direktorio willemstad pa selebrashon di sakramentunan...
TRANSCRIPT
1
2
PRESENTASHON
Diósesis diWillemstad ku okashon di suHubileo diOro (1958 –2008)tapublikánaunmaneraofisialebukiDirektoriopaselebrashondiSakramentonan:normaiorientashonnanpastoral.
Nos Diósesis a prepará un promé edishon di e buki akí na aña
2003.EseiasosedédebínaenesesidatdiaplikásiertonormananlitúrgikokuIglesiaapublikáribaLiturgiaiSakramentonan,naunmanerapartikularribaSantuEukaristiaduranteeúltimoañanan1.Naaña2000,kuokashondieañadiHubileo,papaHuanPabloIIaaprobáeedishonnobodieMisalRomanodipapaPabloVI(1975).Perosolamenteawor,naaña2008-2009apublikáeMisaltradusíiadaptánaediferenteidioma.
Paemotibunanakí,nosarealisákutabataimportantepawardariba lokeMagisterio di Iglesia a disponépa e selebrashondi Eukaristia idemasSakramentonan.Kuhopi rasonnosporbisakueMilenioNoboakuminsákuemiradadi IglesiafiháribaeSakramentodiEukaristia,kutasentro i kulminashon di nos fe, i manera Konsilio Vatikano II ta afirmá:“Iglesia ta deseá ku hopi insistensia pa tur fiel partisipá na un manerapleno,konsienteiaktivonaeselebrashonnanlitúrgiko”2.
1PapaHuanPabloIIaskirbisuúltimoEnsíklikaEcclesiadeEucharistia(2003);eKartaApostóliko Mane nobiscum Domine (2004); Kongregashon di Kulto Dibino i diSakramentonanapublikáe InstrukshonRedemptionis Sacramentum (2004);AñadiEukaristia,Sugerensia i Propuestanan. SínododiObispo aprepará e InstrumentumLaboris, 2004, pa prepará e Sínodo. Fruta di e Sínodo akí, ta e Ek-sortashonapostóliko postsinodal Sacramentum Caritatis di Papa Benedikto XVI riba SantuEucaristia,fuente,kulminashondiebidaimishondiIglesia(2007).2SacrosantumConcilium(SC)14
3
EkontenidodieDirektoriota tumanakuentaedokumentonanmas importante ku a keda promulgá, for di Konsilio Vatikano II te na eSínodoribaEukaristiapresidípaPapaBenediktoXVIdiaña2005ipublikádia29diyüni20073.
Den e aplikashondi e normanan litúrgiko, Iglesia komoMama iMaestra, ta eduká su yunan pa un opservansia ku ta uni mente i bos,intenshoninterioriakshoneksterior.Esakitanifikákuekumplimentudienormanan eksteriormester keda iluminá pa fe i amor ku ta uni nos kuKristu i ku komunidat. Palabra i rito litúrgiko ta un ekspreshon fiel ku amadurá durante hopi siglo, di e sintimentunan di Kristu Hesus, i ta siñanospamantenéemesunsintimentunanakíkuEtabatin4.
DeneeksposishondikadaSakramentonosatenekuentakutreskriteriobásiko:teológiko–litúrgiko,kanónikoipastoral.1.-Teológiko-litúrgikotaekspresálokenostakere,efekunostaprofesá(professiofidei)denDiosTata,pamediodiHesu-Kristu,denkomuniondiSpirituSantumaneraIglesiaatransmitínosfordiprinsipio;2.-KanónikotaindikáenormananuniversaldiIglesia,stipuládenebukidiDerechoKanóniko;3.-Pastoral taofreséeaplikashonnanpráktiko,adaptánae Iglesia lokal,unínaekriteriodiinkulturashon.TapeseieophetivoprinsipaldieDirektorionotasolamentepakumplikuunseriedinorma,sinomastantupapromovéesentidodiasamblea,kutareuní den nòmber di Kristu, nos Kabes i nosMaestro, respetando kadamiembrosu“ministerio”isulugáspesífikodeneasamblea.
3PahañaunbistadiedokumentunanmasimportantediMagisteriodiIglesiadeneúltimo45añatokanteLiturgianostamenshoná:KonstitushonribaSagradaLitur-giaSacrosantum Concilium di Konsilio Vatikano II; Eucharisticum Mysterium (1967);karta apostóliko Dies Domini (1998); Institutio Generalis Missalis Romani (2000);Direktorioribapiedatpopular(2002);paeúltimodokumentonanwaknota1.4Cfr.RedemptionisSacramentum5
4
Denturmomento,nosmestertenekuentaribaeunionkutaeksistíentree “ars celebrandi” (arte di selebrá) i e partisipashon konsiente, aktivo idevotodieasamblea.Eartediselebrátabinifordieaktitutobedienteifielnae“spiritu”diliturgiadensutotalidat,pasobraemaneradiselebráta sigurá nos di e fe di tur e kreyentenan ku ta yamá pa kompartí eselebrashonmanerapueblodiDios,saserdosioreal inashonsantu”(1Pe2,9)5.MitapiditurmirumannandenKristu,paasumíkufeirèspètekontenidodieDirektorioakí ikomprometénosmespakumpli fielmenteku lokeakedastipuládendje.Nos ta entregá e Direktorio akí riba Solemnidat di InmakuladaKonsepshondiMaria,PatronadinosDiósesis,MamadiHesu-Kristu,SumoiEternoSaserdote.
Willemstad,8diDesèmber2009+LuisA.Secco,SDBObispudiWillemstad
5SacramentumCaritatis,38
5
INTRODUKSHON
Hesu-Kristua instituíeSakramentonankuElaentregána Iglesia,
suKurpaMístiko,pesei,nantabiraakshondiKristuidisuIglesia.Nan ta signo i medio ku ta suponé, ekspresá i fortalesé fe kristian. Pamediodinan,fielnantadunakultonaDiositarealisánansantifikashon.ESakramentonantakontribuípakreaimantenéekomunioneklesial.Paemotibuakí, eministronan sagrado i fielnanmester selebrá ipartisipákuhopideboshoniatenshondeneselebrashonnanlitúrgiko6.
ESakramentonantaformapartidie“depositumfidei”(patrimo-niodifediIglesia),tapesei,Iglesiatinenkargodikuidanandoktrinainanselebrashon. Iglesia tin e poder pa siña, santifiká i goberná pueblo diDios7.
E Sakramentonan ta un akshon komunitario (no ta algu privá),ministerial (presidí pa un ministro konsagrá) i kristológiko (in personaChristi,denpersonadiKristuku ta fundeshi, fuente,alma i kurasondieSakramentonan).
Iglesia ta partisipá den emishon saserdotal di Kristu pa forsa disakramentodiBoutismo.Epartisipashontadependédiefunshonkukadafiel tinden Iglesia:densentidoamplio turesnankuabatisá tapartisipáden e saserdosio komun di Kristu. Den sentido spesífiko: obispu,saserdoteidiákonotapartisipádensaserdosioministerialdiKristu8.
6KódigodiDerechoKanóniko(=KDK)840;SacrosanctumConcilium(=SC)1-4,59i61;ApostolicamActuositatem(=AA)3).7KDKIbidem;SC6i59;LumenGentium(LG)26.8LG10,37,42;PresbyterorumOrdinis(=PO)5).
6
Iglesia, ademas di e ministerionan ordená, ta instituíministerionan konfiá na laikonan: sirbidó di misa, lektor, ministroekstraordinario di Santu Eukaristia, ministerio di músika i kanto, èts.Iglesia por establesé otro ministerionan segun nesesidat di kadakomunidatpartikular9.
9Kanon230,§3;LG37.
7
8
9
BOUTISMO
Baiantóihasiehendenanditurnashonmidisipel:
batisánandennòmberdiTataidiYuidiSpirituSantuisiñanankumplikuturlokeAmiamandaboso.
(Mt28,19-20a)
Sakramento di Boutismo10 ta fundeshi di henter bida kristian iportaparisibíesobráSakramentonan.Tapesei,Boutismotahasinosbiramiembro di pueblo di Dios i partisipá di e funshon saserdotal, real iprofétiko di Kristu. Kada kreyente, segun su kondishon, ta kumpli ku emishonkuDiosakonfianaIglesia11.
Boutismo ta hasi nos unu ku Kristu Hesus. Ora nos ta risibíBoutismo,“nosaunikuKristudensumortoinoslounikunÉtambedensuresurekshon. PaBoutismo,nosamuri i taderáhuntukuKristu. ImanerapodergloriosodiTataalantaKristufordimortoasinanostambearesusitá,peseinosmesterbibaunbidano-bo”(Rom6,3-4).Boutismotalibranosdipikáoriginal i, si ta unpersonaku tinusodi rason,di turpikápersonal.Boutismotamarkanoskuunseyo(karakter)kunoporkitanunka,tahasinostèmpeldiSpirituSantuimiembrodiIglesia,epueblonobodiDios.
Boutismo ta e sakramento ku ta duna e don di fe; pero fe tinmesterdiunkomunidatdikreyentenan.Tasolamentedenefedi Iglesiakukadaundi e fielnanpor kere. E fe kuBoutismo ta rekerí no taun feperfektonimadurásinounkuminsamentukutinkudesaroyá12.
10KDK869–878;KIK1213-128411Kanon96,204i849;LG7,11,14,15i31;12Kanon1253
10
ParisibísakramentodiBoutismo,ekandidatoòfsumayornanòfekomunidatkristianmesterekspresáeboluntatdirisibíeSakramentoakí.
Pa Boutismo por ta válido e mester ta atministrá solamente
usandoawanaturalhuntukuepalabrananpreskribí:“NN,mitabatisábo,naNòmberdiTata,diYuidiSpirituSantu”13.Normaikriterionan
- Nòmber: Emayornan, padrino imadrinamester duna e yu un
nòmber di akuerdo ku nos tradishon kristian katóliko. Ta reko-mendá enòmberdiunSantu. -Edat:FordiemomentokuepersonaanaseeporrisibíBoutismo.Siuncandidatotinuzodirason,esdesir,despuesdisheteaña,emestersiguieRitodiInisiashonKristiandiAdultonan(RIKA). - Inskripshon:Mester inskribí serka Pastor di parokia kaminda epersona ta biba. Pa inskripshon mester bini ku buki di kasamentu(troubuk)òfbukidifamiaòfregistrosivil. -Mayornan,PadrinoiMadrina:mestertabatisákatóliko,arisibí ikonfirmá; nan mester ta mayor di 16 aña di edat i ku ningun penakanóniko. Nan mester sigui un preparashon adekuá pa asumí eresponsabilidatdi lantaeyu/ihádenfekristian.Mamaitatanoporparamadrina òf padrino di nanmes yu. Hende batisá no katóliko por kedaatmití solamente komo testigu kristian i den kompania di unpadrinoòfmadrinakatóliko14. -Dia:Maskeporbatisáturdia,tarekomendápahasiéribadjasabraòfdjadumingu,ediakuIglesiataselebráMisteriodiPaskunaunmanera
13Kanon84914Kanon874
11
spesial15. Ta deseabel pa batisá den e anochi di Vigilia di Pasku diResurekshon.Pa manifestá mihó e aspekto komunitario, ta kumbiniente batisá emuchanan den presensia di e fielnan, a lo ménos di e famia, amigu ikonosínan,kutinditumapartiaktivoduranteeselebrashon16.Iglesia ta rekomendá pa no selebrá sakramento di Boutismo duranteKuaresmaiSimanSantu,kueksepshondikasodinesesidat. -Ministro:Pastordiparokiamestaatministráesakramento.Epordunaenkargonaotrosaserdoteòfdiákono. - Lugá:Komo norma general, Boutismomester tuma lugá den emisaparokialkamindaekandidatoòfsumayornantabiba17.No ta pèrmití pa selebrá Boutismo na kas privá, klínika, hospital, kueksepshondikasonan‘urgente’indikápaObispu. -Ritodiselebrashon:NostasiguieRitodiBoutismodimuchaòfRitodiBoutismodiadultonan. - Registrashon di nòmber:Boutismo ta keda registrá den buki diparokia18.PastormesterentregámayornandiemuchakuakabadirisibíBoutismounkarchikuesiguientedatonan:-nòmberifamdiemucha;-nòmberiefamdimamaitata;-nòmberifamdipadrinoi/òfmadrina;-fechadiboutismo;-nòmber,famifirmadiePastorkuabatisá;-stèmpeldiParokia.Si emucha ta kambia su fam (p. e. su tata a dun’é su fam) despues diBoutismo,emayornanmesterkomunikáesakinaPastor,kendetaponeunopservashonbisandokidiaikuadokumentoemayornanapresentáemuchakuunfamnobo.
15Kanon85616RitodiBoutismodimuchanan§3217Kanon857§1i218Kanon877
12
Boutismodensituashonnanspesial:
-Denkasodipeligerdimorto:kanon868§3 -Unbeibiabortásietanabida:kanon871 -Boutismoboudikondishon:kanon869§1 -Boutismodihendekuabatisádenunkomunidateklesialnokatóliko:kanon869§2.
Rekomendashonnanpastoral
Preparashon di e mayor, padrino i madrinanan mester tin undurashonadekuáimesterenserá:
-NifikashondiesakramentodiBoutismo; -Reflekshonbíbliko;
-Nifikashondibidakristian;-RitodiBoutismo;-Responsabilidatidebernandimayornan,padrinoimadrina.19
Presensia di pastor di parokia, huntu ku e katekistanan ku ta dunapreparashon,tanecesariopaguiaeprosesodiformashondiekomunidatparokial.
BoutismodiAdulto
Pa Boutismo di adulto ta sigui e Rito di Inisiashon Kristian diAdultonan(RIKA)20.E inisiashon akí den komunidat i den su liturgia ta duna un oportunidatbunita pa tur fiel reflekshoná riba nan mes Boutismo i renobá nan
19PakontenidodiepreparashonpaBoutismowakKIK1213–1284.20DenSC64teku66,nosporapresiáeboluntatdiIglesiaparestouráeKateku-menadodieadultonan,kutabairisibíesakramentonandiinisiashonkristian(Boutismo,KonfirmashoniEukaristia).
13
kompromisokristian.LiturgiadiKuaresma,SikloA,tamasháfaborabelpaeinisiashonakíienormananlitúrgikotapèrmitíusaesei.Ta rekomendabel kueParokiananpreparáe adultonandenKuaresma i,komofrutadiepreparashonakí,eselebrashondieSakramentonanportumádenanochidieVigiliadiPaskudiResurekshon.TakumbinientepaObispuatministráeSakramentonanakí21.
Pa yuda e adultonan ku no a risibí Boutismo òf un otro di e
Sakramentonan di Inisiashon kristian, nos ta establesé ku dos biaha paaña(VigiliadiPaskudiResurekshoni8diDesèmber,fiestadiInmakuladaKonsepshon),obispuòf sudelegado, loatministráeSakramentonanakína katedral òf un otro misa, despues di un preparashon adekuá. Eadultonan mester skirbi nòmber al ménos seis luna delantá den nanparokiaiPastorlotaresponsabeldiepreparashonakí.
