SADRAJ

25 Tko je bio Saladin? 25 Tko je bio Franjo Asiki? 25 Tko je bio Timur? 26 Tko su bili Ferdinand i Izabela? 26 Tko je bio Leonardo da Vinci? 26 Tko je bio Lorenzo Velianstveni? 27 Tko je bio poznat kao II Moro? 27 Tko je bio Erazmo? 27 Tko je bio Calvin? 28 Tko se sastao na Tridentskom koncilu? 28 Tko je bio Sulejman Velianstveni? 28 Tko su bili janjiari? 29 Tko su bili Habsburgovci? 29 Tko je bila kraljica Elizabeta? 29 Tko je bio prvi francuski kralj iz loze

Burbonaca?

30 Tko je poznat kao otac suvremene filozofije? 30 Koji je kardinal dao francuskim kraljevima

apsolutnu mo? 30 Tko je proglaen lordom protektorom

Engleske? 31 Tko je bila Katarina Velika? 31 Tko je bila Marija Antoaneta? 31 Tko je bio Fridrik Veliki? 32 Tko je bio Jean Jacques Rousseau? 32 Tko je napisao Ljudska prava? 32 Tko je sastavio Deklaraciju nezavisnosti? 33 Tko su bili jakobinci i irondinci? 33 Tko je bila gospoa Roland? 33 Tko je bio prvi predsjednik Sjedinjenih

Amerikih Drava?

P R O L O S T 10 Tko je ivio u Uru? 10 Tko je bio Sargon Akadski? 10 Tko su bili Hetiti? 11 Tko je bio Mojsije? 11 Tko su bili Asirci? 11 Tko je bio Nabukadnezar? 12 Koji je kralj prvi ujedinio Egipat? 12 Tko je u zemlju Punt poslao trgovaku

ekspediciju? 12 Tko je izgradio prvu piramidu? 13 Koji je faraon tovao jednog boga? 13 Tko je bila Nefreteta? 13 Tko je bio Tutankhamon? 14 Tko su bili Jomonci?

4 Koji su se carevi nazivali Sinovima neba? 14 Tko je bio Lao-Ce? 15 Tko je bio Buddha? 15 Tko je bio Konfucije? 15 Tko je bio narod Nok? ' 6 Tko je bio Sokrat? ' 6 Tko je bio Platon? "6 Tko je bio Aristotel? 17 Tko su bili Spartanci?

Tko su bili Etruani? 17 Tko su bili plebejci? 18 Tko je bio Julije Cezar? 18 Tko je bila Kleopatra?

: Tko je osnovao Armenijsko Carstvo? - Tko je bio Isus iz Nazareta?

" 9 Tko je bio prvi papa? Tko je bio prvi kranski misionar?

_ '. Tko su bili Skiti? 20 Tko su bili Traam? 20 Tko su bili Kelti? 21 Tko je bio Atila? 21 Tko je bila kraljica Boadicea?

Tko su bili barbari?

.I Tko su bili Justinijan i Teodora? Tko je bio Muhamed? 13 Tko je bio Harun al-Raid? . Tko je bio Karlo Veliki?

Tko se borio u bitki kod Toursa? Tko je bio Fridrik Barbarossa? Tko je bio Vilim Osvaja?

-

_ k o je bila Eleonora od Akvitanije? Tko su bili Avicenna i Averroes?

34 Tko je bio Garibaldi? 34 Tko je bio prvi kralj ujedinjene Italije? 34 Tko je bila kraljica Viktorija? 35 Tko je bio poznat kao eljezni kancelar? 35 Tko je bio Abraham Lincoln? 35 Tko je bila Carica-majka? 36 Tko je osnovao prve radnike sindikate? 36 Tko su bile sufraetkinje? 36 Tko je osnovao Crvenu armiju? 37 Tko je osnovao Sovjetski Savez? 37 Tko je bio poznat kao Mahatma? 37 Tko je osnovao dananju Tursku?

Z N A N O S T I T E H N O L O G I J A

46 Tko je otkrio stanice? 47 Tko je otkrio gravitaciju? 47 Tko je otkrio zato se javlja duga? 47 Tko je izumio zranu crpku? 48 Tko je za vrijeme oluje podigao zmaja? 48 Tko je otkrio kako su izgledale pretpovijesne

ivotinje? 48 Tko je klasificirao biljke i ivotinje? 49 Tko je prvi procijenio starost Zemlje? 49 Tko je prvi proizveo elektrinu struju? 49 Tko je izumio bateriju? 50 Tko je dokazao da atomi postoje? 50 Tko je bio Charles Darwin? 51 Tko je otkrio zakone nasljeivanja? 51 Tko je povezao elektrinu struju

i magnetizam? 51 Tko je otkrio prirodu svjetlosti? 52 Tko je svrstao kemijske elemente? 52 Tko je zasluan za vie od 1000 izuma? 53 Tko je otkrio radioaktivnost? 53 Tko je 1900. godine izazvao revoluciju u fizici? 53 Tko je otkio radij? 54 Tko je podijelio atom? 54 Tko je postavio teoriju relativnosti? 55 Tko je otkrio vitamine? 55 Tko je izumio tranzistor? 55 Tko je otkrio strukturu D N K ?

42 Tko je otkrio magnetizam? 42 Tko je bio Pitagora? 43 Tko je prvi opisao atome? 43 Tko se naziva ocem geometrije? 43 Tko je u kadi doao do vanog otkria? 44 Tko je izumio seizmograf? 44 Tko je bio Heron iz Aleksandrije? 45 Tko je bio prvi moderni znanstvenik? 45 Tko je izumio barometar? 45 Tko je izumio sat s klatnom? 46 Tko je izumio mikroskop? 46 Tko je prvi upotrijebio mikroskop za

promatranje ivog tkiva?

38 Tko je bio Benito Mussolini? 38 Tko je bio Staljin? 38 Tko je bio Tito? 39 Tko je bio Adolf Hitler? 39 Tko je bio Winston Churchill? 39 Tko je bio M a o Zedong? 40 Tko je ujedinio Saudijsku Arabiju? 40 Tko je oformio Afriki Nacionalni Kongres? 40 Tko je bio Ho i Min? 41 Tko je bio Martin Luther King? 41 Tko su Palestinci? 41 Kojoj religiji pripadaju suniti i ijiti?

M I T O V I , L E G E N D E I J U N A C I

60 Tko je bio Roland? 60 Tko je ivio u Camelotu? 60 Tko je bio kralj Vaclav? 61 Tko je bio El Cid? 61 Tko je bio Prezbiter Ivan? 61 Tko je bio Wilhelm Teli? 62 Koji je gusar bio poznat kao Barbarossa? 62 Tko je bio Francis Drake? 62 Tko su bili bukaniri? 63 Tko je bio Surcouf? 63 Tko su bile Anne Bonny i Mary Read? 63 Tko je bio admiral Nelson? 64 Tko je svirao dok je gorio Rim? 64 Tko je bio ovjek sa eljeznom maskom? 64 Tko je bila Marija Stuart? 65 Tko su bili Borgije? 65 Tko je bio Rasputin? 65 Tko je bila Eva Peron? 66 Tko je bio Hiawatha? 66 Tko je bila Pocahontas? 66 Tko je bio Daniel Boone? 67 Tko je bio Davy Crockett? 67 Tko je bio Geronimo? 67 Tko je bila Calamity Jane?

68 Tko je bio Spartak? 68 Je li Robin Hood zaista postojao? 68 Tko je bio Ned Kelly? 69 Tko su bili Poncho Villa i Emiliano Zapata? 69 Tko je bio Jessy James? 69 Tko je bio AI Capone? 70 Tko je bila Dama sa svjetiljkom? 70 Koja je crna Amerikanka bila poznata kao

Mojsije svoga naroda? 70 Tko je osnovao Crveni kri? 71 Tko je bio Albert Schweitzer? 71 Tko je bila Helen Keller? 71 Tko je Majka Tereza?

U M J E T N O S T I Z A B A V A

72 Tko je napisao Ep o Gilgameu? 72 Tko je napisao Ilijadu i Odiseju? 72 Tko je bila Sapfo? 73 Tko je pisao basne? 73 Tko je glavni junak Ramayame? 73 Tko je bio Vergilije? 74 Tko je bio Omar Khayyam? 74 Tko je napisao Priu o Genjiju? 74 Tko je 1001 no priao prie? 75 Tko je napisao Boanstvenu komediju? 75 Tko je bio Petrarca? 75 Tko je napisao Kanterburijske prie? 76 Tko je bio Don Quijote? 76 Tko je sastavio prvu zbirku narodnih

pripovjetki? 76 Tko je bio Robinson Crusoe? 77 Tko je opisao Guliverova putovanja? 77 Tko je bio Candide? 77 Tko je stvorio Frankensteinovo udovite? 78 Tko je bio Alessandro Manzoni? 78 Tko je bio Moby Dick? 78 Tko je bio Victor Hugo? 79 Tko su bili tri muketira? 79 Tko je bio Hans Christian Andersen? 79 Tko je bio Honor de Balzac? 80 Tko je bio Charles Dickens? 80 Tko je napisao prve detektivske prie?

56 Tko su bile Amazonke? 56 Tko je morao obaviti dvanaest poslova? 57 Tko je bio Agamemnon? 57 Tko je bila Helena? 57 Koji je veliki grad nazvan po boici? 58 Tko su bile Muze? 58 Tko je bila kraljica od Sabe? 58 Tko je bila Afrodita? 59 Tko je traio zlatno runo? 59 Tko je bio Odin? 59 Tko su bile Valkire?

80 Tko su bile sestre Bront? 81 Tko je napisao knjigu Alice u zemlji udesa? 81 Tko je napisao prve znanstveno-fantastine

prie?

82 Tko je napisao Rat i mir? 82 Tko je bio Mark Twain? 83 Tko je bio mile Zola? 83 Tko je bio Franz Kafka? 83 Je li Sherlock Holmes zaista postojao? 84 Tko je bio Fidija? 84 Tko je bio Giotto? 84 Tko je bio Piero della Francesca? 85 Tko je naslikao prve uljane slike? 85 Tko je bio Michelangelo? 86 Tko je bio Bernini? 86 Tko je bio Rodin? 87 Tko su bili postimpresionisti? 87 Tko su bili fovisti? 87 Tko je bio Picasso? 88 Kome je Vivaldi skladao glazbu? 88 Tko je bio Johann Sebastian Bach? 88 Tko je bio Mozart? 89 Tko je bio Beethoven? 89 Tko je bio ajkovski? 89 Tko je bio Stravinski? 90 Tko je narodnu glazbu povezivao

s Bachom?

90 Tko je gitaru uinio koncertnim instrumentom?

90 Koji je operni pjeva prvi snimio plou? 91 Tko je bio Duke Ellington? 91 Tko je bila Billie HoIday? 91 Tko je bila Maria Callas?

92 Tko je napisao prve tragedije? 92 Tko su bili Kolumbina i Harlekin? 92 Tko je najvei engleski dramski pisac? 93 Tko je bio Moliere? 93 Tko je duu prodao vragu? 93 Tko je bila Boanstvena Sarah? 94 Tko je bio Anton ehov? 94 Tko je bila Eleonora Duse? 94 Tko je bio Ibsen? 95 Tko je bila Ana Pavlova? 95 Tko je bio Vaclav Njiinski? 95 Tko je bio Bertold Brecht? 96 Tko je bio Charlie Chaplin? 96 Tko su bili Stanlio i Olio? 96 Tko je bio Louis Armstrong? 97 Tko je stvorio Mickey Mousea? 97 Tko je bio Elvis Presley? 97 Tko su bili Beatlesi?

M E D I C I N A

98 Tko su bili prvi lijenici? 98 Tko je otac medicine? 98 Tko je bio Galen? 99 Tko je prvi primijenio akupunkturu? 99 Tko je bio Paracelsus?

100 Tko je izradio prve umjetne udove? 100 Tko je bio najvei rani anatom? 100 Tko je otkrio optok krvi? 101 Tko je otkrio lijek protiv skorbuta? 101 Tko je otkrio da bolesti uzrokuju mikrobi? 101 Tko je otkrio cjepivo protiv boginja? 102 Tko je prvi primijenio anesteziju? 102 Tko je u kirurgiji prvi primijenio antiseptike?

102 Tko je izdvojio bakteriju to uzrokuje tuberkulozu?

103 Tko je bio Sigmund Freud? 103 Tko je pronaao nain spreavanja djeje

paralize?

103 Tko je prvi puta presadio srce?

S V E M I R 104 Tko je prvi tvrdio da Zemlja krui oko Sunca: 104 Tko je izradio prvu kartu zvjezdanog neba? 105 Tko je prvi uspjeno predvidio kretanje

planeta? 105 Tko je bio Kopernik? 105 Tko je bio Tvcho? 106 Tko je otkrio kako se kreu planeti? 106 Tko je otkrio Jupiterove mjesece? 107 Tko je otkrio U ran? 107 Tko je prvi izmjerio udaljenost zvijezda? 107 Tko je bio Hale? 108 Tko je izmjerio veliinu svemira? '08 Tko je tvorac teorije velikog praska? * " 09 Tko je otkrio od ega su graene zvijezde? 109 Tko je bila Lajka? 109 Tko je otkrio kvazare?

