Slide 1

DIPLOMACIJA:PRAKSA, POVIJEST I TEORIJAFKN Sarajevo, 2013

NEDOSTATAK TEORIJEDiplomatska teorija-zapostavljena oblast u IR.S druge strane-literature ima u izobilju: autori su uglavnom historiari ili diplomate sa iskustvom (bive i sadanje).-Diplomate piu uglavnom iz sopstvenog iskustva, knjige im nisu sistematine.-Historiari diplomacije se uglavnom bave odreenim periodima.Iskustvena literatura-Ta literatura je puna savjeta kao to su:koje su to karakteristike dobrog diplomate?Eban tvrdi da je jedan od hendikepa diplomatije to to...nije ukljuena niti u jednu priznatu nauku. (Eban, 1983:384-385)Diplomatija je dakle, profesija i to vrlo zatvorena profesija koja rijetko dozvoljava uticaj nauke.

Razliita miljenja-Diplomatija se tretira ili kao profesija puna vrlina ili kao profesija bez morala u ijoj osnovi je obmana.Ernest Satow:-Upotreba inteligencije i takta u voenju zvaninih odnosa izmeu vlada i nezavisnih drava. (Statow, 1973:3) ILI-Opskurna vjetina koja se krije u slojevima obmane, koja se boji da bude otkrivena i vjeruje da moe egzistirati samo u mraku misterije. (citirano u Eban, 1983:331)

Korisna ili beskorisna?esto se spominje da je diplomatija ne samo politiki beskorisna, nego i tehnoloki viak. (Sofer, 1988:196)Zbigniew Brzezinski je 1970 izjavio:da ministarstva vanjskih poslova i ambasade ve ne postoje, svakako ih ne bi trebalo izmiljati. (James, 1980:933)Brzezinski je ameriki politolog, geostrateg, sa praktinim iskustvom u voenju dravnih poslova-bio je savjetnik za nacionalnu sigurnost Jimy Cartera od 1977-1981; zovu ga demokratskim Kissingerom)U koraku s vremenom?-S druge strane, postoje autori koji smatraju da savremena diplomacija pokazuje sve znakove adaptiranja novim uvjetima i uesnicima. (Langhorne, 1997:13).-Jonsson and Hall u svojoj knjizi Essence of Diplomacy pokuavaju da odgovore na fundamentalno pitanje: Koje su to sutinske dimenzije, bezvremenske karakteristike diplomacije? (Jonsson and Hall, 1995:2)Fokus na kontinuitetu-Spomenuti autori stavljaju vei akcenat na kontinuitet nego na promjene, odnosno ele da otkriju te bezvremenske parametre u okviru kojih se promjene deavaju u historijskoj perspektivi. Njihova ideja je da je IR teorija relevantna za diplomaciju ali i da je diplomacija relevantna za IR teoriju. Bez namjere da grade teoriju: pred-teorijski nacrt.(Osnova je pregovaranjePrema Jonssonu i Hallu, diplomacija ima mnogo dublje korijene od modernog dravnog sistema koji potie iz Italije iz 15. vijeka.Teorija IR koja je povezana sa diplomacijom, a znaajno se razvila je teorija o pregovorimaOxford English Dictionary kae da je diplomacija voenje meunarodnih odnosa uz pomo pregovora.

Nauna i intuitivna teorijaSve ljudske percepcije su pod uticajem teorija, jer mi sve informacije procesuiramo kroz ve postojee strukture znanja ili preduvjerenja.Nauna je eksplicitna i otvorena za prouavanjeIntuitivna je implicitna i lei ispod svjesnog nivoa Tri dimenzije diplomacije: komunikacija, reprezentacija i reprodukcija internac. drutvaUzroci marginalizacije diplomacije u IR teoriji?Niti na jednom podruju meunarodnih odnosa nije se reflektovao tako veliki jaz izmeu prakse i teorije kao to je to diplomatska praksa. Razlog je to to su oni koji eksplicitno studiraju praksu nisu bili teorijski orijentirani, dok oni koji se bave teorijom, nisu se fokusirali na diplomaciju. (Steiner, 2000:1)

Prva djela1463. Bernard du Rosier, gradonaelnik Toulouse, napisao je prvi evropski udbenik Short Tratise About Ambassadors. (Kratka rasprava o ambasadorima)Razvoj diplomatskog sistema zasnovanog na rezidentnim ambasadorima u renesansnoj Italiji incirao je na stotine slinih djela tokom narednih stoljea.