Paekomunidatkristianbirakonsientedie‘miembronannobo’ku
a drenta Iglesia pa medio di Boutismo, ta bon pa rekordá esnan ku abatisá den e aña, por ehèmpel riba dia di Santa Famia òf Boutismo diSeñor. Riba e dia ei, na lugá di akto penitensial, selebrante ta invitá turpresente pa rekordá nan Boutismo ku rito di bendishon di awa, irenobashondiepromesanandiBoutismodespuesdihomilia.Liturgiataduna oportunidat pa hasi esaki varios biaha den aña, spesialmente dentempudiPaskudiResurekshon.
Turparokiamestertenekuentakuenormananlitúrgikotokante
potrètòfvideoduranteeselebrashoniponeesnanresponsabelnaalturadienormananakí.Pastoriekatekistananmesterdunaunsplikashonribasentido di e selebrashon di Boutismo, pa faboresé un ambiente di fe ideboshon.Alabesrekordáemaneraadekuádibisti,evitáluhoigastukutakedaleufordiesentidokuIglesiatasperadeneokashonakí.
21Kanon863.
14
Derechodistola:
Ekontribushon(kolèkt)kuemayornan,padrinoimadrinaòfotro
presentetaofresétabaipaeMinistrodiBoutismo.
15
KONFIRMASHON OraeApòstelnannaHerusalèmatende
kuesamaritanonanarisibíPalabradiDios,nanamandaPedroiHuanserkaehendenanei.
NanabaiiaresapaehendenanrisibíSpirituSantu,komokuSpirituSantunoabaharibaniundinanainda.
TaeBoutismodenNòmberdiSeñorHesussonanarisibí.Eoraei,PedroiHuanaponemanribananinanarisibíSpirituSantu.
(Ech8,14-17)HuntukuBoutismoiEukaristia,SakramentodiKonfirmashon22ta
forma parti di e Sakramentonan di Inisiashon Kristian. Tur fiel katólikomesterrisibíeSakramentodiKonfirmashonpahañaeplenitutdiegrasiadiBoutismo;pasobrakueSakramentoakíkadapersonabatisátaunisumes mas íntimamente ku Iglesia, i Spiritu Santu ta yen’é ku su shetedonnan: esta, don di Sabiduria i di Inteligensia, don di Konseho i diFortalesa, don di Siensia, di Piedat i don di Temor pa Dios òf rèspèt paDios.23
BahamentudiSpirituSanturibaHesusnaoradisuBoutismotaun
signoiseñalkuEtaeMesias,eSalbadorkueprofetananaanunsiá.Maeplenitut di Spiritu Santu lo nomester a baha riba eMesiasúnikamente,sinotamberibahenterepueblodiDios24.For di tempu di e promé siguidónan di Kristu kaba, e Apòstelnan akonfirmáefielnannoboponiendomanribanankomoseñaldibahamentudiSpirituSantu.
22KDK879–896;KIK1285-132123KIK128524KIK.1286-1289
16
AworObispu, susesordi eApòstelnan, tahasimeskos. E ta resapidipaSpirituSantukusushetedonnanbaharibaekandidatonanietaponesumanribakadaundinan,miéntrasetauntananfrentakuSantuKrisma,(zetakonsagrá),kutanifikáforsadiSpirituSantu.RitoisignonandiKonfirmashon
-Pamediodieponementudiman,invokashondiSpirituSantusu
donnan i untamentudi SantuKrisma, epersona ta risibí e karakteròf emarkadiSpirituSantu,kunoporkitanunka.EseyodiSpirituSantuakí,tamustra nos pertenensia total na Kristu Hesus, ta nifiká ku nos tahenteramentenasusirbishi,perotambetadunapruebadiepromesadiprotekshondibino.- Zeta: ta signo di abundansia i legria, ta purifiká i ta duna habilidat; tasignodi sanashon.Epersonakua seruntá tabria, ta lombradibeyesa,santidatiforsa.Obispu di Diósesismes, durante emisa solèmdi Bendishonamentu di eZetananribaDjawepssantuòfotrodiaapropiá, takonsagráe zetaakí,yamáSantuKrisma.SanPablo tabisanosku“Diosmes takonsagrános,seya nos komo su propiedat i pone Spiritu Santu den nos kurason komogarantiaditurlokeElobaidunanos”(1Kor1,21-22).
Seguneritolatino,Obisputarèksumannanribaesnankutabai
konfirmá,itainvokáeforsa,poderidonnandiSpirituSantu.Siguiendoerito latino, esnan ku ta bai konfirmá ta risibí e sakramento diKonfirmashonpamedio di e untamentu ku SantuKrisma riba e frenta iponiendomanribasukabesbisandoesiguienteorashon:“Pamediodieseñal akí risibí eDondi SpirituSantu”.Ekandidato takontestá: “Amèn”.DespuesObisputakumind’ébisando:“Passeakubo”ietakontestá:“Ikubospiritu”.
17
Kaba,ObisputadunaunbrasadipaskutasignodieunionkuIglesia,kuObispuikuturfielkatóliko25.
Sakramento di Konfirmashon ta duna profundidat i kresementu
spiritual,maeefektodimasimportantetaeplenitutdiBoutismoku:- ta hasi nos relashon ku Dios Tata krese i ta duna nos balor pa yam´É“Abba,Tata”.-tauninosmasíntimamentekuKristu.-tadunanosSpirituSantukusudonnan.-tahasimasperfektonosrelashonkuIglesia.-tayenanoskuunforsaspesialpaplamaidefendénosfepamediodipalabraiobra.-tamarkanoskuunseyoòfmarkaspiritualkunoporserkitá,tape-seiesakramentoakíunpersonaporrisibiéunbiahasodensubida26Normaikriterionan
Edat:turhendebatisáporrisibíesakramentodiKonfirmashon.E
tradishondiIglesia latinotaponekomoreferensiapakonfirmáeedatdiuso di rason, sinembargo, den peliger di morto, por konfirmá muchachikitu.Den nos Diósesis ta establesé edat di muchanan ku ta den klas 6e. òfduranteeditressiklodiskoldiFundeshi(14-15aña).-Inskripshon:EkandidatomesmesterinskribíserkaPastordisuparokia,kamindaekusufamiatabiba.Emestermanifestásubondisposishonpaprepará, sin sinti sumesobligá.Ta rekomendáunkombersashonpreviokupastordiparokiai/òfkuunkatekistapaeksigíunmínimodiformashonibidakristian.PainskripshonmesterbinikuekarchidiBoutismo.
25Ibidem1297-130126KIK1302-1305
18
- Mayornan, Padrino òf Madrina:mester kompañá aktivamente den epreparashon i asumí e responsabilidat di yuda e yu/ihá pa krese den fekomofamiakristian.Padrinoòfmadrinamestertabatisákatóliko,arisibíikonfirmá,imayordi16añadiedat.TarekomendápapadrinoòfmadrinakedaemespersonakutabatapadrinoòfmadrinadiBoutismo27.-Dia:diakuerdokuObispu,kadapastordiparokiataestableséunfechaapropiá,normalmentelunadiMeiiYüninaKòrsou,Boneiru,SanMaarten,SanEustatiusiSabaiNovèmbernaAruba.- Ministro: ministro di e sakramento di Konfirmashon ta Obispu diDiósesis. Pa diferente motibu, obispu por duna fakultat na pastor diparokiaòfotrosaserdotepakonfirmá.- Lugá: siendo e Parokia e lugá di kresementu i komunion di fe, tarekomendápaekandidatohañaepreparashondensumesparokiairisibíesakramentodensumeskomunidatparokial,dunandotestimoniodisuunidativínkulokusukomunidat.- Selebrashon di Konfirmashon mester ta algu komunitario, ke men,partisipashondihenterekomunidatparokial.-Registrashondinòmber:KonfirmashonmesterkedaregistrádenbukidiBoutismodiparokia,imestermandanotifikashon,lomasprontoposibel,naeparokiakamindaesunkuakonfirmáarisibíBoutismo28.Rekomendashonnanpastoral
Preparashon pa Konfirmashon mester tin komo meta un
enkuentro personal ku Hesu-Kristu i unionmas íntimo kunÉ i ku SpirituSantu, pa, di emanera akí, e persona por kumplimas fásilmente ku suvokashonkristianisutareaapostóliko.
27KIK.1306-1311;Kanon892i893.28Kanon895i535
19
E katisashi di Konfirmashonmester lanta den e kandidato un sentidodipertenesé na Iglesia, tantu na e Iglesia universal i diosesano komona ekomunidatparokial.Paporkonfirmáekandidatomester tadenunestadodigrasia,estasinpiká;peseipromékukonfirmáekandidatomesterrekonoséikonfesásupikánan.
Paepreparashon InstitutoKatekétikoDiosesano (=IKD)aelaborá
unBukiòfmanualdipreparashonsiguiendoeskemadiKatisashidiIglesiaKatóliko:
ProfeshondiFe:Kredo(12artíkulonandife). SelebrashondiFe:Sakramentonan. BidaKristian:Mandamentunan. BidadiOrashon.
Pastorikatekistananmesterevaluákontinuamentemotibashon,interesikomprondementu, i pone mayornan na altura si tin defisiensianan pamehorá e preparashon. No tur kandidato "mester" konfirmá. Por ta kualgundinannotabonpreparáaindaimesterwardauntempumaslargu.Pero esaki no mester bini algun dia promé ku Konfirmashon, ni tum’ékomoalgunegativo.
Partisipashon di e komunidat parokial: Nos ta rekomendá pa
duranteepreparashondiekandidatonanhuntukunan famia ihenterekomunidat parokial, biba di unmaneramas bibu e diferente fasenanòfetapanandiepreparashon,manera:-Inskripshondiekandidatonan.-Presentashondiekandidatonannakomunidat.- Partisipashondi e kandidatonan,nan famia i katekistanannaeMisadidjaduminguifiestanansolèmdiIglesia.-Profeshondifealgunsimanpromékuekandidatonankonfirmá.
20
Tempu: Ta nesesario un tempu sufisiente (mínimo di un aña). Tarekomendabelpaepreparashonkanahuntukueañalitúrgikokuemetadi integrá e kandidato na e selebrashonnan di Iglesia (Atvènt, Pasku diNasementu, Kuaresma, Siman Santu, Paskudi Resurekshon, Tempudenaña,fiestananpatronaletc.).-Periodopost-konfirmashon:Mesteryudaesnankuakabadikonfirmápainkorporá nan mes den bida di parokia, pa medio di aktividat religioso(grupo di orashon, sirbidó di misa) sosial, kultural (músika i kanto) ideportivo. Parokia mester disponé di algun programa i espasio pa emuchananporsiguikresedennanbidakristiandespuesdiesakramentodiKonfirmashon.Rekomendashonnanpastoral
Mirandoe realidatdinos famianankunandifikultat tantusosial
komospiritual,taimportantepaduranteepreparashondiekandidato,emayornan,padrino-imadrinanantumapartiaktivodensuformashondenbidaparokial.Deneaspektoakíunaktividatkuporyudabontaebishitadipastori/òfekatekistanannakasdjemuchanankutabaikonfirmá.Skol katóliko ta un sentro di motivashon pa e kandidato i pa henter efamia. E maestronan mester animá i yuda e kandidato i su mayornansiguiendoeprinsipionankristianiebalornanmoral.SkoliparokiamesterelaboráunproyektokomunnaoradipreparashonpaKonfir-mashon.
-Eselebrashonmestermanifestáunspiritukristian:
- mester konsientisá komunidat en general i na un manera partikularmayornan,padrinoimadrinatokantekomportashon,emaneradibistinaoradiselebrashondiKonfirmashonófotroaktolitúrgiko.-mestertenekuentakuenormanandiObispadotokantesakadódipotrètòf videodurante e selebrashon i pone esnan responsabel na altura di enormanakí.
21
Derechodistola(JusStolae):Ekontribushonpersonal,kemenloke
e kandidato-, mayor-, padrino i madrinanan di tur esnan ku a risibíKonfirmashoniekolèktdieS.S.diMisatabaipaObispu.
22
EUKARISTIA
DespuesHesusakohepan,gradisíDios,kibr´é,dunananibisa:EsakitamiKurpakutaentregápaboso.Hasiéesakinamimemoria.Di
emesforma,ElakoheeKálisdespuesdiasenaiabisa:EsakitaeKálisdieAliansanobokonfirmákumiSanger,
kulotadramápaboso.(Lk22,19-20)
SantuEukaristia29òfSantuSakrifisiodiMisa,tae“sakramentodi
karidat”30, sentro i fuente di henter bida kristian31. Den dje ta realisá eobrafundamentalpamediodikuaDiostasantifikámundudenKristu.TurotrosakramentotauníkuEukaristianaunmaneraestrecho inantur tadirigínadjemeskoskuturotroakshonlitúrgiko.EukaristiataedonkuHesu-KristutahasidisumesitarevelánoseamorinfinitodiDiosTatapakadahende.32PamediodiSantuEukaristia,Iglesiakonstantementetabibaikrese33.
Selebrashon di Eukaristia ta e akshon di Kristumes i su Iglesia.
Kristu, nos Señor, presente den e pan i biña, pamedio di fe di Iglesia iorashondikonsagrashondiesaserdote,taofresésumesnaDiosTata, ita entregá sumes komo kuminda spiritual na e fielnan ku ta uni na su
29KDK897–958;KIK1322–1419.30SakramentumCaritatis(=SCa)1.31SC1032SCa133Ibidem;KIK1323;.kanon897
23
ofresementu.Nos por bisa ku Santu Eukaristia ta e kontenido di nos fepasobra,“nosmaneradipensa i aktuamesterkuadrakuEukaristia i, di emesmanera,Eukaristiatakonformánosmaneradipensaiaktua¨34.
Deneasambleaeukarístiko,presidípaObispuòfpresbítero,kutaaktua “in persona Christi”, e pueblo di Dios reuní den unidat (klero ilaikonan)tatumapartiaktivo,kadakendiakuerdokusukondishon,kuediversidatdiMinisterioifunshonnanlitúrgiko.
SakramentodiEukaristiataekulminashondiInisiashonkristian,pa-sobraesnan ku Dios a elegí pa medio di Boutismo, i El a konfigurá masprofundamente ku Kristu pamedio di Konfirmashon, ta partisipá den eSakrifisiomesdiKristuHesus35.
- Ministronan ordinario pa parti santa Komunion ta obispu,
saserdoteidiákono36.-Ministronanekstraordinariotalaikonankuahañapreparashonpakumplikueministerioakí.PastordiParokiatapresentánannaObispu,kendetaduna e enkargo akí pa un tempu limitá37 Den nos Dióse-sis ta duna epèrmitakípatresaña,iporbolberenobáeenkargoakí.Pa motibu rasonabel, na un okashon partikular, spesialmente si tapartisipáunkantidatgrandidifielnan,pastorpordunapèrmitnaunlaikopayud’épartiSantuKomunionpaemomentoeiso.-Ministeriodilektor,akólito,sirbidódiMisa,maestrodiseremonia,takedakonfiánaelaikonankuahañapreparashonpakumplikueministerioaki.PastordiParokiatapresentánannaObispu,kendetadunaeenkargoakípamediodiunritodiinstalashonpauntempudeterminá38.
