghề có nhiều người theo

học. Tuy nhiên những sự lựa chọn này là không cao. Điều này phản ánh sự tự

lập, độc lập suy nghĩ của học sinh. Học sinh không bị chi phối nhiều bởi các yếu

tố khách quan kể trên.

2.2.5 Các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc lựa chọn ngành nghề tương

lai của học sinh THPT.

Để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan

tác động đến nghề nghiệp của học sinh THPT. Tôi sử dụng câu hỏi số 6 trong

bảng hỏi điều tra và đã thu được những kết quả như sau:

Bảng 2.3 Các yếu tố ảnh hƣởng đến việc lựa chọn ngành nghề của học sinh

STT Các yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn

của học sinh Số lượng %

1 Gia đình 102 42,5

2 Bạn bè 17 7,1

3 Hoạt động hướng nghiệp 9 3,8

4 Các phương tiện TTĐC 23 9,6

5 Hiểu biết của bản thân về nghề 114 47,5

6 Thấy thực sự yêu thích và hứng thú 188 78,3

7 Tấm gương của thầy cô 14 5,8

8 Lý do khác 7 2,9


56

Qua bảng số liệu 2.3 có thể thấy việc lựa chọn nghề nghiệp của học sinh

THPT chịu ảnh hưởng của rất nhiều yếu tố với các mức độ cũng rất khác nhau.

Nếu xếp theo thứ tự từ cao xuống thấp thì học sinh chọn nghề bị ảnh hưởng

nhiều nhất bởi yếu tố chủ quan chiếm tỷ lệ rất cao. Có 78,3% học sinh THPT lựa

chọn yếu tố là thấy thực sự hứng thú, yêu thích ngành nghề đó; và có 47,5% học

sinh lựa chọn yếu tố đó là sự hiểu biết về ngành nghề đã chọn. Thứ hai là sự ảnh

hưởng của gia đình. Thứ ba, thứ tư, thứ năm lần lượt là các yếu tố phương tiện

truyền thông đại chúng, bạn bè, các tấm gương của thầy cô giáo, cuối cùng là sự

hướng nghiệp trong nhà trường.

Trước hết ta cần phải hiểu rằng giữa các lý do chọn nghề và các yếu tố

ảnh hưởng đến việc chọn nghề của học sinh THPT có mối quan hệ với nhau

nhưng chúng không phải là đồng nhất. Lí do chọn nghề của học sinh THPT chịu

sự tác động, ảnh hưởng của rất nhiều yếu tố, nhưng các yếu tố ảnh hưởng không

hẳn hoặc có thể là không phải là lí do lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT.

Có thể so sánh số liệu giữa bảng 2.2 và bảng 2.3 cho thấy lí do chọn nghề do gia

đình định hướng chiếm 25,4% tuy nhiên sự ảnh hưởng của gia đình lại có tỷ lệ

rất cao 42,5%. Qua đây có thể khẳng định rằng yếu tố ảnh hưởng có tác động rất

lớn đến lí do (hành vi) lựa chọn nghề của học sinh THPT. Một câu hỏi được đặt

ra ở đây là tại sao gia đình lại có ảnh hưởng lớn đến việc lựa chọn của học sinh

THPT như vậy? Qua trao đổi với các em học sinh, tác giả có thể rút ra một kết

luận đó là dù các em có lựa chọn ngành nào, lí do như thế nào, thì các em vẫn rất

cần hỏi ý kiến của cha mẹ, của anh chị. Những người thân trong gia đình là

những người có nhiều vốn hiểu biết về xã hội, về các ngành nghề trong xã hội.

Và cha mẹ cũng sẽ là những người trực tiếp lo lắng và gây dựng tương lai cho

con cái. Hơn ai hết cha mẹ là người hiểu tính cách của con, biết được khả năng

của con mình. Vì vậy cha mẹ có thể đưa ra những lời khuyên đúng đắn để con

mình lựa chọn. Chính bởi tin tưởng vào cha mẹ nên con cái sẵn sàng chia sẻ, tâm

sự để tìm lời khuyên của bố mẹ về dự định nghề nghiệp trong tương lai. Sự định

57

hướng của bố mẹ là vô cùng cần thiết, tuy nhiên nếu sự định hướng này là sự áp

đặt, ép buộc con cái phải chọn nghề nghiệp theo sự định hướng của cha mẹ vì

những ý nghĩ chủ quan mà không quan tâm đến nguyện vọng đến sở thích đến

khả năng của con thì khi ấy cha mẹ sẽ là nhân tố cản trở trên con đường lựa chọn

nghề nghiệp của các em.

Trong các nhân tố ảnh hưởng thì gia đình chiếm một vị trí rất cao, nhưng

không phải là cao nhất. Yếu tố ảnh hưởng cao nhất đến sự lựa chọn nghề nghiệp

của học sinh THPT chính là nhu cầu, hứng thú và sự hiểu biết về nghề nghiệp.

Sự hiểu biết chắc chắn, cụ thể về lĩnh vực nghề nghiệp mà các em dự định lựa

chọn cộng với nhu cầu, hứng thú với nghề nghiệp đó rất dễ trở thành một lí do

cơ bản để học sinh chọn nghề. Ngày nay với sự phát triển mạnh mẽ của công

nghệ thông tin, thì học sinh sẽ được tiếp cận sớm với nhiều nguồn thông tin khác

nhau từ các phương tiện thông tin đại chúng. Chỉ cần một cái click chuột đơn

giản thì các em có thể tra cứu thông tin mà mình muốn biết. Có thể nói truyền

thông đại chúng là con đường lí tưởng nhưng cũng rất tự nhiên giúp cho học sinh

phổ thông có được một sự hiểu biết về các lĩnh vực nghề nghiệp trong xã hội

một cách sinh động và chính sự hiểu biết này đã làm thay đổi động cơ hành vi

chọn nghề của học sinh.

“ Em thích làm nghề nhà báo, nhưng em rất băn khoăn vì mình có đủ

khả năng theo đuổi nghề không. Nghề đó tạo cho em một cảm giác năng

động, cũng có gì đó hơi phưu lưu một tý. Em cũng học rất khá môn văn, và

qua internet em được biết trường học viện báo chí là trường đào tạo rất bài

bản về nghề này. Trường đã đào tạo ra rất nhiều nhà báo giỏi… Do biết

được những thông tin về nghề này, nên em càng vững tin vào sự lựa chọn

nghề nghiệp tương lai của mình”.

(PVS, Nữ, Học sinh lớp 12)

58

Yếu tố bạn bè, tấm gương của các thầy cô giáo chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ

trong sự lựa chọn của học sinh. Yếu tố bạn bè là 7,1%; đây là một tỷ lệ không lớn.

Điều này chứng tỏ học sinh THPT chọn nghề không chạy theo số đông, không a

rua bạn bè, mà học sinh đã lựa chọn theo chính kiến riêng của bản thân. Và điều

đáng mừng đó là các em học sinh đã nhận biết được rằng mỗi người có những

năng lực cũng như điều kiện về bản thân khác nhau, bởi vậy không nên bắt chước

nhau đặc biệt là ở trong một lĩnh vực rất quan trọng đó là lựa chọn nghề nghiệp

tương lai này. Tấm gương của thầy cô cũng chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong sự lựa

chọn của các em. Trong 240 em được hỏi thì chỉ có 14 em lựa chọn nghề nghiệp

một phần dựa trên sự ảnh hưởng từ các tấm gương của các thầy cô giáo.

Một điều đáng chú ý ở đây là yếu tố hoạt động hướng nghiệp của nhà

trường không có ảnh hưởng nhiều, không nói là quá ít đến việc lựa chọn nghề

nghiệp của học sinh THPT (chỉ với 3,8%). Điều này chứng tỏ công tác hướng

nghiệp ở nhà trường có hiệu quả rất thấp. Các em cho biết rằng, không có các

giờ học hướng nghiệp riêng mà chỉ có sự lồng ghép vào các buổi sinh hoạt, buổi

ngoại khóa mà thôi. Các thầy cô cũng không cung cấp nhiều kiến thức về các

ngành nghề, các em thì ngại hỏi thầy cô. Vì vậy có nhiều em còn rất băn khoăn

về vấn đề hướng nghiệp và cũng có rất nhiều em có ý kiến về việc cần phải chú

trọng hơn đến công tác hướng nghiệp để các em lựa chọn nghề nghiệp một cách

có định hướng rõ ràng hơn.

2.2.6. Những vấn đề học sinh THPT quan tâm khi lựa chọn nghề nghiệp

Lựa chọn nghề nghiệp là một quá trình phức tạp và nó là một quá trình

phức tạp có mối quan hệ tác động qua lại của rất nhiều yếu tố. Chính vì vậy

trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp học sinh THPT cần phải suy nghĩ, cân nhắc

rất nhiều trước khi đưa ra quyết định. Có thể nói đây là một quá trình đấu tranh

động cơ khá quyết liệt của mỗi cá nhân. Và đối với các em thì sự cân nhắc giữa

các yếu tố, các vấn đề của nghề nghiệp cụ thể sẽ dẫn các em đi đến quyết định

cuối cùng đó là lựa chọn cho mình một nghề phù hợp nhất.

59

Biểu đồ 2.3 Những vấn đề học sinh THPT quan tâm khi lựa

chọn nghề nghiệp (%)

( Nguồn: Kết quả xử lý phiếu điều tra)

Nhìn trên biểu đồ ta thấy những vấn đề được học sinh THPT quan tâm

trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp nếu xếp theo mức độ từ cao xuống thấp ta

có thứ tự như sau:

Nhìn vào kết quả đã xử lý ở trên ta có thể nhận thấy một cách dễ dàng là

học sinh THPT hiện nay quan tâm đến rất nhiều yếu tố khi lựa chọn nghề

nghiệp. Tuy nhiên có thể chia thành 3 mức độ quan tâm của các em về các vấn

đề đó là: sự quan tâm nhiều nhất đó là vấn đề nhu cầu, sở thích và hứng thú của

bản thân đối với nghề (76,7%) và cơ hội việc làm sau khi ra trường (71,7%). Có

thể thấy các vấn đề học sinh quan tâm nhất ở đây vẫn là yếu tố này. Ở bảng 2.2

(Lý do chọn nghề của học sinh) và bảng 2.3 (Các yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa

chọn nghề nghiệp của học sinh THPT) thì yếu tố phù hợp với năng lực, hứng

thú, và sở trường luôn chiếm ở vị trí cao nhất trong sự lựa chọn của các em. Và

một lần nữa, tác giả lại nhấn mạnh lại yếu tố quan trọng và cũng là yếu tố chi

phối nhiều nhất đến sự lựa chọn của các em đó là nhu cầu, sở thích, hứng thú của

bản thân với nghề. Qua điều tra tôi nhận thấy các em học sinh tỏ rõ sự quan tâm

đến vấn đề này. Và theo các em, trong tương lai một nghề nghiệp lí tưởng phải là

60

nơi phát huy được tối đa năng lực của cá nhân, ở đó cá nhân được khẳng định

mình, được tôn trọng và đó cũng là công việc mà cá nhân yêu thích, hứng thú

dành sự quan tâm đến nó. Bên canh đó thì học sinh cũng rất quan tâm đến yếu tố

việc làm sau khi ra trường. Có thể hiểu được một phần lí do bởi các em học sinh

trường THPT Mạc Đĩnh Chi chủ yếu là con em của các gia đình làm nghề nông

nghiệp, cho nên sự hỗ trợ của gia đình trong vấn đề xin việc là rất hạn chế.

Tiếp đó, học sinh trung học phổ thông quan tâm đến các vấn đề xã hội

như sự ủng hộ của gia đình, thu nhập, sự đánh giá của xã hội về nghề, vị thế của

nghề, khả năng thăng tiến của nghề. Những vấn đề này cũng nhận được sự quan

tâm của học sinh THPT, tuy nhiên những vấn đề này chỉ ở mức độ thứ yếu bởi lẽ

việc chọn nghề hiện nay phần lớn vẫn là do chính bản thân các em quyết định.

Hơn nữa việc thăng tiến nghề hay không, có vị thế cao hay thấp thiết nghĩ là

hoàn toàn phụ thuộc vào chính các em trong nghề. Việc chọn nghề theo số đông

cũng không còn phù hợp nữa. Và sự ủng hộ của gia đình dần trở thành sự hỗ trợ

về mặt tinh thần, chứ không còn là yếu tố quyết định đến việc lựa chọn nghề

nghiệp của học sinh nữa.

Và một điều cũng rất đáng để cho chúng ta phải quan tâm nữa đó là học

sinh đã có những suy nghĩ rất cởi mở, tiến bộ và đúng đắn về nghề nghiệp. Các

yếu tố như sự đánh giá xã hội về nghề, vị thế của nghề, khả năng thăng tiến đã

không được sự quan tâm nhiều của học sinh, mức độ quan tâm đến các vấn đề

này là thấp nhất. Nguyên nhân của thực trạng này đó chính là do nhận thức đúng

đắn của các em về yếu tố nghề nghiệp đó là các nghề đã được xã hội công nhận

thì không còn khái niệm nghề tốt hay xấu, nghề có vị trí cao, thấp. Mà quan

trọng ở đây là mình có phù hợp với nghề, có yêu thích và gắn bó lâu dài với nó

hay không?

2.2.7 Những khó khăn mà học sinh gặp phải khi lựa chọn nghề là:

Trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp của mình, học sinh sẽ gặp phải

không ít những khó khăn, những khó khăn này có thể là những yếu tố chủ quan

61

hay khách quan gây cản trở cho các em khi các em lựa chọn nghề nghiệp, những

sự cản trở này tùy vào mức độ đã làm cho học sinh chọn nghề không phù hợp

với bản thân. Để tìm hiểu vấn đề này tôi sử dụng câu hỏi số 11 trong phiếu điều

tra. Tôi đưa ra 9 khó khăn mà học sinh thường gặp phải trong quá trình lựa chọn

nghề nghiệp. Các em học sinh có thể lựa chọn cho mình nhiều đáp án, bởi với

nhiều em thì không chỉ có một khó khăn mà còn có rất nhiều khó khăn các em sẽ

gặp phải trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp.

Bảng 2.4 Những khó khăn mà học sinh THPT gặp phải khi lựa chọn nghề.

( Đơn vị %)

Những

khó khăn

Lớp 10 Lớp 11 Lớp 12 Tổng 3 lớp

% SL % SL % SL %

1 20 25,0 25 31,2 19 23,8 26,7

2 7 8,8 14 17,5 13 16,2 14,2

3 39 48,8 57 71,2 59 73,8 64,6

4 42 52,5 38 47,5 24 30,0 43,3

5 28 35,0 3 3,8 13 16,2 18,3

6 18 22,5 8 10,0 10 12,5 15,0

7 7 8,8 2 2,5 3 3,8 5,0

8 28 35,0 10 12,5 13 16,2 21,2

9 16 20,0 24 30,0 29 36,2 28,8

10 1 1,2 1 1,2 1 1,2 1,2


Chú thích về những khó khăn khi lựa chọn nghề

1. Không được tư vấn nghề

2. Công tác hướng nghiệp không hiệu quả

3. Không biết thông tin đầy đủ về nghề

4. Thích một lúc nhiều nghề

5. Chưa xác định được hứng thú với nghề

6. Gia đình không ủng hộ

7. Sức khỏe không phù hợp với nghề

8. Năng lực không phù hợp với nghề

9. Kinh tế gia đình gặp khó khăn

10. Ý kiến khác

62

Nhìn vào bảng 2.4 có thể thấy, trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp của

học sinh THPT gặp phải rất nhiều khó khăn với các mức độ khác nhau. Theo sự

nhận định và đánh giá của các em thì khó khăn nhất mà các em gặp phải trong

quá trình lựa chọn nghề nghiệp là không biết thông tin đầy đủ về nghề có 155/

240 em học sinh đã lựa chọn, chiếm tỷ lệ là 64,6%; khó khăn thứ hai là thích một

lúc nhiều nghề (43,3%); khó khăn thứ ba là kinh tế gia đình gặp khó khăn

(28,8%), khó khăn thứ tư là không được tư vấn nghề (26,7%); thứ năm đó là

năng lực không phù hợp với nghề (21,2%); thứ sáu là chưa xác định được hứng

thú với nghề (18,3%), thứ bảy gia đình không ủng hộ sự lựa chọn (15%); đứng

thứ tám là công tác hướng nghiệp không hiệu quả (14,2%); thứ chín là yếu tố sức

khỏe không phù hợp với nghề (5%), ý kiến khác là 1,2%.

Khi tác giả tiến hành điều tra về những khó khăn mà học sinh gặp phải thì có

rất nhiều em lựa chọn nhiều khó khăn trong cùng một lúc. Tuy nhiên cũng có khó

khăn tác động nhiều và cũng có những khó khăn tác động không đáng kể đối với sự

lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT. Học sinh cần phải xác định những khó

khăn chính và quan trọng để tập trung giải quyết. Có thể nói những khó khăn này là

không đơn giản, và việc giải quyết, khắc phục những khó khăn này thì việc chọn

nghề mới có thể thành công. Qua bảng số liệu ở trên, ta có thể thấy học sinh lựa

chọn khó khăn nhiều nhất đó là học sinh thiếu các thông tin đầy đủ về nghề đặc biệt

là đối với nghề mình quan tâm đã làm cho các em gặp khó khăn nhất khi lựa chọn

nghề nghiệp. Bởi vì thiếu thông tin các em sẽ không hiểu nghề và nếu lựa chọn một

cách cảm tính thì các em sẽ để lại những hệ quả xấu về sau. Bên cạnh đó thì học

sinh còn gặp phải những khó khăn như là thích một lúc nhiều nghề, chưa xác định

được hứng thú với nghề nào. Những khó khăn này rơi chủ yếu vào học sinh lớp 10,

các em mới bước chân vào môi trường phổ thông, vốn hiểu biết về nghề nghiệp là

chưa có nhiều. Vì vậy có rất nhiều em học tính lớp 10 tỏ ra khá lúng túng khi được

hỏi về nghề nghiệp. Vì nhiều em còn chưa xác định được nghề nghiệp cho mình.