I S T R A I V A I I P I O N I R I Jesu li drevni narodi plovili oceanima? Tko je poduzeo prva istraivaka

putovanja? Tko je traio zemlju Thulu? Tko je bio Cheng Ho? Tko je bio Henrik Pomorac? Tko je predvodio prvo putovanje oko

svijeta? Koji je evropski pomorac prvi stigao

u Indiju? Tko je traio sjeverozapadni prolaz? Tko je prvi stigao na Sjeverni pol?

113 Koji je Evropljanin prvi istraio juni dio Tihoga oceana?

113 Tko je prvi stigao na Juni pol? 114 Tko je bio Ibn Battuta? 114 Koji su Evropljani prvi istraili Sjevernu

Ameriku? 114 Tko je bila Mary Kingsley? 115 Tko je bio David Livingstone? 115 Tko je prvi preao Australiju? 115 Tko je bio Alexander von Humboldt? 116 Tko je prvi poletio balonom? 116 Tko je prvi poletio zranim brodom? 116 Tko je prvi preletio iz Francuske u Englesku? 117 Tko je prvi samostalno oplovio svijet? 117 Tko je prvi puta bez zastajanja preletio

Atlantik? 117 Koja je ena prva samostalno preletjela

svijet? 118 Tko se prvi popeo na najviu planinu

svijeta? 118 Tko je prvi istraio morske dubine? 119 Tko je izumio akvalung? 119 Koja je ena prva obila Zemlju? 119 Tko je prvi kroio na drugo nebesko tijelo?

V T K O J E I V I O U U R U ?

U r j e j e d a n o d g r a d o v a - d r - a v a t o s u i h p o d i g l i d r e v n i S u m e r a n i . N j e g o v e r u e v i n e l e e u d a n a n j e m jun o m I r a k u .

S u m e r a n i su Ur osnoval i u e t v r t o m t isul jeu prije nae ere u dolini n e d a l e k o rij e k e Eufrat.

Prva naselja na t o m p o druju unitila je p o p l a v a . U Biblij i je taj dogaaj zabil jeen kao o p i p o t o p .

N a k o n p o t o p a j e U r naselila skupina v isoko razvi jenih S u m e r a n a . M e u njima su bili brojni skulptori, lonar i , k o v a i i graditelj i.

D v a d e s e t i h godina naeg stoljea m e u ruevinama U r a p r o n a e n o je kral jevsko groblje s m n o t v o m zlatnih, srebrnih i b r o n a n i h p r e d m e ta. Uz kral jeve i kralj ice p o kopani su otrovani p o d a n i c i koji se se nadal i da e im sluiti na d r u g o m e svi jetu.

V T K O J E B I O S A R G O N A K A D S K I ?

S a r g o n j e v l a d a o o d 2 3 7 1 . d o 2316. g o d i n e p r . n . e r e . U t o m j e r a z d o b l j u o s n o v a o p r v o c a r s t v o u s v j e t s k o j p o v i j e s t i .

S a r g o n je bio vizir (glavni ministar) j e d n o g od kraljeva to su v ladal i S u m e r o m (dananjim I rakom). U b r z o je preuzeo prijestolje i u sjevernoj Babi loni j i o s n o v a o grad Aga-du ili A k a d .

P o s t e p e n o je poraz io sve sumerske kral jeve i proirio svoju v l a d a v i n u do Perzi jskog zal jeva na j u g u , S r e d o z e m l j a na z a p a d u i Turske na sjev e r u .

S t a n o v n i c i n jegovog kraljevstva nazival i su se A k a -di jci .

Z a v l a d a v i n e S a r g o n o v i h nasl jednika Akadi jc i su razvili umjetnost pisanja, a izradili su i prve b o r b e n e l jemove od bakra i k o e .

V T K O S U B I L I H E T I T I ?

H e t i t i su i v j e l i u c a r s t v u sa s r e d i t e m u d a n a n j o j T u r s k o j . N j i h o v o j e c a r s t v o p o s t o j a l o s e d a m s t o t i n a g o d i n a , o d 20. d o 13. s t o l j e a p r . n. e r e .

Hetiti su bili srodni n a r o d i m a E v r o p e i s jeverne Indi je. Krenuvi iz sredinje E v r o p e , preli su K a v k a z i osvoji l i Anatol i ju (dananju Tursku). N j i h o v glavni grad bio je H a -tua n e d a l e k o dananje A n -kare.

N a k o n to su o k o 1500. g o d i n e pr. n. ere postali vr lo m o n i , Hetiti su se proirili prema jugu du s r e d o z e m n e o b a l e .

Pisali su na gl inenim p l o i c a m a koristei se hijeroglifi-ma (sl ikovnim p ismom) i klinastim p i s m o m . Hetitski kraljevi su takoer bili i v r h o v n i s v e e n i c i . Imali su pravni sist e m , a m e u prv ima su p o el i upotrebl javat i i e l jezo.

P R O L O S T

A T K O J E B I O M O J S I J E ?

M o j s i j e j e b i o i d o v s k i p r o r o k k o j i j e i z v e o I z r a e l c e i z r o p s t v a u E g i p t u i p o v e o ih u p o t r a g u z a o b e a n o m z e m l j o m K a n a a n .

Pria o Mojs i ju o b u h v a a etiri Bibl i jske knjige Izlazak, Knjigu Levitsku, B r o j e v e i P o n o v l j e n i z a k o n . To su jedini povi jesni zapisi o n j e m u .

M e u t i m , egipatski zapis iz 12. stoljea pr. n. ere s p o m i

nje Izrael, a djelo egipatskog povjesniara iz 200. g o d i n e pr. n. ere govor i o protjerivanju i d o v a iz Egipta. I m e M o j s i j e je u to vr i jeme bilo vr lo esto m e u E g i p a n i m a .

P r e m a Bibl i j i , Izraelci su u Egiptu bili ugnjetavani narod radei kao r o b o v i . M o j s i je je t i jekom 1 3 . stoljea pr. n. ere postao nj ihov v o a i p o v e o ih iz Egipta prema K a n a a n u (Palestini).

M n o g o godina Izraelci su lutali pust in jom, da bi nakra-j u , n e p o s r e d n o nakon M o j s i -j e v e smrti, stigli u K a n a a n .

> T K O S U B I L I A S I R C I ?

A s i r c i su i v j e l i u s j e v e r n o m d i j e l u d a n a n j e g I r a ka. N j i h o v a j e c i v i l i z a c i j a c v j e t a l a o d 29. d o 6 . s t o l j e a p r . n . e r e .

Asirci su ivjeli na v isoravnima uz rijeku Tigris. Nj ihov i glavni gradov i bili su Aur i N i n i v a . Gradi l i su nastambe od o p e k a suenih na s u n e voj topl ini , ali i k a m e n e hram o v e i p a l a e s profinjenim zidnim uresima. O s n o v u asir-ske d r a v e ini la je vojska, prva snaga n a o r u a n a eljez

nim o r u j e m . Asirsko se carstvo prostiralo od Egipta do Perzi jskog zal jeva.

Asirci su iz rudnika na p o druju d a n a n j e j u n e Turske vadil i srebro, pa je Aur ubrzo postao uspjeno t rgovako sredite izmeu istoka i z a p a d a . M a l e srebrne blok o v e su razmjenj ival i za robu ( p o s e b n o tkanine, konje i d e v e ) .

Asirci su potoval i boga rat a A s h u r a . O k o 6 0 0 . g o d i n e pr. n. ere pokori l i su ih M e -dejci i B a b i l o n c i .

> T K O J E B I O N A B U K A D N E Z A R ?

N e b u k a d n e z a r j e o d 605. d o 562. g o d i n e p r . n . e r e v l a d a o B a b i l o n o m . U B i b l i j i s e o n s p o m i n j e k a o N a b u -k o d o n o z o r .

Nekol iko mjeseci prije nego je nasli jedio svog o c a , N e b u kadnezar je u bitki kod Kar-kemia (dananja juna Turska) osvoj io Siriju i Palestinu to su prije pr ipadale Egiptu.

Egipani su potical i pora e n e n a r o d e na p o b u n u , pa se N e b u k a d n e z a r neprestano

s u o a v a o s n o v i m sukobima. P o r a z i o j e malu kral jevinu J u d e j u , pripoj io njen glavni grad J e r u z a l e m i u B a b i l o n d o v e o brojne zarobl jenike.

K a d j e N e b u k a d n e z a r postao kral jem, B a b i l o n je v e bio vel ik i bogat g r a d . On je izgradio jo m n o g e l i jepe gra e v i n e kao to su, naprimjer, Itarine dver i (na crteu).

Da ugodi supruzi Amitis kojoj se nije sviala B a b i l o n ska ravn ica, N e b u k a d n e z a r je izgradio golemi terasasti vrt poznat kao babi lonski v isei vrt i j e d n o od s e d a m svjetskih u d a .

11

< K O J I J E K R A L J P R V I U J E D I N I O E G I P A T ?

O k o 2850. g o d i n e p r . n . e r e v l a d a r G o r n j e g E g i p t a M e n s p o r a z i o j e p o d r u j e d e l t e N i l a ( D o n j i E g i p a t ) .

Kral jevstvo G o r n j e g Egipta protezalo se od dananjeg Kaira do prvih s lapova Ni la, gdje se d a n a s nalazi brana A s u a n .

M e n s j e nosio bijelu u -njastu krunu. V ladar i D o n j e g Egipta, m o v a r n o g p o d r u j a uz del tu, nosili su c r v e n u krun u . N a k o n s t o j e poraz io D o

nji Egipat, M e n s je preko bije le nosio i c r v e n u krunu.

M e n s j e bi lo n jegovo o s o b n o i m e . Kral jevsko m u j e ime bilo N a r m e r i na starim popis ima kraljeva se pojav l juje kao V l a d a r dvi iu z e m a l j a .

Kralj je u M e m f i s u , jugozap a d n o od Kaira, izgradio glavni grad za svoje dvostruko kral jevstvo. N j e g o v u su tvravu okruival i bijeli z i d o v i .

P r e m a egipatskoj povijesti M e n e s / N a r m e r j e v l a d a o 6 2 g o d i n e i imao je e n u N e i t h --hetep. U b r z o n a k o n smrti (ubio g a j e nilski konj) proglaen je b o g o m .

> T K O J E U Z E M L J U P U N T P O S L A O T R G O V A K U E K S P E D I C I J U ?

U P u n t s u t r g o v a k e e k s p e d i c i j e slal i m n o g i e g i p a t s k i v l a d a r i , a l i s u d v i j e n a j p o z n a t i j e p o s l a l i M e t u h o t e p I I I . i k r a l j i c a H a t e p s u t .

Z e m l j a Punt je leala na obal i C r v e n o g mora koju d a n a s d j e l o m i n o zauz imaju Etiopija, Dibut i i s jeverna S o m a l i ja. Bi la je bogata z l a t o m , slon o v a o m i z a i n i m a .

ini se da su prvi t rgovaki

putovi izmeu Egipta i Punta vodi l i preko k o p n a . N o , u d r u g o m t isul jeu pr. n. ere kralj M e t u h o t e p I I I . je o d l u i o da bi bi lo bol je putovati m o r e m .

O k o 500 godina kasnije kraljica Hatepsut, koja je

v ladala o d 1 5 0 3 . d o 1 4 8 2 . g o d i n e , u Punt je poslala flotu od pet b r o d o v a . Natpis na n j e n o m h r a m u u Deir e l - B a h -riju n e d a l e k o Luxora opisuje teret sastavljen od mirisnog d r v a , tamjana, m a j m u n a , pasa, panterinih koa.

D > T K O J E I Z R A D I O P R V U P I R A M I D U ?

P r v a p i r a m i d a b i l a j e s t e p e -n a s t a p i r a m i d a k o d S a k k a -r e . P r o j e k t i r a o j u j e o k o 2500. g o d i n e l i j e n i k k r a l j a Z o s e r a , I m h o t e p .

I m h o t e p je prvi o v j e k koji nije bio v ladar, a ime mu je ulo u povi jest.

B i o j e vr lo n a d a r e n . O s i m kral jevskog l i jenika bio je i s v e e n i k , a s t r o n o m , pisac te kraljevski glavni ministar.

Stepenasta piramida koju je projektirao v isoka je o k o

60 metara. To je sredinji d io Z o s e r o v e g r o b n i c e . G r o b n i c a nije predstavl jala tek mjesto za p o k a p a n j e , v e su se u njoj nalazili h r a m o v i i prostorije za vjerske o b r e d e u ast mrtvoga kralja.

Cijeli sklop u Sakkari je prvi s p o m e n i k izgraen u ci jelosti od k a m e n a . O b i n o su se graevine gradile od glinenih o p e k a .

Stepenasta piramida se tako naziva jer su joj vanjski z idov i sastavljeni od niza divovsk ih stepenica. S v e kasnije izgraene p i ramide imale su glatke vanjske z i d o v e .

12

V K O J I J E F A R A O N T O V A O J E D N O G B O G A ?

A m e n o f i s I V . j e E g i p t o m v l a d a o o d 1379. d o 1362. g o d i n e i p o t o v a o j e S u n e v k o l u t , A t o n .

A m e n o f i s IV. je kral jem p o stao nakon smrti svoga o c a koji je v l a d a o mirno i uspjeno.

P o e t k o m svoje v l a d a v i n e mladi je faraon zapostav io boga zraka i S u n c a A m o n - R a i druge b o g o v e i b o i c e , te je p o e o tovati A t o n a . V jero-

> T K O J E B I L A N E F R E T E T A ?

N e f r e t e t a j e b i l a s u p r u g a e g i p a t s k o g f a r a o n a E k h n a -t o n a k o j i j e p o k u a o p r o m i j e n i t i r e l i g i j u s v o g n a r o d a .

