dİjİtal ÇaĞda arŞİvler ve...
TRANSCRIPT
•AMAÇ
•KAPSAM
•YÖNTEM VE VTT
•ARŞİV
• TARİHSEL GELİŞİM
• ARŞİV MATERYALİ
•DİJİTAL ARŞİV
•DİJİTAL ARŞİVCİ
•BULGULAR
• SONUÇ VE ÖNERİLER
AMAÇ
Çalışmanın amacı; arşivlerde
kullanılan yeni teknolojiler ile
birlikte değişen arşivcilik mesleği
ve arşivcilerin taşıması gereken
özellikler konusu işleyerek
arşivcilik mesleğinin gelecekte ki
durumu ile ilgili öngörülerde
bulunmak ve öneriler
geliştirmektir.
KAPSAM
Ankara Devlet Arşivliği Genel Müdürlüğü
28.03.2018-30.04.2018
7 arşivci
Tasnif işleri
Depo ve Araştırma Hizmetleri
Konservasyon ve Restorasyon Ünitesi
Dijital Arşivleme
Kurumlarla İlişkiler
Bilgi İşlem
2 Daire Bşk.,1 Md. ,2 Uzm. ,2 Memur
YÖNTEM VE VERİTOPLAMA TEKNİKLERİ
Literatür Taraması
Betimleme
Yarı Yapılandırılmış Görüşme
ARŞİV“Özel ve/veya tüzel kişiler tarafından üretilen veya alınan, arşivseldeğere sahip belgeleri belirli standartlar dahilinde seçme, korumave kullanıma sunmaktan sorumlu kurum ve bunların saklandığı yer”(Karakaş, Rukancı, Anameriç, 2009, s. 4).
Geçmiş ile gelecek arasında köprü kurarlar. Ait olduğu devrin örf ve adetlerini, sosyal yapısını, müesseselerini
ve bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koyarlar. Ulusal kültürün tanıtılmasına katkıda bulunur. Bireylerin ve devletlerin haklarını korurlar. Geriye dönük denetim imkanı sağlar. Bir konuyu aydınlatmaya, düzenlemeye ve tespite yararlar. Araştırmalara kaynaklık ederler. Bilimin ilerlemesine katkı sağlarlar. (Binark, 1980, s. 11)
Kil Tablet ParşömenPapirüs
e-Belge Belge Belge
Dijital arşiv; uzun vadede dijital materyallerin depolanması, saklanması veerişilmesi için tasarlanmış bir sistemdir. (ODLIS,2018)
Sayısallaştırma
Elektronik belge yönetim sistemleri
Elektronik imza
Web 2.0
Archive 2.0
Archivist 2.0
Arşivsel zeka
Dijital zeka
Enformasyon bilimleri
Bulut bilişim Mobil kavramlar Semantik web Bilgi güvenliği/telif hakları Dijital hak yönetimi Üstveri Dijital varlık yönetimi Açık erişim Online erişim Veri tabanı yönetim sistemleri
Dijital çağ arşivlerinin yeni unsurları; (İnceoğlu, 2014, s. 76-118)
Ağ alt yapısı sorunları
Güvenlik
Koruma
Telif hakları
Teknolojiye bağlılık
Ek iş yükü
Maliyet
Tanımlama
Dijital çağın arşivlere olumsuz etkileri; (İnceoğlu, 2014)
Yeni teknolojilerin arşivlere faydaları;
Hızlı ve kolay erişim
Zaman ve mekan tasarrufu
Hizmet kalitesinde artış
Uzun süreli koruma
Sınırsızlaşma
Belgelerin yıpranmasını önleme
Aynı anda çoklu erişim
Araştırma sürecini kolaylaştırma
Kayıpların önüne geçme
Afetlerden korunma
Yetkiye dayalı tarama sistemi
Kolay tasnif sistemi
Teknolojiyi kullanabilen ve seçimini yapabilen,
Arşiv hizmetleri, erişim ve koleksiyon yönetimi konularında uzman,
Pazarlama, iletişim ve eğitim açısından donanımlı,
Kullanıcı odaklı düşünen ve kullanıcısından her daim önde olan,
Alanı ile ilgili gelişmeleri yakından takip eden,
Yaşam boyu öğrenmeye açık ve arşiv hizmetlerini bu yönde
geliştiren,
İşbirliğine açık, disiplinlerarası çalışmanın öneminin farkında olan,
Uzun süreli koruma, bilgi güvenliği ve telif haklarını önemseyen,
Kaynak lisanslarını satın alabilen ve yönetebilen,
Sistem mühendisliği ve geliştirme yapabilen,
İş süreçlerine hakim olan ve geliştiren,
Mevzuata ve standartlara hakim,
Denemeyi ve keşfetmeyi seven,
Yeni fikirlere açık olan,
Mesleğini seven ve geliştirmeyi hedefleyen.