34S.IreneodiLyon:Adversushaereses,4,18,5.35KIK132236Kanon910§137Ibidemi230§3.38Kanon230§1
24
TapèrmitírisibíStaKomunionboudidosfiguradensiertookashon
i despues di un motivashon adekuá: e.o. final di un retrèt spiritual,enkuentropastoral,enkuentrodiegruponanapostóliko,
IntenshondiMisa:SelebrantetaofreséeSantuSakrifisiodiMisapa
bibu i defuntu39. Por tumadiferente intenshonpa un Santu Sakrifisio diMisa,segunkustumberdiDiósesis.Komonormageneral,pastoròflektortamenshonátureintenshonnannakuminsamentudiS.S.diMisa.
NormaikriterionanpaselebrashondiEukaristia
SaserdotetaselebráEukaristiaturdia.Pamotibupastoral,Obisputapèrmitípaesaserdotenanselebráòfkonselebrádosbiaharibaemesdia. Riba djadumingu òf fiesta diwarda, por selebrá di te tres biaha pamotibupastoral40.
Tapèrmití selebrashondiSantuEukaristiapafódiedifisiodimisaúnikamente pa benefisio di enfermo òf ansiano i otro motibu pastoralrasonabel.
Notapèrmitípalaikokumplikueakshonnanpropiodisaserdote
selebrante. Un laiko, ku a haña e ministerio di Palabra òf di parti S.Komunion, por guia un selebrashon di Palabra, segun norma diKonferensiaEpiskopal41.
Selebrashon di S. S. di Misa i partimentu di Santu Komunion ta
tuma lugá tur dia i tur ora, eksepto e dianan ku ta keda ekskluí pa lei
39Kanon90140Kanon905.41Kanon907
25
litúrgiko, manera Djabièrnè i Djasabra Santu42. Komunion na eenfermonanportumalugáturmomentokutanesesario.(RibaDjabièrnèiDjasabra santu solamente komo viátiko, esta pa enfermo grave òfmoribundu)NormaikriterionanduranteeselebrashondiS.S.diMisa43
Monishon:tatareadiunlektoròfdieselebrantenakuminsamentu
i promé ku akto penitensial; promé ku lektura di Palabra di Dios; nabendishonfinalidespedida.Ta importante ku na kuminsamentu di Misa kòrda tur presente siertonorma:pagaselular,nokoubals,nitresekumindaòfbibida.Partisipashonaktivo: tamanifestákomuniondiselebrantekupueblo,kutaekspresánaunmaneraspesialorapueblotakontestá.Komunidattambetapartisipáorataresaaktopenitensial,kredo,orashonuniversaliorashondiNosTata.Otromomento ku tamanifestá pueblo su partisipashon ta ora di kantaGloria, Salmo Responsorial, Aleluya ku su versíkulo, Santu, Aklamashondespues di Konsagrashon, Lamchi di Dios. I tambe na ora di kantika dientrada,ofrenda,Komunionidespedida44.
Posishon:
*Nostakedapará:fordikuminsamentudiMisateeLekturanan;duranteproklamashondiEvangelio;OrashonUniversalòfOrashondiefielnan;fordi Prefasio te Konsagrashon; despues di Konsagrashon te ku SantuKomunion,fordiOrashondespuesdiSantuKomuniontekuDespedida.
42Kanon93143Cfr.INSTITUTIOMISSALISROMANI200044WakANEKSOI:KantoiMúsika,n...
26
* Nos ta sinta: durante e Lektura(nan), Salmo responsorial, predikashi(homilia),namomentodiOfrendatekuminsamentudiePrefasio,duranteidespuesdiSantaKomunionteOrashondespuesdiKomunion.* Nos ta hinka rudia: na momento di Konsagrashon ora Selebrante taekstendémanribaeofrendananteoraetabisa: “Laganosproklamáemisteriodife”.Tinlibertatpakedanarudiateku¨PamediodidjE...”.
Momentonandi silensio:duranteaktopenitensial,oraselebrante
abisa‘Laganosresa...’,despuesdipredikashi,despuesdiS.Komunion.Ademas mester mantené rèspèt i silensio den misa, sakristia i lugánandedikánakulto.
Lektura di Palabra di Dios: Mester sigui fielmente e kalènder
diosesano di Aña litúrgiko. Na ora di proklamá e Lekturanan, no tamenshoná:“TèstamèntBieu”ni“TèstamèntNobo”,tampokokapítulonieversíkulonan.DespuesdieLektura,tabisaPalabradiDiosiasambleatakontestá:NostaalabáBo,Señor.DespuesdiEvangeliotabisaPalabradiSeñoriasambleatakontestá:GlorianaBo,SeñorHesus.Proklamashon di e Lekturanan ta un tarea ministerial i no presidensial.Lektormesterpreparádiantemano,hasiékudignidatibonentonashondibos.
Predikashi òf homilia: ta tarea propio di Selebrante, kende por
dunaenkargonaotrosaserdoteòfdiákono.SiObisputapresente,emestaprediká,isienotapresidíS.SdiMisa,eporprediká.Mesterpredikáturdjaduminguifiesta,identempudiAtvènt,Kua-resma,Pasku. Ta rekomendabel hasié tur dia. Ta importante pa prepará epredikashi,pasobrapamayoriadi fielnantaeúnikomomentokunantaskucha Palabra di Dios i ta haña un splikashon òf un eksortashon. Elaikonanportumapalabrapaunreflekshonpromékubendishonfinal.
27
Profeshon di fe (Kredo):Ta resa òf kanta profeshon di fe:KredoNiseno-Konstantinopolitano durante henter aña òf Kredo yamá “di eApòstelnan”spesialmentedenTempudiResurekshon.
OrashonUniversalòfOrashondiefielnan:
Taresasemper: paIglesia(Papa,Obispu,Saserdotenan...) paesnankutagobernános, pakomunidatiesnanpresente, paesnanoprimí,enfermo-prezunan... pamotibuspesial:matrimonio,kumpleaña,... paedefuntonan
Selebrantetaintrodusíitakonkluíeorashon.Liturgiaeukarístiko:
- Ora tin proseshon di e ofrendanan mester trese loke ta nesesario paEukaristia:panibiña,bela,florbibu,pañadialtar...tambealgunofrendasimbólikoilokekomunidatporofresépaerumannandennesesidat,peroesaki no por pone riba altar, ma na un banda. (Paga tinu ku Beibel nomester ta parti di ofrenda, pasobra e Palabra di Dios a keda proklamákaba).TarekomendabelkuSelebrantetawardateoraekolektantnanatreseekolèktnaaltar idespues tasiguikuorashonribaeOfrendanan.Perkurápanoponeekolèktribaaltar.Saserdote ta laba man despues di risibí e Ofrendanan. E ministronanekstraordinario ta hasié promé ku nan ta parti Santu Komunion na efielnan.Mester renobá frekuentemente e Hostianan konsagrá ku ta wardá dentabernakel.TarekomendápaSelebrantekonsagráturdiaeHostianankuetakonsideránesesariopaSantuKomunion.Sinannotasufisiente,etausaesunnankutawardádentabernakel.
28
Orashon Eukarístiko ta e sentro di henter selebrashon, ku
selebrante taproklamánanòmberdihenterasamblea. ‘Prefasio’ tambetapartiintegrantediOrashonEukarístiko.TinnormapresisparesaediferenteOrashonnanEukarístiko.E‘Amèn’nafinaldie‘doksologia’taekspresápueblosupartisipashon.‘Pas’ tadunánaesnanku takedamasserkadiotro.Tanesesario siertomoderashonpanokreaunambientekuno tabaidi akuerdokuS.S. diMisa. Na Misa di defuntu òf nan aniversario, ta pidi pa no bini dunakondolèr na momento di pas. Selebrante ta duna pas na esnan ku tabandadidjeribapresbiterio.Na e ‘Lamchi di Dios’ nos ta resa ‘tene piedat di nos’ òf ‘duna nos pas’tambedenMisadidefuntu.
PartimentudiSantuKomunion
Mester bai na un manera ordená: ministronan ekstraordinario di S.Komunion,esirbidónanikor,despuesefielnan.- Tokante ayuno eukarístiko: Iglesia ta establesé pa keda sin komealménosunorapromékurisibí.-TarekomendápadenturparokiamantenéemesnormaikriterionannaoradipartiS.Komunion,panokreadiferensiaentreunparokiaiotro.
KonklushondiS.S.diMisa
Despues di orashon final i promé ku Bendishon, selebrante òf e laikoenkargá ta duna e partisipashonnan, si ta nesesario. Riba e fiestananmester usa e fórmula mas solèm pa bendishon. Si Pastor ke usa awabendita,porhasiénalugádieAktopenitensialnakuminsamentudiMisa.
Batimentudiklòkòfbèl.
TarekomendápamantenéekustumberdibatiklòkpromékuMisa,dennosParokianan.
29
EbatimentudibèlòfklòkboudiS.S.diMisamesterkedalimitánaoradikonsagrashon.Hasiésempernaunmaneradiskreto.
Padòrnamisaialtar:
Tarekomendabelpadòrnamisaribadiadifiesta.Perkurápanointrodusísignokunotareligioso.EmaneradidòrnaaltarnomesterkitaatenshondiefielnanribaeselebrashondiS.S.diMisa.-DuranteTempudiAtvènttaoportunopaponeekoronadiAtvèntkusukuaterbelasendéunukadadjadumingudiAtvènt.- Ta importantemantené e tradishon bunita di prepará e pesebre pa etemporadaakí.SitausapaludiPasku(kèrstbom)dòrn’ékulusnanfiho.-EKrusifikadomesterokupáelugásentraldenmisainokedasustituípaotroimágen.-DuranteeKamindadiKrustapreferákargaunkrusdipalusinimágendiKristuribadje.TempudiKuaresmanotausaflorribaaltar.-AltartarepresentáKristu.Ribaaltartausapañablankusemper.Porusapaña di koló bou di e paña blanku, kologá dilanti di e altar i prekstul,seguntempulitúrgiko.- Ta adorá Kristu Hesus presente den Santu Eukaristia, hinkando rudiadilanti di tabernakel. Bou di S. S. di Misa, selebrante i ministronan tareverensiá(bùk)altarbahandokabesorananpasasudilanti.KriterionantokantekontribushonpaS.S.diMisa
Un Sakramento ta un akshon salbadó di HesuKristu, ku no tin
preismonetario.Ekolaborashonkuefielnantaduna,naoradiselebráunSakramentotamanifestá nan partisipashon personal i sakrifisio di nan mes; ta unmanifestashon di komunion di e biennan, di fe i solidaridat ku minis-tronandialtarikuturesnandennesesidat.DennosDiósesisnostaestableséesiguientenormanan:
30
1.OfrendapaunS.S.diMisa:normalmenteta10(dies)florinòflokekadafielporduna.KadaS.S.diMisaportinváriosintenshon.Selebrantetinmagdituma15florinpaderechodistola,sobrámesterbaipaParokiaipobernan.2.OraunSaserdotetaselebráundidosòfditresS.S.diMisapamotibupastoral,etinmagdituma10florinpaderechodistola,sobrámesterbaipaObispado.Dentureasuntuakímesterevitáturaparensiadinegoshiòfinteresekonómiko45.3.PastordiParokiatinobligashondiofreséunS.S.diMisapaefielnandiParokia(Missapropópulo)ribaturdjaduminguifiestadiwardá(PaskudiNasementu, Solemnidat di La Bírgen Mama di Dios (Kuminsamentu diaña), Asenshon di Señor i Inmakulada Konsepshon), sin tuma stipendio(derechodistola).NoportinotrointenshonpaeS.S.diMisaakí.Si no por selebr’é riba djadumingu óf fiesta wardá, pastor di parokiamesterofres’édensiman46.4. Un saserdote ku ta selebrá S.S. diMisa den otro Parokia ta risibí unkolaborashondi25florindensimani30florinribawikèntpaintenshoniyudansapaesaserdotemes.5.EkolèktnanspesialikoperashonkuIglesiaUniversalikuObispado.
DjadumingudiRama:kolèktpaObispado. DjabièrnèSantu:KolèktpaTeraSantu. DikuaterDjadumingudiPasku:Kolèktpaeseminaristanan. 29diyüniòfeDjadumingusiguiente:kolèktpaPapa(Peter’sPence)
45Kanon94746Kanon534,1i2
31
DjaduminguMundial di e Mishonnan (penúltimo djadumingu di luna di
Òktober)kolèktpaeMishonnan. DitresDjadumingudiAtvènt:kolèktpaObispado. DuranteKuaresma,Obispadotapromovéunakshondisolidaridat
paunnesesidatspesiallokalòfuniversal. DuranteAtvènt:kampañadi“BonBisiña”òfkoperashonkuhende
dennesesidat.NormaikriterionanpastoraltokanteRisibimentuòfProméSantuKomunion
-Edat:Den nos Diósesis ta establesé edatmínimo di 8 aña bai
aribaòfemuchanandenklas3(komiensodiedidosniveldiEdukashondiFundeshi).- Inskripshon: Emayornan ta inskribí nòmber di e yu serka Pastor diparokiakamindaefamiatabiba.PainskripshonmesterbinikuekarchidiBoutismodieyu.-Partisipashondiemayornan:DenpreparashonpaProméS.Komunionpartisipashonaktivodi emayornan taun faktoresensial.Mas imasnosDiósesis,siguiendoemodelodiotropaisnan,taimplementáe¨katekesisfamiliar¨,kutaponeemayornanasumíeròldi“katekista”dinanyu.-Tempudipreparashoniselebrashon:DennosDiósesis,etempumínimodi preparashon pa Promé S. Komunion ta di un aña eskolar (for diougùstùs – mei/yüni). E tendensia di Iglesia universal ta pa ekstendé etempunadosaña,padunaemuchananeposibilidatdipasapamediodidiferente eksperensianan religioso den famia, na skol i den parokia.TambepaunpreparashonpaeProméKonfeshon i kreaunambientediamistatkuesnankutabairisibí
32
EtempumasadekuápaRisibimentuòfProméSantuKomuniontadenelunadimeiiyüni,ròntdiFiestadiKurpaiSangerdiKristu(CorpusChristi).SantuSakrifisiodiMisadiRisibimentumestertinrelashondirektoku‘DiadiSeñor’kupartisipashondihenterkomu-nidatparokial.SakramentodiRekonsiliashoniProméS.Komunion
Pa esnan ku ta bai risibí Promé S. Komunion tin mester di un
preparashonpaesakramentodiRekonsiliashon’òfKonfeshonsegunnanedat.Tarekomendápapastoriekatekistananpreparáekandidatonaniemayornankualgunselebrashonpenitensialpanankomprendéebalordiesakramentoakí.DiadiKonfeshon,pastordiparokia iekatekistanantainvitá otro saserdotenan pa yuda den e konfeshon individual di emuchanan.SelebrashondiProméS.Komunion
Dia di Risibimentu ta un oportunidat grandi di renovashon
spiritual imanifestashon di fe pa henter komunidat kristian, ta pesei tanesesario insistí riba sensies i uniformidat den e selebrashon, i evitá turaspektomundano ku por daña e nifikashonouténtiko di e selebrashon.Laga spiritu kristian kompañá i manifestá su mes den kada un di epartinandieselebrashon.Epartisentraldi‘Risibimentu’tatumalugánaMisa,orakukadakandidatota‘risibí’eKurpadiSeñor.ElegriadiarisibíSeñormesterpas’épafamia,amigunaniesnanpoberròntdinos.E kustumber di padrino i madrina na ora di Promé Santu Komunion takedaeliminá.SegunnormadiIglesia,padrinoòfmadrinatasolamentenaoradiBoutismo iKonfirmashon.NaselebrashondiMatrimonio lokenostayama‘padrino’,tatestigudieMatrimoniomes.