Pretpostavl ja se da je Nefrete-ta bila strana pr inceza, iako je toliko nal ikovala na svoga supruga da mu je mogla biti

sestra. Egipatski kraljevi su se esto enili s vlastitim ses-trama. O nj ihovoj slinosti

z n a m o jer je u ruev inama g r a d a Ahtatona (dananjem Tel el A m a r n u ) p r o n a e n o

v a o je da je A t o n b o g i tavog svijeta, a ne s a m o Egipta. P r e m a n jemu se n a z v a o E k h -n a t o n .

Ekhnaton je napustio grad svojih predaka T e b u i izgradio nov i glavni grad kojega je n a z v a o A h t a t o n .

Ekhnaton je sve vr i jeme posvet io religiji, a z a n e m a r i o je v ladat i z e m l j o m , pa je do n jegove smrti Egipat izgubio velik dio svoga carstva. U b r zo n a k o n toga Egipani su se vratili svoj im starim b o g o v i ma i T e b a je p o n o v n o postala g lavnim g r a d o m .

nekol iko izrezbarenih bista m l a d o g a para.

D o k su za d r e v n e E g i p a n e karakteristine stilizirane skulpture, t i jekom E h n a t o n o -ve v l a d a v i n e umjetnici su teili izradi vjernih portreta.

Nefreteta je s v o m e suprugu p o m a g a l a u vjerskim o b r e d i m a i rodila mu je est ker i . T a d a je v jerojatno izgubila n jegovu naklonost, te je ostatak ivota provela u osami ili a k u zatoenitvu.

Nefretetina najstarija ki Mer i taten udala se za Ekhna-t o n o v o g nasl jednika S m e n k h -karu.

V T K O J E B I O T U T A N K H A M O N ?

T u t a n k h a m o n j e b i o E k h n a t o n o v m l a d i z e t . G o d i n e 1922. p r o n a e n a j e n j e g o v a g r o b n i c a p u n a d r a g o c j e n o s t i .

T u t a n k h a m o n o v o p r a v o ime bilo je T u t a n k h a t o n . J o kao d jeak se o e n i o s Ekhnato-v o m t r e o m k e r k o m A n k h e -s e n p a a t e n o m . U d o b i od o k o deset godina nasli jedio je supruginog ogora S m e n k h k a r a i postao f a r a o n .

N a k o n d v o g o d i n j e v ladav ine mladi je kralj o b j a v i o da se p o n o v n o moraju tovati stari b o g o v i i vratio se u nekadanji glavni grad Luksor ( T e b u ) . T a k o e r je promi jenio svoje ime tako da o n o u sebi sadri ime boga A m o n - R a .

T u t a n k h a m o n o v grob je 1 9 2 2 . g o d i n e p r o n a a o britanski a r h e o l o g H o w a r d Cartel. To je jedina egipatska kraljevska grobnica koja ranije nije o p l j a k a n a . F a r a o n o -vo tijelo jo uvijek lei u grobnic i , ali je v e i n a dragocjenosti prenesena u muzej u Kairu. T u t a n k h a m o n je umro 1 3 5 1 . g o d i n e pr. n. ere u dobi od s a m o 18 g o d i n a .

13

P R O L O S T

P R O L O S T

> T K O S U B I L I J O M O N C I ?

J o m o n c i s u n a j s t a r i j i p o z n a t i s t a n o v n i c i J a p a n a . P r e t p o s t a v l j a s e d a s u i v j e l i o d o k o 7000. d o 250. g o d i n e p r . n . e r e .

J o m o n u pr i jevodu z n a i vezeni uzorak. J o m o n c i su naziv dobi l i po t o m e to su gl ineno p o s u e ukraaval i v e zenim u z o r k o m .

J o m o n c i su u J a p a n vjerojatno stigli iz Sibira. M o g u e je da se radi o p r e c i m a naroda A i n u , m a l e skupine to d a n a s ivi u s jevernom J a p a n u . Z a razliku o d v e i n e J a p a n a c a , A inui su krupne grae i imaju gustu kosu i b r a d u .

J o m o n c i su ivjeli u p o d z e m n i m sklonitima natkrivenim kosim k r o v o m . U p o t r e b ljavali su kameni alat i ivjeli od lova i r ibolova.

Uz ostatke nj ihovih naseobina otkr ivene su vel ike rupe za o t p a d . U njima su pronaeni ostaci koljaka i u d i c e od ribljih kostiju koje su o i to primjenjival i za dubinski rib o l o v . Stoga su J o m o n c i m o rali graditi i a m c e . P r o n a e ne kosti pokazuju da su lovili i jeli v e p r o v e i j e l e n e .

A K O J I S U S E C A R E V I N A Z I V A L I S I N O V I M A N E B A ?

K i n e s k i c a r e v i s u n a s l o v S i n n e b a d o b i l i j o u b r o n a n o m d o b u , a k o r i s t i l i s u g a s v e d o 1 9 1 1 . g o d i n e k a d j e c a r s t v o u k i n u t o .

Prvi kineski v ladari bili su u jedno i carev i i s v e e n i c i . Pr ipadnic i dinastije S h a n g , koji su v ladal i od 1766. godine pr. n. e r e , tvrdili su da su p o t o m c i v r h o v n o g boga S h a n g Tia.

Ljudi su v jeroval i da je car nj ihova v e z a s n e b o m i da se n a k o n smrti on spaja sa S h a n g T i o m . Za ivota su cara nazival i i P r v i m o v j e k o m .

Stot inama godina Kinezi su tovali d u h o v e svojih p r e d a k a , a religijske o b r e d e su vodi l i S inov i n e b a .

M o g u e j e d a naslov Sin neba p o t j e e iz v r e m e n a prije dinastije S h a n g . M e u t i m , pr ie 0 dinasti jama koje su v l a d a l e prije 2 6 9 7 . godine pr. n . e r e v jerojatno su legendarne 1 o njima n e m a m o nikakvih d o k a z a .

A T K O J E B I O L A O - C E ?

L a o - C e j e b i o k i n e s k i f i l o z o f k o j i j e i v i o p r i j e o t p r i l i k e 2500 g o d i n a . O n j e o s n i v a r e l i g i j e k o j u n a z i v a m o t a o i z m o m .

Pretpostavl ja se da je L a o - C e roen 604. g o d i n e pr. n. e r e . N j e g o v o p r a v o ime bilo je L a o - T a n , ali se n a z v a o L a o -Ce to zna i uitelj L a o . Isprva je iv io mirn im, samot-nik im i v o t o m , a zatim se zaposl io kao knjiniar na d v o r u kineske dinasti je C h o u to je u njegov ivot unijelo ve l ike p r o m j e n e .

L a o - C e se proslavio svoj o m m u d r o u i f i lozofi jom, pa ga je 51 7. g o d i n e pr. n. e-re posjetio Konfuci je i zatraio savjet.

N a k r a j u se zasitio svjetovnih p r o b l e m a i o t p u t o v a o p r e m a z a p a d u traei mjesto za o d m o r i razmil janje.

N a svoj im j e putovanj ima susreo graniara s koj im je napisao djelo o tao izmu p o d n a s l o v o m P u t . Posl jednji put je v i e n kako je otputov a o prema prolazu Hsien-ku u p l a n i n a m a z a p a d n e K i n e .

T a o i z a m p r o p o v i j e d a j e d nostavan astan ivot u skladu s p r i r o d o m .

14

P R O L O S T

A T K O J E B I O B U D D H A ?

B u d d h a j e n a d i m a k S i d d -h a r t h e G a u t a m e , s i n a i n d i j s k o g v l a d a r a k o j i j e i v i o o k o 500. g o d i n e p r . n . e r e . N a d i m a k u p r i j e v o d u z n a i P r o s v j e t l j e n i , a d o b i o g a j e j e r j e v e i n u i v o t a p r o v e o p r o p o v i j e d a j u i .

Siddhartha je v jerojatno ro e n o k o 5 6 3 . g o d i n e pr. n. e-re. O d r a s t a o je u bogatoj obitel j i , a u d o b i od 16 godina o e n i o je pr incezu Y a s o d -hara i d o b i o sina R a h u l a .

U 29. godini shvatio je da je svijet ispunjen b i j e d o m , te je j e d n e n o i napustio svoj d o m , zami jenio raskonu o d j e u s p r o s j a k o m i postao lutajui propov i jednik.

U sl i jedeih est godina p o k u a v a o je postom i odr i c a n j e m dosei prosv jeenost.

N a p o k o n je shvatio da to nije pravi n a i n , te da pravi put val ja traiti negdje izmeu obil ja i g l a d o v a n j a .

S j e d e i ispod drveta i m e ditirajui j e d n o g je d a n a o d j e d n o m do iv io prosv jeenost. Ostatak ivota p r o v e o je u e i druge kako dosei nirvanu ili o s l o b o e n j e od krunog toka ivota i smrti. U m r o je u d o b i od 80 g.

A T K O J E B I O K O N F U C I J E ?

K o n f u c i j e j e b i o k i n e s k i f i l o z o f k o j i j e i v i o p r i j e g o t o v o 2500 g o d i n a . M i l i j u n i l j u d i s u n j e g o v o u e n j e s l i j e d i l i p o p u t r e l i g i j e .

K o n f u c i j e v o p r a v o ime bilo je K u n g - C e , a u n a r o d u je p o stao poznat kao Kung-fu-ce, to zna i Vel ik i uitelj K u n g . Konfuci je je latinski oblik tog imena.

Konfuci je j e roen 5 5 1 . g o d i n e pr. n. ere u gradu C h ' u - f o u u pokraj ini S h a n -tung, gdje njegovi p o t o m c i ive i d a n a s . V e kao mladi postao je priznati uenjak.

M n o g i stanovnic i K ine bili su siromani i s nj ima se loe postupalo. Konfuci je je v jerov a o da se p r e m a l judima svatko treba ponaati o n a k o kako bi i sam el io da prema n jemu postupaju drugi. e l i o je dobiti visoki poloaj u vladi koji bi mu o m o g u i o da p r o v e d e svoje ideje o miru i p r a v d i . N a k r a j u su mu v ladari d r a v e Lu dali pr iv idno v isoko mjesto, ali je uskoro uvidio da n e m a stvarnog utjecaja i u posl jednj im godinama ivota o d b i o iriti svoje ideje. U m r o je u 7 2 . godin i .

V T K O J E B I O N A R O D N O K ?

N a r o d N o k j e i v i o o k o 900. g o d i n e p r . n . e r e n a p o d r u j u d a n a n j e N i g e r i j e . T o s u bi l i p r v i s t a n o v n i c i C r n e A f r i k e k o j i s u i z r a i v a l i s k u l p t u r e .

Arheoloz i su p r v e N o k skulpture pronal i 1 9 3 1 . g o d i n e . N a z v a l i su ih po m a l o m selu N o k koje lei jugoistono od grada K a n o .

Umjetnost i obiaj i tih nepoznat ih ljudi nazivaju se N o k kul turom. Njeni tragovi p r o n a e n i su i na drugim mjestima s jeverno od sjecita rijeka Niger i B e n u e .

Skulpture su izraivali od gl ine. V e i n o m su to l judske g lave u pr irodnoj vel iini ili maleni m o d e l i ljudi i ivotinja. Na svim skulpturama ljudi imaju p r o b u e n e ui, s t o j e jasni d o k a z d a j e n a r o d N o k upotrebl javao nakit.

Talili su el jezo i izraivali k a m e n e sjekire. Iz skulptura s a z n a j e m o da su v jerojatno bili farmeri .

Ni tko ne zna kako je zavrila N o k kultura, no pretpostavlja se da su l a n o v i suvrem e n o g p l e m e n a Y o r u b a p o t o m c i naroda N o k .

15

V T K O J E B I O S O K R A T ?

S o k r a t j e j e d a n o d n a j p o z n a t i j i h s t a r o g r k i h f i l o z o f a i u i t e l j a . N j e g o v i s u s t a v o v i s t o l j e i m a u t j e c a l i n a m n o g e l j u d e .

Sokrat je roen 4 7 0 . g o d i n e pr. n. ere u Ateni kao sin skulptora i pr imal je. Sluio je u atenskoj vojsci gdje je p o h val jen za hrabrost.

G o v o r i se da je n jegova supruga Ksantipa imala vr lo lou narav. V jerojatno ju je smetalo to Sokrat nije imao nikakvih o s o b n i h ambici ja nit i ga je z a n i m a o n o v a c .

Pa ipak, Sokrat je n e k o vr ij e m e bio predsjednik skuptine svih atenskih graana. Na tom je poloaju izgubio p o pularnost kad se usprotivio i legalnom pokuaju da se n e ki general i izvedu na s u d .

Sokrat je v e i n u ivota p r o v e o u e i l jude svoj im idejama o istini i v r l inama. N j e g o v i prot ivnici su ga optuili za kr ivovjerje, te je z b o g toga o s u e n na smrt ispijanjem otrova.

A T K O J E B I O P L A T O N ?

P l a t o n j e b i o p i s a c i f i l o z o f , S o k r a t o v u e n i k i p r i j a t e l j . R o e n j e u A t e n i 427. g o d i n e p r . n . e r e .

Platon je roen u bogatoj aristokratskoj obitelj i. U dobi o d 2 0 godina postao j e S o kratov uenik.

