163

OP U RUST DE TAAK JONGEREN VAN

VANDAAG OP TE LEIDEN TOT VOLWAS-SENEN VAN DE NABIJE TOEKOMST.EEN SERIEUZE EN SOMS ZWARE, MAAR

VOORAL OOK EEN INSPIRERENDE TAAK

- ANDERS DEED U DIT WERK NIET. HET

GAAT ER UITEINDELIJK OM DEZE JON-GEREN VOOR TE BEREIDEN OP EEN

ZINVOLLE ROL IN ONZE SAMENLEVING.

Deelnemen aan de veelzijdige samenle-ving die Nederland inmiddels is gewor-den, brengt met zich mee dat je jeopenstelt voor de wereld en eenbetrokken burger bent.Burgerschapsvorming in het onderwijsstaat de laatste tijd sterk in de belang-stelling. Burgerschap houdt echter nietop aan de grens.Wereldburgerschap isde internationale dimensie van betrok-kenheid van mensen op de samenlevingen van hun participatie in de maat-schappij.

Het onderwijs kan jongeren aanmoedi-gen om meer van de wereld te wetente komen en een bewustzijn te ontwik-kelen voor de aarde en haar bewoners.Juist in deze tijd van verdergaande glo-balisering is aandacht voor de wereld alsgeheel van groot belang.

Maar hoe doe je dat?

Zoals de canon van Nederland vijftigvensters op de geschiedenis heeft ont-wikkeld, zo vindt u in deze agenda vijfvensters op de wereld. Elk venster staatmodel voor een invalshoek om naar dewereld te kijken en is dus met recht een

‘venster’: daarachter is meer te zien!De vensters bieden de mogelijkheidleerlingen uit te dagen zich te interesse-ren voor de wereld en zich te ontwik-kelen tot wereldburgers.

Na de introductie van het venster vol-gen concrete tips voor behandelingervan in de klas, en verwijzingen naarinteressante websites.

Wij hebben docenten gevraagd te ver-tellen hoe zij in hun onderwijs aandachtbesteden aan wereldburgerschap enwat zij van de vensters vinden. Hunmening vindt u terug in interviews bijde verschillende vensters.

Aan het eind van dit katern wordenmogelijkheden genoemd waarmeeNCDO u kan ondersteunen om in uwonderwijs aandacht te besteden aanwereldburgerschap.Wij hopen natuurlijk dat dit katern vande agenda u inspireert om samen metuw leerlingen vanuit de vijf vensters uwblik op de wereld te richten.

Met vriendelijke groet,

Mariëtte van StalborchHoofd Strategie MeningsvormingInternationale Samenwerking NCDO

Geachte docent,

164164

“Aan het einde van de 19e eeuw, toen mijnopa werd geboren – nu 110 jaar geleden –was de kans dat hij ouder zou worden dan vijfjaar net zo groot als die van een kind dat nu inSierra Leone wordt geboren. Sierra Leone ishet armste land ter wereld en kindersterfte isdaar het hoogst. Mijn opa verloor inderdaad dehelft van al zijn broertjes en zusjes aan ziektesdie we tegenwoordig hier gemakkelijk kunnenvoorkomen.Toen mijn vader werd geborenbegin jaren twintig, was de kans dat hij ouderzou worden dan vijf jaar net zo groot als eenkind dat vandaag wordt geboren in Angola.Toen ik werd geboren begin jaren vijftig, warenmijn kansen net zo groot als van een kind datvandaag wordt geboren in Roemenië. Hetheeft ons in Europa meer dan honderd jarengekost – andere landen zoals Japan deden hetsneller, maar het is gelukt.Wat voor Europamogelijk was, is ook voor de rest van dewereld mogelijk en we weten wat er voornodig is: schoon drinkwater, adequate gezond-heidszorg, gratis basisonderwijs en investeren inonderlinge solidariteit.Werken aan millennium-doelen is werken aan mensenrechten en wemogen met al onze kennis en financiële midde-len de ‘Sierra Leones’ hier niet honderd jaar oplaten wachten.”

Eveline Herfkens,VN-coördinator MillenniumDevelopment Goals Campagne, ter gelegenheidvan de uitreiking van de Max van der Stoel-Mensenrechtenprijs in 2003

Het venster: millenniumdoelen

165165

EEN WERELDBURGER HEEFT VOLDOENDE INZICHT IN INTERNATIONALE ONTWIKKELINGEN.VOOR INZICHT IN INTERNATIONALE ONTWIKKELINGEN IS KENNIS ERVAN NOODZAKELIJK.MAAR HET GAAT OOK OM KENNIS OVER VREDE,VEILIGHEID EN CONFLICTEN, OVER MEN-SENRECHTEN EN DE PROBLEMEN HIERMEE IN GROTE DELEN VAN DE WERELD, EN TEN SLOT-TE OM KENNIS OVER DE ROL VAN DE VERENIGDE NATIES.

De belangrijkste doelstelling van de VN ligt in het handhaven van de internationale vrede enhet zorgdragen voor veiligheid. Hiervoor is de realisatie van mensenrechten wereldwijd natuur-lijk van groot belang. Samen met een aantal afspraken op het gebied van onderwijs en gezond-heid vormen de mensenrechten de basis van de millenniumdoelen, die moeten leiden tot hal-vering van de armoede in 2015, terugdringen van kinder- en moedersterfte, toegang vooronderwijs voor jongens én meisjes en verbetering van het milieu. Kennis hiervan doet een leer-ling de ontwikkelingen in de wereld beter begrijpen en helpt bij het bepalen van een eigenstandpunt.Voor het formuleren van een eigen opvatting kan het bijhouden van een waarden-logboek (zie volgende pagina) een rol spelen.Het voorbeeld dat bij het waardenlogboek gegeven wordt van de kwestie Soedan geeft aanhoe lastig manoeuvreren het soms is voor de VN – en hoe een waardendilemma ons voormoeilijke keuzes kan stellen. Onderwijs over deze dilemma's kan de kennis én betrokkenheidvan leerlingen bij wat er in de wereld gebeurt, vergroten. Zij zijn dan beter in staat zich alswereldburgers op te stellen.

Het venster in de klas

Het leren ontdekken van de eigen waardenis een belangrijke vaardigheid voor de leer-ling om te weten waar hij of zij als wereld-burger staat.Vraagstukken van wereldbur-gerschap laten zich namelijk niet oplossendoor veel rekenen of onderzoek, zoals bijhet vinden van een medicijn tegen aids. Bijmaatschappelijke problemen zoals die vanwereldburgerschap ontstaat er debat overde richting van de oplossing, vaak zijn ertegenstrijdige waarden aanwezig: welvaartversus gelijkheid, zelfbeschikking van landenversus vrede en gelijkheid, milieu versusmaterieel tekort.Vaardigheden als het her-kennen van waarden, dilemma’s ervaren, deeigen waarden leren ontdekken en dezerelateren aan de waarden van andere groe-pen, kunt u met de leerlingen oefenen.

Een krachtig hulpmiddel hierbij is het waar-denlogboek dat door leerlingen over eenbepaalde periode (een maand tot een halfjaar) wordt bijgehouden. Door het werkenmet een waardenlogboek ervaart de leer-ling de dilemma’s van anderen én van zich-zelf bij de aanpak van mondiale vraagstuk-ken.Voordeel is dat de docent niet meer inde rol komt van ‘de overtuiger’ die de leer-lingen laat zien welke kleine en grote ram-pen de wereld treffen en die hen beweegthier iets aan te doen. De leerlingen bepalenzélf welke waarden voor hen belangrijk zijn.Uitgangspunt bij het werken met het waar-denlogboek is steeds een krantenartikel. Eenvoorbeeld van een opdracht is bijvoorbeeldde volgende:In de NRC van 29 november 2006 staateen artikel over de mensenrechtenraad van

Het waardenlogboek

de VN. Deze raad is eerder dat jaar op eenandere wijze samengesteld. Het nadeel vande oude opzet was, dat ook staten diegezien werden als ernstige schenders vanmensenrechten deel van de raad kondenuitmaken. Zo kwam Soedan, medeplichtigaan de massaslachtingen in de regio Darfur,in de oude raad nog weg met een nietszeg-gende tekst die het zelf ook kon onder-schrijven. In de nieuwe raad kan een landdat de mensenrechten ‘systematisch

166

Auteur:Ton Olgers, leraaropleider aan de VU Amsterdam

Mogelijke opdrachtHoud een landelijk dagblad bij, gedu-rende vier weken (of langer). Kies erberichten uit over mondiale pro-bleemsituaties die je aanspreken,ongeveer elke week één. [Alternatief:de leraar neemt elke week een aan-tal artikelen mee waaruit leerlingenvervolgens een keuze maken].Beschrijf de situatie en de dilemma’sdaarin. Beschrijf de verschillende ach-terliggende waarden.Noteer wat jij de beste beleidsaan-pak (oplossing) vindt en welke waar-den daarbij horen.Motiveer je keuze.

