doktoraturË e drejta pËr kujdes ...doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2017/03/...1.4.3 e...

DEPARTAMENTI I TË DREJTËS PUBLIKE

DOKTORATURË

E DREJTA PËR KUJDES SHËNDETËSOR DHE SIGURIM

SHËNDETËSOR NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË

Udhëheqëse shkencore Kandidate

Prof.Dr. Aurela ANASTASI Laureta MANO

Tiranë, 2017

Prindërve të mi , me dashuri dhe mirënjohje!

I

ABSTRAKT:

Mes të drejtave kryesore të shtetasve të sanksionuar në Kushtetutë dhe në konventa

ndërkombëtare të zbatueshme në Republikën e Shqipërisë është e drejta për të gëzuar nga

shteti, në mënyrë të barabartë, të drejtën për kujdes shëndetësor, si dhe sigurim shëndetësor,

sipas procedurës së caktuar në ligj1. Kushtetuta përcakton, gjithashtu, se një nga objektivat

socialë të shtetit është që, nëpërmjet ushtrimit të kompetencave kushtetuese si dhe nëpërmjet

zhvillimit të iniciativës private, të mundësojë standardin më të lartë shëndetësor, fizik e

mendor të mundshëm2 për shtetasit e vet.

Një sistem shëndetësor duhet të jetë i dizenjuar për të adresuar nevojat e ndryshme të

popullatës në mënyrë të drejtë, efikase dhe të përgjegjshme. Sistemet shëndetësore edhe pse

ndryshojnë në masë të madhe në mënyrën se si janë të organizuara, të menaxhuara, dhe të

financuara, duhet të sigurojnë barazinë në akses, në cilësinë e lartë, efikasitetin dhe

qëndrueshmërinë financiare të shërbimeve të kujdesit shëndetësor për të gjithë popullsinë,

bazuar kryesisht në nevojën dhe jo në aftësinë për të paguar. Vlerat themelore të barazisë,

universalitetit dhe solidaritetit, mbështesin sistemet shëndetësore në të gjithë rajonin

Europian. Të gjitha sistemet janë të bazuara në solidaritetin mes individëve të sëmurë dhe të

shëndetshëm, mes të varfërve dhe të pasurve, mes të rinjve dhe të moshuarve, ashtu edhe në

mes të atyre që jetojnë në zonat urbane dhe rurale3 . Qëllimi kryesor për të arritur një akses të

barabartë në kujdesin shëndetësor të të gjitha grupeve shoqërore, është për të reduktuar, ose

të paktën jo për të thelluar më tej, pabarazitë shëndetësore ekzistuese midis personave te

ndryshëm.

E drejta për sigurim shëndetësor, procedurat e caktuara nga ligji për rregullimin e saj,

marrëdhëniet që krijohen, janë pjesë e fushës së të drejtës publike. Kjo përkatësi

sanksionohet si duke iu referuar subjekteve që hyjnë në marrëdhënie juridike, ku njëra palë

është organ i administratës shtetërore, ashtu edhe interesave që mbrohen të cilat ndonëse

duken individuale, shtrihen në gjithë bashkësinë duke u kristalizuar si interesa publike. E

drejta për sigurim shëndetësor është një institut relativisht i ri në të drejtën tonë. Ky punim

synon një studim të legjislacionit vendas në këtë çështje: të analizojë tiparet, format e

organizimit institucional, mjetet juridike të zbatimit të kësaj të drejte, ndarjen e përgjegjësisë

ndërmjet aktorëve të ndryshëm. Studimi synon të shtrihet jo vetëm në analizën e

legjislacionit të brendshëm por edhe ta krahasojë këtë me dokumentin përkatës rajonal më të

rëndësishëm të fushës që është Kodi Evropian i Mbrojtjes Sociale, duke konfirmuar

përputhjen me linjat dhe parimet kryesore të këtij dokumenti. Gjithashtu punimi bën një

analizë të shpejtë të disa prej sistemeve më tipike të sigurimeve shëndetësore në Evropë.

Qëllimi i kësaj analize është që duke shfrytëzuar frymën e Kodit Evropian të Mbrojtjes

Sociale si dhe eksperiencën e sistemeve të analizuara, të ofrojë zgjidhjet më të përshtatshme

1 Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, neni 55, citojme “ 1. Shtetasit gëzojnë në mënyrë të barabartë të drejtën

për kujdes shëndetësor nga shteti. 2. Kushdo ka të drejtë për sigurim shëndetësor sipas procedurës së caktuar

me ligj. 2 Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, neni 59, 1, germa c

3 Judge, K., S. Platt, (2005). Health inequalities: a challenge for Europe. Report prepared for the UK

Presidency of the EU.

II

e konkrete të problemeve të ndryshme administrative dhe procedurale që janë konstatuar

gjatë zhvillimit të skemës së sigurimeve shëndetësore në Shqipëri. Gjithashtu, punimi synon

jo vetëm të ofrojë një trajtim teorik të problemeve në këtë fushë, por edhe sugjerime konkrete

praktike, sepse përmirësimi i legjislacionit në këtë fushë duhet bërë në kuadrin e një politike

harmonizuese me standardet dhe parametrat evropiane. Kështu, ky punim synon të jetë një

kontribut konkret në këtë proces.

FUSHA E STUDIMIT: Kujdesi shëndetësor dhe sigurimet shëndetësore

FJALË KYÇE: kujdes shëndetësor, shëndeti, sigurim shëndetësor, dhënës

shërbimi shëndetësor, të siguruar , kontribues, skemë e

detyrueshme, financimi i shëndetësisë.

III

PËRMBAJTJA

Hyrja

Metodologjia

Lista e shkurtesave

KREU 1: E DREJTA PËR KUJDES SHËNDETËSOR E DREJTË KUSHTETUESE.

STANDARTET NDËRKOMBËTARE TË SË DREJTËS PËR KUJDES SHËNDETËSOR.

1.1 Kujdesi shëndetësor, përkufizimi, kuptimi i barazisë së kujdesit shëndetësor fq. 1

1.1.1 Përkufizimi i kujdesit shëndetësor fq. 1

1.1.2 Mbi konceptin e barazisë në kujdesin shëndetësor fq. 6

1.2 E drejta për kujdes shëndetësor dhe sigurim shëndetësor, e drejtë ekonomiko-sociale.

Raporti me të drejtat e njeriut fq.10

1.2.1 Të drejtat e njeriut fq.11

1.2.2 Lidhja midis të drejtës për shëndet dhe të drejtave të njeriut. fq.12

1.2.3 Të drejtat e pacientit në kuadër të së drejtës për shëndet dhe të

drejtave te njeriut fq.12

1.2.4 E drejta për të refuzuar kujdesin shëndetësor fq.16

1.2.5 Si zbatohet parimi i mosdiskriminimit në të drejtën e shëndetit fq.17

1.3. Standardet ndërkombëtare të të drejtës për kujdes shëndetësor dhe sigurim shëndetësor

fq.19

1.3.1 Kalimi nga e drejta ndërkombëtare në të drejtën e brendshme fq.19

1.3.2 Monitorimi i të drejtës së shëndetit dhe përgjegjesia e shteteve fq.22

1.3.3 Konventa e ILO “Mbi standartet minimale” fq.24

1.3.4 Karta Sociale Europiane fq.25

1.3.5 Kodi Social Evropian fq.26

1.3.6 E drejta për kujdes shëndetësor sipas praktikës së GJEDNJ fq.27

1.4 Zbatimi i të drejtës kushtetuese për kujdes shëndetësor fq.30

1.4.1 Parimi i garantimit i të drejtave të barabarta në kujdesin shëndetësor,

bazuar në mosdiskriminim fq.32

1.4.2 Parimi i pjesëmarrjes së aktorëve të ndryshëm, pacientëve,

konsumatorëve dhe qytetarëve; parimi i llogaridhënies ndaj qytetarëve fq.41

1.4.3 E drejta për kujdes shëndetësor - e drejtë themelore e individit fq.42

1.4.4 Parimi i funksionimit të sistemit të kujdesit shëndetësor mbështetur në

efiçencën dhe cilësinë e shërbimit, duke garantuar sigurinë e pacientit dhe

paanësinë fq.49

KREU 2: E DREJTA PËR SIGURIM SHËNDETËSOR

2.1 Lindja dhe kuptimi i sigurimeve shëndetësore. Zhvillimi historik i të drejtës për sigurime

shëndetësore dhe i sistemeve të sigurimeve shëndetësore fq.55

2.1.1 Parimet e sigurimeve shëndetësore fq.58

2.2 Fillesat e mbulimit shëndetësor në shtetin shqiptar fq.61

2.3 E drejta për sigurim shëndetësor në legjislacionin shqiptar fq.64

2.3.1 Grupet e mbuluara nga skema. Kontributet dhe parimi i barazisë fq.67

2.3.2 Financimi i shërbimeve shëndetësore fq.75

IV

2.3.3 Paketat e shërbimeve shëndetësore fq.79

2.3.4 Karta e shëndetit fq.81

2.4 Natyra juridike e kontratave me dhënësit e shërbimeve shëndetësore fq.82

2.5 Jurisprudenca e gjykatave për të drejtën e sigurimeve shëndetësore fq.84

2.6 Kalimi drejt mbulimit universal fq.89

2.6.1 Programi i realizimit të kontrollit shëndetësor bazë për shtetasit e

moshës 45-60 vjeç (check –up) fq.89

2.6.2 Zgjerimi i rrethit të personave që mbulohen nga skema e sigurimit të

detyrueshëm fq.93

2.6.3 Përjashtimi nga pagesat e drejtpërdrejta, bashkepagesa fq.97

2.6.4 Heqja e tarifës së vizitës për personat e pasiguruar fq.98

KREU 3: TIPARET BASHKËKOHORE TË ZHVILLIMIT TË SISTEMEVE TË

KUJDESIT SHËNDETËSOR DHE SIGURIMEVE SHËNDETËSORE

3.1 Tendenca e kalimit drejt Shërbimit Shëndetësor Kombëtar. Modelet e ndryshme të

financimit të shëndetësisë fq.101

3.1.1 Tranzicioni drejt dhe prej sigurimeve shëndetësore në vendet e

OECD fq.101

3.1.2 Sigurimet shëndetësore kundrejt financimit nëpërmjet taksave në raport

me shpenzimet shëndetësore fq.102

3.1.3 Sigurimet shëndetësore kundrejt financimit nëpërmjet taksave në raport me

produktin shëndetësor fq.104


rezultatet e tregut të punës fq.106

3.1.5 Diskutime mbi rezultatet e krahasimit të dy sistemeve fq.107

3.2 Organizimi institucional i fondeve të sigurimit të detyrueshëm. fq.113

3.2.1 Metodologjia e krahasimit fq.113

3.2.2 Organizimi institucional i fondeve të sigurimit të detyrueshëm

shëndetësor fq.113

3.2.3 Rritja e tregut të sigurimeve dhe konkurenca fq.115

3.2.4 Ndarja ndërmjet shtetit dhe fondit të sigurimit shëndetësor fq.115

3.2.5 Lista e shërbimeve shëndetësore të mbuluara nga skema fq.118

3.2.6 Financimi i sigurimit shëndetësor fq.118

3.2.7 Krahasimi mes Kodit Evropian të Mbrojtjes Sociale dhe legjislacionit të

sigurimit të detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Shqipëri fq.122

3.3 Sistemi i BE për fondet e sigurimit shëndetesor dhe marrëveshjet për mbrojtjen

shoqërore fq.126

3.3.1 Sistemi i BE për fondet e sigurimit shëndetësor fq.126

3.3.2 Marrëveshjet ndërkombëtare në fushën e mbrojtjes shoqërore dhe parimet e

tyre. fq.128

3.3.3 E drejta e përfitimeve në natyrë në marrëveshjet e mbrojtjes sociale fq.132

Kreu 4: PËRFUNDIME fq.134

Bibliografia fq.140

V

HYRJA

E drejta për kujdes shëndetesor është një nga të drejtat e njeriut të parashikuara nga

kushtetuta si dhe pjesë e objektivave sociale të shtetit. Përmbushja e kësaj të drejte ka lidhje

të drejtpërdrejtë me shëndetin, me jetën dhe cilësinë e jetës së çdo anëtari të shoqërisë. Duke

qenë se bën pjesë në grupin e të drejtave pozitive, mënyra e zbatimi i saj varet shumë nga

masat ligjore, administrative, organizative dhe financiare të shtetit. Shëndeti në vetvete është

i lidhur dhe varet nga faktorë të ndryshëm sociale, ekonomik, politikë ndaj edhe masat e

ndërmarra nga shteti janë të shumëllojshme dhe të shtrira në fusha të ndryshme të jetës. E

përbashkëta e tyre është ndikimi te shëndeti i çdo individi në shoqëri. Studimi dhe analizimi i

këtyre faktorëve dhe masave zë vend të rëndësishëm në këtë punim.

E drejta për sigurim shëndetësor është një e drejtë relativisht “e re”, pasi koncepti dhe

institucioni i sigurimit shëndetësor është prezantuar për herë të parë në Shqipëri vetëm 22

vjet më parë. Sigurimi shëndetësor është parë më tepër si një mekanizëm financiar i cili

shërben për të mundësuar financimin e shëndetësisë, por Kushtetuta e Shqipërisë dhe aktet e

tjera burimore ndërkombëtare e njohin si të drejtë të njeriut e cila ka si garantues përsëri

shtetin. Shteti duhet të përcaktojë procedurat dhe rregullat që të gjithë personat të mund të

sigurohen dhe të përfitojnë shërbimet shëndetësore që u nevojiten me sa më pak kosto

financiare. Në këtë kuptim vërehet edhe lidhja që ekziston mes këtyre dy të drejtave.

Tema e doktoraturës “E drejta për kujdes shëndetesor dhe sigurim shëndetësor në Republikën

e Shqipërisë” ka katër krerë. Kreu i parë bën fjalë për të drejtën për kujdes shëndetësor si të

drejtë kushtetuese, standartet ndërkombëtare të së drejtës për kujdes shëndetësor dhe zbatimi

i saj në të drejtën e brendshme. Kreu i dytë me titull “E drejta për sigurim shëndetësor” e

trajton këtë të drejtë si në kontekstin historik ashtu edhe në lidhje me doktrinën e të drejtës

publike. Kreu i tretë fokusohet në zhvillimet bashkëkohore të sistemeve të mbrojtjes sociale,

tezat dhe tendencat që dominojnë në zona të ndryshme në varësi të faktorëve të ndryshëm të

zhvillimit. Kreu i katërt dhe i fundit është kreu për përfundimet dhe sugjerimet. Tema ka

pjesë të saj përbërëse dhe bibliografinë.

Kreu i parë i kushtohet të drejtës për kujdes shëndetësor si e drejtë kushtetuese, standardet

ndërkombëtare të së drejtës për kujdes shëndetësor, raportit të saj me të drejtat e njeriut dhe

zbatimit të kësaj të drejte në legjislacionin shqiptar. E drejta për kujdes shëndetësor, e njohur

ndryshe edhe si e drejta e shëndetit, ka karakteristat e saj që burojnë nga koncepti i dhënë në

aktet e para ndërkombëtare që e njohën si të tillë, duke e proklamuar si e drejtë e çdokujt për

të gëzuar standardin më të lartë të mundshëm të shëndetit. Në këtë pjesë të punimit do të

trajtohen elementet kryesorë përbërës të së drejtës së shëndetit, të njohur si faktorët

determinues të shëndetit si dhe karakteristikat e kësaj të drejte. Në analizë do të merren dhe

liritë dhe detyrimet që përmban kjo e drejtë, roli dhe funksioni i shtetit në realizimin dhe

garantimin e saj. Më tej do të jepen shembuj të zbatimit të parimeve kryesore të së drejtës për

kujdes shëndetësor në legjislacionin shqiptar.

Kreu i dytë ka të bëjë me të drejtën për sigurim shëndetësor, lindjen dhe kuptimin i kësaj të

drejte kushtetuese, zhvillimi historik i saj në botë dhe veçanërisht në shtetin shqiptar, natyrën

juridike dhe instrumentet e zbatimit të saj. E drejta për sigurim shëndetësor është një institut

relativisht i ri në të drejtën tonë, e cila daton nga viti 1995 dhe që ende nuk ka arritur shtrirjen

e saj përfundimtare. Ky punim synon një studim të legjislacionit vendas në këtë çështje: të

analizojë tiparet, format e organizimit institucional, mjetet juridike të zbatimit të kësaj të

VI

drejte, ndarjen e përgjegjësisë ndërmjet aktorëve të ndryshëm përgjegjës për realizimin e

sigurimit të detyrueshëm, dhe dhënësve të shërbimeve shëndetësore. Kjo analizë është e

rëndësishme për të kuptuar se sa efektiv është legjislacioni i fushës për të realizuar të drejtën

kushtetuese për sigurim shëndetësor dhe për të patur një kujdes shëndetësor të barabartë për

cilindo.

Kreu i tretë fokusohet në tiparet bashkëkohore të zhvillimit të sistemeve të kujdesit

shëndetësor dhe sigurimeve shëndetësore duke studiuar veçanërisht tendencën e kalimit

drejt shërbimit shëndetësor kombëtar, organizimin institucional të fondeve të sigurimit të

detyrueshëm si dhe këndvështrimin e Bashkimit Europian për fondet e sigurimit shëndetësor

dhe marrëveshjet për mbrojtjen sociale.

Veçoria e Kodit Social Evropian, i mbiquajtur ndryshe si kushtetuta sociale evropiane,

qëndron në faktin se ai vendos standardet minimale që duhet të plotësojnë ose qëllimet target

që duhet të përmbushë ligji kombëtar. Ndërkohë çdo shtet mund të zgjedhë rrugën konkrete

në përputhje me kushtet e tij ekonomike, sociale, historike duke mos tentuar unifikimin e

legjislacionit në rrafshin evropian, por harmonizimin e tij. Në këto rrethana, marrin një vlerë

veçanërisht të rëndësishme eksperiencat e ndryshme të zhvillimit të kësaj të drejte në vende

të tjera. Për këtë arsye kjo pjese e punimit synon kryerjen e një krahasimi të zgjidhjeve të

ndryshme dhe mënyrës së funksionimit të momenteve më të rëndësishme të skemës në disa

vende evropiane, për të hedhur dritë në disa rrugë dhe opsione të mundshme që mund të

pershtasë legjislacioni në Shqipëri.

Në kreun e katërt të punimit, jepen përfundimet lidhur me çështjet e trajtuar në tre krerët. Në

të jepet përgjigje, sipas mendimit të autores, për çështjet e ngritura gjatë gjithë punimit si:

Çfarë janë kujdesi shëndetesor nga shteti dhe sigurimet shëndetësore, pse dhe si kanë lindur

dhe funksionojnë ato. A janë këto të drejta vetëm përgjegjësi e shtetit ndaj shtetasve të vet

apo edhe vetëpërgjegjësi e çdo individi për t`u kujdesur dhe siguruar për risqet e së ardhmes,

a janë sigurimet shëndetësore e drejtë apo detyrim apo të dyja së bashku, si është plotësuar

rezerva ligjore e kushtetutës, a ka kufij zbatimi i barazisë për kujdes shëndetësor, a është

shërbimi kombëtar shëndetësor një model ndryshe i sigurimit shëndetësor, a ka nevojë të

reformohet sistemi i sigurimeve shëndetësore, cilat janë shkaqet, a po zbatohen teknikat e

harmonizimit dhe koordinimit të legjislacionit kombëtar me ato të Bashkimit Evropian në

lidhje me sistemin e sigurimit shëndetësor.

VII

METODOLOGJIA

Për kryerjen e studimit të kësaj teme fillimisht u përcaktua qëllimi i punimit i cili është

analizimi i të drejtës kushtetuese për kujdes shëndetësor dhe për sigurim shëndetësor. Së

bashku me qëllimin u përcaktuan edhe disa objektiva që do të arrihen në kryerjen e studimit.

Objektivat lidhen me përcaktimin e natyrës juridike të këtyre të drejtave kushtetuese, vendi

që zënë në raport me të drejtat e tjera, si janë realizuar këto në të drejtën e brendshme, në

ç’masë dhe në cilat drejtime janë ndikuar nga e drejta ndërkombëtare, çfarë zhvillimesh ka

sjelle jurisprudenca në aspektin e trajtimit të tyre si të drejta të njeriut, si paraqitet trendi i

zhvillimit të këtyre të drejtave duke patur parasysh ndikimin e të drejtës ndërkombëtare.

Duke u mbështetur në objektivat e përmendura më sipër u përgatit korniza e çështjeve dhe e

nënçështjeve që do të trajtoheshin në studim të cilat përbëjnë edhe strukturën e punimit. Pas

kësaj u hartua një program pune për kërkimin dhe identifikimin e akteve që do të bënin të

mundur analizimin e plotë të të gjitha objektivave dhe çështjeve të këtij punimi. Kërkimet për

realizimin e temës së doktoraturës, u zhvilluan në tre drejtime, së pari lidhur me doktrinën-

literaturën shqiptare e ndërkombëtare, së dyti në drejtim të legjislacionit vendas e të huaj, dhe

së treti lidhur me jurisprudencën e gjykatave shqiptare dhe të gjykatave te huaja përfshirë

GJEDNJ-në.

Metodologjia e përdorur për këtë punim konsiston në një kombinim të metodologjive

përshkruese, krahasuese dhe analitike. Më tej, duke i ndërthurur këto metoda me njohuritë e

mia personale dhe ekspertizën në nivelin praktik dhe akademik në këtë fushë, është bërë e

mundur kryerja e analizës dhe nxjerrja e qëndrimeve dhe përfundimeve kritike lidhur me

çështjet e trajtuara në këtë studim.

Në anën tjetër, në sajë të pozicionit të punës sime, unë kam pasur mundësinë për t'u përballur

me mendimet dhe qëndrimet e homologëve të tjerë nga vende të tjera, anëtare të BE dhe

jashte tij, dhe natyrisht nga kolegët në institucione të ndryshme të fushes në Shqipëri, të cilët

në problemet e tyre të përditshme përballen me punën në zbatimin e legjislacionit të kujdesit

shëndetësor dhe sigurimit shëndetësor.

Fillimisht u trajtua në mënyrë përshkruese e drejta për kujdes shëndetësor e më tej ajo për

sigurimin shëndetësor dhe çështjet kryesore që lidhen me këto të drejta në këndvështrimin e

të drejtave dhe lirive të njeriut. Analiza u bazua në literaturën e përshkruar dhe në objektivat

e vendosura nga standardet dhe instrument ligjorë ndërkombëtare të fushës, kryesisht të BE.

Më tej kalohet në analizën e legjislacionit shqiptar ku metoda hulumtuese synon analizimin e

përmbushjes së parimeve dhe elementeve përbërës të këtyre të drejtave si dhe të drejtave

kushtetuese të lidhura me to, në legjislacionin vendas. Analiza shoqërohet me shembuj nga

pjesë të ndryshme të legjislacionit , si dhe me praktika nga qëndrimet e gjykatës kushtetuese,

të GJEDNJ- si dhe çështje të ndryshme gjyqësore.

Në studim janë shtruar dhe janë analizuar disa nga çështjet më të rëndësishme në zhvillimet

bashkëkohore të sistemeve solidare të financimit të kujdesit shëndetësor siç është tendenca e

kalimit drejt shërbimit shëndetësor kombëtar. Jemi përpjekur të nxjerrim disa përfundime jo

vetëm në aspektin teorik por edhe në këndvështrimin utilitar duke u nisur nga përvoja e

zbatimit të skemave në Shqipëri.

Në përfundim, bazuar në analizën e realizuar sipas problematikave të caktuara, u përpunuan

konkluzionet dhe rekomandimet përkatëse për çështjet që u ngritën për shqyrtim gjatë

studimit.

VIII

Materialet e ndryshme shkencore të Organizatës Botërore të Sigurimeve Sociale (ISSA), të

Organizatës Botërore të Shëndetësise (WHO), të zyrës së Bankës Botërore për Shqipërinë, të

instrumenteve ligjorë të Këshillit të Evropës (Strasburg), të zyrës së KE-së për Shqipërinë,

literatura e pasur e Institutit Evropian të Sigurimeve Sociale (IESS), botimeve të Fondit të

Sigurimeve të Detyrueshme të Kujdesit Shëndetësor, të Kuvendit të Shqipërisë, të Ministrisë

së Shëndetësisë dhe Institutit të Shëndetit Publik. Pjesë e konsiderueshme e kërkimeve ka

qenë literatura e Fakultetit të Drejtësisë të Universitetit të Tiranës si dhe e Shkollës së Lartë

të Magjistraturës.

Për të drejtën e kujdesit shëndetësor dhe sigurimeve shëndetësore , standardet ndërkombëtare

dhe evropiane në këtë fushë, kanë dhënë kontribut profesorë në Universitetet më të njohura të

Evropës, si dhe ekspertë të Organizatës Ndërkombëtare të Sigurimeve Shoqërore, të

Organizatës Botërore të Punës, të Shoqatës Evropiane të Sigurisë Sociale, shoqata më e vjetër

në Evropë në këtë fushë, me qendër në Belgjikë e me filiale në vendet e tjera të Evropës si

Gjermani, Hollandë, Francë, Angli etj. Veçohen literatura shqiptare dhe e huaj bashkëkohore,

studimet aktuale në fushën e kujdesit shëndetësor, strategjitë, alternativat e zhvillimit etj. të

prezantuara në Konferenca e forume të ndryshme, të botuara në periodiket e WHO-së, ISSA,

Këshillit të Evropës e Bashkimit Evropian. Disponimi i manualeve, komentarëve, botimeve

në shërbim të temës së doktoraturës si edhe artikujt shkencorë të publikuar, mbi të drejtën për

kujdes shëndetësor dhe sigurime sociale.

Në literaturën e shfrytëzuar, gjenden gjithashtu eksperienca nga vende të ndryshme, si

problemet ashtu edhe sfidat, strategjitë për reformim të sistemeve të sigurimeve

shëndetësore, risitë dhe rezultatet e dala nga studime të shumta të bëra nga studiues të

ndryshëm.

Konventat e WHO, instrumentat e Këshillit të Evropës, traktatet, direktivat e BE-së në tërësi

legjislacioni komunitar, kanë qenë një pjesë e rëndësishme e objektit të studimit.

Jurisprudenca dhe vendimet e gjykatave ndërkombëtare por edhe i gjykatave në Shqipëri

përbëjnë aspektin më vital e më interesant të materialit të studiuar, pa këtë komponent nuk

do të dilte e plotë lidhja doktrinë -legjislacion-jurisprudencë.

Bibliografia e shfrytëzuar tregon se në realizmin e punimit ka mbisunduar literatura e

shkruar – hard copy, por me shumë rëndësi dhe për t`u përshëndetur është edhe mundësia për

akses, konsultimi i faqeve zyrtare, web-site-ve të ndryshme, sidomos në drejtim të

jurisprudencës gjyqësore.

IX

LISTA E SHKURTESAVE

BE Bashkimi Evropian

WHO/OBSH Organizata Botërore e Shëndetësisë

OECD Organizata për Bashkëpunimin dhe Zhvillimin Ekonomik

UDHR Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut

Kodi Kodi Evropian i Mbrojtjes Sociale

ISKSH Instituti i Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor

FSDKSH Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor

FSSH Fond sigurimi shëndetësor

ISSH Instituti i Sigurimeve Shoqërore

KA Këshilli Administrativ i ISKSH/FSDKSH

DP Drejtori i Përgjithshëm i FSDKSH

MSh Ministria e Shëndetësisë

MF Ministria e Financave

QSh Qendra Shëndetësore

VKM Vendim i Këshillit të Ministrave

KPT Komiteti Parandalimit të Torturës

L. Mano E drejta për kujdes shëndetësor dhe sigurim shëndetësor në Republikën e Shqipërisë

1

KREU I. E DREJTA PËR KUJDES SHËNDETËSOR E DREJTË

KUSHTETUESE. STANDARDET NDËRKOMBËTARE TË SË DREJTËS PËR

KUJDES SHËNDETËSOR

1.1 Kujdesi shëndetësor, përkufizimi, kuptimi i barazisë së kujdesit shëndetësor

1.1.1 Përkufizimi i kujdesit shëndetësor

Kujdesi shëndetësor është një koncept shumë i gjërë dhe në literaturë ka përkufizime

të ndryshme për të. Kështu kujdesi shëndetësor përkufizohet si : “parandalimi,

trajtimi dhe menaxhimi i sëmundjeve dhe ruajtja e mirëqënies mendore dhe fizike

nëpërmjet shërbimeve të dhëna nga profesionistët e mjekësisë ose të lidhur me

të ”1.Një shembull i kujdesit shëndetësor sipas këtij përkufizimi është përshkrimi i

mjekimit për sëmundjen në recetë.

Sipas fjalorit të Universitetit të Oxfordit me kujdes shëndetësor

përkufizohet : “kujdesi mjekësor i organizuar kundrejt individëve ose një

komuniteti ”.2

Më të detajuar e gjejmë këtë përkufizim në fjalorin e universitetit të Kembrixhit sipas

të cilit : “ kujdesi shëndetësor është një seri shërbimesh që jepen nga shteti ose nga

një organizatë për trajtimin e sëmundjeve fizike dhe mendore”3.

Në terminologjinë e unifikuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë me kujdes

shëndetësor njihet “çdo tip shërbimi që ofrohet nga specialistët ose paraspecialistët

me impakt në statusin shëndetësor. Krahas këtij përkufizimi kryesor jepet edhe një

përkufizim plotësues: “Mallra dhe shërbime që përdoren si inpute për të prodhuar

shëndet”. Në disa doktrina si përkufizim plotësues jepet “koha dhe njohuritë e

përdorura për të ruajtur dhe promovuar kujdesin shëndetësor, plus inputeve të

kujdesit shëndetësor konvencional”.

Duhet të bëhet dallimi mes konceptit të kujdesit shëndetësor dhe shëndetit. Të dy këto

koncepte njihen si të drejta të njeriut. Kështu e drejta e shëndetit përkufizohet dhe

sanksionohet në tekstin e Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut4: “gjithkush

ka të drejtë për një nivel jetese të mjaftueshëm i cili t’i përgjigjet shëndetit dhe jetës së

përshtatshme të atij personalisht, ashtu edhe të familjes së tij, duke përfshirë

ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjekësor dhe shërbimet e nevojshme

sociale, si edhe të drejtën për të qenë i siguruar në rast sëmundjeje, papunësie, vejanie,

pleqërie dhe raste të tjera të humbjeve të mjeteve për jetesë për shkak të rrethanave të

pavarura nga vullneti i tij.”

1 The American Heritage® Medical Dictionary Copyright © 2007, Published by Houghton Mifflin

Company. 2 Oxford Dictionary, 2015 Oxford University press

3 Cambridge Advanced Learner’sDictionary&Thesaurus © Cambridge University Press

4 Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, neni 25

http://medical-dictionary.thefreedictionary.com/_/gr.aspx?url=-eref-trade.hmco.com/



2

Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut (UDHR) u miratua nga nje botë që sapo

kishte përjetuar holokaustin dhe tmerre të tjera të Luftës së Dytë Botërore. Ishte një

botë mjaft e vetëdijshme për rëndësinë e mbrojtjes të të drejtave njerëzore si një

kornizë për të drejtuar marrëdhëniet midis qeverive dhe popujve të tyre. Në zemër të

të drejtave njerëzore ndodhen dinjiteti i pandarë dhe barazia midis çdo qënie

njerëzore. Deklarata Botërore shpalli “lirinë nga frika” dhe “lirinë nga nevoja” si

aspiratat më të larta për çdo popull. Organizata Botërore e Shëndetësisë (WHO) u

themelua në të njëjtën kohë. Prandaj nuk është e habitshme që “standartet më të larta

të arritshme shëndetsore si një e drejtë themelore e çdo qënie njerëzore” u

parashikuan në kushtetutën e WHO, e cila hyri në fuqi në vitin 1948, në të njëjtin vit

që u hartua Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut.

Kur u hartua Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, nxorri në pah të drejta

ekonomike, sociale, kulturore, civile dhe politike me të njëjtën rëndësi. Megjithatë kur

erdhi koha për të kthyer dispozitat e Deklaratës në ligje detyruese, Lufta e Ftohtë

kishte lënë në hije dhe kishte polarizuar të drejtat njerëzore në dy kategori. Perëndimi

këmbëngulte se të drejtat civile dhe politike kishin prioritet dhe se të drejtat

ekonomike dhe sociale ishin më pak të rëndësishme. Blloku lindor këmbëngulte për të

kundërtën: e drejta për ushqim, shëndet dhe arsimim ishin parësore dhe të drejtat

civile dhe politike ishin sekondare. Prandaj në 1966 u krijuan dy marrëveshje të

ndara: Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe

Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave Civilie dhe Politike.

Për dekada, që nga hartimi i Deklaratës Universale, Lufta e Ftohtë pengoi përpjekjet

për të trajtuar të drejtat shëndetësore si një e drejtë njerëzore. Të drejtat ekonomike

dhe sociale, të cilat janë dhe kategoritë ku bëjnë pjesë dhe të drejtat shëndetësore,

konsideroheshin më shumë si aspirata se sa të drejta ligjore. Në këtë kontekst,

Deklarata e Alma Ata-së e Kujdesit Shëndetësor Primar në 1978 riafirmoi të drejtat

shëndetësore si një e drejtë njerëzore duke mbështetur arritjen e nje niveli sa më të

lartë të mundshëm shëndetësor si një qëllim mbarë botëror. Në fundin e viteve 80 pati

një ndërgjegjësim për rëndësinë e të drejtave njerëzore si një përbërës integral i një

fushate efektive kundra HIV/AIDS. Ky ndërgjegjësim u fokusua kryesisht mbi të

drejtat civile dhe politike që përfshinin HIV/AIDS, si liria nga turpi dhe diskriminimi

dhe e drejta e privatësisë, pjesëmarrjes dhe informacionit.

Nga përfundimi i Luftës së Ftohtë, nisi një epokë e re për mbrojtjen e të drejtave

njerëzore e cila doli nga Konferenca Botërore e të Drejtave Njerëzore në vitin 1993,

ku komuniteti botëror miratoi pavarësinë e të gjithë të drejtave njerëzore – civile,

kulturore, politike, ekonomike dhe sociale. Në 1997, sekretari i UN filloi reformën e

UN, e cila shpalli të drejtat njerëzore si një aktivitet ndërsektorial të UN-së. Me

ardhjen e mileniumit të ri, si të drejtat njerëzore botërore ashtu dhe lëvizjet publike të

shëndetit kanë demostruar tendencën drejt ndërgjegjësimit dhe zbatimit më të

rregullt të të drejtave të njeriut lidhur me HIV/AIDS si dhe për njohjen e të drejtave të

njeriut si një mjet për të vendosur barazinë në aksesin për shëndetin.


3

Sipas neneve 7, 11 dhe 12 të Konventës Ndërkombëtare për të drejtat ekonomike,

sociale dhe kulturore, shtetet pjesëmarrëse njohin të drejtën e çdo njeriu për kushte të

drejta dhe të favorshme për punë të cilat sigurojnë kushte pune të shëndetshme dhe të

sigurtë, të drejtën për një standart të përshtatshëm jetese, gëzimin e standartit më të

lartë të mundshëm të shëndetit fizik dhe mendor. Shtetet duhet të marrin masat e

nevojshme për të arritur realizimin e plotë të kësaj të drejte, për reduktimin e

vdekshmërisë foshnjore dhe për zhvillimin e shëndetshëm të fëmijëve, për

përmirësimin e të gjitha aspekteve të higjenës mjedisore dhe industriale,

parandalimin, trajtimin dhe kontrollin e sëmundjeve epidemike, endemike,

sëmundjeve profesionale dhe sëmundjeve të tjera; krijimi i kushteve që do të

sigurojnë për të gjithë shërbime shëndetësore dhe vëmendje shëndetësore në raste të

sëmundjeve.

Në Konventën për eleminimin e të gjitha formave të diskriminimi kundër grave,

thuhet se shtetet pjesëmarrëse duhet të sigurojnë (për gratë) akses në infomacionin

specifik edukativ për të ndihmuar sigurimin e shëndetit dhe mirëqënies së familjes,

përfshirë informacionin dhe këshillat në planifikimin familjar, të sigurojnë shërbimet

e përshtatshme që lidhen më shtatzaninë... shtetet pjesëmarrëse duhet të sigurojnë që

gratë në zonat rurale të kenë akses në shërbimet e përshtatshme të kujdesit

shëndetësor përfshirë informacionin për këshillimet dhe shërbimet e planifikimit

familjar.5

Shtetet pjesëmarrëse, sipas Konventes për eleminimin e të gjitha formave të

diskriminimit, duhet të ndërmarrin eleminimin e diskriminimit racor dhe të garantojnë

të drejtën e çdokujt, pa asnjë dallim lidhur me racën, ngjyrën, origjinën kombëtare ose

etnike, për barazi përpara ligjit, të drejtën për shëndetin publik, kujdes mjekësor,

siguri shoqërore dhe shërbime sociale.6 Shtetet pjesmarrëse në Konventën për të

drejtat e fëmijevë, njohin të drejtën e fëmijëve për të gëzuar standartin më të lartë të

mundshëm të shëndetit dhe të shërbimeve për trajtimin e sëmundjeve dhe

rehabilitimin e shëndetit.7

Ndërsa e drejta për kujdes shëndetësor lidhet më ngushtë me të drejtën pozitive8 ku

duhet të përfshihet roli i shtetit në organizimin e sistemeve për ofrimin e kujdesit

shëndetësor.

Për të bërë më të qartë ndryshimin midis tyre sqarojmë se e drejta e shëndetit është një

e drejtë përfshirëse. Kjo e drejtë shtrihet më tej se aksesi në kujdesin shëndetësor që

duhet të sigurohet nga sistemi i mirëfilltë shëndetësor në një shtet. Kjo e drejtë

përfshin një rradhë të gjerë faktorësh që na ndihmojnë të bëjmë një jetë të

shëndetshme. Këta faktorë njihen si përcaktuesit themelorë të shëndetit9, të cilët

përfshijnë:

5 Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women, articles 10, 12, and

14 6Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, article 5

7Convention on the Rights of the Child, article 24

8 Prof. Dr. Aurela Anastasi, “E drejta kushtetuese”, Tiranë, 2004, Shtëpia Botuese “Pegi”

9 Komiteti i të drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore, organi përgjegjës për monitorimin e

Konventës ndërkombëtare të të drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/e1cedaw.htm

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/d_icerd.htm

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/k2crc.htm


4

Ujin e pijshëm e të sigurtë , higjena/kanalizimet përkatëse,

Ushqim të sigurtë dhë të përshtatshëm,

Strehimin e përshtatshëm,

Kushtet e shëndetshme të punës dhe të mjedisit,

Informimin dhe edukimin shëndetësor,

Barazinë gjinore etj.

Ndërveprimi i tyre është paraqitur grafikisht në figurën e mëposhtme.

Figura I. Përcaktuesit themelorë të shëndetit

E drejta e shëndetit përmban liri10

, të cilat përfshijnë të drejtën për të qënë i lirë nga

trajtimi mjekësor jo konsensual si eksperimentet dhe kërkimet mjekësore, sterilizimi i

detyruar, dhe lirinë nga tortura dhe ndonjë trajtim ose dënim tjetër i egër, kriminal ose

degradues. E drejta e shëndetit përmban të drejta në të cilat përfshihet e drejta për një

sistem të kujdesit shëndetësor që krijon mundësi të barabarta për secilin për të patur

nivelin më të lartë të mundshëm të shëndetit, të drejtën e parandalimit, trajtimit dhe

kontrollit të sëmundjeve, të aksesit në mjekësinë bazë, kujdesin për nënën, fëmijën

dhe shëndetin riprodhues, të aksesit të njëjtë dhe në kohë në shërbimet shëndetësore

bazë, përmbajtjen e informimit dhe edukimit shëndetësor pjesmarrjen e popullsisë në

vendimmarrjen lidhur me shëndetin në nivel kombëtar dhe komunitar, të drejtën e

mosdiskriminimit. Mosdiskriminimi është parimi kyç në të drejtat e njeriut dhe është

kryesor në gëzimin e të drejtës në standardin më të lartë të mundshëm në shëndetësi.

10

The right to health ,Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Geneva


5

Të gjitha shërbimet, mallrat dhe pajisjet të cilat shërbejnë për kujdesin shëndetësor

duhet të jenë të mundura, të arritshme, të pranueshme dhe me cilësi të mirë.

Facilitetet funksionuese të shëndetit publik dhe të kujdesit shëndetësor duhet

të jenë të mundshme në një sasi të mjaftueshme në çdo shtet.

Ato duhet të jenë fizikisht dhe financiarisht të aksesueshme në bazë të

mosdiskriminimit.

Facilitetet, mallrat dhe shërbimet duhet të jenë të pranueshme nga ana

mjekësore dhe kulturore, të respektojnë etikën mjekësore si dhe të jenë të

përshtatshme nga ana kulturore dhe të ndjeshme sipas gjinive.

Më së fundi, ato duhet të jenë të përshtatshme nga ana mjekësore dhe

shkencore si dhe të një cilësie të mirë. Kjo kërkon, në veçanti, profesionistë të

trajnuar të shëndetësisë, barna e pajisje spitalore të provuara shkencërisht dhe

të paskaduara, ujë të pijshëm dhe higjenë përkatëse.

Ekzistojnë disa ndryshime në mënyrën se si konceptohen dhe se si kërkohet zbatimi i

të drejtës së shëndetit nga pushteti në çdo vend. Kështu e drejta e shëndetit nuk është e

njëjtë me të drejtën për të qënë i shëndetshëm. Një keqkuptim i të drejtës së shëndetit

që ndeshet më shpesh është ai sipas të cilit, në zbatim të kësaj të drejte, shteti duhet të

garantojë shëndet të mirë për popullatën. Por shëndeti i mirë influencohet nga faktorë

të ndryshëm që janë jashtë kontrollit të drejtpërdrejtë të shtetit, siç janë faktorët

biologjikë individuale dhe kushtet ekonomiko-sociale. E drejta e shëndetit i referohet

të drejtës për të gëzuar një sërë mallra, facilitete dhe kushte të nevojshme për

realizimin e saj. Për këtë arsye është më e përshtatshme ta përshkruajmë atë si e drejta

për standarte më të larta të mundshme të shëndetit mendor dhe fizik sesa si një e

drejtë e pakushtëzuar për të qënë i shëndetshëm.

E drejta e shëndetit nuk është vetëm një qëllim programatik për t’u ndjekur në një

kohë të gjatë por kërkon marrjen e masave të menjëhershme si garantimi i të drejtës

për shëndet në mënyre jodiskriminuese11

, zhvillimi i legjislacionit specifik si dhe

sigurimi i nivelit minimal të aksesit në përbërësit material thelbësorë të të drejtës së

shëndetit, siç janë sigurimi i barnave thelbësore dhe shërbimet shëndetësore për

fëmijët.