N a k o n S o k r a t o v e smrti, 399. g o d i n e p r . n . e r e , P laton je nekol iko godina p r o v e o putujui . Vrativi se u A t e n u o s n o v a o je kolu znanost i i filozofije (u staroj G r k o j su ta dva predmeta bila vrlo bliska).

kola se nalazila u umarku maslina koje je legendarni heroj A k a d e m smatrao svetim a . Z a t o j e n a z v a n a A k a d e m i j o m , kako se jo i d a n a s nazivaju v isoke kole u svijetu.

Platon je neko vr i jeme prov e o na Sicilij i gdje je p o d u a v a o sirakukog kralja D i -oniza I I .

S v o j i m di jalozima o idejama utemelj io je c j e l o k u p n u e v r o p s k u fi lozofiju. U m r o j e u Ateni u d o b i od 80 godina ostavivi predivna djela.

A T K O J E B I O A R I S T O T E L ?

A r i s t o t e l j e b i o n a j z n a a j n i j i s t a r o g r k i m i s l i l a c . e s t g o d i n a j e r a d i o k a o p r i v a t n i u i t e l j A l e k s a n d r a V e l i k o g .

Aristotelov otac je bio dvorski l i jenik A l e k s a n d r o v o g a djeda Amintasa I I . S a m Aristotel je u A t e n u d o a o 367. g o d i n e pr. n. ere u dobi od 18 g o d i n a , te je 20 godina p r o v e o n a P l a t o n o v o j A k a d e miji.

N a k o n to je u M a k e d o n i j i p o d u a v a o A leksandra V e l i kog, Aristotel se vratio u A t e nu i o s n o v a o vlastitu kolu, Likej. P o d r u j e m n j e g o v e kole prostirale su se m n o g e staze za etnje, ili peripatosi, pa se o n a esto naziva peri-patetikom kolom.

G o d i n u d a n a prije svoje smrti Aristotel je p o b j e g a o iz A t e n e je su ga protivnici o p tuili za nevjeru u atenske b o g o v e .

Ar istotelove zapise o raznim t e m a m a otkrili su u srednjem vi jeku evropski znanstvenic i . P r e m a svojoj vanost i ta su djela svrstana u temel je z a p a d n o e v r o p s k e filozofije i kulture.

16

P R O L O S T

> T K O S U B I L I S P A R T A N C I ?

S p a r t a j e g r a d - d r a v a d r e v n e G r k e . N j e n i s u s t a n o v n i c i bi l i p o z n a t i p o v o j n i koj v j e t i n i i s p o s o b n o s t i i v l j e n j a u o s k u d i c i .

Sparta se nalazi la u junoj Grkoj na P e l o p o n e s k o m

poluotoku. Njeni su stanovni-ci bili podi jel jeni u tri skupi-

ne Spartanci su bili aristokra-t i izv jebani kao ratnici, posjedoval i su zeml ju a n e o b i

no su cijenil i za jedniki ivot. Druga skupina G r k a koji su

ivieli p o d v l a d a v i n o m Spar-tanaca bili su perioikoi. Bavi l i

su se t rgov inom koja prav im S p a r t a n c i m a nije bila d o z v o

ljena. T r e a skupina bili su h e l o t i , robov i to su o b r a i vali zeml ju. O n i nisu imali g o t o v o nikakva prava.

Spartanski d j e a c i su u d o -bi od 7 godina odlazi l i od majki, te su se o b u a v a l i u gimnastici i ratnikim vje-t i n a m a . M u k a r c i se nisu

smjeli eniti prije navrene 30. g o d i n e ivota.

D j e v o j i c e su takoer u i le gimnastiku, d o k su odrasle ene bile pri l ino s l o b o d n e u p o n a a n j u .

A T K O S U B I L I E T R U A N I ?

E t r u a n i s u p r i j e p o j a v e d r e v n i h R i m l j a n a bi l i n a j z n a a j n i j i n a r o d I t a l i j e . i v j e l i s u u E t r u r i j i k o j a s e d a n a s n a z i v a T o s k a n a .

Do d a n a s jo nitko nije otkrio o d a k l e Etruani p o t j e u , kao ni pojedinosti iz n j ihove povi jesti, lako su ostavili mnotvo zapisa, svi su ti zapisi pisani n e p o z n a t i m jezik o m koji do d a n a s nije u ci jelosti odgonetnut .

Etruani su u s jeverozapadnoj Italiji izgradili m o n o kraljevstvo i bili su prvi v ladari R i m a . Trgoval i 'su s m n o g i m zeml jama du S r e d o z e m l j a i u unutranjosti.

V e i n a naeg znanja o Etruanima temelji se na umjetn inama to su ih izradili. Bili su vjeti skulptori, osobito u obradi gline i b r o n c e . Upotrebl java l i su el jezo, izraivali p r e d i v a n nakit i ukraavali g r o b o v e crte ima.

Etruansko carstvo je vrh u n a c m o i doseglo o k o 500. g o d i n e pr. n . e r e . N o , dvi je stotine godina kasnije osvoji l i su ga Riml jani .

V T K O S U B I L I P L E B E J C I ?

R i m l j a n i s u p l e b e j c i m a n a z i v a l i r i m s k e p u a n e k o j i s u u p o e t k u b i l i s l o b o d n i a l i p o l i t i k i b r e s p r a v n i g r a a n i .

U R i m u su postojala etiri stalea: patriciji ili aristokrati su imali sve privi legije i m o , p lebejc i su bili s lobodni graani s m a l o ut jecaja, o s l o b o eni robov i su imali tek neto manje prava nego p lebejc i , dok robov i nisu imali nikakvih prava.

U prv im d a n i m a Rimske R e p u b l i k e , o k o 500. g o d i n e pr. n. e r e , p lebejc i nisu smjeli sudjelovati u d r a v n i m poslov i m a , biti s v e e n i c i ili se v jenat i s l a n o v i m a patricijskih obitel j i . M e u t i m , mogli su sluiti vo jsku.

U razdobl ju od 200 godina plebejc i su stekli razliite pov last ice. J e d n a o d najvanijih bilo je p r a v o da biraju vlastiti tr ibunat, zbor od d e set govornika koji je ut jecao na o d l u k e magistrata. V e 2 8 7 . g o d i n e pr. n. ere p lebejci su sudjeloval i u d o n o e n j u z a k o n a , a mogli su postati i s v e e n i c i .

17

> T K O J E B I O J U L I J E C E Z A R ?

G a j J u l i j e C e z a r j e b i o s lavni r i m s k i v o j s k o v o a i p i s a c k o j i j e p o s t a o v l a d a r o m R i m a .

C e z a r je roen 100. g o d i n e pr. n. ere u aristokratskoj rimskoj obitel j i .

S v o j u pol it iku karijeru zap o e o je 68. g o d i n e pr. n. e-re nasli jedivi drutveni poloaj . G o d i n e 59. pr. n. ere izabran je za konzula.

S M a r k o m Licini jem Krasom i G n e j o m P o m p e j e m C e -

> T K O J E O S N O V A O A R M E N I J S K O C A R S T V O ?

A r m e n i j s k o C a r s t v o j e o s n o v a o T i g r a n V e l i k i k o j i j e t o m z e m l j o m z a v l a d a o 9 5 . g o d i n e p r . n . e r e .

Armeni ja se prostirala p o d r u j e m koje d a n a s zauzimaju A r m e n s k a S S R i dio susj e d n e Turske.

Tigran je na prijestolje d o ao u d o b i od 45 godina. U to ga je vr i jeme zarobio kralj susjedne P a t n j e , ali mu je Tigran u z a m j e n u za svoju s l o b o d u d a o dio A r m e n i j e .

zar je stvorio t rov lae koje se naziva Prv im tr i jumviratom. N a k o n to je godinu d a n a bio konzul , C e z a r je krenuo na Gal i ju (dananju Francusku). U d e v e t godina ratovanja uspio je protjerati N i j e m c e to su v ladal i G a l i j o m te d v a put napasti Britani ju.

G o d i n e 4 9 . pr. n. ere vratio se u R i m i proglasio se c a r e m . Ratujui u Egiptu zal jubio se u kralj icu K l e o p a t r u .

lako j e m u d r o v l a d a o R i m o m , C e z a r j e imao m n o g o protivnika koji su bili na strani r e p u b l i k a n a c a . Z b o g toga j e 4 4 . g o d i n e pr. n. ere ubi jen.

< T K O J E B I L A K L E O P A T R A ?

K l e o p a t r a V I I . j e o d 5 1 . d o 30. g o d i n e p r . n . e r e v l a d a l a E g i p t o m . B i l a j e l i j e p a al i n e m i l o s r d n a .

Kleopatra je posljednji l a n m a k e d o n s k e obitelji Pto lomej koja je tri stotine godina vladala E g i p t o m . N a k o n o e v e smrti Kleopatra s e 5 1 . g o d i n e pr. n. ere prema egipatskom o b i a j u v jenala s bratom P t o l o m e j e m V I I I . i s nj ime zav ladala Egiptom. T a d a joj je bilo 18 g o d i n a .

O d m a h j e p o e o p o v e a vati svoju zemlju n a p a d a j u i Patriju u kojoj je b o r a v i o kao zarobl jenik. U sl jedeih nekoliko godina proirio je Armeni ju na p o d r u j e Siri je, s jeverne M e z o p o t a m i j e (danas d io Iraka) i Fenici je (dio L i b a n o n a i Izraela).

Z b o g tenje za irenjem teritorija, Tigran se sukobio s R i m o m , pa ga je 6 6 . godine pr. n . ere n a p a o G n e j P o m p e j sa s v o j o m v o j s k o m . Tigran se m o r a o predati i postati rimski v a z a l . N j e g o v o vel iko carstvo je nestalo.

V e dvi je g o d i n e kasnije Pto lomejev i skrbnici svrgnuli su K l e o p a t r u . T a d a je srela Juli ja C e z a r a koji je u Egiptu progonio svog protivnika P o m p e j a . O n joj j e p o m o g a o da p o n o v n o stekne vlast.

K a d j e Pto lomej V I I I . u m r o , Kleopatra se v j e n a l a s jo m l a i m bratom Pto lom e j e m IX. T a d a je otila C e zaru u R i m i rodila mu sina.

N a k o n C e z a r o v e smrti vratila se u Egipat i zal jubila u r imskog generala M a r k a Antoni ja, te je s nj ime rodila b l i zance. Posl i je A n t o n i j e v e smrti Kleopatra se ubi la.

18

P R O L O S T

< T K O J E B I O I S U S I Z N A Z A R E T A ?

I s u s j e b i o i d o v s k i r a b i ( u i t e l j ) k o j i j e o s n o v a o k r a n s t v o . N j e g o v i s l j e d b e n i c i v j e r u j u d a j e S i n B o j i i d a j e n a Z e m l j u s i a o k a k o b i s p a s i o o v j e a n s t v o . Isus je roen u B e t l e h e m u u Judej i gdje je n jegova majka Mar i ja d o p u t o v a l a s m u e m J o s i p o m kako bi se prijavili za popis stanovnitva. N j i h o v rodni grad bio je N a -zaret u pokraj ini Gal i le j i .

O Isusovom djetinjstvu je m a l o toga p o z n a t o . N j e g o v i

su roditelji pobjegli u Egipat i o n d j e ostali sve do smrti judejskog kralja H e r o d o t a V e l i kog koji je el io ubiti Isusa. H e r o d o t je bio rimski v ladar J u d e j e .

Isus je p o e o p r o p o v i j e d a ti u d o b i od 30 godina. U b r z o j e o k u p i o m n o g e idovske s l jedbenike koji su ga pozdravljal i kao M e s i j u , najavl jenog spasitelja.

i d o v s k i v o e su Isusa smatrali prot ivn ikom nj ihove v jere, te su ga uz p o m o Riml jana osudil i i razapel i na kri. Predaja kae da je nakon tri d a n a uskrsnuo.

> T K O J E B I O P R V I P A P A ?

P r v i p a p a , ili p o g l a v a r k r -

.anske c r k v e , b i o j e P e t a r , j e d a n o d a p o s t o l a I s u s a i z

Nazareta.

Pri je nego je susreo Isusa P e -tar se z v a o S i m o n i bio je ri-bar . Isus ga je n a z v a o Petar, to znai k a m e n , rekavi na ovom u k a m e n u izgra

diti moju c r k v u . "Nakon to je 29. godine

razapet na kriu, Isus se uka-zao svoj im u e n i c i m a . Petar je p r o i r i o vijest da je Isus

n a d v l a d a o smrt, te da je bez sumnje bio Mesi ja (na grk o m jeziku Hristos).

Petar je m n o g o p u t o v a o i prenosio l judima Isusove p o r u k e . Pr ia govor i da je d o a o u Rim i postao rimski b iskup, to je jo i danas s lubena titula p a p e . M u e niki je ubi jen o k o 64. godin e z a v l a d a v i n e cara N e r o n a .

U bazil ici sv. Petra u Vat i kanu u R i m u p r o n a e n o je m a l o svetite koje v jerojatno o z n a a v a Petrov grob.

T K O J E B I O P R V I K R A N S K I M I S I O N A R ?

A p o s t o l P a v a o b i o j e p r v i p r a v i m i s i o n a r . O n j e p r o -p o v i j e d a o o k r a n s t v o G e n -n e r a c i j a m a , o d n o s n o n e i d o v -

s k i m n a r o d i m a .

