12/10/2013

1

ĐIỀU TRỊ HỌC ĐẠI CƢƠNG

PGS.TS. Nguyễn Tất Toàn

ĐH Nông Lâm Tp. HCM

Định Nghĩa

Bệnh là tình trạng bất thường về sức khỏe, hay

tình trạng rối loạn chức năng sinh lý cơ quan của

cơ thể.

Tác nhân gây ra sự bất thường này có thể truyền

nhiễm hay không truyền nhiễm

Không truyền nhiễm: ngộ độc độc tố, thiếu

chất dinh dưỡng, bệnh do di truyền

Truyền nhiễm: MH, PRRS, PMWS, …

12/10/2013

2

Bệnh là kết quả của sự tương tác giữa các yếu tố bao

gồm vật chủ (con thú), yếu tố gây bệnh (vi rút, vi

khuẩn...) và môi trường (không khí…).

Bệnh Hô hấp phức hợp trên heo là kết quả của

một sự tương tác/kết hợp:

• Nhiều tác nhân gây bệnh

• Yếu tố stress

• Môi trường

• Quản lý

• Con giống, …

December 10, 2013 Sample footer 4

12/10/2013

3

% heo - viêm phổi

% heo - viêm màng phổi

Sự tiến triển của các chỉ tiêu sản xuất

Phân bố tỷ lệ các loại bệnh

Hội chứng: PMWS,

PRDC, PNDS,

Porcine Post-weaning

Wasting/Catabolic

Syndrome, http://www.vetsweb.com/news/pwcs-new-pig-

disease-still-many-questions-1300.html.

CSF, PRRS, PCV-AD,

FMD, SVD, Erysipelas,

Leptpspirosis,Tuberculosis

,

Hô hấp

Tiêu hóa

12/10/2013

4

+ Bệnh lâm sàng: tảng băng nổi

+ Bệnh tiềm ẩn/cận lâm sàng:

- Nhiều bệnh: PRRS, PMWS, do MH, do

App. …

- Chậm lớn

- Ảnh hưởng đến chăn nuôi công nghiệp

nặng hơn bệnh trên lâm sàng

Ví dụ về áp dụng các nguyên tắc phòng bệnh trên

bằng vaccine

* Chủng ngừa vaccine đóng một vai trò quan trọng

trong sự kiểm soát của PRDC.

* Tuy nhiên, chủng ngừa vaccine thành công là phụ

thuộc vào:

- Đặc điểm miễn dịch của từng loại vaccine,

- Tình trạng miễn dịch thụ động và tuổi của heo,

- Tình trạng hệ thống miễn dịch của heo

- Điều kiện sống và môi trƣờng của heo

- Tác động tƣơng tác của các tác nhân gây bệnh

khác trên heo.December 10, 2013 Sample footer 8

12/10/2013

5

Định nghĩa

• Điều trị có nghĩa là áp dụng mọi biện pháp

có thể được bao gồm các biện pháp hộ lý,

sử dụng các loại thuốc, các phƣơng tiện

điều trị để làm hồi phục một cơ thể bị

bệnh

Định nghĩa

• Dùng thuốc

• Dùng hóa chất

• Dùng lý liệu pháp

• Điều tiết sự ăn uống và hộ lý

12/10/2013

6

Các nguyên tắc điều trị

• Nguyên tắc sinh lý

• Nguyên tắc chủ động tích cực

• Nguyên tắc tổng hợp

• Nguyên tắc điều trị cá thể

Các nguyên tắc điều trị

• Nguyên tắc sinh lý

- Tình trạng sinh lý do hệ thần kinh điều khiển, thông qua các phản xạ của hệ thần kinh nhằm thích nghi với sự tác động của yếu tố ngoại cảnh.

- Khi điều trị phải lưu ý

Tạo mọi điều kiện thuận lợi cho thú (biện pháp hộ lý)

Tránh mọi hiện tượng gây rối loạn thần kinh trên thú vật

12/10/2013

7

Nguyên tắc sinh lý

• Điều chỉnh khẩu phần thức ăn

• Điều kiện tiểu khí hậu chuồng nuôi cho

phù hợp

• Giảm bớt kích thích ngoại cảnh

• Tăng sức đề kháng, bảo vệ da và niêm

mạc, tăng cường thực bào, tăng sự hình

thành kháng thể, tăng sự giải độc gan và

thận, …

Đáp ứng của cơ thể heo đối với tác nhân gây nhiễm

Khi mầm bệnh xâm nhập cơ thể

heo, có 2 khả năng:

Không bệnh (có đáp ứng miễndịch)

Lưu ý: thú có thể mang trùng, bài thải ra ngoài

Bệnh (cấp tính, bán cấp, mãn tính)

Hậu quả

Bài thải mầm bệnh

Heo có một đáp ứng miễn dịch

Mầm bệnh bị tiêu diệt

Heo mang trùng

Heo chết

12/10/2013

8

Các nguyên tắc điều trị

• Nguyên tắc chủ động tích cực

Nhanh chóng và kịp thời

Khám và chẩn đoán bệnh sớm

Dự đoán những tai biến có thể xảy ra

Điều trị kịp thời, đủ liệu trình và liên tục

Theo dõi kết quả điều trị

Kết hợp các biện pháp điều trị khác

Các nguyên tắc điều trị

• Nguyên tắc tổng hợp

Sử dụng nhiều biện pháp cùng lúc

Phân tích tính chất của bệnh, đặc điểm của

quá trình bệnh và điều kiện ngoại cảnh để

đưa ra biện pháp điều trị tổng hợp hợp lý

nhất

12/10/2013

9

Các nguyên tắc điều trị

• Nguyên tắc điều trị cá thể

Với từng cá thể, sự biểu hiện về mặt bệnh

lý có khác nhau

Ứng với thể trạng thú, tầm vóc thú, loại

hình thần kinh, tình trạng sản xuất cần áp

dụng các biện pháp điều trị thích hợp

Các lọai thuốc hay liệu pháp điều trị phải

an toàn

Nguyên tắc điều trị cá thể

• Khi dùng thuốc phải dựa trên:

- Chẩn đoán bệnh chính xác và toàn diện

- Phân biệt bệnh chính và bệnh phụ

- Nguyên nhân và triệu chứng

- Thể bệnh và biến chứng

- Cơ địa và hoàn cảnh bệnh

12/10/2013

10

Điều trị bệnh phải có kế hoạch

• Biết bệnh

• Biết con bệnh

• Biết thuốc và liệu pháp điều trị

Biết bệnh

• Nguyên nhân gây bệnh

• Khả năng điều trị (tiên lượng)

12/10/2013

11

Biết con bệnh

• Kiến thức thú y học rộng

• Nắm được kiến thức tối thiểu của các

chuyên khoa khác

Biết thuốc và liệu pháp điều trị

• Dược tính

• Liều lượng

• Khả năng tác dụng của thuốc

• Tác dụng phụ

12/10/2013

12

Điều trị phải theo dõi chặt chẽ

• Theo dõi tác dụng của thuốc

• Lưu ý trường hợp dùng nhiều thuốc (tương

kỵ)

• Theo dõi các tai biến có thể xảy ra

CÁC LIỆU PHÁP

12/10/2013

13

Liệu pháp sử dụng thuốc

• Liệu pháp sử dụng thuốc: thông dụng và quan trọng

Điều trị theo nguyên nhân

- Thường ứng dụng khi đã nắm được nguyên nhân gây bệnh

- Nhanh chóng, hiệu quả, hiếm khi tái phát

- Xác định nguyên nhân cần phải có thời gian

Liệu pháp sử dụng thuốc

Điều trị theo cách sinh bệnh

- Sự tiến triển bệnh qua các thời kỳ với các

biểu hiện triệu chứng bên ngoài được gọi là

cơ chế sinh bệnh

- Dùng các biện pháp điều trị để cắt đứt

bệnh ở một khâu nào đó, ngăn chặn hậu

quả sẽ xảy ra tiếp theo.

12/10/2013

14

Liệu pháp sử dụng thuốc

• Điều trị theo triệu chứng

- Nhằm mục đích kịp thời ngăn chặn các

triệu chứng nguy kịch, có khả năng đe dọa

đến tính mạng thú

- Loại điều trị này thường áp dụng trong thú

y

Liệu pháp sử dụng thuốc

• Điều trị theo tính chất bổ sung

Do thiếu chất

Do mất một số chất

Ví dụ: Bệnh thiếu máu, còi xương, tiêu chảy

cần bổ sung chất gì ?