Situatat e vështira financiare të një vendi nuk e përjashtojnë atë nga veprimi për të

realizuar të drejtën e shëndetit. Kur shtetet sanksionojnë këtë të drejtë (psh. në

kushtetutat përkatëse), i kanë marrë në konsideratë mundësitë e burimeve dhe

konteksin e zhvillimit të tyre. Kështu që asnjë shtet nuk mund ta justifikojë dështimin

në përmbushjen e detyrimeve të tij, me mungesën e burimeve. Shtetet duhet të

garantojnë të drejtën e shëndetit në maksimumin e burimeve të tyre të mundshme,

edhe nëse këto janë të pakta. Ndonëse hapat varen nga një kontekst specifik, shtetet

duhet të punojnë për përmbushjen e detyrimit të tyre lidhur me këtë të drejtë. Të

11

Nickless J, “Equal treatment of men and women in social security”, Instituut Sociaal Recht, Leuven,

2000


6

dhënat më të fundit12

mbi ndikimin e faktorëve të rrezikut të sëmundshmërisë në

Shqipëri identifikojne tre faktorë të rrezikut, përgjegjës për pjesën dërrmuese të barrës

së sëmundshmërisë: i) rreziqet e lidhura me dietën ushqimore; ii) hipertensioni

arterial; iii) duhanpirja. Gjatë 20 viteve të fundit ka patur një rritje domethënëse në

barrën e sëmundshmërisë, që i atribuohet karakteristikave të mënyrës së jetesës në

Shqipëri. Aktualisht, faktorët e stilit të jetesës përbëjnë mbi 70% të barrës totale të

sëmundshmërisë. Gjatë dy dekadave të fundit në Shqipëri, niveli total i vdekshmërisë

për shkak të mbipeshës dhe obezitetit është rritur më shumë se dy herë. Në veçanti,

niveli i vdekjeve nga sëmundja ishemike e zemrës është rritur 2.5 herë, ndërsa niveli i

vdekjeve nga diabeti është trefishuar. Në vitin 2010, duhanpirja ishte shkaktare e

22% të të gjitha vdekjeve në Shqipëri.

Megjithatë ka evidenca në rritje se shëndeti dhe mirëqenia nuk janë të lidhura vetëm

me performancën e sistemit shëndetësor. Ka faktorë të tjerë sociale të lidhur me të

ardhurat, arsimimin, strehimin dhe ambientin që kanë ndikim të forte në shëndet dhe

mirëqenie që kërkojne përqasje të integruar dhe gjithëpërfshirëse për të gjithë sektorët

e qeverisë si dhe të aktorëve të tjerë në shoqëri.

Arsimi është një tjetër përcaktues themelor shoqëror për shëndetin. Korrelacioni midis

arsimit dhe varfërisë është i zhdrejtë: sa më të arsimuar, aq më pak të varfër janë

njerëzit dhe anasjelltas. Formimi, arsimimi e shprehitë profesionale si dhe arsimimi

universitar shërbejnë si nxitës për të hyrë në tregun e punës, për të dalë nga varfëria

dhe për të rritur përfshirjen sociale, dhe në perspektivën afat-gjatë kontribuojnë në

përmirësimin e shëndetit veçanërisht duke ulur vdekshmërinë neonatale dhe atë

amtare.Vlerësimet e studimit PISA (2012)13

, tregojnë se produktet dhe cilësia e

shkollës shqiptare (rezultatet e nxënësve në matematikë, lexim dhe shkenca; përfshirja

në shkollë dhe shkalla e kënaqësisë nga shkolla; motivimi për të arritur rezultate sa

më të mira etj.) janë më të ultët në rajon. Sipas këtyre vlerësimeve, Shqipëria është

rreth një vit shkollor mbrapa vendeve si Bullgaria, Rumania dhe Serbia dhe rreth dy

vjet e gjysëm shkollorë pas mesatares së OECD-së.

Mjedisi është një nga faktorët kryesorë që influencojnë shëndetin dhe mirëqenien e

cilitdo. Evidencat globale dhe rajonale tregojnë që përcaktuesit mjedisorë (së bashku

me faktorët e stilit të jetës: cilësia e ujit dhe e ajrit, rrezatimet, shëndeti në punë dhe

aktiviteti fizik) kanë një ndikim të qenësishëm në shëndetin e popullatës.

Pra është e njohur që shëndeti dhe mirëqenia influencohen nga një numër i madh

sektorësh të cilët kërkojnë një veprim të koordinuar të të gjithë qeverisë dhe

shoqërisë.

1.1.2 Mbi konceptin e barazisë në kujdesin shëndetësor

Vlerat themelore të barazisë, universalitetit dhe solidaritetit, mbështesin sistemet

shëndetësore në të gjithë rajonin Europian. Të gjitha sistemet janë të bazuara në

12

Raporti Shëndetësor Kombëtar (2014) 13

http://www.oecd.org/pisa/keyfindings/pisa-2012-results-overview.pdf


7

solidaritetin mes individëve të sëmurë dhe të shëndetshëm, mes të varfërve dhe të

pasurve, mes të rinjve dhe të moshuarve, ashtu edhe në mes të atyre që jetojnë në

zonat urbane dhe rurale14

.

Qëllimi kryesor për të arritur një akses të barabartë në kujdesin shëndetësor të të

gjitha grupeve shoqërore, është për të reduktuar, ose të paktën jo për të thelluar më

tej, pabarazitë shëndetësore ekzistuese. Faktet tregojnë se njerëzit në grupet më

vulnerabël të popullsisë, kanë më shumë nevojë për kujdesin shëndetësor, p.sh. ata që

kanë përqindje të larta të sëmundshmërisë dhe shëndet të keq, të cilët nuk marrin

gjithmonë atë kujdes shëndetësor për të cilin kanë nevojë. Pabarazia është e

pranishme pothuajse kudo dhe mund të shpjegohet me një sërë pengesash gjeografike,

financiare dhe social-kulturore. Barra e pagesës për kujdesin shëndetësor, është një

shqetësim në rritje për njerëzit vulnerabël, si nga ana shoqërore, ashtu dhe ekonomike.

Ndërkohë që faktet vërtetojnë se “disponueshmëria e kujdesit të mirë shëndetësor,

tenton të ndryshojë në mënyrë inverse me nevojën për të ofruar këtë shërbim në

popullatë”, ose i quajtur ndryshe edhe si “ligji invers i kujdesit”15

.

Ofrimi i aksesit universal në shërbimet e kujdesit shëndetësor, nuk eliminon

pabarazitë, ashtu siç mund të kemi parë edhe në vendet më të industrializuara, të cilat

kanë hequr barrierat financiare për grupet vulnerabël në masë të konsiderueshme me

qëllim që këto grupe të kenë akses në shërbime. Grupe të ndryshme të popullatës, siç

janë njerëzit e varfër, të moshuarit, emigrantët e ligjshëm dhe të paligjshëm, njerëzit

me aftësi të kufizuara dhe pakicat etnike, mund të kenë nevoja dhe pritshmëri të

ndryshme për shërbimet e kujdesit shëndetësor 16

.

Për të kuptuar konceptin e barazisë në akses në shërbimet e kujdesit shëndetësor,

është e nevojshme për tu bazuar në konceptin e “nevojës për shërbime të kujdesit

shëndetësor”. Nëse njerëzit, të cilët i përkasin grupeve të ndryshme social-ekonomike,

raportojnë të njëjtin përdorim të shërbimeve të kujdesit shëndetësor, kjo nuk tregon që

aksesi është i barabartë. Njerëzit e varfër shpesh kanë nevoja dhe kërkesa më të

shprehura për të patur shërbimet e kujdesit shëndetësor që ju duhen. Qëllimi i barazisë

në aksesin në kujdesin shëndetësor, për këtë arsye, mund të arrihet vetëm në qoftë se

ka akses të barabartë, për nevoja të barabarta17

. Megjithatë, edhe sot ka mjaft

vështirësi të lidhura me përcaktimin si të aksesit, ashtu edhe të nevojave për kujdes

shëndetësor18

.

14

Judge, K., S. Platt, (2005). Health inequalities: a challenge for Europe. Report prepared for the UK

Presidency of the EU.

15

Hart, J. T. (1971). “The inverse care law”. The Lancet 1(7696): 405-12.

16

Healy, J. & M. McKë, Eds. (2004). Accessing health care: responding to diversity. Oxford, Oxford

University Press 17

Wagstaff, A., E. van Doorslaer., (1991). "On the Measurement of Horizontal Inequity in the

Delivery of Health Care." Journal of Health Economics 10: 169-205. 18

Braveman, P. & S. Gruskin (2003). “Defining Equity in Health”. Journal of Epidemiology and

Community Health. 57: 254-258.


8

Pothuajse të gjitha kushtetutat që kanë në themel Deklaratën Universale të të Drejtave

të Njeriut, sikurse edhe Kushtetuta e Shqipërisë, shprehen për të drejtën për kujdes

shëndetësor të barabartë. Megjithatë vërejmë se nuk nuk ka një përkufizim të pranuar

gjerësisht për “barazinë” në kujdesin shëndetësor.

Në trajtimin teorik të këtij koncepti autorët bëjnë kujdes në dallimin e tre momenteve

kryesore:

së pari, dallimi mes barazisë dhe drejtësisë;

së dyti, dallimi mes barazisë në nivelet e shëndetit apo të kujdesit shëndetësor

dhe të kapitalit në financim;

së treti, dallimi mes koncepteve të dobëta dhe të forta të barazisë.

1. Barazi do të thotë “i njëjtë”, ose i “ngjashëm”. Mund të mendohet që kuptimi ideal

i barazisë do të jetë marrja e masave për ta bërë statusin shëndetësor të individëve

njëlloj të barabartë për të gjithë. Por dihet se kjo është e pamundur duke marrë

parasysh ndryshimet që kanë individet midis tyre duke nisur nga gjinia, prejardhja

gjenetike, klasa shoqërore, e deri në nivelin e të ardhurave dhe nivelet arsimore19

.

Përdorimi i shërbimeve të kujdesit shëndetësor, nuk mund dhe nuk duhet të jetë i

barabartë midis individëve. Njerëzit të cilët janë të sëmurë duhet të marrin më shumë

shërbime të kujdesit shëndetësor, se sa ata që janë dhe gëzojnë shëndet të mirë. Në

këtë këndvështrim, barazia ngre çështjen e drejtësisë shoqërore.

2. Dallimi i dytë, duhet bërë mes barazisë në nivelet e shëndetit apo të kujdesit

shëndetësor dhe barazisë së kapitalit që financon sistemin. Pjesëmarrësit në sistemin

shëndetësor siç janë pacientët, dhënësit e shërbimeve shëndetësore, taksapaguesit etj,

kanë qëndrime dhe perspektiva të ndryshme ndaj barazisë. Shumë prej tyre mundohen

ta vështrojnë barazinë nga pikëpamja e financimit dhe në këtë rast duhet të bëhet

dallimi në shpërndarjen e shpenzimeve mes atyre që aktualisht marrin shërbime

shëndetësore dhe grupit më të madh të të gjithë atyre që paguajnë për ta20

. Por kur

flasim për barazinë në kujdesin shëndetësor, fokusi ka të bëjë vetëm me barazinë në

arritjen e nivelit të shëndetit, si dhe në marrjen e shërbimeve të kujdesit shëndetësor.

3.Ekzistojnë dy koncepte: koncepti “i dobët” i barazisë në kujdesin shëndetësor dhe

koncepti “i fortë” i barazisë. Koncepti i dobët i barazisë presupozon që të gjithë kanë

të drejtë për kujdes shëndetësor, dhe përqëndrohet në bazë të kërkesës së një

minimumi bazë të shërbimeve të kujdesit shëndetësor. Një nocion i tillë është i

ngjashëm me këndvështrimin e mbrojtur nga Organizata Botërore e Shëndetësisë për

studimin e problemeve etike në mjekësi, të cilat arritën në përfundimin se akses të

19

International Conference on Primary Health Care (1978). Declaration of Alma-Ata.

20

Robert B & Leanna S, The Measurement of Equity in School Finance, Baltimore: The Johns Hopkins

University Press, 1984.


9

barabartë “kërkojnë që të gjithë qytetarët, të cilët janë në gjendje për të siguruar një

nivel të përshtatshëm të kujdesit pa ngarkesë financiare të tepruar” 21

.

Koncepti i barazisë së fortë, presupozon që në lidhje me gjendjen shëndetësore,

individët e pozicionuar në shoqëri në mënyrë të barabartë, duhet të trajtohen në

mënyrë të barabartë dhe në këtë rast kemi “barazi horizontale”, si dhe individët të

pozicionuar në shoqëri në mënyrë të pabarabartë, duhet të trajtohen në mënyrë të

barabartë, ku në këtë rast kemi “barazi vertikale”. Gjithashtu, koncepti i barazisë “së

fortë”, sugjeron se duhet të ketë akses të barabartë në shërbimet e kujdesit

shëndetësor, dmth se mënyra në të cilën pacientët ndryshojnë vendbanimin e tyre

gjeografik, ose statusin socio-ekonomik, nuk duhet të çojë në ndryshime sistematike

në përdorimin nga ana e tyre të shërbimeve ose trajtimit shëndetësor.

Tre interpretimet e barazisë horizontale lidhur me kujdesin shëndetësor që diskutohen

më shpesh në literaturë janë: qasja e barabartë për nevoja të barabarta; shfrytëzimi i

barabartë për nevoja të barabarta; dhe rezultatet shëndetësore të barabarta22

.

Interpretimi që e sheh qëllimin e barazisë të lidhur me rezultate shëndetësore të

barabarta për çdo individ është shumë i thjeshtë dhe i bukur në pamje të parë. Por,

duhet patur parasysh që në gjëndjen e shëndetit të çdo individi ndikojnë një sërë

fenomenesh të ndryshme dhe të shumta, që teoria i njeh si faktorët determinues të

shëndetit. Shumë prej tyre prekin fusha të tjera që nuk lidhen drejtpërdrejt më

shëndetësinë dhe në këtë mënyre ndodh që ky qëllim të jetë përtej fushës së politikës

shëndetësore.

Interpretimi që i referohet qasjes së barabartë është bazuar në supozimin se

individëve u janë dhënë mundësi të barabarta për qasje në shërbimet, për shembull

duke mos vendosur tarifa për shërbimet shëndetësore në të gjithë vendin ose duke

shpërndarë burime financiare në mënyrë të barabartë në të gjithë rajonet.

Qëllimi i shfrytëzimit të barabartë për nevoja të barabarta nënkupton një grup

kushtesh dhe varet nga një rrjet i gjerë dhe i ndryshueshëm kërkesash dhe ofertash.

Pabarazia në shfrytëzim duhet të pasqyrojë jo vetëm diferencat e papërshtatshme ose

të padrejta në përdorim të shërbimit, por edhe diferencat që lidhen me faktin që

shfrytëzimi është prekur nga karakteristikat personale të çdo individi të tilla si

preferencat individuale, pritjet dhe besimet. Prandaj, pabarazia vërejtur në shfrytëzim

nuk mund të jetë tërësisht e padrejtë.

Megjithatë, në përputhje me pohimin Donabedian se “prova e qasjes është përdorimi i

shërbimit, jo thjesht prania e një objekti”, është argumentuar se shfrytëzimi

përfaqëson qasjen e realizuar23

.

21

President's Commission, op. cit. note 6, Vol. 1, p. 4. 22

Oliver, A. & E. Mossialos (2004). “Equity of access to health care: outlining the foundation for

action”. Journal of Epidemiology and Community Health 58(8): 655-8

23

Donabedian, A. "Models for Organizing the Delivery of Health Services and Criteria for Evaluating

Them" , October 1972, 103-154


10

Edhe në qoftë se treguesit e ndryshme të qasjes mund të maten, si p.sh. koha e pritjes,

disponueshmëria e burimeve, si dhe prania e ankesave të përdoruesve, qasja vetë

rrallë mund të vërehet dhe matet. Shfrytëzimi i shërbimit, nga ana tjetër, i cili është

edhe një funksion i faktorëve të kërkesë dhe ofertës, mund të vëzhgohet direkt.

Kështu, parimi i barazisë më të studiuar deri më sot është ajo e shfrytëzimit të

barabartë për nevojën e barabartë, me nevojën e matur nga statusi shëndetësor.24

1.2 E drejta për kujdes shëndetësor dhe sigurim shëndetësor, e drejtë ekonomiko-

sociale. Raporti me të drejtat e njeriut

E drejta e shëndetit është afirmuar në nivel ndërkombëtar me Deklaratën Universale të

të Drejtave të Njeriut, Neni 25, që në vitin 1948. Në të, mes të tjerash, thuhet se “Çdo

njeri ka të drejtë për një standard jete të përshtatshëm për shëndetin dhe mirëqenien e

tij dhe të familjes së tij.25

Hyrja e kushtetutës së Organizatës Botërore të Shëndetësisë gjithashtu konfirmon se

është e drejtë themelore e çdo njeriu të gëzojë standartet më të larta të arritshme të

shëndetit. E pandarë nga e drejta e shëndetit është e drejta e kushteve themelore të

shëndetit dhe të kujdesit shëndetësor.

Kombet e Bashkuara shprehen mbi të drejtën për shëndetin, në nenin 12 të Konventës

Ndërkombëtare mbi të Drejtat Ekonomike, Sociale, Kulturore dhe Kulturore në vitin

1966. Ky dokument jo vetëm garanton “të drejtën e çdo njeriu të gëzojë standartet më

të larta të arritshme të shëndetit”, por gjithshtu në mënyrë specifike bën thirrje për

“marrjen e masave për reduktimin e vdekshmërisë foshnjore, dhe për zhvillimin e

shëndetshëm të fëmijëve, përmirësimin e të gjitha aspekteve të higjenës mjedisore dhe

industriale, parandalimin, trajtimin dhe kontrollin e epidemive, sëmundjeve ngjitëse,

dhe krijimin e kushteve të cilat mund t’ju sigurojnë të gjithëve shërbime mjeksore dhe

vëmendje shëndetësore në rast sëmundje.”

Në vitin 2000, Kombet e Bashkuara e pasuruan të drejtën e shëndetit me Komentin e

Përgjithshëm nr.14. Në këtë dokument zgjerohet më tej ideja origjinale e 1966 duke

shpjeguar kontektin historik të kësaj të drejte, duke përcaktuar më tej kuptimin e

24

Birch dhe Abelson, 1993, “Is reasonable access what we want? Implications of, and challenges to,

current Canadian policy on equity in health care”. Fq. 629-53;

25Deklarata ndërkombëtare e të drejtave të njeriut, neni 25: “Gjithkush ka të drejtë për një nivel jetese

të mjaftueshëm i cili t’i përgjigjet shëndetit dhe jetës së përshtatshme si të atij personalisht, ashtu edhe

të familjes së tij, duke përfshirë ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjeksor dhe shërbimet e

nevojshme sociale, si dhe të drejtën për të qënë i siguruar në rast sëmundjeje, papunësie, vejanie,

pleqërie dhe raste të tjera të humbjeve të mjeteve për jetesë për shkak të rrethanave të pavarura nga

vullneti I tij. Nëna dhe fëmijet kanë nevojë për kujdes dhe ndihmë të posaçme. Të gjithë fëmijët, të

lindur brenda ose jashtë martese, gëzojnë të njëjtat mbrojtje sociale

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8080493/



11

terminologjisë sistem shëndetësor i përshtatshëm. Po ashtu dokumenti detajon

detyrimet e shteteve dhe të organizatave joqeveritare dhe definon shkeljet e të drejtës

së shëndetit dhe përcakton bazën e zbatimit.

1.2.1 Të drejtat e njeriut

Një shoqëri e lirë përmban në vetëvete si interes parësor të drejtat e individit. Këto të

drejta mund të paraqiten në një formë të dyfishtë. Nga një pikëpamje e përgjithshme,

gjatë rrjedhës historike të shoqërive të lira preokupacioni kryesor i të drejtës ka qëne

që të lejonte individin të afirmojë liritë e tij kundrejt çdo ndërhyrje të shtetit në

aktivitetet e tij politike dhe shpirtërore. Këtu e gjejnë shprehjen e tyre njohja e lirisë së

fese, shprehjes së mendimit, e mbledhjes dhe e organizimit26

.

Si fazë e mëtejshme plotësimi dhe mbështetja e këtyre të drejtave ka qënë njohja e të

drejtave ekonomike dhe sociale. Por vetëm njohja e këtyre të drejtave, në mungesë të

një strukture të përshtatshme juridike që të siguronte realizimin dhe garantimin e

tyre, mund të këtë më tepër një vlere teorike se sa reale. Në këtë mënyrë është shtruar

nevoja e krijimit të një legjislacioni i cili jo vetëm t’i njihte, por edhe t’i garantonte

këto të drejta duke u dhënë individëve të drejta të caktuara në realizimin e kësaj

garancie-parimi i ligjshmërisë.

Parimi i ligjshmërise në thelb, në lidhje me të drejtat e njeriut do të thotë që ligji të

parashikojë në radhët e dispozitave të tij të drejtat dhe liritë themelore që në një

shoqëri të caktuar janë pranuar t’u njihen individëve apo edhe grupeve të caktuara.

Kjo do të thotë se ligji jo vetëm do të njohë dhe ligjërojë të drejtat dhe liritë, por edhe

do të saktësojë kufijtë e ligjërimit të këtyre të drejtave, hapësirën e realizimit të tyre

dhe në raste, të vendosë kufizime të caktuara për ushtrimin e disa të drejtave të

veçanta.27

Nga ana tjetër, në përgjigje të pyetjes se ç’raport duhet të ketë mbrojtja e çdo individi

në raport me individët e tjerë dhe cili do të ishte funksioni i shtetit në këtë rast, është

përpunuar teoria e efektit horizontal të normave mbi të drejtat e njeriut. Sipas kësaj

teorie, normat juridike në lidhje me të drejtat e njeriut nuk kanë efekt dhe nuk

kushtëzojnë vetëm veprimet e shtetit por edhe të individëve të tjerë. Kjo do të thotë se

shteti do të përdorë instrumentat ligjore për të parandaluar, shmangur e kufizuar

pasojat, si dhe duke dënuar çdo shkelje të këtyre të drejtave dhe lirive. Një konkluzion

i tillë të bën të argumentosh që individëve u takojnë jo vetëm të drejta dhe liri, por u

takojnë edhe detyra për t’u sjellë në një mënyrë të caktuar për aq sa duhet të

respektojnë të drejtat dhe liritë e të tjerëve.

26

Prof. Dr. Xhezair Zaganjori - Dr. Arta Vorpsi - MA. Denar Biba “Parime kushtetuese dhe të drejta

themelore në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese”, Botim i Konrad Adenauer Siftung, Tiranë 2012

27

Ledi Bianku, Të drejtat e njeriut, Tiranë, bot.1998


12

Të drejtat ekonomike, shoqërore e kulturore bëjnë pjesë në atë grup të drejtash që

konsiderohen “të drejta pozitive”28

. Për realizimin e tyre shtetet palë duhet të marrin

masa me veprime, në ndryshim nga grupi i “të drejtave negative” ku roli i shtetit

shprehet me mosveprim thjesht duke lejuar individët të ushtrojnë të drejtat e tyre

politike ose civile.

1.2.2 Lidhja midis të drejtës për shëndet dhe të drejtave të njeriut.

Të drejtat e njeriut janë të ndërvarura, të pandashme dhe të ndërthurura. Kjo do të

thotë se shkelja e të drejtës së shëndetit shpesh, mund të pengojë gëzimin e të drejtave

të tjera të njeriut si të drejtën për arsim, të drejtën për punë ose anasjelltas.

Rëndësia që u është dhënë përcaktuesve themelorë të shëndetit që janë faktorët dhe

kushtet të cilët mbrojnë dhe promovojnë të drejtën e shëndetit, përmbi shërbimet e

kujdesit shëndetësor, mallrat dhe facilitetet, tregon se e drejta e shëndetit varet dhe

kontribon në përmbushjen e shumë të drejtave të tjera. Këtu përfshihet e drejta për

ushqim, ujë29

, standarte të përshtatshme jetese, strehim i përshtatshëm, liria nga

diskriminimi, privatësia, aksesi në informim, në pjesmarrje, dhe e drejta për të

përfituar nga zhvillimi shkencor dhe aplikacionet e tij.

Është e lehtë të shohësh ndërvarësinë e të drejtave në kontekstin e varfërisë. Për

njerëzit që jetojnë në varfëri, shëndeti mund të jetë e vetmja pasuri mbi të cilën ata

mund të bazohen për të ushtruar të drejtat e tjera ekonomike dhe sociale, si psh. të

drejtën për punë ose të drejtën për arsim. Shëndeti fizik dhe shëndeti mendor bën të

mundur që të rriturit të punojnë dhe fëmijët të mësojnë, ndërsa sëmundja është një

pengesë për individët dhe për ata që duhet të kujdesen për ta. Në të kundërt, e drejta

individuale për shëndet nuk mund të realizohet pa përmbushur të drejtat e tjera,

shkelja e të cilave është në themel të varfërisë si e drejta për punë, ushqim, strehim

dhe arsim.

1.2.3 Të drejtat e pacientit në kuadër të së drejtës për shëndet dhe të drejtave të

njeriut

Në qendër të shumë debateve për çështje që kanë të bëjnë me trajtimin mjekësor

qëndrojnë të drejtat e njeriut, të lidhura këto ngushtë me debate të natyrës morale.

Lidhja mes moralitetit dhe të drejtave shprehet mjaft qartë nga Feldman kur shprehet

se mbrojtja e të drejtave duhet të bazohet mbi aspiratat dhe qëllimet që njerëzit

dëshirojnë të ndjekin30

. Pacienti, në shoqëritë moderne, është më i ndërgjegjshëm se

28

Prof. Dr. Aurela Anastasi, “E drejta kushtetuese”, Tiranë, 2004, Shtëpia Botuese “Pegi” 29

Lidhja midis të drejtës së shëndetit dhe të drejtës për ujë të sigurt shumica e sëmundjeve diaretike

në botë i atribohet ujit dhe higjenës të pasigurtë. Sipas raportimit te OBSH, në 2002, diarrea e

shkaktuar nga këta faktorë shkaktoi afërsisht 2.7% (1.5 milion) të vdekjeve në të gjithë botën.

30

D. Feldman, Civil Liberties and Human Rights in England and Wales (Oxford: Oxford University

Press, 2nd, 2002), fq.6


13

asnjëherë më parë mbi të drejtat që ka e si rrjedhojë është dhe më i aftë të ngrejë

çështje për mbrojtjen që ai gëzon31

. Ndërkohë që gjykatat jo gjithmonë kanë dhënë

vendime duke u bazuar tek të drejtat, në thelb ato shqyrtojnë pikërisht këto të drejta32

.

Shumë institucione dhe organizata evropiane kanë kontribuar në zhvillimin dhe

përparimin e të drejtave të pacientëve. Termi “pacient” përdoret më shpesh kur bëhet

fjalë për shëndetin. Sipas përkufizimit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë,

shëndeti33

kupton një gjendje të plotë fizike, mendore dhe mirëqenie sociale e jo

thjesht mungesë sëmundjeje apo dobësie. Garantimi i respektimit të të drejtave të

njeriut ka një ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin dhe mirëqenien si dhe detyron

zbatimin e të drejtave specifike të pacientit.

Shtetet anëtare të BE aktualisht nuk kanë një legjislacionin të përbashkët mbi të

drejtat e pacientëve. Të drejtat e pacientëve në BE ndryshojnë nga një shtet në tjetrin

për arsye të ndryshme. Një ndër shkaqet kryesore është fakti se janë pikërisht shtetet

(anëtare) të cilat janë kompetente në fushën e shëndetësisë. Për më tepër sistemet e

ndryshme të kujdesit shëndetësor, procedurat, kulturat dhe prioritetet ndikojnë në

shumëllojshmërinë e legjislacionit. Kështu, disa vende kanë një ligj apo akt të vetëm

që përcakton të drejtat e pacientit, ndërsa shtete të tjera përdorin akte të shumta. Qasja

ndryshon gjithashtu tek fokusi që mund të kenë shtete anëtare. Kështu, disa shtete

vënë theksin më shumë në të drejtat e pacientëve ndërsa të tjerë në detyrimet specifike

të ofruesve të kujdesit shëndetësor.

Në qendër të shumë debateve për çështje që kanë të bëjnë me trajtimin mjekësor

qëndrojnë të drejtat e njeriut, të lidhura këto ngushtë me debate të natyrës morale.

Lidhja mes moralitetit dhe të drejtave shprehet mjaft mirë nga Feldman kur shprehet

se mbrojtja e të drejtave duhet të bazohet mbi aspiratat dhe qëllimet që njerëzit

dëshirojnë të ndjekin34

. Në legjislacionin mjekësor të drejtat kanë për qëllim

mbrojtjen e dinjitetit dhe lirisë së qënieve njerëzore.

Sigurisht të drejtat e çdo individi të një shteti përcaktohen në Kushtetutën e vendit dhe

në ligje të veçanta, në varësi të të drejtave dhe fushës së veprimit të çdo ligji. Këto të

drejta janë të detyrueshme të respektohen nga kushdo brenda territorit të shtetit.

Megjithatë, krahas tyre, një rëndësi të veçantë në të drejtën e brendshme marrin dhe

marrëveshjet ndërkombëtare, të cilat kanë ndikim në legjislacionin e brendshëm

Përmes kombinimit të këtyre burimeve mund të themi se të drejtat më të rëndësishme

në fushën e legjislacionit mjekësor, përsa u përket të drejtave të pacientit, janë: e

31

S.A.M. McLean, A Patient’s Right to Know, p.4 32

Shih çështjen Re T (A Minor)(Wardship: Medical Treatment) [1997] 1 All ER 906.

33

Hyrja e Kushtetutës së Organizatës Botërore të Shëndetësisë, miratuar nga Konferenca Botërore e

Shëndetësisë në New York më 19-22 Qershor 1946, nënshkruar më 22 Korrik 1946 nga përfaqësuesit e

61 shteteve (Të dhënat zyrtare të Organizatës Kombëtare të Shëndetësisë, nr. 2, fq. 100) dhe hyrë në

fuqi më 7 Prill 1948. Ky përcaktim i shëndetit nuk është ndryshuar që në vitin 1948. 34

D. Feldman, Civil Liberties and Human Rights in England and Wales (Oxford: Oxford University

Press, 2nd, 2002), fq.6.


14

drejta për jetën, e drejta për privatësi, e drejta për integritet trupor, e drejta për të qenë

i lire për të vendosur vetë, etj.

Parime të tjera si vetë-vendosja, autonomia, dinjiteti dhe pëlqimi janë gjithashtu të

rëndësishëm kur bëhet fjalë për trajtimin mjekësor. Së pari, koncepte të tilla si

autonomia dhe dinjiteti, mund të shihen si konceptet themelore të të drejtave. Nga

këto koncepte lindin koncepte të tjera si privatësia dhe dhënia e pëlqimit, të

nevojshme për të lehtësuar ushtrimin e të drejtave.35

Krahas të drejtave të mirënjohura në Kushtetutë, marrëveshje ndërkombëtare, ligje të

veçanta, etj, të pranuara nga shteti dhe shoqëria, ka dhe disa të drejta të cilat ngrenë

shumë debate e pikëpyetje. Një ndër detyrat e ligjit është qartësimi i çështjeve të tilla

me qëllim që njerëzit të ndërgjegjësohen për të drejtat që gëzojnë. Kështu, a ka një

grua të drejtën për të pasur fëmijë dhe nëse po çfarë trajtimi duhet të ofrohet nga

shërbimi mjekësor për plotësimin e kësaj të drejte? Kjo temë është pre debatesh në

çështje që kanë të bëjnë me të drejtat e fetusit dhe të drejtat prindërore në rastet e

shtatzënisë dhe abortit.

Në fakt, debatet më të nxehta krijohen kur bëhet fjalë për ekzistencën ose jo të së

drejtës për të vdekur dhe lidhjes së saj me të drejtën për jetën. Kjo çështje është në

zemër të debateve që kanë të bëjnë me eutanazinë.

Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut është konsideruar nga GJEDNJ-ja si një

“instrument i gjallë” në një kuptim të gjerë, e cila mbron të drejtat e individëve

pavarësisht ndryshimeve të shoqërisë. Është e mundur të identifikohen tre nivele të

dallueshme kur bëhet fjalë për të drejtat e parashikuara nga Konventa:

Të drejta absolute, të cilat nuk lejojnë asnjë lloj kompromisi në cënimin e tyre

(psh. neni 3 – ndalimi i tortures );

Të drejta të kufizuara – të cilat zbatohen në rrethana qartësisht të përcaktuara

(psh. neni 6 – e drejta për një gjykim të drejtë);

Të drejta të cilësuara – të drejta për të cilat duhet vendosur një balancë mes

interest të shoqërisë dhe të drejtave të disa individëve (psh. neni 8 – e drejta

për respektimin e jetës private dhe familjare).

Ndërhyrja në një të drejtë të cilësuar mund të lejohet vetëm nëse:

bazohet në ligj;

është i nevojshëm për një shoqëri demokratike;

është në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar.

Pra, ndërhyrja jo vetëm duhet të parashikohet me ligj, por ligji duhet të jetë i

aksesueshëm dhe i kuptueshëm nga të gjithë.

Shprehja e nevojshme në një shoqëri demokratike interpretohet nga KEDNJ në

përputhje me filozofinë e “instrumentit të gjallë”, ku një kusht i domosdoshëm për

zbatimin e kësaj pike është ndjekja e qëllimit legjitim.

Proporcionaliteti është ndër aspektet më të rëndësishme të Konventës. Është një mjet

të cilin GJEDNJ përdor për të vendosur një ekuilibër të drejtë mes të drejtave të

individit si person dhe nevojave të shoqërisë. Edhe nëse ka një interes legjitim në

35

Feldman eshte shprehur qe nuk kemi te drejta nese nuk jemi ne gjendje per ti perdorur ato. Civil

liberties and human rights in England and Wales, fq 11-13


15

kufizimin e një të drejte duhet pasur parasysh se ky kufizim nuk mund të shtrihet

përtej qëllimit për të cilin kërkohet.

Për të vendosur lidhur me proporcionalitetin merren në konsideratë:

- nëse ka arsye të forta për këtë kufizim;

- nëse ka alternativa të tjera;

- drejtësia në vendimmarrje;

- ç’masa siguruese ekzistojnë ndaj abuzimeve;

- nëse kufizimi cënon thelbin e së drejtës.

Në zbatimin e procedurave ose gjatë marrjes së vendimeve për kujdes ndaj pacientit

personeli mjekësor duhet të njohë legjislacionin vendas, por gjatë ushtrimit të

veprimtarisë së tyre mund të ngrihen pyetje të tilla si:

- Cili është autoriteti që duhet të vendosë për një çështje?

- A prek ky vendim të drejtat e mbrojtura nga Konventa e të Drejtave të Njeriut?

- A prek direkt ky veprim të drejtat e një individi, i cili mund të këtë në këtë mënyrë

shkak për të kundërshtuar vendimin?

- A është në dorën e mjekut të vendosë për çështjen?

- Nëse do të ketë ndërhyrje në të drejtën e individit, a bazohet ajo në legjislacionin e

brendshëm ose në KEDNJ?

- A cënojnë veprimi ose mosveprimi të drejtat e parashikuara në konventë në marrjen

e masave për sigurimin e këtyre të drejtave?

- A është ndërhyrja në përputhje me qëllimin e ligjshëm?

Siç shihet, të drejtat e pacientit dhe detyrimet e personelit shëndetësor për t’i

respektuar ato janë të shumta. Në fakt, kur flasim për “pacientët” kemi në mendje

kujdesin që duhet ushtruar për ruajtjen e shëndetit të tyre dhe kur flasim për

“shëndetin” si mirëqënie mendore, fizike e sociale, kuptojmë se pa një shëndet të

plotë dhe vetë jeta bëhet më e vështirë për t’u jetuar. Prandaj, do të ishte jokorrekte të

flasim për shëndetin pa folur më parë për jetën, në kuadër të kujdesit shëndetësor.

Shteti ka interes në mbrojtjen e jetëve të të gjithë atyre individëve që mund t’i

kontribojnë shoqërisë dhe kanë potencialin për të gëzuar jetën. Interesi i shtetit në

ruajtjen e jetës konsiston në mbrojtjen e të drejtës së çdo individi për të jetuar. Ky nuk

është një interes kolektiv dhe duhet parë gjithmonë në kuadër të së drejtës së individit

për liri36

, pra i lidhur me interesin e personit, i cili për shkak të dhimbjes,

pamundësive fizike, etj. e sheh jetën e tij të padurueshme.

Interesi legjitim e madje kryesor i çdo shteti është mbrojtja e jetës së shtetasve të tij,

por kur gjykatat janë ndeshur me rastet e refuzimit të trajtimit mjekësor, ato gjithmonë

kanë vënë në balancë interesin e individit me interesin e shtetit. Vështirësia nuk ka

qenë në njohjen e së drejtës së shtetit për të mbrojtur jetën, por pikërisht vlerësimi

adekuat i këtyre interesave37

.

Shteti nuk është i interesuar në mbrojtjen e jetës së një individi të vetëm, por për

mbrojtjen e jetës së shoqërisë si e tërë. Interesi i shtetit dobësohet dhe e drejta e

36

Glucksberg, 521 U.S. at 746 (Stevens, J. concurring). 37

American University Law Review, Vol. 53 [2011], Iss. 5, Art. 1 , pg 988


16

individit për privatësi rritet kur afron vdekja natyrale38

. Kur pacienti do të vdesë së

shpejti, gjithsesi, interesi i shtetit është më pak domethënës. Shteti përsëri ka interes

në mbrojtjen e jetës dhe mosuljen e vlerës së saj39

.

1.2.4 E drejta për të refuzuar kujdesin shëndetësor

Çdo njeri konsiderohet si zot i trupit të tij dhe për rrjedhojë, nëse dëshiron mund të

kërkojë shprehimisht moskryerjen e trajtimeve mjekësore apo operacioneve që mund

t’i shpëtonin jetën40

. Paprekshmëria e personit është konsideruar e shenjtë, prandaj

liria nga kujdesi shëndetësor i padëshiruar është, pa diskutim, ndër ato parime tashmë

të rrënjosura thellë në ndërgjegjen e njerëzve sa të konsiderohet si themelore41

.

E drejta për të refuzuar trajtimin mjekësor është e drejta për të qenë i lirë nga

ndërhyrja e padëshirueshme në integritetin e trupit të individit, e mbrojtur nga

kërkesat ligjore për dhënien e pëlqimit për trajtim mjekësor. Kjo e drejtë njihet shpesh

si e drejta për privatësi, vetëpërcaktim, ose autonomi. Kjo e drejtë është konsideruar si

e drejta e çdo individi për të drejtuar rrjedhën e jetës së tij, për t’u sjellë dhe për të

vepruar siç e mendon të arsyeshme, me kusht që kjo lloj sjelljeje e ky lloj veprimi të

mos vijë në konflikt me perceptimet e shoqërisë.42

Rastet e refuzimit të trajtimit mjekësor janë më të vështira për gjykatat pasi nga njëra

anë ato duhet të mbajnë parasysh të drejtën e individit për pavarësi/autonomi në

marrjen e vendimeve që kanë të bëjnë me personin e tij, dhe nga ana tjetër interesin e

shtetit për mbrojtjen e jetës. Respektimi i këtyre dy interesave i bën çështje të tilla

shumë të vështira për t’u zgjidhur. Disa gjyqtarë janë në favor të mbrojtjes së të

drejtës së individit, ndërsa të tjerë në mbrojtjen e interesave të shtetit. Për ata që e

mbrojnë të drejtën për të vdekur, gjykatat duhet ta konsiderojnë këtë të drejtë si

themelore, e si e tillë duhet mbrojtur e duhen ndaluar të gjitha cënimet ndaj saj.

Politikat që duhen përdorur në këto raste duhet të balancojnë të dy keto interesa në

mënyrë që ato të bashkëkzistojnë sa më shumë të jetë e mundur.

E drejta për të refuzuar trajtimin mjekësor është rrjedhojë e të drejtës për të dhënë

pëlqimin për këtë trajtim. E drejta për të vdekur është zbatimi i të drejtës për të

refuzuar trajtimin shëndetësor në rrethana të tilla ku një refuzim i tillë çon në vdekjen

e pacientit. Si rrjedhojë, prima facie, trajtimi mjekësor që mbron/zgjat jetën nuk mund

të jepet pa pëlqimin e personit të autorizuar për ta dhënë – vetë pacienti, fëmija ose

bashkëshorti i një personi të paaftë.

Që të gjithë e pranojmë se është e rëndësishme që mjekët të respektojnë të drejtat e

pacienti, si psh, dëshirën për të refuzuar trajtimin mjekësor, megjithatë profesionistët

38

Compassion in Dying v. Washington, 49 F.3d 586, 596 (9th Cir. 1995) (Wright, J., dissenting) 39

Saikewicz, 373 Mass.fq. 742. 40

Natanson v. Kline, 186 Kan. 393, 406-407, 350 P.2d 1093, 1104 (1960). 41

Snyder v. Massachusetts, 291 U.S. 97, 105 (1934). 5 [497 U.S. 261, 306]. 42

The Right to Die: The Law of End-Of-Life Decisionmaking - Alan Meisel, Kathy L. Cerminara , fq.

21-23.


17

e mjekësisë nuk mund të plotësojnë dëshirat e pacientëve kur ka dyshime lidhur me

aftësinë mendore të pacientit ose në rast se ai nuk është informuar siç duhet.

E drejta për të refuzuar trajtimin mjekësor duhet të udhëhiqet nga parimi i pëlqimit të

informuar (informed consent). Doktrina e dhënies së pëlqimit në rastet e refuzimit të

trajtimeve mjekësore bazohet në parimin e vetë-vendosjes. Sipas kësaj, personeli

mjekësor jo vetëm që duhet të marrë pëlqimin e pacientit para dhënies së trajtimit

mjekësor, por njëkohësisht duhet ta informojë atë mbi rreziqet që mund të rrjedhin

nga trajtimi, si dhe për alternativat e tjera. Kjo procedurë shtrihet vetëm në rastet e

refuzimit të trajtimit mjekësor. Çdo njeri që ka arritur moshën e përcaktuar me ligj

dhe është i aftë mendërisht ka të drejtë të përcaktojë se ç’mund të bëhet me trupin e tij

dhe një kirurg që kryen një operacion pa pëlqimin e pacientit kryen krim, të cilin

duhet ta dëmshpërblejë43

.

Problemi bëhet më i komplikuar kur personi që ka nevojë për një ndërhyrje mjeksore

nuk është i aftë mendërisht që ta kuptoje këtë gjë. Para se një pacient të vendosë për

refuzimin e trajtimit ose para se të marrë çfarëdolloj vendimi tjetër, ai duhet të dijë

dhe të kuptojë statusin e tij mjekësor, ndërhyrjet e mundshme, pasojat që mund të

vijnë në rast ndërhyrjeje ashtu dhe nëse nuk ndërhyhet, si dhe, në shumicën e rasteve,

një mendim profesional mbi alternativën më të përdorur. Një informacion jo i plotë

ose i pasaktë kufizon aftësitë e pacientit për të kuptuar si anët pozitive dhe negative si

dhe për të marrë një vendim që i korrespondon vlerave të nevojës shëndetësore të

pacientit dhe mendimit të mjekut44.