U kunt verder gebruikmaken van de websites www.ncdo.nl en www.millenniumdoelen.nl.Ook vindt u daar meer informatie over een gratis informatiepakket over de millenniumdoe-len, met daarin speciaal voor de aardrijkskundelessen de digitale millenniumdoelen-atlas, com-pleet met een aanbod van concrete lessen.

En wilt u uw leerlingen de ervaring geven zoals Eveline Herfkens beschreef (pag. 164), laat zedan de survival calculator invullen: www.survivalcalculator.nl. Confronteer uw leerlingen metde levensverwachting hier en elders.Werkbladen zijn beschikbaar voor vmbo, havo en vwo.

167

schendt’ geschorst worden, als een tweeder-de meerderheid hiervoor stemt. In het arti-kel blijkt dat een veroordeling van Soedantoch nog tegengehouden kan worden, nudoor blokvorming van de Afrikaanse landen.Hier wordt een waardendilemma zichtbaar.Aan de ene kant is er het zelfbeschikkings-recht van Soedan en de Afrikaanse landenals geheel, aan de andere kant is er de roepom ingrijpen om verdere massamoorden tevoorkomen. Je moet, met andere woorden,dus kiezen tussen zaken als democratie, zelf-beschikking, patriottisme, respect voor natio-nale integriteit en vrijheid enerzijds, en waar-den als betrokkenheid, rechtvaardigheid,menselijke waardigheid, naastenliefde,gerechtigheid en hulp aan zwakkeren ander-zijds.Elke waardenkeuze betekent een anderstandpunt over de situatie: een ander beleid

en andere verantwoordelijkheden.Vraagde leerling:Wat zou jij doen? Aan welkekant sta jij, wat heeft jouw voorkeur? Letwel: er bestaat hier géén goed of fout! Hetgaat om jouw keuze en je motivatie hier-voor.

MOGELIJKE OPDRACHTALS CONSUMENT EN BURGER WORD JE GEREGELD MET SITUATIES GECON-FRONTEERD, DIE MET EEN MONDIALE PROBLEMATIEK TE MAKEN HEBBEN EN

WAARIN JE EEN PRAKTISCHE KEUZE MOET MAKEN. KOFFIE VAN EERLIJKE HANDEL?LID WORDEN VAN ONTWIKKELINGSORGANISATIE? DONEREN VOOR STICHTING

X,Y, Z? OP HET MILIEU LETTEN?KIES ZELF DRIE VAN DERGELIJKE SITUATIES UIT JE PERSOONLIJK LEVEN EN

BESCHRIJF DE VERSCHILLENDE KEUZEMOGELIJKHEDEN.WELKE WAARDEN BEHO-REN BIJ ELK VAN DE MOGELIJKHEDEN? WAT BEN JIJ GENEIGD TE

KIEZEN? LEG UIT WAAROM JE DIE KEUZE MAAKT.

Meer materiaal

Wat betekent wereldburgerschap voor jou?Respect voor je medemens vind ik hetallerbelangrijkst. Daarin ben je wereldbur-ger, volgens mij.Behalve dat je geen onderscheid maakt,toon je ook interesse in wat andere men-sen bezighoudt, wat zij beleven; je pro-beert je daarin te verdiepen. Ik geloof datop het moment dat je inzicht hebt inandere culturen en religies, je ook meerrespect voor elkaar hebt, dat discriminatiedan niet in je hoofd opkomt. Dat is voormij wereldburgerschap. Dat probeer jevoortdurend uit te dragen in je lessen enin je vakoverstijgende activiteiten. Respect

gaat verder dan respectvoor degene die

naast je zit. Metwereldburgerschapmaak je naastenlief-de veel weidser.Ik sta dertig jaarvoor de klas en ziedat kinderen in deloop der jarenegoïstischer zijngeworden. Demaatschappij is ergmaterialistisch. Deschool heeft hierineen taak om een

HET ALFRINK COLLEGE IS EEN RK SCHOLENGEMEENSCHAP VOOR HAVO,VWO EN TWEETALIG VWO. HET

IS SINDS 1998 EEN SCHOOL ZONDER RACISME. ELK JAAR ORGANISEERT DE SCHOOL HET MODEL

UNITED NATIONS ALFRINK, EEN SIMULATIE VAN EEN VERGADERING VAN DE VERENIGDE NATIES.

beetje bij te sturen, zeker als je merkt datdit niet altijd meer in de gezinnen gebeurt.

Vind je het nuttig dat wereldburgerschap invensters is onderverdeeld?Zo’n canon is een mooi beginpunt om tekijken naar de wereld, burgerschap,respect, de toekomst op lange termijn. Alskapstok kan het prima. Mooi is dat het vak-overstijgend is en dat je binnen je vak jouwdingen daarbij kunt gebruiken. De samen-hang is belangrijk, ik zie heel duidelijk deconnectie.

In het onderwijs moet je de insteek heb-ben om jongeren niet alleen een diplomate laten halen, maar ze ook op te leidentot leuke, sociale jongvolwassenen. Wijorganiseren bijvoorbeeld een jaarlijksterugkerend evenement voor het tweetaligvwo: het Model United Nations Alfrink.Dat is een simulatie van een echte verga-dering van de Verenigde Naties. Tijdens ditcongres, waaraan ook scholen uit Engelanden Duitsland deelnemen, debatteren vwo-scholieren - allemaal keurig in pak - overinternationale problemen. Het moet alle-maal in het Engels.In 2007 diende Ghana bij deVeiligheidsraad van de Verenigde Natieseen voorstel in. Het Afrikaanse land wil dat

Met wereldburgerschap maak je naastenliefde veel weidser

168168

Interview met Eric Brunings, afdelingsleider Alfrink College in Zoetermeer

< JUST HUMAN

alle leden van de VN het bezit van kernwa-pens beperken. Zo niet, dan wil Ghana dielanden sancties opleggen. De VerenigdeStaten en Frankrijk zien hier het nut nietvan in. Dit is een case voor ons congres.Alle deelnemers hebben een land toege-wezen gekregen dat ze moeten ver tegen-woordigen. Zij hebben zich helemaal in ditland verdiept, zodat ze weten welkemening de regering van dat land heeft overbepaalde onderwerpen. In verschillendelokalen komen de comités samen. Zebespreken resoluties en proberen geza-menlijk tot een oplossing te komen. Dedeelnemers hebben een nationaal vlaggetjevoor hun neus en tijdens de vergaderingwordt er druk onderhandeld tussen lan-den. Dat gebeurt onder meer met briefjes,die door brugklassers naar de andere deel-nemers worden gebracht.De buitenlandse leerlingen verblijven bijeen gastgezin. Naast het feit dat de leerlin-gen zich verdiepen in een land, oefenen zeuitgebreid hun Engels en komen zij in aan-raking met jongeren uit andere culturen.Ook doen we mee aan de scholierenver-kiezing, wat een uitstekende manier is om

169169

leerlingen betrokken te laten zijn bij depolitiek in Nederland. Daarbij komen ove-rigens ook Europa en de rest van dewereld aan bod, via de standpunten van depar tijen.

Heb je een tip voor docenten die het themawereldburgerschap in de klas willen behande-len?Stop niet bij het lesprogramma. Laat kinde-ren meedenken en zich verantwoordelijkvoelen voor anderen. Motto van ons lus-trum was: je bent nooit te groot om ietsvoor een ander te doen. Marco Borsato isgroot, maar hij werkt zich uit de naad voorWar Child, waarom wij dan niet?Het is wat extra werk, maar het lever t ookheel veel energie op. En het maakt je werkveel leuker. Als je kinderen ergens enthou-siast voor krijgt, stoppen ze er ook veelvrije tijd in. Je kunt het gedeeltelijk in hetlesprogramma verwerken en deels daarbui-ten. Als je vindt dat je het te druk hebthiervoor, laat je iets moois liggen.Ieder kind is hier gevoelig voor, als je zemaar op de juiste toon kunt aanspreken,daar ben ik van overtuigd. Het is echt nietalleen voor vwo-leerlingen weggelegd.

Meer informatie over MUNA (ModelUnited Nations Alfrink):www.munalfrink.com Informatie over de scholierenverkiezing:www.scholierenverkiezingen.nl

< ER

ICB

RU

NIN

GS

Door kleren te kopen van een merk datis aangesloten bij het label MADE-BYmaak je een werkelijk verschil in de leef-en werkomstandigheden van mensenelders op de wereld.MADE-BY Check it out! volgt het spoorvan je kleren. Via de MADE-BY code komje erachter waar jouw kledingstuk isgemaakt en door wie. Op deze manierzetten de merken van MADE-BY de deurnaar het maakproces wijd open. Niet alhun kleren zijn nu al op een 100% schoneen eer lijke manier geproduceerd, daar-voor is het nog te vroeg. Een kledingstukdoorloopt tientallen stadia voordat het inde winkel hangt en de bij MADE-BY aan-gesloten merken beschikken niet over demacht of middelen om al die stappen inéén keer te veranderen. Misschien in detoekomst. Maar om te laten zien hoeverze zijn, is er nu het eerste MADE-BYCheck it out! ‘track & trace’ systeem voorkleren.

Het venster: gemaakt door!

