426

Dünya Deniz Ticareti ve Gemi Filosu Analizi

Yalçın Ünsan İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri

Fakültesi. 34469 Maslak/İstanbul Tel: (212) 285 6409

E-posta:unsany@itu.edu.tr

Mustafa İnsel İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri

Fakültesi. 34469 Maslak/İstanbul Tel: (212) 285 6512

E-posta:insel@itu.edu.tr

İsmail Hakkı Helvacıoğlu İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Deniz Bilimleri Fakültesi. 34469 Maslak/İstanbul

Tel: (212) 285 6512 E-posta:ismailh@itu.edu.tr

Öz Bu çalışmada Dünya ekonomik durumu ve ticareti yönlendiren temel değişkenler detaylı olarak incelenmiştir . Bu değişkenler arasında en önemlileri olan Nüfus ve Gayrı safi Yurt İçi Hasıla değerleri 2030 yılına kadar yapılan projeksiyonlarla beraber sunulmuştur. Ayrıca deniz ticareti ve mal gruplarının taşınması hacmi ve taşınma miktarı incelenmiş ve mal gruplarına göre incelenmiştir. Her bir mal grubunun rezerv, üretim, tüketim, ithalat-ihracat verileri ve deniz taşımacılığı kullanılarak sevkıyatı incelenmiştir. Dünya ticaret hacminin dünya büyüme oranı ile ilgili ve taşımacılıkla ilişkisi araştırılmıştır. Önerilen senaryoların kullanılması ile dünya GSYIH değerinin projeksiyonu araştırılmıştır. Toplam deniz ticaret hacmi projeksiyonunu üzerinde çalışılmıştır. 2007 yılında dünya ticaret filosunun 1,05 milyar DWT dolayında olması beklenebilir. 2007 sonu için maksimum 1,15 milyar DWT tahmin edilmiştir. Bu makale kapsamlı bir çalışmanın küçük bir özetini barındıracaktır. Ancak bu yazıda dünya deniz taşımacılığı ve gemi filosunun geleceğe yönelik öngörüleri 2006 senesine kadar olan sayısal değerleri içerecek şekilde bu konuda çalışan araştırmacılara kaynak olacaktır. Anahtar Sözcükler: Dünya deniz taşımacılığı, Gemi, Deniz ulaşımı, Gemi Filosu.

Giriş Bu çalışmada dünya deniz ticaret filosunun genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Değerlendirmelerde incelemeye açık yayınlar ve ticari raporlar kullanılmış, genelde 1970’li yıllara kadar geriye gidilmiştir. Kullanılan kaynaklar gemileri kendi kategorilerine göre sınıfladığı için farklı kategorilerde rakamsal farklılıklar doğabilmektedir. Örneğin LR Fairplay’e (LLoyds Register-Fairplay,2005,2006) göre dünya ticaret gemisi filosu Haziran 2006 tarihi itibarıyla 98269 gemiden oluşmaktadır ve 2006-2010 yıllık dilimde 100 000 adedi geçeceği beklenmektedir. Oysa dünya ticaret

427

gemisi filosunu ülkeler bazında veren ISL’e (SSMR, 2006,2007) göre ticari gemi sayısı 41110 adettir. Bu istatistikte sadece 300 GT’dan büyük petrol tankeri, kimyasal tanker, LPG/LNG, dökme yük gemisi, OBO, konteyner gemisi, genel kargo ve yolcu gemisi adet ve tonajları verilmiş diğer gemiler grubuna giren offshore, balıkçı, römorkör ve hizmet gemileri dahil edilmemiştir. Farklı raporların yayın tarihlerindeki farklılıklarda rakamları etkileyebilmektedir. Her bir gemi tipi için arz-talep değerlendirilmesi yapılmıştır. Ancak makalenin yer darlığı nedeniyle dünya ticaret filosu analizi bir bütün olarak ele alınmıştır. Dünya ekonomisinin sağlıklı gelişimi ülkeler arası ticaretin artışını beraberinde getirmektedir. Globalleşen dünya ilişkileri ihtiyaç duyulan enerji, hammadde, mamul ürünün dünyanın herhangi bir bölgesinden ithalat yolu ile teminini olağan hale getirmiş, bu işlev sırasında çabuk ve güvenli işleyen taşımacılığı gereksinim haline dönüştürmüştür. Bu nedenledir ki gemi inşaatının talep projeksiyonları dünyadaki mal ticaret talebinin tahmin edilmesini, talep hacminin mevcut filo büyüklüğü ile karşılaştırılarak yeni gemi inşa talebinin bulunması metodunu izlemektedir. Projeksiyonlarda anahtar değişken dünya mal ticaret talep hacmi olarak ortaya çıkmakta, bu değerde alım gücü olarak tanımlanabilecek Gayrı Safi Yurtiçi Hasılaya (GSYIH) veya GSYIH’nın yıllık değişimi olan büyüme oranına doğrudan bağlıdır.