1.2.5 Si zbatohet parimi i mosdiskriminimit në të drejtën e shëndetit?

Diskriminim do të thotë çdo dallim, përjashtim ose kufizim i bërë në bazë të shkaqeve

të ndryshme që ka efekt ose synon të pengojë ose të mohojë njohjen, gëzimin ose

ushtrimin e të drejtave dhe lirive themelore. Ai është i lidhur me diferencimin e

grupeve specifike të popullatës dhe është përgjithësisht në rrënjët e pabarazive

strukturore thelbësore në shoqëri. Si rrjedhim kjo, mund t’i bëjë këto grupe më të

prekshëm ndaj varfërise dhe sëmundjes. Nuk është e papritur që grupet e

diskriminuara tradicionalisht shfaqin shpesh probleme të shëndetit. Për shembull

studimet tregojnë se në disa shoqëri, grupet etnike minoritare ose popullsia indigjene

gëzon shërbime shëndetësore më të pakta, merr më pak informacion shëndetësor dhe

ka më pak gjasa që të kenë strehim të përshtatshëm, ujë të pijshëm të sigurtë, fëmijët

e tyre kanë nivel më të lartë mortaliteti dhe vuajnë më shumë kequshqimin se pjesa

tjetër e popullsisë së përgjithshme.

Impakti i diskriminimit është kompleks kur personat vuajnë diskriminim të dyfishtë

ose të shumëfishtë, siç është diskriminimi në bazë të seksit, racës, kombësisë ose

moshës. Për shembull, në shumë shtete gratë indogjene marrin më pak shërbime

shëndetësore dhe informacion mbi shëndetin riprodhues dhe janë më të prekshme nga

violenca fizike dhe seksuale se pjesa e përgjithshme e popullsisë.

43

Schleondorff v. New York Hospital, 211 N.Y. 125, 129-30, 105 N.E. 92, 93 (1914). 44

Kufizime të vdekjes me dinjitet - Donald R. Steinberg - Revista Juridike e Harvardit për Ligjin dhe

Teknologjinë - Volume 1, Botim i verës, 1988. fq.137.


18

Mosdiskriminimi dhe barazia janë parime kryesore të të drejtave të njeriut dhe

përbërës kritikë të së drejtës së shëndetit. Konventa ndërkombëtare e të Drejtave

Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, dhe Konventa mbi të drejtat e Fëmijëve,

identifikojnë këto shkaqe të diskriminimit: raca, ngjyra, seksi, gjuha, feja, mendimet

dhe bindjet politike, origjina sociale ose kombëtare, prona, paaftësia, lindja, ose

statuse të tjera. Sipas Komitetit të të Drejtave Ekonomike, Sociale dhe Kulturore,

statuse të tjera mund të përfshijnë statusin e shëndetit ose të orientimit seksual. Shtetet

kanë detyrimin të ndalojnë dhe të eleminojnë diskriminimin mbi këto shkaqe dhe të

sigurojnë barazi për të gjithë në lidhje me aksesin në kujdesin shëndetësor dhe në

përcaktuesit themelorë të shëndetit. Konventa ndërkombëtare në eleminimin e të

gjitha formave të diskriminimit racor gjithashtu nënvizon se shtetet duhët të ndalojnë

dhe eleminojnë diskriminimin racor dhe të garantojnë të drejtën e çdokujt për kujdes

shëndetësor dhe shëndet publik.

Mosdiskriminimi dhe barazia më tej kërkojnë që shtetet duhet të njohin dhe të

sigurojnë ndihmë për diferencat dhe nevojat specifike të grupeve që përballen me

sfida të veçanta shëndetësore, si psh. shkalla e lartë e vdekshmërisë, ose janë më të

prekshëm ndaj sëmundjeve specifike. Detyrimi për të siguruar mosdiskriminimin

kërkon zbatimin e standarteve specifike shëndetësore ndaj grupeve të veçanta të

popullsisë si gratë, fëmijët ose personat me paaftësi. Masat pozitive të mbrojtjes janë

veçanërsisht të nevojshme në rastet kur grupe personash janë diskriminuar në mënyrë

të vazhdueshme në praktikë nga organe shteterore ose ente private.

Në të njëjtën linjë, Komiteti i të Drejtave Ekonomike, Sociale dhe Kulturore ka bërë

të qartë se nuk mund të ketë justifikime për mungesën e mbrojtjes me ligj ose në fakt

për grupe të prekshme të shoqërisë lidhur me diskriminimin në fushën e shëndetit.

Edhe nëse shteti ndodhet në kohë të vështira, këto grupe vulnerabël të shoqërisë duhet

të merren në mbrojtje psh, nëpërmjet adoptimit të programeve me kosto të ulët.

Parametrat kryesorë për të vlerësuar pabarazitë në shëndet dhe shërbimet shëndetësore

në kontekstin shqiptar, përfshijnë indikatorët demografikë dhe social-ekonomikë,

midis tyre edhe gjininë, përkatësinë etnike (psh.romet), sëmundjet e neglizhuara.

Pabarazia gjinore konstatohet edhe në aksesin në shërbimet shëndetësore. Vitet e

fundit Shqipëria ka miratuar disa dokumente politikë si edhe një paketë legjislative,

që synon arritjen e balancave gjinore në shoqëri, në tregun e punës, në vendim-marrje

dhe institucionet e degëve të qeverisjes.

Kujdesi shëndetësor për romët: ndonëse në Shqipëri, ashtu si në shumë vende të tjera

të Europës Qendrore dhe Lindore, ka mungesë statistikash dhe analizash në lidhje me

gjendjen shëndetësore të romëve, treguesit e gjendjes shëndetësore të romëve po

përkeqësohen krahasuar me treguesit e shëndetit të popullsisë së përgjithshme të

vendit. Për shkak të varfërisë, kushteve të vështira, mënyrës së jetesës, nivelit të ulët

arsimor, aksesit të pakët në shërbimet shëndetësore, diskriminimit etj., romët kanë një

incidencë më të lartë sëmundshmërie dhe janë më të prekshëm sidomos ndaj


19

sëmundjeve të transmetueshme.Nje studim ne 201145

tregoi që romët kanë një

prevalence më të lartë (17%) të semundjeve kronike, konsumojnë më tepër alkool dhe

duhan, si dhe kanë një prevalencë më të lartë të TB, HIV/SIDA, hepatit B dhe sifilizit.

Sëmundjet e lëna pas dore (neglected diseases). Neglected diseases janë ato sëmundje

që shfaqen më shpesh në vendet e varfra e në zhvillim të cilat vuajnë për mungesën e

kushteve sanitare, të ushqimit, të ujit dhe të aksesit të kujdesit shëndetësor. Sëmundjet

rrezikojnë seriozisht paaftësinë ose jetën, dhe për to mundësitë e trajtimit janë të

papërshtatshme ose nuk ekzistojnë. Përmendim leishmania, leproza, sëmundja e

gjumit, ethet tropikale etj. Edhe malarja dhe turbekulozi shpesh konsiderohen të tilla.

Ka lidhje të qarta mes neglected diseases dhe të drejtave të njeriut: Neglected diseases

pothuajse në mënyrë ekskluzive prekin grupe të caktuara të varfra në vendet me të

ardhura të ulta, në zonat rurale si dhe vendosen aty ku varfëria është më e madhe.

Garantimi i faktorëve determinues në të drejtën e shëndetit është çelësi për të

reduktuar përhapjen e tyre. Diskriminimi është edhe shkak edhe pasojë e neglected

diseases. Për shembull diskriminimi mund të ndalojë personat e prekur që të kërkojnë

ndihmë dhe trajtim që në fillim të sëmundjes. Barnat thelbësore kundra këtyre

sëmundjeve janë shpesh të pamundura ose të papërshtatshme. Ndërhyrjet mjekësore,

kërkimi dhe zhvillimi për një kohë të gjatë kanë qenë të papërshtatshme dhe të

nënfinancuara. Shtetet janë të detyruar të propozojnë zhvillimin e barnave të reja,

vaksinave dhe mjeteve diagostikuese mes kërkimit, zhvillimit dhe bashkëpunimit

ndërkombëtar.

1.3. Standardet ndërkombëtare të të drejtës për kujdes shëndetësor dhe sigurim

shëndetësor

1.3.1 Kalimi nga e drejta ndërkombëtare në të drejtën e brendshme

E drejta për standardin më të lartë të mundshëm të shëndetit është një e drejtë e njeriut

në të drejtën ndërkombëtare të të drejtave të njeriut. Pas Deklaratës Universale të

Drejtave të Njeriut (UDHR) dokumenti i parë i cili vendos standarde dhe konturon

trajtimin e të drejtave shëndetësore si të drejta shëndetësore dhe jo vetem si inspirim

politik eshte Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave Ekonomike, Sociale dhe

Kulturore miratuar ne vitin 1966. Deklarata e Alma Ata-së e Kujdesit Shëndetësor

Primar në 1978 riafirmoi të drejtat shëndetësore si një e drejtë njerëzore duke

mbështetur arritjen e një niveli sa më të lartë të mundshëm shëndetësor si një qëllim

mbarë botëror. Në këtë mënyrë e drejta e shëndetit avancoi nga një aspiratë

individuale e qenies njerëzore në një qëllim social.

Në trajtimin që i bëri të drejtës së shëndetit në vitin 1978, Akademia e të drejtës ndërkombëtare e Hagës dalloi tre aspekte të së drejtës së shëndetit: negativ, pozitiv dhe egalitar.

45

Draft strategjia kombetare e shendetesise shqiptare 2016-2020


20

Në sensin negativ, e drejta e shëndetit kërkon që shteti duhet të shmangë çdo veprim që mund të vërë në rrezik shëndetin e individëve. Aspekti pozitiv do të thotë që shteti duhet të marrë një sërë masash për të realizuar të drejtën e shëndetit. Aspekti egalitar do të thotë që nuk duhet të ketë diskriminim në gëzimin e të drejtës

së shëndetit.

Në vitin 2000, Kombet e Bashkuara e pasuruan të drejtën e shëndetit me Komentin e Përgjithshëm nr. 14. Në këtë dokument zgjerohet më tej ideja origjinale e 1966:

-duke shpjeguar kontekstin historik të kesaj të drejte , duke percaktuar më tej kuptimin e terminologjise sistem shëndetësor i përshtatshëm,

-duke detajuar detyrimet e shteteve dhe të organizatave joqeveritare,

-duke bërë definimin e shkeljeve të kësaj të drejte dhe

-duke përcaktuar bazën e zbatimit. Nje zhvillim tjetër në drejtim të ruajtjes së standarteve në planin ndërkombëtar ishte

vendosja në vitin 2002 nga Komisioni i te drejtave te njeriut te Kombeve të Bashkuara

(sot Keshilli i të drejtave të njeriut të Kombeve të Bashkuara), i një Raportuesi

Special të Kombeve të Bashkuara i të drejtës për gëzimin në standardin më të lartë të

mundshëm të shëndetit mendor dhe fizik – një ekspert i pavarur detyra e të cilit është

monitorimi dhe raportimi i gëzimit të kësaj të drejte në mënyrë globale. Në nivele

kombëtare vihet re një rritje e dukshme e rregullimit nga kushtetutat i të drejtës për

shëndet dhe gjenerimi i një numri të madh jurisprudence.

Konventa Ndërkombëtare e të Drejtave Ekonomike Sociale dhe Kuturore, e njohur

gjerësisht si instrumenti kryesor për mbrojtjen e të drejtës së shëndetit, njohu të

drejtën e çdokujt të gëzojë standartin më të lartë të mundshëm të shëndetit fizik dhe

mendor. Duhet të theksojmë se Konventa u dha një trajtim të njëjtë të barabartë, edhe

shëndetit fizik edhe shëndetit mendor i cili shpesh neglizhohej.

Instrumentat pasues ndërkombëtar dhe rajonal të të drejtave të njeriut, e adresuan të

drejtën e shëndetit në mënyra të ndryshme. Disa prej tyre parashikojnë zbatime të

përgjithshme, ndërsa të tjerë trajtojnë të drejtat e njeriut sipas grupeve specifike si

gratë ose fëmijët.

Mes traktateve ndërkombëtare të të drejtave të njeriut që njohin të drejtën e shëndetit

përmendim:

1965, Konventa ndërkombëtare mbi eleminimin e të gjitha formave të

diskriminimit racial, neni 5

1966, Konventa ndërkombëtare mbi të drejtat ekonomike, sociale dhe

kulturore, neni 12

1979, Konventa për eleminimin e të gjitha formave të diskriminimit kundra

grave, nenet 11, 12, 14.

1989, Konventa ndërkombëtare e të drejtave të fëmijëve , neni 24.


21

1990, Konventa ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të të gjithë

punëtorëve migrantë dhe të anëtarëve të familjeve të tyre. Nenet 28, 43, 45.

2006, Konventa për të drejtat e personave me paaftësi, neni 25.

Organet e këtyre traktateve që monitorojnë Konventën ndërkombëtare mbi të drejtat

ekonomike, sociale dhe kulturore, Konventa për eleminimin e të gjitha formave të

diskriminimit kundra grave dhe Konventa për të drejtat e fëmijëve, kanë adoptuar

komente ose rekomandime të përgjithshme mbi të drejtën e shëndetit ose çështje që

lidhen me shëndetin. Kjo siguroi interpretimin e detajuar dhe të autorizuar të

parashikimeve të këtyre traktateve dhe konventave. Konferenca dhe aktivitete të

shumta, kanë ndihmuar për të qartësuar aspekte të ndryshme të shëndetit publik të

lidhura me të drejtën e shëndetit dhe kanë rikonfirmuar përkushtimin ndaj realizimit të

tyre.

E drejta e shëndetit, gjithshtu njihet nga disa instrumente rajonale si Karta Afrikane e

të drejtave të njeriut –1981, Protokolli shtesë i Konventës Amerikane mbi të drejtat e

njeriut në fushën ekonomike, sociale dhe kulturore, i njohur si Protokolli i San

Salvadorit 1988, Karta Sociale Evropiane 1961, Konventa Amerikane e të drejtave të

njeriut 1969, Konventa Evropiane e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut 1950.

Së fundmi, theksojmë se e drejta e shëndetit ose e drejta e kujdesit shëndetësor është

njohur në të paktën 115 kushtetuta të vendeve të ndryshme. Të paktën 6 kushtetuta të

tjera evidentojnë detyrat në fushën e shëndetit si psh detyrimin e shtetit për të

zhvilluar shërbimet shëndetësore ose për të vënë në dispozicion një buxhet të caktuar

për shëndetësinë.

Po japim disa shembuj te trajtimi i të drejtës së shëndetit dhe detyrimeve në

shëndetësi në disa kushtetuta:

Kushtetuta e Afrikes së Jugut 1996

Çdo njeri ka të drejtë të ketë akses në:

1. a. Shërbimet e kujdesit shëndetësor, përfshirë kujdesin shëndetësor riprodhues

b. Ushqim dhe ujë të mjaftueshëm....

2. Shteti duhet të marrë masa legjislative dhe masa të tjera, brenda burimeve të

mundshëm, për të arritur realizimin në rritje të secilës prej këtyre të drejtave.

3. Asnjë njeriu nuk mund t‘i refuzohet trajtimi mjekësor urgjent.

Kushtetuta e Indisë 1950

Shteti do të konsiderojë ngritjen e nivelit të ushqimit dhe të standartit të jetesës së

popullit dhe përmirësimin e shëndetit publik mes detyrimeve të tij kryesore.


22

Kushtetuta e Ekuadorit

Shteti garanton të drejtën e shëndetit, promovimin dhe mbrojtjen e tij, përmes

zhvillimit të sigurisë së ushqimeve, sigurimit të ujit të pijshem dhe të nivelit bazë

sanitar, promovimit të familjes, punës, mjedisit komunitar të shëndetshëm dhe

mundësinë e aksesit të vazhdueshëm e të pandërprerë të shërbimeve shëndetësore, në

përputhje me parimet e barazisë, universialitetit, solidaritetit, cilësisë dhe efektivitetit.

1.3.2 Monitorimi i të drejtës së shëndetit dhe përgjegjësia e shteteve

Mekanizmat e përgjegjësisë janë thelbësore për të siguruar se janë respektuar

detyrimet e shtetit që rrjedhin nga zbatimi i të drejtës së shëndetit. Atëhere si do të

monitorohen detyrimet ligjore të shteteve anëtare, dhe nga kush? Si do të vihet para

përgjegjësisë shteti nese ai ka shkelur të drejtën e shëndetit? Monitorimi dhe vënia

para përgjegjësisë i shteteve bëhet në planin kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar dhe

përfshin një sërë aktorësh siç është vetë shteti, organizatat jo qeveritare, institucionet

kombëtare të të drejtave të njeriut ose organizmat e traktateve ndërkombëtare. Në

funksion të monitorimit të përmbushjes së të drejtës shtetet ngrenë dhe vënë në

funksionim mekanizmat administrative dhe politike, mekanizmat gjyqësor dhe

institucione kombëtare.

Përgjegjësia i detyron shtetet të shpjegojnë çfarë është duke ndërmarrë, si është duke

lëvizur dhe me sa efektivitet drejt realizimit të të drejtës për shëndet për të gjithë.

Ligjet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut nuk japin një formulë të saktë për

mekanizma të posaçëm për monitorimin e zbatimit të të drejtës kështu që, mënyrat e

përdorura mund të jenë të ndryshme, të shumta, minimumi i kërkuar është që

mekanizmat e përgjegjësisë të jenë të arritshme, transparente dhe efektive.

Shtetet kanë së pari detyrimin të respektojnë, të mbrojnë dhe të promovojnë të drejtat

e njeriut për popullsinë që jeton në territorin e tyre. Kështu kërkesa për zbatimin e të

drejtave të njeriut në nivel kombëtar është veçanërisht e rëndësishme. Kur ekzistojnë

dhe funksionojnë mekanizmat e brendshëm, atëherë është më e lehtë dhe më e shpejtë

të arrish mekanizmat rajonal dhe ndërkombëtar.

Mekanizmat administrative dhe politike janë mjete plotësuese ose paralele të

mekanizmave gjygjësorë të përgjegjësisë. Për shembull, zhvillimi i politikave ose

strategjive kombëtare në shëndetësi lidhet me planet e punës dhe me buxhetet e vëna

në dispozicion, luajnë një rol të rëndësishëm në përgjegjësinë e qeverisë. Indikatorët e

bazuar në të drejtat e njeriut ndihmojnë në monitorimin e produkteve bazë të shëndetit

si dhe të proçeseve për arritjen e tyre.

Rishikimi i politikës, i buxhetit ose i shpenzimeve publike dhe mekanizmat qeveritare

të monitorimit (psh. inspektorët e shëndetësisë ose të punës të ngarkuar për të

inspektuar shëndetin ose kushtet e sigurta të punës në biznese ose në sistemin e

shëndetit publik), janë mekanizma të rëndësishëm administrative për ta mbajtur

qeverinë të përgjegjshme në lidhje me detyrimet kundrejt të drejtës së shëndetit.


23

Disa shërbime shëndetesore kanë krijuar sisteme të brendshme ose të pavarur, të

cilat mund të marrin ankesa apo sugjerime dhe të ofrojnë dëmshpërblime.

Mekanizmat politikë, të tilla si proçeset demokratike, si dhe monitorimi dhe mbrojtja

e realizuar nga organizatat jo qeveritare kontribojnë gjithashtu në llogaridhënie.

Organizatat e shoqërisë civile janë duke përdorur gjithnjë në rritje metodat

e monitorimit të bazuar në tregues, standartet, vlerësimet e ndikimit dhe analiza

buxhetore për të vlerësuar realizimin e përgjegjësisë në lidhje me të drejtën për

shëndet.

Disa prej masave më të rëndësishme që lidhen me zbatimin në nivel kombëtar janë

mjetet gjygjësore për të drejtën, të cilat konsiderohen të justifikuar në përputhje me

sistemin ligjor kombetar. Këto mekanizma përmbajnë mjete nëse shkelen të drejtat e

shëndetit të individëve të veçantë. Përfshirja në ligjin kombëtar i instrumenteve

ndërkombëtare duke njohur të drejtën e shëndetit mund të forcojë fuqishëm qëllimin

dhe efektivitetin e masave dhe të mjeteve. Kjo bën të mundur që gjykata të gjykojë

shkeljen e të drejtës së shëndetit duke iu referuar drejtpërdrejt Konventës

Ndërkombëtare për të drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore.

Në sistemet gjyqësore të çdo vendi, janë rritur numrat e çështjeve që lidhen me të

drejtën e shëndetit, duke përfshirë këtu edhe gjykatat e larta të sistemit. Për shembull

gjykata në Argjentinë46

urdhëroi shtetin të sigurojë pajisje për dhëniën e mjekimeve

antiretrovirale në mënyrë të pandërprerë për personat me HIV/AIDS, për të siguruar

prodhimin e një vaksine kundër sëmundjeve endemike si dhe të sigurojë falas një

medikament për një sëmundje të kockave. Një tjetër çështje e shqyrtuar nga gjykatat

ka qënë përjashtimi nga mbulimi shëndetësor, veçanërisht nga siguracionet private, të

shëndetit.47

Në disa raste gjykatat i referohen ratifikimit nga Argjentina të Konventës

ndërkombëtare mbi të drejtat ekonomike sociale dhe kulturore për të afirmuar statusin

kushtetues të së drejtës së shëndetit.48

Institucionet kombëtare të të drejtave të njeriut

janë mekanizma shumë të rëndësishëm të promovimit dhe të mbrojtjes së të drejtave

të njeriut. Funksionet e tyre në këtë drejtim këshillojnë qeveritë dhe rekomandojnë

ndryshime në politika ose në legjislacion, trajtojnë ankesa, ndërmarrin hetime,

sigurojnë ratifikimin dhe zbatimin e të drejtave të njeriut që rrjedhin nga traktate

ndërkombëtare dhe sigurojnë trajnimin dhe edukimin e publikut. Këto institucione

kanë natyrë afërsisht të ngjashme me funksionet gjygjësore dhe kanë mandat për të

kontribuar në zhvillimin e legjislacionit. Nga ana e formës këto institucione i gjejmë

te organizuara si Komisione, ne disa raste të emërtuara si Ombusmen dhe në disa

shtete si Ombusmen special për shëndetësinë. Në Shqipëri një institucion i tillë është

Avokati i Popullit.

Ndërsa tradicionalisht mekanizma të tillë janë përqëndruar më tepër në të drejtat

politike ose civile, sot gjithnjë e më tepër, po fokusohen në zbatimin e të drejtave

46

Supreme Court of Justice, Asociación Benghalensis y otros v. Ministerio de Salud y Acción Social,

case 323:1339, 1 June 2000. 47

Supreme Court of Justice, Etcheverry, Roberto E. v. Omint Sociedad Anónimay Servicios, General

Attorney’s brief of 17 December 1999, Court decision of 13 March 2001. 48

The right to health, fact sheet nr.31, Printed at United Nations, Geneva


24

ekonomike, sociale dhe kulturore duke siguruar edhe një tjetër rrugë për mbrojtjen e

të drejtës së shëndetit.

Ombusmani parlamentar në Finlandë49

, ka trajtuar kërkesa lidhur me të drejtën e

shëndetit veçanërisht me të drejtat e pacientit dhe me të drejtën për kujdes shëndetësor

të garantuar nga Kushtetuta. Gjatë 2005 Ombusman trajtoi disa ankesa lidhur me

pamundësinë e shërbimeve shëndetësore të përshtatshme, aksesit për shërbime

cilësore dhë mënyrës se si ishin trajtuar pacientët. Ombusmeni u konsultua me bordin

Kombëtar të Çështjeve mjeko-ligjore për të arritur një zgjidhje të kësaj çështje. Në

një rast të fundit50

Ombusmeni Parlamentar i Finlandës pasi shqyrtoi rastin e raportuar

ndaj një gruaje arriti në përfundimin se spitali Pohjois-Kymi Hospital ka shkelur të

drejtën e dinjitetit dhe të lirisë personale të pacientes femër pasi ajo ishte mbyllur për

13 orë në një dhomë sigurie në spital në gjëndje të dehur. Vendimi i mësipërm dënon

spitalin për këtë shkelje të cilën e vlerëson si shkelje të Kushtetutes dhe të Konventës

Evropiane për të drejtat e njeriut dhe deklaron të drejtën për kompensimin e dëmit për

pacienten.

Të drejtat sociale kanë luajtur një rol shumë të rëndësishëm në zhvillimin evropian

gjatë shekullit të fundit, por megjithë progresin në shumë fusha, jo të gjithë evropianët

i gëzojnë ato. Këshilli i Evropës filloi punën me projekte në vitin 1999 për të gjetur

zgjidhje për shumë probleme me të cilat përballen qytetarë individualë kur përpiqen të

kërkojnë të drejtat për mbrojtje sociale, strehim, shëndet dhe arsim. Instrumentet

ligjore të Këshillit për këtë qëllim përfshijnë Kartën Sociale Evropiane dhe Kodin

Evropian të Sigurimit Social. Këto dy instrumenta së bashku me Konventën 102 të

Organizatës Botërore të Punës (ILO), përbëjnë instrumentat ndërkombëtare më të

fuqishëm harmonizues në fushën e mbrojtjes sociale ku bën pjesë edhe sigurimi i

detyrueshëm i kujdesit shëndetësor.

1.3.3 Konventa e ILO “Mbi standartet minimale”

Me ligjin Nr. 9442, datë 16.11.2005, nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë u

ratifikua Konventa 102 e Organizatës Botërore të Punës (ILO) mbi “Sigurimet

Shoqërore”, (Standardet minimale). Ky ligj hyri në fuqi më 01 Janar 2006.

Konventa përbëhet nga 15 kapituj që përmbledhin 87 nene si dhe shtojcën e

klasifikimit standart ndërkombetar të punëve për të gjitha aktivitetet ekonomike. Pas

kapitujve të dispozitave të përgjithshme, vijnë kapitujt për kujdesin mjeksor,

përfitimin për sëmundje, përfitimin e papunësisë, përfitimin e pleqërisë, përfitimi për

dëmtim në punë, përfitimi për familjen, përfitimi për barrëlindjen, përfitimi për

invaliditet, përfitimi familjar në rast vdekje, standardet që duhet të plotësohen për

pagesën periodike si dhe trajtimin e barabartë të shtetasve rezidentë jo nacionalë.

49

The Parliamentary Ombudsman of Finland, Reports 2005 50

The Parliamentary Ombudsman of Finland, decision no. 3721/4/2014 , summary of the 2014 annual

report.


25

1.3.4 Karta Sociale Europiane

Karta Sociale Europiane, që u nënshkrua në Torino më 18 tetor 1961 dhe hyri në

fuqi me 26 shkurt 1965, u konceptua si një plotësim i Konventës Europiane për të

Drejtat e Njeriut në fushën sociale. Shteti shqiptar finalizoi ratifikimin e saj me ligjin

nr. 8960, datë 24.10.2002 ”Për ratifikimin e Kartës Sociale Europiane, e ndryshuar”.

Ajo synon të garantojë ushtrimin efektiv të 19 të drejtave sociale themelore. Të drejtat

që ajo mbron perfshijnë: të drejtën e punës, të drejtën për kushte pune të sigurta e të

shëndetshme, të drejtën për shpërblim të përshtatshëm, të drejtën për pagë të

barabartë për burrat dhe gratë, të drejtën për t’u organizuar dhe për tratativa kolektive

(përfshirë të drejtën e grevës), të drejtën për sigurime shoqërore, asistencë shoqërore

dhe mjekësore, të drejtën për të përfituar nga shërbimet publike të mirëqenies sociale,

të drejtën për mbrojtjen e familjes, të personave të paaftë, të mbrojtjes së punonjësve

emigrantë dhe familjeve të tyre, femijëve dhe të rinjve, etj51

Katër të drejta të tjera i janë shtuar kësaj liste me miratimin e një Protokolli plotësues

të Kartës më 5 Maj 1998. Këto janë: e drejta për mundësi të barabarta dhe trajnim të

barabartë në çështje të punësimit, pa dallim mbi bazën e seksit; e drejta e punonjësve

për të marrë pjesë në përpunimin dhe përmirësimin e kushteve të punës dhe mjedisin

e punës brenda firmave: e drejta e personave të moshuar për mbrojtje sociale.

Për të siguruar që shtetet palë t’i përmbahen Kartës, është krijuar një sistem

mbikqyrës (nenet 21-29 të Kartës). Sistemi mbikqyrës bazohet në analizën e raporteve

që paraqiten në intervale të rregullta nga shtetet pale. Sistemi ka funksionuar pak a

shumë në këtë mënyrë: raportet analizohen së pari, nga Komiteti i Ekspertëve të

Pavarur, që përbëhet nga 9 ekspertë të zgjedhur nga Komiteti i Ministrave prej 6

vjetësh dhe nga një vëzhgues të dërguar nga Byroja Ndërkombëtare e Punës

(ONPsë).

Detyra e Komitetit është që të vleresojë se sa përputhen legjislacioni dhe praktika

ndërkombëtare me detyrimet që rrjedhin nga Karta Evropiane Sociale.

Pas kësaj, Komiteti qeveritar, që përbëhet nga përfaqësues të palëve dhe një vëzhgues

i dërguar nga organizatat e punëdhënësve dhe punëmarrësve, përgatit vendimet e

Komitetit të Ministrave. Në dritën e raporteve të eksperteve dhe palëve përfaqësuese

Komiteti qeveritar përcakton, mbi bazën e të dhënave ekonomike dhe konsideratave

të tjera politike se cilat janë ato situata konkrete që, sipas mendimit të tij, duhet të

jenë objekti i rekomandimeve që duhet t’i bëhen palës kontraktuese të interesuar. Së

fundi, mbi bazën e raportit të Komitetit qeveritar, Komiteti i Ministrave adopton një

rezolute, në të cilën bëhet një përmbledhje e mbikëqyrjes dhe përcakton

rekomandimet që quhen të nevojshme t’u dërgohet palëve kontraktuese.

Duke bërë bilancin e Kartës Sociale Europiane, mund të thuhet se ajo ka hasur në

pengesa të shumta dhe nuk ka arritur rezultate të ndjeshme. Eshtë ndjerë nevoja për

51

Teksti i Europian Social Charter , www /www.hrcr.org/docs/Social_Charter/


26

rishikimin e Kartës dhe për këtë u ngrit edhe një Komitet i posaçëm në vitin 1990

për ta “rigjallëruar”atë. U shtrua si nevojë që të bëhen propozime konkrete për

mënyrën se si mund të përmirësohet funksionimi i saj mbikqyrës. Në vitin 1991

Komiteti i posaçëm, i ngritur për rishikimin e Kartës, bëri disa përmirësime duke

plotësuar disa nga dispozitat më të rëndësishme të Kartës.

Megjithatë, Karta Sociale Europiane nuk ka justifikuar veten dhe kjo lidhet ndoshta

dhe me natyrën e veçantë të sferës që ajo ka bërë si objekt të rregullimit të saj.52

1.3.5 Kodi Social Evropian

Kodi Evropian i Sigurimit Social dhe Protokolli i tij garantojnë mbrojtje minimale,

duke përfshirë midis të tjerash kujdesin mjekësor, sigurimet shëndetësore,

kompensime për dëmtime në punë, amësinë, papunësinë, invaliditetin dhe sigurimet

për të mbijetuarit, të ardhurat familjare dhe pensionet. Kodi i Rishikuar (1990) merr

parasysh ndryshimet e fundit në legjislacionin e sigurimeve shoqërore në shtetet

anëtare dhe përmirëson mbrojtjen e garantuar në nivel kombëtar.

Kodi dhe protokolli i tij u adaptuan nga Këshilli i Ministrave në 11 mars 1964, ato

u hapën për nënshkrim në 16 prill1964 dhe hynë në fuqi më 17 mars 1968.

Si pasojë e nevojës për rishikimin e kodit me qëllim përditësimin e tij në përputhje

me trendin dhe zhvillimet e legjislacioneve kombëtare dhe ndërkombëtare të fushës, u

propozua dhe u procedua për rishikimin e këtij Kodi. Kodi Evropian i rishikuar u

aprovua dhe u hap për nënshkrim më 6 nëntor 1990.

Kodi Evropian i Mbrojtjes Sociale përfaqëson një minimum standardesh. Ai nuk

synon standadizimin e sistemeve kombëtare të mbrojtjes sociale. Standardizimi do t’u

kërkonte të gjitha palëve kontraktuese të sigurojnë të njejtat përfitime për të njejtën

kategori të popullsisë, në të njëjtën masë dhe në të njejtat kushte. Në vend të kësaj,

Kodi njeh vullnetin e harmonizmit të sistemeve të mbrojtjes sociale dhe të vendosjes

së kërkesave minimale të cilat duhet të plotësohen nga shtetet. Qëllimi është të

garantohet të paktën një nivel i caktuar minimal i mbrojtjes sociale. Nëse shtetet

mund dhe dëshirojnë të sigurojnë më shumë kushte se ky minimum, ata janë të lirë ta

bëjnë këtë.53

Kodi respekton diversitetin dhe individualitetin e sistemeve kombëtare të mbrojtjes

sociale si produkte të veçorive, të traditave ekonomike, sociale, politike mes të cilave

janë zhvilluar shtetet. Në këtë mënyrë Kodi përcakton se çfarë duhet të arrihet dhe

njëkohësisht i lejon secilit shtet të vendosë se si do t’i arrijë këto qëllime. E veçanta

është se qëllimet janë të dizenjuara në mënyrë të tillë që mund të zbatohen në të

gjitha tipet e sistemeve të mbrojtjes sociale, pavarësisht në se mbrojtja i referohet

52

A. Puto, E drejta ndërkombëtare publike

53 Prof.dr.Paul Schoukens , Europian Code of Social Security; Short guide, a publication of te Counsil

of Europe, 2002


27

punësimit, kategorive të caktuara të të punësuarve, të gjithë popullsisë ekonomikisht

aktive apo të gjithë popullsisë residente.

Kodi (i rishkuar) solli përmbushjen e tre qëllimeve : së pari ai i ngre në një nivel me

të lartë standartet minimale, së dyti prezanton një fleksibilitet më të rritur dhe së treti

sjell një pikëpamje neutrale lidhur me barazinë gjinore.

Duhet theksuar se Kodi i rishikuar paraqitet si një dokument i vetëm dhe

parashikimet e Protokollit tashmë janë pjesë organike e tij.

1.3.6 E drejta për kujdes shëndetësor sipas praktikës së GJEDNJ

Në zbatim të Konventës Evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, shtetet palë

në Konventë marrin përsipër detyrime të llojit pozitiv dhe negativ. Nën detyrimin

negativ, shteti nuk duhet të ndërhyjë në shëndetin e një individi nëse nuk ka një

justifikim të parashikuar nga Konventa, ndërsa në përmbushje të detyrimeve pozitive

shteti kontraktues, sipas nevojës mund të marrë masa për të mbrojtur shëndetin e një

individi. Shtrirja e çdo detyrimi të tillë pozitiv, duke përfshirë çështjet e lidhura me

shëndetin, përcaktohet nga rrethanat e çdo rasti të paraqitur.

Çështjet mbi të drejtën e shëndetit të paraqitura para GJEDNJ në shumicën e rasteve

kanë qenë të lidhura me nenet 2, 3, 8 dhe 14 të Konventës të cilat trajtojnë të drejtën

për jetën, ndalimin e torturës, ndalimin e skllaverisë dhe punës së detyruar si dhe

ndalimin e diskriminimit.

Sipas nenit 2, të Konventës institucionet dhe punonjësit e shtetit janë të detyruar të

shmangin veprime të një natyre kërcënuese, të cilat dëmtojnë ose vënë në rrezik

shëndetin e individëve (rasti Ilhan kundër Turqisë). Në mungesë të klauzolave

justifikuese të Konventës ata nuk duhet të përdorin forcë fizike e cila mund të sjellë

dëme të rënda. Shtetet gjithashtu kanë detyrim pozitiv sipas nenit 2 për të mbrojtur

shëndetin e individëve në rrethana të veçanta. Nën parashikimet e nenit 2, janë trajtuar

çështje ku është treguar se autoritetet e një Shteti Kontraktues kanë vënë në rrezik

jetën e individit nëpërmjet mohimit të shërbimin shëndetësor që ata kanë marrë

përsipër ta vënë në dispozicion të popullatës. (çështjet Qipro kundër Turqisë § 219,

Nitecki kundër Polonise, Oyal kundër Turqisë).

Përsa i takon nenit 3, institucionet dhe punonjësit e shtetit duhet të shmangin trajtimet

të cilat dëmtojnë shëndetin fizik të individit si përshembull rrahjet apo forma të tjera

të dhunës (Kaciu dhe Kotorri kundër Shqipërisë) ose shkaktojnë dëm psikologjik si

përshembull ankth, torturë ose forma të tjera vuajtjesh psikologjike (Gafgen kundër

Gjermanisë). Shtetit mund t’i kërkohet të marrë masa pozitive për të mbrojtur

shëndetin fizik dhe mendor të individëve, si dhe të burgosurve, për të cilët mban

përgjegjësi të veçantë.


28

E drejta për të respektuar jetën private dhe familjare e garantuar nga neni 8, i

Konventës ka marrë një rëndësi të veçantë në rastet gjyqësore të të drejtës së

shëndetit. Gjykata ka interpretuar nocionin e jetës private e cila përfshin të drejtën

për mbrojtjen e integritetit fizik, moral dhe psikologjik të personit si dhe të drejtën për

të zgjedhur, ose për të ushtruar autonomi personale për shembull, për të refuzuar

trajtim mjekësor ose për të kërkuar një formë të veçantë mjekimi (Glass kundër

Mbretërisë së Bashkuar; Tysiac kundër Polonisë)

Neni 8, gjithashtu vë në dukje së bashku detyrimet pozitive dhe negative. Gjykata ka

konkluduar se shteti është i detyruar për të siguruar të drejtën për të respektuar

efektivisht integritetin fizik dhe psikologjik (Sentges kundër Hollandës; Pentiacova

dhe të tjerë kundër Moldavisë; Nitecki kundër Polonisë). Më tej, këto detyrime mund

të kërkojnë që shteti të marrë masa për të mundësuar mbrojtje efektive dhe të

aksesueshme mbi të drejtën e ruajtjes së jetës private (Airey kundër Irlandës, § 33;

McGinley dhe Egan kundër Mbretërisë së bashkuar, § 101; Roche kundër Mbretërisë

së Bashkuar, § 162), nëpërmjet një strukture të rregullt gjykuese dhe zbatuese si dhe

ku është e përshtatshme, të masave specifike (Tysiąc kundër Polonisë, § 110). Çështja

e konsentit të lirë dhe të informimit kundrejt shërbimit shëndetësor ka qenë

gjithashtu një aspekt dominant i rasteve gjyqësore nën nenin 8 të Konventës.

E drejta e parashikuar në nenin 14 të Konventës mbi mos diskriminimin kundrejt

gjendjes fizike ose mendore të individit gjithashtu është shqyrtuar nga Gjykata, e cila

ka pranuar haptazi shëndetin si një nga fushat më të mbrojtura në lidhje me zbatimin e

të drejtës për të mos u diskriminuar (Kiyutin kundër Rusisë; I.B. kundër Greqisë).

Çështjet e shëndetit mund të jenë të lidhura me të drejtën e mos heqjes arbitrare të

lirisë. Për shembull, personat e dënuar të cilët vuajnë nga probleme shëndetësore

mendore akute në një vend, dënim i cili është plotësisht i përshtatur për të trajtuar

gjendjen e tyre, mund të sjellë shkelje të nenit 3 (M.S. kundër Mbretërise së

bBashkuar) ose nenit 5 të Konventës (Stanev kundër Bullgarisë).

Së fundmi, mos marrja në konsideratë nga gjykata e çrregullimeve fizike ose

mendore të të akuzuarit mund të sjellë shkeljen e të drejtës për një gjykim të drejtë.

Për shembull, mungesa e përshtatjes së nevojave të një të akuzuari që vuan nga

çrregullimi masiv i dëgjimit duke sjellë pengesë për të ndjekur seancat në mënyrë

efektive mund të konsiderohet si mos zbatim i të drejtave të palës mbrojtëse, duke

shkelur kështu nenin 6 të Konventës (Timergaliyev kundër Rusisë).

Neglizhenca mjeksore.

Aktet dhe rregullat e vendosura nga autoritet në fushën e kujdesin shëndetësor në

rrethana të caktuara përmbushin përgjegjësinë e shtetit sipas Konventës. Sidoqoftë,

kur shteti ka marrë masat e duhura për të siguruar standarte të larta midis


29

profesionistëve të shëndetit dhe mbrojtjen e jetës së pacientit, çështje si gabimi në

gjykim nga ana e mjekut apo neglizhencë në koordinim midis profesionistëve të

shëndetit në trajtimin e një pacienti të veçantë, nuk mjaftojnë për të thirrur shtetin për

të dhënë llogari nga pikëpamja e detyrimeve të tij pozitive në bazë të nenit 2 të

Konventës. (Wyrzykowski kundër Polonisë, § 104). Detyrimet pozitive nën nenin 2,

kërkojnë që shteti të bëjë rregullime imponuese kundrejt spitaleve, si shtetërore ashtu

dhe private, për të marrë masat e duhura për të mbrojtur jetën e pacientit. (Trocellier

kundër Francës § 4).

Këto detyrime gjithashtu kërkojnë funksionimin e një sistemi të pavarur ligjor në

mënyrë që të përcaktohet shkaku i vdekjes së pacientit nën kujdes mjekësor, të

përcaktohen përgjegjësit dhe të vihen para përgjegjësisë. Shteti gjithashtu ka për

detyrë të sigurojë që sistemi legjislativ dhe administrativ i caktuar për të mbrojtur të

drejtën e pacientit të implementohet në mënyrën e duhur dhe çdo shkelje të dënohet.

Detyra e gjykatës në raste të tilla është të egzaminojë nëse ka pasur apo jo një reagim

të përshtatshëm nga ana e Shtetit mbi shkeljen e të drejtës së jetës. Në çështjen

Calvelli dhe Ciglio kundër Italisë, pas vdekjes së foshnjës së tyre të porsalindur, pala

akuzuese ngriti padi kundra doktorit përgjegjës në lindje. Procedimi penal zgjati

shumë për shkak të vonesave proceduriale. Edhe pse pala paditëse ndërmori një padi

kundrejt mjekut, ajo hoqi dorë vullnetarisht nga e drejta e tyre për të ndjekur çështjen

pas një marrëveshje me kompaninë e sigurimeve. Gjykata bëri të ditur se duke

vepruar kështu, ata në menyrë efektive i mohuan vetes mundësinë për sqarim të

mëtejshëm të përgjegjësive të mjekut për vdekjen e fëmijes së tyre, gjë e cila në

rrethanat specifike të asaj çështje do të kishte përmbushur detyrimet pozitive të

parashtruara në nenin 2. Por në rrethanat e përshkruara gjykata nuk konstatoi shkelje

të këtij neni.

Në çështjen Šilih v. Slovenia, djali 20 vjeçar i palës paditëse ndërroi jetë në spital pasi

iu injektuan medikamente ndaj të cilave ai kishte alergji. Ata akuzuan se autoritetet

nuk ndërmorën një investigim të rregullt mbi neglizhencën mjeksore. Gjykata

konstaton shkelje të nenit 2 të Konventës, në aspektin procedurial lidhur me zgjatjen

e tepruar të procedurave civile të cilat nuk kishin përfunduar edhe 13 vjet më vonë.