Ta hopi importante pa durante tempu di preparashon, e
kandidatonanporhañaunorientashoniformashonribapartisipashonna
33
Santu Sakrifisio di Misa. Ta pesei ta rekomendá pa den tur parokia, emuchananpor siñapartisipáaktivamentenaeEukaristiadiDjadumingu,nan por haña e oportunidat pa kanta e kantikanan, lesa e lekturanan,traha nanmes orashon, presentá e ofrendanan, èts. Por usa e PlegariaEukarístiko1i2paMuchadeneMisaldiPueblodiDios.
Den kada parokia mester rekordá e normanan litúrgiko ku
okashondiselebrashondiRisibimentu,e.o.paloketatratasakamentudipotrèt i video, emaneradibisti, ambientediorashon i silensio, etc. Turmomento di S.S. di Misa mester keda respetá, pero na un manerapartikularnaoradiLekturadiPalabradiDios,predikashiioradiOrashonEukarístiko. Den tur sirkunstansia esnan enkargá pa saka potrètmesterkedanaunlugáestableséikunotastrobaeselebrashon.
34
35
REKONSILIASHON ÒF PENITENSIA
HesusabisasuApòstelnan:
Passeakuboso.ManeraTataamandaMi,asinaAmitamandaboso.
Eoraei,Elasuplaiabisanan:RisibíSpirituSantu.Sibosopordonáunhendesupikánan,nantakedapordoná;
sibosonopordonáepikánan,nannotakedapordoná(Huan20,21-23)
PordondipikánankometédespuesdiBoutismo,takedakonsedé
pamedio di e sakramento diRekonsiliashon47 òfPenitensia yamá tambeKonfeshon.DeneSakramentodiPenitensiaòfRekonsiliashon,efielnankutakonfesánanpikánanserkaunministro legítimo, taoptenédiDiospordondinanpikánan, pamediodi e apsolushondunápaeMinistro. E apsolushon tapordonáepikánankonfesáitarekonsiliáepenitentekuIglesiakuakedaheridápamotibudipiká48.
Iglesia semper a rekonosé e poder di pordoná piká kuHesus a
dunasuApòstelnandiakuElaaparesénan:Sibosopordonáunhendesupikánan,nantakedapordoná;sibosonopordonáepikánan,nannotakedapordoná(Huan20,23).
47KDK959–997;KIK1422-149848Kanon959
36
Konfeshonkompletuipersonalhuntukueapsolushon,taeúnikomaneraordinario pa tur kreyente por rekonsiliá nanmes ku Dios i ku Iglesia, aménos ku tin imposibilidat físiko òf moral di usa e Sakramento diKonfeshon49.
Tur esnan ku tin kapasidat di komprendé ku nan a hasi piká
grave,tinnesesidatdikonfesánanpikánanserkaunMinistrodiIglesia.Pahasiunbonkonfeshon tanesesario tambe indikáe sirkunstansiakuporhasiepikámasgraveainda.Tarekomendátambepakonfesáepikánankunotakonsiderágrave,payudaluchakontramaldatiformaekonsenshimoraldikadafiel.
Iglesia ta pidi pa konfesá pikánan grave al ménos un biaha pa
aña50, i tur biaha ku nos ta sinti ku nos no ta na pas ku Dios, ku nospróhimoòfkunosmes.Ta obligashon di kada fiel tambe pa konfesá e pikánan grave promé kurisibíSantuKomunion,Konfirmashon,MatrimonioòfÓrdenSaserdotal.Mester rekordá e rekisitonan pa risibí Santu Komunion na un maneradignopaesnankuahasipikágrave(p.e.esnankutabibadenadulterio,eparehananbibá, esnandivorsiápa lei sivil i ku a kasa atrobe, esnandentráfiko di droga, den korupshon atministrativo, esnan ku a kometé òffasilitáaborto,etc...).Nannopor risibíSantuKomunionsakramentalsinkonfesáiprimintídidrechananbida.
SakramentodiPenitensiatarekerídiepenitente:
1.- Saminamentu di konsenshi riba e diesmandamentunan di Dios, lei diIglesia,normanandibidakristianisiudadano.2.-Dolódipiká:estakontrishonòfduelediepikánankometé.Esakitabidapapordrentadenunkombershonkristian,esta,kambiasistemadibida.
49KIK1484,kanon96050Kanon989
37
3.-Konfesáepikánannaeministro:lokenostayamakonfeshonindividual,pamedio di akusashon di e pikánan kometé.Ministro tin e funshon dihues,pesei,e ta skucha, ta samináegravedatdiepikánan i tadunaunpenitensia.Namestempu,saserdotetatataidòkterpaorientáikura.Tanesesariopaeministrotabonpreparápahusgaegravedatdieaktonanmoral.4.-Boluntatpadrechaemaluhasíkuaktonanpositivo.Nostayam’étambesatisfakshon. Despues e ministro ta duna e apsolushon “in personaChristi”: e ta pordoná aktuando den nòmber di Hesu-Kristu. Asina epenitentetarekonsiliákuDios,kuIglesiaikusumes515.-Propósitopanohasipikánunkamas:taepromesafirmedilantidiDios,paluchakontramaldatitursortodipiká.
SelebrashondiSakramentodiKonfeshon:
- ordinario (normal) taora unpenitente ta konfesá supikánan i ta hañaapsolushonindividual;52-ekstraordinariokuapsolushongeneral:taoratinunnesesidatgrave,denpeligerdimorto(horkan,teremoto,aksidentediavion,dibarku) inotinsaserdotesufisientepadunaapsolushonindividualnaunkantidatgrandidi e fielnan. Esaki no ta e kaso na ora di un fiesta patronal, òf unperegrinashon. Den un selebrashon penitensial di Kuaresma òf SimanSantu, kada parokia mester organisá e selebra-shonnan penitensial kuyudansadiváriossaserdotedisponibelpakonfeshonindividual.
Kasonanpartikular
-Konfeshonku intérpreteòftraduktortaposibel,manteniendoesekretodikonfeshon53.
51Kanon960;96252Kanon96053Kanon990,983§2
38
Si algunhendepor a skucha un konfeshon, e tin e obligashondiwardasekreto-Konfeshon ku señanan: ta posibel, peromester ta sigur ku e hende òfkonfesorakomprendébon54.-Konfeshonviatelefònòfinternèt:notapèrmití.-Konfeshondipikáreservá(ekskomunion“lataesententiae”):tinpikánankuPapaòfObispusoporapsolbé.ObispupordelegáepoderakínaalgunsaserdoteòfnatursaserdotedisuDiósesis.Porehèmpel:agreshonfísikokontra ministro sagrado òf religioso, apostasía, erehía, sisma, abortoboluntario,etc.Profanashon di Santu Eukaristia ta haña ekskomunion reservá na SedeApostóliko.55Konfesortinobligashondisplikaepenitenteribaegravedatdiepikánanakí.Konfesorporningaeapsolushonòfponeepenitentewardasietindudadiebondisposishondiepenitente56.Normaikriterionanpastoral
Pastor di parokia mester promové e Sakramento di
Rekonsiliashonpamediodiunkatekesisfrekuente.Debínaunmentalidatindividualista i relativista, fielnan mester haña formashon di nankonsenshitokantebidamoral.Pa faboresé e Sakramento akí, tur saserdote mester ta disponibel paskucha konfeshondi e fielnan ku ta pidi.Den tur parokiamester krea ekustumberdikonfesáribasiertoorarioòfdiadisiman,òfpromékuS.S.diMisa.
54Kanon983§255Kanon136756Kanon980
39
Den e tempunan spesial di aña litúrgiko, manera Atvènt,
Kuaresma, Preparashon di Sakramentonan, Fiesta patronal etc.,selebrashon komunitario di Sakramento di Penitensia ku konfeshonindividualserkaunsaserdote,tayudafielnankresedenbidadifeitakreasen-sibilidatribaebalornanmoral.
PaturselebrashonkomunitariodiSakramentodiRekonsiliashon
tasiguieskemanandiRitualdiPenitensia.TarekomendabelpapreparáeselebrashonnankomunitariodiRekonsiliashonkualgunsignovisibelkutaekspresáerealidatsosialieklesialdiepiká.
Denturmisamestertinunòfvárioskonfeshonariokuturfielpor
tin akseso fásil na dje57. E konfeshonariomester favoresé trankilidat pasaserdoteifielpordialogá,sinpèrdèsuaspektosakramental.TakumbinípasaserdotebistialbaistolanaoradiselebrásakramentodiRekonsiliashon.
Na ora di bishitá enfermo na kas òf na hospital, saserdote i e
koperadónan pastoral mester invitá e rumannan enfermo pa risibí esakramentodipordonkufrekuensia.Rekomendashonnanpráktiko
NomesterkonfundíKonfeshonkudirekshonspiritual.Perosíta
importante pa un saserdote/konfesor konsehá e penitente pa buska unyudansafrekuentediunguiaspiritual.
57Kanon964
40
Konfesor tin obligashon diwarda e sekreto sakramental, ku no
por kibra nunka. Tampoko e por hasi uso di loke e penitente a bisa pabenefisioòfdañodiotrohende.Lokeepenitenteapapiatakedasekretopa semper. Iglesia tabisa kuSacramentale sigillum inviolábile est (=niunhendeporviola,kibraesekretosakramentalnunka)58.
58Kanon983
41
SAKRAMENTO DI ENFERMONAN ÒF SANTOLI
Tinhendeserkabosokutasufri?Lag’éresa.
Tinhendemaluserkaboso?Lag’éyamaepresbíteronandiIglesia;
lagananresap´éiunt’ékuzetadenNòmberdiSeñor.Ieorashoneihasíkufe,takuraehendemalu;
Señortalant’éisielahasipiká,Señorlopordon´é(Hak5,13-15)
UntamentudiEnfermonan59taesakramentopamediodikua,
IglesiataenkomendánaSeñor“sufrienteiglorifiká”,efielnanenfermograveòfansiano,p’Ealiviáisalbanan.ObispuisaserdotetaatministráeSakramentoakípamediodiuntaeenfermokuzetabisandoepalabranan
ikumplikuegestonanpreskribídenebukilitúrgiko60.¨E disipelnan a sali bai prediká pa hendenan kombertí. Nan a saka hopidemoñofordiehendenaninanauntahopihendemalukuzetaikuranan¨(Mk6,12-13).
E sakramento akí no ta dirigí solamente na esnan ku ta den
agonia di morto, pero mester paga tinu tambe riba esnan ku a biraenfermoiesnankupamotibudiedatmesterdidje.ObispuisaserdotetaatministráesakramentodiUntamentudiEnfermonanuntandofrentaie
59KDK998–1007;KIK1499-153260Kanon998
42
mannandjeenfermokuzetabendishoná(OI=OleumInfirmorum),tabisaefórmulalitúrgikoikumplikuegestonanmandápaIglesia.Normananikriterionan
Tur saserdote, i nan so61, por atministrá na unmanera válido e
SakramentodiUntamentudiEnfermonan.Aunkepastordiparokia tineobligashon iderechodiatministráSakramentodieEnfermonan,tòg,unotrosaserdoteporsuponérasonabelmenteditinpèrmitpadunaSantoli,sitanesesario.UnsaserdoteporkargaSantolihuntukunépadenkasodinesesidateporatministr’é62.
Takentahañaesakramentoakí63
Unpersonakuayeganaedatdiusodirason,pakousadiunenfermedatgrave òf edat avansá. Enfermo óf ansiano por pidié personalmente òfotro hende por pidi p’e. Pastor i famia mester perkurá pa enfermo ófansianorisibíesakramentobonnatempu.Den selebrashon komun di Sakramento di Enfermonan sòru pa nan tadebidamentepreparádiakuerdokuereglanandiObispudiosesano.Porbolbedunaesakramento,oraenfermodespuesdiarekuperá,tabiraseriamentemalu atrobe òf ora den emes enfermedat e peliger ta biramasserio.
Si tin duda tokante uso di rason di un enfermo òf tokante su
morto, mester dun’é e Sakramento “sub conditione”. Mester duna e
61Kanon1003,§162Kanon1003§363WakKanon1005-1007
43
Sakramentonaesnankutafordinantinuòfapèrdèusodinanrason,enkasokutasigurkunanloapidiesakramentooranantabatanatinu.NoporatministráeSakramentoakínaunhendekuarechas’é.EmuchanankutamalumesterrisibíSakramentudiEnfermonansinantinuodirasonpananserfortifikápaesakramentoakí.Denkasodidudakuunmuchaayeganausodirason(7aña),mesterdunaesakramento.
Rekomendashonnanpapastoraldienfermonan:
Nospueblomestertanaalturakutinhendekutaponemanribaenfermoitausazeta,peroesakinotakuadraku lokeIglesiatadisponériba e Sakramento di Enfermonan. E ta simulashondi sakramento (miraINSTRUKSHONdiKongregashonpaDoktrinadiFe,14disèptèmber2000).
Nosturtinkumustraatenshonnaeenfermo-iansianonankutabibameimeidinos.Taundeberkristianpamustranannosgratitutidunanan kuido. E komunidat den su totalidat, e famia mas serka, everpleegsteridòkter,ipastor:turtinnantarea,kutakomplementáotro.Ta sosodéhopi be ku un ansianono ta hañabishita di su famiaòf ku efamiatakedapasivo.Epastorpormustrahenderibananresponsabilidatdenkuidodieenfermoiansianonan,meskoskueporpidinanpaavis’étreseSantuKomunionpaesunkunoporbaimisamas.Efamiatambetakarga responsabilidat tantu den e parti físiko i emoshonal komo den epartispiritualdinanhende.EkuidopastoralpaenfermonotakonsistísolamentedieSakramentodiEnfermo, sino tambe den un apoyo moral i spiritual di e enfermo ófansiano i su famia mas serkano, pa medio di diálogo, lektura di SantuSkrituraiorashon.Esakitakontapaeenfermoófansianonankutanakasidenhospital.