Dünya Ekonomik Durumu Ve Deniz Ticareti Dünya Ekonomisi ve Ticareti Dünya ekonomisinin sağlıklı gelişimi ülkeler arası ticaretin artışını beraberinde getirmektedir. Küreselleşen dünya ilişkileri ihtiyaç duyulan enerji, hammadde, mamul ürünün dünyanın herhangi bir bölgesinden ithalat yolu ile teminini olağan hale getirmiş, bu işlev sırasında çabuk ve güvenli işleyen taşımacılığı gereksinim haline dönüştürmüştür. Bu nedenledir ki gemi taşımacılığının projeksiyonları dünyadaki mal ticaret talebinin tahmin edilmesini gerektirmektedir. Projeksiyonlarda anahtar değişken dünya mal ticaret talep hacmi olarak ortaya çıkmakta, bu değerde alım gücü olarak tanımlanabilecek olan Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla’ya (GSYİH) ve bunun reel yıllık değişimi olan büyüme oranına doğrudan bağlıdır. Ekonomik Öngörüler Kısa dönemde deniz yolu ile yük taşınması dünya ekonomik durumuna göre yükseliş ve düşüşler yaşamaktadır. Ayrıca dünya nüfusunun değişimi ticaret hacminde önemli bir parametredir. Orta dönemde 10 yıllık dünya ekonomik öngörülerinin yapılması temel ekonomik gelişmelerin dışında, dünya hammadde kaynaklarının durumu, mevcut ve yeni yapılacak tesislerin kapasiteleri, dünyadaki sermaye akışları ve politik gelişmeler, ambargolar, savaşlar gibi çok çeşitli etkenlere bağlıdır. Yapılan kaynak araştırmalarında rastlanan orta dönem öngörülerinin birbirlerinden büyük sapmalar göstermesi nedeniyle mevcut ekonomik veriler dışında yapılacak öngörülerin gelecekte yaşanacak politik gelişmeler ve ekonomik şokları dikkate almasının mümkün olmadığı ortaya çıkmıştır.

428

Yapılan kaynak araştırmalarında çok az sayıda 2005-2026 yılları arasında yapılmış, projeksiyonlara rastlanmış, bu projeksiyonların geniş bir girdi spektrumu için yapıldığı sonuçların geniş bantlar halinde verildiği gözlemlenmiştir. Bu bilgilerin ışığında aşağıdaki ekonomik senaryolar dikkate alınmıştır.

i) SENARYO A: Mevcut ekonomik eğilimlerin devam ettiği, politik ve ekonomik şokların oluşmadığı dengeli bir dünya ekonomik ortamı. Bu senaryo temel ekonomik senaryo olarak adlandırılacaktır. Rakamsal olarak ifade edilirse; global ekonominin %3 - %3.5 arasında büyümesi durumu olacaktır.

ii) SENARYO B: Tüm dünyada büyüme oranlarının Senaryo A da belirlenen oranlardan yüksek seyretmesi (aşırı iyimser senaryo).

iii) SENARYO C: Mevcut global dengesizliklerin dünya ekonomisinde yeni resesyon dönemine sebebiyet vermesi neticesinde bir ekonomik durgunluk dönemine girilmesi, büyüme oranlarının Senaryo A da verilenin altında gerçekleşmesi (kötümser senaryo).

iv) SENARYO D: 2006 yılında da olduğu gibi Çin Halk Cumhuriyetinde yaşanan hızlı büyümenin % 10 üzerinde sürmesi ve hızlı gelişmeye aday gösterilen Hindistan, Vietnam, Brezilya, Meksika’nın katılması ile gelişmekte olan ülkelerin mevcut büyüme oranlarından daha yüksek büyüme göstermesi (kısmen ve kaygılı iyimser senaryo).

v) SENARYO E: Dünya hammadde kaynakları arasında en önemli yer tutan petrol kaynaklarına erişimin savaş gibi herhangi bir nedenle zorlaşması nedeniyle karşılaşılabilecek yeni bir petrol krizi. Bu durumda petrol ihraç eden ülkeler için büyüme Senaryo B’de verilen büyüme değerleri alınmış, ancak tüm diğer ülkeler için Senaryo C’de verilen değerler kullanılmıştır. Değişim zamanının kabulü önem taşımakta olmasına rağmen petrol darlığının 2010’dan itibaren geçerli olduğu kabulü yapılmıştır. Öte yandan, ABD vergi uygulamalarında 2011 yılı itibariyle yapısal değişimin başlamasıyla birlikte iç talebi bir ölçüde daraltıcı politika ihtimali öngörülmektedir. Bu durumun o dönem için belki kısa vadeli de olsa global ticarette görece bir yavaşlama getirmesi olasılığı da yüksek olacaktır.