Çështja Dodov v. Bulgaria kishte në qendër mungesën e përgjegjësisë në lidhje me

zhdukjen nga një shtëpi të moshuarish të mamasë së palës paditëse, e cila vuante nga

Alzheimer. Gjykata e mendoi të arsyeshme të supozonte se mamaja kishte ndërruar

jetë dhe gjeti nje lidhje direkte midis dështimit nga ana e stafit të shtëpisë së të

moshuarve, kundrejt çdo instruksioni për të mos e lënë kurrë të pa mbikqyrur, dhe

zhdukjes së saj. Pavarësisht se ligji bullgar parashikon tre mënyra për ndëshkim dhe

dëmshpërblim –penale, disiplinore dhe civile – autoritetet nuk i mundësuan paditësit

mjetet për të përcaktuar faktet dhe për të dënuar fajtorët. I përballur me një çeshtje të

diskutueshme neglizhencë që solli humbjen e një jete njerëzore, GJEDNJ konstaton se


30

sistemi ligjor dështoi në mundësimin e një kundërpërgjigje të përshtatshme dhe në

kohën e duhur siç kërkohet në detyrimet procedurale të shtetit sipas nenit 2.

Gjykata gjithashtu ka nënvizuar rëndësinë e aksesit në informacionin që lidhet me

rreziqet për shëndetin. Shteteve palë në Konventë psh. u kërkohet të marrin masat e

nevojshme rregullatore për t’u siguruar që mjekët të marrin në konsideratë pasojat e

parashikueshme të një procedure të planifikuar mjekësore dhe të informojnë pacientët

e tyre paraprakisht dhe të mundësojnë dhënien e pëlqimit të informuar. Në qoftë se

ndodh një rrezik i parashikueshëm dhe pacienti nuk ka qenë i informuar siç duhet

më parë, shteti mund të gjendet në shkelje të Nenit 8 (Trocellier kundër Francës, § 4,

Codarcea kundër Rumanisë, § 105) Kështu, në Csoma kundër Rumanisë, ankueses i

ishin dhënë ilaçe për të nxitur abortin, por për shkak të komplikimeve mjekët kishin

kryer hysterectomi për të shpëtuar jetën e saj. Gjykata arriti në përfundimin se për

shkak se hysterectomia nuk kishte qenë e përfshirë në zgjedhjen e trajtimit mjekësor

të pacientes dhe se ajo nuk ishte informuar siç duhet për rreziqet, pacientes i ishin

shkelur të drejtat për të respektuar jetën e saj private, në kundërshtim me nenin 8 të

Konventës.

1.4 Zbatimi i të drejtës kushtetuese për kujdes shëndetësor

Në çështjet e shëndetit sikurse theksuam më herët në këtë punim, kanë vlerë decizive

jo vetëm politikat shëndetësore por edhe politika të tjera si ajo e mjedisit, e strehimit,

arsimimit, ato që lidhen me prodhimin farmaceutik dhe të ushqyerjes, ato që lidhen

me koordinimin e sistemeve të mbrojtjes shoqërore, që rregullojnë tregtimin e duhanit

etj. Në këtë mënyrë mund të krijohet një sinergji midis të gjithë sektorëve që kanë një

rëndësi jetësore për shëndetin. Shëndeti si pjesë e të gjitha politikave lejon vendosjen

e një sistemi veprimi më efektiv në një vend të caktuar për realizimin në fakt të të

drejtës për kujdes shëndetësor. Në përmbushje të detyrimit kushtetues shteti vepron

ne tre drejtime:

- duke vendosur rregulla dhe miratuar ligje

- duke organizuar dhe ngritur sisteme administrative

- duke aktivizuar mekanizmat kontrolluese për sa më sipër.

Në këtë pjesë të punimit do të analizojmë mënyrën se si zbatohet kjo e drejtë

kushtetuese duke iu referuar kryesisht dispozitave të fushës së kujdesit shëndetësor të

mirëfilltë në legjislacionin e brendshëm si dhe do të evidentojmë problemet me natyrë

kushtetuese që lidhen me to .

Konstatojmë së elementë të veçantë të kujdesit shëndetësor në Shqipëri, gjejnë

rregullime me akte të ndryshme ligjore. Shërbimet kryesore që japin drejtpërdrejt

kujdes shëndetësor rregullohen nga ligje specifike si ligji për barnat, ligji për spitalet,

ligji për shëndetin mendor etj. Një grup i rëndësishëm aktesh ligjore janë aktet që


31

rregullojnë çështjet e shëndetit publik, ku përmendim ligjet për kujdesin e gruas

shtatzënë, për sigurinë ushqimore për luftën kundër duhanit, për mbrojtjen nga

rrezatimi jonizues etj.

Kujdesi shëndetësor në Republikën e Shqipërisë udhëhiqet nga këto parime54

:

Parimi i garantimit i të drejtave të barabarta në kujdesin shëndetësor, bazuar

në mosdiskriminim;

Parimi i funksionimit të sistemit të kujdesit shëndetësor mbështetur në


paanësinë;

E drejta për kujdes shëndetësor është një e drejtë themelore e individit;

Parimi i pjesëmarrjes së aktorëve të ndryshëm, pacientëve, konsumatorëve dhe

qytetarëve; parimi i llogaridhënies ndaj qytetarëve

Vërejmë se nga pikëpamja formale këto parime sintetizojnë parashikimet e

Kushtetutës së pari kur deklarojnë të drejtën për kujdes shëndetësor si e drejtë

kryesore e individit, po ashtu edhe kur garantojnë të drejta të barabarta e të bazuara

në mosdiskriminimin. Neni 55 i Kushtetutës parashikon të drejtën e kujdesit

shëndetësor si një e drejtë themelore me karakter social-ekonomik. Në të pohohet

qartë detyra e shtetit për të garantuar kujdesin shëndetësor për qytetarët si dhe të

drejtën për sigurim shëndetësor për të gjithë në përputhje me ligjin. Gjithashtu neni

pohon në mënyrë të përsëritur se qytetarët nuk duhet të jenë të diskriminuar por të

trajtohen në mënyrë të barabartë. Kjo është e qartë në dy raste: kur është përmendur se

“shtetasit gëzojnë në mënyrë të barabartë të drejtën e kujdesit shëndetësor nga shteti”,

si dhe kur e drejta për sigurim shëndetësor është përmendur si e drejtë e të gjithëve.

Parimi mbi të cilin duhet të mbështet funksionimi i kujdesit shëndetësor është cilësia e

shërbimit dhe efiçenca duke garantuar sigurinë e pacientit dhe paanësinë. Në këtë

mënyrë zbatohet një tjeter standard ndërkombëtar që e ka fillesën që në Deklaratën

ndërkombëtare të të drejtave të njeriut55

, si dhe ka konfirmuar objektivin social

kushtetues sipas të cilit shteti synon standartin më të lartë shëndetësor, fizik e mendor,

të mundshëm56

.

54

Ligji nr. nr.10 107, datë 30.3.2009 “Për kujdesin shëndetësor në Republikën e Shqipërisë” 55

Deklarata Ndërkombëtare e të drejtave te njeriut, neni 25: “Gjithkush ka të drejtë për një nivel jetese

të mjaftueshem i cili t’i përgjigjet shëndetit dhe jetës së përshtatshme si të atij personalisht , ashtu edhe

të familjes së tij, duke përfshirë ushqimin, veshmbathjen, banesën, kujdesin mjeksor dhe shërbimet e

nevojshme sociale, si dhe të drejtën për të qenë I siguruar në rast sëmundjeje, papunësie, vejanie,

pleqërie dhe raste të tjera të humbjeve të mjeteve për jetesë për shkak të rrethanave të pavarura nga

vullneti I tij. Nëna dhe fëmijët kanë nevojë për kujdes dhe ndihmë të posacme. Të gjithë fëmijët, të

lindur brenda ose jashtë martese, gëzojnë të njëjtat mbrojtje sociale”.

56 Kushtetuta e Republikes së Shqipërise, neni 59 .


32

1.4.1 Parimi i garantimit i të drejtave të barabarta në kujdesin shëndetësor, bazuar

në mosdiskriminim

Zbatimi i të drejtës për kujdes shëndetësor në përputhje me parimet e pranuara të

kujdesit të barabartë, në legjislacionin shqiptar fillon me sigurimin e mekanizmit

konkret me të cilin do të zbatohet parimi i të drejtave të barabarta dhe i aksesit në

sistemin shëndetësor. Duke trajtuar shërbimin e kujdesit shëndetësor parësor,

dispozita57

kërkon që kujdesi shëndetësor parësor të organizohet në mënyrë të tillë, që

çdo person, që jeton brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, së pari, të ketë

mundësinë të përdorë ofruesit e kujdesit shëndetësor parësor, së dyti, të drejtën të

zgjedhë një kontakt të kujdesit shëndetësor parësor dhe së treti, të regjistrohet pranë

kontaktit të zgjedhur të ofruesit të kujdesit shëndetësor parësor.

Ky përcaktim, duke u lexuar në të njejtën kohë me parashikimin e një tjetër

dispozite58

sipas të cilës shërbimet e kujdesit shëndetësor mund të ofrohen në

institucione shëndetësore (spitale, klinika, qendra shëndetësore) dhe në vende të

përcaktuara e të miratuara nga Ministria e Shëndetësisë, përcakton detyrimin e shtetit

(në këte rast të Ministrisë së Shëndetësisë), që të kujdeset për ngritjen e nje rrjeti

institucionesh të cilat duhet të jenë të aksesueshme fizikisht dhe të mundshme për t’u

përdorur nga të gjithë shtetasit. Në funksion të aksesueshmërisë kemi hartën e

shpërndarjes së institucioneve shëndetësore, që merr në konsideratë edhe të dhëna që

lidhen me numrin e popullsisë për çdo qendër. Edhe ky është tregues i barazisë në

akses. Nëse do të shtyheshim të konstatonim se si zbatohen në praktikë parimet e këtij

ligji, do të përdornim të dhënat që lidhen me shpërndarjen e mjekëve sipas qëndrave

shëndetësore dhe numrin e banorëve të mbuluar prej tyre.59

Shpërndarja e pabarabartë e mjekëve të familjes, por edhe e personelit tjetër në

kujdesin shëndetësor parësor, cënon aksesin për përfitimin e shërbimeve shëndetësore

në sasi dhe cilësi për popullatën, duke reflektuar në të gjithë treguesit shëndetësorë të

saj në rajon60

. Vazhdimisht ka ekzistuar dhe ekziston një debat se si të garantohet

cilësia e kujdesit shëndetësor për të gjithë shqiptarët. Cilësia dhe barazia janë

konsideruar së bashku si konceptet kyçe të strategjisë së OBSH-së “Drejt Unitetit për

Shëndetin”. Por nga ana tjetër, ato janë të lidhura ngushtë me personelin shëndetësor,

dhe sidomos me ata që shërbejnë në kujdesin shëndetësor parësor.

Deri më tani nuk janë kryer studime të mirëfillta lidhur me këtë çështje. Kështu, është

me interes të madh për të studiuar burimet mjekësore njerëzore në dispozicion në

kujdesin parësor dhe për të identifikuar pabarazitë e mundshme në lidhje me

shpërndarjen e mjekëve të përgjithshëm e të familjes në Shqipëri. Në këtë

57

Neni 9 i ligjit nr.10 107, datë 30.3.2009 “Për kujdesin shëndetësor në Republikën e Shqipërisë” 58

neni 29 i ligjit nr.10 107, datë 30.3.2009 “Për kujdesin shëndetësor në Republikën e Shqipërisë” 59

Të dhënat janë sigurar nga statistikat e FSDKSH per vitin 2014 60

ACHO 2003: Shikimi i shëndetësisë në nivel vendor: rezultatet e një vlerësimi cilësor me palët e

interesuara në Shqipëri. Raporti përfundimtar


33

këndvështrim, sigurimi i një shpërndarje sa më të drejtë të personelit shëndetësor në

kujdesin parësor konsiderohet një çështje tepër e rëndësishme 61

.

Kemi mendimin që harta e shpërndarjes së qëndrave shëndetësore në gjithë vendin ka

vend për t’u rishikuar. Po ashtu është e nevojshme edhe rivlerësimi i normës së

ngarkesës me banorë për grupe të veçanta të mjekëve të familjes. Normat ekzistuese

kanë gati 20 vjet që janë vendosur dhe nuk marrin parasysh zhvillimet e vrullshme

demografike të popullsisë dy dekadat e fundit.

Kujdesi shëndetësor parësor sigurohet pa kufizime, që rrjedhin nga sëmundja, mosha,

gjinia, gjendja ekonomike ose kategoritë e pacientëve. Kujdesi shëndetësor parësor

plotëson nevojat për trajtim mjekësor bazë, kujdes infermieror, parandalim dhe

riaftësim, kur këto nuk kërkojnë trajtim dhe teknika ekzaminimi, që ofrojnë nivelet e

tjera të kujdesit shëndetësor.

Parimi që lidhet me barazinë në trajtim është i rëndësishëm të zbatohet edhe në rastet

e shërbimeve të urgjencës shëndetësore62

. Gjatë kësaj procedure është e nevojshme

respektimi i të drejtave të pacientëve, shërbimi i garantuar falas i urgjencës mjekësore

në kohën e duhur për shtetasit që konsiderohen në gjendje rrezikshmërie të lartë për

jetën. Shërbimi i urgjencës mjekësore ofrohet në të gjitha nivelet e tij, për të gjithë

shtetasit shqiptarë dhe të huaj me banim të përhershëm ose të përkohshëm në

Shqipëri, si dhe për çdo shtetas të huaj që është duke kaluar në territorin e Shqipërisë

në mënyrë të barabartë dhe pa asnjë diskriminim.

Zbatimi këtyre parimeve të cilat kërkojnë barazi në përfitimin e urgjencës mjeksore pa

asnjë diskriminim, synon përmbushjen e standardit kushtetues63

pa bërë dallimet nëse

pacienti është i siguruar apo jo, nëse është shtetas shqiptar, i huaj ose shtetas pa

shtetësi dhe nëse është rezident në Shqipëri apo ndodhet aty në mënyrë të

përkohshme.

Formulimi i këtyre parimeve sjell në vëmendje debate të shumta në literaturë që

lidhen me kuptimin e duhur të termave “në kohën e duhur”, “ rrezikshmëri të lartë për

jetën” etj. Përtej interpretimit subjektiv të termave të cilat kërkojnë vlerësimin e

rrethanave dhe të çdo rasti të veçantë, lind përsëri nevoja e kuptimit të drejtë të

proporcionalitetit.

Kufizimet e të drejtave

Edhe nëse në momentin e ofrimit të shërbimit shëndetësor në përputhje me të drejtën

për shëndet, mund të lind nevoja e kufizimit të kësaj të drejte duhet të respektohet

61

Albana Adhami, Vlerësimi i shpërndarjes gjeografike të mjekëve të familjes dhe personelit tjetër

shëndetësor në kujdesin parësor në Shqipëri , Universiteti Mjeksise, Tirane, 2014

62

Ligji nr. 147/2014 për shërbimin e urgjencës mjeksore. 63

neni 16 pragrafi 1 i Kushtetutës


34

proporcionaliteti si një ndër aspektet më të rëndësishme që GJEDNJ përdor për të

vendosur një balancë të drejtë mes të drejtave të individit si person dhe nevojave të

shoqërisë. Edhe nëse ka një interes legjitim në kufizimin e një të drejte duhet pasur

parasysh se ky kufizim nuk mund të dalë përtej qëllimit për të cilin kërkohet ky

kufizim. Sipas interpretimit të bërë nga Gjykata Kushtetuese në vendimin nr. 39, të

vitit 2007, për të justifikuar në pikëpamje të Kushtetutës, prekjen e të drejtave dhe

lirive themelore të individit është e domosdoshme të përmbushen disa kushte siç janë

ato që kufizimi të realizohet me ligj, të jetë bërë për mbrojtjen e të drejtave të të

tjerëve, të jetë në përpjestim me gjendjen që e ka diktuar si dhe të mos cënoje thelbin

e të drejtave dhe lirive themelore. Pra, kjo dispozitë kushtetuese kërkon vlerësimin e

domosdoshmërisë së ndërhyrjes ligjore të shtetit, në varësi të natyrës së të drejtës, të

karakterit të interesit publik që duhet të mbrohet, të rrethanave konkrete që diktojnë

një ndërhyrje sa më minimale dhe sa më pak të dëmshme nga pikëpamja e të drejtave

të njeriut.

Në këndvështrimin e zbatimit të të drejtës për kujdes shëndetësor nga shteti dhe

barazisë në trajtim, ndalemi për të analizuar problemet që lidhen me respektimin e

kësaj të drejte për personat e paraburgosur dhe të burgosurit që paraqesin probleme të

shëndetit mendor. Pavarësisht se legjislacioni që rregullon të drejtat e të burgosurve

parashikon që “Trajtimi në seksionet mjekësore të posaçme brenda institucioneve të

ekzekutimit të vendimeve penale bëhet.....sipas përcaktimeve të bëra në ligjin për

shëndetit mendor64

” nga raporti i Komitetit Shqiptar të Helsinkit rezulton që situata në

këtë drejtim është shumë shqetësuese.65

Është e parashikuar nevoja e ngritjes së

sektorëve të kujdesit të veçantë (SKV) në IEVP/IP, ku trajtohen përkohësisht personat

me probleme të lehta të shëndetit mendor nga një ekip multidisiplinor i trajnuar

paraprakisht për të ofruar trajtim mjekësor dhe psiko-social sipas nevojave të

pacientëve. Por ka shumë për të bërë në jetësimin e këtij objektivi.

Një tjetër problem tejet shqetësues mbetet mbajtja e personave me vendim gjyqësor

me masë “Mjekim të detyrueshëm” dhe “Shtrim të përkohshëm” të cilët mbahen

aktualisht në IEVP Krujë dhe QSB në shkelje flagrante me ligjin dhe standardet

ndërkombëtare. Komiteti Shqiptar i Helsinkit e ka adresuar këtë problematikë të

trajtimit të personave me masë mjekësore ”Mjekim i detyruar në një institucion

mjekësor”, të cilat aplikohen nga gjykatat, bazuar në nenin 46 të Kodit Penal dhe

ligjin “Për shëndetin mendor”, tek autoritetet më të larta të vendit. Legjislacioni në

fuqi përcakton qartë se masat mjekësore jepen ndaj personave, që dyshohet se kanë

kryer një vepër penale, por për shkak të sëmundjes mendore, nga e cila vuajnë, nuk

64

ligji Nr.8328, datë 16.4.1998 ”Për të drejtat dhe trajtimin e të dënuarve me burgim dhe të

paraburgosurve”, i ndryshuar me ligjin nr. 40/2014 65

Në të gjitha institucionet e vëzhguara u vërejt që këta pacientë trajtohen në dhoma me të burgosur të

tjerë. Shpesh, këta të burgosur qëndronin në dhomat me standardet më të këqija të institucioneve, si dhe

më higjienë të varfër vetiake, të shtrojave personale dhe të mjediseve rrethuese. Po ashtu, shërbimi

shëndetësor i ofruar ishte jo cilësor (nuk kryheshin vizitat periodike, si edhe mjekimet e ofruara ishin të

vjetëruara/jo medikamentet e reja që janë edhe më efektive në trajtim farmakologjik). Në raste

axhitimi, ndaj tyre aplikohej terapi medikamentoze, duke i neutralizuar nëpërmjet forcave të sigurisë

më parë. ( Pjese nga raporti dhjetor 2014)


35

kanë qenë në gjendje të kuptojnë rëndësinë e veprimeve të kundraligjshme, që kanë

kryer. Për pasojë, ata janë shpallur nga gjykata të papërgjegjshëm penalisht, duke u

përjashtuar nga gjykimi dhe dënimi për veprën që akuzohen. Lidhur me vendin dhe

mënyrën e zbatimit të kësaj masë mjekësore, pikat 1 dhe 2, të nenit 28, të Ligjit nr.

44/2012,“Për shëndetin mendor”, përcakton se ajo, duke patur si qëllim kryesor

mjekimin e personit, duhet të kryhet pranë institucioneve mjekësore të posaçme, pjesë

e sistemit shëndetësor të integruar të Ministrisë së Shëndetësisë. Të njëjtën gjë

përcakton dhe neni 45 i ligjit nr. 8331, dt. 21.04.1998,”Për ekzekutimin e vendimeve

penale” ku thuhet se: ”Masa mjekësore me mjekim të detyruar ekzekutohet në

institucionin mjekësor të specializuar, sipas përcaktimit që bën Ministria e

Shëndetësisë, mbi kërkesën e prokurorit...”. Për sa i takon mjekimit që do të aplikohet

ndaj kësaj kategorie personash, Kushtetuta (neni 55/1) ka sanksionuar se: ”Shtetasit

gëzojnë në mënyrë të barabartë të drejtën për kujdes shëndetësor nga shteti”, prandaj

edhe ndaj kësaj kategorie personash duhet të zbatohen protokollet përkatëse, të

miratuara nga Ministri i Shëndetësisë, në të cilat përcaktohet se, këtyre pacientëve

duhet t’u ofrohet kujdes shëndetësor në një mjedis sa më pak shtrëngues, se ata duhet

të trajtohen nga ekipe multidisiplinore, të cilët duhet t’u përgjigjen nevojave

komplekse që këta pacientë kanë dhe që janë të natyrës mjekësore, psikologjike,

sociale dhe rehabilituese, me qëllim kurimin dhe ripërfshirjen e tyre në jetën

shoqërore.

Në kushtet kur në sistemin e shëndetësisë ende nuk ekziston “institucioni i posaçëm” i

cili përcaktohet në ligjin ”Për shëndetin mendor” dhe që duhet të shërbejë për ofrimin

e mjekimit të detyruar, në përputhje me vendimet gjyqësore evidentohen dy

problematika: Së pari shtetasve me masë mjekësore ju janë cënuar rëndë të drejtat e

tyre, sepse nuk kanë marrë mjekimin e përshtatshëm, gjë që ka shkaktuar përkeqësim

të gjendjes së tyre shëndetësore, si dhe u është kufizuar e drejta e lirisë tej masës së

parashikuar në ligj. Së dyti, prania e kësaj kategorie shtetasish në burgje vjen në

kundërshtim me legjislacionin që rregullon funksionimin e këtyre institucioneve, si

dhe ndikon në mbipopullimin e burgjeve dhe përkeqësimin e klimës në to. Këto

probleme janë relatuar edhe në Raportin e Komitetit për Parandalimin e Torturës dhe

Trajtimit Çnjerëzor dhe Degradues (KPT)66

ku është nënvizuar fakti se: “prej më

shumë se 13 vjet pas vizitës së parë në Shqipëri, KPT-ja edhe një herë dëshiron të

ngrejë çështjen e pranisë në Spitalin e Burgut të pacientëve psikiatrikë të deklaruar jo

të përgjegjshëm dhe që i janë nënshtruar një mase mjekësore të detyrueshëm në

përputhje me nenin 46, paragrafi 1, te Kodit Penal dhe e pacientëve të psikiatrisë që i

janë nënshtruar një mase të shtrimit të përkohshëm në spital, në zbatim të nenit 239 të

Kodit te Procedurave Penale. Këta pacientë ende mbahen në Spitalin e Burgut dhe jo

në një institucion të specializuar mjekësor, ose në një institucion psikiatrik, siç është

parashikuar në legjislacionin përkatës.

66

Raporti i datës 20.03. 2012 i KPT


36

Vendosja dhe trajtimi i këtyre shtetasve në institucione penitenciare, si dhe mungesa e

trajtimit mjekësor të përshtatshëm për ta, në përputhje me gjendjen e shëndetit të tyre

mendor, shkakton cënim të lirive dhe të drejtave të tyre. Për raste të ngjashme, të

shqyrtuara nga Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut, siç eshte çështja “Dybeku

kundër Shqipërisë67

”, kjo çështje ka të bëjë me keqtrajtimin e vuajtur nga ankuesi si

rezultat i kushteve të papërshtatshme të mbajtjes në burg (shkelje e nenit 3 të

Konventës). Sipas ketij vendimi ankuesi vuan nga skizofrenia paranojake kronike dhe

është transferuar tre herë në burgje të ndryshme për të vuajtur dënimin e tij. Gjykata

Evropiane ka konstatuar se duke konsideruar efektet akumuluese të mbajtjes në

kushte të papërshtatshme të ankuesit, ky ka qenë subjekt i trajtimit mjekësor të

papërshtatshëm që për nga natyra, kohëzgjatja dhe ashpërsia e atij keqtrajtimi ishte e

mjaftueshme për tu kualifikuar si çnjerëzor dhe degradues sipas kuptimit të nenit 3 të

Konventës.

Shembuj të zbatimit të kufizimeve të të drejtave për kujdes shëndetësor në bazë të

proporcionalitetit i gjejmë në legjislacionin Shqiptar ku do veçojmë rastin e ligjit nr.

49/2013 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9636, datë 6.11.2006 “Për

mbrojtjen e shëndetit nga produktet e duhanit”. Problemi që evidentohet dhe për të

cilin u ngrit debati në aspektin e zbatimit të të drejtave të njeriut është kufizimi i të

drejtës individuale në favor të një të drejte publike. A janë masat e parashikuara nga

ligji për kufizimin e të drejtës në raport të drejtë me qëllimin dhe rëndësinë e

kufizimit të së drejtës individuale? Në preambulën e Konventës68

trajtimi i këtij

problemi bëhet duke vendosur nga njëra anë konstatimet lidhur me rritjen e

konsumimit dhe prodhimit të cigareve dhe prodhimeve të tjera të duhanit në shkallë

botërore, veçanërisht në vendet e zhvilluara, ngarkesës që kjo sjell në familje, te

njerëzit e varfër dhe në sistemet kombëtare shëndetësore. Po ashtu faktet shkencore

që kanë konstatuar qartë se konsumimi i duhanit dhe ekspozimi ndaj tymit të duhanit

shkaktojnë vdekje, sëmundje dhe paaftësi, dhe se ka një interval kohor midis

ekspozimit ndaj duhanit dhe përdorimeve të tjera të prodhimeve të duhanit dhe fillimit

të sëmundjeve të shkaktuara nga duhani. Këto fakte pohojnë që ekspozimi që para

lindjes ndaj tymit të duhanit shkakton kushte të rënda shëndetësore dhe zhvillimi për

fëmijët ndërkohë që konstatohet rritja e frekuencës së tymosjes dhe formave të tjera të

konsumimit të duhanit nga fëmijët dhe adoleshentët në shkallë botërore, veçanërisht

pirja masive e duhanit tek moshat e reja, te vajzat dhe gratë.

Nga ana tjeter preambula sjell ndërmend nenin 12 të Konventës ndërkombëtare mbi

të drejtat ekonomike, shoqërore dhe kulturore, të miratuar nga Asambleja e

Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara në 16 dhjetor 1966, i cili deklaron se është e

drejta e gjithkujt të gëzojë standardin më të lartë të mundshëm të shëndetit fizik dhe

67

Përmbledhje e vendimeve të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut kundër Shqipërisë, botim i

Qendrës së Publikimeve Zyrtare, qershor 2010 68

Konventa Kuadër e Organizatës Botërore të Shëndetësisë “Për kontrollin e duhanit”, ratifikuar nga

parlamenti me ligjin nr. Nr. 9474, datë 9.2.2006


37

mendor; gjithashtu hyrjen e Kartës së Organizatës Botërore të Shëndetësisë, e cila

deklaron se gëzimi i standardit më të lartë të mundshëm të shëndetit është një nga të

drejtat themelore të çdo qënieje njerëzore pa dallim race, feje, bindjeje politike,

ekonomike ose kushti social. Nga vlerësimi i bërë të gjitha këtyre rrethanave prevalon

e drejta publike dhe Konventa ka sanksionuar masat e saj që pas ratifikimit nga

parlamenti janë pasqyruar edhe në legjislacionin shqiptar.

Direktiva 2001/37/KE e Parlamentit Europian dhe Këshillit të 5 Qershorit 2001 si dhe

Direktiva 2003/33/KE e 26 Majit 2003 mbi përafrimin e ligjeve, rregulloreve, dhe

dispozitave administrative të shteteve anëtare lidhur me prodhimin, paraqitjen, shitjen

e produkteve të duhanit si dhe me reklamimin dhe sponsorizimin e produkteve të

duhanit kërkojnë vendosjen e rregullave të posaçme në këto fusha. Në legjislacionin

shqiptar që rregullon këtë fushë parashikohet se produktet e duhanit e të pijeve

alkoolike që prodhohen, importohen, magazinohen ose hidhen në qarkullim në

Republikën e Shqipërisë, pajisen detyrimisht me pullën fiskale të Ministrisë së

Financave69

, duhet të përmbajnë në ambalazh, respektivisht etiketën e tyre në gjuhën

shqipe, të dhëna për përmbajtjen e katranit dhe nikotinës me shkrim të lexueshëm

qartë70

, në një sipërfaqe që zë jo më pak se 10 për qind të sipërfaqes respektive të

faqes anësore të paketës dhe paralajmërimi i përgjithshëm “Duhani dëmton rëndë

shëndetin”.

Po në këtë kuadër në legjislacionin shqiptar është trajtuar zgjidhja që i është dhënë

problemit të alkoolit te të rinjtë. Mbrojtja e të miturve nga përdorimi i alkoolit ka baza

të shëndosha shkencore, ndaj konsiderohet shumë i rëndësishëm zbatimi i ligjit

nr.9518, datë 18.4.2006 “Për mbrojtjen e të mitruve nga përdorimi i alkoolit”. Duke

marrë në konsideratë faktet që truri i njeriut përfundon maturimin anatomik dhe

funksional të tij deri në moshën 20 vjeçare, konsumimi i alkoolit në moshë të mitur

influencon në mënyrën e të menduarit dhe të arsyetuarit si dhe në kujtesë në moshë

adulte. Përveç dëmit personal, konsumimi i alkoolit në këto mosha ndikon në rritjen e

aksidenteve të kryera apo të pësuara prej tyre. Përsëri në kontekstin biologjik, mund të

vihet re rritja e enzimave të heparit sidomos në adoleshentë obezë që me sasi të vogla

alkooli mund të kenë dëmtime serioze, si dhe dëmtim të balancës endokrine duke

influencuar në dëmtime të organeve, muskujve dhe kockave71

.

Nuk është e mjaftueshme vetëm që të parashikohet ndalimi i konsumimit të pijeve

alkoolike për të rinjtë nën moshën 18 vjeç, por ky ndalim duhet të shoqërohet edhe me

dispozita për të forcuar masat parandaluese. Në këtë mënyrë ligji kufizon një të drejtë

në raport me dëmin që sjell përdorimi i saj jo në mënyrën e duhur.

69

Ligji Nr.8717, datë 15.12.2000 “Për vendosjen e pullave në artikujt e duhanit e të pijeve alkoolike” 70

Ligji Nr.8974, datë 21.11.2002 “Për disa shtesa në ligjin nr.8691, datë 16.11.2000 “Për prodhimin

dhe tregtimin e duhanit dhe të cigareve 71

Bryce A. Jensen, From Tobacco to Health Care and beyond—A Critique of Lawsuits Targeting

Unpopular Industries, 86 Cornell L. Rev. 1334 (2001)


38

Një tjetër akt që duhet analizuar në kuadër të zbatimit të të drejtës për kujdes

shëndetësor është ligji “Mbi parandalimin dhe kontrollin e sëmundjeve infektive”.

Parandalimi dhe kontrolli i sëmundjeve ngjitëse ose infektive është një detyrim shumë

i rëndësishëm në fushën e shëndetit publik i cili përcakton përgjegjësitë dhe detyrimin

e shtetit nëpërmjet strukturave përkatëse. Ligji aplikohet për sëmundjet infektive,

infeksionet dhe agjentët që përfshijnë mikrobet dhe toksinat e tyre, ose parazitët që

mund të shkaktojnë epidemi dhe mund të përbëjnë kërcënim për shëndetin publik. Një

ligj i tillë gjithashtu aplikohet për ngjarje të papritura dhe të pazakonshme, të cilat

mund të shkaktojnë situata shëndetësore shqetësuese kombëtare dhe ndërkombëtare.

Konstatojmë se ky ligj nuk është i vetmi i cili parashikon rregulla të sjelljes për të

ndaluar përhapjen e sëmundjeve ngjitëse. Kështu mund të përmendim ligjin mbi

HIV/AIDS nr. 9952, datë 14.07.2008 dhe ligjin e shëndetit publik nr. 10138l të vitit

2009, të cilët parashikojnë organizimin e sistemit epidemiologjik të vëzhgimit për

sëmundjet e transmetueshme dhe të njoftimit detyrues. Ndërkohë lista e sëmundjeve

të transmetueshme dhe mënyra e raportimit për sëmundjet e transmetueshme

përcaktohet në udhëzimin Ministrit të Shëndetësisë.

Krahas përcaktimit të detyrimit për evidentimin dhe raportimin e sëmundjeve ngjitësë,

strukturat e shërbimit shëndetësor përfshirë ato publike, private dhe ato kufitare kanë

të drejtë të hyjnë në çdo kohë në ndërmarrje, institucion shtetëror ose privat dhe

reparte ushtarake, ndërsa në banesë, vetëm për të shmangur një rrezik të

atypëratyshëm për jetën dhe shëndetin e njerëzve; për të bërë hetimin epidemiologjik,

izolimin, shtrimin në spital, mbikëqyrjen shëndetësore të kontakteve; vaksinimin,

depistimin, dezinfektimin e mjekimin profilaktik. Kur punonjësit e mësipërm hasin

pengesa në kryerjen e detyrës, kërkojnë mbështetjen e organeve të rendit publik.

Ky është një moment që kërkon një trajtim të kujdesshëm nga ligji pasi vihen në

balancë detyrimi dhe përgjegjësia për të garantuar shëndetin publik të personit të

infektuar dhe të popullatës dhe nga ana tjetër të drejtat që lidhen me moscënimin e

banesës, të jetës private të individit. Problemi është edhe më delikat në rastet kur

situata epidemiologjike është e tillë që kërkon izolimin e personit të dyshuar ose të

diagnostikuar me sëmundje ngjitëse.

Kemi mendimin se ligji deri diku vendos një masë mbrojtëse në përputhje me

kërkesat e nenit 27, pargrafi 2, shkronja d, të Kushtetutës, e cila parashikon kufizimin

e lirive personale “kur personi është përhapës i një sëmundje ngjitëse, i paaftë

mendërisht dhe i rrezikshëm për shoqërinë”, kur parashikon se ndërhyrja në çdo kohë

në banesë bëhet “vetëm për të shmangur një rrezik të atypëratyshëm për jetën dhe

shëndetin e njerëzve”.

Ndërkohë nuk gjejmë rregullim më të hollësishëm lidhur me proçedurat dhe kriteret

që duhet të zbatohen ose disa parakushte sipas të cilëve punonjësit e shëndetësisë të

ndihmuar edhe nga forcat e rendit mund të marrin vendime për izolimin e personit.

Pavarësisht se bëhet fjalë për shkëputjen e kontaktit nga mjedisi dhe njerëzit e tjerë

me qëllim parandalimin e përhapjes së sëmundjes ngjitëse, përsëri në një

këndvështrim të caktuar ky veprim është kufizim i të drejtës për të lëvizuar lirisht. Në


39

këto kushte kemi mendimin se ligji duhet të përcaktojë më me hollësi që nga

përkufizimi i termit “izolim’’ e deri në rastet dhe proçedurën se si realizohet. Me vend

do të ishte edhe përshkrimi i saktë i të drejtave që lidhen me personin e sëmurë siç

mund të jetë e drejta për t’u informuar për sëmundjen, ndoshta për të vendosur për

institucionin shëndetësor ku ai kërkon të ndiqet nga ana shëndetësore etj.

Sistemi i integruar i sistemit të vëzhgimit të sëmundjeve të transmetueshme në

Shqipëri synon një vëzhgim aktiv. Sistemi aktual i njoftimit përmban 73 sëmundje

infektive (ICD-9 Code) të paraqitura në një formular zyrtar standart. Sëmundjet

infektive ndahen në tri grupe A, B, C sipas shkallës së rëndësisë për shëndetin publik:

Grupi A përfshin sëmundjet infektive me rëndësinë më të madhe për shëndetin publik

të cilat i nënshtrohen një njoftimi urgjent të detyrueshëm brenda 24 orëve nga niveli

bazë në nivel kombëtar, pranë Institutit të Shendetit Publik. Sëmundjet infektive të

listuara ne Grupin B i nënshtrohen një njoftimi të shpejtë brenda 1-3 ditësh nga burimi

i të dhënave në nivelin lokal. Sëmundjet e Grupit C, duhet të njoftohen në një afat një

mujor në një mënyrë të thjeshtë bazuar në rastet.

Bashkë me këtë sistem legjislacioni parashikon edhe mekanizmin raportues.

Aktualisht të gjitha të dhënat janë publike. Për sa i përket ruajtjes së të dhënave,

Instituti i Shendetit Publik përfaqëson menaxherin kombëtar të bankës së të dhënave

në nivel vendi (kombëtar) përgjegjës për mbledhjen e të dhënave, kontrolli i të

dhënave dhe hyrjet fillestare, analiza e të dhënave, përgatitja e raportit (Buletini

Epidemiologjik mujor si edhe Raportet Speciale) shpërndarja e raporteve. Ajo që ne

konstatojmë si problematike në tërë këtë sistem dhe mekanizëm raportimi, është

mungesa e dispozitave të qarta që të mbrojnë të dhënat personale të personave të

sëmurë. Raportimi në formën e statistikave është i domosdoshëm, por mbetet për t’u

parë se sa ndërhyjnë statistikat në të dhënat sensitive të personit që merren në mbrojtje

në mënyrë të posaçme në kuadrin e të drejtave të njeriut.

Imunizimi ose vaksinimi është masa konkrete parandaluese për disa sëmundje.

Ministria e Shëndetësisë përcakton kalendarin e vaksinimit të detyrueshëm kundër

sëmundjeve të difterisë, kollës së mirë, tetanozit, fruthit, poliomielitit, tuberkulozit si

dhe mënyrën e ruajtjes, të transportimit dhe të aplikimit të vaksinave.

Këto dispozita marrin në mbrojtje në mënyrë të veçantë fëmijët dhe gratë shtatzëna

kur parashikojnë se vaksinimi i detyrueshëm realizohet në moshat 0-15 vjeç dhe në

gratë shtatzëna nga këshillimoret, mjeku i familjes, nga ambulancat dhe qëndrat

shëndetësore. Institucionet e mësipërme janë të detyruara të sigurojnë evidentimin e

saktë të kontigjentëve që i nënshtrohen vaksinimit, planin e vaksinimit dhe sasitë e

nevojshme të vaksinave të ruajtura në kushtet e "zinxhirit të ftohtë".

Për çdo fëmijë që hyn për herë të parë në shkollë (6-7 vjeç), detyrohet pajisja e tij prej

institucioneve shëndetësore me një dokument që provon vaksinimin e kryer sipas

kalendarit. Për të penguar përhapjen e sëmundjeve ngjitëse jashtë kalendarit të

vaksinimit, kur kemi indikacion epidemiologjik, si dhe në rastet e udhëtimit

ndërkombëtar, Ministria e Shëndetësisë organizon kryerjen e vaksinimit në mënyrë të

posaçme.


40

Mosdiskriminimi në dhënien e kujdesit shëndetësor

Vërejmë se dispozita parashikon në tërësi sigurimin pa kufizime të kujdesit

shëndetësor parësor që do të thotë se kërkon mosdiskriminim të shtetasve. Në

krahasim me shkaqet e diskriminimit që parashikon kushtetuta në nenin 1872

, mund të

themi se ligji parashikon një numër më të vogël rastesh të cilët mund të çojnë në

diskriminim psh, nuk ka asnjë parashikim për diskriminimet lidhur me ndryshimet në

racë ose ndryshimet etnike. Për këto elemente kemi konstatuar një boshllëk në

përgjithësi në legjislacionin shëndetesor gjë që ka sjellë me raste edhe probleme në

raportimin ndaj organizmave të BE73

.

Theksojmë se sigurimi pa kufizim i kujdesit shëndetësor shmang padrejtësitë por nuk

na çon domosdoshmërisht në shmangien e pabarazisë. Padrejtësitë (pabarazitë) sociale

shëndetësore përcaktohen si: “pabarazi në të cilat rezultati (outcome) është i

panevojshëm dhe i shmangshëm, ashtu si padrejtësia”. Për shembull, ndryshimet në

aksesin e kujdesit shëndetësor mes grupeve socio-ekonomike mund të interpretohen si

një pabarazi (inequality), ashtu edhe si dhe një padrejtësi (inequity), ndërsa dallimet

në aftësitë fizike mes personave të moshuar dhe atyre të rinj nuk do të konsiderohen si

pabarazi/padrejtësi (ineqiuty), pasi kjo aftësi fizike nuk mund të shmanget74

. Në

përgjithësi, dallimet për shkak të variacioneve biologjike, vendimet plotësisht të

informuara për të marrë pjesë në sjelljet me rrezik të lartë, si dhe fati, nuk

konsiderohen pabarazi/padrejtësi (inequities)75

. Ndërkohë pabarazinë shëndetësore

nëpër grupet socio-ekonomike mund të përshkruhet si e padrejtë, për shkak se ajo

shpesh pasqyron një shpërndarje të padrejtë të përcaktuesve socialë të shëndetit 76

.

Një shembull të zbatimit të këtij parimi e gjejmë në legjislacionin që trajton shëndetin

riprodhues. Në këtë ligj nënvizohet respektimi reciprok i marrëdhënieve të barabarta

nga ana e grave dhe burrave gjatë lidhjeve seksuale dhe riprodhimit. Kjo nënkupton

respektin, moscënimin e integritetit të secilit, garantimin e çdo individi në

vendimmarrjen për ushtrimin e të drejtave riprodhuese sipas dëshirës dhe interesit të

tyre të lirë nga diskriminimi, detyrimi dhe dhuna77

.

72

Neni 18: 1Te gjithe jane te barabarte perpara ligjit. 2. Askush nuk mund te diskriminohet

padrejtesisht per shkaqe te tilla si gjinia, raca, feja, etnia, gjuha, bindjet politike, fetare a filozofike,

gjendja ekonomike, arsimore, sociale ose perkatesia prinderore. 3. Askush nuk mund te diskriminohet

per shkaqet e permendura ne paragrafin 2, nese nuk ekziston nje perligjje e arsyeshme dhe objektive 73

Si shembull mund të sjellim mungesën e raportimeve për popullsinë rome. 74

Marmot M. Social determinants of health inequalities. Lancet. 2005; 365 (9464): 1099-104.

75

Whitehead M. The concepts and principles of equity and health. Int J Health Serv. 1992;22(3):429-

45 76

Braveman PA. Monitoring equity in health and healthcare: A conceptual framework. J Health Popul

Nutr. 2003;21(3):181-92.

77

Neni 6.1.Çdo grua, e lirë dhe e përjashtuar nga çdo formë diskriminimi, detyrimi dhe dhune, ka të

drejtë për t'u kontrolluar e për të vendosur lirisht për të gjitha çështjet që lidhen me seksualitetin e saj

dhe shëndetin seksual e riprodhues.


41

Kujdesi shëndetësor i barabartë dhe mosdiskriminimi janë parimet që udhëheqin edhe

trajtimin me kujdes shëndetësor të të huajve në Republikën e Shqipërisë.

Shërbimi i kujdesit shëndetësor, që ofrohet në institucionet e kujdesit shëndetësor për

shtetasit e huaj, që banojnë në Republikën e Shqipërisë, bëhet në bazë të

marrëveshjeve përkatëse ndërkombëtare ose në bazë të parimit të reciprocitetit. Në

mungesë të një marrëveshjeje ndërkombëtare apo të kushteve ku zbatohet parimi i

reciprocitetit, shtetasit e huaj përfitojnë shërbimet e kujdesit shëndetësor, në bazë të

dispozitave të legjislacionit të brendëshëm shqiptar.