12/10/2013

15

Liệu pháp điều chỉnh thức ăn

nước uống

• Nhìn chung, ăn uống bình thường, báo hiệu một

cơ thể khỏe mạnh

• Khi điều trị thú mắc bệnh, cần lưu ý

- Bảo đảm dinh dưỡng đầy đủ cho cơ thể

- Thức ăn phải ngon miệng và dễ tiêu hoá

- Bổ sung kịp thời các chất cơ thể đang thiếu

- Không dùng thức ăn có tính kích thích

- Có chế độ ăn uống cho thích hợp từng loại bệnh

Liệu pháp điều tiết cơ năng thần

kinh dinh dưỡng

• Giúp hệ thần kinh này ổn định, điền khiển

tốt quá trình trao đổi chất, tăng sức kháng

bệnh của tất cả mô bào

• Dùng thuốc ức chế cả hệ thống thần kinh

bằng các loại thuốc ngủ, giảm đau, an thần,

thuốc tê ức chế cảm giác đau

12/10/2013

16

Điều trị bằng các kích thích

không đặc hiệu

• Điều trị bằng máu

• Điều trị bằng Filatov

• Protein liệu pháp

Điều trị bằng tiếp máu

• Trong trường hợp chấn thương, giải phẫu

hoặc trong bệnh ký sinh trùng máu

• Trúng các chất độc làm phá hủy tế bào

hồng cầu

• Tốn kém, thường áp dụng trên những thú

có giá trị kinh tế cao

12/10/2013

17

Vật lý liệu pháp

• Là phƣơng pháp điều trị bằng những nhân tố lý học (ánh sáng, nước, nhiệt độ), các tác nhân này tạo nên các kích thích không đặc hiệu, thông qua phản xạ của hệ thần kinh, sẽ kích thích và nâng cao các phản xạ bảo vệ cơ thể

• Vật lý trị liệu có các tác dụng:

- Một tác dụng của kích thích trong quá trình bệnh lý

- Làm mất hay giảm nhẹ phản ứng bệnh lý của thú

- Làm hồi phục cơ năng sinh lý và trạng thái thần kinh dinh dưỡng của cơ thể

Điều trị kháng sinh theo ba bƣớc

ABC

• Kháng sinh thích hợp (Appropriate

antibacterial therapy)

• Kháng sinh diệt khuẩn (Bacteriological

eradication)

• Hồi phục lâm sàng (Clinical cure)

12/10/2013

18

Kháng sinh thích hợp (Appropriate

antibacterial therapy)

• Lựa chọn kháng sinh theo kinh nghiệm,

dựa trên:

- Tiên đoán tác nhân có nhiều khả năng nhất

- Đặc điểm nhạy của kháng sinh tại địa

phương

Kháng sinh thích hợp (Appropriate

antibacterial therapy)

• Chẩn đoán tác nhân gây bệnh

• Thời điểm dùng liều kháng sinh đầu tiên

• Thời gian dùng kháng sinh/liệu trình điều

trị

• Đặc điểm kháng sinh theo từng vùng địa lý

• Sự an toàn

• Giá cả

12/10/2013

19

Kháng sinh diệt khuẩn

(Bacteriological eradication)

• Giảm thất bại trên lâm sàng

• Giảm tái nhiễm hoặc tái phát

• Giảm chọn lọc chủng kháng thuốc

Hồi phục lâm sàng (Clinical cure)

• Giảm tỉ lệ bệnh tật

• Giảm tỉ lệ tử vong

• Giảm nguồn lực y tế/chi phí

12/10/2013

20

Dùng thuốc chữa bệnh cho vật nuôi

Thuốc là gì ?

Thuốc là gì ?

Là chất được sử dụng:

• Để điều trị

• Phòng ngừa bệnh

12/10/2013

21

Với chức năng điều trị, thuốc…

• Giúp điều hòa và khôi phục lại sự cân bằng của cơ thể

• Cơ thể sẽ thoát khỏi tình trạng bệnh, sống khỏe, kéo dài sự sống

Các nhóm thuốc thường dùng

• Kháng sinh

• Vitamin, khoáng

• Điều trị ký sinh trùng

• Sát trùng cục bộ

• Chống viêm, hạ sốt, giảm đau

• Dung dịch truyền

12/10/2013

22

Các dạng thuốc thƣờng dùng

• Dạng chia sẵn

• Dạng thuốc khi dùng cần chia lẻ

Các đƣờng cấp thuốc vào cơ thể

(xem phần thực tập)