44
Oraunenfermoófansianotaseriamentemalu,sufamiatambemesterkòrdadiyamaepastoriperkurápaeenfermorisibísakramentodiEnfermonan. I pa bienestar di e enfermo óf ansiano i di nan mes nanmesterperkurápananresahuntukuepastor.Pastormester reflehá e amor di Kristu pa ku e enfermo óf ansianonan.TambedenetempudespuesdieSakramentudiEnfermo,epastortinkumustraatenshon.E pastor tin ku hala atenshon di fielnan den katisashi i predikashi pa eechokutantukutaposibelunenfermoófansianolorisibíesakramentooraetanatinuainda.Denkasodimalesaserionomesterwardahopiparisibí e Sakramentodi Enfermonan; e inisiativa papidi e sakramento akíporbinidiepashèntmes,disufamiaòfdipastor.
Normalmente den hospital, e pastor/kapelan ta esun ku ta
atministrá e sakramento. Si un pastor di parokia ke i por atministrá esakramento na su parokianonan den hospital, e mester haña eoportunidatpahasiesei.Tanesesariopaehospitaliefamia,tenepastorna altura di e parokianonan ku ta gravementemalu, respektivamente arisibíesakramento,ikuepastortenekontaktokueenfermoófansianoisufamiamasserkano.
Ta rekomendabel pa pastor kombidá ansianonan di su parokia
parisibíeSakramentodieEnfermonandensiertookashonduranteeaña.Boudinanporkontasiguresnankutasintikunanforsatabirandoménosi esnanku tin sesentaañabai ariba.Porpensa ribaun seremoniapaungrupograndi.Paelasoentreeansianoisufamiatadeseabelpakombidánaeoportunidateieksplísitamentesufamiamasserkano.
Pastor tin ku promové bishita frekuente na e enfermo i
ansianonandisuparokianakasinahospitaliofreséeposibilidatdirisibíregularmenteSantuKomuniondenunambientedifeideboshon.
45
Sipastortabishitáunpashèntófansianoielamurikabafordimaskuunora,etaresapidiDiospordonásupikánanidun’ésosieguipaDiosdunaefamiaforsadensupena
Emuchananchikitudiunfamiakatóliko,kutaseriamentemalui
kunoabatisáainda,mesterkedabatisá64.Siunmuchatinusodi rason,mesterprepar’ésegunesakitaposibel,promékueporpidieSakramentodi Boutismo. Si un mucha no a risibí Santu Komunion ainda, pero pamotibudisufamiaiambientekristianetinkonose-mentudikenKristuta,di institushon di Santu Eukaristia, e por risibí Santu Komunion iUntamentudiEnfermonantambe.
64Kanon867§2.
46
47
ÒRDEN SASERDOTAL
KadagransaserdotetakedaeskohífordihendeinombráparepresentáhendeserkaDios:
emesterofresésakrifisioiofrendapapikánan.Komoemestambetasometénadebilidatnanhumano,
eportinkomprenshonpahendeignoranteiesnankuapèrdèkaminda.Ikomoemestadebil,
notasolamentepapikánandiepueblo,emesterofreséSakrifisio,sinotambepasumespikánan.Niunhendenotadunasumesdignidatdigransaserdote;
Diosmesteryam’épaerisibiéedignidatei,maneraasosodékuAarontambe.(Heb5,1-4)
Pa medio di Sakramento di Órden65, e kandidato ta keda
konstituídeneMinisteriosagrado.Etakedaseyápahentersubidalargu,diemaneraakíetakonsagrá idestinápaguia,siña isantifikápueblodiDios in persona Christi (e ta aktua den nòmber di Kristu,manera Kristumes)66.
Órdensaserdotal taunsakramentokupamediodi imposishon
diman i orashon konsakratorio diObispu, e kandidato ta keda konstituíkomoministrodiIglesia67.EtresgradonandieSakramentudiÓrdentaObispu,SaserdoteiDiákono.
65KDK1008–1054;KIK1536-160066Kanon100867Kanon1009§2
48
- Funshon di Obispu ta pa santifiká, siña i guia un Iglesia partikular(Diósesis),siguiendoehèmpeldiKristuSaserdote,MaestroiWardadóitaaktuadensunòmber.-FunshondiSaserdoteòfpresbíterotapakooperákuObispuparealisánaunmaneraadekuáemishonkuKristuakuminsá iakonfiasu Iglesia.Tapesei,oraepresbíterotaunikusuObispuetabirapartidieoutoridatdiKristupasantifiká,siña iguiaekurpamístikodiKristu,esta,suIglesia.Edonkuelarisibípamediodisuordenashontakapasit’épaegranmishonuniversal di salbashon eterno. Su funshon ta parti di e selebrashondi ekultoidiesakramentonan,spe-sialmentediEukaristia.HuntukuObispu,tur saserdoten ta forma un presbiterio úniko dediká na diferente tarea,hasiendokuObisputapresentedenkadakomunidatdifielnan,estadenkada parokia, di kua un pastor ta responsabel. E presbíteronan mesterobedeséinkondishonalmentenanObispu.-Funshondidiákono(kutanifiká‘sirbidó’)suministerioprinsipalta:-yudaobispuipresbíteroduranteselebrashondiEukaristiaipartiSantu.Komunion; -asistíibendishonámatrimonio; -proklamáEvangelio; -prediká,oraobispuòfsaserdotenotapresente; -presidíentiero, -itursirbishidikaridat(diakonia).
Konsilio Vatikano II a restablesé ediakonado pèrmanèntku por
serkonferítambenahendehòmberkasá68,kutinalménos10añakuunmatrimonio stabil, i a duna testimonio kristian di su bida matrimonial iedukashondieyunan.
68Kanon1031§2
49
Kondishonnanpabiradiákonopèrmanènt:
Ekandidatopabiradiákonopèrmanèntmesterta-unpersonakutatrahandodenparokia69;-pastordisuparokiataaprobáepetishon;- e ta kumpli ku e tareanan ku obispu ta dun’é i na e lugá establesé pa
obispu;-etinaprobashondisukasáidisuyunan,sinantamenordiedat70;-etinbonreputashonserkahende;-etindisponibilidatditempu;-emesterkumplikuobligashondiLiturgiadieOranan;-emesterbibadisutrabouòfpenshun;-edatmínimopabiradiákonopèrmanèntta25añasietasolteroi35aña
sietakasá.Unsolterokuabiradiákonopèrmanèntnotinmagdikasamas.
Etapanandisuformashon:
-Despueskuekandidatoahasisupetishonipastordiparokiaaaprob’é,etadrentadenunetapadireflekshonribaenifikashondisuvokashondiakonalboudiunguiaspiritualkuObisputaskoh’é;
- Formashon: Estudionan di Filosofia, Teologia, Pastoral i formashonkatekétikodurantetresaña71;
-Traboupastoraldenunkomunidatparokial.-Risibíeministerionanlaikaldilektoriakólito.Tareanan:-PartisipádenPastoralsosialikaritativo:Cáritasdiosesano;-PartisipádenPastoralfamiliar,dieenfermo-,ansiano-,prezunan;-PartisipádenPastoralkatekétikoparokiali/òfdiskol.
69Kanon103570Kanon1031§271Kanon1032§2)
50
NormananiKriterionanpaSakramentodiÒrdenSaserdotal72- E kandidatomester tahendehòmber, batisá, konfirmá, risibí
kuasiguieformashonstipulápabirasaserdote.-EmestertaatmitípaObispu;- e kandidato mester ta liber pa bira saserdote sin ningun preshon òf
forsá.-EmestersiguisuestudionannaeSeminariokuDiósesisastablesé.-RisibíeministerionandiLektoriAkólito.-RisibíordenashonkomoDiákono.-EmestertakonsientediederechoiobligashonnanpropiodieMinisterio
Saserdotal.-Emestermustraku tinekualidat iabilidatnanpaehersésuMinisterio:
e.o. fe, bon intenshon, sabiduria, siensia, bon fama, bonkostumbernan,bonehèmpel,birtutprobá,kualidatfísikoisíkiko.
SelebrashondieSakramentodiÓrdenSaserdotal:
- Konsiderando su importansha pa bida di un komunidat kristian,selebrashondiOrdenashonSaserdotaltaeksigíunpartisipashonmasaldiefielnan.
- Su selebrashon mester tuma lugá preferiblemente na katedral di eDiósesiskutaelugámasapopiápaeselebrashoneukarístiko.
- E rito esensial di e SakramentodiÓrden ta konsistí di e imposishondiman di Obispu riba kabes di e kandidato pa bira Diákono, Saserdote òfObispu idieorashondikonsagrashonspesífikopakadaministeriokutapidiedondiSpirituSantupaeherséegradodiÓr-denpakuaekandidatoaseryamá.
72Kanon1024,1025,1032,1033,1034
51
Normanantokantedisiplinaeklesiástiko
E saserdote i diákononanmester bisti na unmanera ku semper
nan por keda identifiká komo tal, partikularmente den e selebrashonanlitúrgiko,eaktonanreligiosoisosialdenkuanantarepresentáIglesia.
Un saserdote òf laiko ku ta bini di otro Diósesis pa un trabou
apostóliko (predikashi, retrèt, dianan di studio, etc...) mester dioutorisashondiObispu.Pesei,turgrupoòfpersonakukerinvit’é,mesterinformá Obispu promé di haña outorisashon. E Pastor(nan) di parokiatambemestertanaalturadieinvitashoniprograma.
52
MATRIMONIO
Bosonoalesakunakuminsamentu,Diosakreananhòmberimuhé.
Pesei,unhòmbertabailagasumamaisutatapaunikusukasáinandoslobiraun.
Asinananlonotadospersonamas,maun.Kemen,hendenomagseparálokeDiosauni.
(Mt19,4b-6)
Matrimonio73taealiansapamediodikuaunhendehòmberiun
hendemuhétaunikuotropahenterbidalargu.Matrimoniotaordenápaebondieesposonanipaprokreashoniedukashondieyunan.NosSeñorHesu-Kristu a elevá e aliansa akí nadignidat di sakramentoentrehendebatisá74. E elementonan esensial di matrimo-nio ta amor, entrega total,unidat i indisolubilidat,kudenmatrimoniokristian taalkansáun firmesaspesialpaforsadiesakramento.
SakramentodiMatrimoniotanifikáeuniondiKristukuIglesia.E
tadunaesposonanegrasiadiporstimaotrokueamorkuKristuastimasuIglesia:diemaneraakí,egrasiadiesakramentotaperfekshonáeamorhumano di e pareha, e ta afirmá di nobo su unidat i indisolubilidat i tasantifikánanribaekamindapabidaeterno75.
Matrimoniotakedafundáribaekonsentimentudieesposonan,
73WakKDK1055-1126;KIK1601-166674GS48,kanon1055,KIK166075KIK1661
53
kemen,ribaeboluntatfirmedientregánaotronaunmaneradefinitivopabibaunaliansadiamorfieliabrípabida(fekundo)76.Impedimentunanpaseramatrimonio
Un impedimentu ta inhabilitá un hende pa sera matrimonio
válido.Entrenannostamenshoná: - Edat:nopor kontraématrimoniounhendehòmberpromékuekumplidieseis(16)aña,niunhendemuhépromékuekumplidieskuater(14)aña.NosDiósesisdiWillemstadtaestableséedatmínimodi18añapaturdos. -Impotensia:‘anterioriperpetuo’parealisáeaktomatrimonial,seadipartidi ehendehòmberòfmuhé, ya seaapsolutoòf relativo, tahasinuloematrimoniopasumesnaturalesa.Sieimpedimentudiimpotensiatadudoso,kududadiderechoòfdiecho,noporimpedíeselebrashondie matrimonio, ni tampoko, miéntras e duda ta eksistí, deklar’é nulo77.“Sterilidat”notahasiematrimonionulo. -“Vínkuloanterior”dimatrimonio:maskeematrimonioanteriortanuloòftadisolvépaunòfotrokousa,noporkontraématrimonioproméku takonstatá legalmente i ku siguridat ku tindeklarashondinulidatòfdisolushondiesunpromé. -PersonakuarisibíÓrdensagrado(Diákono,SaserdoteiObispu)noporkontraématrimonio. -Personakuahasi“votodenbidareligioso”itavinkulápamediodievotopúblikodikastidatpabidalargudenunInstitutoreligioso. - Persona “sekuestrá òf retené”: no por tin matrimonio entre unhende hòmber i un hende muhé sekuestrá òf por lo ménos detené kuintenshondi kontraématrimonio kuné. Por sosedé kudespues e hende
76Ibidem166277Kanon1084§1,2i3
54
muhéófhendehòmberleufordiesekuestradóihañandosumesnaunlugásiguriliber,taskoh’éboluntariamentepakontraématrimonio. -Impedimentudi“krímen”:Esun,kuefindikontraématrimoniokusiertopersona,tabataekousadimortodikónyugediesakiòfdisumeskónyuge,tariskapakontraématrimonioinválidamente.Tambetariskapakontraéinvalidamenteunmatrimonioesnankuakooperákuotrodenunformafísikoòfmoralpakousamortodiunkónyuge. -Impedimentu di “afinidat”: Den liña règt di pariente di sanger, ematrimonio ta nulo entre tur e desendientenan, sea legítimo komonatural. Den liña ‘collateralis’ e matrimonio ta nulo te na e di kuatergrado.Noporpèrmitímatrimoniooratindudakuekontrayentenantaparientedi sangerden liña règtòf den liña collateralis di segundogrado.Mesterpididispensaoratatratadimatrimonioentreprimudenpromégrado.Sita pariente di otro, den liña règt, ta hasi e matri-monio inválido denkualkiergrado. - Impedimentudi“honestidatpúbliko”:Esakitakedaoka-shonápamedio di unmatrimonio inválido, despues di e bibamentu huntu, òf pamediodibibadenkonkubinatokonosíòfpubliko;ietahasiematrimonioinválidodenpromégradodieliñarègtentreehòmberieparientenandiemuhé,ivisevèrsa. - Impedimentu di “parentesko legal”,den kasu di “yu adoptá”:Nopor kontraé matrimonio válido entre esnan ku ta uní pa medio di unparenteskolegalpamediodiadopshondenliñarègtòfdendidosgradodiliñacollateralis.
Diversidatdi kulto: “disparitas cultus”,unhendebatisá katóliko i
unhendenobatisá.Ta inválidoematrimonioentredospersona,kamindaundinantabatisádenIglesiakatólikoòfkutabataatmitídenIglesiakatólikoinoabandonáIglesia formalmente, i e otro konyuge no batisá. Obispu por dispensá,peroenomesterdispensásinotakumplikuesiguientekondishonnan:
55
-epartikatólikotinkudeklarákutadispuestopaevitáturpeligerdilagasufe,etahasiturkueporpalantaeyunandenIglesiakatóliko;-etinkuinformásupartnerdiepromesanankuetinkuhasiiturdospartimestertainstruídeneprinsipionankristiandimatrimonio;-mesteryenaedeklarashonikedafirmápaepartinobatisá.