P a v a o je bio idovski izra i v a atora. Z v a o se Saul i roen je u Tarsu u M a l o j Azij i (dananja Turska). P r o u a v a j u i idovsku religiju

u J e r u z a l e m u S a u l se uasnuo n o v i m krivovjerjem to ga je irio Isus, te ga je o d l u i o istrijebiti. N a putu o d J e r u z a lema u D a m a s k i m a o je n a d n a r a v n u viziju koja ga je uvjerila da nije u p r a v u . N a k o n toga P a v a o je postao vatreni Isusov sl jedbenik. U n a t o tome to se preobrat io tek nakon Isusove smrti, ljudi ga smatraju a p o s t o l o m .

lako je bio graanin R i m a , P a v a o je v ie od ikoga pr idonio irenju kranstva. Z b o g svojih je prevratnikih ideja v jerojatno o s u e n i o k o 67. g o d i n e pogubl jen u R i m u .

19

P R O L O S T

> T K O S U B I L I S K I T I ?

S k i t i s u b i l i s k u p i n a n o m a d s k i h p l e m e n a k o j a s u p r i j e v i e o d 2000 g o d i n a i v j e l a u S k i t i j i , u j u n o m d i j e l u d a n a n j e g S o v j e t s k o g S a v e z a .

D o m o v i n a Skita je Altajsko gorje u sredinjoj Azi j i . O k o 8 0 0 . g o d i n e pr. n. ere poel i su se iriti prema z a p a d u i do 6 5 0 . g o d i n e pr. n. ere porazil i sjeverni Iran i istoni dio Turske. K a d su ih M e d e j c i iz Perzije protjerali s n j ihovog teritorija, Skiti su se naselili na

> T K O S U B I L I T R A A N I ?

T r a a n i s u bi l i d r e v n i n a r o d k o j i j e i v i o u i s t o n o m d i j e l u B a l k a n s k o g p o l u o t o k a . P o d r u j e n j i h o v e z e m l j e T r a k i j e d a n a s z a u z i m a j u T u r s k a , B u g a r s k a i d i o G r k e .

U d r e v n a v r e m e n a neki su T r a a n i bili vr lo ratoborni , dok su drugi mirno ivjeli kao farmeri. Prvi zapisi o njima stari su v ie od 3500 godina.

Bil i su p o s e b n o skloni pjesnitvu i g lazbi. Traanska je kultura znatno utjecala na

> T K O S U B I L I K E L T I ?

K e l t i s u d r e v n i n a r o d k o j i j e u 5 . s t o l j e u p r . n . e r e i v i o u s r e d n j o j E v r o p i , a m n o g a s u s e p l e m e n a p r o i r i l a i p r e m a z a p a d u . N j i h o v s e j e z i k o d r a o u b r e t o n s k o -m e , v e l k o m e i g a l s k o m e j e z i k u . D a n a s p o t o m k e Kelta nalazimo u Britani j i , Cornvval lu, Irskoj, kotskoj i na otoku M a n . Kornvalski jezici d o s a d su g o t o v o izumrli. B u d u i da su drevni Englezi bili Kelt i, m n o g a britanska mjesta nose imena keltskog pori jekla.

p o d r u j u Rusi je i Kr ima. N e k i su Skiti otili u isto

n u E v r o p u d o M a a r s k e i Pol jske. N a k r a j u su ih o k o 100. g o d i n e pr. n. ere porazil i G o t i .

Bili su hrabri ratnici, a p o s e b n o su poznat i kao spretni strijelci i izvrsni j a h a i . U njih o v i m g r o b o v i m a p r o n a e n e su prof injene skulpture i brojni predmeti od zlata, srebra i drugih metala. U Al ta jskom je gorju p r o n a e n o nekol iko smrznutih grobnica iji je sadraj d o b r o s a u v a n .

grku kulturu, to se p o s e b no o i t o v a l o u religiji.

T r a a n i su v jeroval i u ivot posije ivota. toval i su ivotinje i prinosili l judske rtve. J e d a n o d nj ihovih vani j ih o o g o v a bio je S a b a z i u s , sli a n g r k o m Dion izu bogu vegetaci je a kasnije i v ina.

G r c i su du traanskih obala izgradili brojne gradov e . O d 4 . stoljea pr. n . ere Traki jom su u g l a v n o m upravljali G r c i . U 6. stol jeu pr. n. ere j e d n o je vr i jeme bila p o d perzi jskom v l a d a v i n o m . Bizant (dananj i Istambul) bio je traanski g r a d .

N a v r h u n c u svoje m o i Kelti su bili m o n i ratnici , i dobr i farmeri . M n o g a njihova naselja nalazila su se na breul jc ima okruena b e d e m i m a , iji su ostaci s a u v a n i d o d a n a s .

Keltski zakoni i obiaj i nisu nikad zapisani , v e su se prenosil i u s m e n o m predaj o m . P o z n a v a l i su ih s a m o tajanstveni druidi koji su bili religijski v o e . Druidi su o b r e de odraval i u svetim umar-, c i m a . toval i su nekol iko b o g o v a , a naroito S u n c e .

Keltski su k o v a i o b r a i v a li z lato, b r o n c u i e l jezo.

20

P R O L O S T

V T K O J E B I O A T I L A ?

At i la j e b i o v o a H u n a , rat o b o r n i h p l e m e n a i z s r e d n j e A z i j e t o su u 5. s t o l j e u h a r a l a E v r o p o m .

G o d i n e 4 3 4 . h u n s k o m drav o m to se prostirala p o d r u j e m dananje M a a r s k e zavladal i su Atila i n jegov brat B l e d a . N a k o n 11 godina Atila je ubio brata i postao samostalni v ladar, a 4 4 7 . g o d i n e

z a p o e o j e osva janj ima. Prisilio je v l a d a r e Istono

ga Rimskoga Carstva da mu plaaju veliki godinji d a n a k kako ih ne bi n a p a d a o . T a d a je p o v e o hunsku vojsku u Gal i ju (dananju Francusku) i zatraio ruku H o n o r i j e , sestre v ladara Z a p a d n o g a R i m skoga Carstva Valent ina I I I . P r e m a nekim p r i a m a H o n o -rija je zamol i la Ati lu da to uini kako bi pobjegla od zarunika.

Rimljani s u 4 5 1 . g o d i n e porazil i Ati lu u borbi kod C h l o n s a - s u r - M a r n e . U m r o je dvi je g o d i n e kasnije. T K O S U B I L I J U S T I N I j A N I T E O D O R A ?

J u s t i n i j a n j e b i o n a j b o l j i v l a d a r B i z a n t s k o g ili I s t o n o g a R i m s k o g a C a r s t v a . N j e g o v a s u p r u g a z v a l a s e T e o d o r a .

Justini jan je roen 4 8 3 . godine kao Flavius Petrus S a b b a t i -us n e d a l e k o Skopja u d a n a njoj Jugoslav i j i . I m e Justini jan p r e u z e o je od strica cara J u s tina I, kojeg je nasli jedio 5 2 7 . g o d i n e .

G o v o r i se da je T e o d o r a bila prel i jepa ki c irkuskog

> T K O J E B I O M U H A M E D ?

M u h a m e d j e b i o o s n i v a i s l a m s k e r e l i g i j e . N j e g o v i s l j e d b e n i c i m u s l i m a n i s m a t r a j u g a b o j i m p o s l a n i k o m .

M u h a m e d j e roen o k o 570. g o d i n e u M e k i , u Saudi jskoj Arabi j i . R a n o je izgubio roditelje, te ga je othranio ujak.

G o d i n e 5 9 5 . M u h a m e d j e o e n i o petnaest godina stariju bogatu u d o v i c u K h a d i j u . N a k o n toga je mirno ivio u M e k i i radio kao t r g o v a c .

22

u v a r a m e d v j e d a . Z a j u s t i n i -jana se udala 5 2 3 . g o d i n e .

T e o d o r a je snano utjecala na svoga supruga i na i tavo C a r s t v o . U n a t o vel ikoj hrabrosti bila je vr lo slaba te je 548. umrla u d o b i od 40 godina.

Justini jan je o b n o v i o svoje oslabl jeno C a r s t v o . N j e g o v najznaajni j i rad bilo je okupl janje svih rimskih z a k o na u Corpus Juri Civilis, koji j e o s n o v a dananjega e v r o p skog zakonika. Z b o g neiscrpne energi je stekao je n a d i m a k car koji n ikada ne s p a v a . U m r o j e 5 6 5 . g o d i n e .

U d o b i od o k o 40 godina u k a z a o m u s e A r k a n e o G a -brijel i p o r u i o mu neka pro-p o v j e d a rijei B o j e . P r o p o vi jedati j e p o e o 6 1 3 . god i n e .

G o d i n e 6 2 0 . umrla j e Kha-dija. D o tog j e v r e m e n a M u h a m e d v e stekao m n o g e n e prijatelje, pa je m o r a o napustiti M e k u .

D o 6 3 0 . godine M u h a m e d je stvorio n o v u religiju, te je do smrti 6 3 2 . g o d i n e upravljao i t a v o m A r a b i j o m . N j e g o v o u e n j e zabi l jeeno je u svetoj musl imanskoj knjizi K u r a n u .

< T K O J E B I O H A R U N A L - R A I D ?

H a r u n a l - R a i d b i o j e b a g d a d s k i kalif ( v l a d a r ) k o j i j e v l a d a o o d 786. d o 809. g o d i n e .

P o d H a r u n o v o m v l a d a v i n o m B a g d a d je postao sreditem arapskih zemal ja. H a r u n o v o se carstvo prostiralo jugozap a d n o m A z i j o m i s jevernom Afr ikom.

Kalif je o d r a v a o dip lomatske o d n o s e s kineskim v ladarima iz dinastije T ' a n g i s fran a k i m kraljem K a r l o m V e l i

k im. O d 7 9 1 . g o d i n e p a sve do smrti s u d j e l o v a o je u rate v i m a s Bizantskim ( Istonim Rimskim) C a r s t v o m .

B a g d a d je bio vr lo bogat g r a d , a najbogatij i od svega bio je H a r u n o v d v o r . U njemu su ivjeli brojni glazben c i , p jesnic i , p j e v a i c e i zabav l ja i , ali i znanstvenic i te religijski v o e .

Izmiljeni opis H a r u n o v o ; d v o r a n a v e d e n je u zbirci Iju bavnih pr ia i bajki Tisuu i jedna no. No H a r u n nije bio junak kakvim je opisan u tim p r i a m a . P o n e k a d je a k bio vr lo okrutan.

P R O L O S T

P R O L O S T

< T K O J E B I O K A R L O V E L I K I ?

K a r l o V e l i k i j e b i o f r a n a k i k r a l j , a v l a d a o j e o d 7 7 1 . d o 814. g o d i n e . U p o k u a j u d a o b n o v i R i m s k o C a r s t v o p r o g l a s i o s e c a r e m Z a p a d n o g C a r s t v a .

Carstvo Karla V e l i k o g o b u h v a a l o j e p o d r u j e F r a n c u s k e i d i je love dananje Belgi je, N i z o z e m s k e , N j e m a k e i Austri je. N a k o n dugotrajnih ratova Karlo je s v o m e teritoriju pripoj io Korz iku, v e i dio Italije, d io s jeverne p a n j o l ske i n a p o k o n Saksoni ju .

N a B o i 8 0 0 . g o d i n e papa L e o I I I . okrunio je Karla za cara Z a p a d n o g a Rimskoga Carstva.

Kar lo Vel ik i je bio veliki poborn ik u e n j a . P o t i c a o j e knj ievnost i umjetnost na f r a n a k o m d v o r u , te je u g l a v n o m gradu svoga C a r s tva o s n o v a o kolu. Upravi te l j kole bio je engleski sveenik A l c u i n iz Yorka. U toj se koli o b r a z o v a o i sam car. Kar lov je rukopis bio tol iko lo da se razvila legenda o njegovoj nepismenost i . Pa ipak, n a p i sao je h imnu Veni, Creator Spiritus. T K O J E B I L A K A T A R I N A V E L I K A ?

K a t a r i n a I I . V e l i k a j e u razd o b l j u o d 1762. d o 1796. g o d i n e v l a d a l a R u s i j o m .

Katarina je bila n j e m a k a pr inceza. P r a v o joj je ime bilo S o p h i a Augusta Freder ica Anhalt-Zerbst. G o d i n e 1 7 4 5 . udala se za ruskog cara Perta I I I . T a d a joj je bi lo 16 godina.

Bila je vr lo domil jata i o b r a z o v a n a , d o k je Petar bio d u h o v n o i t jelesno zaostao. U to je vr i jeme jo bio nasljednik svoje tetke, c a r i c e

El izabete. est mjeseci n a k o n to je

Petar proglaen c a r e m , Katarina je naredi la v o j n i m oficirima da ga uk lone. N e k o l i k o t jedana kasnije Petar je u m r o .

Katarina se dokaza la kao d o b a r v ladar, naroi to u vanjskim p o s l o v i m a .

U Rusiji je unapri jedi la m e dicinsku njegu, pobol jala o b r a z o v a n j e (naroi to za ene) i ublai la vjersku netrpeljivost, ali je isto tako p r o d u ila razdobl je kmetstva.

U z s v a k o d n e v n e d r a v n e p o s l o v e Katarina je esto pisala i d r a m e .

< T K O J E B I L A M A R I J A A N T O A N E T A ?

M a r i j a A n t o a n e t a j e b i l a a u s t r i j s k a p r i n c e z a i s u p r u g a f r a n c u s k o g a k r a l j a L u j a X V I . P o g u b l j e n a j e z a v r i j e m e f r a n c u s k e r e v o l u c i j e .