170

EEN WERELDBURGER IS BEREID MEE TE WERKEN AAN HET MEER RECHTVAARDIG MAKEN

VAN DE WERELD EN HEEFT KENNIS VAN MONDIALISERINGPROCESSEN EN DE GEVOLGEN

HIERVAN.

De producten die ons consumenten worden aangeboden, zijn vaak elders op de wereldgemaakt of verbouwd. Soms wordt een grondstof in land één verbouwd of gewonnen, in landtwee bewerkt en verpakt, vanuit land drie gedistribueerd om vervolgens bij ons in de winkel tebelanden. Het productieproces bepaalt de prijs van een product. Nog te vaak betekent eenlage prijs dat er mensen onder slechte omstandigheden aan het product hebben gewerkt. Ditbetekent dat de consument invloed kan uitoefenen als er misstanden in het spel zijn. Gewoondoor een product niet of juist wel te kopen en daarmee de fabrikant te dwingen een anderproductieproces te hanteren. Denk hierbij aan het wel of niet kopen van biologische voedingof sportschoenen die in arme landen door arbeiders tegen een hongerloontje en in slechteomstandigheden worden gemaakt.De internationale organisatie Fair Trade verkoopt producten tegen een eerlijke prijs. Deze prijslevert voor de makers van de producten uit ontwikkelingslanden een rechtvaardig loon op. Zozijn zij verzekerd van voldoende eten, goede behuizing en een opleiding voor de kinderen. Metje bereidheid zulke goederen te kopen kun je dus wel degelijk macht uitoefenen.Naast ons consumentengedrag kunt u bij dit venster ook het thema ontwikkelingssamenwer-king behandelen. Ontwikkelingssamenwerking draagt bij aan het rechtvaardiger maken van dewereld, maar het dilemma daarbij is of de afhankelijkheid van de ontvangende landen er nietgroter door wordt? Komt de hulp wel op de juiste plek terecht? Zijn microkredieten verlenendan een betere vorm van hulp? Hierdoor krijgen mensen de mogelijkheid te werken aan huneigen toekomst. Interessante vraagstukken voor in de klas.

Het venster in de klas

170

Move Your World BusinessMYW Business is creatief en ondernemend.Op een interactieve manier geeft MYWBusiness jongeren de kans om hun meningte geven over het beleid van bedrijfslevenen overheid op het gebied van ondernemenin ontwikkelingslanden.Via de participatie eninput van deze jongeren probeert MYWBusiness bedrijven te inspireren echt iets teondernemen tegen armoede. U kunt ditgebruiken als een mooie tool in uw lessen.Voor aansprekende voorbeelden zie:www.moveyourworld.nl/business.

MADE-BY

172

Het overkoepelende label MADE-BY helpt bij het tracerenvan kleding. De site biedt een mooie onderzoeksbron vooruw leerlingen. Onder de button Check it Out! kunnen zij opde site de herkomst van kleding traceren: www.made-by.org.

Club van 2000 De Club van 2000 is een netwerk van envoor jongeren met interesse voor interna-tionale samenwerking.Veel (toekomstige)wereldburgers willen nu of in de toekomst'iets' doen op het gebied van internationalesamenwerking. Het blijkt lastig om deze dro-men en ideeën in praktijk te brengen. DeClub van 2000 is opgezet om jongeren tus-sen de 17 en 26 jaar op weg te helpen inhet veld van internationale samenwerking.Help uw leerlingen de Club te vinden enwijs hen de website:www.moveyourworld.nl/network.

<C

LU

BV

AN

20

00

LE

DE

NIN

DE

BA

T

Cross Your BordersWilt u het eens anders aanpakken, enuw leerlingen in contact brengen metjongeren die zich bewust met interna-tionale vraagstukken bezighouden,neemt u dan contact op met CrossYour Borders.Cross Your Borders is een driedaags,innovatief onderwijsproject over ont-wikkelingsvraagstukken voor het voort-gezet onderwijs (3 en 4 havo en 3, 4 en5 vwo), opgezet en uitgevoerd dooreen groep enthousiaste, jonge wereld-burgers.Tijdens het onderwijsprojectmaken jongeren hun leeftijdgenoten opeen aansprekende manier bewust vanhet onrecht in de wereld en maken zehen enthousiast om hiertegen in actiete komen.Informatie en aanmelden:www.crossyourborders.nl.

‘Fairshopping’ van Sophie Koers en Natasja van den Berg is een gids met 1000adressen waar het leuk en 'goed' winkelen is. Variërend van een kwekerij meteetbare bloemen tot het juiste adres voor verantwoorde bergschoenen. Maarook tippen ze dé plek waar je eerlijke koffie kunt drinken en eenwinkel waar je motivatie als betaalmiddel geldt. Met iederesmaak, ieder humeur en elke portemonnee wordt in deze gidsrekening gehouden. Een leuke gids om uw leerlingen aan hetdenken te zetten over wat zij kopen.Het boek is te bestellen bij: www.bol.com zoek op Fairshopping.

173

Praktisch idealismeLetten op de herkomst en het productieproces van kleding en/ofandere producten die je koopt, is een vorm van praktisch idealisme.Je kijkt dan wat er binnen je eigen mogelijkheden ligt om het lot vanmensen elders op de wereld te verbeteren zonder dat je al hetleed van de wereld op je schouders hoeft te nemen. Je doet wat jekunt en daarin ben je praktisch en pragmatisch, je kunt niet alles.Een leuk en toegankelijk boek over praktisch idealisme is geschrevendoor Natasja van de Berg en Sopie Koers. Het is te bestellen via:www.praktischidealisme.nl.Of stuur uw leerlingen naar : ww.praktischidealisme.nl/portaaltje.htmlvoor een voorproefje van alle leuke en mogelijke tips.

FAIR TRADE MAX HAVELAAR HEEFT OP DE WEBSITE EEN PAAR HELDER

LEESBARE DOCUMENTEN STAAN OVER FAIR TRADE. HEEFT U

BEHOEFTE AAN ACHTERGRONDINFORMATIE VOOR DE LEERLIN-GEN, DAN KUNT U DIT HIER VINDEN. DE DOCUMENTEN GAAN

IN OP DE VRAGEN:WAT IS FAIR TRADE? HOE ZIT HET MET DE

PRODUCTIE VAN CACAO? EN GEEFT ANTWOORD OP KRITI-SCHE VRAGEN ZOALS: HOE KUN JE NOU OOIT BEPALEN WAT

EEN EERLIJKE PRIJS IS?WWW.MAXHAVELAAR.NL

Fairshopping

174

Waarom ben je met wereldburgerschapgestar t?Ik organiseerde altijd al inzamelingsactiesmet de leerlingen voor een goed doel. Dangaat alles in de school overhoop. Maar naafloop is het geld gestor t – en dat is hetdan. Ik wil dat de kinderen verder kijken.Toen heb ik onderzocht in hoeverre

(wereld)burgerschapsvor-ming een vast onder-

deel kan zijn in hetonderwijs.Ik vind het belang-rijk om wereldbur-gerschap te benoe-men, ik wil dat deleerlingen wetenwaar we mee bezigzijn. Vooral voorvmbo-kinderen zijnbegrippen belang-rijk, die bieden henveel houvast, zemoeten weten

HELEN PARKHURST IS EEN DALTONSCHOOL VOOR VMBO-TL, HAVO EN VWO IN ALMERE.

HET ONDERWERP WERELDBURGERSCHAP IS NOG AFHANKELIJK VAN DE ENTHOUSIASTE DOCENT DIE ER

ZELF INVULLING AAN GEEFT. LUCELLE COMVALIUS WERKT IN DE BOVENBOUW VAN VMBO-TL MET

WERELDBURGERSCHAP.

HET MOTTO VAN DE SCHOOL SLUIT ER WEL GOED BIJ AAN: ONDERWIJS IS VERWONDERING

OPROEPEN.

waar ze mee bezig zijn. Daardoor weten zede losse onderdelen ook goed te herken-nen.

Wat is voor jou wereldburgerschap?Voor mij als docent betekent het dat leer-lingen niet alles uit de boekjes leren maardat ze erop uittrekken. Ze ontdekken: watbeteken ik als burger voor de rest van dewereld, op welke manieren kan ik ietsbetekenen voor anderen? Van heel kleinnaar heel groot: wat kan ik als persoon,wat kan ik met een groep leerlingen doen?Maar ook in de toekomst: wat kan ik metmijn bedrijf doen? En of dat nu inNederland is of ver weg, dat moet eigenlijkniet uitmaken. We zijn allemaal burgers vandeze wereld. De wereld is eigenlijk eengrote campingplaats, we zijn allemaal ver-antwoordelijk voor het welzijn van deander en van onze planeet.

Hoe pak je het aan?Ik zeg bijvoorbeeld: er is nog niet zoveel

De wereld is eigenlijk een grote cam-pingplaats, we zijn allemaal verant-woordelijk voor het welzijn van deander en van onze planeet.