Shtetasit e huaj, që kanë nevojë për kujdes shëndetësor, në kushtet e urgjencës

mjekësore, marrin kujdes shëndetësor dhe në kushte të barabarta me ato që zbatohen

për shtetasit e Republikës së Shqipërisë78

. Në rast vdekje të shtetasit të huaj në një

institucion shëndetësor, drejtuesi i këtij institucioni njofton menjëherë zyrtarin

përfaqësues të vendit në fjalë.

1.4.2 Parimi i pjesëmarrjes së aktorëve të ndryshëm, pacientëve, konsumatorëve dhe

qytetarëve; parimi i llogaridhënies ndaj qytetarëve

Pyetja që shtrohet kur analizon ligjshmërinë e zbatimit të të drejtave të njeriut është se

ç’raport duhet të ketë mbrojtja e çdo individi në raport me individët e tjerë dhe cili do

të ishte funksioni i shtetit në ketë rast. Dihet që, normat juridike në lidhje me të

drejtat e njeriut nuk kanë efekt dhe nuk kondicionojnë vetëm veprimet e shtetit por

edhe të individëve të tjerë. Kjo do të thotë se shteti do të përdorë instrumentat ligjore

për të parandaluar, shmangur e kufizuar pasojat, si dhe duke dënuar çdo shkelje të

këtyre të drejtave dhe lirive. Pra individëve u takojnë jo vetëm të drejta dhe liri, por u

takojnë edhe detyra për t’u sjelle në një mënyrë të caktuar për aq sa duhet të

respektojnë të drejtat dhe liritë e të tjerëve. Në vazhdimësinë e këtij arsyetimi janë të

ndara përgjegjësitë e shtetit, përgjegjësitë dhe të drejtat e pushtetit vendor si dhe

përgjegjësitë dhe të drejtat e shtetasve.

Kështu shteti ushtron veprimtarinë e tij lidhur me kujdesin, zotohet për të rregulluar

dhënien, mbikëqyrjen dhe administrimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor. Shteti

mbron parimin e solidaritetit në financimin dhe sigurimin e kujdesit shëndetësor.

Interesante është qasja që sjell ky ligj në lidhje me detyrimet e shtetit lidhur me

kujdesin shëndetësor. Në vijim të detyrimeve pozitive për vendosjen e rregullave dhe

përgjegjësive në përmbushjen e detyrimit kushtetues, ligji ka zgjeruar rrethin e

‘pushteteve’ duke përfshirë edhe pushtetin vendor në organet përgjegjëse për kujdesin

shëndetësor. Ndërsa parashikohet që Ministria e Shëndetësisë përgatit strategjinë e

sistemit të kujdesit shëndetësor, e cila përfshin politika dhe programe përkatëse të

Neni 6.2. Respektimi reciprok i marrëdhënieve të barabarta nga ana e grave dhe burrave gjatë lidhjeve

seksuale dhe riprodhimit nënkupton respektin, mos cenimin e integritetit të secilit, mirëkuptimin dhe

ndarjen e përgjegjësive për sjelljet seksuale dhe pasojat e tyre.

78

Ligji nr.10 107, datë 30.3.2009 “Për kujdesin shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”, neni 37.


42

shëndetësisë dhe protokolle kombëtare të trajtimit, thuhet se Ministri i Shëndetësisë

drejton politikën, organizimin dhe mbikëqyrjen e sistemit të kujdesit shëndetësor,

harton politika për edukimin e vazhdueshëm profesional të burimeve njerëzore në

kujdesin shëndetësor, është përgjegjës për evidentimin dhe koordinimin e çështjeve

ndërsektoriale që lidhen me shëndetin publik.

Në zbatim të legjislacionit në fuqi për qeverisjen vendore dhe të ligjit për kujdesin

shëndetësor, njësitë e qeverisjes vendore janë përgjegjëse për krijimin dhe ruajtjen e

një mjedisi të shëndetshëm brenda juridiksionit të territorit të tyre; administrimin e

objekteve të shërbimit të kujdesit shëndetësor, të cilat janë në pronësi të tyre;

përfshirjen në politikat dhe organizmat drejtues të institucioneve shëndetësore brenda

juridiksionit të tyre; dhënien e kontributeve financiare për institucionet shëndetësore

brenda juridiksionit të tyre.

Bashkitë dhe komunat ushtrojnë kontroll administrativ për veprimtarinë shëndetësore

në territorin që administrojnë, në përputhje me legjislacionin në fuqi dhe marrin masa

për të siguruar shërbime të kujdesit shëndetësor parësor për popullatën brenda

juridiksionit të komunës ose bashkisë.

Në këtë mënyrë parimi i pjesëmarrjes së aktorëve të ndryshëm përfshi pacientët,

konsumatorët dhe qytetarët konkretizohet duke përcaktuar detyrime dhe kompetenca

si për strukturat shtetërore ashtu edhe për ato vendore të zgjedhura nga populli.

Të drejtat që kanë personat për kujdes shëndetësor lidhen njëherazi edhe me detyrimet

që ata kanë si qytetarë. Duke qenë se kjo e drejtë është komplekse dhe ndërthuret me

të drejta të tjera si dhe me detyrimet e shtetit, shfaqen edhe detyrimet në lidhje me të

drejtën e shëndetit. Çdo shtetas është përgjegjës për ruajtjen dhe përmirësimin e

shëndetit vetjak dhe të komunitetit, respektimin e së drejtës së tjetrit, që ka të bëjë me

ruajtjen dhe përmirësimin e shëndetit, parandalimin e sëmundjeve, si dhe me

riaftësimin pas tyre. Në veprimtarinë e tyre të përditshme në hapësirat publike

shtetasit duhet të shmangin sjelljet dhe veprimtaritë që konsiderohen të rrezikshme,

për sa i përket shëndetit të të tjerëve. Në vetvete edhe detyrimi për të derdhur

kontributet e sigurimit të detyrueshëm të kujdesit shëndetësor apo për të marrë pjesë

në bashkëpagesën e shërbimeve shëndetësore është një shprehje e detyrimeve të

shtetasve në përmbushjen e të drejtës për kujdes shëndetësor.

1.4.3 E drejta për kujdes shëndetësor është një e drejtë themelore e individit,

E drejta e informimit

Sipas legjislacionit shqiptar, shtetasit gëzojnë të drejtën për të përdorur shërbimet e

kujdesit shëndetësor, që janë pjesë e paketës së përfitimeve të detyrueshme ose bazë,

që sigurohen nga institucionet dhe ofruesit e shëndetit publik në zbatim të

legjislacionit në fuqi; të drejtën për t’u informuar për ruajtjen dhe përmirësimin e

shëndetit, në funksion të marrjes së vendimeve lidhur me shëndetin vetjak dhe të

familjeve të tyre; te drejtën për t’u informuar nga ofruesit e shërbimeve shëndetësore


43

për veçoritë e shërbimeve shëndetësore, mënyrën e përdorimit të tyre, për të drejtat e

tyre, si shtetas dhe pacientë, për kartën e pacientit dhe gabimet mjekësore, si dhe për

zbatimin e tyre. Veçanërisht e rëndësishme është konfirmimi i të drejtës për të dhënë

pëlqimin e tyre për kujdesin shëndetësor që do t’u ofrohet. Kemi mendimin që kjo e

drejtë e njohur ndryshe dhe e drejta e konsentit, nuk është përpunuar mjaftueshëm nga

legjislacioni në shërbimin shëndetësor dhe paraqet aktualisht problematika të

konsiderueshme. Në vazhdim të të drejtave të njohura për shtetasit është edhe e drejta

për të marrë pjesë aktive, në përputhje me legjislacionin në fuqi, në programimin dhe

zbatimin e veprimtarive të kujdesit shëndetësor, veçanërisht, në drejtim të respektimit

të të drejtave të pacientit.

Shërbimi shëndetësor në punë ose e ashtuquajtura mjekësia e punës përbën një nga të

drejtat e rëndësishme që rregullon zbatimin e ndërthurur e të njëkohshëm të dy të

drejtave të njeriut: të së drejtës për punë dhe të së drejtës për kujdes shëndetësor. Ky

është një shembull tipik i ndërthurjes së të drejtave të karakterit social-ekonomik, të

cilat teorikisht janë në lidhje të vazhdueshme me njëra tjetrën dhe ndikojnë në marrjen

e masave ligjore shumëdisiplinare.

Kujdesi shëndetësor profesional përfshin masat parandaluese dhe të sigurisë,

këshillimin e punëdhënësve, të punonjësve dhe përfaqësuesve të tyre, për kërkesat e

krijimit dhe të ruajtjes së një mjedisi të sigurt dhe të shëndetshëm, në shërbim të

punës dhe të përshtatjes së punës me aftësitë e punonjësve, duke marrë parasysh

gjendjen e tyre shëndetësore, fizike dhe mendore. Ai përfshin, gjithashtu, edhe

identifikimin e vlerësimin e rreziqeve në vendin e punës, mbikëqyrjen e faktorëve në

mjedisin e punës dhe të praktikave të punës, që mund të cënojnë shëndetin e

punonjësve. Duke u nisur nga fakti që e drejta e kujdesit shëndetësor është e drejtë

gjithëpërfshirëse kërkohet koordinimi i punës së institucioneve përkatëse shtetërore

përgjegjëse për realizimin e komponenteve të veçanta siç janë Ministria e

Shëndetësisë dhe Ministria e Mirëqenies Sociale dhe e Rinisë, me synim minimizimin

e aksidenteve dhe sëmundjeve profesionale në punë. Edhe ky komponent është një

nga faktorët determinante të shëndetit për të cilët është shumë e rëndësishme të ketë

bashkëpunim jashtë fushës së shëndetësisë së mirëfilltë dhe për të cilin sot numërohen

një numër i madh direktivash të BE.

Shëndeti riprodhues si pjesë e të drejtave të njeriut

Si pjesë e shëndetit, shëndeti riprodhues, ka rëndësi të madhe për jetën e çdo individi

dhe në çift. Çështjet e shëndet riprodhues janë gjithëpërfshirëse, ato efektojnë në

mënyra të ndryshme grupmosha të ndryshme, gjini të ndryshme, dhe nuk është i

lidhur detyrimisht vetëm me individët që janë të lidhur në martesë apo jetojnë në çift.

Praktika e GJEDNJ sjell në vëmendje një sërë rastesh që lidhen pikërisht me të drejtat

riprodhuese dhe shkeljen e tyre nga ana e autoriteteve vendase79

. Çështjet e shëndetit

79

Nga jurisprudenca e GJEDNJ veçojmë: Vo kundër Francës (2004 [GC], Nr. 53924/00, gjykimi i 8

Korrik 2004, në ECHR 2004-VIII); V.C. kundër. Sllovakisë nr. 18968/07, të 16 Qershor 2009 nr.120

lidhur me sterilizimin e një gruaje rome pa miratimin formal të saj; rastin tjetër të GJEDNJ R.R


44

riprodhues përfshihen në nenin 12 të Konventës CEDAW e cila shqyrton të drejtat

riprodhuese të grave si pjesë e të drejtave të njeriut. Përmbushja e tyre bëhet përmes

veprimtarisë që dedikon sektori i kujdesit shëndetësor dhe planifikimit familjar.

Shëndet riprodhues do të thotë që individët dhe çiftet që kanë aftësi (ose nuk kanë

aftësi) të riprodhohen, të rregullojnë vetë çështjet e fertilitetit të tyre. Kjo do të thotë

që gratë të kalojnë një konceptim, shtatzëni dhe lindje të sigurtë, dhe që fëmija të jetë

i shëndetshëm. Kjo do të thotë që në jetën në çift, burri dhe gruaja, të kenë mundësi të

shfaqin seksualitetin dhe dashurinë e tyre sipas mënyrës që i jep kënaqësi të dyve. Në

këtë mënyrë, shëndeti riprodhues dhe njohuritë mbi të, na ndihmojnë të kuptojmë më

mirë trupin tonë dhe ndryshimet që ndodhin në të, ndërkohë që njohim se çfarë është e

shëndetshme dhe çfarë është e rrezikshme për të. Kjo na bën të kuptojmë më mirë jo

vetëm ligjin por edhe faktorët kulturorë (siç janë gjinia dhe seksualiteti) të cilat

ndikojnë në shëndetin riprodhues. Ndërkohë, kjo na ndihmon që të kuptojmë më mirë

të drejtat riprodhuese dhe të garantojmë mbrojtjen e tyre jo vetëm kundrejt individëve,

por edhe ndaj autoriteteve në fushën e shëndetit të cilat mund të efektojnë negativisht

në garantimin e kësaj të drejte.

Veprimtaria e shërbimeve për kujdesin ndaj shëndetit riprodhues përfshin80

:

a) kujdesin dhe diagnostikimin para, gjatë dhe pas lindjes;

b) kujdesin për rritjen dhe zhvillimin e fëmijës 0-6 vjeç;

c) kujdesin për shëndetin e adoleshentëve;

d) kontrollin dhe mjekimin e sëmundjeve ngjitëse seksualisht të

transmetueshme HIV/AIDS;

e) informimin dhe edukimin seksual;

f) parandalimin e shtatzënive të padëshiruara nëpërmjet metodave

kontraceptive të planifikimit familjar;

g) ndërprerjen e vullnetshme të shtatzënisë;

h) kurimin e sterilitetit dhe teknikat e riprodhimit mjekësor të asistuar;

Inseminimi artificial;Fekondimi artificial in vitro

i) trajtimin e sëmundjeve të traktit riprodhues;

j) trajtimin e menopauzës.

Të drejtat riprodhuese përfshijnë parimet dhe rregullat që duhet të respektohen me

qëllim që njerëzit të gëzojnë shëndetin riprodhues. Këto të drejta garantohen pa asnjë

diskriminim.

Përmbledhtas, ndër të drejtat e që formojnë të drejtën riprodhuese rendisim: të drejtën

për të përcaktuar për veten një standard të pranueshëm personal për shprehjen e

seksualitetit; të drejtën për të vendosur për të pasur fëmijë, numrin e fëmijëve dhe

kohën; të drejtën për të respektuar praktika të cilat ndikojnë në një shëndet të mirë; të

drejtën për të mbrojtur të drejtat e tua dhe ato të të tjerëve; të drejtën për tu trajtuar me

dinjitet dhe respekt; të drejtën për të ndaluar të tjerët që të dëmtojnë shëndetin dhe

kundër. Polonisë (nr.27617/04), Seksioni IV-nr.105 lidhur me mungesën e aksesit në një test gjenetik i

cili ishte vendimtar në përcaktimin nëse aplikuesja duhej të ndërpriste shtatzëninë apo jo. 80

ligjin nr.8876 date 4.04.2002 “Mbi shëndetin riprodhues”


45

mirëqenien e tyre; të drejtën për të qenë aktiv në çështjet e mbrojtjes së shëndetit; të

drejtën për një kujdes të kualifikuar shëndetësor përfshirë këtu edhe të drejtën për

informacion, edukim dhe konsultime; të drejtën për të pasur shpjegime për çdo

proçedurë dhe përgjigje për çdo pyetje në mënyrë të kuptueshme; të drejtën që të

njohin çdo rezultat dhe interpretimin e rezultateve të çdo testi dhe ekzaminimi të

kryer; të drejtën për të pranuar apo mos pranuar teste, ekzaminime dhe trajtime etj; të

drejtën për të kontrolluar rekordet/kartelat lidhur me shëndetin dhe marrjen e

shpjegimeve mbi të dhënat; të dish kuptimin e të gjitha formularëve që kërkohet të

nënshkruhen prej teje lidhur me shëndetin; të drejtën e konfidencialitetit dhe

privatësisë.

Kujdesi për shëndetin riprodhues përfshin një tërësi metodash, teknikash dhe

shërbimesh shëndetësore që ndikojnë mbi shëndetin riprodhues të njerëzve, duke

parandaluar dhe zgjidhur problemet e tyre, si më poshtë:

a) shërbime dhe këshillim, informim, edukim, komunikim për planifikimin familjar;

b) shërbime dhe edukim për kujdesin para lindjes, lindjen e sigurt dhe kujdesin pas

lindjes, veçanërisht ushqyerjen me gji;

c) shërbime dhe edukim për fëmijët, adoleshentët dhe kujdes shëndetësor për gruan;

ç) parandalimin dhe trajtimin për sëmundjet seksualisht të transmetueshme,

HIV/AIDS, e infeksioneve dhe sëmundjeve të traktit riprodhues;

d) abortin e sigurt dhe menaxhimin e komplikacioneve lidhur me abortin;

dh) informim, edukim dhe këshillim mbi seksualitetin dhe shëndetin riprodhues;

e) shërbime referimi për planifikimin familjar, komplikacionet e shtatzënisë, abortin,

infertilitetin, infeksionet e traktit riprodhues, kancerët e gjirit dhe kancerët e sistemit

riprodhues, menopauzën, sëmundjet seksualisht të transmetueshme, përfshirë

HIV/AIDS;

ë) parandalimin dhe trajnimin e përshtatshëm të infertilitetit.

Të drejtat esenciale në fushën e shëndetit riprodhues dhe shëndetit seksual

përmbledhtazi përfshijnë:

Të drejtat riprodhuese si të drejta të çdo individi pavarësisht gjinisë dhe si të drejta të

çiftit: Duke nënvizuar këtë standard, ligji mbron të drejtat riprodhuese të çdo individi

burrë apo grua qoftë si edhe të çiftit dhe siguron që të drejtat riprodhuese të çdo

individi të mbrohen në përputhje me ligjet dhe politikat kombëtare dhe standarded

ndërkombëtare.

Parimi i barazisë gjinore kërkon barazinë ndërmjet burrave dhe grave në çështjet e

shëndetit riprodhues. Kështu, çdo grua, e lirë dhe e përjashtuar nga çdo formë

diskriminimi, detyrimi dhe dhune, ka të drejtë për t'u kontrolluar e për të vendosur

lirisht për të gjitha çështjet që lidhen me seksualitetin e saj dhe shëndetin seksual e

riprodhues.

Prioritet ndaj shëndetit riprodhues dhe seksual të grave: Ndonëse në pjesë të

konsiderueshme të ligjit përdoret shprehja “çdo individ”, ky ligji i drejtohet shpesh


46

herë në mënyrë të përveçme gruas si një subjekt i veçantë në kontekstin e të drejtave

riprodhuese. Shëndeti i njeriut por kryesisht i grave lidhet ngushtë me të drejtën

riprodhuese. Këto të drejta nuk janë të kufizuara tek koncepti i ndërprerjes së

shtatzënisë por trajtohen nën një këndvështrim gjithëpërfshirës të të drejtave

riprodhuese të cilat lidhen ngushtë me të drejtën e jetës.

Konstatojmë se një sërë dispozitash i referohen gruas për shkak të rolit biologjik të saj

të veçantë:

Asnjë grua nuk duhet të detyrohet të jetë shtatzënë;

Gruaja ka të drejtë për një mëmësi të sigurt dhe për mënjanimin e shtatzënisë së

padëshiruar, e cila mund të kërcënojë jetën e saj. Jeta e gruas nuk duhet ekspozuar

ndaj rrezikut të lidhur me shtatzëninë, lindjen e pengesa të tjera që lidhen me

pabarazinë gjinore. Mëmësia dhe fëmija kanë të drejtën për kujdes shëndetësor dhe

mbështetje të veçantë.

Çdo grua ka të drejtë për mbrojtje shëndetësore gjatë shtatzënisë, për asistencë gjatë

lindjes dhe të përfitojë zbatimin e metodave e praktikave që minimizojnë rrezikun

për shëndetin e saj ose shëndetin e fetusit, të të porsalindurit dhe fëmijës.

Mëmësia dhe fëmija kanë të drejtën për kujdes shëndetësor dhe mbështetje të

veçantë;

Gratë shtatzëna përfitojnë falas ndjekjen periodike mjekësore të shtatzënisë, të

lindjes dhe paslindjes veçanërisht ekzaminimet e paralindjes dhe të pas lindjes, të

detyrueshme;

Gratë shtatzëna kanë të drejtë të kryejnë pa pagesë ekzaminimet e detyrueshme të

përshkuara nga mjeku dhe të marrin falas fletoren personale të ndjekjes së

shtatzënisë.

E drejta për mëmësi të sigurtë: Ligji tregon kujdes të veçantë në mbrojtjen e mëmësisë

së sigurt duke ndaluar ekspozimin ndaj rrezikut të lidhur me shtatzëninë, lindjen e

pengesa të tjera që lidhen me pabarazinë gjinore si dhe trajton teknikat e riprodhimit

mjekësor të asistuar. Jeta e gruas duhet të mbrohet në çdo fazë të shtatzënisë dhe

lindjes duke përfituar nga zbatimi i metodave e praktikave që minimizojnë rrezikun

për shëndetin e saj ose shëndetin e fetusit, të të porsalindurit dhe fëmijës nuk duhet

ekspozuar ndaj rrezikut.

Mbrojtje e veçantë e të miturve dhe adoleshentëve: Të gjithë fëmijët 0-6 vjeç

përfitojnë masa parandaluese shëndetësore, si dhe kontroll e ndjekje mjekësore falas

[neni 25]. Adoleshentët, të rinjtë gëzojnë të drejtën për informim dhe shërbime për

shëndetin riprodhues, për informim dhe programe që synojnë parandalimin e

shtatzënive të padëshiruara, abuzimeve dhe për gjithçka që lidhet me sjelljen e tyre

aktive seksuale, në përputhje me moshën e tyre. Neni 44 parashikon që për

adoleshentët shërbime të shëndetit riprodhues dhe të edukatës seksuale duhet të jenë

falas.

Mbrojtja nga diskriminimi: Në këtë ligj nënvizohet respektimi reciprok i

marrëdhënieve të barabarta nga ana e grave dhe burrave gjatë lidhjeve seksuale dhe

riprodhimit. Kjo nënkupton respektin, moscenimin e integritetit të secilit, garantimin e


47

çdo individi në vendimmarrjen për ushtrimin e të drejtave riprodhuese sipas dëshirës

dhe interesit të tyre të lirë nga diskriminimi, detyrimi dhe dhuna81

.

Parimi i pëlqimit të lirë/ Liria e vullnetit në çështjet e shëndetit riprodhues: kjo

nënkupton që çdo individ ka të drejtën të zgjedhë marrëdhëniet e tij seksuale dhe të

kontrollojë jetën e tij riprodhuese. Jo vetëm asnjë grua nuk duhet të detyrohet të jetë

shtatzënë por edhe çdo ndërhyrje mjekësore e lidhur me shëndetin riprodhues dhe

seksual duhet kryer me pëlqimin (pranimin) e personit mbi të cilin do të kryhet

ndërhyrja82

.

E drejta për të ruajtur qelizat seksuale: Ligji parashikon se ‘burrat dhe gratë kanë të

drejtën për të ruajtur qelizat seksuale’.

E drejta për informim, edukim etj: Ligji për Shëndetin Riprodhues parashikon të

drejtën e çdokujt për informacion, këshillim, edukim dhe shërbimet sociale të

nevojshme për një shëndet të mirë riprodhues dhe për ushtrimin e të drejtave dhe

përgjegjësive të tyre seksuale dhe riprodhuese (neni 5).

Trajtim i diversifikuar: me këtë nënkuptojmë të drejtën që ka çdo individi për

informim dhe shërbime shëndetësore, si dhe për të marrë ndihmë mjekësore dhe

sociale me metodat e teknikat e zgjedhura, në përputhje me veçoritë individuale të

pranuara dhe të parashikuara me ligj, për të parandaluar shtatzëninë e padëshiruar,

duke pasur parasysh gjendjen e shëndetit, moshën dhe karakteristikat individuale.

Parandalimi dhe planifikimi familjar: Ky ligj parashikon masa për parandalimin dhe

trajtimin e sëmundjeve seksualisht të transmetueshme, planifikimin familjar83

dhe

shmangien e shtatzënive të padëshiruara. Në këtë kontekst mbetet me vend që të ketë

një analizë të tregut të kontraceptivëve në Shqipëri dhe të gjendjes a mundësive të

fondeve të qeverisë lidhur me blerjet e tyre. Strategjia kombëtare lidhur me blerjen e

kontraceptivëve është e vitit 2003. Metodat kontraceptive për planifikimin familjar, të

pranueshme për t’u përdorur në vend, përcaktohen me udhëzim të Ministrit të

Shëndetësisë, ku do të përfshihen kondomet, metodat barrierë vaginale, kontraceptivë

81

Neni 6.1.Çdo grua, e lirë dhe e përjashtuar nga çdo formë diskriminimi, detyrimi dhe dhune, ka të

drejtë për t'u kontrolluar e për të vendosur lirisht për të gjitha çështjet që lidhen me seksualitetin e saj

dhe shëndetin seksual e riprodhues.

Neni 6.2. Respektimi reciprok i marrëdhënieve të barabarta nga ana e grave dhe burrave gjatë lidhjeve

seksuale dhe riprodhimit nënkupton respektin, mos cenimin e integritetit të secilit, mirëkuptimin dhe

ndarjen e përgjegjësive për sjelljet seksuale dhe pasojat e tyre.

82

Neni 8.1.Të gjithë individët dhe çiftet kanë të drejtë të vendosin lirisht, por duke respektuar dëshirën

e secilit partner, për kohën, numrin e intervalin e lindjeve, të informohen për mjetet e duhura të

realizimit të tyre, të kërkojnë standardet më të larta të shëndetit riprodhues dhe atij seksual.

Neni 8.2.Ky ligj i garanton çdo individi vendimmarrjen për ushtrimin e të drejtave riprodhuese sipas

dëshirës dhe interesimit të tyre të lirë nga diskriminimi, detyrimi dhe dhuna 83

Shih Protokolli kombëtar I planifikimit familjar në:

http://www.shendetesia.gov.al/files/userfiles/Udhezues_Shendeti_Riprodhues/PROTOKOLLI_KOMB

ETAR_I_PLANIFIKIMIT_FAMILJAR.

http://www.shendetesia.gov.al/files/userfiles/Udhezues_Shendeti_Riprodhues/PROTOKOLLI_KOMBETAR_I_PLANIFIKIMIT_FAMILJAR.pdf

http://www.shendetesia.gov.al/files/userfiles/Udhezues_Shendeti_Riprodhues/PROTOKOLLI_KOMBETAR_I_PLANIFIKIMIT_FAMILJAR.pdf


48

oralë, implantet, injektablët, IUD, sterilizimi mashkullor e femëror vullnetar dhe

kontracepsioni i emergjencës. Gjithashtu pacientët/klientët duhet të marrin

informacion të hollësishëm për rreziqet dhe përparësitë e çdo metode.

E drejta dhe detyrimi për ruajtjen e konfidencialitetit dhe anonimitetin e të dhënave

nga kushdo që kanë të drejtë të ushtrojnë këtë veprimtari në përputhje me

legjislacionin në fuqi.

E drejta për të mbrojtur aftësitë riprodhuese: sipas nenit 17 të ligjit “Për shëndetin

riprodhues, kjo është e drejta e çdo individi dhe nënkupton ankimin kundër

veprimeve, vendimeve, dëmeve të të tretëve, kur cënohen të drejtat që lidhen me

shëndetin riprodhues.

Ligji përmban dispozita të veçanta lidhur me sterilizimin sipas te cilave trajtohet

kuptimi i sterilizimit si një proçedurë mjekësore kirurgjikale, me anë të së cilës kryhet

ndalimi i përhershëm i aftësisë për riprodhim të një individi. Nga ana tjeter ligji

trajton kushtet e ligjshmërisë së sterilizimin për planifikimin familjar duke përfshirë

këtu si të detyrueshme dhënien e pëlqimit me shkrim të pacientit dhe plotësimin e

kriterit te moshës.

Mendojmë se në këtë drejtim ligjit i mungojnë rregullimet e duhura mbi ofrimin e

shërbimit falas të sterilizimit kur proçedura është e ligjëruar dhe ligji nuk parashikon

kufizime të sterilizimit ose kritere për sterilizimin në varësi të numrit të fëmijëve,

marrjen e miratimit të bashkëshortit, etj. Gjithsesi ligji përcakton detyrimin për të

dhënë pëlqimin dhe flet për kriterin moshë por pa e përcaktuar këtë të fundit.

Ndërkohë jemi të mendimit se lidhur me shëndetin riprodhues, ndonëse është një nga

fushat e së drejtës ku rregullimet ligjore kanë mbushur mbi një dekadë, duket se ende

ka punë për tu bërë lidhur me ndërgjegjësimin dhe krijimin e një kulture

bashkëkohore.

Sa i përket organizimit të shërbimit të shëndetit riprodhues, autoriteti kryesor

përgjegjës është Ministri i Shëndetësisë. Është detyra e tij të përcaktojë strukturat dhe

shërbimet e shëndetit riprodhues, kriteret, rregulloret e funksionimit të tyre, si dhe

politikën e strategjinë për shëndetin riprodhues. Shërbimi i shëndetit riprodhues

organizohet në klinika publike dhe private të specializuara dhe të liçensuara në të tria

nivelet e kujdesit shëndetësor.

Të rëndësishme janë edhe dispozitat e ligjit që trajtojnë kujdesin shëndetësor në

gjendjet e emergjencës shëndetësore. Gjendja e emergjencës shëndetësore është çdo

situatë e papritur që rrezikon jetën, integritetin dhe shëndetin e shtetasve, ose që

cënon funksionimin e institucioneve të kujdesit shëndetësor. Në raste të tilla

përballimi i situatave bëhet sipas skenarëve të veçantë të shoqëruara me financime të

jashtëzakonshme.

Ministri i Shëndetësisë përgatit dhe zotëron një plan të përditësuar të emergjencës

shëndetësore, që përmban masat që do të ndërmerren gjatë një situate të tillë, në bazë


49

të udhëzimeve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë. Të gjitha institucionet e

kujdesit shëndetësor, publike ose private, bashkëpunojnë, sipas përcaktimeve të bëra

në Planin Kombëtar të Emergjencave Shëndetësore dhe veprojnë në bazë të planeve të

tyre të emergjencave shëndetësore, të miratuara në bashkëpunim me Ministrinë e

Shëndetësisë. Tërheq vëmendjen parashikimi sipas të cilit gjatë gjendjes së

emergjencës shëndetësore, respektohen të drejtat e qytetarëve, me kusht që të mos

rrezikojnë efektivitetin e masave të ndërmarra dhe mirëqënien e popullsisë.

1.4.4 Parimi i funksionimit të sistemit të kujdesit shëndetësor mbështetur në


paanësinë;

Duke qënë se objektivi social sipas Kushtetutës kërkon arritjen e standartit më të lartë

shëndetësor fizik e mendor, të mundshëm nuk është i mjaftueshëm pohimi që ligji

kërkon realizimin e kujdesit shëndetësor për të gjithë shtetasit, por është e nevojshme

që ky shërbim shëndetësor të ketë një standard sa më të lartë të mundshëm. Teorikisht

nuk ka përkufizime për standardin më të lartë të shërbimeve shëndetësore dhe nga ana

praktike caktimi i një standardi të tillë në mënyrë absolute është i pamundur. Kjo për

shkak se mjekësia është në sfidë dhe evolim të pandërprerë e shumë të shpejtë

teknologjik e shkencor, dhe nga ana tjetër kushtet ekonomike të çdo shteti nuk mund

të jenë të njëjta për ta përballuar dhe përvetësuar këtë zhvillim. Në nenin 59 të

Kushtetutës prashikohet se shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që

disponon, si dhe në plotësim të nismës dhe përgjegjësisë private synon standardin më

të lartë shëndetësor, fizik e mendor, të mundshëm dhe se ligji përcakton kushtet dhe

masën në të cilat mund të kërkohet realizimi i këtyre objektivave.

Nje moment i rëndësishëm që lidhet me zbatimin e të drejtës së shëndetit është çështja

e standarteve dhe e cilësisë. Standartizimi i shërbimeve është një garanci për cilësinë

dhe për barazinë e shërbimeve. Vendosja e standarteve krijon kushtet që shërbimi i

shëndetësor i caktuar të jepet në të njejtën përmbajtje dhe cilësi në të gjithë pacientët

që kanë nevojë për këtë shërbim. Për mendimin tonë është një nga drejtimet ku duhet

të bëhet vlerësimi i zbatimit konkret të kujdesit shëndetësor të barabartë. Vendosja e

standardeve të shërbimit është detyrë e stukturave shtetërore dhe zakonisht duhet të

bëhet nga institucioni përgjegjës për shëndetësinë. Ka raste ku legjislacioni i vendit

bën përgjegjës për standardizimin urdhrat e profesionistëve84

. Cilësia dhe siguria e

kujdesit shëndetësor në përputhje me standardet është detyrim profesional dhe etik i

kujdesit shëndetësor. Qëllimi i menaxhimit të cilësisë është të masë, të vlerësojë dhe

të përmirësojë ofrimin e kujdesit të pacientit, si dhe të zhvillojë e të implementojë

programe efikase të menaxhimit të sëmundjes, protokolleve klinike dhe udhëzuesve

mjekësorë.

Në realitetin shqiptar puna në këtë drejtim është në fillesat e saj dhe deri më sot ka

akte të veçanta që referojnë standardet e disa shërbimeve, të cilat janë plotësuar në

84

Ligji Nr. 123/2014 “Për Urdhrin e Mjekut në Republikën e Shqipërisë”


50

përmbushje të objektivave të veçanta por jo si nje strategji e orientuar drejt

standadizimit. Më ndryshe paraqitet situata në drejtim të protokolleve të mjekimit të

cilët në vetvete janë tregues për unifikimin e shërbimit, rritjen e cilësisë dhe ruajtjen e

nivelit shkencor. Hartimi i protokolleve të mjekimit është një detyrë e vazhdueshme e

profesionistëve të shëndetësisë ndërsa institucioni përgjegjës për miratimin dhe

monitorimin e zbatimit të tyre është Ministria e Shëndetësisë.

Rregulla që lidhen me etikën, kryerjen e provave klinike dhe të drejtën e informimit

Direktiva 2001/20/CE përcakton qartë standardet, elementët dhe proçedurat e kryerjes

së provave klinike. Kjo direktivë përcakton rastet kur lejohet kryerja e provave

klinike me barna te njerëzit, si dhe vendos një sërë kriteresh procedurale për kryerjen

e tyre të cilat synojnë mbrojtjen e personave që u nënshtrohen provave klinike. Kështu

provat klinike në njerëz kryhen vetëm nëse plotësohen të dy kushtet:

1.Të ketë një vlerësim paraprak nga një organ i posaçëm, siç mund të jetë psh.

komiteti i etikës, se përfitimet paraprake terapeutike dhe të shëndetit publik

justifikojnë riskun për ndërmarrjen e një veprimi të tillë ;

2. Të kenë njoftuar dhe të kenë marrë miratimin e personit që i nënshtrohet provës

klinike ose përfaqësuesit të tij ligjor, kur personi është i paaftë të japë miratimin.

Gjatë procesit të njoftimit është e nevojshme që personi të vihet në dijeni mbi

qëllimin, riskun, vështirësitë e mundshme, si dhe të drejtën e tij për t’u tërhequr.

Personat, të cilët nuk mund të shkruajnë, japin verbalisht miratimin për kryerjen e

provës klinike në praninë e të paktën një dëshmitari.

Personi që i nënshtrohet provës klinike ka të drejtën për t’u tërhequr në çdo kohë nga

një veprim i tillë, duke anuluar miratimin. Kryerja e provave klinike te fëmijët kërkon

përveç përmbushjes së kushteve të mësipërme edhe disa kushte shtesë si janë miratimi

prej prindërve të tyre apo përfaqësuesve të tyre ligjorë, të ketë marrë informacion nga

personeli i kualifikuar për këtë grup-moshë, lidhur me kryerjen e provës klinike,

riskun dhe përfitimet e saj, të provohet që interesi i pacientit (fëmijës) ka përparësi

mbi interesin e shkencës dhe të shoqërisë.

Ne rastin e personave të rritur, të paaftë për dhënien e miratimit për kryerjen e

provave klinike roli aktiv i takon komitetit apo entit të posaçëm vlerësues si psh

komiteti i etikës . Ky organizëm shqyrton rastin, vlerëson rëndësinë e provës klinike,

bën vlerësimin e përfitimeve paraprake dhe riskut, protokollin, cilësinë e pajisjeve,

parashikimet për dëmshpërblim ose kompensim etj. Komiteti i etikës ka të drejtën e

shprehjes së mendimit të tij të arsyetuar mbi kryerjen ose jo të provës klinike brenda

nje afati sa më të arsyeshëm dhe vendimi i tij i komunikohet si aplikantit të provës

klinike, ashtu edhe ministrit përgjegjës për shëndetësinë. Në rastet kur vlerësimi dhe

rekomandimi i bazuar në kërkesat e përcaktuara në rregullat për marrjen e autorizimit

për provat klinike, nuk respektohen, atëherë ky organizëm ka të drejtën e pezullimit

ose te anullimit të provës klinike por ky vendim është i ankimueshëm.


51

Nga pikëpamja e masave për ruajtjen e sigurisë në përdorim dhe mbrojtjen e shëndetit

të konsumatorit një rëndësi të veçantë kanë edhe rregullat që lidhen me etiketimin

dhe fletëudhëzuesit. Rregullat e etiketimit dhe fletëudhëzuesit sipas Direktivës

2001/83/CE kërkojnë jo vetëm përshkrimin e të dhënave të domosdoshme sipas

standarteve ndërkombëtare të unifikuara por edhe përshkrimin e tyre në terma,

lehtësisht të kuptueshëm për pacientin, të qarta e lehtësisht të lexueshme në gjuhën

shqipe ose, përveç kësaj, me të njejtin informacion, dhe në gjuhët e tjera zyrtare të

vendeve ku bari është vendosur në treg. Këto rregulla synojnë edhe në përmbushjen e

të drejtës së shtetasve për informim në çështje që lidhen me shëndetin.

Dispozitat85

ku trajtohet receta mjekësore marrin vlerë të veçantë pasi synojnë

mbrojtjen e pacientëve nga përdorimi i barit pa përshkrimin e mjekut. Barnat

tregtohen në farmaci ose agjenci farmaceutike vetëm me recetën e mjekut, me

përjashtim të barnave OTC, sipas një liste të miratuar me urdhër të ministrit

përgjegjës për shëndetësinë. Barnat i nënshtrohen recetës mjekësore kur përbëjnë

rrezik të drejtpërdrejtë ose jo të drejtpërdrejtë, edhe nëse përdoren me korrektesë, nëse

ato përdoren jashtë kontrollit mjekësor; përdoren shpesh dhe në një masë të gjerë në

mënyrë jo të saktë dhe si rezultat mund të përbëjnë një rrezik të drejtpërdrejtë ose jo të

drejtpërdrejtë për shëndetin e njeriut; përmbajnë lëndë ose përbërës veprimi dhe/ose

efektet negative i të cilave kërkon hetim të mëtejshëm; përshkruhen nga mjeku për t’u

marrë parenteralisht etj.

Për shkak të veçorive që bari ka si produkt i lidhur ngushtë me shëndetin e personave,

por edhe si një produkt që tregëtohet, janë ineresante rregullat e vendosura lidhur me

publicitetin mbi barnat. Pyetjet që shtrohen janë:

A duhet të kenë të njejtin regjim në ushtrimin e të drejtës për reklamë ose marketim

si të gjitha mallrat e regjistrit tregtar?

A mund të reklamosh barin si produkt duke referuar vetëm efektet parësore në

shëndet, si duhet të sillen reklamuesit me kufizimet që bari ka në lidhje me diagnoza

të ndryshme, po kur bari paraqet kundraindikacione a është e moralshme dhe etike të

mos përmenden ato?

Ne vërejmë se në të gjitha kanalet e transmetimeve televizive janë prezente reklama

që lidhen me barna të ndryshme. Është e vërtetë që edhe barnat jane produkt tregtar,

mbas tyre ka një industri të tërë prodhuese dhe shpërndarëse. Si të tilla edhe për

shitjen e tyre ka vend të përdoren rregullat e marketingut e të tregëtisë së lirë. Por nga

ana tjetër barnat janë një produkt i veçantë, jane kombinime kimike përdorimi i të

cilëve mund të jetë ekstremisht i dëmshëm nëse nuk përdoret në mënyrën dhe rastin e

udhëzuar nga mjeku. Në këto kushte vendosja e rregullave lidhur me publicitetin që

mund të duken kufizuese për industrinë e barnave vijnë si domosdoshmëri në dobi të

një interesi më të gjerë publik që në këtë rast është e drejta për shëndetin.

Rregullat në këtë fushë mund t’i ndajmë në dy grupe në raport me llojin e objektit të

reklamimit. Kështu në grupin e parë bëjnë pjesë barnat që jepen pa përshkrimin e

mjekut sipas listës së barnave OTC, reklamimi i të cilave quhet reklamim i

85

Ligji Nr. 105/2014, date 31.07.2014 “Për barnat dhe shërbimin farmaceutik”


52

drejtpërdrejtë te konsumatori (DTC advertising). Kjo formë publiciteti drejtohet më së

shumti te pacienti dhe jo te profesionistët e kujdesit shëndetësor. Në Shtetet e

Bashkuara te Amerikes psh. institucioni The Food and Drug Administration, është

përgjegjës për rregullimin e reklamimeve të drejtpërdrejta në të gjitha shtetet. Format

e DTC advertising përfshijnë televizionin, botimet, radion dhe mediat sociale.

Rregullat lidhen me reklamimin dhe veçanërisht me kujdesin që reklamat të mos

ndikojnë në mënyrë të padrejtë përshkrimin e barnave bazuar në kërkesat e

konsumatorit(pacienti) sepse jo në të gjitha rastet kjo është e nevojshme nga ana

mjekësore86

. Në Shqipëri rolin e këtij mekanizmi e luan Agjencia e Kontrollit të

Barnave dhe të Pajisjeve Mjekësore.

Në mbrojtje të cilësisë së kujdesit shëndetësor dhe realizimit në mënyrë cilësore të

kujdesit ndaj pacientit shërbejnë edhe mekanizmat e akreditimit. Procedurat e

akreditimit janë procedura administrative të cilat, në mënyrë periodike, vlerësojnë

shkallën e plotësimit nga ana e institucioneve shëndetësore të standardeve të

paracaktuara dhe të publikuara. Në këtë mënyrë mekanizmi i akreditimit është një

mënyrë se si shteti ushtron kontrollin e tij për një shërbim shëndetësor sa më cilësor.