63

Có 52,5% học sinh lớp 10 gặp phải khó khăn khi thích một lúc nhiều nghề tỷ lệ này

ngày một giảm dần khi các em học ở những lớp cao hơn như học sinh lớp 11 chỉ

chiếm 45,7%, học sinh lớp 12 chỉ chiếm 30%. Thích một lúc nhiều nghề cũng là

một vấn đề đáng quan tâm. Vì nếu học sinh thích nhiều nghề sẽ bị phân tâm và

không dồn sự tìm hiểu quan tâm đến một nghề nghiệp nhất định. Điều này sẽ khiến

cho các em trở nên hoang mang, lo lắng cho sự lựa chọn nghề của mình. Và cũng ở

lớp 10 thì số học sinh chưa xác định được hứng thú đối với nghề nghiệp cũng chiếm

một tỷ lệ khá cao là 35%. Điều này phản ánh một thực trạng đó là công tác hướng

nghiệp ở bậc trung học cơ sở là hiệu quả thấp. Bởi hướng nghiệp ở cấp hai chưa

cung cấp cho các em các giá trị về nghề nghiệp. Nhiều em còn chưa hiểu ý nghĩa

cũng như tầm quan trọng của yếu tố nghề nghiệp đối với bản thân.

Bên cạnh đó các yếu tố khó khăn về công tác hướng nghiệp không hiệu

quả, không được tư vấn nghề cũng là một vấn đề khiến chúng ta phải quan tâm.

Một lần nữa các em học sinh lại nhấn mạnh đến công tác hướng nghiệp trong nhà

trường không đem lại những hiệu quả như mong muốn. Các em học sinh bày tỏ sự

mong muốn công tác hướng nghiệp sẽ giúp cho các em giải quyết những khó khăn

về thiếu thông tin, giúp các em chọn đúng nghề phù hợp với năng lực, nhu cầu và

sở thích; và cung cấp cho các em những thông tin về một số ngành nghề của các

trường ĐH, CĐ… Đây là những nhu cầu rất chính đáng của học sinh THPT. Nhu

cầu, nguyện vọng này của các em cần được các nhà hướng nghiệp, nhà quản lý,

nhà trường, gia đình và cả xã hội phải quan tâm và chung tay giải quyết.

Với các khó khăn khác như: gia đình không ủng hộ, yếu tố về năng lực

sức khỏe, kinh tế gia đình gặp khó khăn. Cũng là nguyên nhân khiến các em lo

lắng khi lựa chọn nghề nghiệp. Thiết nghĩ những khó khăn này các em học sinh

có thể khắc phục được, và nó sẽ không ảnh hưởng quá nhiều đến sự lựa chọn

nghề nghiệp của các em. Vì phần lớn học sinh THPT Mạc Đĩnh Chi đều là con

em của các gia đình làm nông nghiệp, vì vậy rất nhiều em gia đình có kinh tế rất

64

khó khăn. Tuy nhiên các khó khăn này sẽ được giải quyết nếu các em lựa chọn

những ngành đào tạo được nhà nước miễn học phí, ngoài ra các em học sinh có

hoàn cảng khó khăn còn được vay vốn và đến khi các em học xong ra trường

mới phải trả lại. Đây là một chính sách vô cùng nhân văn của Đảng, nhà nước,

và chính sách này đã góp phần cho con em của các gia đình nông thôn, gia đình

có hoàn cảnh khó khăn có cơ hội được học tập như biết bao học sinh khác. Còn

với những khó khăn như không biết về trường, về ngành mình chọn, không có

năng lực, không thấy hứng thú với nghề thì đây thuộc về lỗi chủ quan. Những

học sinh này theo tác giả cần phải chủ động hơn nữa để tìm kiếm những thông

tin về ngành nghề mà mình đã chọn, có thể tìm kiếm trên báo đài, hay từ bạn bè,

gia đình, thầy cô, những người quen… Tuy nhiên, cũng có những nguyên nhân

khách quan như gia đình không đồng ý, kinh tế khó khăn … điều này rất cần đến

sự quan tâm của cha mẹ và toàn xã hội.

2.2.8 Các nguồn tìm kiếm thông tin về việc làm của học sinh THPT

Để có được một nghề nghiệp theo mong muốn thì học sinh THPT cần

phải chủ động và tích cực trong quá trình tìm kiếm thông tin về nghề nghiệp. Rất

nhiều em học sinh phổ thông quan tâm đến thông tin về nghề nghiệp, và khi có

đầy đủ thông tin, hiểu biết về nghề thì các em mới có thể lựa chọn cho mình

những cơ hội tốt nhất về nghề nghiệp sau này. Ngày nay với sự phát triển của

các phương tiện truyền thông đại chúng, đặc biệt là internet, sự quan tâm của gia

đình, họ hàng, bạn bè, thầy cô, những người đã thành đạt chính là các kênh

thông tin tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tiếp cận với yếu tố nghề nghiệp mà

các em đang dự định lựa chọn… Và học sinh THPT cũng có những cách tiếp cận

thông tin khác nhau và nguồn thông tin mà học sinh nhận được cũng đến từ rất

nhiều con đường khác nhau. Nhưng tùy thuộc vào điều kiện và tùy từng cá nhân

mà mức độ sử dụng thông tin từ những nguồn đó có sự khác nhau. Vậy học sinh

THPT Mạc Đĩnh Chi tiếp cận thông tin qua các nguồn nào?

65

Biểu đồ 2.4 Các nguồn tìm kiếm thông tin của học sinh THPT (%)

(Nguồn kết quả xử lý phiếu điều tra)

Chúng ta có thể thấy rõ một điều rằng nguồn thông tin mà các em có thể

tìm kiếm là rất phong phú và đa dạng. Nhưng mức độ sử dụng và tiếp cận thông

tin của các em là rất khác nhau.Với sự phát triển của công nghệ thông tin và đặc

biệt là mạng internet đã giúp cho học sinh giải quyết được rất nhiều khó khăn

cho việc thiếu thông tin về nghề nghiệp mà bản thân các em đang dự định chọn..

Số học sinh tiếp cận với truyền thông chiếm một tỷ lệ rất cao 90% đã phần nào

nói lên sự quan trọng của công nghệ thông tin đối với con người trong giai đoạn

hiện nay. Ngày nay chỉ với một cái máy tính được kết nối mạng thì dù ở đâu bạn

cũng có những thông tin về mọi lĩnh vực, và công nghệ này cũng giúp cho học

sinh có cái nhìn đa chiều hơn về nghề nghiệp và thông tin mà các em thu thập sẽ

là rất lớn. Tuy nhiên việc chọn lọc thông tin cũng là điều khiến các em học sinh

phải quan tâm. Các em nên dồn sự trọng tâm tìm hiểu vào một vài ngành nghề

nhất định. Không nên ôm đồm quá nhiều ngành, nhiều lĩnh vực, nó sẽ trở lên

phản tác dụng vì sẽ làm cho các em phân vân lo lắng, và càng khó lựa chọn hơn.

“Tìm kiếm thông tin trên internet là vô cùng đơn giản. Chỉ cần một cái

click chuột là mình có thể tìm kiếm được rất nhiều thông tin. Bây giờ hầu như

66

nhà nào cũng có máy tính. Vì vậy mà bọn em có thể dễ dàng tìm kiếm thông tin

về nghề nghiệp. Tuy nhiên em thấy nghề nào cũng hay, cũng hấp dẫn nên phân

vân quá”

(PVS, Nam. Học sinh lớp 11)

Nguồn tìm kiếm thông tin thứ hai được học sinh quan tâm là bố mẹ, anh

chị em, họ hàng chiếm 59,2%. Con số này nói lên sự quan trọng của gia đình đối

với việc định hướng nghề nghiệp cho con em mình là rất lớn. Các em khi quan

tâm, muốn tìm hiểu về một nghề nghiệp nào đó thì các em sẽ hỏi những người

thân của mình, trao đổi với họ. Vì là người thân nên các em có thể dễ dàng bộc

bạch, tâm sự và tìm kiếm thông tin.

Bạn bè cùng trường chiếm tỷ lệ cũng khá cao 56,7 %. Trong môi trường

học tập hằng ngày, học sinh sẽ thường xuyên tiếp xúc với nhau bên cạnh đó là

cũng một lứa tuổi nên những nhu cầu về tâm sinh lý của các em cũng khá là

tương đồng. Các em có thể dễ dàng, tâm sự, chia xẻ và tìm lời khuyên từ bạn bè.

Tiếp đến là nguồn thông tin các em tìm kiếm từ thầy cô chiếm tỷ lệ 42,5%. Thầy

cô là những người trực tiếp làm công tác giảng dạy và là những người có nhiều

vốn hiểu biết về xã hội về ngành nghề, cho nên việc tham khảo ý kiến của các

thầy cô là một việc làm cần thiết và quan trọng. Cuối cùng trong sự lựa chọn của

các em đó là tìm kiếm thông tin qua những người thành đạt chiếm tỷ lệ 27.5% và

nguồn thông tin khác chiếm tỷ lệ 13,8%. Việc tìm kiếm thông tin qua những

người thành đạt là việc không hề đơn giản và không phải bạn học sinh nào cũng

tiếp cận hay chia xẻ được thông tin từ những người ấy.

Có thể thấy rằng học sinh THPT hiện nay rất năng động, việc tiếp cận

thông tin qua các nguồn khác nhau thể hiện rằng học sinh phổ thông rất chủ

động và tích cực trong việc tìm kiếm các nguồn thông tin về nghề nghiệp. Có rất

nhiều cách tiếp cận và cách xử lý thông tin của các em học sinh là rất khác nhau.

Và với kết quả khảo sát ở trên thì truyền thông đại chúng, gia đình và bạn bè là

ba kênh chính mà học sinh tìm kiếm thông tin về nghề nghiệp.

67

2.3 Thực nghiệm tác động

2.3.1 Mục đích

Thông qua các buổi sinh hoạt tập huấn tại trường THPT Mạc Đĩnh Chi về

chủ đề định hướng nghề nghiệp cho các em học sinh THPT, nhằm nâng cao nhận

thức của các em về nghề nghiệp, cung cấp cho các em các thông tin về nghề nghiệp

và giúp cho các em đánh giá về năng lực của bản thân…. Từ đó sẽ giúp cho các em

học sinh tìm cho mình một nghề nghiệp phù hợp với năng lực, nhu cầu, sở thích và

cũng phù hợp với hoàn cảnh gia đình, với nhu cầu nhân lực của xã hội.

2.3.2 Cơ sở để xây dựng chương trình tác động.

Từ kết quả nghiên cứu thực trạng định hướng nghề nghiệp của học sinh

THPT đã cho tác giả thấy rằng:

- Công tác giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường hiện nay còn rất sơ

sài, và có rất ít các buổi sinh hoạt hướng nghiệp để cho học sinh có thể tìm kiếm

những nguồn thông tin về việc làm. Các em cho biết, ở trường không có các giờ

học hướng nghiệp mà chỉ thỉnh thoảng có sự lồng ghép hướng nghiệp vào các

chương trình học mà thôi.

- Và hầu hết các em học sinh THPT đều cho rằng mình thiếu thông tin về

nghề nghiệp. Chiếm đến tỷ lệ 64,6% (bảng 2.4) – kết quả xử lý số liệu điều tra,

đây là một khó khăn lớn mà các em học sinh gặp phải trên bước đường tìm kiếm

nghề nghiệp của bản thân.

- Học sinh THPT đặc biệt là học sinh khối lớp 10 đang rất lúng túng

trong quá trình định hướng nghề nghiệp. Có 35% học sinh khối 10 chưa xác định

được hứng thú đối với một nghề nghiệp và có 52,5% học sinh khối 10 thích một

lúc nhiều nghề. Có 48,8% học sinh lớp 10 thiếu thông tin về yếu tố nghề nghiêp.

Những số liệu tác giả đã xử lý phiếu điều tra cho chúng ta biết một thực trạng rất

đáng quan tâm ở đây đó là sự lúng túng, bị động cũng như những khó khăn mà

học sinh lớp 10 gặp phải trong quá trình định hướng nghề nghiệp… Và cũng ở

học sinh lớp 10, nhiều em học sinh còn lựa chọn nghề dựa trên cảm tính chứ

68

chưa thực sự hiểu về ngành nghề của mình đã chọn. Và cha mẹ thầy cô cũng ít

quan tâm đến các em, vì nghĩ mới vào lớp 10 còn nhiều thời gian để các em lựa

chọn trong quá trình học phổ thông.

Từ những thực tế trên tôi đã tiến hành xây dựng và tổ chức chương trình

thực nghiệm bằng việc xây dựng chương trình tập huấn này tác giả muốn nâng

cao nhận thức của các em về công tác hướng nghiệp trong nhà trường và cùng

với đó là giúp các em có thể lựa chọn cho mình một ngành nghề phù hợp với bản

thân và cũng là để đáp ứng yêu cầu của xã hội.

2.3.3 Nội dung thực nghiệm

Bằng phương pháp thực nghiệm nhỏ được tiến hành với 4 em học sinh

THPT (cả 3 khối) trong khoảng thời gian ngắn (trong vòng 2 tháng từ tháng 2 đến

tháng 4 năm 2013). Với 8 buổi sinh hoạt, trao đổi thông tin, ý kiến, quan điểm và

kiến thức về nghề nghiệp của học sinh THPT. Với buổi sinh hoạt đầu tiên tác giả sẽ

ghi chép và đánh giá về thực trạng ban đầu của các em về dự định nghề nghiệp, về

những kiến thức, sự hiểu biết cũng như các thuận lợi và khó khăn của các em trong

quá trình định hướng nghề nghiệp. Tác giả cũng đã tìm hiểu về yếu tố năng lực

khác như (sức khỏe, học lực, khả năng giao tiếp…). Và có thể khẳng định đây là

bước làm đầu tiên và rất quan trọng trong quá trình thực nghiệm. Bởi từ tìm hiểu

như thế này sẽ cho tác giả những nguồn thông tin cơ bản về các em, giúp tác giả

hiểu và đánh giá về bản thân của từng em… Sau các buổi sinh hoạt, vào buổi cuối

tác giả sẽ lại đo lường lại thực trạng định hướng nghề nghiệp của các em và sẽ đưa

ra kết luận và đánh giá chung về quá trình thực nghiệm. Việc so sánh giữa buổi sinh

hoạt đầu tiên với buổi cuối cùng sẽ giúp cho tác giả thu được kết quả đó là học sinh

THPT đã có sự thay đổi như thế nào trong hành vi, nhận thức cũng như trong hành

động về nghề nghiệp là như thế nào?

2.3.4 Kết quả thực nghiệm

- Trước thực nghiệm

Với 4 em học sinh thuộc 3 khối 10, 11, 12 khi tham gia vào buổi tập huấn.

69

Có 1 em học sinh coi công tác hướng nghiệp là rất quan trọng, có 2 em coi công

tác này là quan trọng, cần thiết, có một em thì cho rằng công tác hướng nghiệp là

không cần thiết đối với em.

“Em thấy công tác hướng nghiệp trong nhà trường là rất quan trọng. Vì nó

sẽ giúp cho chúng em lựa chọn cho mình một nghề nghiệp với năng lực, nhu cầu sở

thích của bản thân. Đồng thời còn giúp em biết được các thông tin về nghề nghiệp

cung như cung cấp thông tin về một số ngành nghề của các trường ĐH, CĐ.

(Học sinh nữ, lớp 12)

“Hướng nghiệp trong nhà trường là cần thiết, tuy nhiên ở trường em công tác

hướng nghiệp còn rất qua loa đại khái, có rất ít buổi sinh hoạt ngoại khóa về công

tác hướng nghiệp do thầy cô và nhà trường tổ chức. Cũng có một số trường ĐH, CĐ

về tư vấn tuyển sinh hướng nghiệp như trường ĐH dân lập Hải Phòng, Đại học hàng

hải, Cao đẳng Bách Nghệ… Tuy nhiên học chủ yếu là giới thiệu về trường với các

ngành nghề đào tạo để học sinh lựa chọn. Điều này cũng giúp các bạn nào có

nguyện vọng vào các trường này giải quyết được các thắc mắc, băn khoăn”.

(Học sinh nam, lớp 12)

“ Em thấy hướng nghiệp trong nhà trường là quan trong, và cần thiết.

Tuy nhiên em thấy hướng nghiệp ở trưởng em không đạt hiệu quả cao, do các

thầy cô xây dựng bài giảng một cách khô khan và thông tin về nghề nghiệp lại ít.

Nhiều vấn đề em thắc mắc nhưng chưa hỏi được vì nhiều bạn hỏi quá mà thời

gian dành cho công tác này lại ít quá”

( Học sinh nam lớp 11)

“ Em thấy công tác hướng nghiệp trong nhà trường là không cần thiết. Vì

em thấy ở trường em có hướng nghiệp gì đâu. Các thầy cô chỉ giảng dạy về văn

hóa chứ ít ai để ý đến hướng nghiệp. Bây giờ mạng internet là phát triển như

vậy. Bạn nào chả có máy tính. Chỉ cần nên mạng tìm hiểu là thông tin nào cũng

có, nên em thấy công tác hướng nghiệp là không quan trọng.


70

Qua trao đổi với các em tác giả cũng nắm bắt được ý kiến, suy nghĩ của

các em về vai trò, vị trí của công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông

hiện nay là như thế nào? Hầu hết các em được hỏi đều thấy rằng công tác hướng

nghiệp ở nhà trường là không hiểu quả, còn rất qua loa, đại khái. Các thầy cô chỉ

quan tâm đến các môn học văn hóa còn lại thông tin về nghề nghiệp học sinh

phải tự đi tìm hiểu.