174174

Interview met Lucelle Comvalius, docente aardrijkskunde aan het Helen Parkhurst in Almere

<L

UC

EL

LE

CO

MV

AL

IUS

175175175

reclame voor eerlijk voedsel. Bedenk eenmanier om eerlijk voedsel in de winkel tekrijgen. Ze mochten van de bedrijfsleider ineen Alber t Heijn-filiaal een tafel makenmet alle eerlijke producten uit de winkel.Ze hebben de klanten ver teld over eerlijkvoedsel, wat het is en waar het vandaankomt; er bleven echt mensen staan luiste-

ren. In het kader van het vak economiehebben we gekeken of die producten diedag beter verkocht zijn. En ja, dat bleek zote zijn.Of ik stuur hen op onderzoek uit naar deherkomst van hun kleding. “Jij gaat naar dewinkel om je spullen te kopen maar hoekomt de winkel aan de kleding en is datwel eerlijk gegaan?” Dan gaan ze op decomputer op zoek naar wat we weten vandie herkomstlanden, wat we weten van hetloon dat die mensen krijgen in de fabrie-ken. Normaal wordt dat kort behandeld bijaardrijkskunde maar nu worden de kinde-ren gedwongen verder te kijken.Vier klassen doen tegelijker tijd mee.Voordat ze aan de gang gaan moeten zeeen werkplan maken; als twee groepen alvoor de Hema hebben gekozen, moetende anderen een andere winkel zoeken. Jekunt heel veel kanten op, je kunt kijken

naar kleding, meubels maar bijvoorbeeldook naar energie.

Wat vind je van de vensters?Heel goed, ik zie alle vakken erin terugko-men. De vensters geven een leidraad, eenhouvast voor iedereen. Als ik nu de schoolzou verlaten, zou het onderwerp wereld-

burgerschap met mij verdwijnen.Maar door te werken met ven-sters krijg je een structuurwaardoor het onderwerp op deagenda blijft staan. Die samen-hang is ook heel belangrijkomdat mensen niet het ideemoeten hebben dat ze binnenhun vak alles moeten omgooien.Het voegt vooral iets toe aan je

les. Als je nieuwe boeken krijgt, moet jeook investeren, en dat is hier ook zo.

Heb je een tip voor docenten die hetthema wereldburgerschap in de klas willenbehandelen?Gewoon doen. Ik wist in het begin ookniet hoe ik het moest vormgeven maar jekunt klein beginnen en ieder jaar een stap-je verder gaan. Pak je methode en kijk hoeje wereldburgerschap vorm kunt geven.Durf voor je vak te gaan staan. Want welkvak je ook geeft, het kan altijd ten goedekomen aan wereldburgerschap.

< LE

ER

LIN

GE

NP

RO

MO

TE

NE

ER

LIJ

KE

PR

OD

UC

TE

N

176176

In de natuur zelf is afval geen probleem want afval is daarvoedsel voor andere soor ten, afval betekent groei. Dat ideeis overgenomen door de Amerikaanse architect WilliamMcDonough en de Duitse chemicus Michael Braungar t diehet concept ‘afval is voedsel’ op élk productieproces willentoepassen. Voorbeelden? Ijsverpakking die in bevroren toe-stand folie is en vloeibaar wordt als het opwarmt: geen afvalmeer en sterker nog, het bevat zaden van zeldzame planten,het geeft dus voeding terug aan de natuur. Of kleding diebiologisch afbreekbaar is, doordat deze bestaat uit compos-teerbare textiel en daardoor weer voedsel biedt voor plan-ten.Nike heeft zich ten doel gesteld om in 2020 geen afvalmeer te produceren. Al het afval is dan voedsel voor eenander product, er zitten geen chemische stoffen meer in, enals de schoen slijt, blijft er ook geen chemische troep meerachter op straat.Autofabrikant Ford heeft haar oude vervuilende fabriek inde Verenigde Staten onder handen genomen. Waterpar tijen,groene ruimte, bijen, planten: een industrieel natuurpark isgecreëerd. Het enorme dak van de fabriek is een groot wei-land, het dak zuiver t het water en biedt vogels een nieuwewoonplaats.En dit kóst niet alleen geld. De investering verdient zichzelfterug: Ford spaar t enorme kosten voor verwarming en koe-ling uit, en ook waterzuivering kost geen geld meer.Momenteel wordt ook de auto zelf onder handen genomen:banden van maïs en stoelen van soja.

Bron: Tegenlicht uitzending VPRO 2 oktober 2006 over de ontwerpstrategie

van McDonough en Braungar t

Het venster: afval

177177

EEN WERELDBURGER HEEFT KENNIS VAN DUURZAME ONTWIKKELING:WAAROM DIE NODIG

IS, HOE DIE TE BEREIKEN EN WAT DE CONSEQUENTIES ERVAN ZIJN. HIJ OF ZIJ HEEFT INZICHT

IN DE DILEMMA’S EN KEUZEMOGELIJKHEDEN DIE HIERAAN VERBONDEN ZIJN.

De aarde bestaat uit unieke en kwetsbare ecosystemen. Menselijk handelen heeft grote invloedop deze ecosystemen, en omgekeerd. Duurzame ontwikkeling is gericht op het voorkomen vande afwenteling van mondiale milieuproblemen op volgende generaties en op andere gebieden.De dilemma’s in relatie tot het milieu zijn talrijk: mensen in ontwikkelingslanden die hout kappenom hun voedsel te bereiden, klimaatveranderingen die de grootste gevolgen in ontwikkelingslan-den laten zien omdat zij zich er niet tegen kunnen beschermen, bedrijven die onder druk vanaandeelhouders en concurrentie kiezen voor het korte termijn denken en directe winst, endaarbij hulpbronnen blijven uitputten of vervuilen, de toenemende mobiliteit in het woon-werkverkeer – de lijst kan moeiteloos aangevuld worden. De burger, het bedrijfsleven en de overheidkunnen en moeten hierin keuzes maken. En die keuzes zijn afhankelijk van waar je het meestwaarde en belang aan hecht.En hoe creatief zijn uw leerlingen in het bedenken van producten waarbij het afval als voedselkan dienen?

Het venster in de klas

In het project duurzame voetafdruk vindt uonder de button ‘docent’ informatie over delessen die hierover worden aangeboden.Met het begrip duurzame voetafdruk wordtop een andere manier gekeken naar hetbeslag dat elk mens legt op de aarde, deruimte die we per persoon innemen. Hetgaat hierbij om persoonlijke ruimte die op

Al Gore

aarde geconsumeerd wordt, de invloed vandeze voetafdruk op anderen en de levens-duur van de voetafdruk. De afgelopen jarenis onze voetafdruk sterk gestegen. Als ieder-een zo zou leven als wij, hebben we nógtwee aardbollen nodig! Conclusie: wij levenop een te grote voet… Kijkt u op www.sustainablefootprint.org.

178

In de documentaire An InconvenientTruth, laat voormalig vice-president AlGore de gevolgen zien van de opwar-ming van de aarde. Een opwarming diewij veroorzaken. Met scherpzinnigheid,intelligentie en hoop roept hij op toteen mondiale strijd tegen het broeikas-effect. Bij aankoop van een dvd sponsorje meteen een klimaatbos!De Belgische overheid heeft beslotenalle scholen voor het voortgezet onder-wijs een dvd toe te sturen, inNederland kunt u hem zelf bestellen bijwww.bol.com.

Duurzamevoetafdruk

179

Leerlingen vinden het erg leuk als de docentkorte films in de les laat zien. Het maakt deles levendig en het biedt legio mogelijkhe-den om ‘de wereld in de klas’ te halen.Vindtu de films van Al Gore of Tegenlicht te lang,tegenwoordig worden er ook talloze leukekorte fragmenten aangeboden via internet,over alle onderwerpen die relevant zijn inuw onderwijs. Makkelijk is het wel als u eencomputer en een beamer of een smart-board in de klas beschikbaar heeft.Goede bronnen voor films zijn:Beeldbank: http://beeldbank.schooltv.nl waar-in stichting Teleac/NOT en Schooltv samen-werken.Teleblik: www.teleblik.nl, een online bronnen-bank met radio-, televisie-, en filmmateriaal

van vroeger maar ook uit recente tijd,afkomstig uit de archieven van Beeld enGeluid. In Teleblik werken Instituut voorBeeld en Geluid,Teleac/NOT en KennisnetICT op school samen.

Tijdens docentendagen kunt u kennisma-ken met Teleblik. U kunt een keuze makenuit zes verschillende workshops en pre-sentaties. Bovendien is het mogelijk eenbezoek te brengen aan de Beeld enGeluid experience. In deze nieuwepublieksattractie staat de wereld van tele-visie, radio, film en muziek centraal:www.beeldengeluid.nl/docentenda-gen2008.