Görüldüğü gibi senaryo A mevcut ekonomik durumun korunmasını, senaryo B ve C deniz taşımacılığı açısından aşırı iyimser ve kötümser durumları, senaryo D ve E ise deniz taşımacılığı açısından doğabilecek sürpriz/şokları temsil etmektedir. Bu beş senaryo değerlendirmeye alınmış ve orta/uzun dönem öngörüleri bu senaryolar için ayrı ayrı incelenmiştir. Bu noktada, senaryoların 20 sene boyunca geçerli olmasını beklemek yerine, analiz açısından mevcut büyümenin devam etmesini baz alıp; diğer senaryoları ekonomik büyümenin minimum ve her yıl %2’de ve maksimum her yıl %6’lar düzeyinde olması olarak belirlenebilecektir. Buradan hareketle, olumsuz senaryoların ve aşırı iyimser durumların istisnai olarak gerçekleşebilecekleri dikkate alınmaktadır. Kümülatif ve uzun vadeli bakıldığında bu yaklaşımın tutarlı olacağı beklenmektedir. Şekil 1’de dünya nüfusunun projeksiyonu, şekil 2’de dünya GSYİH’nın değişik senaryolar altında değişimi, Şekil 3’de ise temel senaryo A’ya göre dünya GSYIH projeksiyonu sunulmuştur.

429

Dünya Nüfusu

0

1,000,000,000

2,000,000,000

3,000,000,000

4,000,000,000

5,000,000,000

6,000,000,000

7,000,000,000

8,000,000,000

9,000,000,000

1971 1976 1981 1986 1991 1996 2001 2006 2011 2016 2021 2026

Yıl

Nüf

usGelişmiş Ülkeler Gelişmekte olan Ülkeler Eski Sovyetler Birliği

Kaynak: TÜRKTERMAP AR I, 2007

Şekil 1: Dünya nüfusunun projeksiyonu.

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040

Dün

ya G

SYIH

Senaryo A Senaryo B Senaryo C Senaryo D Senaryo E

Kaynak: TÜRKTERMAP AR I, 2007

Şekil 2. Dünya GSYİH’nın değişik senaryolar altında değişimi.

Dünya GSYIH

0.0

10,000.0

20,000.0

30,000.0

40,000.0

50,000.0

60,000.0

70,000.0

80,000.0

90,000.0

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

Yıl

GSY

IH (m

ilyar ABD

doları)

Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte olan Ülkeler Eski Sovyetler Birliği

Kaynak: TÜRKTERMAP AR I, 2007

Şekil 3. Dünya GSYIH projeksiyonu (temel senaryo A).

430

Deniz Ticareti Deniz Ticareti ve mal gruplarının taşınması hacmi ve taşınma miktarı, Tablo 1 ve 2’de verilmiş, Şekil 4’de ise mal gruplarına göre gösterilmiştir. Dünya deniz ticaret hacminin dünya büyüme oranı ile ilgisi Şekil 5’de verilmiştir. Senaryoların kullanılması ile Şekil 2’de verilen dünya GSYİH projeksiyonları kullanılarak, deniz ticareti projeksiyonları bulunmuştur. Şekil 6’da toplam deniz ticaret hacmi projeksiyonunu göstermektedir.

Tablo 1. Ana mal grupları taşınan yük hacmi. Dünya Deniz Taşımacılığı (milyon ton)