Nasl jednik f rancuskog prijestolja, Luj X V I . je pr iv lanu i inteligentnu petnaestogodinju pr incezu M a r i j u A n t o a n e -tu o e n i o 1770. g o d i n e . N j i h o v i m j e v j e n a n j e m uvr e n a v e z a izmeu Austri je i F r a n c u s k e .

Luj je bio usporen i bez

ideja, d o k mu je supruga bila brza, p u n a ivota i energi je. Z a t o j e Mar i ja A n t o a n e t a odigrala v a n u ulogu u dr a v n i m pos lov ima F r a n c u s k e .

U to je vr i jeme v lada ju i sloj u Francuskoj bio vr lo b o gat, d o k su siromasi ivjeli u krajnjoj bi jedi. M a r i j a A n t o aneta nije pokaz iva la razumij e v a n j e za s i romane stanovnike, a oni su je smatrali raz u z d a n o m . O s i m toga, narod joj nije v j e r o v a o jer je bila Austr i janka.

G o d i n e 1 7 9 3 . revoluc ionar i su je osudil i z b o g izdaje i giljotinirali.

> T K O J E B I O F R I D R I K V E L I K I ?

F r i d r i k I I . V e l i k i b i o j e k r a l j u s i j e , n j e m a k e z e m l j e

k o j u d a n a s z a u z i m a j u R u i t i , P o l j s k a i N j e m a k a .

Frdrik je za kralja okrunjen 1740. u dobi od 28 g o d i n a .

P o h a d a o je v o j n u kolu, ali je v e i n u v r e m e n a p o s v e i v a o glazbi i filozofiji.

S u d j e l o v a o je u austri jskom n a s l e n o m ratu to je izbio kad je nekol iko suparnika p o -pokualo Mari j i Terezij i oduzet i

austri jsko prijestolje.

Fridrikov glavni motiv u ratu bilo je osvajanje austrijske pokraj ine leske, to je i u i nio. U toj se borbi iskazao kao p r v o r a z r e d a n general .

U nizu kasnijih ratova zauzeo je i teritorij Pol jske. N o , ratovi su e k o n o m s k i oslabili Prusi ju, to je Fridrik u posl jednjim g o d i n a m a v l a d a v i n e n a d o k n a d i o .

B i o je d o b a r svira flaute i na s v o m e je d v o r u o k u p i o m n o g e vrhunske g lazbenike.

31

V T K O J E B I O J E A N J A C Q U E S R O U S S E A U ?

R o u s s e a u j e b i o f r a n c u s k i f i l o z o f , p i s a c i g l a z b e n i k . N j e g o v j e s l o b o d a n n a i n m i l j e n j a p o t a k n u o f r a n c u s k u r e v o l u c i j u .

Rousseau je roen u vicarskom gradu G e n e v i i b io je sin urara. M l a d o s t je p r o v e o lutajui i b a v e i se razliitim p o s l o v i m a . N e k o j e vr i jeme bio bil jenik, zat im je radio kao rezbar naunik , pa kao sluga, sekretar i, nakra ju, profesor g lazbe.

G o d i n e 1 7 4 2 . dosel io je u Pariz i o n d j e pisao o p e r e i balete. N o v a c je z a r a i v a o prepisujui note. T a k o e r je napisao tekstove o glazbi koji su objavl jeni u prvoj f r a n c u skoj enc ik lopedi j i .

S l a v u je stekao 1 750. godine d j e l o m Rasprava o znanosti i umjetnosti u kojem tvrdi da su znanost i umjetnost is-kvarili o v j e a n s t v o .

N j e g o v a kasnija djela, naroito Drutveni ugovor (1762), snano su utjecala na polit ika kretanja, d o k su Ispovijesti (1 770) i drugi romani bili pretea int imne autobiografi je i e v r o p s k o g romant izma.

32

A T K O J E N A P I S A O L J U D S K A P R A V A ?

A u t o r Ljudskih prava je e n g l e s k i p o l i t i k i p i s a c i g o v o r n i k T h o m a s P a i n e .

T h o m a s P a i n e se rodio u kve-kerskoj obitel j i . U mladosti je bio pri l ino neuspjean, pa je 1774. g o d i n e izgubivi p o sao otiao u A m e r i k u .

O n d j e j e napisao brouru Z d r a v r a z u m kojom poziva koloniste na odvajanje od Engleske. T ime je m n o g e ljude potaknuo da se opredi jele za nezavisnost.

U Evropu se vratio 1787. godine. U Engleskoj je od 1 7 9 1 . do 1972. napisao raspravu Ljudska prava kojom vel ia revoluci ju to je upravo mijenjala Francusku.

M e u t i m , ta je rasprava uvrijedila engleski parlament pa je Paine osuen z b o g izdaje i i zopen iz drutva. Ot iao je u Francusku te postao francuskim graaninom i l a n o m N a c i o n a l n o g konventa.

Z b o g svojih je stavova u Francuskoj ubrzo stekao neprijatelje te je uhapen. G o d i ne 1 8 0 2 . bilo mu je d o z v o ljeno da se vrati u A m e r i k u , gdje je 1 8 0 9 . godine umro u bijedi.

A T K O J E S A S T A V I O D E K L A R A C I J U N E Z A V I S N O S T I ?

P r v i n a c r t Deklaracije sastav i o j e 1776. g o d i n e T h o m a s J e f f e r s o n , d e l e g a t K o n t i n e n t a l n o g a k o n g r e s a 1 3 a m e r i k i h k o l o n i j a . O n j e s v o j p o s a o o b a v i o v r l o savj e s n o , p a j e K o n g r e s u k o n a n o j Deklaraciji u i n i o s a m o n e k o l i k o i z m j e n a .

Jefferson je bio izuzetan o v jek. R o d i o se u Virginiji 1 7 4 3 . g o d i n e , u d o b r o stojeoj obitel j i . O e n i o je bogatu nasl jednicu i zaposl io se kao odvjetnik. B i o je na i tan, skupl jao je knjige i svirao v i o l inu.

Pol i t iku karijeru je z a p o e o u skuptini Virgini je, a ubrzo zatim postao je g u verner. G o d i n e 1783. izabran je u Federalni kongres.

T a d a j e zami jenio B e n j a m i -na Frankl ina na poloaju p o slanika S A D u Francuskoj , a etiri godine kasnije postao je predsjednik v l a d e . U razdobl ju o d 1797. d o 1 8 0 1 . g o d i n e bio je potpredsjednik, a od 1 8 0 1 . do 1809. predsjednik Sjedinjenih A m e r i k i h D r a v a . U to je vr i jeme otkupio Louis ianu od F r a n c u s k e .

A T K O S U B I L I J A K O B I N C I I I R O N D I N C I ?

l a k o b i n c i i i r o n d i n c i s u u v r i j e m e v e l i k e r e v o l u c i j e ( 1 7 8 9 - 1 7 9 4 ) bi l i p r i p a d n i c i d v i j u g l a v n i h p o l i t i k i h s t r a n a k a u F r a n c u s k o j .

J a k o b i n c i su bili l a n o v i J a -kobinskog kluba. N a z i v su dobil i po starom d o m i n i k a n skom samostanu u ko jem su se isprva sastajali.

i r o n d i n c i su pr ipadal i u m jerenoj republ ikanskoj stranc i , a naziv su dobil i jer su im v o d e e linosti v e i n o m potjecale iz G i r o n d e u jugozapadnoj Francuskoj .

P r e d v o d n i c i i r o n d i n a c a bili su M a x i m i n Isnard, J a c ques Pierre Brissot te J e a n M a r i e R o l a n d i n jegova su-oruga. Zastupal i su pr ivatno vlasnitvo i eljeli su uspostaviti federalnu republ iku.

J a k o b i n c i su p o d v o d s t v o m Maximi l iena Robespierra ' 793. g o d i n e porazil i i ron-dince i uspostavil i diktaturu. \ o , Robespierre j e v e sljedee g o d i n e p o g u b l j e n , te su a k o b i n c i izgubili vlast. T a k o e zavreno razdobl je koje " a z i v a m o D a n t o n o v i m te-' o r o m .

A T K O J E B I L A G O S P O A R O L A N D ?

G o s p o a R o l a n d j e b i l a s u p r u g a p i s c a i z n a n s t v e n i k a k o j i j e s u d j e l o v a o u p o d i z a n j u f r a n c u s k e r e v o l u c i j e .

D j e v o j a k o ime g o s p o e R o land bilo j e J e a n n e M a n o n P h l i p o n . G o d i n e 1780. udala s e z a J e a n a M a n e R o l a n d a . O b o j e su bili vatreni pristae francuske revoluci je.

R e v o l u c i o n a r i su se podi jeli na dvi je ve l ike stranke ja-k o b i n c e i i r o n d i n c e . S u p r u nici R o l a n d bili su pr ipadnic i i r o n d i n a c a .

Draesna i dosjetlj iva gosp o a R o l a n d bila je veliki rodol jub i predstavl jala je o s n o v u stranke. G o d i n e 1 7 9 3 . jakobinci su preuzeli vlast i uhapsil i m n o g e j a k o b i n c e , a m e u njima i g o s p o u R o l a n d . N a n a m j e t e n o m sudskom p r o c e s u o s u e n a je na smrt.

N j e n a stara prijatelj ica Henr iette C o n n e t bila je spremna umrijeti umjesto nje. N o , g o s p o a R o l a n d j e o d b i la p o n u d u . Do gil jotine je otila p o s v e mirno, g o v o r e i : O S l o b o d o , k a k v e s u z lo ine poini l i u tvoje i m e ! .

V T K O J E B I O P R V I P R E D S J E D N I K S J E D I N J E N I H A M E R I K I H D R A V A ? P r v i p r e d s j e d n i k b i o j e G e o r g e W a s h i n g t o n k o j i j e u r a t u za n e z a v i s n o s t u s p j e n o p r e d v o d i o a m e r i k u v o j s k u . M a n d a t m u j e traj a o o d 1789. d o 1797. g o d i n e .

W a s h i n g t o n je roen 1 7 3 2 . g o d i n e u Virgini j i . Isprva je radio kao nadzornik, a zatim je u d o b i od 21 g o d i n e pristupio virdinijskoj v o j s c i .

N a k o n pet godina se p o v u kao i s l jedeih je 14 godina mirno iv io na s v o m e imanju kao farmer. U to je vr i jeme bio lan virdini jskog Z a s t u p n i k o g d o m a .

K a d je izmeu Britani je i njenih 13 koloni ja izbio rat, W a s h i n g t o n j e j e d n o g l a s n o izabran za z a p o v j e d n i k a v o j ske. U tekih o s a m godina W a s h i n g t o n je svoju vojsku od j e d v a 10.000 vojn ika uspjeno d o v e o d o niza p o b j e d a .

N a k o n pet godina p o v u e n o g ivota znatno je pr idonio d o n o e n j u U s t a v a S A D . U m r o j e 1799. g o d i n e .

33

P R O L O S T

> T K O J E B I L A K R A L J I C A V I K T O R I J A ?

K r a l j i c a V i k t o r i j a j e b i l a kral j ica B r i t a n i j e i c a r i c a I n d i j e . N j e n a j e v l a d a v i n a t r a j a l a 6 4 g o d i n e .

G o d i n e 1837. Viktori ja je u d o b i od 18 godina naslijedila svoga strica V i l ima IV. Tri g o d i n e kasnije udala se za pr inca Alberta S a s k o - K o b u r -kog.

A l b e r t j e 1 8 6 1 . g o d i n e o b o l i o od trbunog tisufa i izn e n a d a u m r o .

Viktori ja je s A l b e r t o m ima-

< T K O J E B I O G A R I B A L D I ?

G i u s e p p e G a r i b a l d i j e b i o j e d a n o d tr i r o d o l j u b a k o j i s u s e b o r i l i z a u j e d i n j e n j e I t a l i j e i n j e n o o s l o b a a n j e o d s t r a n e v l a d a v i n e .

G a r i b a l d i je roen 1807. god i n e . S u d j e l o v a o je u neuspjeloj revoluci j i kod P r e m o n ta 1834. g o d i n e , a p o t o m je p o b j e g a o u J u n u A m e r i k u gdje se od 1836. do 1848. bor io u geri lskom ratu.

G o d i n e 1848. pristupio je vojsci za o b r a n u tek stvorene

< T K O J E B I O P R V I K R A L J U J E D I N J E N E I T A L I J E ?

V i k t o r E m a n u e l I I . b i o j e p o s l j e d n j i s a r d i n i j s k i v l a d a r i p r v i t a l i j a n s k i k r a l j . O n j e b i o j e d i n i s v j e t o v n i v l a d a r n a p o d r u j u I t a l i j e . P o e t k o m 19. stoljea Italija je bila podi jel jena na s e d a m drava. P a p i n s k o m d r a v o m v l a d a o j e p a p a , Kral jevstvom dvi ju Sicili ja (Sicili ja i juna Italija) upravl jal i su panjolski kraljevi iz loze B o u r b o n a c a , d o k su ostale d r a v e bila p o d u p r a v o m Austr i janaca.

la d e v e t o r o d j e c e . Pri je smrti imala je 37 praunuka i r o d binske v e z e s g o t o v o svim e v r o p s k i m kraljevskim obitelj ima.

N j e n e su se u n u k e udale za cara Rusi je, te za grke, n o r v e k e , rumunjske i panjolske kral jeve. J e d a n joj je unuk postao n jemaki c a r , dok se praunuka udala za vedskog kralja.