Një element tjetër i ri por dhe shumë i rëndësishëm në lidhje me sigurinë dhe

mbrojtjen e shëndetit publik të popullatës por edhe me cilësinë e shërbimit është

ngritja dhe vendosja e rregullave të funksionimit të farmakovigjilencës si sektor

përgjegjës për mbledhjen e informacionit mbi shfaqjen e riskut të barnave ndaj

pacientëve ose ndaj shëndetit publik. Të gjitha normat dhe standardet e

Farmakovigjilencës janë në përputhshmëri me ato të përcaktuara në direktivën

evropiane.Farmakovigjilenca është shkenca dhe veprimtaria që merret me zbulimin,

evidentimin dhe vlerësimin e efekteve të padëshiruara dhe/ose të dëmshme të barnave,

për parandalimin e mundshëm të tyre, si dhe me çdo problem që lidhet me sigurinë

dhe efikasitetin e barnave. Në funksion të farmakovigjilences, institucioni përgjegjës

merr të gjitha masat e nevojshme për të inkurajuar pacientët, organizatat përfaqësuese

të konsumatorëve, mjekët, farmacistët dhe profesionistët e tjerë të shëndetit për të

raportuar mbi efektet e padëshiruara të dyshuara të barnave, pranë Sektorit të

Farmakovigjilencë si dhe për të siguruar të dhëna të sakta dhe të verifikueshme mbi

vlerësimin shkencor të raportimit të efekteve të padëshirueshme të dyshuara;

Një tjetër mekanizëm që çon në rritjen e cilësisë së shërbimit shëndetësor është

mekanizmi i edukimit në vazhdim87

. Organi shtetëror ka detyrimin për të krijuar

programe të detyrueshme për edukimin e vazhdueshëm profesional. Profesionistët e

kujdesit shëndetësor janë të detyruar që t’i nënshtrohen edukimit të vazhdueshëm

profesional të përditësuar, për të përmirësuar njohuritë dhe aftësitë e tyre profesionale,

në mënyrë që të rrisin cilësinë e kujdesit shëndetësor. Punësimi, privilegjet ose

kontratat në institucionet shëndetësore përfundojnë, nëse stafi profesionist nuk i

nënshtrohet proçesit të edukimit të vazhdueshëm. Institucionet e kujdesit shëndetësor

86

Donohue, J. M., Cevasco, M., & Rosenthal, M. B. (2007). A Decade of Direct-to-Consumer

Advertising of Prescription Drugs. New England Journal of Medicine, 357(7), 673-68 87

Ligji nr. 10 107, datë 30.3.2009 ‘Për kujdesin shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”, neni 33

https://en.wikipedia.org/wiki/Food_and_Drug_Administration


53

iu nënshtrohen sanksioneve, në rast se ato punësojnë specialistë, të cilët nuk

përmbushin kërkesat e edukimit ne vazhdim madje ato janë të detyruar të lehtësojnë

edukimin e vazhdueshëm profesional të profesionistëve te shëndetësisë.

Një nga parimet mbi të cilat është organizuar dhe funksionon dhënia e shërbimit

shëndetësor në Shqipëri është parimi i mjekut të familjës si “portier” i shërbimit. Kjo

do të thotë që mënyra për të hyrë në sistemin shëndetësor për të përfituar çdo lloj

shërbimi, me përjashtim të urgjencës mjeksore, është duke kaluar nga mjeku i

familjes.

Kontakti i shtetasit me ofruesin e shërbimit të kujdesit shëndetësor parësor ose me

mjekun e familjes përbën pikën fillestare të proçesit të ofrimit të shërbimit të kujdesit

shëndetësor dhe zhvillohet mbi bazën e sistemit të referimit pra të përcjelljes drejt

niveleve të tjera të kujdesit shëndetësor. Mënyra e funksionimit të sistemit të referimit

ose të përcjelljes së pacientëve përcaktohet nga Ministri i Shëndetësisë. Sistemi i

referimit në vetvete është tregues i barazisë në trajtim. Ai vendos të njëjtat rregulla që

duhet të ndiqen nga të gjithë personat që kanë nevojë për kujdes shëndetësor.

Moszbatimi i tij sjell “ndëshkime” në mënyrë dhe në masë të njejtë për të gjitha ata që

i shkelin këto rregulla. Pyetja që shtrohet është nëse ky sistem është funksional dhe

lehtësisht i përdorshëm nga popullata apo mos krijon pengesa administrative që

pengojnë artificialisht aksesin në shërbime shëndetësore? Rastet praktike flasin për

një tendencë për ta anashkaluar sistemin e referimit. Prova më madhore e këtij

fenomeni është kërkesa shumë e madhe për shërbime nëpër spitale e sidomos në

Qëndrën Spitalore Universitare që vjen drejtpërdrejtë nga pacientët dhe pa zbatuar

rekomandimin e mjekut të familjes ose të specialistëve të spitaleve rajonale.

Duke bërë përjashtime vetëm për rastet e urgjencës mjeksore ligji përcakton qartazi

prioritetin ndaj të drejtës së jetës që është e drejtë themelore e njeriut. Rastet e

urgjencës mjeksore teorikisht ndajnë jetën nga vdekja, ndaj për këtë arsye ndjekja e

proçedurave administrative kalon në plan të dytë. Megjithatë, rregullat parashikojnë

që me kalimin e situatës së urgjences ka një kthim uniform në hallkat e sistemit të

referimit, qoftë edhe nëpërmjet përshkrimit të skemave të mjekimeve që

rekomandohen nga spitalet dhe ndiqen nga mjeku i familjes.

Pra theksojmë se nëse në funksion të aksesueshmerisë të personave ndaj kujdesit

shëndetësor kemi hartën e shpërndarjes së institucioneve shëndetësore, që merr në

konsideratë edhe të dhëna që lidhen me numrin e popullsisë për çdo qendër e që është

tregues i barazisë në akses, sistemi i referimit është tregues i barazisë në trajtimin me

kujdes shëndetësor.

Më problematike dhe me mangësi në drejtim të zbatimit të të drejtave të njeriut

paraqiten dispozitat që trajtojnë informacionin shëndetësor. Duke parashikuar që

Ministria e Shëndetësisë ngre dhe mban një sistem unik të informacionit shëndetësor,

në bazë të standardeve europiane të informacionit shëndetësor, dispozita88

shprehet që

88

Ligji nr. 10 107, datë 30.3.2009 ‘Për kujdesin shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”, neni 30


54

të gjitha institucionet, që mbledhin të dhëna shëndetësore, janë të detyruara t’i ofrojnë

Ministrisë së Shëndetësisë akses për këtë informacion, duke ruajtur fshehtësinë. Sipas

ligjit të dhënat e sistemit shëndetësor krijohen nëpërmjet grumbullimit dhe

evidentimit të të dhënave në dokumentacionin shëndetësor, që mund të jetë

dokumentacion, i cili mbetet në institucion ose në pronësi të pacientit. Më tej

parashikohet që profesionistët e shëndetit janë përgjegjës për saktësinë e të dhënave të

regjistruara në dokumentacionin dhe evidencën mjekësore, ndërkohë që institucionet e

kujdesit shëndetësor janë përgjegjëse për ruajtjen e konfidencialitetit.

Siç vërehet kemi të bëjmë me vendosjen e detyrimit dhe përgjegjësisë për ruajtjen e

fshehtësisë ndërkohë që nuk specifikohen qartë detyrimet për mbrojtjen e të dhënave

personale të çdo pacienti. Kujtojmë se në dokumentacionin mjeksor që ka pacienti,

grumbullohen të dhëna sensitive e personale të cilat duhet të merren veçanërisht në

mbrojtje dhe të mos qarkullojnë pa pëlqimin e pacientit qoftë edhe për qëllime

administrative dhe statistikore.


55

KREU 2: E DREJTA PËR SIGURIM SHËNDETËSOR

2.1 Lindja dhe kuptimi i sigurimeve shëndetësore. Zhvillimi historik i të drejtës

për sigurime shëndetësore dhe i sistemeve të sigurimeve shëndetësore

Historikisht arsyet kryesore që çuan në krijimin dhe zhvillimin e sistemeve të

sigurimeve shoqërore e shëndetësore kanë qenë sëmundjet dhe varfëria. Të dyja këto

shkaqe janë të lidhura me njëra-tjetrën në mënyrë respektive pasi sëmundja

shoqërohet me nevojën për mjekim, ndërsa varfëria me mungesën e mjeteve

financiare. Varfëria krijohet si pasojë e humbjes së mundësisë për të punuar që mund

të shkaktohet ose nga papunësia ose nga sëmundja. Duke qenë se për mjekimin e

personave si dhe për përballimin e këtyre situatave (varfëri dhe sëmundje) kërkohen

mjete të konsiderueshme financiare, kemi ndërhyrjen e shtetit i cili vendos me

detyrim që këta individë të sigurohen mbi bazën e parimit të bashkëveprimit dhe të

solidaritetit.

Me sigurim shëndetësor duhet kuptuar mënyra e zgjidhjes së situatave të ardhshme

rastësore (sëmundje, dëmtim fizik) me të cilat mund të ballafaqohet një person. Si

bazë për të realizuar këtë lloj sigurimi shërben grumbullimi në mënyrë të rregullt i

mjeteve financiare në një fond sigurimi shëndetësor, i cili shërben për të zëvendësuar

shpenzimet për shërbim shëndetësor në rastin e keqësimit të shëndetit (sëmundje,

dëmtim fizik).

Pra, bëhet fjalë për përmbushjen e nevojave të personit me anë të ndihmës së dhënë

nga një numër i konsiderueshëm individësh të tjerë, të cilët duke e ndjerë që në të

ardhmen do të kenë edhe ata të njejtën nevojë, janë të gatshëm ta bëjnë këtë e për me

tepër kur ligji e mbështet bashkimin dhe zgjidhjen e përbashkët të nevojave të tyre.

Këto kanë qenë edhe arsyet që përcaktuan edhe detyrimin e shtetit për zhvillimin e

kësaj fushe.

Gjatë zhvillimit të tij sigurimi shëndetësor ka paraqitur trajtat dhe tashmë mund të

thuhet se është stabilizuar si:

- Një institucion i përbashkët apo mbi bazën e sigurimit privat. Në këtë rast

sigurimi është individual dhe shpesh vullnetar dhe ka si subjekt sigurimin e jetës ose

të dëmtimeve fizike, ose

- Institucion social, i shpallur publikisht dhe zakonisht i detyruar e në

përgjithesi, për një grup të caktuar njerëzish.

Në Gjermani, sigurimi shëndetësor është vendosur me ligj në vitin 1883, kurse

sigurimi ndaj dëmtimeve fizike më 1884. Po kështu, në Austri më 28 dhjetor 1887 u

vendos me ligj sigurimi i detyrueshëm për punëtorët, ndërsa sigurimi për dëmtime

fizike specifike u vendos më 30 Mars 1888. Në të njëjtin vit, u vendos në Austri me

ligjin nr.33/1888 edhe sigurimi shëndetësor. Në vitet ’90 të shekullit të kaluar dhe në


56

fillim të shekullit tonë, ky sistem u përhap gradualisht edhe në vende të tjera të

Europës.89

Mund të përmendet këtu Anglia, që për herë të parë në vitin 1897 pranoi sigurimin e

përgjithshëm shëndetësor mbi baza vullnetare, dhe prej 1912 ky sistem u vendos mbi

baza të detyrueshme.

Sistemi i sigurimit shëndetësor me kalimin e kohës u zhvillua dhe përmirësua në

mënyrë të vazhdueshme për t’ju përshtatur sa më mirë nevojave të shoqërise, deri në

nivelin e sotëm të zhvillimit, i cili përfaqësohet nga vendet e përpararuara të Europës

Perëndimore. Modeli europian i sigurimeve shëndetësore kishte në bazë të tij

sigurimin shëndetësor të pas luftës të Gjermanisë, Belgjikës, apo Hollandës.

Në qoftë se do të ndjekim lindjen dhe zhvillimin e formave të sigurimeve sociale në

Europë, do të shohim se të parat forma ishin ato të shoqërive të ndihmave të

gjithanshme, fondet dhe arkat e punëtorëve, të cilat funksionuan mbi baza vullnetare

dhe kishin si qëllim sigurimin e të gjithë anëtarëve në formën e sigurimit për rastet e

ndodhive të jashtëzakonshme. Më vonë, e lidhur dhe me zhvillimin e prodhimit

industrial, lindi nevoja e sigurimit edhe për rastet e zakonshme si sëmundjet, goditjet

apo dëmtimet fizike të shkaktuara veçanërisht nga puna, sëmundjet profesionale dhe

deri invaliditeti, gjë e cila kërkonte vendosjen e rregullave bazë si dhe bashkimin e

llojeve dhe formave të ndryshme të sigurimit. Papërgjegjësia e punëtorëve për t’u

siguruar nga njëra anë dhe zhvillimi i vrullshëm i industrisë, transportit e tregtisë, nga

ana tjetër, bënë të domosdoshme kalimin nga sigurimi vullnetar në vendosjen e

sigurimit të detyruar për të gjithë shtetasit.

Veprimi reciprok, i karakterizuar si ndihmë që u jepet individëve me anë të mjeteve

rrethanore të përfituara dhe solidariteti,që krijon mundësinë që të gjithë shtetasve,

duke përfshirë edhe të dobëtit nga ana sociale, t’u sigurohet i njëjti përkujdes dhe në

sasinë e cilësinë që kanë nevojë, janë parimet kryesore mbi të cilat mbështetet

sigurimi shëndetësor.

Sigurimi shëndetësor në shumicën e vendeve evropiane merret si pjesë e gjëndjes jo

të mirë shëndetësore, respektivisht, si një sigurim social më i gjerë. Zhvillimi i kësaj

dege të sigurimeve ka lidhje me mbrojtjen e ligjshmërisë (si bazë fillimi ka qënë

Anglia), në rradhë të parë për punëtorët dhe pastaj për të gjithë individët që janë në

marrëdhënie pune, punonjësit e shërbimit dhe nxënësit.

Sigurimi i detyruar për punëtorët, me pjesëmarrjen edhe të punëdhënësit dhe shtetit, u

realizua për herë të parë në Gjermani në vitet ’80 të shekullit të kaluar. Në këtë rast

bëhej fjalë për sigurim ndaj shkaqeve më të shpeshta që sillnin gjendjen ekonomike

më të renduar për punëtorët, pra për sigurim ndaj:

- Sëmundjeve,

- Dëmtimeve,

- Invaliditetit dhe

- Pleqërisë.

Nga pikëpamja historiko-ligjore mund të dallohen këto tendenca zhvillimi:

- Kalimi nga sigurimi për sëmundje dhe dëmtime në sigurimin për invaliditet

dhe pleqëri (nënkuptohen këtu pensionet);

- Kalimi nga forma vullnetare e sigurimit në atë të detyruar, të përcaktuar nga

ligji për sigurim;

89

prof. Igor Tomash, E drejta e sigurimit social , bot. 1997,


57

- Kalimi nga sigurimi i pjesshëm në atë të përgjithshëm (universal, publik).

Sot në shumicën e vendeve evropiane takojmë bashkimin e sistemeve sociale të

sigurimit. Sigurimi shëndetësor së bashku me llojet e tjera të sigurimeve sociale (për

dëmtime, sëmundje, pensione, në raste të veçanta dhe papunësi) formon një sistem të

plotë të mbrojtjes sociale të shtetasit.90

Në këtë mënyrë mund të përmendet se sigurimi shëndetësor në Gjermani legalizohet

në sajë të sigurimit social të detyruar; në Austri me anë të sistemit të sigurimeve

sociale; në Suedi kemi sistemin e përgjithshëm të sigurimeve sociale; në Francë

sigurimet sociale (pa sigurimin për pensione) dhe në Britaninë e Madhe kemi

shërbimet shëndetësore popullore. Arka të veçanta kemi në Itali dhe Francë (këtu

karakteristike është se ndihmat materiale dhe në mjete financiare për sigurimin ndaj

sëmundjeve i realizon sigurimi social kombëtar). Në Zvicër, sigurimi për sëmundje

është mbi baza vullnetare, por megjithatë këtu janë të siguruar rreth 85% e banorëve.

Drejtimi, organizimi, kontrolli dhe financimi i sistemeve shëndetësore në çdo vend

është ndërtuar në bazë të parimeve të ndryshme. Ndryshime të tilla janë pasqyrim i

traditës, kulturës, dijes, zhvillimit politiko-ekonomik, situatës sociale konkrete dhe

pikëpamjeve të ndryshme në këtë çështje.

Nga ky këndvështrim mund të dallohen tre tipe kryesore të sistemit të sigurimeve

shëndetësore91

, të cilat janë si vijon:

- Shërbimet shëndetësore popullore ose sisteme shëndetësore kombëtare

(Britani e Madhe dhe shtetet e Europës Veriore e Jugore).

- Shëndetësi pluraliste europiane ose sigurime shëndetësore (në shtetet e

Europës qëndrore dhe Perëndimore).

- Shëndetësi tregu.

Ky tip sigurimi nuk ekziston në Europë, por mund ta takosh në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, ku shpenzimet për shërbimin shëndetësor janë vazhdimisht në rritje dhe

çmimi për sigurim në shumicën e sigurimeve private rritet, gjë e cila ka çuar në faktin

se 38 milionë amerikanë janë të pasiguruar. Për Europën, ky lloj sigurimi është i

papërshtatshëm sepse bie në kundërshtim me traditën, kulturën dhe politikën sociale

të Bashkësisë Europiane, por megjithatë, disa elemente të tij dhe parime të tregut kanë

gjetur zbatim në ndonjë vend europian, si p.sh. në Hollandë gjatë reformimit dhe në

Britaninë e Madhe.

Në shëndetësine pluraliste europiane ndonjëherë ndodh që shpenzimet të jenë më të

mëdha se në shërbimet shëndetësore popullore, sepse është shumë e vështirë dhe e

pamundur të aplikohen tentativa të reja e veçanërisht ato me karakter orientues

parandalues. Kështu p.sh. në Gjermani, në dhjetor të vitit 1992, u aprovua ligji mbi

reformën e strukturës së shëndetësise, e përcaktuar si reforma më e thellë dhe efektive

e njëqindvjeçarit të fundit në sistemin e sigurimeve ndaj sëmundjeve. Ky rregullim

me ligj, që në fakt përfaqësonte një frenim momental të shpenzimeve për zhvillimin e

sistemit të sigurimeve shëndetësore dhe masat efektive të marra, çuan në stabilizim të

nivelit të të ardhurave.

90

Igor Tomash, E drejta e sigurimit Social, Tiranë, 1997 91

European Observatory on Health Care Systems, WHO, 2002. - VIII


58

2.1.1 Parimet e sigurimeve shëndetësore

Legjislacioni i mbrojtjes sociale në përgjithësi dhe ai i sigurimeve shëndetësore në

veçanti, mbështetet në disa parime kryesore, që synojnë të mbrojnë popullsinë nga

risqet e përballimit të përkeqësimit të shëndetit duke përcaktuar rregullat e

ndërveprimit social gjatë krijimit të mjeteve monetare për kujdesin shëndetësor, por

edhe të shpërndarjes së këtij kujdesi shëndetësor te personat që kanë nevojë për të.92

Këto parime janë konfiguruar historikisht nga nevoja për të arritur një balancim sa më

të mirë të qëllimit të mësipërm dhe të pozicionit që ka shteti si garantues i të drejtave

sociale të shtetasve te tij. Sot ato pranohen teorikisht nga të gjithë studiuesit në fushën

e mbrojtjes sociale. Ato janë të shpallura në deklarata ose akte të ndryshme të së

drejtës ndërkombëtare dhe të të drejtave të njeriut93

, si dhe qëndrojnë në themel të

legjislacioneve përkatëse kombëtare të të gjitha shteteve që e bazojnë financimin e

kujdesit shëndetësor në sigurimet shëndetësore ose në sisteme shëndetësore

kombëtare.

Si do të shohim në vijim, këto parime përshkrojnë legjislacionin tonë të sigurimeve

shëndetësore dhe renditen si më poshtë: Universialiteti

Solidariteti

Kompleksiteti

Mjaftueshmëria

Garancia

Pjesëmarrja

Universaliteti

Parimi i universialitetit kërkon që sistemi bazë të shtrihet në të gjithë popullsinë e

përhershme të një vendi të caktuar dhe t’u sigurojë këtyre të fundit një njësi bazë të

përfitimeve në përputhje me plotësimin e kushteve ligjore nga ana e tyre dhe gjatë

gjithë periudhes së vështirësisë shëndetësore në të cilën ata ndodhen. Parimi i

universialitetit kërkon që nga njëra anë t’ju krijojë mundësi shtetasve për të

parandaluar dukuri sociale negative që mund të shfaqen në rast të mosdhënies së

ndihmës së nevojshme shëndetësore, dhe nga ana tjetër kërkon që sistemet bazë të

sigurimeve shëndetësore t’u përgjigjen kërkesave të arsyeshme të individëve dhe t’u

plotësojë, në një nivel të caktuar, nevojat e jetës.

Plotësimi i parimit të universialitetit nuk do të thotë që popullsia të shmanget nga

plotësimi i detyrimeve të saj lidhur me shëndetin e tyre, e as si një pengesë për

realizimin e parimeve të tjera të shtetit social. Nga ana tjetër është e sigurtë se sistemi

social bazë universal nuk do të thotë monopol i shtetit: shteti kujdeset vetëm për

92

Igor Tomash, E drejta e sigurimit Social, Tiranë, 1997

93

Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut,1948, neni 25, E drejta për shëndet,

Konventa Ndërkombëtare e të drejtave Ekonomike, sociale e Kulturore,1966, neni 12

Komenti i Përgjithshëm nr.14 mbi të drejtën e Shëndetit, Kombët e Bashkuara , 2000


59

garantimin e ndihmës bazë. Ndërkaq nuk ka asnjë pengesë ligjore e parimore për të

dhënë sigurime të tjera plotësuese me anë të sigurimeve të organizuara në forma të

ndryshme por mbi bazën e nismave private.

Solidariteti (Barazia)

Parimi i barazisë është shprehje e tendencës së sigurimeve për sigurimin e të gjithë

shtetasve mbi bazën e rregullave të njëjta por asnjëherë sipas parimit “të gjithëve

njësoj”. Duhet kuptuar se plotësimi i rregullave që konsistojnë në trajtim të barabartë

nuk është në kundështim me marrjen e ndihmave të diferencuara që bazohen në

parimin “sa është nevoja”. Njihet ndryshe si parimi i solidaritetit. Është një parim i

rëndësishëm i Komunitetit Evropian94

që bazohet në shpërndarjen e përfitimeve, p.sh.

mirëqënie dhe detyrime në mënyrë të barabartë dhe të drejtë ndërmjet anëtarëve.

Parimi i solidaritetit përdoret shpesh në kontekstin e mbrojtjes sociale. Për shembull,

ky parim është përdorur nga ana e Gjykatës së Drejtësisë në një rast ku ankimi ishte

paraqitur nga persona të vetëpunësuar, sipas të cilëve kontributet e detyrueshme për

fondin e përbashkët të krijuar për të siguruar mbrojtje sociale, shkelte parimin e

konkurencës së lirë në ekonominë e tregut.95

Kompleksiteti

Me zhvillimin gradual të sistemit të komplikuar të zhvillimit të marrëdhënieve në

prodhim në shoqëri ndryshuan edhe kërkesat ndaj sigurimeve sociale. Me rritjen e

qytetërimit dhe punësimit në degët jobujqësore u rrit dhe nevoja dhe vartësia e

njerëzve nga ndihma e përbashkët shoqërore. Një gjë e tillë u bë nga nevoja për të

përballuar ngjarje sociale të tjera si papunësia, sëmundja, paaftësia etj. Zhvillimi nga

ana tjetër solli si pasojë pamundësinë e individit për t’i përballuar këto fenomene

vetëm duke u mbështetur në forcat e tij, në kursimet e tij ose në solidaritetin familjar.

Vijmë te nevoja e zgjerimit të diapazonit të solidaritetit social. Pikërisht të tëra këto

shtrojnë nevojën e parimit të kompleksitetit i cili kërkon që këto sisteme, me anë të

një kombinimi të përshtatshëm të ndihmave në mjete financiare ose në natyrë, të

mbulojnë në formë komplekse (plotësisht) të gjitha fenomenet sociale negative që

mund të takohen në një shtet të caktuar në një fazë të caktuar të zhvillimit të tij

ekonomik e social.

Mjaftueshmëria

Historia e përpjekjeve për drejtësi sociale reflekton gjithashtu përpjekjet për të marrë

përfitime dhe shërbime në bazë të përcaktimit të nevojave sociale dhe nga ana tjetër

kontributit të individit. Të dy këto përpjekje çuan në gjetjen e një programi të

përbashkët që shprehet me solidaritetin social për grupet me të ardhura të ulta dhe

kufizimin e rritjes së ndihmave në rastet kur shkak është gabimi i individit.

Duhet pasur kujdes në plotësimin e këtyre dy parimeve (solidaritetit dhe

mjaftueshmërise) dhe një sistemi rregullash të caktuara, pasi ato shpien në një gjendje

94

Kodi Evropian i Mbrojtjes Sociale , neni L111-1 , 95

Poucet vs. Assurances générales de France (AGF) et Caisse mutuelle régionale de Languedoc-

Rousillon (Camulrac), Pistre vs, Caisse autonome nationale de compensation de l’assurance viellesse

des artisans (Cancava), Rasti C-159/91dhe C-160/91, [1993] ECR 637


60

të padëshiruar të nivelizimit të sistemit deri në atë pikë që bëhet i pamundur sigurimi i

përcaktimit të masës së ndihmës së nevojshme si për arritjen individuale të nivelit të

jetesës, ashtu edhe për nevojën sociale.

Garancia

Kërkesat ndërkombëtare të parimit të garancisë janë të karakterit ligjor dhe ekonomik.

Garancia ligjore është sa masë po aq dhe mënyrë për të realizuar në sistem garantimin

e mbrojtjes së të drejtave të njeriut. Nga ana tjetër këtu duhet patur parasysh edhe

sigurimi i zgjidhjes së pretendimeve personale të individëve me anë të rrugëve

gjyqësore duke zbatuar rregullat e garantuara për këtë qëllim96

.

Në garancitë ligjore bën pjesë edhe pretendimi ligjor për përfitimin e ndihmës në

rastet kur kjo e drejtë duhet t’ju lindë të gjithëve e sanksionuar me një ligj të

përcaktuar për fenomenet sociale.97

Në këtë pikë përfshihet edhe parimi i

universialitetit. Një anë tjetër e garancisë ligjore është parimi i moscënimit të të

drejtave sociale të fituara me parë, pavarësisht nga lloji i reformës që zbatohet në

vend në lidhje me sistemin ekonomiko-social.

Garancitë ekonomike jepen me anë të garancive të stabilitetit të sistemit dhe

subvencionit të shtetit. Në garancitë ekonomike bëjnë pjesë dhe problemet e ruajtjes

së masës së përfitimeve dhe shërbimeve sociale, d.m.th. sigurimi i ndihmës me mjete

financiale, e në veçanti në kohëzgjatje, si garanci e përmbajtjes reale të saj, si dhe

fakti që raporti i marrjes së ndihmave do të varet nga niveli i rritjes së nivelit të

jetesës së shtetasve.

Pjesëmarrja

Pjesëmarrja e shtetasve në sigurimin bazë ka dy aspekte, atë ekonomik dhe atë ligjor.

Pjesëmarrja ekonomike mund të ketë si tregues “pagesën” për ndihmat e ardhme ose

“parapagimin” për ndihma më të mira. Pra individi merr pjesë në financimin e

shpenzimeve që bën shteti në procesin e sigurimit të ndihmave sociale.

Pjesëmarrja ligjore gjen shprehjen e saj në të drejtën që ka individi për të marrë pjesë

në drejtimin dhe kontrollin e sistemeve të tilla. Nga pikëpamja ndërkombëtare

rekomandohet (dhe një gjë e tillë tashmë është gjetur e justifikuar), që drejtimi i

sistemeve shtetërore të bëhet nga organe të zgjedhura, kjo këshillohet veçanërisht në

ato sektorë ku financimi është i ndarë nga buxheti i shtetit, dhe ku përveç

subvencionit shtetëror gjenden edhe objektiva të caktuar për sigurimin e fitimit, p.sh.

ekziston një politikë e caktuar investimesh dhe sigurimesh të fitimeve. Pjesmarrja në

kontroll mund të realizohet me anë të marrjes pjesë në mbledhjet konsultative, në

organet e zgjedhura të kontrollit ose të shqyrtimit të ankesave. Kushti i marrjes pjesë

të qytetarëve në organet e konrollit dhe informacionit është i kuptueshëm që

realizohet me ekzistencën e dispozitave ligjore përkatëse që kërkojnë publikimin e një

informacioni të mjaftueshem e të thjeshtë për t’u kuptuar.

96

Prof.dr. Paul Schoukens, International and Europian Social Security law

97 Substantive Issues Arising in the Implementation of the International Covenant on Economic, Social

and Cultural Rights. General Comment No. 14 2000


61

2.2. Fillesat e mbulimit shëndetësor në shtetin shqiptar

Pavarësia e gjeti Shqipërinë në gjendje shëndetësore të mjeruar, pa një sistem

shëndetësor. Para vitit 1912, shërbimet shëndetësore ofroheshin të organizuara për

ruajtjen e aftësisë luftarake të trupave, ndërsa pjesa tjetër e popullatës shërbehej

kryesisht nga mjekësia popullore.

Format e para të një lloj mbrojtjeje sociale, ku përfshihet dhe ajo shëndetësore datojnë

në fillesat e shtetit shqiptar. Forma krejt të brishta, që më së shumti ishin iniciativa

individuale (tregtie/biznesi) nisur nga domosdoshmëria për shërbim shëndetësor,

porse kish nisur të ravijëzohej dhe një orientim social (shtetëror) drejt shtresave të

varfra. Pas shpalljes së Pavarësisë dhe sidomos në qeverisjen e Mbretit Zog I, u krijua

një sistem shëndetësor publik dhe privat i kufizuar, me mundësi të pakta për të

ndihmuar njerëzit e shumtë në nevojë. Në kushtet e një varfërie ekstreme,

infrastruktura dhe profesionalizmi mjekësor mungonte seriozisht në viset shqiptare,

ku mund të dallojmë se krahas numrit të kufizuar të mjekëve dhe farmacistëve

shqiptarë, të cilët punonin në vend, liçensoheshin vazhdimisht mjekë të huaj nga

Austria, Italia dhe Franca për të përballuar domosdoshmërinë e popullatës.

Në këtë kohë u ngrit dhe Drejtoria e Përgjithshme e Shëndetësisë, e cila fillimisht do

të funksiononte pranë Ministrisë së Brendshme. Ky institucion ishte i pari i cili

përligji të gjitha funksionet shëndetësore, ku dominonin spitalet rajonale, nën

drejtimin dhe sipas strategjisë qeveritare. Ishin pikërisht këto, përpjekjet e para të

shtetit shqiptar për të ligjëruar dhe standartizuar shërbimet shëndetësore në vend, duke

ndjekur modelin europian perëndimor, por edhe duke aplikuar rregullore dhe ligje të

përshtatshme për situatën.

Pas realizimit të funksionimit pothuajse të plotë të spitaleve dhe qendrave

shëndetësore në vend, në vitin 1923, qeveria shqiptare hartoi për herë të pare buxhetin

e plotë, të përcaktuar me fonde sipas secilit qytet që kishte nje spital. Tirana 54000

franga për 50 shtretër, Vlora dhe Korça gjithashtu 54000 franga për 50 shtretër,

ndërsa Elbasani dhe Berati nga 25000 franga për 25 shtretër.

Në vitin 1925, qeveria shqiptare vendosi të hartojë ligjin për organizimin e

shërbimeve shëndetësore, ku u përcaktuan pikërisht kategoritë e mjekëve të cilët do të

shërbenin në qendra shëndetësore dhe spitale. Gjithashtu në nenet e ligjit përcaktohej

struktura drejtuese e shërbimeve që përmbante drejtorinë e shëndetësisë dhe

inspektoriatin shëndetësor. Ky ligj i dha kompetencat e plota drejtorisë së

shëndetësisë mbi liçensimin, kontrollin si dhe përgatitjen e buxhetit. Më tej, ligji për

organizimin e shërbimeve shëndetësore, në nenet e përcaktuara, qartësonte sistemin e

vaksinimit së bashku me masat për epidemitë e ndryshme, veçonte mjekët shëtitës, të

cilët dërgoheshin në zona të infektuara si dhe jepte udhëzime për krijimin e

karantinave kundër sëmundjeve që përhapeshin në kufi. Një tjetër problematikë e

prekur nga ligji i vitit 1925 ishte dhe sigurimi i mjekimeve dhe barnave për të

vobektit, ku, si komunat, ashtu dhe qendrat shëndetësore duhet të ofronin shërbimin

falas. Në vitin 1927, nëpërmjet një ligji të posaçëm, u përmirësuan disa pika të ligjeve


62

të mëparshme. Mjekët nuk duhet të ishin më vetëm shtetas shqiptarë, por me anë të

taksimit, u përcaktuan tarifat e liçensimit prej 300 franga për mjekët e huaj dhe 100

franga për mjekët shqiptarë. Në të njëjtin ligj u detajua dhe formimi i kulturës

profesionale mjekësore, ku kërkohej ngritja e sindikatës shqiptare pan-mjekësore si

dhe rritja e formimit edukativ në këtë fushë. Pesë vjet më pas, në vitin 1932, si pasojë

e vështirësive financiare që po kalonte shteti shqiptar, me anë të një ligji të posaçëm u

përcaktuan tarifat e pagesës që duhet të aplikoheshin në spitale. Ekzaminimet

laboratorike kushtonin nga 1 deri në 8 franga, operacionet ndaheshin sipas shkallës së

vështirësive nga 100 deri në 300 franga ari, si dhe pagesa për ditë-qëndrim kushtonte

8 franga ari dhe ndahej në 2 franga për mjekun dhe 6 franga për spitalin. Në vazhdën

e hapave të parë të konceptit të sigurimit shëndetësor, në vitin 1934, mbështetur në

nenin 100 të ligjit për Bashkitë, u vendos taksa prej 5 franga ari për të gjithë

kategoritë e personave të cilët “prodhojnë produkte ushqimore dhe ndikojnë mbi

shëndetin e popullatës” si dhe u aplikua gjysma e kësaj takse për shitësit ambulantë.

Ishte viti 1937 kur Mbreti Zog urdhëron me një shkresë të posaçme kryeministrinë,

për ngritjen e një komisioni nën kryesimin e ministrit të punëve të brendshme me 8

anëtarë, dy prej të cilëve mjekë të huaj, për përgatitjen e një programi pune 5 vjeçar

për shëndetësinë publike. Ishte pikërisht kjo strategjia e parë afatgjatë për sektorin e

shëndetësisë shqiptare. Në fund të kësaj periudhe, u ngritën disa institucione

shëndetësore. Në kohën e pushimit nga fashistët italianë, u bënë disa investime në

Shqipëri, u sollën specialistë dhe mjekë të mirë të disa qyteteve të Italisë, me qëllime

të caktuara propagandistike.

Përfundimi i Luftës së Dytë Botërore, së bashku me shkatërrimin e një pjese të Globit,

e radhiti Shqipërinë ndër vendet përkrahëse të kampit socialist. Ndjekëse e fortë e

vendeve të Lindjes, Shqipëria dhe struktura e saj shoqërore nisën të përgatiten për t’u

përshtatur me legjislaturën dhe jetesën shoqërore të këtyre shteteve, ku një ndër

çështjet kryesore sigurisht e përbënte shtetëzimi i kujdesit dhe shërbimit shëndetësor.

Pikërisht në vitin 1944, ashtu si në fusha të ndryshme të shoqërisë shqiptare, edhe

sistemi shëndetësor nisi të riformohej, duke u bazuar në koncepte tradicionale dhe

njëkohësisht të përshtatshme me kohën. Organizimi shëndetësor në rang ministror dhe

ekzekutiv u përcaktua nga Qeveria e re, e cila më 22 Tetor të vitit 1944, nënvijëzoi

etapat dhe pikat qëndrore të interesit në këtë sektor. Ndër to, mund të përmendim

përcaktimin e detyrës themelore të shërbimit shëndetësor për të përmirësuar dhe

ruajtur shëndetin e popullit nëpërmjet reformimit të legjislacionit dhe drejtimit

strukturor dhe organizativ të shëndetësisë.

Në muajt në vazhdim, me përcaktimin e ministrit të shëndetësisë si dhe organeve

përgjegjëse për hartimin dhe zbatimin e ligjit mbi kujdesin shëndetësor, u ndërtua dhe

inventari kombëtar i pajisjeve, ambienteve dhe personelit të kualifikuar shëndetësor

në Republikën e Shqipërisë. Këtu ndodheshin të renditur numrat e shtretërve në

spitale, ambulancave, dispancerie antimalarike (si pasojë e sëmundjeve ngjitëse që

qarkullonin në atë kohë), materniteteve, barnave si dhe aparaturave profesionale.

Gjithashtu, u përcaktuan faktorët kryesor ndikues në formimin profesional të

personelit në këtë sektor, duke renditur numrin dhe cilësinë e mjekëve, infermierëve

dhe mamive. Pas përcaktimit të kushteve bazë aktuale mbi të cilat do të ngrihej


63

sistemi i kujdesit dhe shërbimit shëndetësor, qeveria e kohës vendosi të përcaktonte

tarifat monetare sipas të cilave do të funksiononte kjo fushë. Rregulloret e tarifimit

tregonin se si do të krijohej, organizohej dhe funksiononte shërbimi i

poliambulancave dhe ambulancave, si dhe qartësoheshin tarifat për analizat

laboratorike, punimet dentare, shërbimet në spitale si dhe tarifat për mjekët privatë.

Ishte pikërisht 11 Korriku i vitit 1946, ditë në të cilën shtetit shqiptar mori vendimin

për të shtetëzuar të gjitha shërbimet mjekësore, klinikat private, materialet dhe mjetet

e punës, veglat dhe aparaturat mjekësore, kirurgjikale, radiologjike si dhe laboratorët.

Ishte etapa e parë e rrugës së gjatë të aplikimit të sistemit Semashko, të emëruar për

nder të mjekut rus Nikolai Semashko e cila u provua në Bashkimin Sovjetik e në

shumicën e vendeve të lindjes.

Në 7 apo 8 vitet e ardhshme, sistemi shëndetësor në vend kishte marrë trajtat e para të

një sistemi shtetëror shëndetësor, por zonat rurale vazhdonin të vuanin nga mungesa e

kujdesit dhe shërbimit shëndetësor, duke u detyruar të udhëtonin drejt qyteteve me

shpenzime dhe vonesa që mund të kushtonin shtrenjtë. Për këtë, në vitin 1954 u mor

vendimi për ngritjen e spitaleve rurale si institucione shëndetësore, të vendosura në

lokalitete dhe krahina të largëta nga zonat urbane, sipas kërkesave të popullsisë së

vendit, me struktura dhe personel të kufizuar. Në vitin 1963, Kuvendi Popullor i

Shqipërisë, në kuadër të shtetëzimit të të gjithë shërbimeve të ofruara në Republikë,

miratoi disa ligje të rëndësishme pikërisht mbi shërbimin shëndetësor dhe dhënien

falas të ndihmës mjekësore. Këto ligje kishin për qëllim rritjen dhe përfshirjen e plotë

të shtetit në shëndetin e qytetarëve, duke përcaktuar udhëzimet e qarta, që nga barnat

e përdorura e deri tek ndërhyrjet kirurgjikale të kryera. Ishte pikërisht kjo pika

kulminante gjatë së cilës u aplikua në të gjitha instancat sistemi Semashko.

Në vitet në vazhdim vazhdoi të aplikohej i njëjti sistem i financimit të shërbimeve

shëndetësore, i cili ashtu si në vendet e tjera të lindjes kishte nxjerrë në pah

problematika të thella në mundësimin e shërbimeve, barnave dhe personelit të

nevojshëm. Formalisht gjithçka ishte në rregull, por Shqipëria kishte sëmundshmëri të

lartë, sëmundje infektive mjaft të përhapura dhe vdekshmërinë foshnjore më të lartë

në Evropë. Shqiptarët vuanin nga sëmundje që për evropianët i përkisnin mesjetës, si

pellagra, ndërsa çrregullimet e tjera pasojë e keqjetesës dhe nënushqyerjes, si

hypotrofite dhe rakiti, ishin shumë të përhapura. Tregues të shumtë flisnin jo vetëm

për nivelin e ulët të jetesës, për varfërinë, por edhe për mungesat e shumta dhe nivelin

e ulët të shërbimeve shëndetësore. Dekada në vazhdim solli dhe kufizimet e para të

sistemit. Në vitin 1977, si pasojë e kostove të larta, financimeve të munguara dhe

shtetëzimit të shërbimit shëndetësor mjekësor, qeveria shqiptare vendosi tkurrjen dhe

eliminimin e liberalizimit në institucione shëndetësore, duke urdhëruar që në spitale të

shtrohen vetëm personat e sëmurë në grada të larta dhe absolutisht të mos realizohen

analiza nëpër spitale. Ishin pikërisht këto kohët më të vështira të shërbimit

shëndetësor shqiptar ku pavarësisht se ekzistonin kuadro dhe mjekë shumë të

përgatitur, kushtet spitalore, aparaturat e amortizuara dhe financimet e pakta, e bënin

trajtimin shëndetësor shumë të vështirë.


64

2.3 E drejta për sigurim shëndetësor në legjislacionin shqiptar

E drejta për kujdes shëndetësor është një e drejtë kushtetuese. Kushtetuta e

Republikës së Shqipërisë në nenin 55 të saj ka parashikuar “Shtetasit gëzojnë në

mënyrë të barabartë të drejtën për kujdesin shëndetësor nga shteti. Kushdo ka të

drejtë për sigurim shëndetësor sipas procedurës të përcaktuar në ligj”.

Në Kushtetutë, e drejta për sigurimin shëndetësor të shtetasve ka zënë vend në grupin

e të drejtave ekonomike e sociale. Nisur nga klasifikimi i të drejtave i bërë në

këndvështrimin teorik të së drejtës kushtetuese nuk është e vështirë të arrijmë në

përfundimin që ashtu si dhe shumica e të drejtave që bëjnë pjesë në këtë grup, edhe

kjo e drejtë është një e drejtë pozitive. Këtë e konstatojmë nga referimi që bën

dispozita kushtetuese kur e kushtëzon zbatimin e kësaj të drejte me një ligji të veçantë

i cili duhet të përcaktojë rregullat, procedurën e aplikimit të saj.

Gjithashtu është e kuptueshme se ekzistenca e kësaj të drejte nuk bazohet vetëm në

natyrën njerëzore por është shoqëruar me detyrimin dhe ndërveprimin e shtetit për të

krijuar kushtet e posaçme në mënyrë që kjo e drejtë të mund të realizohet. Duke

vlerësuar rëndësinë e kujdesit për shëndetin, dhe në përmbushje të detyrimit98

dhe

objektivës kushtetuese99

, shteti merr përsipër mundësimin dhe krijimin e kushteve për

zbatimin e kësaj të drejte. Në këtë mënyrë ky përkushtim del nga kuadri i të mirës dhe

i të drejtës së individidit por shtrohet në një plan më të gjerë duke u vënë në shërbim

të publikut. Në këtë mënyrë kjo e drejtë është një e drejtë publike që krijon një

detyrim për shtetin si të tillë, ashtu edhe për institucionet e krijuara posaçërisht nga

shteti për përmbushjen e detyrimit kushtetues.

Skema shqiptare e mbrojtjes sociale e përcaktuar nga ligji përfshin shërbimet

shëndetësore, të sigurimit shëndetësor, të asistencës sociale si dhe shërbimet e

sigurimeve shoqërore. Një skemë e tillë është krijuar duke respektuar si të drejtat

themelore të njeriut të parashikuara nga Kushtetuta në nenet 52, 54, 55, 57, 100

ashtu

dhe objektivat sociale kushtetues, të parashikuara në nenin 59 të Kushtetutës. Në

mënyrë të veçantë neni 55 i Kushtetutës parashikon të drejtën për kujdes shëndetësor

ndërsa, neni 59 i Kushtetutës deklaron se shteti brenda kompetencave të tij

kushtetuese dhe mjeteve që disponon synon standardin më të lartë shëndetësor, fizik e

mendor, të mundshëm.