Ham Petrol

Petrol Ürünleri

Demir Cevheri

Kömür Tahıl Boksit ve Alüminyum

Fosfat Diğer Yükler

Toplam

1970 995,0 245,0 247,0 101,0 89,0 34,0 33,0 737,0 2481,0

1971 1068,0 247,0 250,0 94,0 91,0 35,0 35,0 755,0 2575,0

1972 1184,0 261,0 247,0 96,0 108,0 35,0 38,0 793,0 2762,0

1973 1366,0 274,0 298,0 104,0 139,0 38,0 43,0 859,0 3120,0

1974 1361,0 264,0 329,0 119,0 130,0 42,0 48,0 955,0 3248,0

1975 1263,0 233,0 292,0 127,0 137,0 41,0 38,0 916,0 3047,0

1976 1410,0 260,0 294,0 127,0 146,0 42,0 37,0 996,0 3312,0

1977 1457,0 273,0 276,0 132,0 147,0 46,0 44,0 1024,0 3399,0

1978 1432,0 270,0 278,0 127,0 169,0 46,0 47,0 1097,0 3466,0

1979 1497,0 279,0 327,0 159,0 182,0 46,0 48,0 1176,0 3714,0

1980 1320,0 276,0 314,0 188,0 198,0 48,0 48,0 1214,0 3606,0

1981 1170,0 267,0 303,0 210,0 206,0 45,0 42,0 1218,0 3461,0

1982 993,0 285,0 273,0 208,0 200,0 38,0 40,0 1162,0 3199,0

1983 930,0 282,0 257,0 197,0 199,0 36,0 43,0 1146,0 3090,0

1984 930,0 297,0 306,0 232,0 207,0 44,0 44,0 1232,0 3292,0

1985 871,0 288,0 321,0 272,0 181,0 40,0 43,0 1277,0 3293,0

1986 958,0 305,0 311,0 276,0 165,0 41,0 41,0 1288,0 3385,0

1987 970,0 313,0 319,0 283,0 186,0 45,0 42,0 1303,0 3461,0

1988 1042,0 325,0 348,0 304,0 196,0 48,0 44,0 1368,0 3675,0

1989 1120,0 340,0 362,0 321,0 192,0 49,0 41,0 1435,0 3860,0

1990 1190,0 336,0 347,0 342,0 192,0 52,0 35,0 1483,0 3977,0

1991 1247,0 326,0 358,0 369,0 200,0 53,0 31,0 1526,0 4110,0

1992 1313,0 335,0 334,0 371,0 208,0 48,0 29,0 1583,0 4221,0

1993 1356,0 358,0 354,0 367,0 194,0 51,0 27,0 1632,0 4339,0

1994 1403,0 368,0 383,0 383,0 184,0 49,0 29,0 1707,0 4506,0

1995 1415,0 381,0 402,0 423,0 196,0 50,0 30,0 1815,0 4712,0

1996 1466,0 404,0 391,0 435,0 193,0 51,0 31,0 1935,0 4906,0

1997 1519,0 410,0 430,0 460,0 203,0 54,0 32,0 2060,0 5168,0

1998 1535,0 402,0 417,0 473,0 196,0 53,0 31,0 2065,0 5172,0

1999 1550,0 415,0 411,0 482,0 220,0 53,0 30,0 2135,0 5296,0

2000 1608,0 419,0 454,0 523,0 230,0 53,0 28,0 2280,0 5595,0

2001 1592,0 425,0 452,0 565,0 234,0 51,0 29,0 2305,0 5653,0

2002 1588,0 414,0 484,0 570,0 245,0 54,0 30,0 2435,0 5820,0

2003 1673,0 440,0 524,0 619,0 240,0 63,0 29,0 2545,0 6133,0

2004 1800,0 465,0 590,0 650,0 250,0 67,0 30,0 2690,0 6542,0

2005 1870,0 485,0 640,0 685,0 260,0 70,0 30,0 2790,0 6830,0

2006 1960,0 500,0 685,0 710,0 270,0 73,0 30,0 2910,0 7138,0

Kaynak: Fearnleys Review 2000, 2002, 2003, 2004 , Fearnleys World Bulk Trades 2001 (1981-2005), Shipping Statistics and Market Review (1970-1980)

431

Tablo 2. Ana mal grupları taşıma hacmi. Dünya Deniz Taşımacılığı (milyar ton-mil)