- Cả bốn em học sinh tham gia thảo luận đều dự định sẽ dự thi vào các

trường ĐH, CĐ sau khi tốt nghiệp THPT. Các em đều bộc lộ mong muốn được học

lên cao. Đây là nguyện vọng rất chính đáng của các em. Và các em cho rằng chỉ học

ĐH thì các em mới có được những ngành nghề ổn định, thu nhập cao và có vị thế

cao trong xã hội. Có em học sinh nhận thức được về năng lực của bản thân, và

những khó khăn cho việc học đại học… nói chung là nhận thức được khả năng là

mình khó có thể thi đỗ đại học. Nhưng em học sinh đó vẫn chọn đại học, và coi đại

học là con đường duy nhất giúp cho tương lai của em có một chỗ đứng tốt.

“ Em dự định thi vào trường đại học kinh tế quốc dân, học lực của em thì

chỉ đạt loại khá thôi. Nghe nói trường đó mội năm lấy cao lắm. Toàn trên 25

điểm thôi. Nên bây giờ em đang rất lo lắng. Vì em chỉ thích mỗi ngành kinh tế

thôi, vừa là công việc năng động, giao thiệp lại rộng, lương cũng cao và dễ xin

việc hơn nữa. Bố mẹ em rất ủng hộ em, vì ngành kinh tế mà em yêu thích cũng

được bố mẹ thích, và khuyến khích em lựa chọn”


“ Em thích nhiều nghề lắm. Làm bác sỹ, công an, luật sư em đều thích cả.

Tuy nhiên gia đình em không có điều kiện, bố mẹ em đều làm nông dân mà tuổi

tác cũng cao rồi nên khả năng lao động bây giờ rất hạn chế. Cho nên nếu em mà

vào đại học thì kinh tế gia đình em sẽ gặp phải nhiều khó khăn hơn nữa. Em

đang rất lo lắng và muốn tìm lời khuyên vì cũng sắp thi ĐH rồi mà nhà em

nghèo quá, em muốn thoát ly khỏi nông thôn để có tương lại. Học lực của em rất

tốt. Năm nào em cũng đạt học sinh giỏi. Với em việc thi vào một trường dại học

71

là không phải khó. Bố mẹ em là nông dân, trình độ thấp nên không biết gì mà tư

vấn, em phải tự tìm hiểu và lựa chọn thôi”


“ Em muốn thi vào đại học nhưng học lực của em chỉ đạt loại trung bình.

Em thì chắc cũng chả đỗ đâu. Nhưng không thi vào đại học em cũng chả biết

làm gì. Em sẽ tìm xem những trường nào năm ngoái lấy điểm thấp để chọn một

trường nào đó. Gia đình em để em tự quyết định, bố mẹ chỉ tham khảo thôi”


“ Em chưa biết phải thi trường nào, em thích rất nhiều ngành như giáo

viên, báo chí, công an. Em học tốt môn văn, nên em muốn thi vào ngành nào em

có thể phát huy được sở trường này. Bây giờ em mới học lớp 10 nên em còn thời

gian nhiều để lựa chọn. Bố mẹ em chưa quan tâm đâu, vì em còn nhỏ mà. Chắc

đến lớp 11 bố mẹ sẽ để ý đến sự lựa chọn của em”.


- Buổi sinh hoạt trao đổi về nguồn thông tin mà các em tiếp cận:

Các em đều lựa chọn đó là tìm kiếm thông tin qua các phương tiện thông

tin đại chúng như tivi, sách báo, đặc biệt là internet. Trong đó internet là một

kênh thông tin chính của các em. Chỉ cần một cái máy tính có kết nối mạng là

em có thể truy cập được các nguồn thông tin khác nhau về các ngành nghề, về

các trường đào lớp đào tạo… Thật đơn giản và vô cùng nhanh chóng. Với các

em đã có sự định hướng chắc chắn về nghề nghiệp thì các em sẽ tìm kiếm cho

mình những thông tin sâu hơn, rộng hơn và ý nghĩa của ngành nghề mình đang

chọn. Còn với những em mà đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có dự định về nghề

như em học sinh lớp 10 ở trên thì các kênh này sẽ giúp em tìm hiểu được các

ngành nghề trong xã hội. Tuy nhiên chúng ta cũng phải xem xét kênh thông tin

này trên hai mặt, bởi nếu chúng ta tiếp cận nó không có định hướng, truy cập

thông tin một cách tràn nan cũng là không tốt. Bởi nó sẽ khiến cho các em bị dao

động, phân vân và không biết quyết định như thế nào vì ngành nào cũng thấy là

72

tốt là hay cả. Bởi vậy các em nên chú ý đến việc chọn lọc thông tin, để có thể tìm

kiếm cho mình những thông tin có độ tin cậy cao.

Bên cạnh các phương tiện thông tin đại chúng chiếm 90% khi tôi tiến hành

điều tra học sinh của trường về nguồn tiếp cận thông tin thì các em còn tìm kiếm

thông tin từ gia đình. Qua gia đình các em có thể có được những lời khuyên từ bố mẹ,

anh chị em, họ hàng… đặc biệt là những người đang làm công việc liên quan đến

nghề của em dự định lựa chọn. Việc trao đổi với gia đình là cần thiết, ngoài cung cấp

thông tin, vốn hiểu biết về các ngành ngành nghề trong xã hội thì sự hậu thuẫn của

gia đình cũng là một động lực rất lớn trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp của các

em. Ngoài ra còn có các kênh thông tin khác như thầy cô, bạn bè. Với các em thì thời

gian sinh hoạt chính của các em là ở nhà trường, vì vậy các em có cơ hội gần gũi tiếp

xúc và trao đổi ý kiến với thầy cô, bạn bè.

Kết quả sau thực nghiệm tác động.

Qua buổi thảo luận với các em tác giả nhận thấy các em học sinh (cả ba

khối) đều muốn dự thi vào các trường đại học. Không có em nào dự định thi vào

các trường TCCN, trường nghề. Có em học sinh nam lớp 11, học lực chỉ đạt loại

trung bình nhưng vẫn cố gắng chọn một trường đại học thấp điểm nào đó để dự

thi. Với trường hợp của em tác giả đã phân tích cho em hiểu việc em vẫn chưa

lựa chọn cho mình một ngành nghề nhất định mà chỉ cố xem trường nào lấy

điểm thấp thì thi. Điều này sẽ là hết sức sai lầm. Vì nếu học ngành mà em cố thì

vào như thế này khi em chưa xác định được hứng thú, nhu cầu và năng lực của

bản thân sẽ dẫn dễ khiến các em chán nghề, và không gắn bó lâu dài với nghề.

Tác giả cũng giúp em hiểu học đại học đại học không phải là con đường duy

nhất, mà cơ hội cho em còn rất nhiều và rộng mở ở phía trước. Ngày nay xã hội

đang rất tôn vinh những người công nhân kĩ thuật, người có tay nghề, và cơ hội

việc làm của học cũng rất lớn, được trả lương xứng đáng. Nước ta đang trong

thời kì CNH- HĐH, và Hải Phòng cũng là thành phố đi tiên phong trên con

đường này. Ở địa phương bạn có rất nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất vì vậy

73

bạn có thể dễ dàng tìm được việc làm ở những nơi như thế này. Tác giả cũng đã

giới thiệu cho em về một số ngành nghề, trường nghề, trường TCCN để em có

thể suy nghĩ và cân nhắc lại trong việc lựa chọn nghề.

Với em học sinh nam lớp 12. Tác giả muốn em xác định kĩ nhu cầu, sở thích

của bản thân một lần nữa. Việc thích nhiều nghề sẽ khiến em hoang mang, bị chi phối

và không tập trung được vào một ngành nghề cụ thể. Tuy nhiên yếu tố gia đình của

em cũng cần phải tính tới, với hoàn cảnh gia đình khó khăn, bố mẹ là nông dân tuổi

cũng đã cao, khả năng lao động là hạn chế. Thì việc lựa chọn của em cũng phải cân

nhắc đến vấn đề kinh tế. Trong các trường mà em chọn là rất thích thì thật may mắn

là có trường công an, trường quân đội là được nhà nước miễn học phí. Tác giả

khuyến khích em tìm hiểu về khối ngành này, vì đây là những ngành em yêu thích và

nếu học ở đây các em sẽ không làm gánh nặng cho gia đình. Bởi học phí, chỗ ăn ở đã

được nhà nước chu cấp. Và học lực của em rất tốt vì vậy em cũng không phải lo lắng

nhiều nếu lựa chọn thi vào các ngành này.

Với trường hợp của em học sinh nữ lớp 12, em muốn thi vào khối ngành

kinh tế. Vì đó là sở thích của em, và em cũng nhận được sự hậu thuẫn rất lớn từ

bố mẹ. Đây là một thuận lợi và cũng là động lực để em theo đuổi ngành. Tuy

nhiên tác giả cũng muốn em xem xét và cân nhắc. Bởi ngành kinh tế thì có rất

nhiều trường đào tạo. Không phải đi đâu xa, ở ngay địa phương của em cũng có

các trường đào tạo khối ngành kinh tế này như đại học dân lập Hải Phòng, đại

học Hải Phòng. Và các ngành kinh tế ở các trường này cũng không lấy điểm quá

cao. Còn ở trường kinh tế cũng là ngành kinh tế mà em thích thì luôn lấy điểm

đầu vào rất cao. Em sẽ đứng trước nguy cơ giữa đỗ và trượt, một gianh giới rất

mong manh.

Trường hợp cuối cũng đó là em học sinh nữ lớp 10, tác giả muốn em hiểu

lớp 10 không phải là quá sớm để suy nghĩ và lựa chọn cho mình nghề nghiệp. Vì ý

nghĩa, vai trò to lớn của nó nên chúng ta cần có một quá trình, một thời gian dài để

phân tích và lựa chọn giữa các yếu tố như năng lực, nhu cầu, sở thích. Trước mặt

74

em phải xác định được các em muốn làm nghề gì? Nghề nào trong xã hội hiện nay

được các em quan tâm. Trả lời được câu hỏi này, tôi sẽ giúp em tìm hiểu được

mình có phù hợp với nghề đó không, nghề đó có đặc trưng như thế nào… Thông

qua các buổi học, trao đổi tác giả cung cấp cho em một số ngành nghề trong xã hội

và một số cơ sở đào tạo ngành nghề ấy như các trường ĐH, CĐ, TCCN, trường

nghề. Để cho em có nhiều cơ hội trong sự lựa chọn nghề nghiệp.

- Về các nguồn thông tin giúp các em trong quá trình định hướng nghề.

Việc tìm hiểu này đã giúp tác giả nhận thấy rằng học sinh trung học phổ thông

ngày nay rất năng động và tích cực trong việc tìm kiếm thông tin về nghề

nghiệp. Thông qua các kênh thông tin các em sẽ có nhiều hiểu biết hơn, sẽ giải

quyết được các thắc mắc, khó khăn trong việc lựa chọn nghề nghiệp. Ngoài ra

tác giả cũng khuyến khích các em tự tin và năng động hơn nữa trong việc tìm

kiếm thông tin. Bởi còn có rất nhiều kênh thông tin khác ngoài xã hội có thể giải

đáp các thắc mắc của các em như: các chuyên gia hướng nghiệp, những người đã

thành đạt trong ngành nghề mà em dự định sẽ chọn…

Kết luận

Trải qua 8 buổi tập huấn, sinh hoạt cùng các em. Từ những buổi đầu tiên

khi các em còn e ngại khi trao đổi thông tin. Đến buổi cuối cũng chúng ta đã đạt

được những kết quả đó là sự thoải mái, vui vẻ, và cởi mở trong trò truyện, các

em đã bộc lộ những quan điểm, chính kiến của mình về nghề nghiệp. Ban đầu

của buổi tập huấn nhiều em học sinh còn băn khoăn và lúng túng trong quá trình

lựa chọn nghề, đặc biệt là những khó khăn trong quá trình chọn nghề. Thông qua

các buổi sinh hoạt tìm hiểu về năng lực, sở thích, sự lựa chọn nghề nghiệp của

các em, tác giả đã thu được các kết quả có giá trị như sau:

- Trường hợp của em học sinh nữ lớp 12. Em này muốn học ngành kinh tế

và vẫn quyết tâm theo đuổi ngành nghề này đến cùng. Nhưng bây giờ em không

lựa chọn thi vào trường đại học kinh tế quốc dân nữa. Vì em nghĩ khả năng đỗ

với trượt là rất mong manh. Vì vậy em quyết định chọn thi ngành kinh tế của

trường đại học hàng hải. Vừa gần nhà, mà cũng đúng là ngành em yêu thích, và

75

trường này cũng lấy điểm không quá cao, vừa sức với khả năng của em. Và em

nói: “ bố mẹ rất ủng hộ sự lựa chọn của em vì con gái học gần nhà nên bố mẹ

cũng yên tâm hơn.”

- Trường hợp thứ hai là em học sinh nam lớp 12. Em có học lực rất tốt,

tuy nhiên gia đình em này lại rất khó khăn, bên cạnh đó em cũng băn khoăn vì

thích một lúc mấy ngành. Kết thúc buổi tập huấn em học sinh này đã các định

cho mình ngành thi, trường thi đó là học viện kĩ thuật quân sự. Học trường này

em không phải quan tâm đến vấn đề học phí, chỗ ăn ở nữa. Và em cũng đã tìm

kiếm thông tin nhiều nguồn để biết được các thông tin tuyển sinh của trường

trong năm nay.

- Trường hợp thứ ba là em học sinh nam lớp 11 học lực trung bình nhưng

vẫn cố thi vào đại học. Tác giả đã giúp em cân nhắc về sự lựa chọn để giúp em

đánh giá được năng lực của bản thân. Và em học sinh này là một sự chuyển biến

rõ ràng và tích cực nhất trong phương pháp thực nghiệm tác động này của tác

giả. Em học sinh này đã quyết định không thi đại học nữa mà đi học cao đẳng

nghề Bách nghệ Hải Phòng. Một trường nghề có sự đào tạo rất tốt với chất lượng

giảng viên có trình độ thạc sỹ và tiến sỹ chiếm trên 80%. Và trường này cũng có

rất nhiều ngành đào tạo, em học sinh nam đã quyết định học khoa công nghệ

thông tin, một ngành đang rất hấp dẫn giới trẻ hiện nay.

- Trường hợp cuối cùng là em học sinh nữ lớp 10 chưa có dự định gì về

nghiệp vì cho rằng còn quá sớm. Tác giả đã phân tích và cung cấp cho em về vai

trò, vị trí của nghề nghiệp là quan trọng như thế nào. Và việc định hướng nghề

nghiệp là một việc làm cần thiết và là một quá trình lâu dài. Từ việc lựa chọn

nghề rồi đến việc xác định năng lực có phù hợp với nghề hay không… Em học

sinh này sau các buổi thảo luận, lắng nghe sự trao đổi của các anh chị khóa trên

đã nhận thấy tầm quan trọng của nghề nghiệp và em học sinh này đang rất tích

cực tìm kiếm thông tin để lựa chọn cho mình một ngành nghề yêu thích và phù

hợp với khả năng của em.

76

Chƣơng 3: CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN ĐỊNH HƢỚNG

NGHỀ NGHIỆP CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

3.1. Nhân tố chủ quan

Chọn cho mình một ngành nghề phù hợp là đã tạo nền tảng cho sự thành

công trong tương lai. Và trong cuộc sống có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quá

trình định hướng hay chọn nghề của bất kỳ một học sinh. Yếu tố chủ quan ở đây

được hiểu là yếu tố của chính bản thân học sinh THPT như: hứng thú, nhu cầu,

nguyện vọng, động cơ, năng lực…

3.1.1 Yếu tố nhu cầu, động cơ nghề nghiệp

- Nhu cầu và động cơ nghề nghiệp: có thể khẳng định mọi sự lựa chọn

nghề đều xuất phát điểm từ nhu cầu của cá nhân của học sinh THPT.

Khi học sinh thấy rằng trong tình trạng hiện tại của bản thân còn có một

khoảng trống: đó là chưa định hướng được nghề nghiệp, chưa có được những

điều kiện vật chất để thực hiện hoài bão, muốn có được một chỗ đứng trong xã

hội, một công việc có thu nhập cao… Tất cả những nhu cầu này là hoàn toàn

chính đáng và nhu cầu này sẽ tạo nên động cơ, đó là những yếu tố nội tại đưa

học sinh tới những hành vi nhằm thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Tuy nhiên

cũng cần phân biệt giữa nhu cầu và ước muốn nghề nghiệp. Ước muốn nghề

nghiệp là sự lựa chọn tổng quát để thảo mãn một nhu cầu nghề nghiệp cụ thể.

Nhu cầu là một khái niệm vượt ra ngoài giá trị vật chất của nghề nghiệp,

và đó là một yếu tố quan trọng mà những người làm công tác hướng nghiệp cần

phải hiểu rõ để tác động đúng. Động cơ thúc đẩy việc lựa chọn nghề thường

phản ánh nhu cầu chọn nghề hơn là phản ánh các giá trị do nghề đó đem lại. Sự

lựa chọn nghề nghiệp của học sinh bao giờ cũng bị chi phối bởi một hệ thống các

động cơ nhất định. Những động cơ này thường bắt nguồn từ những nhu cầu,

hứng thú sở thích riêng của mỗi cá nhân học sinh. Và nó được hình thành dưới

sự tác động của các động cơ bên trong và bên ngoài. Động cơ bên trong có vai

77

trò quan trọng thúc đẩy con người đạt tới những mục tiêu nhất định trong quá

trình tiến tới mục đích nghề được lựa chọn. Và nó là tiền đề nội lực cơ bản cho

sự lựa chọn và hoạt động nghề nghiệp sau này của học sinh, nó giúp cho cá nhân

học sinh sử dụng có hiệu quả những tư chất, năng lực, kinh nghiệm của mình để

trước hết là chọn được một nghề theo ý nguyện của bản thân và sau đó là để thực

hiện tốt những yêu cầu đặt ra cho hoạt động nghề nghiệp. Còn động cơ bên trong

ở đây là các yếu tố về hứng thú, nguyện vọng, năng lực, sở trường, sự hiểu biết

của bản thân đối với nghề.