Kraljevi H a n o v e r a i Belgi je bili su Viktorij ini u jac i . J e d a n joj je roak sklopio brak s portugalskom kra l j icom, a roaka s brazilskim c a r e m M a k s i m i l i j a n o m .

R imske R e p u b l i k e o d n a p a d a F r a n c u s k e i Austri je.

U Italiju se vrat io 1854. g o d i n e . U to su vr i jeme pije-montski premijer grof C a m i l l o C a v o u r i G i u s e p p e M a z z i n i , i je je rodol jubl je n a d a h n u l o Gar iba ld i ja , pr ipremal i n o v u revoluc i ju.

est godina kasnije G a r i baldi j e p o v e o o d r e d o d 1089 d o b r o v o l j a c a ( C r v e n o -kouljaa) u Sicil i ju i o s l o b o dio je od panjolskih v ladara iz loze B o u r b o n a c a . T a d a je osvoj io i unutranje d i je love Sici l i je, to je d o v e l o do ujedinjenja Italije.

U ve in i tih zemal ja svi p o litiki prot ivnici v ladara bili su u h i e n i .

Z a t o su na p o d r u j u Italije o s n o v a n e brojne tajne organizaci je za b o r b u protiv tuinske vlasti. M e u najistaknutij im urotnic ima bili su G i -u s e p p e M a z z i n i i G a r i b a l d i .

N a k r a j u su polit ika s loboda i u jedinjenje Italije ostvareni u g l a v n o m zas lugom pije-montskog premijera grofa C a -milla C a v o u r a . P o v e z a v i p o b u n u s d i p l o m a c i j o m , on je 1 8 6 1 . g o d i n e na prijestolje u jedinjene Italije postavio Viktora E m a n u e l a .

34

P R O L O S T

T K O J E B I O P O Z N A T K A O E L J E Z N I K A N C E L A R ?

e l j e z n i k a n c e l a r j e b i o n a d i m a k p r u s k o g d r a v n i k a O t t a v o n B i s m a r c k a k o j i j e 1 1 7 1 . g o d i n e u j e d i n i o N j e m a k u .

Bismarck je roen 1 8 1 5 . go-godine. B i o je junker, kako su

nazival i pruski aristokrati zeml joposjednic i . Studirao je p r a v o , postao l a n o m prus-ko g par lamenta i sluio kao poslanik za Francusku i Rusi-ju - G o d i n e 1 8 6 2 . i m e n o v a n

je preds jednikom pruske v l a d e .

B i s m a r c k j e p o v e o prusku vojsku u tri uspjena rata. G o d i n e 1864. poraz io j e D a n s k u , 1866. Austr i ju, a 1 8 7 1 . F r a n c u s k u .

N a k o n p o b j e d e nad F r a n c u s k o m Bismarck j e n a g o v o rio v l a d a r e n j e m a k i h z e m a lja da p o n u d e krunu pruskom kralju V i l imu I.

V i l im je B i s m a r c k a proglasio k a n c e l a r o m n o v e N j e m a k e . N a d i m a k el jezni kancelar d o b i o je jer je gov o r i o da p r o b l e m e treba rjeavati krvlju i e l jezom.

> T K O J E B I O A f i R A H A M L I N C O L N ?

\ b r a h a m L i n c o l n j e b i o 16. Njednik S j e d i n j e n i h

A m e r i k i h D r a v a . U razd o b l j u g r a a n s k o g rata o d 1.161. d o 1865. g o d i n e u s p i o * o u v a t i j e d i n s t v o s v o j e r e m l j e .

:. n je bio sin farmera. :e vr i jeme radio u seos-

govini, a zatim kao n a d -k f f e d n i k i kao potar. Istovre

m e n o j e studirao p r a v o . L. sao je u par lament

H k a v e Illinois i ubrzo

je postao k o n g r e s m e n . B i o je veliki protivnik ropstva.

G o d i n e 1860. L incoln j e izabran za predsjednika. P o z n a v a j u i n j e g o v e s t a v o v e prema ropstvu, s e d a m junih drava istupilo je iz S a v e z a . N j i h o v su primjer slijedile jo etiri d r a v e .

U b r z o je izbio graanski rat. L inkoln se o d a n o bor io za p o b j e d u n a d p o b u n j e n i m d r a v a m a i nj ihov povratak u S a v e z . U travnju 1 8 6 5 . god i n e , pet d a n a n a k o n zavretka rata, L inkoln je ubi jen u kazalitu.

< T K O J E B I L A C A R I C A -- M A J K A ?

C a r i c o m - m a j k o m n a z i v a s e k i n e s k a c a r i c a T z ' u - h s i k o j a j e i v j e l a o d 1835. d o 1908. i m n o g o g o d i n a v l a d a l a K i n o m .

Tz'u-hsi bila je supruga cara Hsien-fenga i majka cara T 'ung-ch iha. U ime sina je v ladala sve do n j e g o v e smrti 1 8 7 5 . g o d i n e . T a d a je kinesko prijestolje pr ipalo trogodinjem C h ' i n g Kuang-hsu. Tz'u-hsi je vlast u Kini zadrala sve do 1889. g o d i n e .

Car ica-majka nije prihvaala p r o m j e n e i bori la se protiv svih pokuaja o s u v r e m e -njavanja K ine. M e u t i m , nakon preuzimanja vlasti mladi je car sluao savjete reformista. U nizu dekreta p r o v e o je reforme u kolstvu, graanskoj s lubi, v o j n i m snagama i j a v n o m p r o m e t u .

U a s n u t a p r o m j e n a m a Tz'u-hsi je p o n o v n o preuzela vlast. Naredi la je da se mladi car zatvori i zaustavi la sve ref o r m e . N o , sve j e bi lo uzalud. Tri g o d i n e n a k o n njene smrti Kina je postala r e p u b l i k o m .

35

< T K O J E O S N O V A O P R V E R A D N I K E S I N D I K A T E ?

P r v i r a d n i k i s i n d i k a t i v j e r o j a t n o su n a s t a l i u 16. s t o l j e u k a d s u s e o b r t n i c i p o p u t t e s a r a ili p o s t o l a r a p o e l i o k u p l j a t i u s t r u k o v n i m u d r u e n j i m a .

U d r u e n j a radnika u pojedinim strukama postoje jo od srednjega v i jeka. U p o e t k u su to p r v e n s t v e n o bile obrtn ike gi lde, a r jee z a j e d n i c e nekval if iciranih radnika.

Prije p o e t k a 17. stoljea

ljudi su v e i n o m radili u vlas-titim d o m o v i m a ili u vrlo ma-lim s k u p i n a m a .

R a d n i k i sindikati kakve p o z n a j e m o d a n a s pojavil i su se u vr i jeme industrijske revo-lucije kad su m u k a r c i , ene i d jeca poel i raditi u tvorni-c a m a .

U Evropi su krajem 1 7. stoljea objavl jeni nov i zako-ni koji su zabranj ival i udrui-v a n j e radnika.

M o d e r n i radniki sindikat u koj ima se p o r e d obrtnika okupl ja ju nekvalif icirani i po-lukvalif icirani radnici razvi l i su se u drugoj polov in i 19. st.

< T K O S U B I L E S U F R A E T K I N J E ?

S u f r a e t k i n j e s u b i l e p o b o r n i c e e n s k o g p o k r e t a z a r a v n o p r a v n o s t s m u k a r c i m a . Z a h t i j e v a l e s u d a s e e n a m a p r i z n a p r a v o g l a s a (suffrage).

T o k o m 19. stoljea u m n o gim je z e m l j a m a z a p o e l a b o r b a za pr iznavanje enskih prava. U S A D je ozbi l jna k a m p a n j a z a p o e l a 1848. g o d i n e i do 1869. su e n e u VVvomingu d o b i l e p r a v o glasovanja. G o d i n e 1920.

u S A D je to p r a v o priznato svim e n a m a .

U Britanij i se pokret javio 1 8 6 5 . g o d i n e , ali je odmah naiao na jaku o p oz i c i ju . Otri je b o r b e z a p o e l e su 1 9 0 5 . kad su na sastanku bera lne stranke e n e postav i-le pitanje svojih prava.

T a d a su sufraetkinje uga-zile britansku svoj inu, te su u h a p e n e . U zatvoru su se od lu i le na trajk g lau. Go-d i n e 1918. p r a v o glasa dobi-le su n e k e e n e starije od 30 g o d i n a , a 1928. to je pravo priznato svima starijima od 21 g o d i n u .

36

< T K O J E O S N O V A O C R V E N U A R M I J U ?

C r v e n a a r m i j a j e b i l a v o j s k a b o l j e v i k e ( k o m u n i s t i k e ) v l a d e k o j a j e 1917. g o d i n e p r e u z e l a v l a s t u R u s i j i . O r g a n i z i r a o j u j e L a v T r o c k i .

Trocki je roen 1879. godin e , a bio je j e d a n od boljev ikih v o a koji su doli na vlast. P r a v o mu je ime bilo Lev D a v i d o v i Bronta jn.

Po vanost i i utjecajnosti nalazio se tik uz poglavara bol jev ike v l a d e , V ladimira lljia Lenj ina.

C r v e n a armija je osnovana u si jenju 1918. g o d i n e . U p o e t k u se sastojala od d o b r o v o l j a c a iz r e d o v a rad-nika i sel jaka, a nedostaiala su joj dobr i oficir i. Z a t o je Trocki regrutirao carske of ic ire c i re.

U b r z o p o t o m brojne su ant ikomunist ike grupe po-kuale uspostaviti n o v u v la-d u . Prv i zadatak C r v e n e a r -mije bio je unititi njihov po-kret.

N a k o n L e n j i n o v e smrti Trocki je protjeran iz zemlje Po nalogu Staljin ubijen je 1940. u M e k s i k u .

P R O L O S T

T K O J E O S N O V A O S O V J E T S K I S A V E Z ?

T e m e l j e S o v j e t s k o g S a v e z a , t o n i j e S a v e z a S o v j e t s k i h S o c i j a l i s t i k i h R e p u b l i k a , p o s t a v i o j e V l a d i m i r l l j i L e -n j i n .

Lenjin je roen 1870. g o d i n e kao V ladimir llji U l j a n o v , ali je kasnije u z e o ime Lenj in.

N a k o n to mu je z b o g zav-jere protiv cara pogubl jen stariji brat, Lenj in se usprotiv io monarhi j i . Z b o g komunist ikih stavova 1 8 9 5 . godine protjeran je u Sibir.

R e v o l u c i j a je izbila u oujku 1917. g o d i n e d o k je L e njin jo bio u inozemstvu. On je pour io ku i , stekao podrku mnogih vojn ika, m o r n a r a i radnika, te je u stud e n o m 1917. u Rusiji postav io n o v u l iberalno-demokrat-sku v l a d u .

D o 1 9 2 1 . g o d i n e Lenjin j e uk lonio svu opoz ic i ju i u R u siji uspostavio komunist iki p o r e d a k kakav se z a d r a o sve do d a n a s . Iz pol i t ikog se ivota p o v u k a o 1 9 2 2 . nakon s r a n o g u d a r a , a dvi je g o d i n e kasnije je u m r o .

T K O J E B I O P O Z N A T K A O M A H A T M A ?

M a h a t m a , t o n a s a n s k r i t u z n a i v e l i k a d u a , j e n a d i m a k k o j i m s u I n d i j c i n a z v a l i M a h a n d a s a K a r a m -c h a n d a G a n d h i a , v o u p o k r e t a z a o s l o b o e n j e I n d i j e o d b r i t a n s k e v l a s t i .

G a n d h i je roen 1869. godine. Studirao je p r a v o u L o n d o n u , a zatim se zaposl io u Junoj Afr ic i . O n d j e je organizirao m n o g e pokrete za o s l o b o e n j e Indi jaca.

B o r i o se vlastitim s istemom

nenasi lnog otpora kojeg je n a z v a o satvagraha.

U Indiju se vratio 1 9 1 5 . g o d i n e . B i o je malen i s lab, o d i j e v a o se u t radic ionalnu indijsku o d j e u i iv io je mirno i s k r o m n o . U n a t o nejak o m izgledu, uspjeno je v o dio pokret za o s l o b o e n j e i 1947. g o d i n e d o v e o Indiju d o nezavisnost i .

P o k u a o je zaustavit i sukobe izmeu musl imana i h in-d a , ali ga je 1948. g o d i n e ubio j e d a n od pristaa h induizma koji nije o d o b r a v a o G a n d h i j e v o p r i h v a a n j e svih religija.

> T K O J E O S N O V A O D A N A N J U T U R S K U ?

R e p u b l i k u T u r s k u o s n o v a o j e g e n e r a l i d r a v n i k K e m a l A t a t i i r k .

N j e g o v o p r a v o ime bilo je Mustafa. Studirao je na v o j -nom koledu u Istambulu i z b o g d o b r o g p o z n a v a n j a matematike stekao n a d i m a k K e m a l , to z n a i Savreni .

K a d se 1 8 8 1 . g o d i n e rodio Mustafa K e m a l , p o d r u j e m dananje Turske prostiralo se Osmanl i jsko Carstvo koj im su vladali sultani. U p r v o m e

svjetskome ratu Carstvo se bori lo na strani N j e m a k e , te je p o r a e n o .

N a k o n rata u ko jem je d o bio generalski i n , K e m a l j e organiz irao nacional ist iki pokret za otpor stranoj v ladav in i . Nacional ist i su smijenili sultana i proglasili republ iku, a za predsjednika je izabran K e m a l .