Ham Petrol

Petrol Ürünleri

Demir Cevheri

Kömür Tahıl Boksit ve Alüminyum

Fosfat Diğer Yükler

Toplam

1970 5597 890 1093 481 475 99 116 2679 11430 1971 6554 897 1185 434 487 108 121 2672 12458 1972 7719 947 1156 444 548 109 143 2622 13688 1973 9207 994 1398 467 760 133 159 2575 15693 1974 9661 960 1578 558 695 158 168 2609 16387 1975 8885 845 1471 621 734 168 127 2515 15366 1976 10199 950 1469 591 779 158 125 2752 17023 1977 10408 995 1386 643 801 167 160 2893 17453 1978 9561 985 1384 604 949 162 168 3121 16934 1979 9452 1045 1599 786 1026 169 177 3259 17513 1980 8219 1020 1613 952 1087 188 171 3361 16611 1981 7193 1000 1558 1124 1131 172 139 3399 15716 1982 5212 1070 1478 1111 1120 153 142 3265 13551 1983 4478 1080 1359 1074 1135 145 159 3206 12636 1984 4508 1140 1670 1289 1157 172 162 3386 13484 1985 4007 1150 1702 1473 1004 166 156 3428 13086 1986 4640 1265 1699 1558 914 167 155 3458 13856 1987 4671 1345 1761 1622 1061 180 165 3495 14300 1988 5065 1445 1950 1682 1117 189 176 3675 15299 1989 5736 1540 2012 1752 1095 190 173 3887 16385 1990 6261 1560 1978 1849 1073 205 154 4041 17121 1991 6757 1530 2008 1999 1069 200 140 4170 17873 1992 6977 1620 1896 2001 1091 177 133 4340 18235 1993 7251 1775 2001 1949 1038 184 124 4532 18854 1994 7330 1860 2165 2014 992 180 132 4788 19461 1995 7224 1945 2287 2176 1160 195 135 5140 20262 1996 7495 2040 2227 2217 1126 195 133 5535 20968 1997 7830 2050 2444 2332 1169 205 133 5955 22118 1998 7889 1970 2306 2419 1064 205 135 6030 22018 1999 7980 2055 2317 2363 1186 204 133 6295 22533 2000 8180 2085 2545 2509 1244 208 132 6790 23693 2001 8074 2105 2575 2552 1322 192 141 6930 23891 2002 7848 2050 2731 2549 1241 206 152 7395 24172 2003 8390 2190 3035 2810 1273 198 148 7810 25854 2004 8910 2325 3415 2965 1325 210 150 8335 27635 2005 9270 2435 3720 3140 1380 218 152 8730 29045 2006 9715 2520 4020 3270 1430 226 154 9195 30530 Kaynak: Fearnleys Review 2000, 2002, 2003, 2004 , Fearnleys World Bulk Trades 2001 (1981-2005), Shipping Statistics and Market Review (1970-1980)

Dünya Dökme Deniz Ticareti

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

Yıl

Taşım

a m

iktarı

(mily

ar to

n-m

il)

Ham Petrol Petrol Ürünleri Demir Cevheri Kömür Tahıl Boksit ve Alüminyum Fosfat Diğer Yükler

Kaynak: Fearnleys Review 2000, 2002, 2003, 2004 , Fearnleys World Bulk Trades 2001 (1981-2005), Shipping Statistics and Market Review (1970-1980)

Şekil 4. Ana mal grupları taşıma hacmi.

432

-10

-5

0

5

10

15

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

Den

iz ti

care

t büy

ümes

i,Eko

nom

ik B

üyüm

e (%

Dünya Deniz Ticaret Hacmi Dünya Büyüme Oranı

Kaynak: TÜRKTERMAP AR I, 2007

Şekil 5: Deniz taşımacılığı hacim değişimi ve büyüme oranı.

0

5000

10000

15000

20000

25000

1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030

Topl

am D

ökm

e Yük

Taşım

acılığı

(mily

on to

n)

Senaryo A Senaryo B Senaryo C Senaryo D Senaryo E

Kaynak: TÜRKTERMAP AR I, 2007

Şekil 6. Senaryolarda dünya deniz ticaret hacmi.

Dünya Deniz Ticareti Filo Analizi ve Projeksiyonu Bu bölümde dünya deniz ticaret filosunun genel bir değerlendirmesi uygun filo projeksiyonunu içerecek şekilde yapılmıştır. Haziran 2006 itibarıyla dünya ticaret gemisi filosu 98.269 gemiden oluşmakta olup gemilerin toplam tonajı 1.056 milyon DWT’dur. Filo son 25 yıldır dengeli bir artışla yılda ortalama % 1 büyümektedir (Şekil 7,8,9,10). Grafiklerde yer alan ve 2006 yılından sonraki tahminleri içeren rakamlar, sipariş listelerindeki gemiler, filodan ayrılma beklentileri, filodaki artış trendi göz önünde tutularak verilmiştir. Çeşitli gemilerin oluşturduğu alt grup 47.037 gemi ile en büyük bileşeni oluşturmaktadır. Bu bileşendeki artış son 10 yılda filodaki genel artışa göre daha az gerçekleşmiştir. Dünya ticaret filosunu sayısal olarak değerlendirmek makine üreticileri ve gemi yan sanayi gibi gemi adedine göre pazarlarını belirleyen şirketler için anlamlı olabilir. Ancak taşımacılık sektörü için önemli olan tonaj gelişimidir. Her bir gemi tipi, farklı ürünün taşımacılığında kullanıldığı için, taşımacılık

