DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE

GERİATRİ HEMŞİRELİĞİ

DR.ÖĞR.ÜYESİ.ASLI GENÇ

İSTANBUL GELİŞİM ÜNİVERSİTESİ

SAĞLIK BİLİMLERİ YÜKSEKOKULU

HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ

GERİATRİ HEMŞİRELİĞİ

• Yaşlıların özgün gereksinimlerini anlamayı,

değerlendirmeyi, bakım ve rehabilitasyonu

planlamayı,uygulamayı bilgi ve beceri ile yürüten

bakım etkinliklerini kapsar.

• Ayrıca geriatri hemşiresinin bakımı herhangi bir

patolojik sürecin çözümlenmesine yönelik

uygulamaları ve yaşlının bakımından sorumlu

profesyonel olmayan bakım vericileri de kapsar.

Neden Geriatri Hemşireliği?• Toplumlar kendi koşullarına uygun, toplumun

sağlık sorunlarına ve beklentilerine uygunhizmet modelleri geliştirmek, uygulamak ve buhizmetleri sunacak sağlık insan gücü yetiştirmekdurumundadır.

• Buna paralel olarak her toplum yaşlılara sağlıkhizmeti sunmada kendi gereksinimleri,olanakları, bilimsel gerçekler ve toplumunbeklentilerine uygun hizmet türleri geliştirmek vebu hizmeti sunacak personel yetiştirmekzorundadır.

• Dünya nüfusunda meydana gelen değişim ve gelişmeler

yaşlı bireyle ilgilenen hekim, hemşire, diş hekimi,

fizyoterapist, diyetisyen ve sosyal hizmet uzmanı gibi

birçok sağlık disiplininin de değişme ve gelişmelere

paralel çözümler belirlemesi, veri tabanı oluşturmak için

araştırmalar yapması, bilim dallarını oluşturması, öğretim

kadrolarını geliştirmesi gereğini gündeme getirmiştir.

• Geriatri ve gerontoloji hemşireliği; yaşlıların özgün

gereksinimlerini anlamayı, değerlendirmeyi, geriatrik

bakım ve rehabilitasyonu planlamada, uygulamada bilgi

ve beceri ile yürütülen bakım etkinliklerini kapsar. Bu

bakımın herhangi bir patolojik sürecin çözümlenmesine

yönelik uygulamaları da içermesi gerekir.

Avrupa ve ABD’ de Geriatri

Hemşiresinin Çalışma Alanları

• Günlük yaşam aktivitelerinde desteğinegereksinimi olanların bakıldığı subakut ya dauzun dönem bakım veren özelleşmişkurumlarda,

• Gereksinime göre apartman dairesi, destekliyaşam evi ya da huzurevi hizmeti sunan emeklibirliklerinde,

• Yaşlıya yönelik aşılama kan şekeri ölçümü, kanbasıncı ölçümü yapılan ve planlı aktivitelerdüzenleyen gündüz bakım kurumlarında,

Geriatri Hemşiresinin Çalışma

Alanları (devam)

• Günlük yaşam aktivitelerinde desteğe ihtiyaç

duyanlara hizmet verilen dinlenme evlerinde,

• Akut bakım sonrası destekleyici tedavi,

rehabilitasyon, palyatif tedavi ve bakım hizmeti

veren geçici bakım ünitelerinde,

• Yaşam bulgularının izlenmesi, yara bakımı,

eğitim, danışmanlık, ilaç uygulamaları gibi

hizmetler için ev ziyareti yapılan toplum bakım

hizmetlerinde.