LEREN VOOR DUURZAME ONTWIKKELING OP KENNISNET IS EEN THEMASITE DUURZAAMHEID INGERICHT, WAAR LEERLINGEN EN DOCENTEN VEEL

INFORMATIE OVER DUURZAAMHEID KUNNEN VERKRIJGEN: HTTP://DUURZAAMHEID.KENNISNET.NL.‘SCHOLEN VOOR DUURZAAMHEID’ BRENGT SCHOLEN EN BEDRIJVEN BIJ ELKAAR. LEERLINGEN WERKEN

IN OPDRACHT VAN ECHTE OPDRACHTGEVERS. ZIJ ONTMOETEN VERTEGENWOORDIGERS VAN BEDRIJVEN

EN MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIES DIE HEN EEN PROBLEEM OF VRAAGSTUK VOORLEGGEN.VERVOLGENS DOEN DE LEERLINGEN EEN ONDERZOEK VOOR DE OPDRACHTGEVER OF ZIJ MAKEN EEN

ONTWERP ROND EEN ACTUELE MAATSCHAPPELIJKE KWESTIE. DEZE CONTACTEN VINDEN PLAATS IN DE

EIGEN REGIO: HTTP://SCHOLENVOORDUURZAAMHEID.NL.OP WWW.ONDERWIJSDUURZAAM.NL TREFT U NIEUWS, AGENDA'S, ONDERWIJSMATERIAAL, VOORBEELD-PROJECTEN EN LINKS AAN OP HET GEBIED VAN DUURZAAM ONDERWIJS - VAN BASISSCHOOL TOT

UNIVERSITEIT.

Levendige beelden

Afval is voedselBekijk de uitzending Afval is voedsel met uw leerlingen. Hoe creatief zijn zij inhet bedenken van producten en productieprocessen die afval tot voedselkunnen laten vergaan?U kunt de uitzending on-line bekijken:www.vpro.nl/programma/tegenlicht/afleveringen/30458986/

180

Hoe pak je hetthema wereldbur-gerschap aan?In de module inter-national awarenesskijken we naarwereldburgerschapvanuit drie thema’s.Deze thema’s zijnmensenrechten,andere culturen enwereldpolitiek/glo-balisering. Milieukomt terug in eenbelangrijke oefeningover het Ear thCharter. De modu-le is opgebouwd uitverschillende ar ti-kelen die ik bijelkaar heb gezochten waaraan ik vra-gen en verschillen-de werkvormenheb gekoppeld.

HET HERMANN WESSELINK COLLEGE VERZORGT ONDERWIJS VOOR RUIM 1500 LEERLINGEN,

VERDEELD OVER DE OPLEIDINGEN TWEETALIG VWO, GYMNASIUM, ATHENEUM, HAVO EN VMBO-T.

AARDRIJKSKUNDEDOCENTE ELVIRA SANDERS HEEFT IN HET TWEETALIG VWO DE MODULE

INTERNATIONAL AWARENESS OPGEZET, TWEE UUR PER WEEK EEN HALF JAAR LANG LESSEN OVER

WERELDBURGERSCHAP.

De leerlingen vinden het waanzinnig leuk.Eigenlijk logisch want het gaat over henzelf.Zij zijn erbij betrokken, ze hebben er dage-lijks mee te maken. Leerlingen zien datwereldburgerschap over hun éigen bestaangaat, zij willen ook inzicht en kennis krijgenover dat bestaan.Je kunt genoeg voorbeelden aandragen, zezien de wereld, ze zien mensen uit andereculturen steeds om zich heen, en ze zijndruk bezig een mening te vormen.Vooreen gefundeerde mening is ook gewoonkennis nodig, daarom geef ik ook repetities;ze moeten bijvoorbeeld weten hoe deVerenigde Naties werkt en de geschiedenisvan de Europese Unie kennen. Ondanks ditzijn ze erg enthousiast. Het feit dat ze hetnegende uur nog geboeid bezig zijn, zegtgenoeg.

Wat betekent wereldburgerschap voorjou?Voor mij betekent het betrokken zijn bij dewereld. Dat je je verantwoordelijkheidneemt waar je verantwoordelijk voor bent.Het betekent dat burgers in de westerse

Leerlingen zien dat wereldburger-schap over hun éigen bestaan gaat, zij willen inzicht en kennis krijgenover dat bestaan.

180180

Interview met Elvira Sanders, docente aardrijkskunde Hermann Wesselink College in Amstelveen

< HET HERMANN WESSEL INK COLLEGE

181181181

landen dus verantwoordelijk zijn voor waarhun producten vandaan komen en watdaar de gevolgen van zijn in andere landen.Of verantwoordelijk zijn voor hun eigenmilieugebruik bijvoorbeeld.Ik hoop absoluut dat de leerlingen oppik-ken dat je niet alleen verantwoordelijkbent, maar dat je ook invloed hebt. En ikhoop dat ze zien dat cul-turele diversiteit waarde-vol is, dat ze zien hoeanders het kan zijn evenniet vanuit je eigengewoonten te redeneren.Dat je met een brederperspectief conflictenbeter kunt begrijpen ofwellicht voorkomen.

Zadel je de leerlingen nietop met een te grote ver-antwoordelijkheid?Nee, ze zien vanaf het jeugd-journaal al de meest afschuwelijke dingen.Daarom wil ik dat ze kennis krijgen, wantdie kennis kan het kader geven om zakente begrijpen, een plek te geven. Daarom ishet kennisdeel in de module, naast demeningsvorming, ook heel belangrijk. Ik laatzien dat er ook concrete mogelijkhedenzijn. Oorlog zal er waarschijnlijk nog heellang zijn maar het feit dat de VN er is,biedt wel hoop en een kans. Ik hoop tebereiken dat ze bewust worden, en wetendat ze een keuze hebben, hun eigen keuze.

Waarom maak je er een apar t vak van,deze onderwerpen komen toch ook in debestaande vakken terug?Bij aardrijkskunde komt het milieu natuur-lijk uitgebreid aan bod. Als je dan niet kuntverwijzen naar wereldburgerschap hebbenze geen duidelijk kader, dan heeft het veel

minder impact. Het idee dat jij ook verant-woordelijk bent, wordt dan niet zo sterkgevoeld. Kijk naar de ecologische voedaf-druk. Als wereldburger besef je beter welkdeel van de planeet je nodig hebt voorjouw leven, en hoeveel meer dat is in ver-gelijking met iemand bijvoorbeeld inSenegal.

Kan je niet de samenhang zoeken en er inalle vakken aandacht aan besteden? Dat is moeilijk in het huidige systeem, hetlukt soms op kleine schaal. Je hebt te wei-nig tijd voor overleg, dus je hebt dan welonderlinge afspraken maar je weet nietwat je in al die vakken toch nog dubbeldoet. Ideaal zou zijn als wereldburgerschapeen apart vak is en het dan ook nog in devakken terugkomt.

Wat vind je van de vensters voor wereld-burgerschap?Bij elk venster zou ik de leerlingen devraag stellen: waar sta jij? Wat is jouwbetrokkenheid erbij, wat zou je betrokken-heid erbij kunnen zijn? Wat heeft het metjou als wereldburger te maken? Het geefteen mooi en duidelijk kader.

< ELV

IRA

SA

ND

ER

S

182182

Steeds meer kantoorwerk wordt vanuit Amerika enEngeland overgeplaatst naar India. Call centers zijn boomingbusiness in India. Bijna elke dag wordt er één opgericht omvan daaruit klanten in de Verenigde Staten en Engeland tewoord te staan. In India doen ze het beter, goedkoper ensneller dan hun collega's in het Westen. Tien uur lang horende medewerkers van de incasso-afdeling van ExlS de smoe-zen aan van Amerikaanse klanten die er die maand niet ingeslaagd zijn hun lening af te lossen. Zij hebben één taak: deklant tot betaling dwingen. De resultaten worden over hetinternet teruggestuurd naar de opdrachtgevers.Call centra kunnen voor veel doeleinden worden ingezet.Een call center helpt de Amerikaanse dokter die 's avondsper dictafoon de gegevens van een patiënt en de medicatieinspreekt. Dat wordt in India in de computer gezet, metinternet verstuurd, in Amerika geprint en hangt de volgendedag als status aan het ziekenhuisbed. Of als je Harrods, hetchique Londense warenhuis belt, om te vragen of er van-daag verse zalm is, krijg je iemand uit een gehucht bij Delhiaan de lijn die voor 150 dollar per maand naar een beeld-scherm tuur t: ‘Yes madam, de zalm is zojuist vers ingevlo-gen.’Het is heel eenvoudig geworden om bijvoorbeeld fabriekenof productiecijfers te volgen vanaf de andere kant van dewereld, nieuwe ideeën op te pikken en te delen op hetinternet.

Bron: Even India bellen

www.vpro.nl/programma/dnw/afleveringen/4217316

Het venster: internet

183183

EEN WERELDBURGER HEEFT KENNIS VAN MONDIALISERINGPROCESSEN, ONDERLINGE

AFHANKELIJKHEID, MONDIALE GELD- EN HANDELSSTROMEN. DAARNAAST VOELT EEN

WERELDBURGER ZICH BETROKKEN BIJ ZIJN OF HAAR MEDEMENS. OF DIE PERSOON NU

NAAST HEM ZIT OF AAN DE ANDERE KANT VAN DE WERELD.