433

sektörünün analizinde tonaj dağılımı daha anlamlı bir veri oluşturmaktadır. Petrol tankerleri, dökme yük gemileri ve genel kargo gemileri dünya deniz ticareti kapasitesinde en büyük paya sahiptir. Yolcu gemisi grubu grafiklerde kaybolmaktadır. Tonaj kapasitesi az olduğu için diğer gemiler grubu ise önemsiz gözükmektedir. En fazla mevcudu artan gemi tipi konteyner, Ro-Ro ve soğutulmuş ambarlı gemiler grubu olup; yılda % 10’luk bir artış hızı olan konteyner gemisi tonajının etkisiyle bu gemi tiplerindeki artış oranı toplamda % 4,1 olmuştur. Dünya ticaret filosu son 15 yılda, GT olarak, yılda ortalama % 3 artmıştır. Gelişmeler göstermektedir ki; gelecek beş yılda filodaki artışın GT (groston) yıllık % 4,6’dan az olmayacak şekilde devam edeceğini göstermektedir. Yine GT incelemelerinde yolcu gemisi tipi belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Dünya deniz ticaret filosunun yaş dağılımına DWT olarak bakıldığında tanker ve dökme yük gemisi filosunun çoğunluğu oluşturduğu ve yaş dağılımının oldukça sağlıklı olduğu görülmektedir. En azından tonajın büyük bir bölümü 1990’lardan sonra inşa edilmiştir. Ancak aynı filoyu adet olarak yaş grubuna ayırdığımızda, filonun çoğunun tonajı küçük ama yaşlı gemilerden oluştuğu görülür. Özellikle belli tarihten önce inşa edilen gemilere getirilmiş, yürürlüğe önümüzdeki yıllarda girecek kurallar, adet olarak pek çok gemiyi hurdaya ayrılmaya zorlayacaktır. Dünya deniz ticaret filosunun gelişiminin gemi inşa sektörü açısından incelendiğinde üç önemli etken olduğu görülmektedir. Birincisi gemilerin GT olarak yaş dağılımı, ikincisi filodan ayrılan tonaj sayısı, üçüncüsü teslim edilen gemi tonajıdır. Bunlar her bir gemi grubu için ayrı ayrı değerlendirilerek gelecekteki talep miktarları bulunmuştur. Filo için sipariş listeleri de özellikle gemi inşaatı talebinin kısa dönemli tahminleri açısından önemlidir. 2003 ve 2004 yıllarında tek cidarlı tankerlerin hurdaya çıkması ve konteyner taşımacılığındaki büyümenin sonucu olarak, büyük gemilere olan siparişlerin giderek arttığı ve 1982 öncesi değerlere ulaştığı görülmektedir. Tonaja bakıldığında sözü edilen iki senenin, 1976’dan bu yana en yüksek değerde sipariş verilen seneler olduğu görülür. Ancak bu sipariş patlaması 2005’de azalmıştır. Mevcut dünya ticaret gelişimi koşulları altında gelecek beş yılda daha az sayıda ve daha düşük tonajlı siparişler beklenmektedir. Ancak dünya ticaret hacminde talebi arttırıcı önlemler alındığı takdirde, (örneğin Afrika ülkelerinin borç yapılandırılmasının G8 ülkeleri tarafından yapılması) yeni gemi taleplerinde yeniden büyüme trendi ortaya çıkartabilir. Kaynak: Lloyds-Fairplay Shipbuilding Markets Forecast 2006

Şekil 7. Dünya deniz ticaret filosu (Adet).

Den

iz T

icar

et F

ilosu

(Ade

t) Tanker Dökme Y+G Yük Kont+RoRo+Soğuk H. Yolcu Diğer

434

Kaynak: Lloyds-Fairplay Shipbuilding Markets Forecast 2006

Şekil 8. Dünya deniz ticaret filosu (milyon DWT).

Kaynak: Lloyds-Fairplay Shipbuilding Markets Forecast 2006

Şekil 9. Dünya deniz ticaret filosunun inşa yıllarına göre dağılımı (milyon DWT).