Matrimoniomixto”:“demixtareligione”,noporseramatrimonio,
sinlisensiadiObispudiosesano,dospersonabatisá,kamindaundinantabatisáden Iglesiakatólikoòfku tabataadmitíden Iglesiakatóliko inoabandonáIglesiaformalmente, ieotrokónyugetabatisádenotroIglesiakunotadenkomunionnplenokuIglesiaKatóli-ko.Obispupordispensádie impedimentu akí, pero e no mester dis-pensá si no ta keda kumplí esiguientedisposishon:-epartikatólikotinkudeklarákutadispuestonaevitáturpeligerdilagasufe,etahasiturkueporpalantaeyunandenIglesiakatóliko;-etinkuinformásupartnerdiepromesanankuetinkuhasiiturdospartimestertainstruídeneprinsipionankristiandimatrimonio;-mesteryenaedeklarashonikedafirmápaepartinokatóliko.Dió-sesistinunformulariopaedeklarashonakí.Takennopordunakonsentimentumatrimonial?
Painkapasidat:
-Esnankutakaresédiusodirason; - Esnan ku tin grave defekto di diskreshon di huisio riba derechi idebernan esensial di matrimonio ku mutuamente nan mester duna iaseptádiotro. - Esnan ku no por asumi e obligashonnan esensial dimatrimonio pamotibudiproblemadinaturalesasíkiko.
Paignoransia:Paportinkònsènsùsmatrimonial,tanesesariokue
56
kontrayentenan no ignorá, al ménos, ku matrimonio ta un unionpermanente entre un hende hòmber i un hendemuhé, ordená na pro-kreashonmediantesiertokooperashonseksual.Eignoransiaakínotaserpresumímasdespuesdipubertat.
Paengaño:Esunkutakontraématrimonio“paengaño”provo-
kápaobtenéekonsentimentu, tokantekualkierkualidatdieotroparti,kupa sunaturalesaporperturbágravementeebidakonyugal, tahasiematrimonioinválido.
Ora ta simulá matrimonio i ta ekskluí elementonan esensial di
matrimonio:Ekonsentimentuinternodieboluntattaserpresumíditakonformekuepalabra- òf signonan usá na ora di kasamentu. Ma si un di ekontrayentenan òf tur dos, ta ekskluí ku akto positivo di su boluntat ematrimonio mes òf un di e elementonan esensial di matrimonio òfpropiedatesensialdiematrimonio,takontraéinválidamente.
Pa kondishon di futuro: No por sera matrimonio bou di
kondishondifuturo.Ematrimoniokontraéboudikondishondipasadoòfpresentetaválidoòfnò,seguneophetodiekondishonakedaverifiká.
Pamieduòfforsá:Tainválidoematrimoniokuaserkontraébou
dipreshonòfpamotibudimieduseverodjafó,tambedenekasokunotadirigí direktamente riba konsentimentu di e persona, pero e ta hañ’éobligápakasapaporliberásumesdiesei.
Formakanónikopaseramatrimonio:
a)SolamentetaválidoematrimoniokutaseradilantidiObispu,dipastordiparokiakamindanovioòfnoviatabiba,òfdiesaserdoteòfdiákonoku
57
a haña un delegashon for di nan, dilanti di dos testigu, di akuerdo ku ereglananstipulápaIglesia.
b) Pa sera unmatrimonio válido ta nesesario pa tur dos kontrayente tapresentenaemeslugá,seapersonalmenteòfrepresentálegalmente.
c)Eesposonantindiekspresákupalabraekonsentimentudimatrimonioòf si nan no por papia ku señanan ekivalente. Por sera matrimoniomediante intérprete, peromester ta sigur di e fieldat di e traduktor òfintérprete.
d)Unbekumatrimonioatumalugá,leitaprotehékomoválido,aunkesie ta inválido pa motibu di algun impedimentu òf pa defekto di forma,miéntrasenotaserrevoká.
Rekisitonanpakasanamisa:
-PastordiParokiamesterdunahopiatenshonpastoralpapreparáesnankutabaikasa.Pastormesterkonoséidialogápersonalmentekuepareha.
-Nanmestersiguiekursopre-matrimonialaprobápaDiósesis.
-Inskribínòmberaloménoskuater(4)lunadelantá.
-EkontrayentenanmesterarisibíesakramentonandiInisiashonKristian.
-NanmesterpresentáepapeldiBoutismoidiKonfirmashon.Sinanòfundinan tabini fordiotroDiósesis,edokumentonanakímesterbiniviaekuriadiosesanodinanDiósesispaObispadodiWillemstad.Despuesdikasamentu,pastordiparokiamestermandanotifikashonnaeparokiakamindaenovionanabatisá,tambesinantabibanaotropaisòfunotroisladinosDiósesis.
-EparehamesterselebrásakramentodiKonfeshonpromékunankasa.
-EnkasokuundinannotabatisádenIglesiaKatóliko(diversidatdikulto),mesterpididispensashonnaObispudiosesano(miran.88).
58
- En kaso ku un di nan ta di otro Iglesia (matrimoniomiksto: Ortodòks,Anglikano òf Protestant) mester pidi dispensashon tambe na Obispu(miran.89).
- Pastor di parokia mester yena personalmente e “Formulario diInvestigashon Kanóniko” ku tempu adelantá pa en kaso ku tin alguniregularidatòfimpedimentu(porehèmpel.undienovionannoarisibí,òfno a konfirmá), por drech’é na tempu i por selebrá matri-monioválidamente.
- Obispu ta establesé e normanan pa saminá e kontrayentenan i tambekonmesterhasiepublikashonnanmatrimonial.
-Durantetresdjadumingunaoradipartisipashon,pastormesterinformákomunidatribaeparehanankutabaikasadenparokia.
- Tur hende ku sa ku e kontrayentenan tin algun impedimentu, mesterinformáPastor.
-Testigunanmestertamayordiedat(18añabaipariba).Tarekomendabelpatestigunantakatóliko.
-DennosDiósesis tur saserdoteku ta trahadenDiósesis tin fakultatpabendishoná un matrimonio, pero tin mester di un pèrmit spesial di ePastordiParokiadiekontrayentenan78.
- Si un di e kontrayentenan ta biba afó di Diósesismester presentá esiguiente dokumentonan: sertifikado di Boutismo, di Konfirmashon, di´statusliber´(kuenotakasádenotropais),sertifikadodipreparashoniunkartadipresentashondiepastordieparokiakamindaetaresidensiá.
- Si tur dos kontrayente ta biba afó, pa nan kasa den un parokia di nosDiósesis, nan mester atendé ku tur dokumentashon ariba menshoná(spesialmentehendekutabibanaUlandaòfotropais,peroekebinkasanaundinosIslanan)(miraANEKSOIV).
78Kanon1108
59
-Kasamentumestertumalugánamisaparokialòfunkapèldenteritoriodieparokiakonserní,pesei,notapèrmitíkasamentudenkasprivá,hotèl,hardin,kurádikas,hòfi,kant’ilaman,boudilamanòfdenlaria.
-Kasamentu na Kranshi (matrimonio sivil)mester tuma lugá promé kukasamentunamisa.Mesterpresentáetroubukpromékuselebrashondikasamentu.
KriterionanpastoralpaMatrimonio
Denkada IsladinosDiósesismesterorganisákursonanpapre-
parashon di matrimonio ku kontenido i durashon di e preparashon paMatrimonio; ta rekomendabel un bèrdadero evangelisashon i katekesis,kontenidodoktrinal,moralibidalitúrgiko,inisiashonnaorashon...yudaeparehadrentadenbidaparokial.
Konformá un tim (òf vários) di preparashon pamatrimonio ku
presensiadiesaserdotenan.Epastornanmestereksigípaepreparashonakítumalugánaunmaneraresponsabeliserio.
Eenkuentronanpersonaldieparehakupastordiparokiataalgu
nesesario i no por keda delegá na otro persona. E no mester ta unformalidat burokrátiko, ma yen di atenshon, kordialidat i rèspèt,spesialmente na ora di yena e rekisitonan di “Investigashon kanóniko”.Deneenkuentronanakí, tahopi importantedediká tempupadirekshonspiritual i ta rekomendabel pa selebrá un retiro den kua tin planiá eselebrashonpenitenshalkusakramentodiKonfeshon.
Denesituashonnankuekandidatonanpamatrimoniotahende
aleháfordi Iglesia idiSakramentonan,Pastordiparokiatinkueksigíuntempudikatekesis ribabidakristian.Mesteryudaeparehananpakrese
60
denorashon ibida litúrgikodi Iglesia.MustraebalordiMisadominikal ibidaparokialpaeparehanan.TempuilugádiselebrashondiMatrimonio
Pastor di akuerdo ku e pareha ta fiha e fecha i e ora. Si no ta
selebráMatrimoniodenorariodiMisaparokial,porhasiémastempranòfmaslatdiakuerdokupastoriepareha.EmaneranormaldiselebrámatrimoniotaboudiSantuSakrifisiodiMisa.No ta pèrmití selebrashon di Matrimonio durante Siman Santu. DentempudiAtvèntiKuaresmamesteryudakomprendéesentidospesialdietempulitúrgikoakí.Den unmatrimoniomiksto, ta preferibel un selebrashon di e Palabra diDiossinSantuEukaristia.
Maneranosabisakaba,pastordiparokia i/òfekipokutaduna
kursomatrimonial,mester insistí ribadiferenteaspektodieselebrashonlitúrgikokutarekeríatenshondipartidiesnankutasakapotrètòfvideo.Notapèrmitípasakadódipotrètòfvideomoveribapresbiterioòfdilantiipatrasdialtá.Takonsehabelpayamaunpersonasokuporenkargákupotrètòfvideodenmisa.No ta dimas tambe pa rekordá tokante emanera di bisti, e silensio i ekomportashonengeneral.
Músika i kanto ta un parti importante den tur selebrashonnan
litúrgiko,denselebrashondiMatrimoniotambe.Etaekspresáeaspektodi legria i fiesta. Ta pesei,mester perkurá pa uni na unmanera balansáliturgiaikantamentu(miraANEKSOI).Nos ta rekordá e siguiente kriterionan na ora di skohe e kantikanan paselebrashondiMatrimonio:
61
1.MestertakantikanankukontenidoinspirádenePalabradiDios,òffordiMisaldiPueblodiDios.2.Mesterevitáekustumberdikantakantikanandimoda,adaptandountekstoreligioso.3.Kantikananòfmúsikanomesterbiraalguribananmes,manasirbishidieselebrashonlitúrgiko.4.Den tur selebrashon, ta nesesariopa e kornan (ministeriodimúsika ikanto) na ora di skohe e kantikanan konsultá promé e saserdoteselebrante.
Un aspekto ku mester tene kuenta den tur selebrashon di
Matrimonio ta sensies den e parti eksterno: bistimentu, outo, flor,prenda...Selebrashondimatrimoniokristiannoporbiraunkosfolklóriko,dimodaòfmundanidat.
Derechodi stola:EkontribushonpaselebrashondiMatrimonio,
normalmente,ta - padrechamentudimisaidokumentonan:nafl50 - derechodistolapaselebrante:nafl50
62
EròlilugákumúsikaikantotindenLiturgiatakedaíntimamenterelashonákuediálogoikomunikashonentreDioskusupueblo.Liturgia,pamediodiesignoiekspreshonnansensibel,taselebráirealisáediálogoikomunikashonakí.DiunbandatatrataakidiDios,Kende,pamediodieobrananmaravioso, a aktua i ta sigui aktua na fabor di su pueblo, i pamediodidiferentemanera,apapiaitasiguipapiakuné.Diotrobandatatrataakidi Iglesia,epueblodiDios,kutarekonoséDiossuobranan i taskucha su stèm, i ta ekspresá su kontesta den alabansa i adorashon,gratitutipetishon.SinostenekuentakueaspektofundamentalakídiLiturgia,nosloapresiámihó e normanan i e otro rekomendashonnan ku Konsilio Vatikano II, iawor nos Diósesis, ta promulgá enkuanto músika i kanto den nosselebrashonnanlitúrgiko.
63
Puntonangeneraliteorétiko
- Músika i kanto den Liturgia ta ekspresá i yuda komprendé e
misteriokuunselebrashonlitúrgikotapresentáirealisá,noopskures’énikitaatenshonfordidje.-MúsikaikantodenLiturgiatayudaepartisipantekedaatentonaDiossuinisiativadenobraipalabraiyud’ékorespondéidunakontesta.-MúsikaikantodenLiturgiatamantenéunbalansaentreinkulturashonikarakteruniversaldiIglesia,entrenovedatisutradishon.Puntonanpartikularipráktiko
Komo norma general, tur kor ku ta kanta na misa, mester ta
inskribíipertenesénaunparokia.Tabonpapastorkonoséekornankutakantadensuparokiaimantenékontaktokuedirigenteòfintegrantenan.Tin biaha algun hende ta pidi un otro kor pa kanta den un selebrashonpartikularpaunmotibuòfotro.
Ta importantepapreparádiantemanoekantikananpaunsele-
brashon litúrgiko,seadiSantuEukaristiaòfdieotroSakramentonan,òfSelebrashon di Palabra. Preparashon adekuado ta eksigí pa pastor òfselebrante tumaparti i no laga solamentepaunpersonaòf kor trahaeprogramaidun’épromékueselebrashonsinkueporhasikambiomas.
Tur persona envolví den planiamentu i realisashon di músika
litúrgikomester asistí algun kurso di formashon riba tereno di liturgia ispiritualidat. Talentomusikal òf diploma denmúsika no ta tur kos. Porsupuesto, ta importante pa esnan ku ta den ministerio di músika tinkapasidatitalento,perotamasimportantepanantine“sensusfidei”ku
64
ta duna nan e ideanan korekto di nan lugá i trabou den Liturgia i denIglesia.
Pastormesterkontrolábonerepertorioòf listadiekantikanan
kuunkoròfepersonaenkargákekanta.Nanmester taadekuadopaeokashon.Tintendensiadipreferánovedat ibunitesadiritmoòfmelodiaribakontenido.Sitinkor,tintendensiadilagaepuebloafósinkunanporkanta huntu ku e kor. Mester enfatisá importansia di partisipashon dipueblodenkantamentu.Kòrdaeaspektodidiálogodiliturgia.
Aunke partisipashon ta ideal, mester evitá e práktika di usa
palabranan religioso ku melodia di kantikanan popular pa promovépartisipashon.Esakitaevokádenmentediesnanpresentee imágennanmundanokuporafektáeíndolesagradodieselebrashon.Ta mihó pa kanta e kantikanan ku pueblo konosé, òf siña e pueblokantikanannobokutalitúrgikamenteaseptabel.