Neni 55 i Kushtetutës parashikon të drejtën e kujdesit shëndetësor si një e drejtë

themelore me karakter social-ekonomik. Në të pohohet qartë detyra e shtetit për të

garantuar kujdesin shëndetësor për qytetarët si dhe të drejtën për sigurim shëndetësor

për të gjithë në përputhje me ligjin. Gjithashtu neni pohon në mënyrë të përsëritur se

qytetarët nuk duhet të jenë të diskriminuar por të trajtohen në mënyrë të barabartë.

Kjo është e qartë në dy raste: kur është përmendur se “shtetasit gëzojnë në mënyrë të

barabartë të drejtën e kujdesit shëndetësor nga shteti”, si dhe kur e drejta për sigurim

98

Neni 55 i Kushtetutës së RSH 99

Neni 59 i Kushtetutës së RSH 100

Neni 52 i Kushtetutës i njeh kujtdo të drejtën e sigurimeve shoqërore në pleqëri dhe kur është i

paaftë për punë. Neni 54 sanksionon të drejtën e një mbrojtje të posaçme per fëmijët, të rinjtë, gratë

shtatzëna dhe nënat e reja. Neni 55 u njeh shtetasve në mënyrë të barabartë të drejtën për kujdes

shëndetësor nga shteti dhe të drejtën për sigurim shëndetësor. Neni 57 parashikon të drejtën për arsim I

cili është falas ne sistemin publik.


65

shendetësor është përmendur si e drejtë e të gjithëve. Kushtetuta parashikon se

procedurat e sigurimit shëndetësor janë të rregulluara me ligj.

Më tej konstatojmë se ligji Nr. 10383, datë 24.02.2011 “Për sigurimin e detyrueshëm

të kujdesit shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”, në mënyrë korrekte interpreton

Kushtetutën kur specifikon se “Skema e sigurimeve të detyrueshme shëndetësore

synon në mbulimin e popullsisë në përfitimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor, të

financuara nga sektori publik dhe privat, në bazë të këtij ligji. 101

”

Duke përdorur termin “mbulimin e popullsisë” ligji ka shmangur përdorimin e

termave “shtetas” ose “të huaj” e për më tepër “të huaj që punojnë në Shqipëri” të

cilat i gjenim në ligjin e vitit 1994, sipas të cilit, sigurimi i detyrueshëm mbulon gjithë

shtetasit e Republikës së Shqipërisë me banim të përhershëm në Shqipëri, si dhe të

huaj e të punësuar e të siguruar në Shqipëri102

. Përkufizimi i mëparshëm e ngushtonte

sferën e mbrojtjes në raport me normën kushtetuese, sepse përjashtonte nga kjo e

drejtë personat pa shtetësi si dhe të huajt që jetonin por nuk punonin në Shqipëri.

Duke u shprehur për mbulimin e popullsisë, ligji aktual siguron një referencë të saktë

ndaj nenit 55 të Kushtetutes, paragrafi i dytë i të cilit lexon: “Kushdo ka të drejtë për

sigurim shëndetësor sipas procedurës së caktuar me ligj”.

Në respektim të Kushtetutës, Ligji Nr. 10383, datë 24.02.2011 “Për sigurimin e

detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”, ka krijur një sistem

kombëtar të detyrueshëm jofitimprurës. Organi i ngarkuar me zbatimin e skemës është

Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor (Fondi). Në përputhje me

skemën e sigurimeve shëndetësore të parapara me ligj, janë të mbuluara nga skema,

në këmbim të pagesës së kontributeve, paketat e shërbimeve të sigurimit të

detyrueshëm në të cilat përfshihen vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet mjeksore në

qendrat e kujdesit shëndetësor parësor , në spitale, pubile ose private, barnat e listës së

barnave të rimbursueshne dhe produkte mjekësore. Të gjitha këto aspekte janë të

rregulluara me akte nënligjore, pjesa më e madhe me vendime të Këshillit të

Ministrave.

Duke patur parasysh rregullimin si më sipër, problemet që mund të analizohen për të

verifikuar zbatimin e të drejtës kushtetuese, lidhen me raportin në mes të qytetarëve

dhe Fondit. Ja disa nga çështjet që mund të shkaktojnë debate:

- Si do të respektohet e drejta e qytetarit për një proçes të rregullt ligjor?

Kushtetuta garanton mjetet e përgjithshme, por problemi lind sepse Fondi nuk ofron

vetë shërbime shëndetësore, por lidh kontrata me dhënësit e shërbimeve që japin

shërbime shëndetësore.

Të drejtat dhe detyrimet e qytetarit në raport me sigurimin shëndetësor të detyrueshëm

rregullohen nga ligji specifik. Duke qenë skemë e detyrueshme, rregullat e vendosura

nga ligji duhet të zbatohen në mënyrat e përcaktuara si në aspektin e derdhjes së

kontributeve ashtu edhe në marrjen e përfitimeve për qytetaret e siguruar. Por këto të

101

Neni 4 paragrafi 2 i ligjit 10383 date 24.2.2011”Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit

shëndetësor” 102

Po aty


66

drejta kanë karakterin e të drejtave statutore103

sepse personat e siguruar fitojnë të

drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga ligji pa patur nje kontratë të nënshkruar me

Fondin e sigurimit të detyrueshëm. Jane disa momente kryesore në të cilat qytetari

mund të paraqesë pretendime ose kundërshti ndaj veprimeve të administratës së

Fondit që është përgjegjëse për zbatimin e skemës së sigurimit të detyrueshëm

shëndetësor, si :

përfshirja ose jo e personit si kategori e siguruar

masa konkrete e kontributit që duhet të derdhë

lloji dhe masa e përfitimit të shërbimeve shëndetësore

cilësia e shërbimit shëndetësor

Disa nga situatat që lidhen me llogaritjen dhe derdhjen e kontributeve, ligji i

konsideron si shkelje administrative, dhe si të tilla ndjekin procedurën e konstatimit,

ndëshkimit, ankimit administrativ dhe ekzekutimit sipas parashikimit të bërë në

legjislacionin për procedurat tatimore104

dhe në ligjin për mbledhjen e kontributeve të

detyrueshme të sigurimit shoqëror dhe shëndetësor. Legjislacioni i sigurimit të

detyrueshëm shendetësor parashikon edhe nje sanksion specifik në nenin 37, ku

shprehet se “ Mospagesat e kontributeve i heqin të drejtën shtetasve për përfitim të

shërbimeve shëndetësore të rimbursuara nga Fondi për periudhën e mospagimit të

kontributit.” Në lidhje me këtë sanksion, ligji parashikon të drejtën e ankimit

administrativ pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Fondit dhe më tej në gjykatë.

Gjithashtu ligji ka përcaktuar krijimin e një organi specifik i cili trajton ankimin

administrativ, e që është Komiteti i Shqyrtimit Administrativ. Ky organ vepron në

bazë të rregullave dhe procedurave të miratuara nga Këshilli Administrativ i Fondit.

Trajtimi i momenteve për të cilat mund të ketë pretendime nga individët nuk është

parashikuar në mënyrë specifike nga legjislacioni i sigurimit shëndetësor, i cili

paraqitet i mangët në këtë drejtim. Ndërkohë kjo e drejtë mund të realizohet genere

tractatur me anë të instrumentave të tjerë ligjor siç jane paditë administrative. Kjo

zgjidhje mbeshtetetet nga formulimi i bërë në nenin 11, të ligjit nr. 94/2012 “Për

organizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin e

mosmarrëveshjeve administrative”, ku në mënyre specifike përcaktohen kompetencat

tokësore të shyrtimit të padive “për mosmarrëveshjet që lidhen me mbrojtjen e të

drejtave, lirive dhe interesave kushtetues dhe ligjorë, që rrjedhin nga sigurimet

shoqërore dhe shëndetësore,...”

Në këto raste problemet nuk shfaqen vetëm me përcaktimin e palëve në konflikt, por

edhe me zbatimin e vendimeve gjyqësore.105

103 Të drejtat statutore janë të drejta ligjore të individëve që u jepen nga akte ligjore të qeverisë

kombëtare ose lokale. Ato përgjithësisht janë hartuar për të mbrojtur qytetarët.Ato zbatohen në

mënyrë tipike nga organet e parashikuara nga ligji dhe shkelja e tyre sjell zakonisht ndjekje ligjore dhe

ndëshkim. 104

Ligji nr. 9920 date 19.05.2008 “Per procedurat tatimore ne Republiken e Shqiperise “, i ndryshuar. 105

Aurela Anastasi, Eralda Methasani, Analizë e çështjeve kushtetuese dhe të administrimit publik sipas

projektligjit “Për Sigurimet Shëndetësore të Detyrueshme”, në Republikën e Shqipërisë, Tirane, 2009


67

Shqetësim potencial mbetet rasti kur personi mbetet debitor ndaj Fondit pasi nuk ka të

ardhura të mjaftueshme.

- A do të privohet ai nga përfitimi i të drejtës për kujdes shëndetësor të

barabartë nga shteti edhe pa paguar kontributet?

Një situatë e tillë mund të shmanget duke parashikuar mundësinë e shpërndarjes së

riskut social dhe ekonomik mes institucioneve të ndryshme të sistemit.

2.3.1 Grupet e mbuluara nga skema. Kontributet dhe parimi i barazisë

Kuadri ligjor i cili rregullon të drejtën për sigurim shëndetësor në Republikën e

Shqipërisë është relativisht i gjerë dhe kompleks.

Ligji i cili përmbush detyrimin kushtetues për të përcaktuar proçedurën sipas së cilës

kushdo do të realizojë të drejtën për sigurim shëndetësor, është ligji Nr. 10383, datë

24.02.2011 “Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Republikën e

Shqipërisë”. Ligji përcakton se sigurimi shëndetësor në Republikën e Shqipërisë është

një sigurimi i detyrueshëm106

. Një formulim i tillë mund të shtronte çështjen: Kemi të

bëjmë me një të drejtë për sigurim shëndetësor apo me një detyrim për sigurim

shëndetësor?

Nga ana tjetër një formulim i tillë shkon në drejtim të konfirmimit të parimit të

universialitetit. Teza që skemat e detyrueshme synojnë mbulimin e të gjithë popullatës

në një vend të caktuar gjen mbështetje faktike jo vetëm në përcaktimin e bërë nga

paragrafi i dytë, i nenit 4, të ligjit, kur flitet për mbulimin e popullatës, por edhe kur i

referohemi kategorive të personave që i nënshtrohen sigurimit të detyruar. Sipas ligjit

kemi një ndarje në dy grupe të mëdha: në grupin e personave ekonomikisht aktivë: të

punësuarit, të vetpunësuarit, punonjësit e papaguar të familjes, persona të tjerë

ekonomikisht aktive dhe në atë të personave ekonomikisht joaktivë: personat që

përfitojnë nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, personat që përfitojnë ndihmë

ekonomike ose pagesën për aftësinë e kufizuar, në përputhje me legjislacionin

përkatës, personat e regjistruar si të papunë-punëkërkues në Shërbimin Kombëtar të

Punësimit, shtetasit e huaj azilkërkues në Republikën e Shqipërisë, fëmijët nën

moshën 18 vjeç, nxënësit e studentët nën moshën 25 vjeç, me kusht që të mos kenë të

ardhura nga veprimtari ekonomike, kategori personash që përcaktohen me ligje të

veçanta.107

Teorikisht të gjitha gupet e popullatës janë të mbuluar me sigurim shëndetësor.

Megjithatë ligji ka parashikuar mundësinë për përfshirje nën këtë mbrojtje edhe të

ndonjë individi të veçuar statusi social i të cilit nuk përputhet me emërtimet e

106

Neni 1 i ligjit nr10383, date 24.02.2011”Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në

Republikën e Shqipërisë. 107

Ky formulim i nenit 5 të ligjit nr. 10383, date 24.02.2011”Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit

shëndetësor në Republikën e Shqipërisë i hap rrugën përfshirjes në skemë te jetimëve, të verbërve, te

grave shtatëzëna etj.


68

parashikuara nga ligji. Për këtë do të shërbejë sigurimi vullnetar.108

Ky këndvështrim

është një zhvillim dhe mbrojtje e mëtejshme e të drejtës kushtetuese për sigurim

shëndetësor por që për rrethanat e mësipërme këtë herë nuk na paraqet tiparet e një

detyrimi, por të një të drejtë në kuptimin që është në zgjedhjen e lirë të personit që të

bashkohet me skemën. Megjithatë, kemi mendimin se kjo zgjedhje përsëri ka karakter

detyrues në mënyrë të tërthortë, për sa që duke mos qenë i siguruar, personi që ka

nevojë për kujdes shëndetësor, mund ta marrë këtë shërbim duke paguar koston e

plotë të tij. Në këtë mënyrë, personat që nuk i përmbahen proçedurës së përcaktuar

nga ligji, nuk do të kenë barazi në trajtim nga këndvështrimi financiar, sigurisht. Nga

ana tjetër, në momentin që personi bën sigurimin vullnetar ai i bashkohet skemës me

të drejtën për të përfituar në mënyrë të njëjtë me pjesën tjetër të popullsisë.109

Siç e

shpjeguam edhe më sipër, karakteri universal i sigurimit shtrihet jo vetëm mbi

shtetasit shqiptarë por edhe mbi shtetasit e huaj dhe personat pa shtetësi duke iu

përmbajtur termit “kushdo” që përdoret në dispozitën kushtetuese.

Të gjithë personat që marrin pjesë në skemë quhen të siguruar. Pjesëmarrja në skemë

bazohet në pagesën e kontributeve. Kontributet paguhen nga të ardhurat e personave

ekonomikisht aktivë si dhe nga buxheti i shtetit i cili paguan për personat

ekonomikisht joaktive. Kemi të bëjmë në këtë mënyrë me ideologjinë e parimit tjetër

të rëndësishëm të skemave të sigurimeve shëndetësore – parimi i solidaritetit.

Sipas këtij ligji Fondi realizon mbulimin e paketave të shërbimeve të kujdesit

shëndetësor që janë të përfshira në skemë, nëpërmjet këtyre burimeve financiare:

a) kontributet e sigurimit të detyrueshëm shëndetësor, të cilat përfitohen nga

kontributet e personave ekonomikisht aktivë sipas kategorive të përcaktuara në nenin

5, pika 1 e ligjit.

b) kontributin e sigurimit të detyrueshëm shëndetësor prej Buxhetit të Shtetit nga

personat ekonomikisht joaktivë, sipas pikës 2, të nenit 5 të ligjit, me të cilin

nënkuptohen kontributet për personat ekonomikisht jo aktiv të shoqërisë, si personat

që përfitojnë nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, personat që përfitojnë ndihmë

ekonomike ose pagesën për aftësinë e kufizuar, në përputhje me legjislacionin

përkatës, personat e regjistruar si të papunë-punëkërkues në Shërbimin Kombëtar të

Punësimit, shtetasit e huaj azilkërkues në Republikën e Shqipërisë, fëmijët nën

moshën 18 vjeç, etj.

c) kontributet e sigurimit shëndetësor vullnetar, sipas pikës 3 të nenit 5 të ligjit i cili

është i mundur për atë pjesë të popullatës që për shkaqe specifike nuk përfshihen në

kategoritë e sigurimit të detyrueshëm.

ç) transfertat nga Ministria e Shëndetësisë për subvencionimin e një pjese të pagesave

të drejtpërdrejta. Këto transferta vijnë si mbështetje financiare e politikave të

108

Neni 5/3 i ligjit nr. 10383, date 24.02.2011”Për sigurimin e detyrueshem të kujdesit shëndetësor në

Republikën e Shqipërisë.

109

Stefan Grezd ,Regulated competition in social health insurance, International Social Security

Review, Vol.59/2006


69

ndryshme sociale që mund të ndërmarrë qeveria për të lehtësuar shtresa të ndryshme

sociale në nevojë.

d) transfertat nga Ministria e Shëndetësisë për shërbimet e kërkuara nga ajo, përtej

atyre të buxhetuara ose të kontraktuara nga Fondi; duke synuar garanci financiare për

mbulimin e paketave të shërbimeve të paracaktuara.

dh) transfertat e miratuara në Buxhetin e Shtetit për balancimin e buxhetit të Fondit

ose për kompensimin e mosrealizimit të kontributeve në proçesin e zbatimit të

buxhetit, të cilat de facto nuk lejojnë falimentimin e Fondit.

Mes burimeve financiare parashikohen edhe burime të tjera alternative si dhurime,

grante nga burime kombëtare dhe ndërkombëtare.

Me zgjerimin e skemës duke përfshire në të shërbime shëndetësore të kujdesit parësor

dhe më tej të shërbimeve spitalore, të ardhurat e Fondit jane në rritje dhe sot përbëjnë

rreth 85% të shpenzimeve në sektorin e shëndetësisë.

Grupi i financueseve më të mëdhenj të Fondit, përveç shtetit, vlerësohen personat

ekonomikisht aktiv të cilët derdhin kontributet e detyrueshme në masë fikse. Kjo

masë kontributi është e ndryshme për grupe të ndryshme shoqërore, e vlerësuar në

bazë të marrëdhënies së punës që ai ka dhe përkatësisë gjeografike.

Masa e kontributit të sigurimit të detyruar shëndetësor është 3,4 për qind të bazës për

llogaritjen e kontributeve. Në këtë mënyrë, ligji i ri sjell unifikimin e përqindjes së

kontributit për të gjithë të siguruarit. Kjo përbën një ndryshim në raport me ligjin e

mëparshëm sipas te cilit të punësuarit (përfshi dhe shtetasit e huaj) paguanin një

kontribut fiks 3.4% të pagës bruto, për të vetpunësuarit dhe punonjësit e papaguar të

familjes masa e kontributit ishte 7% dhe për të vetëpunësuarit dhe punonjësit e

papaguar të familjes që punojnë në fshat, kontributi ishte 5% për zonat fushore dhe

3% për zonat kondrinore malore.

Për kategorinë e punonjësve të vetpunësuar dhe për sigurimin vullnetar, llogaritja e

përqindjes së unifikuar nuk do të bëhet më mbi bazën e pagës minimale por mbi

pagën mesatare ndërmjet pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së

kontributeve.

Në këtë mënyrë ligji i ri zhvillon më tej parimin e barazisë duke e përmbushur atë jo

vetëm lidhur me përfitimet por edhe me mënyrën e llogaritjes së kontributit pra të

detyrimeve që kanë të siguruarit ndaj skemës. Aktualisht parimi i barazisë

konsiderohet i përmbushur kur bëhet fjalë për përfitimet, pasi përfitimet nga kjo

skemë jepen në mënyrë të barabartë për të gjithë personat e siguruar që kanë të njejtën

nevojë shëndetësore, pavarësisht nga masa e kontributit që ka derdhur seicili prej tyre.

Me shtrirjen e këtij parimi edhe në fushën e caktimit të masës së kontributeve, nuk

bëhet fjalë për barazitizëm në masën konkrete të kontributit që detyrohet të paguajë

çdo i siguruar por ideja është vendosja e një mekanizmi që do të zbatohet njëlloj në

lidhje me të gjithë të siguruarit, pavarësisht nga vlerat konkrete të kontributeve. Në

këtë mënyrë të siguruarit do të trajtohen parimisht në mënyrë të barabartë pavarësisht


70

se pagesat konkrete do të ndryshonin në varësi të pagës individuale të secilit. Në këtë

rast do të ishte e argumentuar edhe vendosja e një tavani të sipërm në vlerën

maksimale të lejueshme për t’u konsideruar për efekt të llogaritjes së kontributeve,

tavan i cili aktualisht është në masën e 5 fishit të pagës minimale. Vendosja e këtij

tavani ndihmon parimin e barazisë dhe të solidaritetit, pasi vendos barazinë në

kuadrin e një solidariteti që nuk mund të jetë pa kufij dhe i çekuilibruar, ndryshe do të

deformonte nocionin dhe do të sillte praktikisht mbulimin e financimit të shërbimeve

shëndetësore vetëm nga një grup njerëzish tepër të pasur.

Zbatimi i parimit të barazisë dhe i mosdiskriminimit në llogaritjen e masës se

kontributeve është shqyrtuar edhe nga Gjykata Kushtetuese në një rast kur mori në

shqyrtim një ndryshim në legjislacionin e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore i

cili në thelb synonte të ndyshonte bazën e vlerësueshme mbi të cilën llogariten

kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore për disa kategori të

vetëpunësuarve110

. Grupet e interesit kërkuan shfuqizimin e dispozitës së ligjit duke

pretenduar se subjektet e prekur (të vetëpunësuarit që ushtrojnë veprimtari

profesionale - avokate, notere, dentist etj.) diskriminohen në mënyrë të drejtpërdrejtë

nga përcaktimi i një page referuese të ndryshme për efekt të llogaritjes së kontributeve

shoqërore dhe shëndetësore krahasuar me atë të zbatueshme për subjektet e tjera, që

ushtrojnë veprimtari ekonomike joprofesionale. Sipas kërkuesve diskriminimi është i

dyfishtë pasi avokatët apo profesionistët e tjerë kanë trajtim të diferencuar edhe në

krahasim me të punësuarit, si në përfitime, në kontribute ashtu edhe në subjektin e

detyruar për të bërë derdhjen e kontributeve. Diskriminuese janë edhe kriteret për

përcaktimin e kufizimit minimal dhe maksimal të pagës për efekt të kontributeve

mbështetur në llojin e profesionit, zonën ku zhvillohet aktivitetit ekonomik, nivelin e

të ardhurave, eksperiencën në profesion dhe statusin e profesionit. Gjykata

Kushtetuese në vështrim të jurisprudencës kushtetuese vlerësoi nëse diferencimi ka

qenë i përligjur dhe për një arsye objektive, duke marrë në konsideratë qëllimet dhe

efektet e masave të marra, pra që mjeti i përzgjedhur për arritjen e qëllimit të

ligjvënësit të jetë i arsyeshëm dhe i përshtatshëm. Në përfundim të arsyetimit

Gjykata arriti në përfundimin se formula e re e llogaritjes së kontributeve bie ndesh

me parimin e barazisë dhe mosdiskriminimit, të sanksionuar në nenin 18, të

Kushtetutes. Në vlerësimin e Gjykatës rregullimi i ri ligjor ka cënuar thelbin e

barazisë duke lejuar trajtim të ndryshëm të të vetëpunësuarve që ushtrojnë veprimtari

ekonomike profesionale në të njejtat kushte. Ndaj Gjykata vendosi shfuqizimin e

dispozitave të ligjit.

Një moment shumë i diskutueshem është ai se si llogaritet pjesa e kontributit të shtetit

në skemë.111

Sipas ligjit, kontributi i shtetit për personat ekonomikisht joaktivë

bazohet në konsumin për frymë të shërbimit shëndetësor indeksuar me koeficientin e

inflacionit. Konsumi për frymë për shërbimin shëndetësor përcaktohet nga Fondi dhe

miratohet nga Kuvendi së bashku me miratimin e buxhetit vjetor. Faktikisht llogaritja

e pjesës që vjen nga buxheti i shtetit nuk bëhet sipas kësaj mënyre por, llogaritet dhe

110

Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 60, datë 16.09.2016 111

Alan Fairbank, Note on Healthcare Financing Opitions for the Government of Albania, Ëorld Bank,

ADPL, 2007


71

derdhet bazuar në një konsum historik, i cili është i ndryshëm nga parashikimi i

ligjit. Madje konstatohet se në përgjithësi masa e kontributit nuk ka ndryshuar që nga

hyrja në fuqi e skemës, ndërsa rritja e shpenzimeve si rrjedhojë e zgjerimit të skemës

përballohet nga buxheti i shtetit. Në këtë mënyrë, sidomos me përfshirjen e spitaleve

në skemë, buxheti i shtetit përballon pjesën më të madhe të shpenzimeve, gjë që ka

sjellë në mënyrë të pashmangshme debatin nëse ky sistem sigurimesh do të vazhdojë

të jetë i mbështetur në kontribute apo duhet të konfigurohet si një sistem i mbështetur

në taksa112

.

Një mënyrë për të konsoliduar tiparin e skemës së mbështetur në modelin Bismark do

të ishte ndryshimi i mënyrës së llogaritjes së kontributit të buxhetit të shtetit për

personat ekonomikisht aktive113

. Në këtë rast kërkohet të ketë të dhëna të sakta për

kategoritë e personave joaktive dhe në bazë të numrit të tyre të llogaritet fikse masa e

kontributit individual që do të derdhet nga buxheti i shtetit duke iu afruar gjithnjë më

shumë konceptit të sigurimit individual. Kjo mund të jetë zgjidhje që nuk vjen në

kundërshtim me parimin e solidaritetit por krijon një transparencë të domosdoshme në

një sistem sigurimesh të mbështetur në kontribute114

.

Për kategorinë e punonjësve të vetpunësuar dhe për sigurimin vullnetar, llogaritja e

përqindjes së unifikuar nuk do të bëhet më mbi bazën e pagës minimale por mbi

pagën mesatare ndërmjet pagës minimale dhe maksimale për efekt të llogaritjes së

kontributeve.

Struktura e popullsisë ekonomikisht aktive që kontribon për skemën e sigurimeve

shëndetësore, në raport me tranfertën (kontributin) e buxhetit të shtetit, jepet në

tabelën e mëposhtme115

:

112

Jens Holst, Infosure –Evaluation - Health Policy Consultancy on Albanian Health Insurance, Berlin

, 2008 113

William Savedoff, Tax-Based Financing for Health Systems options and experiences,

EIP/FER/DP.04.4, Geneva 2004

114

Ahonen P, “Partnership in policy and evaluation”, Maastricht, 2000 115

Te dhenat jane marre nga statistikat e FSDKSH


72

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

Krahasimi i transfertës së buxhetit me kontributet në vite

Tabela II. Krahasimi i transfertës së buxhetit te shtetit me kontributet në vite

Vërehet se me kalimin e financimit të shërbimeve spitalore nga skema e sigurimit të

detyrueshëm është rritur në mënyrë të menjëhershme pjesa e financimit nga buxheti i

shtetit, vlerat e të cilit janë të shënuara me ngjyrë blu. Ndërkohë rritja e vlerës së

kontributeve, të shënuara me ngjyrë të kuqe në grafikun e mësipërm, vjen vetëm si

rrjedhojë e rritjes së numrit të kontributpaguesve dhe rritjes së pagave në vite, pasi

masa e kontributit të sigurimit shëndetësor ka mbetur e pandryshuar që nga viti

1995.

Pjesë procedurale lidhur me zbatimin praktik të procesit të realizimit të së drejtës

kushtetuese për sigurim shëndetësor përmbush edhe Ligji nr. 9136, datë 11.9.2003

“Për mbledhjen kontributeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe

shëndetësore në Republikën e Shqipërisë”.

Ligji rregullon mënyrën e mbledhjes së kontributeve të sigurimeve të detyrueshme

shëndetësore dhe vendimeve të nxjerra në zbatim të saj. ISKSH nuk është përgjegjës

drejtpërdrejt për mbledhjen e kontributeve. Kompetencat në këtë rast i takojnë

Ministrisë së Financave nëpërmjet Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve. Ky i fundit

është i ngarkuar për mbledhjen jo vetëm të kontributeve shëndetësore por dhe ato

shoqërore apo tatimet e tjera. Derdhja e kontributeve bëhet nga ana e punëdhënësve

(edhe për punëmarrësit) dhe të vetëpunësuarve sipas formularit të përcaktuar nga

Ministria e Financave dhe në afatet e përcaktuara në ligj dhe aktet nënligjore.

Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, e cila vepron nëpërmjet Degëve në rrethe, pasi

bën mbledhjen e kontributeve dhe të tatimeve është përgjegjëse për të kaluar masën e

kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore në buxhetet përkatëse të

institucioneve përgjegjëse për menaxhimin e skemave. Sipas këtij ligji dhe akteve

përkatëse nënligjore, dhe duke patur parasysh që një pjesë e buxhetit të Fondit është


73

përfshirë në buxhetin e shtetit, kamatvonësat në lidhje me pagimin e detyrimeve apo

gjobat e vëna subjekteve për mosregjistrim apo mospagimin në kohë të sigurimeve

shëndetësore, nuk kalojnë në favor të Fondit, fakt i cili ndikon negativisht në fondin e

këtij institucioni.

Përfituesit e shërbimeve të kujdesit shëndetësor, kanë përfituar barna dhe shërbime

shëndetësore sipas zgjerimit në mënyrë graduale të skemës së sigurimeve

shëndetësore që nga viti 1995. Kështu, me hyrjen në fuqi të skemës sipas ligjit nr

7870 datë 13.10.1994116

, sigurimet shëndetësore mbulonin vetëm një pjesë të çmimit

të barnave dhe shpenzimet e shërbimit nga mjeku i përgjithshëm ose i familjes. Në

vitin 2000, me anë të dy akteve të Keshillit të Ministrave, në skeme u prezantuan si

projekte pilot Spitali i Durresit117

dhe Autoriteti Shëndetësor Rajonal i Tiranës118

. Në

vitin 2002, me ndryshimet e bëra me ligjin 8961 datë 24.10.2002 u përfshinë në këtë

mbulim edhe mjeku specialist, infermierët e shërbimit shëndetësor parësor për të

gjithë të siguruarit. Në vitin 2004, me ligjin nr. 9207 datë 15.3.2004 kemi shtrirjen e

skemës mbi shërbimet e ekzaminimeve unikale, terciare dhe konsultat mjekësore. Në

vitin 2005 kemi një tjetër ndryshim duke përfshirë në mbulimin e skemës edhe

trajtimet mjeksore unikale terciale, me ligjin nr. 9368, datë 7.4.2005. Ndryshimi më i

fundit, i cili realisht finalizon shtrirjen e skemës është shënuar me ligjin nr. 10043

datë 22.12.2008, sipas të cilit sigurimet shëndetësore të detyrueshme mbulojnë edhe

shërbimet shëndetësore spitalore.

Nga pikëpamja ligjore, në të gjitha rastet e zgjerimit të skemës ligjet përkatëse të

cituara më sipër, autorizojnë Këshillin e Ministrave që të rregullojë në mënyrë të

hollësishme llojet konkrete të shërbimeve shëndetësore sipas përkatësisë së caktuar

nga ligji, të cilat do të përfshihen në skemën e sigurimeve shëndetësore. Më të

hollësishme janë procedurat për realizimin e mbulimit të barnave të rrjetit të hapur

farmaceutik. Ligji i konturon procedurat duke përcaktuar ekzistencën e dy

komisioneve të rëndësishme sic janë komisioni i hartimit të listës së barnave që

rimbursohen si dhe komisioni i cmimeve. Gjithashtu në këtë procedurë i jep një rol të

posaçëm Këshillit Administrativ të Fondit119

i cili propozon masën e mbulimit të

çmimit të barnave çdo vit. Edhe në këtë rast listën konkrete të barnave të

rimbursueshme si dhe masën e mbulimit të tyre, i miraton Këshilli i Ministrave.

Ligji ka përcaktuar shprehimisht drejtimet kryesore të shërbimeve të mbuluara nga

sigurimi shëndetësor dhe autorizon Këshillin e Ministrave të bëjë detajimin e tyre,

duke mos lënë asnjë mundësi interpretimi apo shfrytëzimi për të përfshirë shërbime të

tjera. Këtë detyrim ligjor Këshilli i Ministrave e ka përmbushur duke nxjerre aktet

116

Skema hyri në fuqi me 1mars 1995 sipas nenit 37 të ligjit 7870 117

VKM Nr. 560, datë 23.10.2000 Për miratimin e projektit pilot për përfshirjen e spitalit te Durrësit në

skemën e sigurimeve të kujdesit shëndetësor. 118

VKM nr. Nr. 547, datë 5.10.2000 Për projektin pilot të shtrirjes së sigurimeve shëndetësore në

shërbimin parësor të Tiranës.

119

Me hyrjen në fuqi të Ligjit nr.10383 datë 24.2.2011, emërtimi i institucionit përgjegjës për

administrimin e sigurimit të detyrueshëm të kujdesit shëndetësor u ndryshua nga Instituti i Sigurimeve

te Kujdesit Shëndetësor në mënyrë të shkurtuar ISKSH, në Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të

Kujdesit Shëndetësor, në mënyrë të shkurtuar Fondi.


74

nënligjore që së bashku shprehin konceptin e paketës së shërbimeve që mbulon sot

skema e sigurimeve shëndetësore në Shqipëri.

Moment tranzitor në shërbimet spitalore ka qenë edhe mbulimi i ekzaminimeve

unikale terciale, i njohur ndryshe mbulimi i aparaturave të shtrenjta të cilat ndodhen

në spitalet e nivelit universitar. Ky proces u rregullua në mënyrë të hollësishme me

Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 383, datë 19/06/2004 “Për miratimin e

procedurave, tarifave dhe masën e mbulimit të shërbimeve ekzaminuese unikale,

terciare të përfshira në sigurimin shëndetësor”. Bëhet fjalë për shërbimet ekzaminuese

të tilla si skaneri, rezonanca magnetike, koronografia etj. Akti përcakton kushtet dhe

procedurat e përfitimit. Si kushte për përfitim ishin libreza e shëndetit dhe ndjekja e

sistemit të rekomandimit duke filluar që nga mjeku i familjes, specialisti i rrethit etj.

Vendimi i Këshillit të Ministrave ka përcaktuar grupet e të siguruarve që përfitojnë

falas dhe ata me bashkëpagesë. Kështu, përfitojnë mbulim 100% të shpenzimeve

fëmijët deri në 12 vjeç, invalidët e plotë dhe të luftës, veteranët si dhe të sëmurët me

TBC dhe CA, ndërkohë që për të gjitha kategoritë e tjera ekonomikisht aktive, masa e

mbulimin është 90% dhe 10% mbulohet me bashkëpagesa. Personat e pasiguruar ose

që nuk kanë respektuar sistemin e rekomandimit paguajnë koston e plotë.

Nga viti 1995, me hyrjen në fuqi të skemës së sigurimeve, e deri në vitin 2006 skema

mbulonte vetëm shpenzimet e shërbimit të mjekut të familjes ( të mjekut të

përgjithshëm) në kujdesin shëndetësor parësor. Në këto shpenzime futet pagesa e

mjekut si dhe mbulimi i kostove të thjeshta të vizitës. Çdo i siguruar është i regjistruar

pranë një mjeku familje të cilin ka të drejtë ta zgjedh dhe ta ndërrojë sipas dëshirës së

tij por jo më shpesh se një herë në vit. Kjo pjesë e skemës nuk ka bashkëpagesë që do

të thotë se personi i siguruar nuk paguan asgjë për vizitën dhe shërbimet e tjera në

shërbimin parësor ambulator. Personi i pasiguruar paguante sipas tarifës së miratuar

nga Këshilli i Ministrave. Kushti i vetëm për përfitim është paraqitja e librezës së

shëndetit si më sipër.Me ndryshimet e bëra ne ligj ne vitin 2015, edhe personat e

pasiguruar nuk paguajne më për vizitën te mjeku i familjes dhe kostoja përkatëse

mbulohet nga sigurimi i detyrueshëm.

Në përfundim të vizitës mjeku përshkruan recetë me rimbursim të plotë ose të

pjesshëm për të siguruarit dhe recetë pa rimbursim për të pasiguruarit. Marrëdhëniet e

mjekut me skemën e sigurimeve rregullohen me një kontratë ku përcaktohen qartë

detyrimet e palëve elementi kryesor i të cilës është detyrimi i mjekut për të

përmbushur dhënien e shërbimit shëndetësor për personat e siguruar, sipas

procedurave të përcaktuara nga skema e sigurimeve. Ky shërbim paguhej nga skema e

sigurimeve sipas kushteve të kontratës.

Sigurimet shëndetësore në Republikën e Shqipërisë organizohen dhe drejtohen nga

Fondi i i Sigurimit te Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor. Fondi është institucion

shtetëror me buxhet të pavarur. Në nivele lokale vepron me Drejtoritë Rajonale të

Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor. Organi më i lartë ekzekutiv i tij është Këshilli

Administrativ cili përbëhet nga përfaqësuesit e të gjithë pjesmarrësve në skemë pra të

të siguruarve, të dhënësve të shërbimit dhe të shtetit. Në mënyrën e kompozimit dhe


75

kompetencat e këtij organi gjejmë të zbatuar parimin e pjesëmarrjes i cili mundëson

përfshirjen e grupeve të interesit në vendimmarrje dhe drejtim.

Një moment shumë i rëndësishëm por, gjithashtu shumë i diskutueshëm është caktimi

i shkallës së autonomisë së këtij institucioni. Teorikisht pranohet se natyra e fondeve

të mbledhura nga kontribuesit për të përballuar shpenzimet për shëndetin, duke qenë

se janë fonde të mbledhura nga publiku me një qëllim të përcaktuar, duhet të ruajnë

dhe të kënaqin në mënyrë tansparente nevojat e kontribuesve. Për shkak të natyrës

publike të këtyre fondeve përgjithësisht pranohet se edhe për përdorimin e tyre duhet

të ketë një vendimmarrje që i takon publikut ose përfaqësuesve të tij120

. Për këtë arsye

në të gjitha skemat e sigurimeve gjejmë organe të larta drejtuese e vendimmarrëse të

cilat krijohen me njerëz të zgjedhur që përfaqsojnë publikun që ka derdhur kontribute.

Megjithatë çdo sistem ka veçoritë e veta për sa i takon mënyrës së krijimit dhe

shkallës së autonomisë së këtyre organeve, të cilët nga ana tjetër kryejnë një funksion

shtetëror. Në këtë mënyrë shkalla e autonomise së tyre duhet parë në raport me

organet e tjera të administratës shtetërore121

me të cilat hyjnë në marrëdhënie si dhe

me organet kushtetuese.

Statuti i Fondit është dokumenti kryesor që përcakton rregullimin dhe funksionimin e

këtij institucioni. Statuti është miratuar në funksion të ligjit me VKM nr. 124, datë

5.03.2014 “Për miratimin e Statutit të Fondit te Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit

Shëndetësor”. Ai rregullon në mënyrë të detajuar organet kryesore, mënyrën e

mbledhjes së tyre, vendimmarrjen, kompetencat dhe mënyrën e përdorimit të buxhetit

të Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor.

2.3.2 Financimi i shërbimeve shëndetësore

Financimi i qendrave shëndetësore nga skema filloi në vitin 2006, kur me daljen e

vendimit të Këshillit të Ministrave122

i gjithë kujdesi shëndetësor parësor u financua

nga Fondi dhe pjesërisht nga Ministria e Shëndetësisë përsa i përket investimeve.

Financimi nga skema tashmë filloi të bëhet nëpërmjet kontratave të lidhura jo thjesht

midis Fondit dhe mjekëve por ndërmjet Fondit dhe qendrave shëndetësore. QSh

ofrojnë kujdes shëndetësor parësor si person juridik publik jo buxhetor, jo fitimprurës.

QSh janë përgjegjëse për përdorimin e financimeve nga ISKSH. Sipas këtij vendimi,

Fondi fitoi pavarësi123

në ofrimin e shërbimeve të saj për personat e siguruar, duke

120

Alain Fairbank, Report on Healthcare Financing Options for the Government of Albania, Albania

evelopment Policy Loan (P096205) 121

Aurela Anastasi dhe Eralda Methasani , Analizë e kornizës ligjore e kushtetuese të organeve të

administratës publike në Shqipëri, Tirane, 2008.

122

VKM nr. 857, datë 20/12/2006 “Për financimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor parësor nga

skema e detyrueshme e sigurimeve të kujdesit shëndetësor” 123

Astrit Beci, Agron Belishova, Etiola Kola, Kush paguan? financimi i sherbimeve shendetesore ne

Shqiperi, Tirane 2015.


76

qenë kontraktuese e drejtëpërdrejtë e QSh-ve dhe monitoruese e zbatimit të punës së

tyre. Ndërkohë që paketa minimale e shërbimeve që do të ofrojë QSH përcaktohet nga

Ministria e Shëndetësisë dhe miratohet nga Këshilli i Ministrave. Shërbimet shtesë

dhe ato të ofruar personave të pasiguruar përcaktohen me marrëveshje të posaçme

ndërmjet MSh dhe FSDKSH.

Një formë e tillë financimi dhe kontrolli nga FSDKSH të qendrave shëndetësore të

kujdesit shëndetësor është mjaft e përparuar, pasi mundëson dhe zhvillimin e

mëtejshëm të kushteve të ofrimit të shërbimeve dhe të gjetjes së personelit mjekësor

të kualifikuar. Element domethënës është parimi i mosdiskriminimi në ofrimin e

shërbimeve popullatës, konfidencialiteti i të dhënave dhe kërkesa për vendosjen e

standardeve cilësore124

. Duhet theksuar se vendosja e kësaj forme financimi vazhdon

të mbajë transparente procedurën e aksesit të popullatës ndaj shërbimeve shëndetësore

në këtë nivel. Kërkesa kryesore e procedurës është paraqitja e dokumentit me të cilën

vërtetohet sigurimi i pacientit, pra e librezës së shëndetit.

Shtimi i rrethit të përfitimeve shëndetësore për personat e siguruar edhe në drejtim të

shërbimeve spitalore është rregulluar në mënyrë të hollësishme me një sërë

vendimesh të cilët kanë përmirësuar njëri tjetrin në periudhën 2008-2014. Shtrirja e

skemës në këtë periudhë është bërë vetëm në drejtim të spitaleve publike dhe kërkesat

procedurale për të siguruarit janë dy: vërtetimi i statusit si i siguruar, nëpërmjet

librezes/kartës së shëndetit dhe zbatimi i sistemit të referimit, pra adresimi në spital

me rekomandim nga sistemi parësor. Për personat që nuk zbatojnë këto procedura

dhënia e shërbimit në spitale duhet të jepet kundrejt pagesës se tarifave përkatëse.

Edhe në këtë shërbim tendenca është zbatimi i procedurave sa më të thjeshta nga ana

e të siguruarve, duke e kaluar peshën e formaliteteve dhe të dokumentacionit provues

në anën e spitalit ose të dhënësit të shërbimit. Këto akte parashikojnë hartimin e një

kontrate mes spitalit dhe sigurimit shëndetësor në të cilën palët përcaktojnë detyrimet

përkatëse lidhur me dhënien e shërbimit ndaj personave të siguruar si dhe pagesën për

shërbimet e dhëna.

Nëse do të analizojmë këto akte për te rejat që sollën në drejtim të përmirësimit të

financimit të spitaleve dhe të kontraktimit të tyre vërejmë se aktet:

1. Përcaktojnë si mënyrë të financimit të spitaleve financimin me buxhet historik pasi

në to parashikohet në mënyrë taksative se deri në hartimin e kostove të shërbimeve,

Fondi financon shërbimet e kontraktuara, mbështetur në buxhetin historik.

2. Përcaktojnë strukturën e buxhetit të spitaleve, kur theksojnë se buxheti i

kontraktuar i spitalit ka këto zëra shpenzimesh: paga dhe shpenzime të tjera, lidhur me

pagën e personelit; kontribute për sigurime shëndetësore e shoqërore të personelit;

mallra e shërbime të tjera.

3.Rregullojnë në mënyrë të detajuar dhe të ngurtë buxhetin total të çdo spitali sipas

strukturës së zërave të shpenzimeve nëpërmjet një tabele shtojce që i bashkangjitet

aktit e që miratohet gjithashtu nga Këshilli i Ministrave.