Geriatri Hemşiresinin Rolleri

• Bakım verici

• Savunucu

• Eğitimci

• Yönetici

• Danışman

• Araştırıcı

Geriatri Hemşiresinin Fonksiyonları

• Yaşlı birey ve bakım verenlerin eğitimini yapmak,

• Yaşlı birey ve bakım verenlere danışmanlık yapmak,

• Sağlığı korumak ve fiziksel değerlendirme yapmak,

• Öz bakım ve kişisel hijyeni öğretmek,

• Ev ziyaretleri yapmak,

• Kazaya neden olacak durumları değerlendirmek vegerekli önlemleri almak,

• Yaşlı bireyin kapasitesini artırmak,

• Akut sağlık sorunları, kronik hastalıklarındeğerlendirmesini yapmak, hemşirelik tanılarına yönelikgirişimleri uygulamak.

DÜNYADA GERİATRİ

HEMŞİRELİĞİ

• ABD’de geriatri alanında sertifika alanhemşireler genel hemşirelerin %1’inioluşturmaktadır.

• Lisans düzeyinde eğitim veren okulların dörttebirinden daha azında geriatrik içeriğin %14’ündeyaşlı bireyin bakımı ile ilgili derslerin yer aldığıgörülmektedir.

• ABD’de yapılan bir çalışmaya göre masterderecesi alan hemşirelerin yalnızca %3’ü geriatrihemşireliği derecesine sahiptir.

ABD’de Geriatri Hemşireliği;

• ABD’de lisans eğitimi veren okulların yarısındageriatri/gerontoloji dersleri ayrı ders olarak, diğeryarısında ise entegre olarak verilmektedir.

• Yine ABD’de geriatrik hemşirelik ile ilgili eğitim veren 63program bulunmaktadır. Ancak bu programların çoğuyaşlı bireyin bakımına özel olarak odaklanamamakta,geriatri aile hemşireliği ve erişkin hemşireliği alanında elealınmaktadır.

• Yaşlılara iyi hizmet verebilmek için mezunların gerontolojihemşireliği bakış açısına sahip olmaları gerektiğibelirtilmektedir. En iyi uygulama mezuniyet öncesiöğrencilere teorik ve uygulamalı gerontoloji hemşireliğidersleri konulması, mezuniyet sonrasında hizmet içieğitim programlarına gerontoloji hemşireliği derslerininentegre edilmesi olduğuna vurgu yapılmaktadır.

Avrupa’da geriatri hemşireliği alanında;

• Temel eğitim sonrası nursing practice

programları,

• Gerontoloji master programları,

• Master sonrası sertifika programları,

• Yetişkin-geriatrik hemşireliği master ve

doktora programları bulunmaktadır.

Avrupa’da Geriatri Hemşireliği;

• Geriatrik tıp eğitimi 1940’lı yılların sonundaİngiltere’de başlamıştır.

• Geriatrik tıp Avrupa Birliği ülkelerinde yaşlı bireyinsağlıkla ilgili sorunlarına yönelik özel alan olaraktanımlanmakta ve Danimarka, Finlandiya,İrlanda, İtalya, Hollanda, İspanya, İsveç, İsviçreve İngiltere’de özel dal kabul edilmektedir.

• Avrupa Birliği ülkelerinde geriatri alanında “TheEuropean Masters in Gerontology (EUMAG)”ve “European Union Geriatric Medicine Society(EUGMS)” hemşireler ve diğer sağlık ekibi üyeleriiçin uluslararası düzeyde toplantı, eğitim vekongre yaparak etkileşimi ve işbirliğinisağlamaktadır

İngiltere;

• Geriatrik tıp eğitiminin ilk başladığı İngiltere’degeriatri hemşireliği eğitimi Erişkin Hemşiresi(Adult Nurse) eğitimi içinde ya da temel eğitimüzerine yaşlı bireyin bakımına ilişkin seçmelidersler olarak yer almaktadır.

• Yine İngiltere’de geriatrik bireyin değerlendirmesi,yaşlanan vücut sistemleri, yaşlı bireyin vücutsistemlerinin bakımı gibi konuları içeren 2 yıllıkbir sertifika programı yürütülmektedir.