3.1.2 Hứng thú nghề nghiệp của học sinh

Hứng thú nghề nghiệp của học sinh THPT được hiểu là sự biểu hiện quan

tâm, sự say mê của học sinh đối với lĩnh vực nghề nghiệp hay một nghề nào đó

cụ thể. Sự hứng thú gắn liền với tình cảm của con người, nó sẽ là động cơ thúc

đẩy cá nhân tìm hiểu kĩ lưỡng về nghề và làm cơ sở cho việc thực hiện nguyện

vọng nghề nghiệp. Trong bất cứ công việc gì, nếu có hứng thú làm việc con

người sẽ có cảm giác dễ chịu và nó sẽ khiến cho cá nhân tích cực và sáng tạo

hơn. Một khi học sinh ý thức được về giá trị nghề nghiệp đối với bản thân mình

và có những cảm xúc hay sự say mê tích cực tìm kiếm thông tin về nghề nghiệp

thì khi đó ở học sinh đã hình thành hứng thú đối với nghề nghiệp. Theo N.c

Crupxkaia thì: “Chỉ đối với việc mà họ đang làm, bị cuốn hút vào công việc, chỉ

khi đó con người mới nâng cao tối đa xu hướng hoạt động của mình không kể

đến mệt mỏi”.

Học sinh trong quá trình định hướng nghề nghiệp luôn đặt cho mình câu

hỏi: “Tôi thích làm nghề gì?”. Và “Tôi có thể làm được nghề gì?” Đó là những

câu hỏi rất nghiêm túc phản ánh tinh thần trách nhiệm của học sinh trước những

đòi hỏi của cuộc sống đang đặt ra đối với bản thân. Các hình thức giáo dục

hướng nghiệp ở nhà trường phổ thông sẽ góp phần tích cực vào việc giúp các em

học sinh phổ thông trả lời chính xác các câu hỏi này. Đồng thời qua đó làm cho

hứng thú nghề nghiệp của học sinh dần được ổn định. Điều này là đặc biệt quan

78

trọng vì chính hứng thú nghề nghiệp sẽ có ý nghĩa quyết định trong việc lựa

chọn nghề nghiệp của các em học sinh THPT.

3.1.3 Năng lực nghề nghiệp

Các chỉ số IQ, EQ… giúp các bạn xác định được năng lực và khả năng

của mình tới đâu. Nếu IQ của bạn dưới 100 thì hãy cân nhắc kỹ trước khi đăng

ký ngành công nghệ thông tin. Trường hợp bạn không có điều kiện để thực hiện

các bài test về chỉ số thông minh, cảm xúc thì hãy xem mình có thể hợp với công

việc gì, khả năng của mình được thể hiện tốt nhất khi nào.

Theo quan điểm của các nhà tâm lý học thì năng lực của một cá nhân là tổ

hợp các thuộc tính độc đáo của cá nhân đó phù hợp với những yêu cầu của một

hoạt động nhất định, đảm bảo cho hoạt động đó có kết quả tốt. Vận dụng quan

điểm trên để xem xét năng lực nghề nghiệp có thể thấy năng lực nghề nghiệp là

một tập hợp các thuộc tính nhân cách tương đối bền vững, được hình thành và

phát triển trong quá trình hoạt động có liên quan tới nghề nghiệp.

Theo K. Platônôp thì “Năng lực đối với một ngành nghề nhất định nào đó

được xác định bởi những yêu cầu mà ngành nghề đó đặt ra cho các nhân nào tiếp

thu nó.”

Theo GS. TS Phạm Tất Dong thì năng lực nghề nghiệp là sự tương ứng

giữa những đặc điểm tâm lý và sinh lý của con người với những yêu cầu do nghề

đặt ra. Không có sự tương ứng này thì con người không thể theo đuổi nghề được.

Năng lực nghề nghiệp vốn không phải là cái có sẵn trong con người,

không phải là những bẩm chất bẩm sinh. Mà nó hình thành và phát triển qua hoạt

động học tập và hoạt đông học tập của con người.

3.1.4 Bản thân

Điều tệ nhất bạn có thể làm là chọn nghề nghiệp cho mình chỉ để làm hài

lòng ai đó. Không ai hiểu rõ bản thân bạn hơn chính bạn, trước khi quyết định chọn

một hướng đi cho riêng mình, bạn hãy dành ít phút nhìn lại bản thân xem chúng ta

có những gì, những yếu tố đó có phù hợp với nghề mình chọn hay không.

79

3.1.5 Sức khỏe

Đây là yếu tố ảnh hưởng đầu tiên khi bạn muốn chọn cho mình bất kể nghề

gì. Nếu không biết tự lượng sức mình thì cho dù bạn có đi hết con đường học sau

này cũng không giúp bạn bám trụ lâu với nghề. Có những ngành nghề đòi hỏi cao

về sức khoẻ, đơn cử nếu bạn muốn làm phi công, thuyền trưởng thì nhất thiết bạn

không được mắc các bệnh về tim mạch… muốn đi vào nghề hội họa, lái xe, nhuộm

vải thì tối kỵ bệnh mù màu (không phân biệt được các màu sắc). Theo kết quả xử lý

phiếu điều tra thì có 97,9% học sinh có sức khỏe tốt; có 2,1% học sinh có sức khỏe

là không tốt. Với các em học sinh có sức khỏe tốt sẽ giúp các em dễ dàng tìm kiếm

nhiều công việc với nhiều lĩnh vực khác nhau. Còn phần trăm nhỏ các em có sức

khỏe không tốt các em sẽ phải lựa chọn và tìm hiểu nghề nghiệp thật kỹ lưỡng, để

xem bản thân mình có thể đáp ứng được với đòi hỏi của nghề đó không?

3.2 Nhân tố khách quan

Chọn cho mình một ngành nghề phù hợp là đã tạo nền tảng cho thành

công trong tương lai. Và trong cuộc sống có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến quá

trình định hướng hay chọn nghề của bất kỳ một học sinh nào. Những yếu tố đó

có thể liệt kê như sau:

3.2.1 Gia đình

Gia đình là yếu tố quan trọng đối với sự phát triển về mọi mặt của học sinh

trong đó có cả vấn đề định hướng, lựa chọn nghề của các em. Trong gia đình cha

mẹ là những người luôn luôn gần gũi đối với con, chính vì vậy cha mẹ sẽ biết về

hứng thú khả năng, sở trường của con. Và cha mẹ cũng là những người có vốn

hiểu biết sâu rộng về xã hội, về nghề nghiệp hơn các em. Vì vậy các em luôn tìm

đến cha mẹ để tìm hiểu thông tin, để cha mẹ chia xẻ dự định của bản thân. Hơn

nữa sự lựa chọn nghề nghiệp của các em cũng chịu ảnh hưởng của gia đình. Nhiều

em có hoàn cảnh gia đình khó khăn thì cũng phải cân nhắc giữa việc chọn trường

để giảm chi phí cho việc học tập, đi lại… Sự quan tâm, định hướng của gia đình là

vô cùng cần thiết và quan trọng đối với các em. Nếu cha mẹ hiểu về nhu cầu,

80

nguyện vọng cũng như năng lực của con mình thì có thể cho con mình những lời

khuyên, những kiến thức về ngành nghề mà con mình lựa chọn. Tuy nhiên nếu sự

định hướng của gia đình mang tính áp đặt thì lại tác động không tốt đến sự lựa

chọn nghề của học sinh THPT. Bởi một khi gia đình quyết định và lựa chọn nghề

nghiệp cho con cái mình thì rất dễ dẫn đến sự sai lầm trong việc lựa chọn nghề của

học sinh. Và cũng hình thành ở các em tính thụ động, ỷ lại vào cha mẹ mà không

có sự độc lập, quyết đoán trong suy nghĩ và lựa chọn.

Bảng 3.1 Ảnh hƣởng của gia đình đến sự lựa chọn nghề nghiệp

của học sinh trung học phổ thông. (Đơn vị %)

Ảnh hƣởng của gia đình Số lƣợng %

Tư vấn, góp ý, trao đổi thông tin để bạn tự lựa chọn 115 47,9

Cha mẹ lựa chọn nghề nghiệp của bạn 20 8,3

Bạn và các thành viên trong gia đình cũng bàn bạc và

đưa ra quyết định 34 14,2

Gia đình bạn để bạn tự tìm hiểu và lựa chọn 71 29,6

Tổng 240 100


Sau khi thu thập ý kiến từ học sinh THPT tôi thu được kết quả như sau:

Học sinh lựa chọn gia đình tư vấn và góp ý trao đổi thông tin để các em tự lựa

chọn chiếm tỷ lệ cao nhất là 47,9%; gia đình để tự học sinh lựa chọn và tìm hiểu

chiếm tỷ lệ 29,6%; gia đình cùng học sinh bàn bạc và ra quyết định là 14,2%. Gia

đình chọn nghề nghiệp cho học sinh là 8,3%. Có thể khẳng định yếu tố của gia

đình sẽ ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến hành vi lựa chọn nghề nghiệp của

học sinh. Học sinh lựa chọn gia đình là nơi tư vấn, trao đổi thông tin để cho học

sinh tự lựa chọn chiếm tỷ lệ cao nhất. Đây là kết quả thể hiện sự quan tâm của gia

đình đến sự lựa chọn của con cái. Và cha mẹ cung cấp thông tin, tư vấn để cho học

sinh có được những hiểu biết về nghề. Và từ sự hiểu biết đó học sinh sẽ tự lập

trong việc lựa chọn nghề nghiệp. Việc để cho con cái tự quyết định nghề nghiệp

dựa trên những vốn hiểu biết về nghề là một việc làm đúng đắn của cha mẹ. Nghề

81

nghiệp là tương lai của các em, nó sẽ là yếu tố ảnh hưởng đến cuộc đời lâu dài của

con người. Vì vậy hãy tự tự các em cân nhắc và lựa chọn tương lai cho bản thân.

Tiếp đến là sự lựa chọn gia đình để học sinh tự tìm hiểu và lựa chọn

chiếm tỷ lệ 29,6%. Có thể hiểu được lý do này đó là hầu hết các em học sinh

THPT mà tác giả khảo sát đều thuộc các gia đình nông nghiệp, cha mẹ có trình

độ thấp nên sự hiểu biết của gia đình đối với các vấn đề nghề nghiệp là không có

nhiều. Nhiều bố mẹ có trình độ còn thấp hơn cả con cái mình, nên thật khó để

cho con cái mình những lời khuyên, sự tư vấn hợp lý.

Một điều cũng khiến chúng ta phải quan tâm đó là tỷ lệ học sinh lựa chọn

gia đình là những người tự lựa chọn nghề nghiệp cho mình chiếm tỷ lệ 8,3%.

Hầu hết những gia đình tự lựa chọn nghề nghiệp cho học sinh đều xuất phát từ

những nguyên nhân chủ quan đó là dễ xin việc, thu nhập cao, có người quen

trong nghề… Tuy nhiên sự lựa chọn này sẽ mang đến cho học sinh một sự bị

động, thiếu tính quyết đoán. Và tệ hại hơn là sự lựa chọn này không phù hợp với

nhu cầu, nguyện vọng của các em. Điều này sẽ dẫn đến tâm lý chán nghề, không

có hứng thú với nghề.

Bảng 3.2 Tƣơng quan giữa nghề nghiệp của bố mẹ và sự tham gia của gia

đình vào việc định hƣớng nghề nghiệp của học sinh THPT. (Đơn vị %)

Sự tham gia của gia đình vào

việc lựa chọn nghề

Công

chức

Kinh

doanh

Nông

dân

Công

nhân

Nghề

khác

Tư vấn, trao đổi thông tin để

bạn tự lựa chọn 56,5 41,9 40,3 45,2 47,9

Cha mẹ lựa chọn nghề nghiệp

của bạn 4,3 19,4 7,8 4,3 8,3

Bạn và các thành viên trong gia

đình cũng bàn bạc và đưa ra

quyết định

17,4 12,9 15,5 28,7 14,2

Gia đình bạn để bạn tự tìm hiểu

và lựa chọn 21,7 25,8 36,4 21,7 29,6

Tổng % 100 100 100 100 100


82

Trong bảng hỏi tôi đã liệt kê ra một số nghề nghiệp chính của xã hội hiện

nay cụ thể như: Công chức, công nhân, nông dân, kinh doanh, và nghề khác.

Nghề khác ở đây được hiểu theo nghĩa rất rộng bao gồm rất nhiều ngành nghề

như thợ thủ công, nhiếp ảnh, …

Qua kết quả khảo sát điều tra 240 em học sinh THPT ta có thể dễ dàng

nhận thấy rằng có sự khác biệt rõ ràng trong mối quan hệ tương quan giữa nghề

nghiệp của bố mẹ với việc gia đình tham gia vào định hướng việc làm. Có một tỷ

lệ rất lớn lên tới 56,5% số lượng học sinh được bố mẹ làm cán bộ công chức nhà

nước tham gia tư vấn lựa chọn nghề nghiệp cho bản thân. Do cha mẹ các em là

những người có trình độ hiểu biết cao, tri thức nhiều, đặc biệt là nhiều vốn hiểu

biết về xã hội và ngành nghề nên cha mẹ có thể dễ dàng tư vấn và cung cấp cho

con em mình thông tin về nghề nghiệp. Ngoài ra bố mẹ tham gia vào tư vấn chọn

nghề cho con em mình ở các ngành nghề khác như công nhân, nông dân, kinh

doanh cũng chiếm một tỷ lệ tương đối cao đều trên 40%. Điều này chứng tỏ hầu

hết các bậc phụ huynh hiện nay đều muốn tư vấn cho con cái về nghề nghiệp, và

mong muốn con cái mình có được những quyết định đúng đắn và hợp lý nhất.

Có rất ít phụ huynh tự quyết định lựa chọn nghề nghiệp cho con mình. Đây là

một thực trạng đáng mừng, bởi cha mẹ ngày nay đã có những tư tưởng tiến bộ

không áp đặt suy nghĩ nên con cái, và đã để con cái độc lập trong việc lựa chọn

nghề nghiệp tương lai của mình.

3.2.2 Nhà trường

Nhà trường có vai trò lớn trong việc giúp cho học sinh có cơ hội tìm hiểu

và định hướng nghề nghiệp của bản thân. Định hướng nghề nghiệp trong nhà

trường phải là một quá trình liên tục từ bậc THCS đến THPT và kéo dài cho đến

tận những năm cuối của ĐH, CĐ, TCCN. Nhà trường chính là môi trường xã hội

hóa cung cấp những thông tin mang tính “chính quy”, là nền tảng giúp cho học

sinh có sự hiểu biết liên quan đến kiến thức, văn hóa, kinh nghiệm…

- Nhận thức về tầm quan trọng của công tác hướng nghiệp trong nhà

trường phổ thông hiện nay.

83

Biểu đồ 3.1 Nhận thức của học sinh THPT về tầm quan trọng

của công tác hƣớng nghiệp trong nhà trƣờng (%).


Có tới 56,2% số học sinh cho rằng việc định hướng nghề nghiệp cho học

sinh THPT là rất quan trọng và cần thiết, 40% số học sinh cho rằng hướng nghiệp

là cần thiết, chỉ có rất ít là 3,8% học sinh phổ thông coi là không cần thiết. Những

số liệu này phần nào chứng tỏ học sinh phổ thông hiện nay đã thực sự có ý thức và

có nhu cầu được hướng nghiệp một cách nghiêm túc trong nhà trường.

Tuy nhiên học sinh lại đánh giá công tác hướng nghiệp trong nhà trường

hiện nay còn sơ sài và qua loa đại khái, có 51,2% học sinh đánh giá như vậy.

Không có nhiều các giờ học hướng nghiệp. Nếu có cũng chỉ là sự lồng ghép.

Học sinh đang rất cần sự bài bản và quy mô về công tác hướng nghiệp trong nhà

trường nhiều hơn nữa.

- Nhận thức về mục đích, ý nghĩa của công tác hướng nghiệp trong nhà

trường hiện nay.

84

Bảng 3.3 Nhận thức của học sinh về mục đích của hoạt động hƣớng nghiệp.

(Đơn vị %)

Mục đích của hoạt động hƣớng nghiệp Số lƣợng %

Giúp cho học sinh chọn đúng nghề dựa trên năng

lực, nhu cầu, sở thích… 228 95

Cung cấp cho học sinh thông tin về nghề 164 68,3

Cung cấp thông tin cho học sinh một số ngành nghề

cầu các trường CĐ, ĐH, TCCN 139 57,9

Ý kiến khác 10 4,2


Qua bảng 3.3 tôi nhận thấy, đa số học sinh nhận thức đúng về công tác hướng

nghiệp, học sinh đã hiểu về mục đích và ý nghĩa của giáo dục hướng nghiệp thông qua

các Internet, tài liệu, sách giáo khoa và bài giảng của giáo viên. Tuy nhiên các em học

sinh cũng bày tỏ quan điểm rằng giữa hiểu về ý nghĩa của công tác hướng nghiệp với

thực tế hướng nghiệp trong nhà trường hiện nay là khác xa nhau. Và công tác hướng

nghiệp còn chưa thu hút được sự tham gia và quan tâm của học sinh THPT. Điều này

rút ta đưa kết luận về sự không hiệu quả về nội dung và phươg pháp hướng nghiệp

trong nhà trường hiện nay. Bởi có đến 64.6% học sinh tham gia trả lời là rất khó khăn

trong quá trình định hướng nghề nghiệp do thiếu thông tin về nghề (bảng 2.7).

- Thái độ của học sinh khi tham gia vào các giờ học hướng nghiệp.

Bảng 3.4 Thái độ của học sinh đối với các giờ ngoại khóa, giờ sinh hoạt

hƣớng nghiệp. (Đơn vị %)

Thái độ của học sinh Số lƣợng %

Thực sự chú ý, trao đổi với thầy cô về ĐHNG 136 56,7

Có quan tâm nhưng ít trao đổi thông tin 90 37,5

Không quan tâm 14 5,8

Tổng 40 100


85

Những số liệu ở trên đã cho thấy những biểu hiện về thái độ và hành vi

của học sinh THPT khi tham gia vào các hoạt động hướng nghiệp là khá rõ ràng.