öncesi Sipa

riş L

iste

si D

ahil

Topl

am F

ilo İnşa

Yılı

(mily

on D

WT)

D

eniz

Tic

aret

Filo

su (m

ilyon

DW

T)

Tanker Dökme Y+G Yük Kont+RoRo+Soğuk H. Yolcu Diğer

Tanker Dökme Y+G Yük Kont+RoRo+Soğuk H. Yolcu Diğer

435

Kaynak: Lloyds-Fairplay Shipbuilding Markets Forecast 2006

Şekil 10. Dünya deniz ticaret filosunun inşa yıllarına dağılımı (Adet). Ekonomik kaynaklar dikkate alınarak öncelikle dünya ticaretinin tahmin edilmesine ilişkin analizler yapılmıştır. Bu analizlere göre (TÜRKTERMAP AR I, 2007) dünya ticareti 2007 sonrasında 2012’ye kadar bir geri çekilme dönemi yaşayabilecek ama önemli bir azalma olmayacaktır. 2012 itibariyle artış döngüsüne yeniden giren global ticaret 2025’li yıllara kadar artış eğilimi gösterebilecektir. Buradaki temel kabul, dünya ekonomisinin %3 düzeyinde hemen her yıl büyüme göstereceğidir. Modelin (World Bank World Development Indicators, adjusted to 2000 base.) 1-2 yıllık bir gecikme hatası göstermesi söz konusu olabilir; ancak bu durum 2006-2026 arası toplu bakıldığında, dünya ticaretinin 2006 yılından 2026 yılına kadar % 45 düzeyinde artış gösterebileceğidir. Burada dikkat edilen husus; modellere temel olan gözlem döneminde 1970’li yıllardan sonra yaşanan petrol krizi, 1990’larda Körfez krizi ve Asya krizi, 2000-2001 yılında global finansal durgunluk yaşanması nedeniyle global ekonomi, ticaret ve dolayısıyla deniz taşımacılık filosuna olan talebin dalgalanmalar yaşamış olmasıdır. Ekonomik öngörülerde geçmiş uzun vadeli dönem gelişmelerinin bir ölçüde benzer olarak gelecekte de gerçekleşmesi mümkündür.

Bu bakış açısına göre önümüzdeki 20 yıl için sürekli istikrarlı büyüme beklemek yerine; ilk yaklaşım geçmiş 40 yıllık veriden edinilen modelin açıklama gücü ve anlamlılığı çerçevesinde ortalama tahminleri yapabilmektir. Söz konusu bu modellemeye göre; önümüzdeki 20 yıllık süreçte de geçmişte yaşandığı gibi dalgalanmalar gerçekleşecektir. Ancak dalgalanmaların hangi yıllarda olacağını öngörmek düşük olasılık dahilindedir.

Sonuç ve Değerlendirmeler

2007 yılın sonunda dünya ticaret filosunun 1,05 milyar DWT dolayında olması beklenmektedir. 2007 sonu için maksimum 1,15 milyar DWT tahmin edilmiştir.

2026 için minimum dünya ticaret 1,1 milyar DWT, en fazla 1,9 milyar DWT ve ortalama hedef 1,35-1,50 milyar DWT bandında öngörülmüştür. (Geçmiş

öncesi

Sipa

riş L

iste

si D

ahil

Topl

am F

ilo İnşa

Yılı

(Ade

t)

Tanker Dökme Y+G Yük Kont+RoRo+Soğuk H. Yolcu Diğer

436

dönemlerde yaşanan krizlerin ve global arz talep dengesinin sürekliliğin etkisi dikkate alınarak bu çalışmada mütevazı yaklaşım olarak kabul edilmektedir).

2006 yılındaki hızlı büyüme ile filonun 1 milyar DWT’e ulaşmasına ek olarak global ekonomide hiç sorun yaşanmaksızın 20 yıl boyunca ekonomik büyüme olması halinde 2 milyar DWT’e ulaşması söz konusu olabilir; ancak bu durum, çok düşük bir olasılık olarak değerlendirilmiştir.

2000 yılı sonrası ortalama gemi tonajlarının hızla büyüdüğü belirlenmekte ve bu sürecin hızla devam edeceği düşünülmektedir. Panama kanalının genişletilmesi de bu olguya destek olur mahiyettedir. 1989-1990 yıllarından sonra durup, 1990’larda küçülen ortalama gemi büyüklükleri, ilgili dönemlerde daha küçük gemilerin tercih edildiğini göstermektedir. Çin ve G. Kore’nin büyük gemi inşa etmeleriyle 2001 yılı itibariyle ortalama gemi büyüklüğünde artış gözlemlenmektedir. Gelecekte de artma eğilimi gösteren ortalama gemi büyüklüğü artışı, tankerlerin tek cidar yerine çift cidar inşa edilmesiyle daha büyük kapasiteli tanker inşasında etkili olmuştur. Asya – Avrupa – Amerika kıtaları arası taşımacılığın ton-mil değerinde mesafe olarak artışı daha büyük tonajlı taşımacılığı rasyonel hale getirmiştir. Son 2 – 3 yılda Panama kanalının genişlemesinin açıklanmasıyla büyük tonajlı gemi siparişlerinde artış da gözlemlenmiştir. Limanların da bu dönemler içerisinde hızla kapasite genişletmesi gemi büyüklüklerinin ortalamasının artmasının nedenlerindendir.