(Lee ve Tibbo, 2011, s.160; Craven, 2016, s. 89-91; Çetin, 1978, s. 352)
1. Arşivlerdeki teknolojik gelişmeler ile ilgili görüşler
2. Dijital çağ arşivcileri ile ilgili görüşler
3. Bölüm mezunları ile ilgili görüşler
4. Bölüm eğitim programları ile ilgili görüşler
5. Arşivlerde bölüm mezunlarının istihdamı ile ilgili görüşler
6. Geleceğin arşivleri ve arşivcileri ile ilgili görüşler
1. Teknolojik gelişmelerin arşivlere etkisi ile ilgili görüşler
«Eskiden arşivde teknolojik hizmetler yani bilgisayar sistemleri olmadan herşey manuel bir şekilde yapılıyordu bir araştırmacı araştırma salonunda belgeyitalep ettiği zaman depodan evrakın orijinali çıkartılıyor ve araştırmacıyaorjinali veriliyordu. Araştırmacı inceledikten sonra belge tekrar depoyagötürülüyordu, fotokopisi istendiği zaman da fotokopisi çekilip veriliyordu. (…)Yeni sistemle beraber biz belgenin orijinalini vermiyoruz. Sistemde görüntüleriolduğu için araştırmacı üyelik ile belgeyi sistemden inceleyebiliyor. Uzaktakiaraştırmacılar yani buraya gelip gitmesine değmeyecek araştırmacılarbelgelere uzaktan da erişebiliyor. Araştırmacılar bu belgeleri ister çıktışeklinde isterlerse de cd ye elektronik olarak görüntüleri yüklenmek suretiylecüzi bir ücret karşılığında alabiliyorlar» (K6).
«Arşivler nitelik ve nicelik olarak değişti. Arşiv materyalleri değişti, artık birsiyasinin attığı bir tweet bile arşiv malzemesi olarak değerlendiriliyor» (K7).
2. Dijital çağ arşivcileri ile ilgili görüşler
«Dijital çağ ile beraber arşivcinin niteliği değişti, eskiden arşivci iş yapmayan,ortalıkta görünmesi istenmeyen, hasta, ceza almış personel arşivci olarakistihdam edilebiliyordu yoğunlukla. Ama şimdi arşivciyseniz elektronik bir altyapınız olacak, bilgisayarı bilecekseniz, hele yani tam süreçler uygulanıp belgeyöneticisi pozisyonunu aldığınızda teşkilat yapısını bileceksiniz, mevzuatyapısını bileceksiniz. (…) Arşivcinin niteliği değişti, yani arşivci dediğinizdeartık tek başına dosyayı alır çıkartır, üç aşağı beş yukarı düzeltir falan değil desanki bir süreç yöneticisi, bir iktisat ve idari bilimler fakültesinin altında yaniyönetim eyleminin bir parçası oldu olmaya da devam ediyor, gittikçe de o yönükuvvetlenecek gibime geliyor.(…) Bana göre bir arşivcinin en büyükşeylerinden biri genel dilbilim de bilmesi, genel dilbilimi çok iyi bilmeli kimetin oluşturma, metin analizi noktasında da ciddi bir şey yapması lazım» (K7).