Internet is hét medium waardoor delen van de wereld steeds nauwer met elkaar verbondenzijn geraakt. Kennis en inzicht in deze processen zijn noodzakelijk om als burger in de huidigesamenleving te functioneren. Internet maakt dat vele processen met een enorme snelheid kun-nen plaatsvinden. In de economische wereld zijn de gevolgen daarvan goed merkbaar zoalsflitskapitaal dat in korte tijd verschillende keren de aarde rondgaat. Maar ook in andere aspec-ten van handel zijn de gevolgen legio.Waar mensen in ontwikkelingslanden toegang krijgen tot internet, krijgen zij toegang tot dewereld, met in principe onbeperkte mogelijkheden. Maar je moet dan wel de noodzakelijkekennis en middelen bezitten om daadwerkelijk te kunnen participeren in de wereldeconomie.Internet biedt verschillende mogelijkheden om leerlingen ervaringen te laten opdoen metmensen uit andere culturen. Leerlingen kennen de weg op dating sites, Second Life, Hyves etc.Maar andere ontmoetingen via internet zijn in het onderwijs ook heel goed toepasbaar. U alsdocent biedt het kader waarbinnen ontmoeting en uitwisseling plaatsvindt.

Het venster in de klas

Samen met zijn collega’s in Estland en Polenontwikkelt Ronald Schaefer van het CorlaerCollege eerst een curriculum: dat biedt destructuur. In beide landen geven de docenteneen presentatie aan de leerlingen en makenze werkplaatsen aan in de elektronische leer-omgeving.Vervolgens worden leerlingen aanelkaar gekoppeld en gaan ze het curriculumuitvoeren. De elektronische leeromgeving is

Conferentie Grenze(n)loos leren

te bekijken via het wacht- en passwoordgast. http://corlaercollege.teletop.nl.Wilt u ook een elektronische leeromgevingopzetten? Teletop (www.teletop.nl) biedtdaarvoor een simpel format. U kunt een vande regionale voorlichtingsdagen voor hetvoortgezet onderwijs bijwonen of contactopnemen met Bob Hofman (ICT&E):Hofman@ict-edu.nl.

184

Kom naar de conferentie waar u kunt leren vanalle ervaringen en producten van het CorlaerCollege in het project Grenze(n)loos Leren. Ditproject is een samenwerking van het CorlaerCollege en ICT&E (Dieren) en loopt van 2005t/m 2007. (Zie ook pagina 186-187 van ditkatern.)Gezien het innovatieve karakter - de vormge-ving van een doorlopende leerlijnInternationaliseren met Ict - is het projectGrenze(n)loos Leren gefinancierd vanuit debeleidsregel Vooruit! van het ministerie vanOC&W.De afsluitende conferentie vindt plaats op vrij-dag 30 november 2007 in Nijkerk van 10.00 tot16.30 uur. U kunt zich aanmelden viawww.twinschools.nl.

Webbased uitwisseling

PortfolioInternationaliseren is op het Corlaer College een onderdeel van het portfolio van elke leerling.Door hierover afspraken te maken en de doelstelling af te spreken, is het thema niet meer afhanke-lijk van een ad-hoc project. Als een project wegvalt, valt niet de intentie weg en kan dezelfde doel-stelling op een andere manier invulling krijgen.Een portfolio kan uiteraard een fysieke map met inhoud betekenen, maar ook een digitale map metfiles. Heeft u interesse in een digitaal portfolio? Kijk dan op www.onlineportfolio.nl voor een demo.

Werkbladen van internet Op het Merewade College in Gorinchemhebben docenten besloten twee uur in deweek vrij te maken voor lessen wereldbur-gerschap.Vorig jaar zijn ze hiermee gestart.Voorheen hadden zij alleen een internatio-naal uitwisselingsproject in de bovenbouw,nu bereidt de onderbouw daar al op voor.Om de introductie niet te moeilijk temaken, gebruiken de docenten bij de startde werkbladen van Europa Actueel van hetEuropees Platform. In totaal zijn er 33 werk-bladen waarmee de leerlingen kennis makenmet Europa, de Europese Unie en de EU-landen. Aan bod komen thema’s als samen-

werken, uitwisselingen, Europees burger-schap, Europees cultureel erfgoed, consu-mentenbelangen. De werkbladen wordenaangeboden in een verzamelmap.www.europeesplatform.nl – klik op uitge-verij – klik op onderwijsmaterialen.

185

LEARNING CIRCLES HET PRINCIPE VAN DE LEARNING CIRCLES IS

INMIDDELS EEN BEPROEFD CONCEPT. FEITELIJK

WERK JE DAN MET TIEN SCHOLEN UIT VER-SCHILLENDE LANDEN IN EEN SPINNENWEB.OP HET CORLAER COLLEGE BEKIJKEN ZE ELK

JAAR WELKE VAKKEN MEEDOEN.VORIG JAAR

WAREN DAT ALLE TAALVAKKEN, DAARVOOR

WAS HET ECONOMIE. DE KEUZE OP HET

CORLAER COLLEGE IS VRIJ, ZOLANG HET

MAAR AANSLUIT OP DE LEERLIJN EN DE

DOELSTELLING DAARIN.INFORMATIE OVER DE LEARNING CIRCLES EN

AANMELDEN KUNT U VIA HTTP://LEARNING-CIRCLES.KENNISNET.NL.DRIE KEER PER JAAR IS ER OOK EEN VOOR-LICHTINGSWORKSHOP.

Uitwisselingen en studiereizen Leerlingen met een programma onderdompelen in een andere cultuur: het iseen vorm van ervarend onderwijs waarbij de leerlingen de verschillen lijfelijkervaren. Het past allemaal in het idee dat je verder kunt kijken dan je eigengrenzen.Voor hulp bij het organiseren van een uitwisseling kunt u terecht bij hetEuropees Platform, www.europeesplatform.nl – leerlingenuitwisseling.En bij Stichting EuroSchool die u op school gratis advies komt geven:www.euroschool.nl.

Hoe proberen jullie leerlingen op te voe-den tot wereldburgers?Het versterken van wereldburgerschap isbinnen deze school de belangrijkste peilerin het project Grenze(n)loos leren. In ditproject hebben we een doorlopende leer-lijn ontwikkeld, met als doel: internationali-seren is werken aan jezelf om een wereld-burger te worden.De doorlopende leerlijn houdt onderandere in dat iedere leerling uiteindelijk

HET CORLAER COLLEGE IN NIJKERK, IS IN EEN NIEUW GEBOUW GEVESTIGD. HET IS ONTWORPEN MET

HET IDEE OM OPENHEID TE CREËREN. DE INRICHTING BIEDT ALLE FACILITEITEN VOOR HET NIEUWE

LEREN. DE FILOSOFIE VAN DE SCHOOL IS DAT LEREN NIET OPHOUDT BIJ DE MUREN VAN DE SCHOOL:

LEREN IS EEN ONTDEKKINGSTOCHT.

HET PROJECT GRENZE(N)LOOS LEREN IS EEN SAMENWERKING VAN HET CORLAER COLLEGE EN ICT&E

(DIEREN). ZIJ HEBBEN SAMEN EEN DOORLOPENDE LEERLIJN INTERNATIONALISEREN MET ICT

ONTWIKKELD.

één keer een uitwisseling moet hebbengedaan met een buitenlandse school. Datbetekent dat de leerling één op één bijeen andere leerling in huis komt, daar eenweek verblijft en ervaar t hoe het is om ineen andere cultuur te leven. We doen ditomdat je merkt dat leerlingen erg snelgroeien als je ze onderdompelt in eenandere cultuur. In dit geval een Europesecultuur omdat het anders te kostbaar zouworden.

En werken jullie ook vir tueel, naast defysieke uitwisseling?We hebben vorig jaar het cultuurprojectEstland en Polen gedaan; dat is web-based.Nederlandse en buitenlandse leerlingenwerken samen en hebben toegang tot deelektronische leeromgeving. Wij willen datde leerling zijn eigen leerproces in de handneemt, daarom zullen we niet te veel stu-ren. Maar algehele vrijheid leidt tot verlam-ming, dus dat is het spanningsveld.

Wat betekent wereldburgerschap voorjou?Voor ons is het belangrijkste doel van de

Het doel:Internationaliseren is werken aan jezelf om een wereldburger te worden.

Interview Ronald Schaefer, docent maatschappijleer Corlaer College in Nijkerk

< RONALD SCHAEFER186

leerlijn dat de leerling leer t zich te ver-plaatsen in andere culturen en daarmeekan reflecteren op zijn eigen cultuur. Dathij of zij vriendschappen kan aangaan metmensen uit andere culturen, dat ze ontdek-ken dat je toch vriendschap kunt sluitenmet mensen die totaal verschillend zijn.

Jullie leggen sterk de nadruk op het cultu-rele aspect, waarom?Omdat al die andere dingen al in hetonderwijs naar voren komen. En daarnaastkijken we of een onderwerp zich ervoorleent om in een internationale context tebehandelen. Dat maakt het direct interes-santer voor de leerlingen. Even contact leg-gen, msn-adressen uitwisselen en ze zijntotaal enthousiast, ook voor het onder-werp.