K e m a l j e modern iz i rao z e m lju, d a o e n a m a r a v n o p r a v nost, pobol jao kolstvo i zamijenio arapsku a b e c e d u latins k o m . G o d i n e 1934. d o b i o j e n a d i m a k Atati irk, ili O t a c T u raka. U m r o j e 1938.

37

> T K O J E B I O B E N I T O M U S S O L I N I ?

M u s s o l i n i j e b i o faist k o j i j e o d 1922. d o 1943. g o d i n e d i k t a t o r s k i v l a d a o I t a l i j o m . Z v a l i s u g a I I D u c e ( V o a ) .

Mussol in i je roen 1 8 8 3 . god i n e . Najpr i je je bio uitel j , a zatim nov inar i polit iar.

G o d i n e 1919. o s n o v a o j e faistiku partiju koja je naziv dobi la po staror imskom simbolu m o i - fasces r e nju prua sa sjekirom u sredin i . Partija je bila izrazito nacional ist ika.

Faisti su okupi l i naoruanu v o j s k u , crnokoul jae, koja je n a p a d a l a o p o z i c i j u , a naroito I jeviarske organizac ij e . Postali su tol iko m o n i da j e 1 9 2 2 . g o d i n e Mussol in i ju p o n u e n o d a oformi v l a d u .

Da b i p o v e a o m o Italije, Mussol in i j e o d 1 9 3 5 . d o 1936. godine osvoj io Et iopij u , a 1939. je pripoj io i A l b a niju. Najbl i i saveznik bio mu je n jemaki diktator Adol f Hit ler, koji je ukl juio Italiju u drugi svjetski rat. N a kon poraza Italije Mussol in i je svrgnut s vlasti i strijeljan.

> T K O J E B I O S T A L J I N ?

J o s i f V i s a r i o n o v i S t a l j i n j e b i o d i k t a t o r u S S S R - u . U d r u g o m e s v j e t s k o m e rat u d o v e o j e S S S R d o p o b j e d e , a l i j e b i o i g l a v n i k r i v a c z a l i k v i d a c i j u m i l i j u n a s o v j e t s k i h g r a a n a .

Staljin je iv io od 1879. do 1 9 5 3 . g o d i n e . P r a v o m u j e ime bilo Josif Dugavi l i , ali je 1 9 1 3 . u z e o n a d i m a k Staljin to zna i el ik.

Po zavretku revoluci je Staljin je postao sekretar komunist ike parti je. N a k o n

L e n j i n o v e smrti, 1924. godin e , proglasio se v o o m .

U nizu petogodinj ih plan o v a (petoljetki) Stal j inova je v lada reorganizirala pr ivredu i industri ju, te ukinula privatno v lasnitvo. Ljudi su ivjeli u strahu od tajne pol ic i je. U razdobl ju od 1935. do 1937. g o d i n e u nizu istki ubijeni su mnogi prot ivnic i .

G o d i n e 1939. Staljin je potpisao ugovor s Hi t lerom u koj e m je pristao na podjelu P o l j ske i o b v e z a o se da n e e ui u rat. N o , dvi je g o d i n e kasnije Hit ler j e n a p a o Rusi ju. U m r o je 1 9 5 3 . g o d i n e .

< T K O J E B I O T I T O ?

T i t o j e b i o v o a n a r o d n o -o s l o b o d i l a k e b o r b e u J u g o s l a v i j i , a n a k o n rata j e i z a b r a n z a p r e d s j e d n i k a z e m l j e .

Tito je roen 1 8 9 2 . g o d i n e . P r a v o mu je ime bilo Jos ip B r o z , a n a d i m a k Tito je u z e o 1934. g o d i n e . U p r v o m e svjetskome ratu bio je u ruskom zarobl jenitvu. U Rusiji je postao komunist.

G o d i n e 1920. vratio se u r o d n u Hrvatsku i o n d j e pristupio komunist ikoj partij i.

T i jekom drugoga svjetsko-ga rata Tito je organizirao partizanski otpor protiv Nje-maca, Talijana i drugih fais-

tikih snaga u Jugoslaviji. Za razliku od ostalih ko

munistikih zemal ja istone E v r o p e , Jugoslavi ja p o d v o d s -t v o m Tita u n a t o svim pr i jet-njama nije pala p o d utjecaj M o s k v e . Kra jem pedesetih godina Tito je bio jedan od o s n i v a a pokreta nesvrstanih zemal ja.

U m r o j e 1980. godine

38

T K O J E B I O A D O L F H I T L E R ?

Hit ler j e o d 1933. d o 1945. d i n e d i k t a t o r s k i v l a d a o

N j e m a k o m . O n j e z a p o e o drugi svjetski rat.

Hitler je roen 1889. g o d i n e u Austri j i. e l i o je postati u m jetnik, ali nije za to bio d o vol jno n a d a r e n .

N a k o n I. svjetskog rata o s n o v a o j e nacionalsoci ja l i -stiku stranku iji su se pri-

i

stase nazival i nacist ima. G o dine 1 9 3 3 . postao je dravni kancelar .

U sl i jedeih est mjeseci Hit ler je uklonio sve suparnike pol i t ike parti je. P o stao je gospodar N j e m a k e poznat kao F h r e r ( V o a ) .

Hitler je krivac za smrt milijuna i d o v a , naoruao je N j e m a k u i krenuo osvojiti Evrop u . Z a u z e o j e Austriju, e -koslovaku i v e i n u zemalja z a p a d n e E v r o p e . S v l a d a l e su ga tek u d r u e n e sovjetske, britanske i a m e r i k e vo jske. G o d i n e 1 9 4 5 . p o i n i o j e sam o u b o j s t v o .

T K O J E B I O M A O Z E D O N G ?

b o Z e d o n g , ili M a o C e --rung, j e 2 7 g o d i n a v l a d a o inom.

"e 1 9 2 1 . revolucionarni ''ao p o m o g a o je da se

- osnuje komunist ika . S e d a m godina kasnije

istika kineska v lada a e pokraj inu )iangxi

:|iOj se nalazi lo sjedite -" stikog pokreta,

ne l 934. M a o je po--: ? . o j u komunist iku cr-

- TI iju u sigurnost p o -- n a a n x i . To se povla-

< T K O J E B I O W I N S T O N C H U R C H I L L ?

C h u r c h i l l j e b i o v o j n i k , d r a v n i k i p i s a c k o j i j e z a d r u g o g a s v j e t s k o g a rata p o s t a o b r i t a n s k i v o a .

C h u r c h i l l o v o p r a v o ime bilo j e W i n s t o n L e o n a r d S p e n c e r C h u r c h i l l . B i o j e unuk v o j v o d e o d M a r l b o r o u g h a .

Kari jeru je z a p o e o kao vojnik i do 2 4 . g o d i n e ivota v e je s u d j e l o v a o u tri p o b u ne i napisao j e d n u knjigu.

G o d i n e 1 9 0 1 . Churchi l l j e izabran za k o n z e r v a t i v n o g

e n j e naziva dugim m a r o m . Komunist i su se 1937. go

dine ujedinil i sa s u p a r n i k o m v o j s k o m da bi suzbili p r o d o r J a p a n a c a u K i n u . G o d i n e 1 9 4 5 . u Kini je z a p o e o graanski rat i o v a j su puta p o b i jedili komunisti na e l u s M a -o m Z e d o n g o m .

O n j e brzo usmjerio svoj narod prema modernizaci j i zeml je. Post igao je e k o n o m ske i kulturne p r o m j e n e koje su iznenadi le svijet (veliki skok unapri jed 1958. i kulturna revoluci ja 1966. g o d i n e ) . U m r o j e 1976. g o d i n e .

lana par lamenta. Tri g o d i n e kasnije promi jenio je stranku i postao l iberal. Za vr i jeme i n a k o n prvoga svjetskoga rata drao je v isok poloaj u v l a d i .

U razdobl ju od 1929. do 1939. g o d i n e Churchi l l se p o v u k a o s poloa ja, ali se p o e t k o m drugoga svjetskoga rata p o n o v n o vrat io u v lad u . O d 1940. d o 1 9 4 5 . bio je premijer i svoj im je govor i ma i hrabrou pot icao britanski n a r o d . N a k o n rata se p r i v r e m e n o p o v u k a o , da b i se 1 9 5 1 . vrat io na poloa j . U m r o j e 1 9 6 5 . g o d i n e .

39

P R O L O S T

< T K O J E U J E D I N I O S A U D I J S K U A R A B I J U ?

A r a b i j u j e o s v o j i o i u j e d i n i o I b n S a u d k o j i j e i v i o o d 1880. d o 1953. g o d i n e .

Obitel j S a u d j e p o e t k o m 18. stol jea v ladala vel ik im di je lom Arabi je , ali je 1 8 9 1 . g o d i n e protjerana u Kuvajt . D i o Arabi je je tada p r i p a d a o O s m a n l i j s k o m C a r s t v u .

G o d i n e 1 9 0 2 . mladi A b -dul-Azis ibn A b d u l - R a h m a n ibn Faisal El S a u d p o e o je osvajati zemlju to je neko pripadala njegovoj obitelji.

U z p o m o 200 ljudi z a u z e o je dananj i glavni grad R i y a d h .

G o d i n e 1 9 1 3 . z a u z e o j e o b a l n o p o d r u j e Perzi jskog zal jeva i zmeu Q a t a r a i Ku-vajta koje je ranije pripadalo T u r c i m a . D o 1 9 2 2 . vladao j e i tav im N e j d o m (centralnom A r a b i j o m ) i p r e u z e o je nasilu sultana.

Ibn S a u d je 1926. godine osvoj io i H e j a z (obalu C r v e n o g a mora) i 1932. proglasio da n j e g o v e zemlje pr ipadaju j e d n o m kraljevstvu p o d i m e n o m Sa'udijska Arabija.

< T K O J E O F O R M I O A F R I K I N A C I O N A L N I K O N G R E S ?

A f r i k i n a c i o n a l n i k o n g r e s j e 1912. g o d i n e n a k o n f e r e n c i j i u B l o e m f o n t e i n u u J u n o j A f r i c i o s n o v a l a s k u p i n a a f r i k i h v o a .

Na konferenci j i su prisustvoval i p lemenski p o g l a v i c e , odv jetn ic i , sveenic i i poslovni ljudi iz svih krajeva J u n o afrike R e p u b l i k e .

Kongres je s labo n a p r e d o v a o sve d o etrdesetih godina naeg stol jea, kad ga je

generalni sekretar Revere -J a m e s Calata reorganizira:

G o d i n e 1 9 5 2 . z a p o e pokret pas ivnog otpora e hejdu (rasnoj p o d v o j e n e T a d a je u h a p e n o vie od 8.000 Afr ikanaca. J e d a n ::: v o a tog pokreta, Albert hul i , d o b i o je 1960. god N o b e l o v u nagradu za m

G o d i n e 1960. v lada J l afrike R e p u b l i k e z a b r a r j e Afr iki nac ionaln i k o r ; -ali ga je N e l s o n M a n d e l a t v o ) v o d i o sve do 1963. kai je o s u e n na d o i v o t n u ram|i j u . M a n d e l a j e 1990. g o d * i # p o m i l o v a n .

< T K O J E B I O H O l M I N ?

H o i M i n j e b i o o s n i v a k o m u n i s t i k e d r a v e S j e v e r n i V i j e t n a m k o j o m j e v l a d a o s v e d o s v o j e s m r t i 1969. g o d i n e .

H o j e roen 1890. g o d i n e i z v a o se N g u y e n That T h a n h . G o d i n e 1 9 4 1 . n a z v a o s e i m e n o m H o i M i n , to zna i O n a j koji sjaji. U E v r o p u je otiao 1 9 1 1 . g.

Za vr i jeme drugoga svjetskoga rata Indokinu su zauzeli J a p a n c i . H o j e 1 9 4 5 . g o d i n e uz podrku Kineza

uao u V i j e t n a m i proglasio komunist iku republ iku. Od 1946. do 1954. godine Hoo v e su se trupe bori le protiv F r a n c u z a . Na kraju je Vijetn a m podi jel jen na dva ci je la a sjeverni je d o a o p o d vlast H o o v i h komunista.

G o d i n e 1957. komunist i s u z a p o e l i b o r b u protiv repre-sivne v l a d e J u n o g Vijetna-m a . H o i h j e p o d u p i r a o p a je ubrzo izbio rat u koji se se na strani J u n o g Vi jetnama ukl jui le i S A D . H o j e u m r o nekol iko godina prije nego to je p o b j e d o m komunista zavrio rat.

40

P R O L O S T

> T K O J E B I O M A R T I N L U T H E R K I N G ?

K i n g j e b i o a m e r i k i c r n a ki p o l i t i a r i b o r a c za ravn o p r a v n o s t c r n a c a u S A D . r t v a j e a t e n t a t a 1968. g o d i n e .

Martin Luther King bio je sin baptist ikog s v e e n i k a . G o dine 1 9 5 5 . je z a p o e o k a m -oanju za r a v n o p r a v n o s t crnac a . N j e g o v prvi uspjeni p o duhvat bila je organizaci ja oojkota autobusa u gradu M o n t g o m e r y u A l a b a m i jer je autobusna kompani ja u auto-r j s i m a odvoj i la p o s e b n e

odjel jke za c r n c e . King je uvijek v e l i a o ne

nasilje i bratstvo m e u rasam a , iako je sam esto bio rtva nasilja. U k u u mu je p o d m e t n u t a b o m b a , u C h i c h a g u su na nj