«Arşivci dediğiniz zaman genellikle yanlış anlaşılıyor, çoğu kimse bilmiyor, birkütüphaneci olarak düşünülüyor. Veya arşiv raflarından belgeyi alıparaştırmacıya veren ve tekrar rafa koyan kişi olarak düşünülüyor. Halbuki bu çokyanlış yani arşivci dediğiniz zaman belgenin tasnifinden hizmete sunulanakadar geçirdiği bir çok evreden sorumlu kişilerdir. (…) Arşivci usulü bildiğigibi tarih açısından belgenin değerini bilecek şekilde tarih bilgisine,donanımına da ihtiyaç vardır. Günümüz teknolojilerinden anlayacak donanımasahip olmalıdır» (K6).
3. BBY mezunları ile ilgili görüşler
«Gördüğüm kadarıyla bizim zamanımızda arşivcilik, kütüphanecilik vedokümantasyon anabilim dalları varken bilgi ve belge yönetimine dönüştü,bizim oradaki aldığımız alan dersleri seçmeli hale gelmiş, arkadaşlar kendinekolay dersleri alarak bölümü geçiyorlar. Mesela Osmanlıda ki belge yapısıylailgili, otomasyonla ilgili, yazılımla ilgili hiçbir dersleri almıyorlar zor geliyor,Paleografi almıyor mesela, Osmanlı kamu idari yapısını almıyor mesela, devletteşkilatı dersini almıyor, niye? Çünkü zor geliyor mevzuatlar falan filan. Bunlarıbilmeyince buraya çok zayıf geliyorlar.» (K2).
«BBY bölümündeki öğrenciler, tarihçi edebiyatçı ve ilahiyatçılara göre tarih,edebiyat ve Osmanlıca açısından biraz zayıf kalıyorlar. Osmanlıca tarih veedebiyat derinlikleri az. Mesela Osmanlı arşivinde bazı belgeler var üzerindehiç tarih bilgisi yok üzerinde hiç işaret yok. Arkadaş baktığı zaman kağıdıncinsinden mürekkebinden yazı stilinden içindeki bilgi kırıntılarından belgeninhangi döneme ait olduğunu bulup dönemini bilmesi gerekiyor, hangi tarihe aitolduğunu bilmesi lazım. Tarih bölümlerinde bu tip belgeler çok inceleniyor,araştırılıyor, kritikler yapılıyor dolayısıyla bu anlamda donanımlılar.» (K6).
4. BBY eğitim programları ile ilgili görüşler
«Bilgi ve Belge Yönetimi bölümleri kesinlikle kütüphanecilik ve arşivcilik olarakanabilim dallarına ayrılmalı. Mesela ben arşivcilik mezunuyum bana Lc, Deweydediğinizde size biraz bilgi verebilirim ama kataloglama kurallarını çok iyibilmem, niye? Çünkü onun ayrıntısına girmedim. Şimdi arkadaşlar nekataloglamayı çok iyi biliyorlar ne arşivciliği çok iyi biliyorlar. (…) Buradabelgeyi kütüphaneci arkadaşlar çalışmış yıllarca hep mesela arşivde kütüphanesistemini idame ettirmeye çalışmışlar havanda su dövmüşler yıllarca» (K2).
«Bir alanda arşiv oluşurken her alanı kapsıyor. Mesela hukuk alanını kapsıyor,ekonomi alanını kapsıyor, sağlık alanını kapsıyor, şimdi arşivci dediğimiz kişininhem hukuku hem ekonomiyi hem sağlığı bilmesi lazım aslında bilim tarihiniçalışanın bana göre arşivci olması lazım. Sağlık bilim tarihi, ekonomik bilimtarihi ve hukuk bilim tarihi çalışan kişilerin arşivci olması lazım» (K4).
5. Arşivlerde bölüm mezunlarının istihdamı ile ilgili görüşler
«Arşivlerde kesinlikle belgelerin hukuki değerlerinin tespiti için hukukçu,
belgenin gelecek nesillere aktarımıyla ilgili çalışmalar yapmak üzere sosyolog,
belgenin restorasyonu için kimyager, belgenin tarihi değerini belirlemek için
ise tarihçiler olmalıdır, bilişimciler zaten artık her yerdedir» (K2).