Wat vind je van de vensters voor wereld-burgerschap?Ze zijn mooi gevonden. Aan identiteit wer-ken wij natuurlijk heel sterk. Kijk maar naarde doelstelling van internationalisering.Internet vind ik een bijzonder venster, wantdat sluit ook goed aan bij wat wij doen,

186

omdat wij voor internationaliseren met icthebben gekozen. We bouwen de leerlijnop door eerst een één op één project tedoen, één school met één andere schoolen uiteindelijk in het derde jaar mee tedoen met de Learning Circles.

Heb je een tip voor docenten die aanwereldburgerschap willen werken?Je moet het altijd als vervanging voor ietsanders gebruiken. Het venster afval bij-voorbeeld kan ik heel goed in economiebehandelen, afval lever t tenslotte geld op.En onderwerpen als recycling en dergelijkemoet ik toch behandelen. Als je dat binneneen internationale context kunt doen,motiveer t het de leerling nog meer. Hij ofzij kan de stof dan vergelijken met de situ-atie in andere landen.Je moet wel duidelijk een plan maken. Alsje iemand bent die alleen maar volgens hetboek wil werken, dan is het extra werk.Maar iedere docent heeft voor- en nawerk.Het is misschien wat investeren, maar hetlever t ook wat op omdat je leerling veelgemotiveerder wordt voor je vak.

Er zijn binnen je curriculum altijd heel veelaanknopingspunten waarop je internatio-naal kunt insteken. Al werk je apar t maarwissel je met leerlingen alleen de opbreng-sten uit op het web, dat is al winst. Als jeals school meer wilt doen, moet je eenduidelijke doelstelling hebben die je wiltbereiken. Dat is dan de kapstok waar colle-ga’s hun jas aan kunnen ophangen. Hetonderwijs is een spiegel van de maatschap-pij en die verandert steeds sneller, dus saaikan het niet worden.

< EE

NB

LIK

IND

E

SC

HO

OL

Zomaar een dialoog in Nederland.`“Waar kom je vandaan?”“Uit Deventer.”“Nee, ik bedoel oorspronkelijk?”“Ik ben in Deventer geboren.”“Maar je ouders?”“Mijn moeder komt ook uit Deventer.”“Maar je vader?”“Mijn vader is Italiaan.”“Aha. Is je naam dus Italiaans?”“Ja.”“En waar in Italië kom je vandaan?”“Ik kom niet uit Italië.”“Maar je ouders?”

Voor wie nog vastzit aan de nationale blikheeft iedereen een vaderland. Wie eenChinees uiter lijk heeft en vloeiendNederlands spreekt, wordt net zolang metvragen bestookt tot het verband tussennationaliteit, huidskleur, taal en land vanherkomst weer hersteld lijkt.

Bron: NRC Magazine september 2006: interview met

Ulrich Beck naar aanleiding van zijn boek Der

Kosmopolitische Blick

Het venster: identiteit

188

188

Het venster in de klas EEN WERELDBURGER HEEFT HISTORISCH INZICHT IN DE

GESCHIEDENIS VAN NEDERLAND EN DE POSITIE VAN

NEDERLAND IN DE WERELD. DIT IMPLICEERT OOK

INZICHT IN MONDIALE MIGRATIEPROCESSEN. EEN

WERELDBURGER KAN RESPECT VOOR MENSEN EN HUN

OMGEVING VOELEN EN DIT UITDRAGEN; HIJ OF ZIJ KAN

SAMENWERKEND EN CONFLICTOPLOSSEND HANDELEN.

”Vroeger functioneerden mensen, maatschappijen, economieën voornamelijk lokaal of natio-naal. Nationaliteit, huidskleur, taal en land van herkomst kwamen meestal met elkaar overeen.Tegenwoordig is een fundamenteel ander patroon ontstaan. Door processen van mondialise-ring en migratie is de uitwisseling tussen bevolkingsgroepen steeds groter geworden. Dit impli-ceert ook ander gedrag van mensen, burgers, migranten. Zij gaan daar naar toe, fysiek, virtueelof cultureel, waar zij zich het beste kunnen ontplooien, waar zij hun geluk denken te vinden. Dewereld is hun woonplaats. Dat betekent echter niet dat die mensen de cultuur waaruit zijvoortkomen, willen of kunnen loslaten. Die heeft hun identiteit in grote mate gevormd. Het iseerder zo dat zij elementen uit de nieuwe cultuur aan hun identiteit toevoegen, of betergezegd: ze leven tegelijkertijd in en vanuit verschillende culturen.“

Bron: NRC Handelsblad, Opinie en debat, zaterdag 27 januari 2007- worldconnectors.nl

Om een werkelijke betrokkenheid te kunnen ontwikkelen bij de internationale dimensie vanonze samenleving, zouden wereldburgers de volgende houding moeten ontwikkelen: een posi-tief zelfbeeld en identiteitsgevoel; empathie, begaan zijn met elkaar en de omgeving; betrokken-heid bij gelijkheid; respect voor diversiteit; geloof in het feit dat mensen een verschil kunnenmaken.U kunt de leerling helpen deze houding te ontwikkelen door het waardenlogboek te gebruikenzoals op pagina 166 beschreven staat en door ontmoetingsonderwijs meer handen en voetente geven.

Uitwisseling binnen de eigen stad

190

ONDERWIJSPANEL LBR HET ONDERWIJSPANEL ONDERSTEUNT HET

LBR (LANDELIJK BUREAU TER BESTRIJDING

VAN RASSENDISCRIMINATIE) BIJ HET BEOOR-DELEN VAN ONDERWIJS- EN VOORLICHTINGS-MATERIAAL OP HET TERREIN VAN DISCRIMINA-TIE- EN RACISMEBESTRIJDING EN INTERCULTU-RALISATIE. IN HET PANEL ZITTEN DOCENTEN,LEERLINGEN EN INHOUDELIJK DESKUNDIGEN.ZIJ VOORZIEN HET MATERIAAL VAN COMMEN-TAAR VOOR POTENTIËLE GEBRUIKERS IN HET

VOORTGEZET ONDERWIJS EN HET MIDDEL-BAAR BEROEPSONDERWIJS.ALLE MATERIALEN ZIJN TE LEEN IN DE BIBLIO-THEEK VAN HET LBR EN ZIJN VIA EEN ZOEK-FUNCTIES OVERZICHTELIJK GERANGSCHIKT.ZIE WWW.LBR.NL – RECENSIES MATERIALEN.

Het Liefland College in Utrecht en hetChristelijk Gymnasium Utrecht hebben eenuitwisseling op poten gezet.Twee dagenwaarbij vijftien leerlingen van elke school bijelkaar op bezoek gaan. Het Liefland Collegeis een mavo met een gemengde populatieleerlingen waarbij veel leerlingen van Turkseen Marokkaanse afkomst zijn. Het ChristelijkGymnasium Utrecht heeft overwegendautochtone leerlingen. Het doel van de uit-wisseling: ontmoeting, leren kennen en jewereld vergroten.De dagen zijn gevuld met een introductiedoor de dramadocent, gezamenlijk koken endiscussie onder het eten. Het thema is ‘ken-nen we elkaar?’ Onderwerpen daarbij zijn:waar woon je, wat zijn je hobby’s, hoeanders is het onderwijs, wie zijn je vrienden,

School Zonder Racisme Het team van het Liefland College in Utrecht volgt regelmatig een cursus om hun SchoolZonder Racisme handen en voeten te geven. Om problemen te bespreken en andere vor-men van onderwijs te ontwikkelen. Hulp en begeleiding daarbij krijgen zij van Alleato, centrumvoor maatschappelijke ontwikkeling in Utrecht: www.alleato.nl – klik op producten.Ondersteuning bij School Zonder Racisme wordt geboden door het Landelijk Bureau terbestrijding van Rassendiscriminatie: www.lbr.nl.

hoe ziet je klas eruit? Het uitspreken vanvooroordelen is een belangrijk onderdeel:woont de ander in de wijk waar je het ver-wacht, verdienen de ouders inderdaad veelof juist weinig, etc.Onder de naam 'ontmoetingsproject voort-gezet onderwijs' krijgt de school hulp enbegeleiding van Alleato, centrum voor maat-schappelijke ontwikkeling in Utrecht:www.alleto.nl – klik op producten.