Có tới 56,7% học sinh thể hiện sự quan tâm và thường xuyên trao đổi với các

thầy cô về định hướng nghề nghiệp của bản thân. Điều này thể hiện sự quan tâm

của các em về định hướng nghề nghiệp. Các em rất quan tâm và mong muốn các

thầy cô giải đáp các thắc mắc về nghề nghiệp. Có 37,5% học sinh có quan tâm

nhưng ít trao đổi ý kiến, một phần vì các em cảm thấy ngại khi hỏi các thầy cô,

phần khác là do thời gian dành cho hướng nghiệp là rất ít nên các em chưa có

thời gian nhiều trong việc trao đổi. Có thể nói việc tham gia vào các giờ học

hướng nghiệp của các em là hoàn toàn tự nguyện vì đây là công tác ngoài giờ

học chính khóa nên học sinh có thể tham gia hoặc không tham gia. Và trong tổng

số 240 em được hỏi thì chỉ có 5,8% là học sinh không quan tâm, không hứng thú

đối với công tác hướng nghiệp, các em này đánh giá là công tác hướng nghiệp

không hiệu quả, khô khan và không đem lại cho các em điều gì cả.

3.2.3 Bạn bè

Lý thuyết xã hội hóa đã khẳng định bạn bè là một thiết chế quan trọng. Và

trong quá trình học tập học sinh tham gia vào các nhóm bạn bè học sinh có thể

chia sẻ mọi sở thích, quan điểm trong cuộc sống. Dự định nghề nghiệp cũng

được các bạn học sinh đưa ra để trao đổi và tìm những lời khuyên dành cho

nhau. Bởi cùng lứa tuổi nên học sinh khá thoải mái trong việc trao đổi thông tin

với bạn bè. Có thể khẳng định trong dự định nghề nghiệp của học sinh có sự

tham khảo ý kiến rất lớn từ bạn bè, bạn bè chính là một kênh thông tin hữu ích

cho sựu lựa chọn nghề nghiệp của học sinh THPT.

Có một tỷ lệ rất nhỏ học sinh lựa chọn nghề nghiệp theo ý kiến, sự lôi

cuốn của bạn bè chiếm 1,7% (bảng 2.2). Tức là các em lựa chọn nghề nào đó khi

thấy bạn bè lựa chọn nhiều mà không cần biết trường đó có có phù hợp với mình

không? Mình có phù hợp với nghề đó không? Có 7,1% học sinh coi bạn bè là

86

yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc lựa chọn nghề nghiệp của mình (bảng

2.3). Và có 56,7% em học sinh được hỏi sử dụng nguồn thông tin từ bạn bè. Và

theo các em bạn bè sẽ cung cấp cho học sinh những thông tin cần thiết và giúp

học sinh có được một lựa chọn phù hợp.

Biểu đồ 3.2 Sự trao đổi với bạn bè về định hƣớng nghề nghiệp (%).


Kết quả điều tra cho thấy có tới 56% học sinh thường trao đổi với bạn bè

về định hướng nghề nghiệp của bản thân, 39% là thỉnh thoảng trao đổi với bạn

bè và chỉ có 5% học sinh chưa bao giơ trao đổi với bạn bè về định hướng nghề

nghiệp. Qua điều tra tác giả nhận thấy hầu hết mỗi học sinh THPT đều có một

người bạn hoặc một nhóm bạn thân. Những người bạn này là nơi mà học sinh

tìm kiếm sự đồng cảm, sự chia xẻ về tinh thần là chủ yếu.

“ Bạn bè rất quan trọng với em. Em có người bạn thân rất hiểu em, người

mà em có thể chia xẻ mọi thứ, người luôn tin tưởng và đồng cảm sâu sắc với em.

Em thường xuyên trao đổi với bạn ấy về định hướng việc làm sau khi tốt nghiệp, về

sự lựa chọn trường, ngành thi để phù hợp với khả năng và sở thích của bản thân”.

(PVS, học sinh nữ lớp 12)

87

3.2.4 Truyền thông đại chúng

Một yếu tố quan trọng nữa có một sự ảnh hưởng lớn đến định hướng

nghề nghiệp của học sinh THPT đó là các phương tiện truyền thông đại chúng.

Trong thời đại bùng nổ thông tin như hiện nay thì báo chí, tivi, internet là những

nguồn thông tin vô cùng phong phú và được các bạn học sinh cập nhật thường

xuyên. Học sinh THPT là nhóm đối tượng tiếp xúc rất nhiều với mạng internet

như ở phần tìm kiếm thông tin về nghề nghiệp ở bảng 2.4 có tỷ lệ lên tới 90%

học sinh thường xuyên tiếp cận với kênh thông tin này để tìm kiếm thông tin về

nghề nghiệp. Và việc tìm kiếm thông tin qua các phương tiện thông tin đại chúng

hiện nay cũng rất dễ dạng, bởi sự có mặt ở khắp nơi của mạng internet, chỉ cần

học sinh vào mạng là có thể tìm kiếm bất cứ một nguồn thông tin nào. Nên hình

thức tìm kiếm thông tin qua mạng internet được các bạn học sinh phổ thông sử

dụng là nhiều nhất bởi tính chất đơn giản và khả năng tiếp cận rất dễ dàng và

nhanh chóng của nó.

“Em thường xuyên sử dụng mạng internet, bây giờ nhà nào cũng có máy

tính kết nối mạng cả. Em có thể tìm kiếm mọi nguồn thông tin qua đó. Đặc biệt

là thông tin về nghề nghiệp, vấn đề mà bọn em đặc biệt quan tâm hiện nay. Có

nhiểu thông tin mà em không hỏi được qua bố mẹ, thầy cô nên em lại lên mạng

để truy cập và tìm hiểu.”

(PVS, học sinh nam, lớp 11)

88

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

1. Kết luận

Đề tài “Định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT trên địa bàn thành

phố Hải Phòng”. Tuy được tiến hành trên quy mô không phải là lớn nhưng đã

thu được những kết quả hết sức khả quan, và đã đáp ứng được mục tiêu nghiên

cứu ban đầu tác giả đã đề ra.

Trên cơ sở vận dụng các lý thuyết như lý thuyết xã hội hóa, lý thuyết sự

lựa chọn duy lý, lý thuyết hàng động xã hội làm cơ sở phương pháp luận, luận

văn đã góp phần tạo nên một cái nhìn sâu sắc hơn về định hướng nghề nghiệp

của học sinh THPT.

- Định hƣớng nghề nghiệp của học sinh THPT

Có thể khẳng định việc định hướng nghề của học sinh là một hiện tượng

rất phức tạp, nó được hình thành trong một quá trình lâu dài. Và nó chịu sự tác

động của rất nhiều lĩnh vực khác như kinh tế, giáo dục, dư luận xã hội…

Qua khảo sát và nghiên cứu thực trạng định hướng nghề nghiệp của học

sinh THPT tác giả rút ra kết luận: đa số học sinh THPT đều rất quan tâm đến yếu

tố nghề nghiệp của bản thân và các em đều có dự định nghề nghiệp từ khi còn

học THCS và trong quá trình học trung học phổ thông. Học sinh THPT chủ yếu

có xu hướng thi vào các trường đại học, cao đẳng và lựa chọn những ngành nghề

đang được xã hội quan tâm, đánh giá cao, những nghề có thu nhập cao và dễ tìm

việc. Học sinh THPT hiện nay đã xác định được vai trò quan trọng của yếu tố

nghề nghiệp và đã có một sự quan tâm rất lớn đến yếu tố này.Việc lựa chọn nghề

của học sinh phổ thông đã được học sinh dựa trên yếu tố chính là nhu cầu, sở

thích, sở trường, năng lực và hứng thú của bản thân các em. Bên cạnh đó thì học

sinh cũng chịu sự tác động ảnh hưởng từ sự định hướng của nhà trường, sự tác

động của cha mẹ, bạn bè. Cha mẹ của học sinh THPT cũng bày tỏ sự quan tâm

đến sự định hướng nghề nghiệp của các em. Bởi biết tầm quan trọng của sự lựa

chọn này là yếu tố quyết định đến tương lai của các em nên gia đình đã thường

89

xuyên tìm hiểu, tư vấn và cung cấp thông tin để các em dựa trên những cơ sở đó

có thể quyết định được nghề nghiệp cho mình. Và trong nghiên cứu tác giả cũng

nhận thấy sự năng động, chủ động của các em qua việc các em tiếp cận với các

kênh thông tin về nghề nghiệp. Với các cách tiếp cận khác nhau học sinh có

được những luồng thông tin bổ ích để phục vụ sự lựa chọn của mình. Trong các

kênh thông tin mà học sinh tìm hiểu thì các phương tiện thông tin đại chúng đặc

biệt là mạng internet là một kênh thông tin được các bạn học sinh THPT thường

xuyên sử dụng bởi sự dễ dàng trong truy cập và nguồn thông tin khổng lồ mà nó

đem lại cho các em.

Trong quá trình lựa chọn nghề học sinh gặp phải không ít khó khăn như

thiếu thông tin về nghề nghiệp, kinh tế gia đình khó khăn, thích một lúc nhiều

nghề… Nhưng khó khăn nhất bao trùm nên các em vẫn là sự thiếu hiểu biết,

thiếu thông tin về nghề nghiệp. Điều này phản ánh sự thiếu hiệu quả của công

tác hướng nghiệp trong nhà trường hiện nay. Sự thiếu nghiêm trọng đội ngũ cán

bộ, giáo viên chuyên trách làm công tác hướng nghiệp, vì vậy không thể tạo ra

được một môi trường hướng nghiệp mang tính chuyên nghiệp và hiệu quả trong

nhà trường THPT hiện nay.

- Các nhân tố chủ quan và khách quan tác động nên sự định hƣớng

nghề nghiệp của học sinh THPT.

Nhân tố chủ quan: Những nhân tố về động cơ, nhu cầu, hứng thú, năng

lực của các em đối với nghề nghiệp là yếu tố quan trọng có vai trò quyết định

đến việc đinh hướng nghề nghiệp của học sinh THPT. Dựa trên kết quả khảo sát

ở trên thì có 84,2% học sinh THPT được hỏi là chọn nghề dựa trên lý do đó là

phù hợp với năng lực, sở trường, hứng thú và nhu cầu của bản thân. Kết quả ở

trên đã cho thấy sự nhìn nhận đúng đắn của các em đối với vấn đề nghề nghiệp.

Nghề nghiệp sẽ là yếu tố đi theo chúng ta trên suốt chặng đường đi sau này, nếu

nghề nghiệp đó không được học sinh yêu thích, say mê. Thì sao các em có thể

yêu nghề và gắn bó lâu dài với nghề. Và trong nhân tố chủ quan này còn phải nói

90

đến yếu tố năng lực, khả năng của bản thân đối với nghề. Học sinh cũng không

thể chọn những ngành nghề mà mình không có khả năng làm được. Ví dụ người

không có sức khỏe tốt thì không thể học ngành phi công, ngành tàu biển. Người

bị bệnh hô hấp, thanh quản, hay nói lắp thì không thể chọn ngành giáo viên…

Mỗi một nghề sẽ có những đặc trưng nhất định, bởi vậy học sinh luôn cân nhắc

và đưa ra câu hỏi là mình có làm được nghề đó không? Nếu học sinh trả lời được

những câu hỏi như: Tôi muốn làm nghề gì? Nghề đó tôi có thể làm được hay

không? Nghề đó có phù hợp với tôi hay không? thì học sinh đã đi được trên một

con đường đúng đắn trong việc định hướng nghề nghiệp.

Nhân tố khách quan: Đó là sự tác động và ảnh hưởng của gia đình, bạn

bè, nhà trường và các kênh truyền thông. Ngoài ra còn có rất nhiều yếu tố khác,

nhưng trong phạm vi đề tài của mình tác giả chỉ xem xét đến 4 nhân tố chính kể

trên. Có thể nói các yếu tố khách quan sẽ chi phối và có sự ảnh hưởng rất lớn đối

với học sinh THPT.

Ở nhân tố gia đình, qua nghiên cứu tác giả có thể thấy vai trò của gia đình

là rất lớn đối với sự định hướng của các em học sinh phổ thông. Sự định hướng

của gia đình sẽ là động lực thúc đẩy để các em lựa chọn cho mình một con

đường phù hợp. Có thể nói kinh nghiệm và sự định hướng của gia đình sẽ giúp

các em hiểu rõ và nắm bắt tốt hơn về các yếu tố nghề nghiệp.

Nhà trường: là một yếu tố có ảnh hưởng rất lớn đến định hướng nghề

nghiệp của học sinh. Qua các thầy cô trực tiếp làm công tác giảng dạy học sinh

có thể tìm hiểu các thông tin về nghề có thể xin các ý kiến, góp ý của thầy cô về

ngành nghề các em đang có dự định chọn. Tuy công tác giáo dục trong nhà

trường không đạt được những hiệu quả như mong muốn của đa số học sinh phổ

thông. Nhưng cũng không thể phủ nhận sự ảnh hưởng của yếu tố này đối với các

em là vô cùng lớn.

Bàn bè: Bạn bè là những người cùng tâm sinh lý, cùng một lứa tuổi đối

với các em. Việc các em chơi với bạn sẽ giải quyết được các nhu cầu về tình cảm

91

và các em sẽ nhận được nhiều sự chia xẻ, đồng cảm về các vấn đề trong cuộc

sống. Hầu hết các em học sinh THPT đều thường xuyên trao đổi, lắng nghe ý

kiến của bạn bè trong dự định lựa cọn nghề nghiệp.

Yếu tố truyền thông: bao gồm rất nhiều nguồn thông tin từ các nguồn như

tivi, sách báo, internet… Trong đó internet là kênh thông tin được học sinh quan

tâm nhiều nhất có 90% học sinh THPT tiếp cận thường xuyên với internet để tìm

kiếm thông tin về nghề nghiệp.

2. Khuyến nghị

Hướng nghiệp là một hệ thống các biện pháp tác động của gia đình, nhà

trường và xã hội nhằm hướng dẫn và chuẩn bị cho thế hệ trẻ sẵn sàng đi vào lao

động ở các ngành nghề, tại những nơi mà xã hội đang cần phát triển, đồng thời

lại phù hợp với hứng thú, năng lực của bản thân… Trên cơ sở tìm hiểu, đánh giá

về định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT, tác giả xin được đưa ra một số

khuyến nghị như sau:

Đối với bản thân học sinh trung học phổ thông:

Chọn nghề trước rùi hãy chọn trường sau. Đầu tiên học sinh THPT cần

phải xác định được đúng sở thích, nhu cầu và năng lực của bản thân. Muốn tìm

được trường phù hợp, trước hết học sinh cần phải trả lời được câu hỏi “Tôi muốn

làm nghề gì”. Nhiều bạn đăng kí dự thi vào các trường CĐ, ĐH đã không xét đến

những yếu tố nghề nghiệp của bản thân. Có bạn chọn trường chỉ vì điểm chuẩn

của năm trước thấp nên cơ hội đỗ sẽ cao, có bạn chọn trường vì trường đó nổi

tiếng và danh giá, một vài bạn khác thì lựa chọn trường theo bạn bè, người thân.

Những sự lựa chọn này sẽ là sai lầm nếu học sinh không yêu thích, không có

hứng thú mà chỉ vì những lí do khách quan tác động mà lựa chọn theo. Vấn đề

đặt ra ở đây là học sinh cần phải chọn nghề như thế nào để phù hợp? Theo tác

giả học sinh cần phải vượt qua những quan điểm, tư tưởng không đúng đắn trong

việc lựa chọn nghề nghiệp như:

- Chọn nghề theo sự áp đặt của người khác (gia đình, bạn bè…)

92

- Chọn nghề theo số đông, thấy bạn bè chọn thì chọn theo.

- Chọn nghề chỉ ở bậc đại học vì nghĩ bậc đại học có giá trị cao hơn học nghề,

học trung cấp chuyên nghiệp. (Hiểu không đúng về giá trị của nghề nghiệp).

- Chọn nghề dễ xin việc, dễ kiếm tiền.

- Chọn nghề theo ý thích chớp nhoáng mà không có sự tìm hiểu kĩ lưỡng.

- Chọn nghề không nghĩ đến nhu cầu tuyển dụng của địa phương của xã hội.

- Chọn nghề không nghĩ đến các điều kiện như: thời gian học nghề, hoàn

cảnh gia đình, đầu ra của nghề…

Muốn chọn nghề phù hợp, học sinh không thể ngồi chơi và chờ đợi ai đó sẽ

lựa chọn cho mình, mà các em cần phải tự thực hiện sự hướng nghiệp cho chính

mình bẳng những sự nỗ lực của bản thân như tìm hiểu thông tin về nghề nghiệp

qua thầy cô, bạn bè, cha mẹ, qua các phương tiện thông tin đại chúng…

Học sinh cần phải hiểu về chính bản thân mình thì mới có thể chọn được

nghề phù hợp. Tôi muốn làm nghề gì? Nghề nào là phù hợp với tôi? Khả năng

của tôi đến đâu?... Tất cả những câu hỏi này phải được thực hiện một cách

nghiêm túc nhằm định hướng cho việc tìm hiểu bản thân các em, và giúp các em

biết được bản thân mình thật sự muốn gì, cần gì?

Chọn nghề phải phù hợp với tính cách, phù hợp với năng lực và trí tuệ của

bản thân. Những bạn có tâm hồn yêu thiên nhiên có thể chọn các ngành liên

quan đến du lịch, môi trường. Các bạn giàu trí tưởng tượng, thẩm mỹ tốt, phong

phú về ý tưởng có thể nghĩ đến các nghề về thiết kế, nhà văn, thời trang… Và

việc lựa chọn nghề cũng rất cần học sinh phải đánh giá được đúng năng lực của

bản thân.