Türk bayraklı ulusal ve uluslararası sicile kayıtlı Türk Deniz Ticareti Filosu 15.11.2006 tarihli Deniz Ticaret Odası (DTO) verilerine göre 7.486.906 DWT (5.213.887 GRT) ve 1.422 adet gemiden oluşmaktadır. Yabancı bayrak çeken ancak Türk denizcilik firmaları ve donatanları tarafından işletilen gemilerle ilgili olarak ise en kolay dört yabancı bayrakta Türk Ticaret Filosu değerleri, 01.01.2006 itibariyle, UNCTAD’da (Review of Maritime Transport, United Nations Conference on Trade and Development 2006) açıklanmıştır. Buna göre, ilk dört kolay bayrakta (Panama, Liberya, Bahamalar, Malta) filo büyüklüğü 2.208.000 DWT ve 154 gemidir.

2006 yılı verilerine göre Türk şirketler tarafından işletilen deniz ticaret filosunun global filodaki payının %1 olduğu ve aynı payın korunması halinde filonun 2026 yılında 15 milyon DWT düzeyine gelebileceği söylenebilir. Ancak, projeksiyon çerçevesinde minimum ve maksimum sınırlar 11 milyon DWT ile 19,5 milyon DWT’tir. Bu projeksiyon sadece global olarak ortalama beklentiler ve bugünkü Türk filosu payına göredir. Türk deniz taşımacılık filosunun %2’lik paylara daha önceden ulaştığını da dikkate alırsak; ortalamada 30 milyon DWT; en azda 22 milyon ve en çok da 40 milyon DWT öngörülebilir. Türk bayraklı gemi payının tahmini ise tamamen firma tercihleri, hükümet teşvikleri ve finansal önceliklere bağımlı kalmaktadır.

Türk ticaret filosunda 2007 yılı itibariyle 300 kadar kosterin hurdaya çıkması kaçınılmazdır (DTO, 2006). Dolayısıyla bir yenileme gerekecektir. Öte yandan, Türk ticaret filosunda dökme yük filosu hem 20 yaş üzeri hem de teknolojik olarak yetersiz durumdadır. Bu filonun da yeni tip gemiler ile yenilenmesi gerekir. Tonajı daha büyük ancak belki sayısı az olabilecek gemi yapımı ve/veya alımı ile filo büyümesi söz konusu olacaktır.

437

Kaynaklar DTO (Deniz Ticaret Odası), 2006 (Görüşme) Fearnleys, 2000, Review 2000, FearnResearch, Şubat 2001 Fearnleys, 2001, World Bulk Trades 2001, Aralık 2001 Fearnleys, 2002, Review 2002, FearnResearch, Şubat 2003 Fearnleys, 2003, Review 2003, FearnResearch, Şubat 2004 Fearnleys, 2004a, Review 2004, FearnResearch, Şubat 2005 Fearnleys, 2004b, Dry Bulk Market, FearnResearch, Nisan 2004 Fearnleys, 2004c, Oil and Tanker Market, FearnResearch, Nisan 2004 Fearnleys World Bulk Trades 1981-2005 LLoyds Register-Fairplay, Shipbuilding Market Forecasts, 2005, Ekim 2005, No:30, www.lrfairplay.com/Maritime_data/forecasting.html LLoyds Register-Fairplay, Shipbuilding Market Forecasts, 2006, Tüm Sayılar www.lrfairplay.com/Maritime_data/forecasting.html SSMR, 2006. Shipping Statistics and Market Review, Institute of Shipping Economics and Logistics-ISL, Bremen, Germany, Nisan 2006. www.isl.uni-bremen.de/products_services/publications/ssmr.shtml.en SSMR, 1970-1980 Shipping Statistics and Market Review, Institute of Shipping Economics and Logistics-ISL, Bremen, Germany, Tüm Dergiler UNCTAD, 1997-2006, Review of Maritime Transport, United Nations Conference on Trade and Development. World Bank World Development Indicators, adjusted to 2000 base. TÜRKTERMAP AR I, 2007 , Türkiye Tersaneleri Master Planı, Ara Rapor I ,2007, TLV, İstanbul