Moderna literaturaErnest Satow A GUIDE TO DIPLOMATIC PRACTICE, 1917.Harold Nicolsons DIPLOMACY i THE EVOLUTION OF DIPLOMATIC METHODSatow i Nicolson su moderni klasici. Ipak zanimljivo je kako se sutina sadraja diplomatske literature nije mnogo promijenila.

Bez promjenaPrevedeno sa sterotipa iz 15. stoljea u stereotipe 20. stoljea, to to je Rose rekao ne razlikuje se mnogo od onoga to je rekao Andrew D. White, ili Jules Jusserand ili Harold Nicolson. Studenti koji se obrazuju za vanjsku politiku u Rimu i Parizu, Londonu i Washingotnu u njihovim udbenicima itaju iste ope stvari u ovom trenutku. (Mattingly, 1955: 28).....Diplomate su esti autori knjigaMnogi imaju naune ambicije, ali i nauna zvanjaIpak njihova pisanja esto se ne mogu okarakterizirati vie od memoaraZajedno sa diplomatskim brourama memoari su izvori korisnih infomacija; ali da bi bili doprinos teoriji potrebno ih je sistematizirati.Diplomatska historijaDiplomatski historiari nisu uspjeliti napraviti jak link sa IR teoretiarima.Historiari optuuju IR teoretiare da su vie iluzionisti nego to su naunici.S druge strane IR teoretiari optuuju svoje kolege diplomate za grebu po povrini bez rigorozne metodologije i bez interesa za sadanjost.Interdisciplinarni dijalogJack Levy smatra da historiari i politolozi moraju uiti jedni od drugih:Najgore to se moe desiti jednoj disciplini jeste da ignorira drugu. Historija je previe vana da bi bila ostavljena samo historiarima i teorija je previe vana da bi bila preputena samo teoretiarima. (Levy, 1997:33)Porijeklo diplomacijeTragovi prve diplomatske komunikacije nalaze se jo u Starom Egiptu (trei milenijum p.n.e.)Tokom prvog milenijuma p.n.e. Kina, Indija i Grki gradovi-drave razvili su kompleksan nain komunikacije i diplomatske prakse. Kao uzor za prvi diplomatski sistem uzimaju se gradovi-drave antike GrkeAntika GrkaPostojala je komunikacija izmeu relativno ravnopravnih gradova-drava. Dugo vremena niti jedna od drava nije bila dovoljno jaka da bi imala dominaciju nad drugima, to je bio jo jedan znaajan motiv za razvoj diplomatske komunikacije ali i diplomatske kulture. ...Prema Kissingeru, jedini primjeri funkcioniranja sistema ravnotee moi mogu se nai u gradovima-dravama antike Grke i renesansne Italije, kao i u evropskom sistemu drava nastalom poslije Vestfalskog mira iz 1648. (Kissinger, 1999:8).....antika GrkaTragove kulture antike Grke prepoznajemo i u dananjici, i to u mnogim drutvenim sferama.....antika GrkaGrci su potivali diplomatski imunitet predstavnika drugih gradova-drava, a pravilo je bilo da se taj imunitet ne ugroava ak ni u ratu. U antikoj Grkoj imamo preteu dananjih ambasada i konzularnih predstavnitava. Uspostavljena stalna poslanstava koja su upoljavala lokalnog stanovnika grada. (Berrige, 2002)Tri vrste predstavnika Angelos ili presbys bili su glasnici, koji su se koristili za kratke i vrlo specifine misije, i oni su bili praktino iva pisma bez velikih ovlatenja, osim da prenesu poruku. Keryx je herald koji je uivao posebna prava line sigurnosti. Proxenos- konzul u suvremenom diplomatskom sistemu. (Hamilton, Langhorne, 1995:8)

ProxeniProksen jednog grada uivao je izvjesne privilegije i prava u odnosu prema ostalim strancima u tom gradu; moralno je bio odgovoran gradu, koji mu je pruio gostoprimstvo, i morao je, prirodno, voditi rauna o intresima toga grada; sluio je kao posrednik izmeu grada u kojem je ivio i svog rodnog mjesta. (Krizman, 2006:52)