«Benim gördüğüm kadarıyla Bilgi ve Belge Yönetiminden mezun olanlar
Osmanlıca yönünden zayıf, dolayısıyla bu açığı kapatma açısından tarihtir,
edebiyattır, ilahiyattır bu bölüm mezunlarının arşivlerde çalışmasında fayda
vardır» (K5).
6. Geleceğin arşivleri ve arşivcileri ili ilgili görüşler
«Elektronik çağda artık arşivciye gerek kalmayacak idareciye gerek olacak.Arşivciliğin metodolojisi olacak. Bu metodolojiye göre kurduğunuz sistemdearşivci hem elektronik sistemi bilecek hem de arşivlerin metotlarını bilecekbelki bugün 100 kişiyle yaptığınızı 10 kişiyle yapacaksınız.» (K4).
«Geleceğin arşiv sisteminde arşiv elemanı olarak ya da şu anki arşiv elemanıgibi düşünmeyeceğimiz bir arşiv elemanı daha çok idareci bir eleman gibiolacak, kesinlikle bilgisayar bilimini iyi bilmesi gerekecek, bilgisayardaki datastructure dediğimiz yani bite, byte ya da text ne anlama geliyor bilecek,OCR’dan tutunda benzeri teknolojilerden haberi olacak, belgeninoluşturulduğu tarihteki hukuki yapıyı ya da oluşturulduğu zamanı baz almamızgerekecek tabi böyle olunca o arşivcinin hukuktan ve tarihten de anlamasıgerekecek» (K3).
Arşivlerin güncel teknolojileri yakından takip ederek sürekli biryenilenme içerisinde olması gerekir.
Arşivler kullanıcı potansiyelini dikkate alarak hizmetlerini onların ihtiyaçve gereksinimlerine göre yeniden şekillendirmeli ve kullanıcı odaklıhizmetler sunmalıdır.
Gelecekte arşivci olarak sistemlerin yönetimini yapan kişilerden sözedilebilir.
Teknolojinin sürekli gelişmesine bağlı olarak arşivcilik mesleği de süreklideğişen ve gelişen bir yapıda olmalıdır.
Arşivciliği meslek olarak yapmayı düşünen kişiler daha eğitimleriaşamasında kendilerini bu yönde yetiştirmelidirler.
Yeni nesil arşivciler, teknolojiyi iyi kullanan, sürekli öğrenme kültürünübenimseyen, araştırma yapmayı yaşam tarzı haline getirmiş, sistemmühendisliği yapabilen ve geliştiren, alan bilgisi, hukuk bilgisi, tarihbilgisi ve yabancı dil bakımından donanımlı bireyler olmalıdır.
Bölüm eğitim programlarının güncel ihtiyaç ve beklentilere göre yenidenşekillendirilmesi gerekir.
Binark, İ. (1980). Arşivcilik Eğitimi, Çeşitli Ülkelerde Arşivci YetiştirilmesiKonusunda Yapılmış Çalışmalar ve Ülkemizdeki Durum. TürkKütüphaneciliği, 29(3): 150-172.Craven, L. (2016). What are Archives?:Cultural and Theoretical Perspectives: A Reader. Routledge.
Çetin, A. (1978). Arşiv Terimleri ve Deyimleri. Vakıflar Dergisi., XII: 351-394.
İnceoğlu, S. (2014). Dijital Çağda Arşivci: Sahip Olması Gereken Temel YetkinliklerVe Roller. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, YüksekLisans Tezi, İstanbul.
Karakaş, H. S., Rukancı, F., & Anameriç, H. (2009). Belge Yönetimi ve Arşiv TerimleriSözlüğü. Ankara:TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
Lee, C. A. ve Tibbo, H. (2011). Where’s the Archivist in Digital Curation? Exploringthe Possibilities through a Matrix of Knowledge and Skills. Archivaria, 72:123-168.
ODLIS. (2018). [Elektronik Sürüm] Kaliforniya: ABC-CLIO. [Erişim: 02.05.2018,https://www.abc-clio.com/ODLIS/odlis_d.aspx]