Pa skoheòf traha kantika litúrgiko,mester paga atenshonna e
kontenidodiepalabranan.Epalabranankutinbasebíblikoòftaenfokáriba emisterio di fe i aspektonan di bida kristianmester tin preferensiaribaesunnankutapuramentedeboshonal.Mananmestertapalabrakupueblo por komprendé, eksperimentá i biba, sin kita e dimenshon diyamadapaloketaideal.
Músika di su mes, sin palabra, tin lugá tambe den Liturgia.
Músika instrumental por yena un momentu pa medio di kompañá unakshonkutatuma lugá,maneramarchadientradadibrùitòfna lugádikantikadi salidadespuesdiunS.S.diMisa,òfporyudaunmomentodisilensio, si e ta suave, porehèmpel durante e gran silensio despues diKomunion. Músika instrumental, meskos ku kanto litúrgiko, mester taadekuápaeokashonikreaunambientediíndolesagradoirèspèt.
65
Tantu músika instrumental komo kantika mester ta apropiá den unselebrashon litúrgiko. Pa logra esaki,mester tene kuenta ku emelodia,palabra,ritmoiemaneradikantaitokaipagaatenshonnaeambientekuetaevokáòfkreapakadauntanasulugáitempu.Loke,porehèmpeltaadekuá pa entrada di brùit no ta adekuá pa kompañá e gran silensiodespues di Komunion. Un kantika bunita naMamaMaria no ta adekuádurante Ofrenda òf partimentu di Santa Komunion. Inkulturashon taaseptáritmoi instrumentonanindígena.Maesakinotanifikákuporusaesakinan tur ora. Tin instrumento i ritmonan ku no ta apropiá paselebrashonnanlitúrgiko79.
Énfasisribapartisipashonakambiaetarea i lugádikor.Unkor
notakantanalugádiasambleamaneraántes.Unkordensuròlnobotarespaldáeasambleakutapartidiediálogoitaekspresásumestambepamediodikantamentu.Engeneral,unkor,unsolistaòfun liderdikanto,nomesterhalaatenshonnasumes,sinoanimáeasambleadenkanto.Tinmomentonan ku e kor, òf e solista, òf un lider di kanto por resaltá idestaká,itambemomentunankuemesterhalaunbandapaeatenshonkedaribaemisteriokutatumalugádenunselebrashonlitúrgiko.
Sugerensiananpráktiko
1.-KormestertainskribídenunParokiapafasilitásupartisipashondenebidadikomunidatparokial
79Ribaeusodidiferenteinstrumentomusikaldeneselebrashonnanlitúrgiko,“me-ster tene kuenta ku tradishon i kultura di kada pueblo. Sinembargo einstrumentonanku,segunhuisioiusokomun,tapropiodiemúsikaprofano,mesterkeda ekskluí for di tur akshon litúrgiko. Tur instrumento musikal, aprobá paKonferen-siaEpiskopalòfDiósesis,mesterkedausáditalmanerakunantarespondénaeeksigensianandieakshonsagradoipaeleváespiritudiefielnan”(InstrukshonMusicamSacram63).
66
2.- Emiembronan di kor ta kreyentenan ku ta partisipá na S.S. diMisa,pesei,nanmodadibisti,diaktuamestertadiehèmpelpaturotrofiel;3.- Ora nan ta ehekutá un kantika, ta mas importante partisipashon dihenter asamblea ku e perfekshon artístiko, kumester tene kuenta i kuhendetaapresiá.4.- E responsabel di kor mester tuma kontakto ku Pastor promé ku eaktuadenunselebrashonlitúrgiko.5.- Tin fechanan spesial den bida di hende ku e fielnan ke selebrá denmisa.Pastor,kor i famiaenvolvímesterbaidiakuerdodiantemanoribakantamentu.Mesterevitákuesakiporbiraundiskriminashondiesnankutinposibilidatiesnankunotine.6.- Kor mester partisipá na e enkuentronan di formashon litúrgiko kuDiósesistapromové.7.- Kor mester tene kuenta ku e selebrashonnan di Iglesia tin nivelnandiferente di solemnidat: den siman, riba djadumingu i fiestanan, pa nankonoséenormanandidiferentetempulitúgiko.8.-E ideal takukoryudaasambleakantakantikanankonosíaloménoserefren.9.-Kormestermantené fieldatnae tekstonan litúrgikodiGloria,Kredo,Santu,NosTata,LamchidiDios.10.-Ministeriodikanto imúsika taunkooperashon“proDeo”,kuno takedapagá.MúsikaikantodenLiturgiaEukarístiko
Tur e puntonan anterior ta referí na tur selebrashon litúrgiko.
Loke tasigui tapartikularnaeLiturgiaEukarístikoòfSantuSa-krifisiodiMisa.Músika i kanto den S. S. diMisa ta kompañá e akshon ku ta tuma lugáduranteeselebrashonitakantauntekstodieselebrashoneukarístiko:
67
Entrada*** Saludo Ritopenitensial(despuesdi“Mitakonfesá”takanta“Señor,tenepiedat”òfun
kantikadipordon)**
Gloria(oraLiturgiatapreskribí)**(ribaDjadumingu***;ribaSolemnidat****)
Orashonnan,Lekturanan Salmoresponsorial*** Aleluya/aklamashon****promékuEvangelio Kredo OrashonuniversalòfOrashondiefielnan Prefasio** Santu**** Orashoneukáristiko** Misteriodife**** Doksologia(“PamediodidjE....”)**** Amèn(despuesdi:“PamediodidjE....”)**** NosTata** Pas LamchidiDios** KantikaduranteSantuKomunion**** Bendishonidespedida Salida***
Pormiraku teórikamenteporkantakasihentereS. S.diMisa,
peronotahasiasinanormalmentedenpráktika.Denpráktikatinrangodipreferensiapaepartinankuporkanta. Fordiningunstrea tekukuaterstrea****,taindikáerangodipreferensia.
- Kuater strea**** ta duna e preferensia di mas altu i ta kasiobligatorio, i esaki ta e kaso di e Aklamashonnan. Esaki ta diakuerdokuerekomendashondiKonsilioVatikanoIIdenreformadiLiturgia. E ekspertonan den Liturgia ta bisa ku si ta kanta 2 òf 3kantikaso,mestertaeAklamashonnan.
68
-Tres strea*** ta rekomendá altamente pa kanta e parti envolví, iesakitaekaso,porehèmpel,dieSalmoResponsorial.-Dosstrea**taunrekomendashontambepakanta.-Unstrea*tabisakuporkantaepartienvolví.-Faltadistreatanifikákuporkantasitadeseá.Kantika di Entrada*** ta pa reuní henter e asamblea. Na un
manera di papia e ta duna e tono di e selebrashon. Ta pesei, mesterperkurá pa e kantika di entrada, ademas di ta adekuá, mester ta unkantikakuhentereasambleaporkanta.- Por kanta e Rito Penitensial** i Gloria** (riba Djadumingu ***; ribaSolemnidat****),kuekriteriopalagapueblokantahuntukuekor.- Ta keda altamente rekomendá pa kanta e Salmo Responsorial i eAklamashon di Aleluya promé ku Evangelio, menos den tempu diKuaresmakutinunotroaklamashon.EsakitapaponeénfasisiatenshonribaePalabra.Ekantikananakítaekspresáeaktitutisentimentu,itambeekontesta,diepueblodilantidiDiossuPalabra.Den okashon spesial, por kanta Kredo iOrashon universal Orashon di efielnan.Portrahaekantikananakídenformaresponsorialòfdenformadiaklamashon.Durante e proseshon òf presentashon di ofrenda i kolèkt, mester kantahuntukupueblo.-Santu ta un Aklamashon, i, komo tal, e ta pertenesé na henter easamblea.-Misterio di Fe ku su kontesta ta un Aklamashon. Perkurá pa henter easambleaporkant’é.AsinatambekuegranAmèndespuesdiDoksologia.-SitakantaNosTata,mestersiguietekstolitúrgiko,sinkambiapalabra.Ta rekomendákueorashonakíkuHesusasiñasudisipelnannomesterkedasolamentedenbokadiunsolistaòfungrupo.PastornomesterlagakorkantaunNosTatakupueblonokonosé.MesterevitádikantaAmènnafinaldiNosTata.
69
Nopor kanta tres kantikaun tra’i otro:kantika di Pas, “Lamchi di Dios”,“Señor,minotadigno”.Loketakedarekomendáta“LamchidiDios”kumesterkompañáeritodikibramentudiPan.Oratinkonselebrashon,porripití e kantika te ku tur e konselebrantenan a risibí nan parti di e Paneukarístiko. Sin konselebrashon, e kantikamester ta kòrtiku, solamentepakompañákibramentudiPan.TenekuentakuerekomendashonakíoratakantaunkantikadiPashopilargu,italagaselebrantewardapaeporkuminsákibraePan.-DurantepartimentuirisibimentudiSantuKomunion,mesterperkurápaemúsika, kantika i manera di kanta, èts. hala atenshon na e misterio diamor, unidat i fraternidat. Mester krea un ambiente solèm di índolesagradoirèspèt.Sikorsotakantaunkantikakupueblonoporkanta,tamihópahasiésinunsolistakomokuesakitahalaatenshonpasumes.Mester perkurá pa e kantamentu mester kaba pareu òf promé kupartimentudiSantuKomunionkaba.-DespuesdiSantuKomunion,emihódesishontapaopserváemomentudisilensio.Sitakerekuetayudakreaeambientedeseá,portokapokopokounmúsikasuave.OratinfiestanahonordiMamaMariaòfdiunSantu,elugámasadekuápakantanasuhonortanaEntradaidespuesdiBendishonfinal.
Lugá di Kor: Kor ta sirbi manera un “brùg” entre pueblo i e
presbiterio (selebrante).Pakumpli kue ròl akí i ku su tareadi respaldá,guia i animá asamblea den kantamentu, kor mester ta den un lugástratégikopaeanimashonakí.NosDiósesistaeksigípadenturParokialotinunlugáadekuápaasinakorpor ta parti bibu di e asamblea litúrgiko, sin kita atenshon for diselebrashonisinkedaseparáfordieasamblea.
70
71
FUNERAL I ENTIERO
Entierodiundefuntutaunmomentosodenhenterunprosesopastoral.Hopibiahaeprosesopastoral takuminsáfordimomentokueparokianotamalu.
Mamaskununkaparokiaisurepresentante,epastor,mesterparaklapadunaehendekuapèrdèunserkeríeyudansa,sostenikonsuelokutantunantinmesterdeneoranandifísilei.Efamiatareglakupastorkidia ikioranankeentiero.Isiepastortadiakuerdo,efamiatainformáagensiafunerarioalrespekto.Tantu e famia komo e agensia mester sa eksaktamente ki ora porkomunikákuepastornan(diaiora);naundaporalkansáepastor.
Efamiaiefunerariatindiregladia,orai lugádientierosemper
dendiálogokuepastorenvolví.Tambetapalabrádiantemanosiproméku entiero tin un Santu Sakrifisio di Misa òf ku tin Rèspòns so. No takorektokupastormesterlesadenkorantòftendekuatumadesishonsinkupastormestabatanaaltura.
72
Ta rekomendá estudio, privá òf den grupo, di loke e edishon diosesano“LITURGIAPA EDEFUNTUNAN”,RitualdiEntiero, tomo IMisal, tabisaboudisuptítulo“Observashonnandoktrinalipastoral”,(pag.4–8).Kada pastor tin di realisá sumes ku e sirbishi di entieromester ta bonprepará (un konosementu global tokante e persona di e defuntu,orashon, lektura, kantika) i ku tur símbolo di e selebrashon, mester tadignoikomunikativo.PaekspresáemisteriopaskualkadaentierotinkukuminsákuritodikrusibeladiPasku(pag.14-15).Papuebloporpartisipámihó,tabonpapartiebukichikitudi"Liturgiadiedefuntunan".
SiakasoS.S.diMisaòfRèspònstatumalugádenunotroparokia(porehèmpel e parokia no tin santana, òf e otromisa ta mas serka, òftabataemisakuedefuntosempertabatabishitá,òftinotroentierodenemisakaba),tarekomendápaepastorpropiodiedefuntuhasiaktodientiero den e otro misa. Si esei no ta posibel, e pastor di e parokiakamindaeentierotatumalugá,porhasieS.S.diMisaòfRèspòns.
PastordiParokiasempermestertadispuestopahasiS.S.diMisaòfRèspònsdensumisaparokialpaevitákuefamianantabaiunposadafúnebre i buska un pader unda ku ta, ku no a kana e proseso dienfermedat,mortoidespedidadiedefuntu.
Sifamianotineposibilidatdihibaedefuntunasumisaparokial,Pastordiparokiapordisidíhasiunrespònsdenunposadasietakonsideráelugáadekuápaesaki.
TokanteselebrashondiS.S.diMisa,naoradientiero,Diósesis
(denkadaisla)tahañanesesarioyeganaedesishondiselebrásolamentee Rèspòns, i invitá e famianan di e defuntu pa e S.S. di Misa parokial.
73
(Esakitakedanadiskreshondipastor?)NormalmentenotaselebráS.S.diMisadientieroribadjaduminguòffiestadiwarda.
Kolaborashon(Jusstolae):
paposadadenmisa:Nafl.100 - S.SdiMisaòfRespòns: Nafl.100
74
KOOPERASHON KU E LAIKONAN
Bosotaunpuebloeskohí,saserdotereal,unnashonkonsagránaDios,propiedatdiDios,skohípaproklamáe
obrananmagnífikodiDioskuayamabosopasalifordiskuridatidrentasulusmaravioso(1Pe2,9).
E palabranan akí ta konta pa henter pueblo di Dios: klero,religiosoi laiko.NosturtayamápabibaiproklamáeEvangelio,kadaunsegun su don i tarea. Referiendo na e mensahe di Papa Huan Pablo IItokante“komunion”,nos takerekuSeñor ta yamanospayegana“unpastoral di konhunto”80. E pastoral akí no ta sali for di un konsepto dikompetíkuotro,sinodikomplementáotro.Etaenfokáribakooperashoni diálogo entre klero ku klero, klero ku laiko i laiko ku laiko. E tamira elaikotambekomoagentedipastoralitapurbadispièrtaianimákadaunpaasumísupropiotareaiuzasudonitalentonan.
Huntukuelaikonanmesteridentifikámishondikadakategoriaigrupo den Iglesia, prepará nan i sigui hasi nan konsiente. Por ehèmpel:preparashondiparehapamatrimonioipaedukashondinanyunan.
ImportantetakunostadeskubríiasumíkunosturtakoperadókuplandiDios(vishonteológiko).
80HuanPabloII,NovoMilennioIneunte44-45
75
Formashon i konsientisashon kontinuo den predikashi, kurso i skol tanesesario(formashonbíbliko,pastoral,katekétikoipráktiko).
Konhuntamente i regularmentemesteranalisáe realidat sosial ikultural (p.e. machismo, situashon di famia, mentalidat di hubentut,problema di droga, desempleo, korupshon, etc.) i trata na adaptá nostraboupastoraliformashonnadje.