Karakteristike grke diplomacijeOno to je karakteriziralo grku diplomaciju jeste to to su se odnosi sa susjednim dravama diskutovali javno. Ambasadori su izabirani sa velikom panjom (dobri govornici i veoma obrazovani). Nakon to bi stigli u dravu izaslanicu, imali su obavezu da se obrate parlamentu i tu su njihove govornike sposobnosti dolazile do izraajaGovornike vjetinePred debatom u parlamentu morali su odgovarati na pitanja- to je bilo veoma esto kobno za grke ambasadore. Po povratku u svoj grad-dravu znali su biti estoko kritikovani zbog izgovorenih rijei, a deavalo se ak i da se nad onima koji su prekrili data ovlatenja u dijalogu, izvri smrtna kazna. (Hamilton, Langhorne, 1995:10)

Demosten o ambasadorima:Ambasadori na raspolaganju nemaju vojne brodove, naoruanu pjeadiju niti tvrave; njihovo su oruje rijei i mogunosti. Mogunosti promiu; jednom kad su proputene, izgubljene su zauvijek. Vea je teta kada se mogunost uskrati demokraciji, nego oligarhiji ili autokraciji. Pod njihovim sistemom akcije mogu biti instantno poduzete, i nareene; ali kod nas, prvo se mora sastati Savjet i usvojiti preliminarnu rezoluciju i to tek nakon to su herald i ambasadori poslali pisanu zabiljeku.

Demosten, citiran u Nicolson (1954:13)Potom, Savjet treba da sazove Parlament, ali samo na statutorni datum. Potom se debatnik mora izboriti za svoj argument pred ignorantnom i esto korumpiranom opozicijom; i ak i kad je ova beskrajna procedura zavrena, i kad se dolo do odluke, jo se vie vremena potroi na usvajanje finansijske rezolucije. Stoga kada ambasador koji- u ureenju kao to je nae, djeluje diletantski i proputa prilike, ne proputa samo prilike, nego nas dovodi u situaciju da gubimo kontrolu nad dogaajima.... Olimpijske igreJedno od znaajnijih i veoma transparentnih naslijea antike Grke, koje ima veliki spektar znaenja za dananji svjetski diplomatski sistem su Olimpijske igre. O nastanku Olimpijskih igara postoje brojni mitovi i legende, a jedna od njih je da ih je ustanovio Zeus (vrhovno boanstvo u grkom sistemu vjerovanja)....Olimpijske igreNavodno je Zeus otvaranjem Olimpijskih igara proslavio svoju pobjedu nad ocem Kronom.

Prema drugoj legendi Herkul je jednom pobijedio na nekoj trci u Olimpiji i nakon toga odluio da se Olimpijske igre odravaju svake etiri godine.

Znaaj Olimpijskih igaraZa vrijeme Olimpijskih igara prekidala su se neprijateljstva, tako da su Olimpijske igre zapravo bile i slavljenje mira nasuprot razornosti ratovanja. Ugaene su kada je kranstvo postalo dravna religija, smatrale su se svojevrsnim obredom koji se provodi da bi se slavila paganska boanstva. (ukinuo ih je rimski car Teodizije 393.)

Ponovno uspostavljanje OIBarun Pierre de Coubertin- otac modernih Olimpijskih igara. Istraivao je uzroke francuskog poraza u Francusko-pruskom ratu (1870.-1871.) i zakljuio je da je razlog fizika nepripremljenost Francuza. Istraujui rat zakljuio da je vano raditi na poboljanju duha zajednitva meu narodima doao do ideje oivljavanja OI.Nove OINakon lobiranja baruna de Coubertina i njegovog govora koji je odrao na francuskoj Sorboni 1894. odlueno je da se prve (nove) Olimpijske igre odre u Atini 1896. godine. Studiranje historije Olimpijskih igara i meunarodne komunikacije koja ih okruuje, esto je ilustrustracija i stanja meunarodnih odnosa.

OI i meunarodni odnosiIgre koje su trebale biti odrane u Berlinu 1916, Helsinkiju 1940. i Londonu 1944. nisu odrane zbog I i IIsvjetskog rata.Oko prologodinjih OI u Kini - zbog represije koju kineske vlasti provode na Tibetu i nepotivanja ekolokih standarda nevladine organizacije i neki svjetski centri su insistirali na promjeni mjesta odravanja.

OI- diplomatski sajamPored sportskih natjecanja Olimpijske igre su istovremeno i sajam diplomatskih aktivnosti to dodatno potvruje uticaj sistema i ivotnog stila antike Grke na savremeni svijet.To se posebno odnosi na otvaranje i zatvaranje Olimpijskih igara.Mnogi su zakljuili da su OI u Pekingu bile i svojevrsna kineska demonstracija sile.