• Geriatri özel eğitimi master ve doktora düzeyindede verilmektedir.

• Geriatri alanında regüler hemşirelik

programına direk öğrenci alınmaktadır ve

bu öğrenciler geriatri hemşiresi olarak

mezun olmaktadır. Regüler hemşirelik

eğitimi 3 yıldır.

Almanya;

• Avrupa ülkelerinden Hollanda’da temel

hemşirelik eğitimi üzerine klinik geriatri

hemşireliği eğitimi programı bulunmaktadır.

Hollanda;

• Geriatri eğitimi lisans derecesi

düzeyindekilere verilen yedi uzmanlık alan

eğitiminden biridir 18 aylık klinik

uygulamadan oluşmaktadır.

Danimarka;

• Hemşireler genel hemşirelik eğitiminin

arkasından yedi alandan birinde 6 ay

uygulama yaparak özelleşmektedir.

Bunlardan ikisi geriatri ve palyatif bakımdır.

Finlandiya;

• Belçika lisans derecesi düzeyindekilere

yönelik 0-60 ECTS ikinci bir lisans derecesi

ya da sürekli eğitim programı olarak eğitim

vermektedir.

• Bu alanda ileri uzmanlık için altı yılda bir

yenileme gerekmektedir.

Belçika;

• Hemşireler mezuniyet sonrası 1 yıl süreli

eğitimle geriatri hemşireliği alanında

özelleşmektedirler

Norveç;

• Üç farklı düzeyde çalışma izni alan (registerednurse) hemşirelere gerontoloji özel dal eğitimiverilmektedir. Ulusal sınavdan geçmek veçalışma izni almak zorunludur.

• Ayrıca register olduktan sonra JaponyaÜniversite Hemşirelik Programları Birliği(JANPU) tarafından yönetilen sertifikalıhemşirelik uzmanlık eğitimi alanlardan biri degerontoloji hemşireleridir.

Japonya;

• Hemşire sicili aldıktan sonra (post

registration) verilen umanlık eğitimlerinden

biri gerontoloji hemşireliğidir.

İsviçre;

• Ülkemizde Geriatri hemşireliği özel alan olarak

ele alınmamaktadır. Lisans programlarında

dahiliye veya halk sağlığı dersleri içerisinde bir

konu olarak işlenmektedir.

• Lisansüstü programlarda dahiliye bölümü

tarafından açılan geriatri ya da gerontoloji

hemşireliği dersleri haftada 2 saat teorik ders

şeklinde verildiği görülmektedir.

TÜRKİYE’DE GERİATRİ

HEMŞİRELİĞİ

Ülkemizde yaşlılara hizmet veren

hemşirelerin çoğu huzurevleri ve yaşlı

bakım evlerinde çalışmaktadır.

Geriatri Hemşireliği Yüksek Lisans

Programı

• Ege Üniversitesi Hemşirelik fakültesi geriatri

hemşireliği YL programı 2009 yılında

başlamıştır. Tezli program toplam 21 yerel

krediden az olmamak koşuluyla en az yedi adet

ders, bir seminer dersi ve tez çalışmasından

oluşur. Programın toplam AKTS kredisi 120'dir.

• Adnan Menderes Üniversitesi 2013-2014 eğitim

öğretim yılında (Yaşlı Sağlığı ve Bakımı) tezli

yükseklisans programı açma teklifinde

bulunmuştur.

Yüksek Lisans Programlarında

Geriatri/Gerontoloji Hemşireliği Dersi

Bulunan Üniversiteler

• Dokuz Eylül

Üniversitesi

• Hacettepe

Üniversitesi

• Gazi Üniversitesi

• Koç Üniversitesi

• Arel Üniversitesi

• Marmara Üniversitesi

• Acıbadem

Üniversitesi

• Celal Bayar

Üniversitesi

• Süleyman Demirel

Üniversitesi

Mezunlara ve Eğitimcilere Yönelik

Kurslar

Ülkemizde son yılarda geriatrik bakım

alanında kurslar düzenlenmektedir. Henüz

onaylanmış bir sertifika programı yoktur.