12/10/2013

23

Thông tin cần thiết khi xem

nhãn thuốc

• Tên thuốc

• Thành phần

• Số lượng

• Công dụng, chỉ định và chống chỉ định

• Cách sử dụng

• Thời hạn

• Tên nhà sản xuất và số lô

• Các khuyến cáo khác

• Thời gian ngưng thuốc

Cách tính liều lƣợng thuốc

• Ước lượng trọng lượng vật nuôi

• Xác cho định liều thuốc nguyên chất cần dùng 1 kg trọng lượng

• Xác định liều thuốc nguyên chất cần dùng trong ngày

• Tính lượng thuốc thương phẩm cần dùng cho một ngày

• Tính lượng thuốc thương phẩm cần dùng cho cả liệu trình

12/10/2013

24

Lƣu ý khi bảo quản và sử dụng thuốc

• Tránh ánh nắng chiếu trực tiếp vào thuốc

• Để thuốc ở nơi khô ráo và râm mát

• Đọc kỹ nhãn thuốc và sự hướng dẫn

• Không dùng thuốc đã quá hạn

• Chỉ sử dụng thuốc còn nguyên bao bì

• Không vứt bừa bãi vỏ lọ thuốc đã sử dụng

• Để thuốc tránh xa tầm với trẻ em

12/10/2013

25

12/10/2013

26

Thuốc kháng sinh

12/10/2013

27

-lactam Natural penicillins

PRP: isoxazolyl penicillins

Aminopenicillins

Cephalosporins thế hệ 1st

Cephalosporins thế hệ 2nd

Cephalosporins thế hệ 3rd

Cephalosporins thế hệ 4th

Ức chế -lactamase

Penicillin G, Penicillin V

Oxacillin, Cloxacillin, Dicloxacillin

Ampicillin, Amoxicillin

Cefazolin, Cephapirin, Cephalexin

Cefonicid, Cefuroxime, Cefaclor

Cefotaxime, Ceftriaxone, Ceftiofur

Cefquinome

Clavulanic acid, Sulbactam, Tazobactam

Aminoglycosides Streptomycin, Gentamicin, Tobramycin,

Neomycin, Kanamycin, Spectinomycin

Macrolides Erythromycin, Tylosin, Clarithromycin,

Spiramycin, Josamycin, Tulathromycin

Lincosanides Lincomycin, Clindamycin

Glycopeptides Vancomycin

Polymyxins Polymyxin B, Colistin (E)

Tetracyclines Tetracycline, Chlortetracyclin, Oxytetracyclin

Doxycillin

Phenicols Chloramphenicol, Thiamphenicol, Florfenicol

Quinolones Flumequin, Norfloxacin, Ofloxacin,

Ciprofloxacin, Enrofloxacin

Sulfonamides Sulfamethoxazol, Sulfadiazin …

Nguyên tắc sử dụng kháng sinh

- Chẩn đoán nguyên nhân

- Lựa chọn kháng sinh

• Phổ hoạt tính

• Tính chất của thuốc

• Yếu tố thuộc về thú bệnh

• Nơi nhiễm trùng

- Cách sử dụng

- Sự phối hợp kháng sinh

- Phòng ngừa kháng sinh

12/10/2013

28

Mục đích phối hợp kháng sinh

• Mở rộng phổ tác dụng

• Trị các bệnh ghép

• Giảm liều lượng mỗi thuốc

• Giảm kháng thuốc nếu dùng đúng

Lưu ý

• Mất tác dụng nếu phối hợp sai

• Độc tính tăng nếu dùng sai qui định

• Đa kháng thuốc nếu dùng sai nguyên tắc

12/10/2013

29

NGUYÊN TẮC PHỐI HỢP KHÁNG SINH

Kháng sinh sát khuẩn

-lactam

Kháng sinh sát khuẩn

Aminoglycosides

Polypeptides

Kháng sinh tĩnh khuẩn

Sulfonamides

Trimethoprim

Kháng sinh tĩnh khuẩn

Macrolides

Tetracyclines

Phenicols

Hiệp lựcPhối hợp

đƣợc

Phối hợp

đƣợc

Kháng thuốc kháng sinh• Tùy theo thời gian, nồng độ và phương

thức tiếp xúc, mọi cơ thể sống khi thường xuyên tiếp xúc với thuốc sẽ:

Quen

Lờn

Kháng

12/10/2013

30

Nguyên nhân

• Nguyên nhân bẩm sinh

• Thuốc kém phẩm chất

• Liều lượng thuốc thấp

• Liệu trình không đủ

• Tồn dư kháng sinh trong thức ăn, nước uống, thực phẩm, …

Đề kháng kháng sinh* là phần nhìn thấy được sự thất bại

trong việc bảo vệ hiệu quả kháng sinh trong thời gian dài

** Staph aureus đề kháng Methicillin, MDR-và XDR Mycobacteria, ESBL sản xuất vi khuẩn Gram âm và NDM-1 sản xuất vi khuẩn

enterobacteriaceae là một vài ví dụ siêu vi khuẩn vì chúng không đáp ứng với những kháng sinh thường dùng