Diósesis ta programá un Skol di formashon pa laikonan, ku presensia diekspertonanribadiferenteterenopainformánosidialogákunan.
Tur pastor tin ku konosé i duna balor na e movementunan igruponan apostóliko eksistente den nan parokia i forma e Komishon dilaikonandenkadaparokia.
Su tarea ta pa koperá ku nan, rekonosé nan karisma, duna formashon ianimá nan. Tambe lo e trata na implementá serka nan un vishon dikomunionikoperashon.
Iglesia ta selebrá i evangelisá Kristu optimalmente, ora klero ilaikotapartisipáaktivamente.DiakuerdokuKonsilioVatikanoIIlosamináturgrasiaitalentoboudihende.
Ta tarea entre otro di pastornan pa invitá i animá laiko pa pone nandonnannasirbishidikomunidat.Akimesterevitádiskriminashontantudibanda di klero komo di laiko81. En kuantu koperadónan pastoral (p.e.
81 Mensahe di Papa Huan Pablo II na Antilles Episcopal Conference, Bishita “adLimina”,mei2002.
76
ministro di S. Komunion, lesadó, sirbidó di misa) ta importante ku nanbidamoralnotadunamotibupakrítika.
Turministeriotakedafiháribaunperiododitres(3)aña.Kambiodipastornotanifikáoutomátikamentekunantabahafo’ inanministerio.PerosínanmestertadisponibelnalokeObispuipastorporpidinan.
Ta nesesario ku pastor di parokia prepará tur boluntario pa nan tarea,siguidialogákunan,aseptákorekshon fo’inan,dunanan informashon iformashonimustranansuapresioiatenshon.
Mayoriadietraboupastoraltatrabouboluntario,kunotakedapagá.Símestertakonsientekutinbenantingastukuporkedapagápakomunidat:papel,telefòn,transporte,etc.
77
78
PASTORAL PA E FIELNAN KU A BAI BIBA NA HULANDA ÒF OTRO PAIS
Kriterioinormanangeneral
NostarekomendánaturfielkatólikokutabibanaUlandaòfunotroPais ikukierbatisá,risibí,konfirmáòfkasaribanos islanan,panantenekuentakuesiguientereglanan:
- Ta deseabel pa nan integrá nanmes den e komunidat (parokia) nobokaminda nan ta biba i partisipá den nan aktividatnan pastoral. Si un fielkatóliko ta deseá tòg selebrá un di e Sakramentunan riba nos islanan,esakitaposibelsinantakumplikusiertorekisitonanmanera:
-MestertumakontaktokuesentronankamindatinSaserdoteilaikonanenkargákufielnandinosislanan(naHulandawakeadrèsnanakiabouòfdenebukiPiskadó).
- Nan mester bini ku un sertifikado di preparashon ku nan a risibí diParokiaòfdieKuriadiosesanodiHulandaòfdiotroPais.
Pastor di parokia òf Kuria diosesano kaminda e pareha ta biba, mestermandaunoutorisashonpaepastorkutabaiselebráematrimonionadinosDiósesis
- Paestablesée fecha,nanmester tumakontaktoadelantá, kuater luna(4)kuPastordieParokiaembolbí.
79
-ObispadodiWillemstadtaperkurápaponealgunfechaduranteeañapaduna posibilidat pa selebrá e sakramentunan deseá kumpliendo ku enormanankunosamenshoná.
AdrèsnanpaS.S.diMisanaPapiamentunaHulanda82
ALMERE
KerkcentrumGoedeRede
Kerkgracht60
1354AMALMEREHAVEN
DIDOSIKUATERdjadumingudiluna,13.00’or
AMSTERDAM
deHH.MartelarenvanGorcumkerk
Linnaeushof94
1098KTAMSTERDAM-OOST
PROMEITRESdjadumingudiluna,13.00’or
DENHAAG
TeresiavanAvilakerk
Westeinde12a
82TumáfordibukiPiskadó2008
80
2512HDDENHAAG
PROMEIDITRESdjadumingudiluna13:00’or
DORDRECHT
Titusbrandsmakerk
Nolensweg8
3317LEDORDRECHT
DIDOSdjadumingudiluna,13:00’or
GRONINGEN
StFransiscuskerk
Zaagmuldersweg67
9713LGGRONINGEN
PROMEdjadumingudiluna,12:00’or
‘SHERTOGENBOSCH
Capucijnenkerk
DoesvandeWilleboissingel12
5211CBDENBOSCH
DjaduminguKADADOSLUNA,15:00’or
HOOGVLIET
MariaenJohannesonderhetKruiskerk
Parelvisserstraat131
81
3193JLHOOGVLIET
DIDOSdjadumingudiluna,14:00’or
NIEUWEGEIN
Emmauskerk
Merelplein2
3435CCNIEUWEGEIN
DIDOSdjadumingudiluna,14:30’or
ROTTERDAM
Kruisvindingkerk
beukendaal2
3075LGROTTERDAM
DIKUATERdjadumingudiluna,13:00’or
SCHIEDAM
JohannesdeDoperkerk
Mgr.Nolenslaan99
3119EBSCHIEDAM
PROMEdjadumingudiluna,13:00’or
UTRECHT
JohannesdeDoperkerk
OranjeNassaulaan2
82
3523VRUTRECHT
ULTIMOdjadumingudiluna,12:00’or
ZOETERMEER
Genesarethkerk(Meerzicht)
Monnikenbos10
2716GTZOETERMEER
PROMEdjawepsdiluna,13:00’or
ZWIJNDRECHT
St.Petruskerk
Mimosasrtaat2
3335SBZWIJNDRECHT
DiTRESdjadumingudiluna,11:00’or
Luna2,4,6,8,10,12
ZWOLLE
ParokiaThomasaKempis
VerrijzenisdesHeren
Bachlaan1488031HLZWOLLE
DIDOSdjadumingudiluna,11:00’or
83
84
VADEMECUM PA PASTOR (KompilápaMgr.AmadoRőmer)
Edifisio di Misa i Pastorí
1. EdifisiodiMis
85
Reparashon:
86
Kondishon di:
a) Altar
Prekstul Konfeshonario PiladiBoutismo Banki LampidiSantísimo(sempermestertasendéménosBièrnèsantu
despuesdiselebrashondiatardiiDjasabrasantutedespuesdiS.S.diMisa).
Sonido Awa Tualèt
87
b) Sakristia:VasonanSagrado:
Kális Siborio Monstrans PiksispahibaSantuKomunionpaesnanEnfermoI/ÒfGrandi ZetananSantupaoradiBoutismo,KonfirmashonISakramentudi
Enfermonan. KrusProseshonal(Kruskutakargadilantidenproseshon) Krussinkrusifikadoipañablankukologápakamindadikrus Ampùl(Binahera)paawaibiña Insensario(limpiilombrá),sensiaikarbon BeladiSantísimo BelapaAltar
Pañanan:
Kasuya(bèrdè,blanku,blou,lila,kòrá,ròs) Stola(bèrdè,blanku,blou,lila,kòrá,ròs) Purifikatorio Korporal VeloHumeral Pañapasekamannalavabo
BukinanLitúrgiko:
MisaldiAltar Lekshonario(nan) LiturgiadiOranan RitualpaBoutismo,Konfirmashon,Matrimonio,Enfermonan BendishonalòfeRitualromano MisaldiPueblodiDios NobenadiOurora
88
OtronobenaporehèmpeldiPatronodiparokia. UsodiEdifisioIAneksonan
lèsnandikatisashidimuchaiadulto preparashondiBoutismopaemayorpadrinoimadrinan... charla-ikonferensianan representashonteatrali/òfmusikal
(pateatroi/òfkonsierto,tenekuentakupresensiadi Santísimo,pasobratinmesterdipèrmitdiOrdinario)
Otro:
Presupuestodiegastunandikadaaña
2. EdifisiodiPastorí
89
Reparashon:
90
91
Kondishondi:
92
Selebrashon di e Sakramentonan
Boutismo:Preparashon-selebrashon-atministrashon.Denkasodienfermedatdi yuchikituòfkasodiurgensiaòfpartikularkiorakuta.Presentákupadrinoimadrinanaepreparashon,simayornannopresentánotinBoutismo,sipadrinoòfmadrinanoporparakomotal,etatestigusimplementeinotakedaanotádenbukidiBoutismo.Porbatisákualkierdiadensiman.NB.AnotádenbukidiBoutismomesoranòmberkompletodiemayornan,
noinisialso!Ponenotasitadiotroparokia,tambeunnotasitayufueradimatrimonio
Anotánòmberdietata,maskeetakasákuotrohende.Duna e mayornan copia òf sertifikado di Boutismo (no ta pamadrinanipadrinosinopaemayornan)
Perkurápatinbelaiunsèrbètepasekakabesdieyu.
93
SantuEukaristia.1. MateriapaSantuEukaristia.
Pahostiaibiñamesterusapandihariñaditrigoibiñadiuva(wendreifi)sinmeskladiotrosustansia.Noporusasangrianiebiñakutamesklákuotrosustansia.Obispadotadisidíkuabiñaporusa.Meskostambeepan(hostia)mestertapansinlevadura(yist).
NB. Si no tin intenshon spesial ku stipendio pa Misa e ministro
(selebrante)notahaña“stipendio”.Segun derecho, e pastor di parokia tin obligashon di selebrá “propopulo”turdjadumingu,sinkobrastipendio,tasuobligashonesei.Sinotinstipendio,eselebrantenoporkobraparokia.
ProméSantuKomunion.
Iglesia no konosé padrino ni madrina pa Promé Santa Komuion, tainvenshondipueblo,komersioi/òfpastoresei.
NB.Preparashontatumalugádenmisaikukatekistanandiparokia.Tabonpatursimantinunofmasmayorpaasistí(katekesisdifamia).Asinaemayornantambeporyudaeyunannakas. Pa envolví e muchanan mas tantu den bida di komunidat ta
kustumber pa hasi algu espesial durante preparashon òf dia diselebrashon. (Asinap.e.muchanandiparokiadi Jandoret sabaibishitá ihibaalgupamuchananinválidodi Mgr.VerrietInstituutdiadiProméSantaKomunioniehóbennannaBetèsdapromékuKonfirmashon).
94
KonfirmashonPaKonfirmashonehóbenmesporbinpidipaekonfirmásinsumayornan.LagaehóbenkuminsátumadesishonseriopasumesikargaresponsabilidatEhóbenkandidatopakonfirmashonmestertadenzesdeklasòfmasaltu.Emesmestermustrainteresiemestabaiskirbinòmberserkapastor! NB Taimportantepamayornanpartisipánaereunionmensualpae
mayornan di kandidato pa Promé Santa Komunion iKonfirmashon.Ehòbennanmestambesapartisipánaereunionnanei,lokualtadienkurashá.
E hóbenmester tresenòmberdi padrinoofmadrina, sin inisial,
nòmberkompletu. Sitinkarchidiboutismodiotroparokia,mestermandanòmberdi
konfirmandonan ku nòmber di padrino i madrina, fecha i eministrodikonfirmashonpaparokiadiekonfir-mandonan.
Mester skirbi nòmber di e konfirmando i di padrino / madrina,fechaiministrodenbukidikonfirmashon.Tambeanotádenbukidiboutismo.
Konfeshon.Pakonfeshonsempermestertinoportunidat.Tabonpaponesiertodia-iorananpaSelebrashondiKonfe-paesnankukekonfesá.
95
Pa Promé Santa Komunion, ta obligashon den Diósesis pa e muchanantambekonfesápersonalmente,masketakonfeshondimuchachikí,tratana lanta e sentido di responsabilidat den kosnan importante. MeskostambepromékuKonfirmashon.Matrimonio.NB MestertenekuentakumatrimoniodenIglesiatadiunbalorsosial
tambemasháimportante.Namestempumestertenekuentakueaspekto pastoral naturalmente, pero no neglishá e otro aspektokutamesimportantedenmatrimonio.Kasodiyunan“djafó”mesterhasiepreguntanankonserní.
Di aki tambe importansia di un Tribunal efisiente ku hende kukonosementu di Derecho Kanóniko i eksperiensia pastoral. Dennos Diósesis esaki ta un problema sigur, ku ta eksigí atenshonpartikular di e pastornan den preparashon pa matrimonio.Eksperiensiatamustrakutinhopikasolamentabelkupordrecha,pero no ta haña un solushon satisfaktorio, pa falta di datonankonkretoikompleto.
Bendishon di renchi sin kasamentu, manera algun bia a sosedé,mester deskurashá kompletamente, pasobra e hendenan no tahasidistinshonitabirasimulashondimatrimonio..No tin ningun preskripshon tokante unda e parehamester sintadilantidialtar,bandadialtar...etc.
96
Pa “matrimonio mixto”Ordinario di e lugá por duna pèrmit paselebrá e kasamentu porehèmpel denmisa protestant, ku òf sinasistensia di un saserdote. (Si e saserdote ta presente e porbindishonáerenchinan,lokeeprotestantnannunkatahasi,nantabendishonáhendeso!)Denekasonanakí taanotáematrimoniodenbukidimatrimoniokuedebidoanotashonnan).
Matrimoniotaunselebrashonlitúrgikoimesterkedaeseitambe,p’eseiluhoeksesivo,selebrashonteatraletc.notapasdenkuadrodimatrimoniokatóliko,aunketurkosmestertanèchiilimpi.
HopibiasadunaeparehaunrekuerdonaformadiunBeibelòfunrekordatorio,lokesempertamasháapresiá.
Deklarashondi“nulidat”diMatrimonio: Iglesia no konosé divorsio pero sí deklarashon di nulidat diMatrimonio. Mester tin “causal” (motibu, argumentu, pruebanan) ku epastornanmesterkonosépayudaeparehanandenproblema.Kòrdakuesituashonpromékuseramatrimoniotamasimportantekuesituashondikrísiskuasurgi“postfactum”!SakramentodieEnfermonan.
NB: Ántes tabata kustumber kupa kualkier desgrasia tabata yamasaserdote i un médiko. Awendia esei no ta eksistí mas, unlástima. Ni polis, ni hendenan di ambulans no sa mas di nossakramentunan! Kisas ta bon kuminsá instruí den parokia
97
hendenanpaoratinhendemalunakaskabayamasaserdoteinowardateorayegahospital.
Entierodiefielnan.
Hopiparokiatinsumessantana.Diferente a bira un fundashon di santana riba sumes. Aunke egastunan ta hopi i kresiente konstantemente, no mester usasantana i entiero komo un “negoshi”, ma mester ta realista.Mestertinsiertoigualdatdenmanehodiesantananan.Nota:NosaponeeAneksoakikomounyudansapapastornan ialabeskomounrekuerdodiMgr.AmadoRömer.NostaapresiáitenekuentakuturlokeelaskirbitokantenormananlitúrgikodennosDiósesis.KuDiostenédensugloria!