Rimsko CarstvoS obzirom na mnoge druge doprinose razvoju racionalne misli- njegovanja nauke, razvoja prava, filozofije, knjievnosti, umjetnosti, Rim je veoma malo uticao na razvoj diplomatije.Dolaskom Rimske Imperije, grki diplomatski sistem je nestao. Rim je izdavao nareenja, nije pregovarao.

Vojni a ne diplomatski zapisiSimptomatino je da iz vremena Rimskog Carstva nisu preivjeli zapisi o diplomatskim metodama, dok o vojnim metodama ima veliki broj zapisa. (Campbell, 2001:1)Kako unutranju, tako i vanjsku politiku, odreivao je Imperator.Tokom III stoljea n.e. za vrijeme napada Perzijanaca, Imperator je lino pregovarao. ....Rimsko CarstvoStoga analitiari tog vremena smatraju da- u sjeni tolike kontrole Imperatora nad vanjskim poslovima, pitanje na koji su nain ambasadori izabirani i koja je bila njihova funkcija i nije od velikog znaaja. (Hamilton, Langhorne, 1995:12)No u Rimu su, kako u Carstvu, tako i u Republici strani poslanici bili nepovredivi.

BizantijaBizantska diplomatija imala je vei znaaj.Bizantske diplomatske aktivnosti odvijale su se u veoma neprijateljskom raspoloenju. Bizantska imperija imala je plejadu neprijatelja koji su ga okruivali: sa istoka su to bili Perzijanci, sa juga Arapi, dok su u talasima napadali i nomadski narodi iz podruja istone Azije u podruje Crnog mora.....BizantijaPrihvatanje kranstva dalo je imperatoru mogunost da se predstavlja i kao predstavnik Boga - to je bio element koji je doprinio jaanju njegovih ovlasti. Konstantin VII je mo imperatora, u svom ritmu i poretku, poredio sa harmoninim kretanjem koje je Univerzumu dao njegov Kreator. (Obolenski, 1961:53)

...la, prevara...diplomacijaNakon to je Bizant prihvatilo kranstvo kao zvaninu religiju, bizantski sveenici su pored kranstva u vjerskim misijama irili i cijeli sistem ideja i kulturnih standarda, koji su bazirani na tome da je Imperija izvor sve religijske i politike vlasti. Sve je bilo podreeno dobrobiti imperije. (Hamilton, Langhorne, 1995:17)

...la dobro ImperijeZabiljeeno je da je imperator Anastasios 515 zapisao: 'Postoji zakon koji nareuje da Imperator lae i prekri zakletvu ako je to potrebno za dobrobit Imperije'. (Wozniak, 1984:196)Sa ciljem izbjegavanja rata po svaku cijenu, Imperija je vodila politiku: zavadi pa vladaj. (Hamilton, Langhorne, 1995:17,18)

.....Valentiusu, diplomatskom predstavniku Justina II Khaganu, turski vladar u Centralnoj Aziji je rekao:a vi ste ti Rimljani koji imaju deset jezika i jednu la?...Kao to ja imam deset prstiju tako i vi koristite razliite jezike da nekad prevarite mene, nekad Avare, moje robove. (Obolenski, 1961: 61)

Arapski svijet i diplomacijaIslam je u vrijeme ivota Muhammeda a.s. potivao ivot i integriret emisara, a islamski svijet je nastavio sa takvom praksom koja nije bila razliita od dotadanje prakse. No, tek nakon uspostavljanja Abasidske dinastije u Bagdadu (750-1258) pojavile su se malo kompleksnije diplomatske aktivnosti. ...arapski svijetDo tada se diplomatska praksa zasnivala uglavnom na na glasnicima, proglaavanju rata, uspostavljanju vojnih saveznitava,uspostavljanju mira i sl. Nije bilo prakse uspostavljanja rezidentnih ambasadora. Specijalne misije su u Bagdadu, kao i u Bizantiji bile izolirane od obinih graana, a njihovo ponaanje i kretanje bilo paljivo posmatrano...arapski svijetEmisari koji su naputali dar-al-Islam, izabirani su na osnovu obrazovanja i vjetina, a misije su se obino sastojale od tri ili vie izaslanika: vojnik, naunik i pisar koji je imao ulogu sekretara misije. (Hamilton, Langhorne, 1995:17,18)

Renesansna Italija...Sistem suvremene diplomatije potie iz Renesansne Italije.Uveli su sistem stalnog ambasadoraSvaka je drava kreirala ured za vanjske poslove3. Razvijen je i elaboriran sistem protokola, privilegija i imuniteta za diplomate. Ali ambasadori su mogli biti krivino odgovorni ukoliko bi poinili zloin - ubistvo ili krau.