Đối với gia đình học sinh: qua nghiên cứu về thực trạng định hướng nghề

nghiệp của các em học sinh THPT, tác giả nhận thấy gia đình có một sức ảnh

hưởng rất lớn đối với sự lựa chọn của các em. Vì vậy gia đình cần phải có một

93

quan niệm, cách nhìn nhận đúng đắn về giá trị nghề nghiệp trong xã hội hiện

nay. Trong xã hội thì nghề nào cũng được xã hội đánh giá cao, lao động chân tay

và trí óc đều là các dạng lao động làm ra sản phẩm vật chất và tinh thần cho xã

hội. Và khi ra đình đánh giá được đúng bản chất của nghề nghiệp thì việc cần

quan tâm tiếp theo là gia đình phải tìm hiểu về những nhu cầu, sở thích, nguyện

vọng bên cạnh đó là không quên đánh giá khả năng, thế mạnh, năng lực của con

mình... Và trên các cơ sở hiểu biết đó gia đình sẽ tư vấn, trao đổi, góp ý cho con

cái để làm sao con có được một sự lựa chọn đúng đắn nhất.

Bên cạnh đó gia đình cũng nên tìm hiểu xem nghề nghiệp mà con mình

chọn lựa có phù hợp với xu hướng và sự đòi hỏi về nguồn nhân lực của xã hội

hay không. Và nhất định là không được áp đặt và lựa chọn nghề nghiệp cho con

cái. Không gây áp lực cho con cái về việc thi đại học hay học nghề. Tạo tâm lý

thoải mái, cởi mở ở gia đình để cho con cái sẵn sàng chia xẻ va giải quyết các

thắc mắc về nghề nghiệp.

Nhà trƣờng: Ngay từ cấp THCS thì công tác hướng nghiệp đã phải được

chú trọng và quan tâm. Để giúp các em học sinh có được những hiểu biết đúng

đắn về giá trị nghề nghiệp. Và trên cơ sở đó hình thành nên sự yêu thích và hứng

thú đối với một ngành nghề nào đó ở học sinh.

- Nhà trường THPT cần tăng cường công tác hướng nghiệp và chú trọng

nhiều hơn nữa đến việc cung cấp thông tin, trao đổi với các em về yếu tố nghề

nghiệp. Trong các bài học trên lớp cần nên đan xen yếu tố nghề nghiệp vào nếu

bài học đó gần gũi và liên quan đến một ngành nghề cụ thể.

- Cần giáo dục cho học sinh hiểu học đại học không phải là con đường

duy nhất để thành công.

- Cần phải cung cấp cho các em học sinh vốn hiểu biết sâu hơn về nghề

nghiệp. Và hướng học sinh nhiều hơn đến các trường nghề, trường trung cấp

chuyên nghiệp. Vì nước ta đội ngũ này còn rất thiếu và đang cần được đào tạo để

đáp ứng đòi hỏi của xã hội về nguồn nhân lực chất lượng cao này.

94

- Cần đổi mới công tác giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường bằng cách

hoạch định lại chương trình, bài giảng, nội dung và phương pháp giáo dục để học

sinh có sự quan tâm hứng thú hơn đối với công tác hướng nghiệp ở nhà trường.

- Xây dựng nội dung hướng nghiệp vừa mang tính cơ bản, đơn giản, thiết

thực. Và phải đủ mềm dẻo và linh động, có sự phân hóa phù hợp với năng lực,

sở trường của các đối tượng học sinh khác nhau.

- Nhà trường cũng cần quan tâm đến sự định hướng của học sinh để có

những biện pháp khắc phục nếu các em mắc phải những sai lầm trong việc lựa

chọn như chọn nghề theo suy nghĩ chủ quan không căn cứ năng lực, sở trường

của bản thân vào nhu cầu lao động của địa phương và xã hội.

- Tăng cường công tác tư vấn chọn nghề trong nhà trường phổ thông. Để

tư vấn có hiểu quả các thầy cô cần làm các phép đo các chỉ số tâm sinh lý hoặc

gián tiếp liên quan đến các nghề học sinh định chọn như: cảm giác, tri giác, trí

nhớ, tư duy.

- Giúp cho học sinh xây dựng nên các kĩ năng về nghề nghiệp cơ bản và

nắm bắt được những hiểu biết chi tiết về một số ngành nghề mà các em đặc biết

hứng thú.

- Cần phải có sự liên hệ chặt chẽ với gia đình, để chung tay cung cấp

thông tin, tăng cường sự hiểu biết của các em vào yếu tố nghề nghiệp.

Truyền thông

Truyền thông là một kênh tác động rất lớn đối với học sinh THPT. Vì vậy

cần phải xây dựng các chương trình hướng nghiệp nhiều hơn trên các kênh thông

tin như tivi, internet...

- Truyền thông cần thường xuyên nhấn mạnh đến vai trò của các yếu tố

nghề nghiệp, giá trị của nghề nghiệp. Để cho học sinh hiểu rằng xã hội đang rất

quan tâm đến công tác hướng nghiệp, phân luồng cho học sinh THPT.

- Và các kênh truyền thông nên xây dựng các buổi trò truyện trao đổi giữa

các nhà hướng nghiệp và các trường trung học phổ thông.

95

- Cần phải giúp học sinh hiểu trong xã hội nghề nghiệp nào cũng có vai

trò và vị thế cao trong xã hội. Và công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta đang

thiếu đội ngũ lao động có chất lượng cao, được đào tạo bài bản.

- Truyền thông ở địa phương cũng cần quan tâm và hướng các em vào

những ngành nghề mà địa phương đang có nhu cầu tuyển dụng.

- Các trường ĐH, CĐ (đặc biệt là các trường ở địa phương) cũng cần phải

xây dựng các buổi tư vấn, hướng nghiệp ở trong các nhà trường phổ thông. Để

cung cấp các em những hiểu biết về trường, về các ngành đào tạo về. Giúp các

em có được sự hiểu biết nhất định về ngành và trường mình dự định đăng kí học.

96

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Ngọc Bích, (1979), Nghiên cứu động cơ chọn nghề của thanh niên,

Luận án tiến sỹ tâm lý học.

2. Phạm Huy Cường (2009), Các yếu tố tác động đến định hướng nghề nghiệp của

sinh viên năm cuối các ngành khoa học xã hội, Luận văn Thạc sĩ Xã hội học,

Trường Đại học KHXH&NV (ĐHQG Hà Nội), Hà Nội.

3. Đỗ Minh Chương (2001), “Một số ý kiến đổi mới sự nghiệp đào tạo để đáp ứng

yêu cầu của thị trường lao động”, Tạp chí Giáo dục và Thời đại, số 25/2001, tr 35.

4. TS. Nguyễn Hữu Dũng (2005), Thị trường lao động và định hướng nghề nghiệp

cho thanh niên, NXB Lao động xã hội, Hà Nội.

5. Bùi Quang Dũng, Lê Ngọc Hùng (2005), Lịch sử Xã hội học, NXB Lý luận

Chính trị, Hà Nội.

6. Phạm Tất Dong, Lê Ngọc Hùng (2001), Xã hội học đại cương, NXB Đại học

Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

7. Phạm Tất Dong, Đặng Danh Ánh, Nguyễn Thế Trường, Trần Minh Thu,

Nguyễn Dục Quang, (2004), Hoạt động giáo dục hướng nghiệp lớp 12, NXB

Giáo dục, Hà Nội.

8. Phạm Tất Dong, Nguyễn Như Ất, (2000), Sự lựa chọn cho tương lai (tư vấn

hướng nghiệp.

9. Đảng Cộng Sản Việt Nam, (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ

IX, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

10. Đảng Cộng Sản Việt Nam, (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ

X, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

11. Trần Thị Minh Đức (1996), Tâm lý học đại cương, NXB Giáo dục Hà Nội, Hà Nội.

12. Trần Thị Đức (2002), Những nguyên nhân ảnh hưởng đến sự định hướng trong

việc học tập, chọn nghề ở học sinh THPT, tạp chí giáo dục, Hà Nội.

13. Phạm Minh Hạc (2002a), Giáo dục Việt Nam trước ngưỡng của thế kỷ XXI,

NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

97

14. Phạm Minh Hạc, (2001), Về phát triển con người toàn diện thời kì CNH- HĐH,

NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội

15. Nguyễn Thị Vân Hạnh (2008), Hoạt động đào tạo nghề cho thanh niên trong

điều kiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, Luận án Tiến sĩ Xã hội học,

Trường Đại học KHXH&NV (ĐHQG Hà Nội), Hà Nội.

16. Nguyễn Văn Hộ,(1998), Cở sở phát triển công tác hướng nghiệp trong trường

phổ thông, NXB Giáo dục, Hà Nội.

17. Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan, Nguyễn Văn Thăng, (1997), Tâm lý học lứa tuổi và

tâm lý học sư phạm, NXB Giáo dục, Hà Nội

18. Nguyễn Sinh Huy, Nguyễn Văn Lê, (2004), Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh

THPT với việc phát triển nguồn nhân lực, tạp chí phát triển giáo dục, Hà Nội.

19. Nguyễn Hùng (2008), Sổ tay tư vấn hướng nghiệp và chọn nghề, NXB Giáo

dục, Hà Nội.

20. Lê Ngọc Hùng (2001), Lịch sử và lý thuyết xã hội học, NXB Đại học Quốc gia

Hà Nội, Hà Nội.

21. Nguyễn Thị Thanh Huyền, (2006), Thực trạng thực hiện công tác giáo dục

hướng nghiệp trong trường THPT khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam, Đề tài

khoa học cấp bộ, Thái Nguyên.

22. L.A Iôvaisa, (1983), Những vấn đề hướng nghiệp cho học sinh, NXB giáo dục

Liên Xô.

23. E.A Klimốp,(1975), Lựa chọn nghề như thế nào, NXB giáo dục Liên Xô.

24. Phạm Nguyệt Lãng, (1991), Tìm hiểu động cơ chọn nghề của học sinh trung học

phổ thông, Nghiên cứu giáo dục số 5/1991.

25. Nguyễn Văn Lê, Hà Thế Truyền, Bùi Văn Xuân (2004), Một số vấn đề về giáo

dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông, NXB, Hà Nội

26. PGS.TS Nguyễn Hồi Loan(2010), “Giáo dục hướng nghiệp cho sinh viên đại

học quốc gia Hà Nội”, NXB Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

27. Nguyễn Minh Ngọc (2008), Nhận thức nghề và lựa chọn nghề của học sinh

THPT Dân tộc nội trú tỉnh Bắc Giang, Luận văn Thạc sĩ Tâm lý học, Trường

Đại học KHXH&NV (ĐHQG Hà Nội), Hà Nội.

http://ussh.vnu.edu.vn/nhan-thuc-nghe-va-lua-chon-nghe-cua-hoc-sinh-thpt-dan-toc-noi-tru-tinh-bac-giang/898

http://ussh.vnu.edu.vn/nhan-thuc-nghe-va-lua-chon-nghe-cua-hoc-sinh-thpt-dan-toc-noi-tru-tinh-bac-giang/898

98

28. Hoàng Phê (chủ biên), (1994), Từ điển Tiếng Việt, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội

29. Triệu Thị Phương (1991), Một số đặc điểm hứng thú và định hướng nghề

nghiệp của học sinh phổ thông cơ sở, Nghiên cứu giáo dục số 5/1991

30. Phạm Văn Quyết, Nguyễn Quý Thanh (2001), Phương pháp nghiên cứu xã hội

học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

31. Phạm Tất Thắng (2007), Xu hướng lựa chọn công việc của sinh viên sau tốt

nghiệp, Tạp chí Xã hội học, số 2 (98), tr. 63- 68.

32. Trần Quốc Thành, (2002), Định hướng giá trị nghề nghiệp của học sinh lớp 12

THPT một số tỉnh miền núi phía Bắc, Tạp chí tâm lý học, Hà Nội.

33. Trần Hữu Thực, (1997), Cẩm nang hướng dẫn tìm nghề, tìm việc, NXB Thống

kê, Hà Nội

34. Đinh Thị Mai Trâm (2012), Hội nhập việc làm, nghề nghiệp của thanh niên

khảo sát trên địa bàn thành phố Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình (Giai đoạn 2005-

2011), Luận văn Thạc sĩ Xã hội học, Trường Đại học KHXH&NV (ĐHQG Hà

Nội), Hà Nội.

35. Nguyễn Thị Thơm (2006), Thị trường lao động Việt Nam thực trạng và giải

pháp, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

36. Nguyễn Vũ (2004), Doanh nghiệp dễ phá sản vì thiếu thợ lành nghề, Báo Phụ

nữ Thủ đô, số 33/2004, tr. 4.

37. Chiến lược phát triển giáo dục 2001- 2010, ban hành kèm Quyết định

201/2001/QĐ- TTg ngày 28/12/ 2001 của Thủ tướng nước Cộng hoà Xã hội

Chủ nghĩa Việt Nam.

38. Tony Bilton và những người khác (1993), Nhập môn xã hội học, NXB Khoa học

Xã hội, Hà Nội.

39. Tổng cục Dạy nghề (2004), Định hướng nghề nghiệp và việc làm, NXB Lao

động Xã hội, Hà Nội.

40. Viện Nghiên cứu và phổ biến tri thức bách khoa, (1998), Đại từ điển kinh tế thị

trường, Hà Nội.

PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 1

1. Phiếu trƣng cầu ý kiến

PHIẾU TRƢNG CẦU Ý KIẾN

Chọn cho mình một “nghề” là chọn cho mình một tương lai. Vì vậy việc

chọn nghề là vô cùng cần thiết và ảnh hưởng tới cuộc đời của mỗi con người.

Để giúp các bạn học sinh phổ thông trung học lựa chọn được nghề nghiệp phù

hợp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường.

Xin bạn vui lòng cho biết ý kiến của mình về những vấn đề sau đây.

Bạn lựa chọn phương án nào hãy đánh dấu (X) vào ô bạn lựa chọn.

Những ý kiến của bạn sẽ là nguồn thông tin quý giá đối với chúng tôi. Chúng

tôi xin đảm bảo thông tin của các bạn cung cấp chỉ sử dụng cho mục đích

nghiên cứu.

Rất mong nhận được sự hợp tác của bạn!

Câu 1: Bạn có quan tâm đến nghề nghiệp trong tƣơng lai của bản

thân mình không? (Lựa chọn một đáp án trả lời)

Rất quan tâm

Quan tâm

Chưa quan tâm

Không quan tâm

Câu 2: Bạn thực sự có nhu cầu và luôn suy nghĩ về việc lựa chọn

nghề nghiệp cho mình từ khi nào ? (Lựa chọn một đáp án trả lời)

Trước khi vào lớp 10 (từ hồi học THCS)

Trong quá trình học PTTH (Từ lớp 10 đến lớp 12)

Khi làm hồ sơ thi Đại học, Cao đẳng, trung học chuyên nghiệp

Chưa có dự định gì về nghề.

Câu 3 : Sau khi tốt nghiệp phổ thông trung học bạn sẽ: (Lựa chọn

một đáp án trả lời)

Thi Đại học, Cao đẳng nếu không đỗ năm sau sẽ thi lại.

Thi Đại học, Cao đẳng nếu không đỗ sẽ đi học trung cấp chuyên

nghiệp hoặc học trường nghề.

Thi trung cấp chuyên nghiệp hoặc học nghề.

Đi làm luôn

Ý kiến khác

Câu 4 : Trong các ngành nghề dƣới đây, nếu đƣợc chọn bạn sẽ ƣu

tiên lựa chọn ngành nghề nào? (Lựa chọn một đáp án trả lời)

STT Ngành nghề Sự lựa chọn

1 Sư phạm

2 Y, Dược

3 Tài chính ngân hàng, quản trị kinh doanh,

4 Xây dựng, kiến trúc, giao thông

5 Văn hóa nghệ thuật, giải trí

6 Công nghệ thông tin, ngoại ngữ, điện tử viễn thông

7 Công an, quân đội

8 Hàng hải

9 Kinh tế, luật, đối ngoại

10 Ngành xã hội

11 Ngành khác:

12 Chưa lựa chọn được ngành

Câu 5: Lý do mà bạn chọn ngành nghề của mình là ( Có thể lựa

chọn nhiều đáp án).

Phù hợp với năng lực, sở trường, hứng thú, nhu cầu của bản thân

Thấy bạn bè và nhiều người chọn thì làm theo.

Có thu nhập cao và có nhiều cơ hội tìm kiếm việc làm.

Do gia đình định hướng

Thấy được ý nghĩa của nghề.

Nghề có chi phí học tập thấp

Nghề có thời gian học tập ngắn.

Nghề có nhiều người theo học, theo xu hướng của xã hội

Nghề được xã hội đề cao

Nhằm thoát ly nông thôn

Ý kiến khác(ghi rõ):……………………………………………….

Câu 6: Yếu tố quan trọng ảnh hƣởng đến việc lựa chọn ngành nghề

tƣơng lai của bạn đó là: ( Có thể lựa chọn nhiều đáp án)

Gia đình

Bạn bè

Hoạt động hướng nghiệp trong nhà trường

Các phương tiện thông tin đại chúng

Hiểu biết của bản thân về ngành nghề đã chọn

Thấy thực sự hứng thú, yêu thích ngành nghề đó.

Tấm gương của các thầy cô giáo

Lý do khác(ghi rõ)…………………………………………………

Câu 7: Khi lựa chọn nghề bạn quan tâm đến những vấn đề gì sau

đây (Có thể lựa chọn nhiều đáp án)

1. Nhu cầu, sở thích, hứng thú của bản thân với nghề

2. Thu nhập

3. Khả năng thăng tiến của nghề

4. Cơ hội việc làm sau khi ra trường

5. Sự ủng hộ, đồng tình của gia đình

6. Sự đánh giá của xã hội về nghề đó

7. Vị thế xã hội của nghề

Câu 8: Bạn thƣờng trao đổi, tâm sự và hỏi ý kiến của ai khi lựa

chọn nghề nghiệp cho mình (Có thể lựa chọn nhiều đáp án)

Gia đình

Bạn bè

Thầy cô giảng dạy những người làm công tác hướng nghiệp

Trung tâm tư vấn hướng nghiệp

Không cần hỏi ý kiến của ai, tự quyết định

Câu 9: Bạn có hay trao đổi với bạn bè về định hƣớng nghề nghiệp

sau khi tốt nghiệp THPT không? (Lựa chọn một đáp án)

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

Câu 10: Theo bạn để có một nghề nghiệp ổn định, có thu nhập cao

thì vai trò của yếu tố sau là nhƣ thế nào? (Có thể lựa chọn nhiều đáp án)

STT Các yếu tố Lựa chọn

1 Học giỏi, có năng lực

2 Gia đình có điều kiện, cha mẹ có chức quyền

3 May mắn

4 Có quan hệ xã hội tốt

5 Sự nỗ lực và chăm chỉ của bản thân

6 Bằng cấp, được đào tạo chính quy, bài bản

7 Yếu tố khác:

Câu 11: Những khó khăn bạn gặp phải khi lựa chọn nghề nghiệp

đó là: (Có thể lựa chọn nhiều đáp án)

Không được tư vấn nghề

Công tác hướng nghiệp không hiệu quả

Không biết thông tin đầy đủ về nghề

Thích một lúc nhiều nghề

Chưa xác định được hứng thú với nghề nào

Gia đình không ủng hộ sự lựa chọn nghề nghiệp của bạn

Sức khỏe của bạn không phù hợp với nghề

Năng lực không phù hợp với nghề

Kinh tế gia đình khó khăn

Ý kiến khác:……………………………...............................................