Yaşlı Bakım Programları

Yaklaşık 116 üniversitede Yaşlı Bakım Ön

Lisans programı bulunmaktadır.

Geriatri Hemşirelerinin Görevleri

• Yaşlı bireyin karar verme yetisine sahip olduğunu bilmesive kendi kararlarına katılmasını sağlaması,

• Yaşlı birey ve ailesi ile bakıma katılmasınıkolaylaştıracak profesyonel ilişki kurması,

• Yaşlı bireye bakım sunarken bireyin kendisinin, ailesinin,diğer bakım verenlerinin katılımını sağlaması ve güncelgeriatri bakım standartlarını kullanması,

• Fizyolojik, duygusal, sosyal, kültürel, psikososyal,ekonomik ve spiritüel fonksiyonlarda yaşlı bireyde yaşabağlı değişimlerin farkında olması,

• Bakımı planlama, uygulama, değerlendirme amacıylayaşlı bireyin sağlık durumu ve fonksiyonel yeterliliğikonusunda veri toplaması,

• Gerontoloji, geriatri alanında var olan bilgiyi hemşirelikuygulamalarında ve bakımda kullanması,

Geriatri Hemşirelerinin Görevleri

• İnterdisipliner ekip üyeleri ile işbirliği halinde çalışması,

• Birey merkezli, insani ve empatik yaklaşım ile vereceğietik kararlarda hasta, ailesi ve sağlık personelininkatılımını sağlaması,

• Yaşlı birey ve ailesinin savunucusu olması,

• Yaşlı bireyin sağlık ve fonksiyonel performansınınkorunması, sürdürülmesi, geliştirilmesi ve kazanılması,konforunun sağlanması, bağımsızlığınındesteklenmesi, saygınlığının korunması konularındayaşlı birey ve ailesinin bilgilendirilmesi,

• Yaşlı bireyi gereksinim olduğunda diğer sağlıkprofesyonellerine ve toplum sağlığı merkezlerineyönlendirmesi,

• Yaşlı bireyi etkileyen kronik, akut fiziksel ve mentalhastalık süreçlerini tanımlaması,

Geriatri Hemşirelerinin Görevleri

• Yaşlı bireyin otonomi ve haklarını gözetmesi vekararlarına saygı göstermesi,

• Yaşlı bireye ölüm sürecinde huzurlu ölümü sağlayacakbakımı vermesi ve palyatif bakımı kolaylaştırması,

• Yaşlı bireyin eşi ve aile üyelerinin birbirini karşılıklıbenimsemesi, rahat, umutlu ve güçlü olmalarınısağlaması,

• Ulusal düzeyde profesyonel kuruluşlar ve sertifikaprogramları ile profesyonel gelişimini sürdürmesi,

• Yaşlı bireyin bakımı ve yaşam kalitesini artırmak içinstandartları kullanması ve diğer sağlık profesyonelleri ileişbirliği yapmasıdır

Amerikan Hemşireler Birliğinin 1973 yılında

oluşturduğu, 2001 yılında revize ettiği gerontoloji

hemşireliği standartlarına göre geriatri ve gerontoloji

hemşiresi;

• Yaşlı bireyi değerlendirir, veri toplar (veri toplama),

• Veriler doğrultusunda hemşirelik tanısı koyar (hemşireliktanısı),

• Yaşlı bireyin özel hedeflere ulaşıp ulaşmadığınıdeğerlendirir (hedef/beklenen sonuç),

• Hedefe ulaşmaya yönelik hemşirelik uygulamalarınıiçeren plan yapar (planlama),

• Plan doğrultusunda hemşirelik uygulamalarınıgerçekleştirir (uygulama),

• Yaşlı bireyin gelişimini izler (değerlendirme).