Eksteritorijalnostetvrti princip: eksteritorijalnosti. Zgrada ambasade stajala je na teritoriji drave koju je predstavljala i svi oni koji se nalaze u prostoru ambasade, morali su se ponaati u skladu sa zakonima drave u ijoj se dravi nalaze.Niccolo Machiavelli (1469-1527)

italijanski historiar, dravnik ali i filozof iji fokus je bio na politikoj teoriji. Njegova pisanja o voenju dravnih poslova su krajnje nemoralna, ali su rijetko iskrena i govore zapravo ono to su mnogi politiari i diplomate toga doba i mislile. Stoga je njegovo ime u politikoj teoriji postalo sinonim za licemjerje, prevaru, duple igre...i sve je dozvoljeno u interesu drave.Drave nacije

Rast drava-nacija u 17 stoljeu u Evropi vodio je razvoju koncepta nacionalnog interesa i balansa snaga. Koncept nacionalnog interesa znaio je da diplomatski ciljevi nacija moraju biti bazirani na interesu drave a ne na linim ambicijama, rivalitetima, sentimentima, religioznoj doktrini ili predrasudama.

Balans snagaTeorija o balansu snaga bazirana je na generalnom interesu da se odri dravni sistem tako to bi se postigao balans meu najmonijim nacijama.Klasina diplomacija razvila se tokom 17. i 18. stoljea i za to su najzasluniji Francuzi. Karakterizirali su je cermonijalnost, tajnost i postepena profesionalizacija (Jonson i Hall, 2005: 11)

TajnovitostNastojanja da se informacije dobiju i odre u tajnosti, ali i praksa da se pregovori odravaju u tajnosti doprinijela su pretjerivanju. Tajnost je kritikovana uoi I svjetskog rata i cijeli diplomatski sistem je smatran odgovornih za nemogunost da se sprijei rat. ((Jonson i Hall, 2005: 12)

Woodrow WilsonAmeriki predsjednik Woodrow Wilson kritikovao je balans snaga, jer- ako je naruen, nuno izaziva rat; ali je kritikovao i tajne sporazume.Predloio je novi nain diplomacije koja je po karakteru trebala biti otvorena, u kojoj bi odnose regulirale pravne norme u okviru sistema kolektivne sigurnosti. (tajne sporazume zamijenile bi konvencije)Woodrow Wilson-idealizamKissinger pie da je ameriki, odnosno vilsonijanski koncept, polazio od dobrote ovjeka- miroljubive prirode ovjeka koja omoguava harmoniju u svijetu. Evropske zemlje nisu dijelile ove ideale i evropska politika teorija polazila je od toga da je potrebno iskoristiti ovjekovu sebinost i staviti je u slubu opteg dobra.(Kissinger, 1994:186)II svjetski ratFranklin D. Roosevelt uspostavlja novi tip diplomacije. Zajedno sa britanskim premijerom Winston Churchillom, izgradio je poslijeratni meunarodni poredak na osnovu sporazuma sa sovjetskim liderom Josephom Staljinom. Taj sistem je mnogo vie odgovarao starom evropskom sistemu nego novim idejama koje su bile ugraene u povelju Ujedinjenih nacija....Hladni ratTaj sistem je nuno vodio u Hladni rat.Osnovni uzrok Hladnog rata je power vacuum (vakum sile). Rusija i SAD su nakon ostale jedine dvije supersile. Bile su neprijatelji na distancu, ali su se nakon II svjetskog rata, poto je Evropa bila podijeljena, dvije svjetske sile i fiziki previe pribliile. Hladni rat i balans snagaNakon Drugog svjetskog rata balans snaga se mogao poremetiti u etiri podruja tehnoloke i industrijske kreativnosti: Evropa, SAD, Sovjetski Savez i Japan. injenica da su zapadna Evropa i Japan postali saveznici Sjedinjenih Drava, pomjerili su balans snaga u korist SAD-ai Hladni rat je postao neizbjean. Socijalni i ideoloki uzrociRusija je bila apsolutistika, imala je potrebu za jakim voom jer je strahovala od anarhije, imala je strah od invazije. Komunizam-koncept pravde-radnika klasaKapitalizam-koncept pravde-individualna pravaRusi se stidjeli zbog zaostalosti i siromatva zemlje, Amerikanci su se ponosili tehnolokim napretkom i ekonomskim rastom.