…………………………………………………………………………

Câu 12: Gia đình có ảnh hƣởng nhƣ thế nào đến sự lựa chọn nghề

nghiệp của bạn? (Lựa chọn một đáp án)

Tư vấn, góp ý, trao đổi thông tin để bạn tự lựa chọn

Cha mẹ lựa chọn nghề nghiệp cho bạn

Bạn và các thành viên trong gia đình cùng bàn bạc và đưa ra quyết định

Gia đình bạn để tự bạn tìm hiểu và lựa chọn

Ý kiến khác:……………………………………………………………………

Câu 13: Bạn tìm kiếm thông tin về nghề nghiệp qua các nguồn

nào?( Có thể lựa chọn nhiều đáp án)

Bố mẹ, anh chị, họ hàng

Thầy cô

Bạn bè cùng trường

Những người đã thành đạt

Truyền thông đại chúng( báo chí, tivi, internet, sách báo…)

Nguồn thông tin khác:

Câu 14: Đối với bạn công tác hƣớng nghiệp trong nhà trƣờng có ý

nghĩa nhƣ thế nào? (Lựa chọn một đáp án)

Rất quan trọng và cần thiết

Cần thiết

Không quan trọng

Câu 15: Bạn đánh giá nhƣ thế nào về công tác hƣớng nghiệp trong

nhà trƣờng hiện nay? (Lựa chọn một đáp án)

Được quan tâm, tổ chức tốt, có hiệu quả

Ít được quan tâm, tổ chức một cách qua loa đại khái

Không thực hiện không quan tâm

Câu 16: Bạn mong muốn công tác hƣớng nghiệp sẽ giúp bạn? (Lựa

chọn một đáp án)

Nhận thức đầy đủ thông tin về nghề

Biết được năng lực của bản thân để có một sự lựa chọn phù hợp

Giúp bạn xác định được sự quan tâm hứng thú đối với một ngành nghề

nào đó

Câu 17: Theo bạn hoạt đông hƣớng nghiệp trong trƣờng PTTH

nhằm: (Có thể chọn nhiều đáp án)

Giúp cho học sinh chọn đúng nghề trên cơ sở của sự phù hợp giữa

năng lực, nhu cầu, sở thích với nhu cầu tuyển dụng lao động của xã hội

Cung cấp cho học sinh những thông tin về nghề

Cung cấp thông tin cho học sinh một số ngành nghề của các trường

ĐH, CĐ, THCN

Ý kiến khác:

Câu 18: Trong các giờ học, giờ ngoại khóa, sinh hoạt bàn về công

tác hƣớng nghiệp bạn đã: (Lựa chọn một đáp án)

Thực sự chú ý nghe và trao đổi ý kiến với thầy cô về định hướng

nghề nghiệp của bản thân

Có quan tâm, nhưng ít trao đổi thông tin

Không quan tâm vì thấy không thực sự cần thiết

Câu19: Khi bạn lựa chọn nghề nghiệp, bạn có quan tâm đến nhu

cầu tuyển dụng của địa phƣơng không?

Có Không

Câu 20: Địa phƣơng của bạn có quan tâm đến công tác hƣớng

nghiệp cho học sinh THPT không?

Có Không

Câu 21: Hoàn cảnh gia đình có tác động đến sự lựa chọn nghề

nghiệp của bạn không:

Có

Không

Câu 22: Kinh tế gia đình bạn thuộc mức độ nào sau đây:

Giàu có

Khá giả

Trung bình

Hộ nghèo, khó khăn

Xin bạn cho biết một số thông tin cá nhân:

Họ và tên:……………………. Nam/ Nữ……………………………………

Học lớp:……………………… Trường PTTH:………………………………

Học lực của bạn thuộc loại nào:……………………………………………

Sức khỏe hiện nay của bạn có tốt không?.................................................

Khối thi, ngành thi mà bạn lựa chọn:………………………………………

Nếu bạn lựa chọn học nghề thì bạn sẽ chọn nghề gì? Tại sao…………...

……………………………………………………………………………………

Nghề nghiệp của bố bạn?..........................................................................

Nghề nghiệp của mẹ bạn?.........................................................................

Trình độ học vấn của bố bạn?...................................................................

Trình độ học vấn của mẹ bạn?..................................................................

Bố mẹ có đồng ý với sự lựa chọn của bạn không?

PHỤ LỤC 2

1. Hƣớng dẫn phỏng vấn sâu

1.1 Phỏng vấn học sinh PTTH

Giới tính của bạn là nam/ nữ?

Học lực hiện tại của bạn? Sức khỏe của bạn?

Bạn tự đánh giá mình thuộc tuýp người năng động, cởi mở hay thuộc tuýp

người khép kín, nội tâm?

Bạn có tham dự vào kì thi ĐH, CĐ khi tốt nghiệp PTTH ko?

Bạn dự định thi vào trường nào? Thuộc khối ngành nào? Vì sao bạn lựa chọn

con đường này?

Nếu không thi ĐH, CĐ bạn có đi học nghề không? Nếu có bạn sẽ học nghề

gi? Nêu rõ lí do?

Bạn có yêu thích, hứng thú với ngành nghề đã chọn không?

Nghề nghiệp của bạn có ý nghĩa xã hội như thế nào?

Gia đình bạn có ủng hộ sự lựa chọn của bạn không? Gia đình bạn có ai đang

làm công việc mà bạn đang lựa chọn không?

Bạn bè của bạn có ai có cùng sự lựa chọn như bạn?

Nghề của bạn chọn có được xã hội, địa phương nơi bạn sinh sống cần tuyển

dụng không?

Bạn gặp phải những khó khăn gì trong quá trìh định hướng nghề nghiệp?

Yếu tố nào chi phối nhiều nhất đến sự lựa chọn của bạn?

Bạn định hướng nghề nghiệp của mình từ khi nào? Từ khi bắt đầu định

hướng nghề cho đến thời điểm hiện tại bạn có sự thay đổi nào trong việc lựa chọn

nghề ko?

Bạn đánh giá như thế nào về công tác hướng nghiệp trong nhà trường phổ

thống hiện nay? Bạn thấy công tác hướng nghiệp trong nhà trường hiện nay có thực

sự cần thiết không?

1.2 Phỏng vấn giáo viên

Thầy cô công tác ở trường được bao nhiêu năm? Thầy cô có làm công tác

chủ nhiệm không?

Theo thầy cô thì yếu tố nào là quan trọng nhất đã tác động đến sự lựa chọn

nghề nghiệp của các em?

Theo thầy cô thì sau khi tốt nghiệp PTTH học sinh thường có xu hướng gì? (

Học lên ĐH, CĐ hay đi học nghề, TCCN)

Theo thầy cô hiện nay nghề nào được học sinh ưu tiên lựa chọn?

Thầy cô nhận thấy công tác hướng nghiệp ở nhà trường hiện nay như thế nào?

Thầy cô có thường xuyên tham gia vào công tác hướng nghiệp cho học sinh không?

Những khó khăn mà thầy cô gặp phải khi tham gia công tác hướng nghiệp

cho học sinh?

Theo thầy cô thì công tác hướng nghiệp có thực sự cần thiết với học sinh không?

Các em học sinh tỏ thái độ gì khi được các thầy cô tổ chức sinh hoạt hướng nghiệp?

Một vài suy nghĩ của thầy cô về định hướng nghề nghiệp của các em học

sinh hiện nay?

1.3 Phỏng vấn sâu cha mẹ học sinh

Trình độ học vấn của ông bà? Ông bà đang làm công việc gì? Mức sống của

gia đình?

Theo ông bà thì việc định hướng nghề nghiệp cho con cái có cần thiết hay

không?

Ông bà có thường xuyên trò truyện, tham mưu, cố vấn cho con cái mình

trong lĩnh vực học tập không? Ông bà có để con cái tự quyết định nghề nghiệp của

mình không?

Sau khi con cái tốt nghiệp PTTH ông bà muốn con tiếp tục học lên ĐH, học

nghề, hay đi làm luôn?

Nếu con ông bà dự thi ĐH không đỗ ông bà có ý định cho con mình học

TCCN hay học nghề không?

Ông bà muốn con mình làm nghề gì? Ông bà có áp đặt mong muốn ấy lên

con mình hay không?

Ông bà có quan tâm đến công tác hướng nghiệp trong nhà trường hiện nay

không? Theo ông bà công tác này có thực sự hiệu quả không?

PHỤ LỤC 3

Một số buổi tập huấn nhằm tìm hiểu và nâng cao hiểu biết của học sinh về

nghề nghiệp.

Bài 1: NGHỀ TƢƠNG LAI CỦA TÔI

I. Mục tiêu

1. Giải thích được cơ sở chọn nghề có sự phù hợp giữa yêu cầu nghề nghiệp với

năng lực bản thân và nhu cầu xã hội.

2. Lập được bản kế hoạch nghề nghiệp tương lai, phù hợp với năng lực và hứng

thú của bản thân.

3. Chủ động tự tin trong việc đề ra kế hoạch và ước mơ của mình.

II. Nội dung cơ bản

Hoạt động hƣớng nghiệp /hs Nội dung cần đạt

Định hướng và phát phiếu

điều tra cho học sinh thực

hiện.

1 Dự định nghề nghiệp tương lai của học sinh

phổ thông

( Học sinh thực hiện các phiếu điều tra xu hướng

nghề nghiệp)

2. Những đặc điểm của hứng thú nghề nghiệp

học sinh

Họ tên...................................

PHIẾU ĐIỀU TRA XU HƢỚNG NGHỀ CỦA HỌC SINH

Em hãy đọc, suy nghĩ và trả lời câu hỏi

1. Hãy kể tên những nghề mà em biết

1 6

2 7

3 8

4 9

5 10

2. Trong những nghề đó em thích nhất nghề nào? Tại sao?

Vì:.............................................................................................................................

..................................................................................................................................

3. Sau khi tốt nghiệp phổ thông em chọn cho mình những hướng đi nào trong các

hướng sau

* Thi vào đại học.........................................

* Học nghề.................................................

* Vừa học, vừa làm......................................

* Đi làm ngay để giúp gia đình.........................

4. Nếu phải xin ý kiến về nghề tương lai em sẽ hỏi ai trong số những người

sau?

* Cha , mẹ..................................................... * Giáo viên chủ nhiệm...................

* Bạn thân.................................................... * Anh, chị ....................................

5. Trong học kì vừa qua học lực của em được xếp loại nào? (Giỏi , khá, TB ,

Yếu)

………………………………………………………………………………….

6. Trong các môn họ ở trường em thích học môn nào nhất ? (Kể tên 3 môn)

(1).................................................... (2) ..........................................................

(3) ................................................

7. Ngoài thời gian học ở trường em có sở thích

gì?.............................................................................................................................

8. Em hãy tự đánh giá điểm mạnh , yếu của bản thân ( học lực, sức khoẻ, khéo

tay , năng khiếu, hoàn cảnh gia đình, truyền thống gia đình...)

-Điểm mạnh.............................................................................................................

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………..............

-Điểm yếu...............................................................................................................

………………………………………………………………………………………………

Hoàn cảnh gia đình..............................................................................................

...............................................................................................................................

Họ tên:

Lớp:

BẢN KẾ HOẠCH NGHỀ NGHIỆP TƢƠNG LAI

1. Họ và tên..........................................................................Nam( Nữ)...................

2. Ngày sinh............................................................................................................

3. Lớp..................Trường......................................................................................

4. Sau khi tốt nghiệp phổ thông , em dự định sẽ chọn nghề gì? Lí do chọn nghề

đó?

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

5. Em hiểu biết gì về yêu cầu của nghề đó đối với người lao động ?

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

6. Em có kế hoạch gì để đạt được ước mơ của mình?

* Về kết quả học tập:

Lớp Kết quả học tập

Lớp 10

Lớp 11

Lớp 12

* Về rèn luyện sức khoẻ

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

* Về tu dưỡng đạo đức

………………………………………………........................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

Giới thiệu một số ngành nghề trong xã hội

Bài 2: NGHỀ DẠY HỌC

<1> ý nghĩa và tầm quan trọng của nghề dạy học

- Sơ lược lịch sử hình thành nghề dạy học:

+ Nghề dạy học có từ ngàn xưa.

+ Con người truyền thụ kiến thức cho nhau dưới dạng cha truyền con nối.

+ Xã hội phát triển, việc truyền thụ kiến thức giữa người với người tiến bộ theo.

Đến ngày nay là hình thức trường lớp.

- Ý nghĩa kinh tế:

+ Nhân tài là nguyên khí quốc gia.

+ Phát triển con người chính là nguồn gốc cho phát triển kinh tế bền vững. Đảng

và Nhà nước ta luôn coi: “Phát triển giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ

là quốc sách hàng đầu”.

+ Đội ngũ trí thức đóng góp quan trọng cho bước tăng trưởng Tổng sản phẩm

trong nước (GDP), nước ta vài năm trở lại đây luôn ở mức cao (từ 6,5%-

8%/năm).

- ý nghĩa chính trị xã hội:

+ Không có nghề dạy học và người thầy giáo dễ nhận thấy là: xã hội mất

ổn định, kinh tế trì trệ, đất nước tụt hậu.

+ Nước ta có truyền thống “Tôn sư trọng đạo” và “Không thầy đố mày

làm nên”. Vì thế “Nghề dạy học là nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý”

(Phạm Văn Đồng) và “Dưới ánh sáng mặt trời này không có nghề nào cao quý

bằng nghề dạy học” (Comenxki).

<2> Đặc điểm lao động và yêu cầu của nghề dạy học: nghề dạy học rất phong

phú và đa dạng về chuyên môn: giảng viên đại học, cao đẳng, gíáo viên phổ

thông; chuyên môn khác nhau: Toán, Văn, Sử, Lý, Hóa…

- Đối tượng lao động là con người - đặc biệt.

- Nội dung lao động của nghề dạy học:

+ Trước hết, giáo viên phải thực hiện nghiêm túc kế hoạch giảng dạy và chương

trình môn học do các cơ quan quản lí cấp trên ban hành.

+ Lập đề cương bài giảng và kế hoạch bài giảng.

+ Tiến hành bài giảng và vận dụng các hình thức, phương pháp giảng dạy và

giáo dục trong giờ lên lớp.

+ Tìm hiểu nhân cách học sinh.

- Công cụ (hay phương tiện) lao động: chủ yếu là ngôn ngữ nói, viết và các thiết

bị dạy học.

- Các yêu cầu về tâm- sinh lí của nghề dạy học.

+ Phẩm chất đạo đức của người giáo viên phải được thể hiện trước hết ở

sự giác ngộ lí tưởng cách mạng, có lòng nhân ái, yêu thương con người, yêu

nghề, yêu trẻ.

+ Năng lực sư phạm bao gồm năng lực dạy học, năng lực giáo dục, năng

lực tổ chức.

+ Một số phẩm chất tâm lí khác: trang phục, ngôn ngữ, hành động, năng

khiếu.

- Điều kiện lao động và chống chỉ định y học:

+ Điều kiện lao động - lao động trí óc.

+ Chống chỉ định y học: người dị dạng, khuyết tật, nói ngọng… không nên

vào nghề dạy học.

<3> Vấn đề tuyển sinh vào nghề dạy học

- Giới thiệu các cơ sở đào tạo (một số trường sư phạm). VD như trường ĐH Hải

Phòng.

- Điều kiện tuyển sinh theo tiêu chuẩn tuyển sinh và chỉ tiêu tuyển sinh cho từng

loại trường.

- Triển vọng của nghề dạy học và nơi làm việc. Nước ta có trên 26000 trường

phổ thông các loại.

Bài 3. TÌM HIỂU MỘT SỐ NGHỀ THUỘC NÔNG, LÂM, NGHƢ NGHIỆP

I. Mục tiêu

1. Nêu được ý nghĩa, vị trí, đặc điểm, yêu cầu, nơi đào tạo, triển vọng phát triển

và nhu cầu lao động của ngành sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp. Mô tả được cách

tìm hiểu thông tin nghề.

2. Tìm được thông tin cơ bản của một nghề thuộc lĩnh vực nông,lâm,ngư nghiệp.

3. Tích cực chủ động tìm hiểu thông tin nghề.


1. Sơ lƣợc lịch sử phát triển nghề

- Việt Nam là một nước sản xuất nông nhgiệp hàng ngàn năm qua; sản xuất lúa

giữ vai trò trọng yếu.

- Nước ta có bờ biển dài hơn 2000 km, việc đánh bắt hải sản đã có từ lâu đời.

- Rừng chiếm một diện tích lớn nên nước ta cũng phát triển nhiều nghề ; khai

thác gỗ,bào chế dược liệu từ nhiều loại cây trên rừng....

* Trước đây ; phương thức canh tác lạc hậu, trình độ dân trí thấp, cùng với chế

độ bóc lột hà khắc của địa chủ nên nhân dân không được hưởng lời những hoa

màu do mình làm ra.

* Sau CMT8: ruộng đất về tay dân cày; người dân nhanh chóng thoát khỏi đói

nghèo.