Yaşlı Bireyin

Değerlendirilmesi/Veri Toplama

Yaşlı bireye bütüncül bakım verebilmek için

sistematik değerlendirme yapmak

gereklidir. Hemşire aile ile birlikte yaşlı

bireyin sorunları ve öncelikleri, fonksiyonel

durumu, sağlık bakım gereksinimleri,

çevresi, çevresi ile etkileşimi ve bakımda

hedef/hedefleri değerlendirir.

Değerlendirmede;

• Değerlendirmede Lawton ve Brody tarafından geliştirilen Enstrümental Günlük Aktivite Skalası,

• Katz tarafından geliştirilen Günlük Yaşam Aktivitelerinde Bağımsızlık İndeksi,

• Maslow’un Temel İnsan Gereksinimleri Piramidi,

• Mini Mental Test,

• Geriatrik Depresyon Ölçeği,

• Mobilite İndeksi,

• Pittsburg Uyku Kalitesi İndeksi,

• Tinetti Yürüme ve Denge Testi,

• Mini Nütrisyonel Test,

• İnkontinans Değerlendirmesi,

• Ağrı değerlendirmesi, görme,

• işitme, aşılanma durumu, ihmal ve istismara ilişkin formlar

• Ayrıca yaşlı bireyin değerlendirilmesinde Gordon tarafından geliştirilen (1994) “Fonksiyonel Sağlık Modeli” formu kullanılabilir.

Değerlendirmede Mutlaka

Sorgulanması Gerekenler;• Sağlık öyküsü,

• Tıbbi tedavi öyküsü,

• Sistemlere ilişkin fonksiyonel durumu ve kayıpları,

• Günlük yaşam aktivitelerini yerine getirme düzeyi/ yeterliliği,

• Fiziksel kapasitesi,

• Hareket kapasitesi,

• Bilişsel ve mental durumu,

• Sosyal durumu,

• Psikolojik durumu başlıklarını içermelidir.

Tanılama/Hedef Belirleme

• Yaşlı bireyin değerlendirilmesi ve verilerintoplanması ile yaşlı birey ve bakım vereninvar olan ve olası problemleri, bireyin sağlıkve yaşam hedefleri belirlenir.

• Veriler sistematik olarak değerlendirilerekhemşirelik tanısı konur.

• Hemşirelik tanısı hemşirenin hedefeulaşmak için yapacağı hemşirelikuygulamalarına temel oluşturmaktadır.

Yaşlı Bireylerde Sık Kullanılan

Hemşirelik Tanıları• Beden Gereksiniminden Fazla/Az Beslenme

• Yutma Bozukluğu

• İdrar Yapmada Değişiklik

• Konstipasyon

• Bireysel Bakımda Yetersizlik

• Aktivite İntoleransı

• Kendini Beslemede Eksiklik

• Yürümenin Bozulması

• Gaz Değişiminde Bozukluk

• Evdeki Sorumluluklarını Sürdürme ve Yürütmede Bozukluk

• Boş Vakitlerini Değerlendirmede Yetersizlik

• Tuvalet Sonrası Bakımda Yetersizlik

• Uykusuzluk

Yaşlı Bireylerde Sık Kullanılan

Hemşirelik Tanıları• Travma Riski

• İnfeksiyon Riski

• Kronik Ağrı

• Bellekte Bozulma

• Akut/Kronik Konfüzyon

• Beden Bilincinde Bozulma

• Ölüm Anksiyetesi

• Sosyal İzolasyon

• Üstlendiği Rolü Yerine Getirmede Değişiklik

• Sosyal İlişkilerde Bozulma

• Cinsel Yaşamda Değişim

• Cinsel Fonksiyonda Bozukluk

• Bireysel Başetmede Yetersizlik

Planlama, Uygulama ve

Değerlendirme• Yaşlı bireye sunulan sağlık hizmetinin temel amacı, yaşlı

bireyin kendine bakabilmesi için mevcut kapasitesinien iyi düzeyde kullanmasını sağlamaktır.