Biết nhưng bị bỏ quaCân có hành động kịp thời

Biết nhưng không tránh được

12/10/2013

31

Hạn chế và loại trừ kháng thuốc

• Dùng kháng sinh đúng nguyên tắc• Không dùng kháng sinh với mục đích

tăng trưởng• Tìm kháng sinh mới thay thế

• Có chiến lược sử dụng kháng sinhThuốc nào cho lưu thôngThuốc nào dự trữ

Thời gian tái sử dụngChống phối hợp sử dụng tràn lan

Hạn chế đề kháng kháng sinh

o Chỉ sử dụng kháng sinh điều trị khi chắc chắn có nhiễmkhuẩn và cần thiết sử dụng kháng sinh điều trị.

o Chọn kháng sinh dựa vào kết quả kháng sinh đồ haytình hình dịch tễ về khả năng nhạy cảm đối với khángsinh của hệ vi khuẩn gây bệnh. Ưu tiên kháng sinh cóphổ hẹp và đặc hiệu, hạn chế sử dụng kháng sinh phổ

rộng, kháng sinh mới.

o Chọn kháng sinh khuyếch tán tốt đến vị trí nhiễmkhuẩn. Sử dụng đúng liều lượng, đường cấp và liệu trình.

o Phối hợp kháng sinh hợp lý, không kết hợp kháng sinhkhi không cần thiết.

62

12/10/2013

32

Hạn chế đề kháng kháng sinh

o Giám sát tình hình đề kháng của vi khuẩn.

o Khi phát hiện vi khuẩn đã kháng với kháng sinh đang sử

dụng thì phải ngưng sử dụng kháng sinh này cũng như

các kháng sinh cùng nhóm có cùng cơ chế tác dụng.

o Tăng cường các biện pháp khử khuẩn và vô khuẩn.

o Sử dụng kháng sinh khác mà vi khuẩn nhạy cảm.

63

Khảo sát tính nhạy cảm của vi khuẩn đối

với kháng sinh (kháng sinh đồ)

12/10/2013

33

Sự đề kháng trên người có liên

quan gì đến thú nuôi?• Quan niệm truyền thống-

Các vi khuẩn đường ruộttruyền lây giữa người vàvật– salmonella, E.coli vàcampylobacter

– Đề kháng: đa thuốc, fluoroquinolone , ceftiofur & các thế hệthứ 3 & 4 kháccephalosporins, carbapenems, beta-lactamases phổ rộng, vancomycin , virginiamycin, tetracyclines, tylosinvà các macrolideskhác….

Omilusik (2013) The Creative Science Quarterly

Sự đề kháng trên người có liên

quan gì đến thú nuôi?

• Chuyển gen đề kháng

từ các vi khuẩn hội

sinh như E coli sang

các mầm bệnh trên

người

• Chọn lọc cho sự đề

kháng thuốc

• Hiện tại thừa nhận sự

nhiễm MRSA, nhiễm

E.coli không có trong

đường ruột (ExPECs)

Omilusik (2013) The Creative Science Quarterly

12/10/2013

34

Sự phổ biến của các loại kháng sinh và đề kháng kháng sinh trong nông nghiệp,

cộng đồng, bệnh viên, xử lý nước, và môi trường xung quanh.

Davies J , and Davies D Microbiol. Mol. Biol. Rev.

2010;74:417-433

Giải pháp là gì?

• Các chất thay thế không phải khángsinh – đặc biệt là các chất thay thế đạtđược cải thiện năng suất

– Sự thay đổi khẩu phần

– Các chất bổ sung mới– prebiotic, probiotic, enzyme, chiết xuất thực vật, axíthữu cơ

• Phương pháp điều trị thay thế đạtđược (ví dụ: vaccine)

12/10/2013

35

Khuyến cáo

• Tăng cường quản lý kháng sinh (BS Thú Y, BS nhân y)– Kiểm soát tất cả danh sách bán thuốc kháng sinh

• Cấm kháng sinh tăng trưởng

• Cấm sử dụng kháng sinh có hiệu quả trên người (trongthức ăn gia súc, nước)– Fluoroquinolones, thế hệ thứ 3 và thứ 4 cephalosporins,

carbapenems…

• Giảm sử dụng kháng sinh trên gia súc– Cải thiện vệ sinh và điều kiện chăn nuôi

– Tiêm vaccine khi cần

– Các chất thay thế không phải là kháng sinh

• Các chương trình tập huấn cho nhà chăn nuôi, BS ThúY, cán bộ khuyến nông