Project paspoort Mohammed Chaara - bekend van de filmsShouf Shouf Habibi en Het Schnitzelparadijsen van een aantal tv-series - geeft lessen opscholen in het kader van zijn projectPaspoort. Chaara wil de leerlingen metPaspoort iets bijbrengen over hun identiteit.“Veel vmbo’ers zijn van Turkse ofMarokkaanse afkomst. Kinderen van migran-ten leven vaak tussen twee culturen. Ze mis-sen een eigen identiteit”, aldus de acteur.Zijn belangrijkste boodschap voor de leer-lingen: “Natuurlijk kun je het als allochtoonin Nederland ver schoppen. Zolang je maardromen hebt om waar te maken!”Dat is de belangrijkste les van acteurMohammed Chaara voor de leerlingen.Tijdens de les hamert Chaara erop dat leer-lingen hun school moeten afmaken. ”Kennisis ontzettend belangrijk. Alleen met kenniskrijg je een goede baan, kun je goed verdie-nen en uiteindelijk je dromen verwezenlij-ken. Dat zie je aan mij.’’www.projectpaspoort.nl

191

De selectie van de leerlingen heeft al in hetderde leerjaar plaatsgevonden. De andereleerlingen helpen mee de reis voor te berei-den. Zij helpen met inzamelen van geld, hetbouwen van een website, leerlingen met eengoede babbel gaan sponsors werven en zijverdiepen zich allemaal in Ghana vanuit alleschoolvakken.De tien geselecteerde leerlingen verblijventwee weken in Ghana en worden gekoppeldaan leeftijdgenoten. Zij kijken hoe zij leventhuis en op school. Ze komen in de stad enop het platteland, helpen met het bouwenvan een school en bezoeken een weeshuis.Ondersteuning krijgt het Helen Parkhurst vanXplore, SamenWerk (Stichting internationalesamenwerking Almere) en WelzijnswerkAlmere.Xplore is een subsidieprogramma voor jon-geren tussen de 12 en 30 jaar.Via Xplorekunnen jongeren uitwisselingen opzetten enstage lopen in ontwikkelingslanden, om zelf tezien en ervaren hoe het daar aan toe gaat;om te zien waarom ontwikkelingssamenwer-king belangrijk is. En om die boodschap doorte geven aan andere Nederlanders. Meerinformatie: www.xplore.nl.

Dit jaar gaat de vmbo afdeling van hetHelen Parkhurst – een Daltonschool voorvwo, havo en vmbo-tl in Almere - met tienleerlingen uit het vierde leerjaar naar Ghana.

Uitwisseling inter-nationaal Ghana

Hoe proberen jullie leerlingen op te voe-den tot wereldburgers?Een school leidt op tot burgerschap.Daarvoor heb je diploma’s nodig en moetje zorgen dat je prestaties lever t. Maaralles daarom heen, waaronder ook deonderwerpen in de leerstof, gaat bij onsover burgerschap. Een voorbeeld is dat wijhet vak mega hebben ingevoerd, een com-binatie van maatschappijleer, economie,geschiedenis en aardrijkskunde. Het gevolgis dat de stof minder schoolse kennisbevat. Het is nu contextrijke kennis waarinde samenhang met de wereld buiten deschool vanzelfsprekend is. Dat vind ik eentypisch voorbeeld van opvoeden totwereldburgers.Een ander voorbeeld is dat we nu heelbewust gekozen hebben voor het opnieuwinvoeren van het vak godsdienst.Godsdienst in de vorm van ontmoetings-onderwijs waarbij de christelijke identiteiten de andere wereldgodsdiensten, in ditgeval de islam, samen behandeld worden.

HET LIEFLAND COLLEGE HANTEERT DE STRIKTE REGEL DAT ALLEEN LEERLINGEN MET EEN CITO-

SCORE VAN 532 OF HOGER TOELAATBAAR ZIJN TOT VMBO-TL (MAVO). OP HET LIEFLAND

COLLEGE IS 85% VAN DE LEERLINGEN VAN TURKSE OF MAROKKAANSE AFKOMST.

DE SCHOOL IS AL JAREN EEN SCHOOL ZONDER RACISME, RECENT IS DE PILOT

ONTMOETINGSPROJECT VOORTGEZET ONDERWIJS GESTART. ZIJ KRIJGEN DAARBIJ ONDERSTEUNING

VAN ALLEATO, CENTRUM VOOR MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING UTRECHT.

De leerlingen blijken dit vak buitengewoonleuk te vinden. Zij lopen met een hoopvragen rond die te maken hebben met wieze zijn, hun identiteit, vragen rondomlevensbeschouwing; die kunnen zij nu in deles aan de orde stellen.

Wij helpen de leerlingen om een positiefzelfbeeld te ontwikkelen. Leerlingen moe-ten daarom wíllen en kúnnen. We sprekenze daarop aan. Je moet er trots op zijn omhier te zijn. Je moet je aan de regels hou-den. Het doet er toe, dat mavo-diploma,het doet er toe dat jij je daarvoor inzet. Jeemancipeert je kinderen als je eisen aan zestelt. Op school vinden ze daarbij de nodi-ge steun en sturing.

Wat betekent wereldburgerschap voorjou?Wereldburgerschap is samen leven, samenwerken, samen leren. Ik zie het gewoondichtbij huis. Met onze populatie leerlingenhoef je niet ver te gaan. In de wijken hier

De allerbelangrijkste regel

Heb respect voor elkaar!Waardeer het positieve in de ander!Kijk niet naar het negatieve!

Interview met Jan Rozema, directeur Liefland College in Utrechtk

192

192

gen nu ouders om aandacht te hebbenvoor de prestaties van hun zoon of doch-ter doordat zij het rapport moeten komenophalen. Dan is er tevens een kortgesprek. En als een leerling nu niet opschool is, krijgen de ouders direct een smsthuis. Dit hebben we september 2006ingevoerd en de resultaten zijn spectaculair.Het is een simpel controlesysteem en deouders stellen het zeer op prijs.

Heb je een tip voor docenten die aanwereldburgerschap willen werken?De omslag die je als docent moet maken,is dat je meegaat in de ontwikkeling van dejongeren. Dat is de uitdaging van het heleonderwijs en ook van hier. De docentmoet loskomen van zijn vakinhoud. Deessentie is dat de docent in contact moetkomen met de jongeren. Durf vanuit degezagsrelatie respect te hebben voor wathen bezighoudt. Cruciaal is die binding: lui-steren naar elkaar, op een ander manierlesstof aanbieden, ruimte geven om ze zelfmet initiatieven te laten komen, ze nietaltijd in strakke rijtjes zetten, ze zelf latenontdekken.

< DIR

EC

TE

UR

JAN

RO

ZE

MA

in Utrecht leven verschillende groepenmensen gescheiden van elkaar. Ze komenelkaar niet tegen, het zijn van elkaargescheiden werelden. Die werelden samen-brengen, zorgen dat zij elkaar ontmoetenen leren kennen. Daarvoor hoeven we dusgeen dure reizen te maken en het is ookveel makkelijker te organiseren.

Wat je dan niet meegeeft is de ervaringondergedompeld te zijn in een andere cul-tuur.Ja, dat klopt. Leerlingen hier op schoolleven eigenlijk al in drie werelden: thuis, destraat en op school. Hun identiteit wordtdoor deze werelden gevormd.Voor dezeleerlingen zijn dat hele gescheiden werel-den, en dat is lastig voor ze. In elke ‘wereld’worden er weer andere eisen aan zegesteld, wordt ook ander gedrag van zeverwacht.De meeste invloed hebben wij op hunwereld in de school. Een beetje invloedhebben we op hun wereld van de straat.Jongeren blijven veel rond de school han-gen, daar geven we ook bewust de gele-genheid toe met het open leercentrum. Dewereld van thuis is veel lastiger. We dwin-

< HET OPEN LEERCENTRUM

194

WILT U AANDACHT BESTEDEN AAN

WERELDBURGERSCHAP OP UW

SCHOOL, OF DIT ONDERWERP UITGE-BREIDER GAAN BEHANDELEN DAN HET

NU GEBEURT? SCHOLEN KUNNEN

ONDERSTEUNING KRIJGEN BIJ HET

IMPLEMENTEREN VAN HET THEMA

WERELDBURGERSCHAP IN HET CURRI-CULUM.

• U kunt ondersteuning krijgen als uwereldburgerschap als doorlopendthema in uw onderwijs wilt vormgeven.• NCDO kan op uw school een works-hop verzorgen over het thema wereld-burgerschap.• U kunt in contact worden gebrachtmet collega-scholen en opleidingen dieal actief zijn met het thema wereldbur-gerschap.• U kunt subsidie aanvragen voor speci-fieke onderdelen waarvoor binnen hetbudget van uw school geen geld is.• U kunt het visiedocument‘Wereldburgerschap in het onderwijs’bestellen.

Wilt u van deze mogelijkheid gebruikmaken? Neemt u dan contact op metNCDO, Jeroen van der Zant, via een e-mail met uw vragen en wensen:j.vd.zant@ncdo.nl.

Wilt u op de hoogte blijven van alleontwikkelingen rondom wereldburger-schap? NCDO geeft daarvoor vier keerper jaar de digitale nieuwsbrief wereld-burgerschap uit.U kunt zich hiervoor opgeven bijAliceO, Daniel van Middelkoop: d.van-middelkoop@aliceo.nl.

Informatie over burgerschap in deschool, in Nederland, in Europa en in dewereld vindt u ook op www.wereldbur-gerschap.kennisnet.nl; hier zijn ook linksnaar andere relevante sites te vinden.

Verder zijn al uw opmerkingen, tips enreacties van harte welkom. U kunt dezeper e-mail sturen naar Jeroen van derZant, j.vd.zant@ncdo.nl (NCDO is deopdrachtgever voor dit katern) en/ofnaar alice@aliceo.nl (AliceO verzorgt desamenstelling en redactie).

Wereldburgerschap op school