• Bu amaçla geriatri hemşiresi yaşlı bireyin yaşamkalitesini artırmayı, fonksiyonel durumunugeliştirmeyi ve iyilik halinin geliştirilmesinihedefleyerek tanılama sürecinin ardından bakımınıplanlar ve uygulamalarda bulunur.

• Uygulama sonrasında hemşire bakım planı ile yaptığıuygulamalara yaşlı birey ve ailesinin yanıtınıdeğerlendirir, bakım planını gözden geçirir vegereksinimler doğrultusunda yeniden düzenler.

Yaşlı Bireylerde Bakım Alanları

• Kronik hastalıklar

• Hijyenik bakım

• Beslenme

• Boşaltım

• Hareket

• Uyku ve dinlenme

• Vücut ısısının düzenlenmesi ve giyim

• Yardımcı cihaz kullanımı

• İlaç kullanımı

Yaşlılara Yönelik Bakım Modelleri

• Kaynak Geriatri Hemşire Modeli (GNR,

The Geriatric Resource Nurse Model)

• Geriatrik Sendrom Yönetim Modeli

(Geriatric Syndrome Management Model)

• Yaşlılar İçin Akut Bakım Modeli (ACE, The

Acute Care for Elderly Model)

Kaynak Geriatri Hemşire Modeli (GNR,

The Geriatric Resource Nurse Model)

• Bu modelde, kliniklerde görev yapan ve istekliolan hemşireler ileri düzeyde eğitimli geriatrihemşiresi tarafından düzenlenen eğitimprogramlarına, klinik vizitlerine, konsültasyonlarave grup çalışmalarına katılarak yaşlı hastalarınbakımında yeterlilik kazanmaktadır.

• Bu nedenle kaynak hemşireler yaşlı hastabakımını; geri bildirim alma, yatak başıkonsültasyon, strateji geliştirme ve kaynaksağlama gibi aktiviteler ile geliştirmişlerdir.

• Çalışmaya katılan kurumların %69’u bu modeliçok iyi ve mükemmel olarak değerlendirmiştir.

Geriatrik Sendrom Yönetim Modeli (Geriatric

Syndrome Management Model)

• Bu model, klinikteki hemşirelerin konsültasyon veeğitimle yaşlılarda yaygın olarak görülen deliryum,düşme, üriner inkontinans ve uyku bozuklukları gibisendromları hızlı ve doğru bir şekilde tanımlamasını veuygun bakım planlanmasını içermektedir.

• Bu modelin uygulamasında ileri düzeyde eğitimli geriatrihemşireleri tarafından kullanılan yaşlı bireydeğerlendirme araçlarının, protokollerin ve izlemyollarının tanımlanması gerekmektedir.

• Ayrıca, bakım verirken yaşanan engellerin belirlenmesiiçin politika ve prosedürler gözden geçirilmektedir.

• Yapılan uygulamalar sonucunda bu modelde geriatriksendromlara ve bakım sonuçlarına yönelik özelyönetimsel düzenlemeler geliştirilmektedir.

Yaşlılar İçin Akut Bakım Modeli (ACE, The

Acute Care for Elderly Model)

• Hastaneye yatan yaşlıların fonksiyon kaybınıönlemek amacıyla ACE üniteleri özel olarakdizayn edilmiştir.

• Ünitenin mobilya ve konforu yaşlılara göredüzenlenmiştir ve ünitede ortak yemek yemek,ziyaretler ve terapiler için kullanılan bir aktiviteodası bulunmaktadır.

• Bu ünitelerde hizmet interdisipliner ekipyaklaşımı ile klinik hemşiresi tarafındangeliştirilen klinik bakım protokolleridoğrultusunda verilmektedir.

TEŞEKKÜRLER