* Đại hội Đảng lần thứ XI năm 1986; đã đề xướng chủ chương đường lối “đổi

mới” lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp....làm cho các nghề nÀy phát triển mạnh

mẽ.

- Chuyển đổi nước ta từ một nước nông nghiệp sang một nước có nền công

nghiệp phát triển, hoàn thành vào năm 2020.

2. Sự phát triển các lĩnh vực nông, lâm, ngƣ nghiệp trong gia đoạn 2001-

2005

- Tốc độ tăng trưởng, trị giá toàn ngành nông, lâm, ngư nghiệp đạt bình quân

5,1%, vượt chỉ tiêu kế hoạch 0,3 %.

- Do áp dụng nhiều biện pháp kĩ thuật nên xuất hiện nhiều cánh đồng đạt 50 triệu

/ha.

+ Có nhiều giống lúa mới cho năng xuất cao;

+ Các loại sắn, ngô lai, tương, lạc đậu có năng xuất cao,...

+ Cây công nghiệp: trà đắng, cà fê, mía, keo tai tượng, thông đuôi ngựa,....

+ Chăn nuôi đóng vai trò quan trọng, chiếm 20% tổng giá trị sản phẩm nông

nghiệp.

- Thuỷ sản; thành công trong việc nuôi tôm sú, tôm càng xanh, cá chim trắng, cá

bống tượng....

* Cơ cấu kinh tế đang chuyển dịch theo hướng công nghiệp hoá, đến năm 2005 tỉ

trọng giá trị các nghề này đạt 20,5%

- Đóng góp:

+ Làm cho mức tăng trưởng chung về kinh tế được đảm bảo;

+ Thực hiện an toàn lương thực nước ta, xoá đói giảm nghèo, ổn định xã hội;

+ Đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng nông sản, thuỷ sản là chủ lực (gạo đứng thứ

2 trên thế giới về xuất khẩu).

3. Hƣớng phát triển các lĩnh vực nông lâm, ngƣ nghiệp

Đẩy mạnh, nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn

- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế đến năm 2010 tỉ trọng giá trị kinh tế của ngành đạt

15- 16% GDP hàng năm.

- Chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn trên cơ sở đẩy mạnh công nghệ sinh

học,... phát triển nhiều nghề mới thuộc lĩnh vực này.

Xây dựng cơ cấu ngành nghề hợp lí trên địa bàn nông nghiẹp và nông thôn

như sau

- Phát triển các cây công nghiệp; cà fê cao su, chè, thuốc lá, bông,...

- Hình thành các vùng rau quả có chất lượng cao.

- Nâng cao chất lượng hiệu quả chăn nuôi gia súc, gia cầm, mở rộng phương

pháp nuôi công nghiệp

- Coi thuỷ sản là một ngành kinh tế mũi nhọn

3. Phát triển công nghiệp dịch vụ nông thôn

- Hình thành các điểm công nghiệp ở nông thôn mở rộng quy mô số lượng gắn

với các mặt hàng xuất khẩu.

- Mức phấn đấu

+ Tổng sản lượng lương thực có hạt đạt 40 triệu tấn /năm

+ Tỉ trọng nông, lâm, ngư nghiệp đạt 15 - 16% trong GDP.

+ Bảo vệ 10 triệu ha rừng tự nhiên năn độ che phủ của rừng lên 45% năm 2010.

+ Nâng tỉ trọng kinh tế phi nông nghiệp lên 40% năm 2005 và 50% năm 2010.

IV. Đặc điểm lao động và yêu cầu của nghề trong lĩnh vực nông lâm, ngƣ

nghiệp

1. Đối tượng lao động

- Là những cây trồng đa dạng.

- Những loài vật nuôi.

- Các lọai thuỷ hải sản nuôi hoặc đánh bắt.

2. Nội dung lao động

Tận dụng hợp lí đất đai để sản xuất ra mặt hàng nông sản, lâm sản, thuỷ hải

sản...nhằm phục vụ cho nhu cầu dinh dưỡng và tiêu dùng của con người.

3. Công cụ lao động

- Sử dụng công nghiệp hoá,hiện đại hoá các công cụ lao động cơ giới hoá vào

cản xuất nông nghiệp.....

- Áp dụng công nghệ sinh học trong sản xuất, công nghệ gia công và chế biến

sản phẩm...

4. Các yêu cầu của nghề

- Phải có niềm đam mê, yêu thích.

- Phải tính đến năng lực và trình độ kiến thức sinh học.

- Phải có sức khoẻ dẻo dai, bền bỉ trong lao động.

5. Điêù kiện lao động

- Thường xuyên phải làm việc ngoài trời.

- Cần phải có sức chịu đựng cao để chống với thời tiết khắc nghiệt.

6. Những chống chỉ định y học

Những người mắc các bệnh sau không nên:

- Bệnh phổi.

- Bệnh suy thận mãn tính.

- Bệnh thấp khớp.

- Bệnh ngoài da....

V. Giới thiệu một số cơ sở đào tạo

1. Các trường đào tạo công nhân kĩ thuật

- Trường công nhân kĩ thuật cơ khí;

- Trường công nhân kĩ thuật Lâm nghiệp.

- Trường công nhân cơ khí Nông nghiệp.

- Trường công nhân kĩ thuật Thuỷ sản.

- Trường công nhân kĩ thuật Lâm nghiệp.

2. Các trường trung cấp chuyên nghiệp

- Trường trung cấp Kĩ thuật Công nghiệp thực phẩm.

- Trường trung cấp Lâm nghiệp.

- Trường trung cấp nghiệp vụ quản lí lương thực - thực phẩm.

- Trường trung cấp thuỷ sản.

3. Một số trường đại học

- Trường Đại học Nông Nghiệp.

- Trường Đại học Lâm Nghiệp.

- Trường Đại học Nông - Lâm.

- Trường Đại học Nông - Lâm.

- Trường Đại học Nông - Thuỷ sản Nha Trang.

Bài 4. TÌM HIỂU MỘT SỐ NGHỀ THUỘC NGÀNH XÂY DỰNG

I- Mục tiêu

1. Hiểu được vị trí và vai trò của một số nghề thuộc ngành xây dựng.

2. Một số thông tin cơ bản về ngành xây dựng.

3. Hiểu và trình bày được một số nghề thuộc ngành xây dựng.

4. Có ý thức liên hệ với bản thân trong việc chọn nghề.

Nội dung cơ bản

I.Vị trí, nhiệm vụ của ngành xây dựng

* Lịch sử phát triển ngành xây dựng cÓ từ rất lâu đời, hàng ngàn năm trước công

nguyên.

- Con người có nhu cầu: ăn ở, đi lại,... và ngành xây dựng hình thành phục vụ

những nhu cầu đó của con người và ngày càng giữ vị trí quan trọng trong xã hội.

- Phục vụ nhu cầu giao thông Đi lại của con người.

- Phục vụ nhu cầu của tất cả các ngành nghề trong cuộc sống.

* Các ngành nghề thuộc ngành xây dựng có nhiệm vụ tạo ra cơ sở hạ tầng cho

các hoạt động lao động sản xuất, sinh hoạt vật chất và tinh thần của con người

II. Các nhóm nghề cơ bản của ngành Xây dựng

* Dựa trên cơ sở mục đích sử dụng của những công trình, có các nhóm nghề cơ

bản sau;

- Xây dựng dân dụng và công nghiệp.

- Xây dựng cầu đường

- Xây dựng công trình đường thuỷ

- Xây dựng công trình biển và dầu khí

- Công nghệ vật liệu xây dựng và cầu kiện xây dựng

- Kĩ thuật môi trường

- Kinh tế xây dựng

- Kiến trúc

- Tin học xây dựng

III. Đặc điểm lao động và yêu cầu của nhóm nghê xây dựng dân dụng và

công nghiệp

1. Đối tượng lao động

- Được xác định theo từng chuyên môn trong nghề xây dựng dân dụng và xây

dựng công nghiệp.

2. Nội dung lao động của nghề

* Giai đoạn chuẩn bị xây dựng:

- Xác định mục đích sử dụng của các công trình;

- Yêu cầu của công trình về công nghệ, khảo sát, thiết kế, kí kết các hợp đồng

chuẩn bị;

* Giai đoạn thi công xây lắp;

- Thực hiện ý đồ xây dựng theo thiết kế đã chuẩn bị cho hoàn chỉnh; gồm các

công đoạn sau :

+ Công đoạn đào, san lấp đất;

+ Công đoạn xây dựng phần công trình ngầm;

+ Công đoạn xây dựng phần thô của công trình;

+ Công đoạn xây dựng hoàn thiện công trình;

3. Công cụ lao động

- Công cụ, cuốc, xẻng, bay.....khoan, máy đàm, máy nén, máy trộn bê tông, cần

cẩu nâng....

- Các nhóm :

+ Nhóm công cụ lao động chính;

+ Nhóm công cụ phụ trợ;

+ Nhóm công cụ chuyên chở;

4. Các yêu cầu của nghề đối với lao động

* Về kiến thức :

- Có kiến thức chung về ngành nghề xây dựng cơ bản;

- Hiểu biết về kĩ thuật và vật liệu xây dựng;

- Hiểu biết về cơ học công trình và chịu lực công trình;

- Hiểu những kiến thức gia công cụ thể về chuyên môn của mình;

- Hiểu biết về an toàn lao động;

* Về kĩ năng nghề nghiệp;

- Đọc được bản vẽ xây dựng

- Có kĩ năng phối hợp lao động theo nhóm;

-Sử dụng thành thạo công cụ lao động;

- Sáng tạo trong lao động;

* Những yêu cầu về tâm sinh lí :

- Đòi hỏi tính kiên trì, linh hoạt và chính xác ;

- Phải có năng khiếu mĩ thuật;

-* Đạo đức nghề nghiệp;

- Có lương tâm, trung thực, có lòng yêu thương người sản xuất và sử dụng công

trình lâu dài;

- Có ý thức an toàn lao động;

* Về sức khoẻ :

- Sức khoẻ phải tốt, thường xuyên có mặt tại công trình bất cứ lúc nào.

5. Điều kiện lao động và chống chỉ định y học

- Các công trình xây dựng chiếm nhiều không gian.

- Môi trường làm việc ngoài trời, trên cao trong mọi điều kiện thời tiết.

- Phải di chuyển địa điểm làm việc thường xuyên.

IV. Triển vọng phát triển của nghề

1. Xu thế phát triển mạnh mẽ của các nghề trong ngành xây dựng

- Xây dựng phát triển do quá trình đô thị hoá diễn ra hàng ngày, ở cả nông thôn.

- Sự hình thành các khu công nghiệp, khu chế xuất, đòi hỏi nhu cầu các cơ sở sản

xuất, hạ tầng, nhà ở cho công nhân.

- Sự phát triển của hệ thống giao thông công chính.

2. Những tiến bộ kĩ thuật và công nghệ mới trong ngành xây dựng

- Sự phát triển nhanh về công nghệ xây dựng nhà cao tầng, xây lắp điện, nhà

máy nhiệt điện và thuỷ điện....

- Sự phát triển đội ngũ công nhân,cán bộ của ngành xây dựng.

- Sự phát triển của công nghệ sản xuất vật liệu xây dựng, vật liệu công nghệ,...

V. Giới thiệu các cơ sở đào tạo và điều kiện tuyển sinh

- Trường Đại học Xây dung.

- Trường Đại học Kiến trúc.

- Trường Đại học Thuỷ lợi.

- Trường Đại học Giao thông.

- Trường Đại học Hàng hải.

Bài 5 TÌM HIỂU HỆ THỐNG CÁC TRƢỜNG TCCN, CĐ, ĐH

VÀ ĐÀO TẠO NGHỀ CỦA TRUNG ƢƠNG VÀ ĐỊA PHƢƠNG.

I. Mục tiêu

- Giúp học sinh thấy được sự phát triển của hệ thống các trường TCCN và đào

tạo nghề ở nước ta.

- Học sinh thấy được những thông tin cơ bản về hệ thống các trường, hình thức

đào tạo của các trường ở TW và địa phương.


Hoạt động 1: Hệ thống các trƣờng trung cấp chuyên nghiệp (TCCN)

1. Sơ lược về sự phát triển các trường TCCN ở nước ta.

2. Hệ thống các trường trung cấp chuyên nghiệp.

a. Tầm quan trọng và nhiệm vụ của trường TCCN.

Đặt vấn đề: Trường TCCN có tầm quan trọng và nhiệm vụ như thế nào?

- Nhiệm vụ: Đào tạo những cán bộ có trình độ trung cấp, kỹ thuật kinh tế, văn

hoá nghệ thuật, thể thao… Hướng dẫn công nhân thực hiện theo quy trình công

nghệ hoặc thực hiện từng phần, có vai trò quan trọng.

b. Các loại hình trường TCCN.

Đặt vấn đề: Trường TCCN có các loại hình nào?

Có 407 cơ sở đào tạo TCCN với 361 trường và 121 hệ trong các trường ĐHCĐ

- Theo cấp quản lý: Có trường TCCN của địa phương và của trung ương.

- Theo sở hữu: Có trường công lập, dân lập, bán công , tư thục.

- Hiện nay các thành phố có nhiều trường TCCN nhất là: Hà Nội và Thành Phố

Hồ Chí Minh.

- Theo ngành thì có các khối sau:

Nêu vấn đề để HS thảo luận: Theo ngành thì có các khôi trường nào? Kể tên?

- Khối trường công nghiệp – Khối trường xây dựng.

- Khối trường nông- lâm – ngư nghiệp.

- Khối trường giao thông- bưu điện.

- Khối trường kinh tế – dịch vụ.

- Khói trường văn hóa nghệ thuật.

- Khối trường sư phạm .

- Các khôí trường khác.

c. Hình thức đào tạo và và điều kiện tuyển sinh

Theo em hình thức đào tạo các trường TCCN có những hình thức nào?

- Hình thức: Đa dạng, mềm dẻo, liên thông với các bậc ĐH-CĐ.

- Có hai hình thức đào tạo là chính quy và và tại chức:

+ Hình thức đào tạo chính quy: Tập trung tại trường ít nhất 2 năm

Thời gian đào tạo là 2 đén 3 năm.

Môn thi: Toán - Lí, Toán – Hóa, Toán – Sinh, một số trường tuyển theo năng khiếu.

+ Hệ tại chức chuyên tu: Nâng cao nhưng không có điều kiện tập trung tại trường.

Hoạt động 2

Hệ thống các trƣờng nghề và các cơ sở đào tạo nghề

1. Sơ lược về sự phát triển của hệ thống đào tạo nghề của trung ương và địa

phương.

2. Tầm quan trọng và nhiệm vụ của trường dạy nghề và các cơ sở đào tạo nghề.

Các trường đào tạo nghề và các cơ sở đào tạo nghề có hai nhiệm vụ cơ bản:

- Đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ công nhân và nhân viên kỹ thuật nghiệp vụ

lãnh nghề.

- Phổ cập nghề cho thanh niên.

Hình thức đào tạo và điều kiện tuyển sinh.

- Hình thức đào tạo:

+ Hệ đào tạo dài hạn vàn ngắn hạn, đảm bảo tính mềm dẻo, đa dạng, mềm dẻo,

liên thông với các bậc ĐH-CĐ.

- Hệ dài hạn: Chính quy tập trung từ 1 đến 3 năm, nhìn chung không phải thi.

- Hệ đào tạo ngắn hạn: Theo nhu cầu người học.

- Điều kiện cụ thể là: Mọi công dân Việt Nam không phân bịêt lứa tuổi, giới

tính, trình độ đáp ứng nhu cầu nghề nghiệp của công nhân.

Bài 6. CÁC NGUỒN THÔNG TIN GIÚP HỌC SINH TÌM HIỂU VỀ NGHỀ

NGHIỆP

1. Mục tiêu

Chỉ ra một số nguồn tìm kiếm thông tin chính để học sinh tiếp cận và lấy

thông tin về nghề nghiệp như :gia đình, thầy cô, bạn bè, truyền thông đại chúng.

2. Nội dung cơ bản.( Tìm hiểu các nguồn thông tin chính)

- Gia đình: Là những người gần gũi các em nhất. Vì vậy tìm kiếm thông tin

nghề nghiệp cũng như chia xẻ các vấn đề các em quan tâm về nghề nghiệp đối

với gia đình là một điều cần thiết. Gia đình bao gồm cha mẹ bao giờ cũng là

người chia xẻ với các em các nguồn thông tin đáng tin cậy và thiết thực. Và gia

đình (cha mẹ) là những người từng trải, có vốn hiểu biết xã hội nhiều. Vì vậy các

em có thể hỏi ý kiến và sẽ nhận được những tư vấn hợp lý từ gia đình.

- Bạn bè: Trong môi trường học tập học sinh sẽ thường xuyên tiếp xúc với

bạn bè. Và bạn bè là những người ở cũng lứa tuổi, cùng chung những đặc điểm

về tâm sinh lý lứa tuổi nên bạn bè dễ dàng cảm thông và chia xẻ với nhau.

- Thầy cô: Là những người làm công tác giảng dạy và thầy cô sẽ là kho kiến

thức khổng lồ để cho các em tham khảo ý kiến, cũng như lấy thông tin về nghề

nghiệp.

- Truyền thông đại chúng: trong thời đại bùng nổ thông tin như hiện nay thì

báo chí, tivi, internet là những nguồn thông tin vô cùng phong phú. Việc tìm

kiếm thông tin qua các kênh phương tiện này cũng rất dễ dàng và thuận lợi.

Để có được một nghề nghiệp phù hợp thì học sinh THPT cần phải chủ động

và tích cực trong quá trình tìm kiếm thông tin. Có rất nhiều nguồn thông tin khác

nhau đến từ các cách tiếp cận khác nhau. Học sinh cần phải cởi mở và trực tiếp

trao đổi, chia xẻ những khúc mắc để có được những câu trả lời xứng đáng từ các

kênh thông tin ở trên.

Định hướng nghề nghiệp của học sinh trung học phổ thông trên Địa bàn thành...

Documents