124

Organizimi dhe Financimi i Kujdesit Shëndetësor Parësor në Shqipëri, Problems, Issues, and

Alternative Approaches, Technical Report, World Bank,2004


77

4.Përcaktojnë në mënyrë fikse numrin e përgjithshëm të punonjësve të çdo spitali

5.Kufizojnë mundësinë e rishpërndarjes së buxhetit vetëm në këto drejtime:

rishpërndarja nga “Shpenzime për mallra e shërbime” te “Pagat dhe sigurime” mund

të bëhet vetëm brenda një kufiri prej 2%; rishpërndarja nga “Paga e sigurime” te

“Shpenzimet për mallra e shërbime” është e mundur vetëm brenda një kufiri prej 5 %.

5.Përcaktojnë kornizën e kontratave që Fondi lidh me spitalet, për financimin e

shërbimeve shëndetësore, të ofruara prej tyre. Në kontratën dypalëshe, ndër të

tjera,duhet të përcaktohen :

a) shërbimet e parashikuara për çdo spital;

b) mënyrat e mbajtjes së të dhënave dhe të raportimit;

c) mënyrat e pagesës së spitalit;

ç) treguesit e cilësisë dhe të performancës;

d) mënyrat e ushtrimit të kontrollit nga ISKSH-ja;

dh) sistemi i referimit dhe mënyra e identifikimit të të siguruarve;

e) mënyrat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve

Nisur nga përkufizimi i kontrates administrative125

e cila krijon, ndryshon ose revokon

një marrëdhënie juridike në sferën e së drejtës publike, themi se kontratat e lidhura

nga ISKSH mund të konsiderohen si kontrata administrative. Këtë e thekson dhe më

tepër fakti se gjithmonë si njëra pale e kontratës paraqitet një organ i administratës

(FSDKSH ose strukturat e saj lokale të autorizuara), ndërsa nga ana tjeter kemi

institucione shëndetësore publike (spitali). Këto kontrata kënaqin kërkesën e

ligjshmërisë dhe të shkakut të ligjshëm pasi autorizohen dhe kanë mbështetjen në ligj.

Gjithashtu këto kontrata mund të ndryshohen ose të prishen në mënyre të njëanshme

nga administrata vetëm kur vlerësohet ekzistenca e një interesi publik që bën të

domosdoshëm ndryshimin126.Gjthmonë në këto raste këkohet mirëkuptimi i palëve

dhe në rast se nuk ka mirëkuptim, vendimi përfundimtar do të merret nga gjykata.

Megjithatë, ky rregullim nuk referon zhvillimin e metodave të pagesës së spitalit por

reduktohet në përcaktimin e anës formale të kalimit të fondeve, datat, procedurat.

Spitalet janë subjekte autonome, prokurimet e barnave kryhen nga vetë spitalet

rajonale. Nga fundi i vitit 2010 e në vazhdim, në zbatim të udhëzimeve të FSDKSH-

së, spitalet llogaritin dhe raportojne në drejtoritë rajonale ose në Fond 127:

-shpenzimet faktike(vetëm me fondet e FSDKSH) në total.

-shpenzimet të detajuara për çdo shërbim,

-shpenzimet mesatare për rast në shërbimet me shtretër

-shpenzimet për ditë/pacient në shërbimet me shtretër

-shpenzimet e plota për shërbimet pa shtretër (laborator,imazheri,etj)

-ditë qëndrimet mesatare të pacientëve në spitale sipas shërbimeve

-nivelin e shfrytëzimit të shtratit

125

Kodi i Procedurave Administrative, neni 6 126

Sokol Sadushi. E drejta administratve ,Vol. 2 127

Jens Holst, Infosure Evaluation, Health Policy Consultancy on Albanian Health Insurance, Berlin ,

2008


78

Ligji në mënyrë të posaçme rregullon mënyrën se si do të kryhen pagesat ndaj

dhënësve të shërbimit, pra edhe të spitaleve.(Neni 30). Organi kompetent për

përcaktimin e formave të pagesës është Këshilli Administrativ I Fondit të Sigurimit të

Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor.

Kriteret e nevojshme që duhet të përmbushin format e pagesave janë:

• Të garantojnë aksesin e popullatës ndaj shërbimeve,

• Të garantojnë koston e efektivitetit të shërbimeve

• Të garantojnë rritjen e cilësisë së tyre.

Si kushte për pagesat e shërbimeve shëndetësore spitalore ligji kërkon së pari

përfshirjen në paketat e shërbimeve shëndetësore, dhe së dyti, ekzistencën e

kontratave mes Fondit dhe dhënësve të shërbimit spitalor.

Për të kryer pagesën, ligji prezanton një dokument/procedurë të vecantë e cila është -

kërkesa për pagesë. Ky dokument bazë i parashikuar nga ligji për të rregulluar

financimin është i verifikueshëm, ndërsa procedura për paraqitjen e kërkesës për

pagesë dhe verifikimi i tyre përcaktohen në akte të brendshme të Fondit siç janë

rregulloret.

Në mënyrë të shkurtuar po japim disa nga format më të mundshme të pagesave të

paketave të shërbimeve spitalore128 si dhe disa karakteristika kryesore që ato

paraqesin.

Pagesa me buxhetim global

Buxhetet globale janë përzierje e pagesave fikse, përpara se të bëhen shpenzimet për

shërbime të caktuara, gjatë një periudhe kohe (p.sh. 1 vit). Kjo formë pagese ka këto

karakteristika:

Mund të kombinojë thjeshtësinë administrative me disa stimuj për rritje të

rezultateve që duhet të arrihen.

Nevojat e informacionit janë më të pakta

Ruajtja e kostos

Siguria e fondit

Administrimi më e lehtë ( e lirë )

Nuk ka kufizime të kërkesave të zërave-artikujve

Përmirësimi i koordinimit dhe planifikimit të shërbimeve

Eliminim i shërbimeve të panevojshme

Decentralizim & autonomi lokale për shpenzimet në kujdesin shëndetësor

Nuk ofrojnë aq stimuj të fortë për rezultatet që duhen arritur, siç bëjnë disa

sisteme të pagesave që bazohen në rezultatet që duhen arritur.

Nëse njësia e shërbimit është e vogël, buxhetet globale mund të dëmtojnë

sigurimin për shëndetin, të nevojshëm për të mbrojtur të sëmurët.

Pagesa për shërbim

Administrativisht e drejtpërdrejtë për paguesin dhe ofruesin.

Specifikimi ose përllogaritja e procedurave kirurgjike dhe shërbimeve

paraklinike janë më të drejtpërdrejta, të cilat mund të përmirësojnë aksesin e të

sëmurit.

128

Steve Keen, Reforming hospital payment in Albania, World Bank Report , Tirana 2012


79

Stimuli për të realizuar më shumë procedura, mund të ketë një efekt të kundërt

në cilësinë dhe shpenzimet e përgjithëshme.

Ka një stimul për të përmirësuar eficiencën, kur kostot kalojnë përqindjen e

rimbursimit, por nuk stimulon kur përqindja kalon kostot.

Pagesa per dite

Administrativisht e drejtpërdrejtë për paguesin dhe ofruesin.

Specifikimi ose përllogaritja e procedurave kirurgjike dhe shërbimeve

paraklinike janë më të drejtpërdrejta, të cilat mund të përmirësojnë aksesin e të

sëmurit.

Një stimul për të realizuar më shumë procedura, mund të ketë një efekt të

kundërt në cilësinë dhe shpenzimet e përgjithëshme.

Ka një stimul për të përmirësuar eficiencën, kur kostot kalojnë përqindjen e

rimbursimit, por nuk stimulon kur përqindja kalon kostot.

Pagesa per rast

Përdoret për të ofruar

– një paketë specifike të shërbimeve të kujdesit

– për një kategori te caktuar të popullsisë

– për një pagesë të caktuar për person

– për një periudhë të caktuar kohe

Pagesat për frymë përdoren gjerësisht në shërbimin parësor. Në vijim të analizave

financiare, opinioni i përgjithshëm mes specialistëve dhe ekspertëve të fushës është që

ndryshimi i financimit të bëhet me metoda prospektive129

, duke filluar me kalimin

nga buxheti historik në buxhetin global ndoshta e kombinuar130

me financimet për

rastet e daljes nga spitali, në masën e caktuar nga Këshilli Adminisrativ i Fondit.

2.3.3 Paketat e shërbimeve shëndetësore

Skema shkon drejt grupimit të shërbimeve nga pikëpamja e organizimit dhe logjikës

së financimit duke formuar paketat e shërbimeve shëndetësore. Çdo pakete ka

shërbime ose /dhe procedura të cilat janë të ndërlidhura me njëra tjetrën dhe më të

lehta në identifikim dhe kostifikim.

Në paketat e shërbimeve shëndetësore përfshihen:

vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet mjekësore në qendrat e kujdesit shëndetësor

parësor publik dhe në spitalet publike;

vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet mjekësore në dhënës privat të kujdesit

parësor dhe spitale private;

barnat, produktet dhe trajtimet mjekësore nga dhënës të kontraktuar

shërbimesh shëndetësore

129

Ellis, R. P. and M. M. Miller (2008). Provider Payment Methods and Incentives. In: International

Encyclopedia of Public Health. H. Kris (ed). Oxford, Academic Press 130

Gerdtham, U.G. & Jönsson, B., 2000. International comparisons of health expenditure: theory, data

and econometric analysis. In A. J. Culyer & J. P. Newhouse, eds. Handbook of Health Economics.

Amsterdam: Elsevier


80

Kriteret e përfshirjes së shërbimeve në paketa janë të shumëanëshme si psh.

a) mjekësore: shkalla në të cilën shërbimi ndikon në përmirësimin e cilësisë së

jetës në shmangien e përkeqësimit të mëtejshëm të shëndetit dhe në rritjen e

jetëgjatësisë;

b) ekonomike: raporti i kostos së efektivitetit të shërbimit dhe disponueshmëria e

burimeve financiare të Fondit;

c) sociale: aftësia paguese e pacientit, disponueshmëria e shërbimeve dhe numri i

përfituesve në raport me popullsinë.

Procedura për hartimin dhe miratimin e paketave të shërbimit dhe të kostove të tyre

ndjek këtë rrugë:

Komisionet teknike projekt/ paketat Këshilli Administrativ

miratohen P/paketat.

Drejtori i Përgjithshëm Raporti Financiar Ministri I Shëndetësisë

P/paketat + Raporti Financiar Këshilli I Ministrave Paketat e

shërbimeve

Komisionet teknike të hartimit të paketave përbëhen nga ekspertë që përfaqësojnë

interesat mjekësore, ekonomike dhe sociale, përbërja nominative e tyre caktohet nga

Këshilli Administrativ i Fondit .

Në lidhje me procesin e kontraktimit Këshilli Administrativ miraton procedurat për

lidhjen e kontratave, kriteret për lidhjen e tyre dhe për pagesat. Kjo vjen sepse në

funksion të një shërbimi sa më të mirë e cilësor, kontratat lidhen kundrejt verifikimit

të përmbushjes së disa kushteve paraprake nga dhënësit e shërbimit. Këto kritere

kërkojnë më së shpeshti, arritjen e disa standarteve të caktuar nga ana spitaleve.

Kontrata lidhet me dhënësit publikë të shërbimit shëndetësor dhe merr përsipër të

mbulojë të gjitha shërbimet e përfshira në paketën e shërbimeve, si edhe me dhënësit

privatë të shërbimit shëndetësor dhe mbulon ato shërbime dhe në atë masë që nuk

është e mundur të mbulohen nga sistemi publik.

Si një lloj i veçantë pakete shërbimi është konsideruar edhe “Lista e Barnave që

Rimbursohen”. Kjo listë miratohet çdo vit nga qeveria dhe përbëhet nga një numër

barnash që rimbursohen si dhe nga shumë alternativa të tyre131

. Nëse për një bar ka

131

Struktura e listes se barnave percaktohet sipas klasifikimit INN(principi aktiv i barnit) te percaktuar

nga organizata Boterore e Shendetesise dhe ne mbulimin e alternatives me te lire. neni 10 ligjit

10383/2011


81

shumë barna alternative për t’u përdorur, skema do të mbulojë çmimin e barit më pak

të kushtueshëm.

Në mbulimin e barnave zbatohet parimi i pjesëmarrjes ose i bashkëpagesës132

. Sipas

këtij parimi skema e sigurimeve shëndetësore mbulon një pjesë të çmimit të barit dhe

pjesën tjetër e paguajnë vetë personat e siguruar në farmaci. Përfitimi i barnave në

farmaci realizohet me anë të recetës ku dallohen receta me rimbursim, te plotë ose të

pjesshëm, si dhe receta pa rimbursim. Ministria e Shëndetësisë dhe Fondi vendosin

rregullat si për mënyrën e plotësimit ashtu edhe atë të ekzekutimit të recetës nga

farmacitë që kanë kontratë me Fondin. Ndërsa formati i recetës së rimbursueshme

përcaktohet nga ana e vetë Fondit.133

Së fundmi prezantimi i recetës elektronike ka

rritur pritshmërinë në drejtim te aksesit dhe mbulimit me kujdes shëndetësor në

fushën e barnave.

Recetat me rimbursim të plotë lëshohen për kategori të caktuara që merren posaçërisht

në mbrojtje si veteranët, fëmijet 0-12 muaj, pensionistët, të sëmurët me disa sëmundje

të rënda si kanceri, turbekulozi, sëmundje gjaku etj. Në këto receta bashkëpagësa

është zero, pra të siguruarit nuk paguajnë asgjë. Për kategoritë e tjera si dhe për pjesën

më të madhe të barnave lëshohet receta me rimbursim të pjeshëm, pra ku ka

bashkëpagesë. Personat e pasiguruar paguajnë çmimin e plotë të barit. Kusht për

përfitim është karta e shëndetit dhe receta me rimbursim.

2.3.4 Karta e shëndetit

Dokumenti që tregon se personi është i siguruar dhe se mund të përfitojë të gjitha

shërbimet nga skema është Karta e shëndetit e cila po zëvendëson Librezën e

shëndetit. Ky dokument u jepet të siguruarve ose nga Drejtoritë Rajonale të

Sigurimeve Shëndetësore ose nga mjeku i familjes pas regjistrimit te tyre si të

siguruar. Regjistrimi i të siguruarve bëhet duke u mbështetur në të dhënat e ofruara

nga institucionet përgjegjëse, bazuar në numrin e përgjithshëm, si dhe në identitetin e

personave që bëjnë pjesë në grupet e veçanta. Kështu Ministria e Punëve të

Brendshme është përgjegjëse për dhënien e informacionit për kategorinë e shtetasve të

huaj azilkërkues në Republikën e Shqipërisë; Ministria e Arsimit dhe Sportit është

përgjegjëse për dhënien e informacionit për kategoritë e nxënësve dhe të studentëve të

moshës 18 deri në 25 vjeç, të regjistruar në sistemin arsimor parauniversitar apo të

lartë; Instituti i Sigurimeve Shoqërore është përgjegjës për dhënien e informacionit

për kategorinë e personave që përfitojnë nga skema e sigurimeve shoqërore, si dhe për

kategorinë e personave të vetëpunësuar në fshat; Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve

është përgjegjëse për dhënien e informacionit të përditësuar për kategoritë e të

punësuarve, të punëdhënësve, të vetëpunësuarve në qytet dhe anëtarëve të papaguar të

familjes së tyre, si dhe për kategorinë e personave me të ardhura të rregullta, nga

132

Pieters Danny, “Introduction into the basic principles of social security”, Deventer-Boston, Kluwer,

1993

133

VKM nr. 87, datë 15/02/2006 “Për administrimin dhe mbulimin e shpenzimeve të recetës me

rimbursim” ( i ndryshuar)


82

prona ose burime të tjera të krahasueshme; Shërbimi Social Shtetëror është përgjegjës

për dhënien e informacionit për kategorinë e personave që përfitojnë ndihmë

ekonomike, të personave që përfitojnë pagesën për aftësinë e kufizuar, të verbrit dhe

jetimët; Shërbimi Kombëtar i Punësimit është përgjegjës për dhënien e informacionit

për kategorinë e personave të regjistruar si të papunë - punëkërkues; Drejtoria e

Përgjithshme e Gjendjes Civile është përgjegjëse për dhënien e informacionit për

kategorinë e fëmijëve nën moshën 18 vjeç, si dhe për rastet e lindjeve e të vdekjeve;

Autoriteti shtetëror qendror përgjegjës për trajtimin e të huajve që kërkojnë të hyjnë

dhe të qëndrojnë në Republikën e Shqipërisë, është përgjegjës për dhënien e

informacionit për të huajt të pajisur me leje qëndrimi; qendrat shëndetësore janë

përgjegjëse për regjistrimin e të dhënave të popullsisë së regjistruar pranë mjekëve të

familjes.

Fondi lidh marrëveshje për shkëmbimin e të dhënave134

me institucionet e mësipërme,

në të cilën parashikohen afatet konkrete të kalimit të të dhënave, modalitetet dhe

detajimin e informacionit të kërkuar për nevojat e Fondit.

Identifikimi i personave të siguruar135

në skemën e sigurimit të detyrueshëm të

kujdesit shëndetësor bëhet me anë të kartës së shëndetit. Karta e shëndetit është

dokumenti që vërteton se mbajtësi i saj është person i siguruar, sipas ligjit. Karta e

shëndetit është personale dhe e patjetërsueshme. Ajo përmban numrin e identitetit të

personit, i cili është edhe numri i sigurimit shëndetësor të detyruar. Për të huajt, si

numër i sigurimit shëndetësor të detyruar shërben numri i lejes së qëndrimit ose i lejes

provizore të qëndrimit.

2.4. Natyra juridike e kontratave me dhënësit e shërbimeve shëndetësore

Sic e thamë më lart skema në vendin tonë rimburson dhënësit e shërbimit. Rimbursimi

është zëvendësimi i shpenzimeve që dhënësit e shërbimit shëndetësor (mjekët e

familjes, farmacite, spitalet) kanë kryer për llogari të pacientit të siguruar. Për të

mundësuar mbulimin e shpenzimeve, sigurimet shëndetësore lidhin kontrata me

dhënësit e shërbimeve

Procesi i kontraktimit është i mbështetur në ligjin bazë të sigurimit shëndetesor, në

statutin e Fondit si dhe në akte të posaçme nënligjore që rregullojnë fushën. Fondi

lidh kontratat e autorizuar nga ligji dhe në funksion të përmbushjes së detyrës së saj si

administratore e vetme e skemës së sigurimeve shëndetësore. Duke qenë se

veprimaria e tij lidhet drejtpërdejt me realizimin e interesave të përgjithshme të

publikut, kontratat janë mjete, të ndryshme nga akti administrativ, që shprehin

vullnetin e pushtetit. Nisur nga përkufizimi i kontratës administrative136

e cila krijon,

ndryshon ose revokon një marrëdhënie juridike në sferën e së drejtës publike, themi

se kontratat e lidhura nga Fondi janë kontrata administrative. Këtë e thekson dhe më

tepër fakti se gjithmonë si njëra palë e kontratës paraqitet një organ i administratës

134

Aktualisht eshte realizuar nderveprimi i sistemeve elektronike nepermjet platformes shteterore duke

bere te mundur verifikimin e kategorive on line. 135

VKM nr. 307, datë 21.5.2014, “Për regjistrimin dhe identifikimin e personave të siguruar nga

sigurimi i detyrueshëm shëndetësor”

136 Kodi i Procedurave Administrative


83

(Fondi ose strukturat e saj lokale të autorizuara), ndërsa nga ana tjeter kemi

institucione shëndetësore publike (p.sh. qendrat shëndetesore, spitale) ose private por

që ushtrojnë aktivitet në funksion të publikut (p.sh. farmacite, depot, mjekë privat).

Këto kontrata kënaqin kërkesën e ligjshmërisë dhe të shkakut të ligjshëm pasi

autorizohen dhe kanë mbështetjen në ligj137

. Gjithashtu këto kontrata mund të

ndryshohen ose të prishen në mënyrë të njëanshme nga administrata vetëm kur

vlerësohet ekzistenca e një interesi publik që bën të domosdoshëm

ndryshimin138

.Gjthmonë në këto raste kërkohet mirëkuptimi i palëve dhe në rast se

nuk ka mirëkuptim, vendimi përfundimtar do të merret nga gjykata.

Theksojme se teoria dhe doktrina nuk ka përpunuar në mënyrë të hollësishme teorike

detajet por, përgjithësisht pranohet se në një kontratë administrative kur njëra palë

është shteti, një organ i administratës publike139

, palët nuk mund të trajtohen njëlloj,

madje pranohet edhe se “mundësia për pushtetet shtetërore për të vendosur ndaj

privatëve marrëdhënie autoritare mund të lejohet nga e drejta deri në një masë të gjerë

ose të kufizuar140

. E rëndësishme është në rastet e ndryshimit ose të zgjidhjes së

kontratës të mos mohohet e drejta e palës tjeter që të shpërblehet për dëmin e

shkaktuar. Sa më sipër është pranuar nga Gjykata Administrative e Apelit e cila në

arsyetimin e vendimit141

në një konflikt midis Fondit dhe Urdhrit të Farmacistëve

është shprehur se:

“Gjykata çmon të drejtë cilësimin e palës së paditur se ofrimi i barnave të

rimbursueshme nga farmacitë dhe agjencitë farmaceutike është një shërbim publik që

mundësohet me lidhjen e një kontrate administrative.” Në referim të ligjit, neni 6 i

Kodit të Procedurave Administrative jep përkufizimin se “kontrata administrative do

të quhen ato marrëveshje, ku të paktën njëra nga palet, është organ i administratës

publike dhe të cilat synojnë të krijojne, të ndryshojnë ose të anullojnë marrëdhënie

juridike në fushën e të drejtës publike”.

Kontrata me farmacitë

Farmacitë janë të lira të bashkohen me skemën e sigurimeve shëndetësore, pra të

lidhin kontratë. Farmacitë u japin barnat pacientëve të siguruar duke u kërkuar të

paguajnë vetëm për pjesën e tyre sipas masës së përcaktuar në Listën e Barnave të

rimbursueshme. Një ose dy herë në muaj farmacitë bëjnë aplikim për rimbursim pranë

organeve të sigurimeve shëndetësore duke paraqitur recetat me rimbursim të ardhura

nga pacientët së bashku me dokumentacionin shoqërues142

. Organi i sigurimeve bën

verifikimin e dokumentacionit dhe u kalon farmacive shumat respektive.

137

Vendimi i gjykates Administrative te Apelit nr.284 Date 17.02.2016 , ceshtja Gj. Pihoni & Fondi i

Sigurimit Shendetesor 138

Sokol Sadushi E drejta administratve Vol 2 139

N. 8 I Kodit të Procedurave Administrative. 140

Francesko Galgano , Diritto privato, Cedam, 2012 , 36 141

vendimi i Gjykates Administrative te Apelit nr. 29 date 30.06.2016 me objekt shfuqizim të aktit

administrativ të Këshillit Administrativ të Fondit 142

Manuali i perdorimit te sistemit te recetes elektronike


84

Kontrata përmban një sërë rregullash procedurale dhe dokumentare që duhet të

plotësojnë palët në mënyrë që të mundësohet rimbursimi i rregullt e në vazhdimësi.

Po ashtu kontrata përmban edhe sanksione për shkelje dhe penalitete të ndryshme.

Shqyrtimi dhe zgjidhja e mosmarrëveshjeve kontraktore mes këtyre subjekteve në

analizë të fundit bëhet nga gjykata.

Në Shqipëri, farmacitë e rrjetit të hapur janë subjekte privatë. Aktualisht nga rreth 800

farmaci të licensuara, ISKSH ka kontrata me 700 farmaci. Numri i madh i tyre si dhe

shtrirja në të gjithë vendin bëjnë që të sigurojnë plotësisht nevojat për shërbimin me

barna për të siguruarit në të gjithë Shqipërinë. Theksojmë se për këtë shërbim Fondi

operon me kontrata edhe me agjensite farmaceutike që kanë një volum më të

reduktuar të barnave e që veprojnë kryesisht në zonat rurale, si dhe me depot

importuese e distributore të barnave.143

Debatet e kohëve të fundit kanë vënë në objektiv çështjet që lidhen me depot

importuese dhe shpërndarëse: A janë këto të fundit dhënës shërbimi në kuptimin e

parashikuar nga ligji i sigurimeve shëndetësore? A mund të lidhen kontrata me

Fondin me këtë cilësi, kur ato nuk japin vetë drejtpërdrejt shërbim shëndetësor por

janë pjesë e mekanizmit të furnizimit me barna të popullatës?

Kontrata me qëndrat shëndetësore të shërbimit parësor ose /dhe me spitalet

Edhe këto kontrata lidhen çdo vit mes strukturave administruese të skemës së

sigurimeve dhe të ashtuquajturve dhënës së shërbimeve shëndetësore pra, qendrave

shëndetësore dhe spitaleve. Kontrata përcakton detyrimet që ka qëndra shëndetësore

ose spitali për kujdesin profesional ndaj pacientit, të drejtat dhe detyrimet në zbatim

të skemës, marrëdhëniet financiare mes palëve, sanksionet, ankimin dhe zgjidhjen e

mosmarrëveshjeve.

Pagesa e dhënësve të shërbimit është një element shumë i rëndësishëm i këtyre

kontratave dhe bëhet bazuar në metoda të ndryshme. Sistemi është i hapur për pagesa

mbi bazën e personave të siguruar që janë regjistruar pranë një mjeku (fë for capita),

bazuar në aktivitet ose shërbimet konkrete që ka dhëne çdo mjek ndaj pacienteve (fë

for service), bazuar në cilësinë e shërbimeve dhe përmbushjen e indikatorëve të

cilësisë, si dhe me metodën e buxhetimit të përgjithshëm (global budget).

2.5 Jurisprudenca e gjykatave lidhur me të drejtën e sigurimeve shëndetësore

Vërejmë se numri i çështjeve që janë bërë objekt i shqyrtimit gjyqësor ende nuk është

i rëndësishëm në gjykatat shqiptare ose në gjykatën Kushtetuese. Shumica e rasteve

143

Në mbështetje të listës së çmimeve të barnave, famacitë duhet të furnizohen me barnat e listës

vetëm nga depot farmaceutike të kontraktuara nga ISKSH, Kontrata F/2016 dhe Kontrata F/Depo

importuese 2016


85

të trajtuar nga gjykatat lidhen me zbatimin e kontratave që Fondi ka lidhur me

dhënësit e shërbimit shëndetësor e sidomos me farmacitë.

Rasti që tërheq më tepër vëmendje është një çështje e cila është gjykuar nga gjykata

administrative e shkallës së parë, Tiranë dhe që në thelb ngre disa pyetje shumë të

rëndësishme si: A mund të kërkohet në mënyrë të drejtpërdrejt zbatimi i të drejtës

kushtetuese për sigurim shëndetësor, pavarësisht nga kornizat e përcaktuara nga

legjislacioni specifik që rregullon zbatimin e kësaj të drejte?

Më poshtë po japim një përmbledhje të çështjes, mënyrën se si është trajtuar nga

gjykata e shkallës së parë si dhe opinionin tonë mbi këtë çështje.

Në vitin 2013, paditësi GJ.P. i siguruar për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit

shëndetësor, është ndodhur në një gjendje shumë të rëndë shëndetësore pasi ka

pësuar arrest kardiak dhe respirator duke shkaktuar gjendjen Koma. Shkaku që çoi në

këtë gjendje edhe sot nuk është diagnostikuar. Në kuadrin e emergjencës, me anë të

helikopterit pacienti u transportua nga qyteti S. në Qendrën Spitalore Universitare të

Tiranës në datën 27.3.2013. Ai doli nga koma dhe vazhdoi të trajtohej në këtë spital

publik me periudha të ndërprera, pasi me kërkesën e familjarëve disa herë është

zhvendosur nga QSUT në një spital privat dhe anasjelltas. Paditësi ka vendosur të

kryejë një ndërhyrje duke i vendosur në trup me operacion aparatin pacemaker të

përhershëm – “ICD Home Monitoring”. Këtë ndërhyrje ai e realizoi në spitalin privat

në datën 26.8.2013.

Në muajin mars 2014, pacienti i drejtohet Fondit me një kërkesë për rimbursimin e

vlerës së aparaturës në masën 2 600 000 leke. Me refuzimin e kërkesës nga Fondi

çështja u çua në gjykatën administrative të shkallës së parë144

.

Në thelb të mosmarrëveshjes qëndron në mënyrë respektive kuadri ligjor në fuqi i

miratuar dhe i vlefshëm juridikisht për zgjidhjen e çështjes. Në rastin objekt gjykimi

ky kuadër të përbëhet vetëm nga parashikimet e ligjit “Per sigurimin e detyrueshëm te

kujdeit shendetesor”, ndërkohë që aktet e tjera nënligjore për zbatimin e tij nuk ishin

miratuar ende as në kohën që kishte ndodhur ngjarja, as në kohën që ishte ngritur

pretendimi.

Sipas këtij ligji145

sigurimi i detyrueshëm financon paketat e shërbimeve të sigurimit

të detyrueshëm. "Paketa e përfitimit nga sigurimi i detyrueshëm shëndetësor", është

paketa standarde e përfitimit të shërbimeve shëndetësore, e cila përfshin shërbime

shëndetësore të kujdesit shëndetësor parësor, të kujdesit spitalor, barna të

rimbursueshme, barnat për përdorim spitalor dhe materialet e konsumit mjekësor. Për

më tepër ligji përcakton se në paketën e përfitimit nga sigurimi i detyrueshëm

shëndetësor përfshihen si vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet mjekësore në qëndrat e

kujdesit shëndetësor parësor publik dhe në spitalet publike edhe vizitat, ekzaminimet

dhe trajtimet mjekësore në dhënës privat të kujdesit parësor dhe spitale private.(neni

144

Cështja eshte regjistruar ne Gjykatën Administrative të Shkallës së Parë, Tiranë me nr. 5186 Akti,

data e regjistrimit 09/05/2014. 145

Ligji nr. 10383 datë 24.02.2011 “Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Republikën

e Shqipërisë’


86

10 i ligjit). Pra, në parim, ky ligj financon si vizitat, ekzaminimet dhe trajtimet

mjekësore në spital publik edhe në spital privat. Është e vërtetë se mënyra e trajtimit

të këtyre dy shërbimeve dhënë nga subjekt publik apo privat kërkojnë një

mirërregullim nga ligji dhe nuk vendoset shenja e barazimit, por kjo bëhet vetëm me

kuadër ligjor të miratuar.

Në të njejtën kohë, në nenin 30 të po këtij ligji, parashikohet se Fondi rimburson

personat e siguruar, që marrin shërbime nga dhënësit e shërbimit shëndetësor brenda

vendit, që nuk kanë kontratë me Fondin, vetëm në mungesë të dhënësve të

kontraktuar të shërbimeve shëndetësore, pas verifikimit përkatës nga Fondi. Kushtet

kur mund të bëhet rimbursimi dhe rregullat përkatëse duhet të miratohen me vendim

të Këshillit administrativ të Fondit, vendim i cili nuk është miratuar ende.

Sipas arsyetimit të gjykatës, duke qenë se në bazë të nenit 42 të ligjit shfuqizohet

kuadri ligjor i mëparshëm, në momentin që ka qenë e nevojshme ndërhyrja nuk ka

patur një kuadër ligjor që të rregullonte ndërhyrjen. Pala e paditur në kohën që

paditësi ka kryer ndërhyrjen nuk ka patur të lidhur një kontratë me një subjekt të

njohur nga Fondi. Në këto kushte kur ngjarja ndodh dhe paditësi është në pamundësi

ligjore të zgjedhë subjektin e kontraktuar nga shtetit në raport me gjendjen e tij, ai e

kryen ndërhyrjen me qëllimin primar shpëtimin e jetës së tij dhe shteti nuk mund të

justifikohet sepse në atë kohë legjislacioni ka qenë i mangët.

Sëmundja ndodh, shëndeti dëmtohet dhe kjo nuk varet nga paditësi dhe nuk mund të

komandohet dhe të shtyhet si ngjarje derisa shteti të nxjerrë aktet nënligjore dhe të

zbatojë detyrimet e tij. Në mënyrë më eksplicite, shteti jo vetëm që nuk duhet të

justifikohet në këtë mënyrë, por ai është i detyruar të marrë të gjitha masat për të

garantuar jetën e shtetësve të tij. Agravimi i sëmundjes së paditësit, parë në raport me

detyrimin pozitiv të shtetit për të garantuar jetën e tij nuk lejon dhe nuk e pranon

mosveprimin, qoftë me mosmiratim në kohë të akteve nënligjore, qoftë dhe

mosrimbursim kur shtetasi gjen zgjidhje vetë në situatën e krijuar ligjore dhe de facto,

në realitetin në të cilën ngjarja ndodh.

Gjykata duke patur parasysh sa më sipër si dhe faktin që “Shteti ka detyrimin pozitiv

të garantojë dhe të mbrojë jetën e shtetësave të tij”, ka vendosur pranimin e kërkesë-

padisë dhe detyrimin e palës së paditur të rimbursojë paditësin në vlerën 2 600 000

shume dhe vlerë që i korrespondon blerjes së aparatit pacemaker ICD Home

Monitoring”.

Pavarësisht nga mënyra se si vendosi gjykata administrative e shkallës së parë,

rrethanat e kësaj ngjarje mund të shihen edhe nga një këndvështrim tjetër. Kjo

zgjidhje çon në pyetje të tjera: A ka të drejtë pacienti të vendosë vetë për trajtimin që

duhet të ndjekë? A ka një kufi brenda të cilit mund të ushtrohet e drejta për mbulime

nga sigurimi shëndetësor? A mund të përfshihen në të gjitha llojet e shërbimeve

shëndetësore që realizohen brenda vendit? Po nëse shërbimet shëndetësore realizohen

jashtë vendit a kanë të drejtë të siguruarit të kërkojnë rimbursimin e tyre në zbatim të

së drejtës kushtetuese?


87

Kështu, në vazhdimësinë dhe në kontekstin ligjor të kësaj analize, konstatojmë se janë katër pika kyçe që duhen trajtuar me kujdes për të patur një përfundim të drejtë:

1. Ndërhyrja mjekësore është bërë në një spitali privat, në një kohë kur Fondi nuk ka

patur marrëdhënie kontraktore me këtë spital. (Kontrata me spitalin është lidhur rreth

një vit më pas). Në vështrimin e sigurimeve shëndetësore nëse spitali nuk është i

kontraktuar nga Fondi, do të thotë se pacientët e siguruar nuk mund të përfitojnë

shërbime shëndetësore të rimbursura nga sigurimet shëndetësore pranë këtij spitali.

2. Fondi, parimisht, paguan dhënës shërbimi të kontraktuar, për shërbime

shëndetësore, (financon spitalet në bazë të kontratave) dhe nuk rimburson të siguruarit

(pacientët) për shpenzime spitalore. I vetmi përjashtim që njeh ligji në lidhje me

rimbursimin e shpenzimeve të siguruarit është neni 30, i ligjit të sipërcituar, i cili

shpreh në mënyrë taksative se “Fondi rimburson personat e siguruar, që marrin

shërbime nga dhënësit e shërbimit shëndetësor brenda vendit, që nuk kanë kontratë

me Fondin, vetëm në mungesë të dhënësve të kontraktuar të shërbimeve

shëndetësore”.

Në rastin që po analizohet, provohet se paditësi dhe familjarët e tij janë larguar nga

QSUT-ja drejt spitalit privat me vullnetin e tyre të lirë e të shprehur. Ndërkohë që

paditësi është asistuar në QSUT, i cili është institucion publik me kontratë me Fondin

(ISKSH) dhe që ofronte shërbimin e kërkuar.

Arsyetimi i gjykatës se “Pala e paditur nuk provoi se kishte kontratë të lidhur me

subjekt konkret dhe nuk provoi ligjërisht se veprimtaria e saj ishte e normuar” nuk

qëndron, pasi korniza ligjore ekziston dhe parashikon garancitë e domosdoshme

administrative dhe proceduriale për të siguruar parimet mbi të cilat duhet të

funksionojë skema e sigurimit të detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në drejtim të

personave të siguruar. Legjislacioni është i plotësuar, praktikat, aktet nënligjore dhe

kontratat me spitalet konkrete për financimin e shërbimeve shëndetësore spitalore nga

skema e sigurimeve të kujdesit shëndetësor ka pasur në vazhdimësi, në mënyrë të pa

ndërprerë që nga viti 2009. Ato lidhen në mënyrë periodike për periudhat 1 janar

deri me 31 dhjetor, dhe çdo financim i spitaleve bëhet në bazë të rregullave të

parashikuar në kontratë midis palëve.

Në të njëjtën kohë, pala paditëse nuk provoi faktin që t’i ishte drejtuar QSUT-së dhe

t’i ishte mohuar ofrimi i shërbimit shëndetësor spitalor në fjalë por me vullnet të lirë

ka zgjedhur t’i drejtohet një institucioni shëndetësor privat të pa kontraktuar me

Fondin.

3. Gjykata ka vlerësuar se “paditësi është në pamundësi ligjore të zgjedhë subjektin e

kontraktuar nga shteti në raport me gjendjen e tij ai e kryen ndërhyrjen me qëllim

primar shpëtimin e jetës së tij” Pyetjet që shtrohen janë të shumta si psh. cili e bën

vlerësimin e pamundësisë ligjore në raport me gjendjen e tij? Sa mundësi zgjedhje

ka pacienti përkundrejt një vendimi- mendimi shkencor të mjekut apo pacienti ka të

drejtë të vendosë për një alternativë tjetër dhe të kërkojë të mbulohet financiarisht

nga skema edhe për këto zgjedhje të tij? Sepse paditësi po merrte shërbimin


88

shëndetësor spitalor në një subjekt të kontraktuar që është QSUT-ja. Për më tepër, që

pajisja është diagnostikuese, e vendosur mbështetur në një hipotezë të ngritur për

sindromën Brugada dhe jo mbi diagnostifikim definitiv të lidhur direkt me shpëtimin

e jetës. Nga rrethanat, rezulton se konsulta mjeksore e QSUT nuk ka rekomanduar

vendosjen e kësaj aparature. Ndërkohë, sistemi shëndetësor unik mbështetet dhe

vepron mbi bazën e sistemit të referimit i cili është unik, dhe miratohet nga ministri i

Shëndetësisë. Edhe për pacientët që do të marrin shërbime në spitalet private të

kontraktuara nga Fondi është ruajtur ky parim sipas të cilit vendimin për kryerjen ose

jo të procedurës do të marrë në mënyrë të padiskutueshme konsulta e QSUT si organi

shkencor më kompetent dhe i besueshëm për domosdoshmërinë mjekore të

procedurës. Në këtë mënyrë Fondi garanton për të siguruarit e tij cilësinë e shërbimit

dhe sigurinë e jetës dhe të shëndetit. Këto janë parakushte edhe për të mbrojtur

financat e Fondit i cili nën parimin e barazisë dhe të solidaritetit përgjigjet për

mbulimin e nevojave për të gjithë të siguruarit e skemës së sigurimeve shëndetësore.

Edhe këto procedura janë pjesë e procedurave që parashikon Kushtetuta sipas nenit 55

pika 2, për të gëzuar të drejtën për sigurim shëndetësor në Shqipëri.

4. Pyetja tjetër që shtrohet është se në ç’masë do të shtrihet e drejta për përfitim nga

skema e sigurimeve? A ka të drejtë gjykata të vendosë për një mbulim më të gjerë se

përmbajnë normat ligjore që rregullojnë funksionimin e skemës? Në Vendimin e

Këshillit të Ministrave nr. 308, datë 21.05.2014 “Për miratimin e paketave të

shërbimeve shëndetësore që do të mbulohen nga Fondi i sigurimit të detyrueshëm të

kujdesit shëndetësor në shërbimin spitalor”, në paketën e shërbimeve të kardiologjisë,

shërbimi i vendosjes se pacemaker-it definitiv është miratuar me çmimin 209,598

lekë. Edhe në rastet kur Fondi do lidhë kontratë me spitalet private sipas procedurave

të parashikuara në këtë vendim dhe në aktet e tjera të Fondit, pasi të kontrollojë dhe

verifikojë procedurën e dhënies së shërbimit nga spitali privat (referim nga QSUT,

regjistri kombëtar i paketave të shërbimit) do të rimbursojë spitalin privat sipas

çmimit të përcaktuar si më sipër. Spitalet e kontraktuara janë të detyruara të

respektojnë këtë çmim dhe të mos kërkojnë pagesa shtesë nga pacientët e siguruar të

referuar nga Fondi.

Në përmbledhje, të gjithë sa më sipër arrijmë në përfundimin se nuk mund dhe nuk

duhet të krijojmë praktika dhe procedura atipike në përgjigje të situatave individuale

pasi ligji është i barabartë për të gjithë. Kushtetuta parashikon se procedurat e

sigurimit shëndetësor janë të rregulluara me ligj. Kuadri kushtetues dhe ligjor e

detyron Fondin të lidhë kontrata me dhënësit publik të shërbimeve duke financuar

paketat e shërbimeve të sigurimit të detyrueshëm të miratuara. Fondi financon paketat

e miratuara në institucionet shëndetësore publike, në përputhje me kapacitetet e tyre

për ofrimin e shërbimeve të paketave. Pra, nëse ligji përcakton një numër paketash,

Fondi është i detyruar të siguroj mbulimin për të gjithë të siguruarit, në mënyrë të

barabartë. Kuadri ligjor në asnjë moment nuk ka mbetur i cunguar, duke mos ofruar

garancitë administrative dhe proceduriale të domosdoshme për mbulimin e popullsisë

në përfitimin e shërbimeve të kujdesit shëndetësor, që përbën synimin e skemës së

sigurimeve të detyrueshme shëndetësore. Çdo disponim për mënyra dhe masa të

ndryshme të përfitimit për të siguruar të veçantë është antiligjor dhe i papranueshëm


89

sepse cënon parimet bazë të skemës së sigurimeve shëndetësore, të transparencës së

kontributeve dhe përfitimeve.

Ky përfundim mbështetet edhe në trajtimin dhe vendimin që mori Gjykata

Kushtetuese e Afrikës së Jugut në çështjen Soobramoney kundër Ministrisë së

Shëndetësisë në Afriken e Jugut, në vitin 1997. Gjykata Kushtetuese vendosi mbi të

drejtën kushtetuese për kujdes shëndetësor për të gjithë, në dritën e problemit të

burimeve të pakta146

për financimin e sistemit të kujdesit shëndetësor. Gjykata pranoi

se planifikimi dhe ndarja e burimeve financiare është pjesë integrale e ofrimit të

shërbimit shëndetësor në sektorin publik, edhe pse kjo mund të mbështesë pabarazitë

e vazhdueshme në mes të sektorit publik dhe privat. Është detyrë e politikave

ekzekutive të hartojnë dhe të zbatojnë politika të arsyeshme që të mund të ngushtojnë

pabarazitë në këtë drejtim. Në rastin konkret, duke mos e trajtuar rastin e pacientit që

kishte nevojë për shërbimin e dializës si emergjencë shëndetësore por si një trajtim në

vazhdimësi, gjykata shmangu trajtimin nën nenin e Kushtetutës që trajtonte urgjencën

mjekësore dhe iu referua neneve të Kushtetutës që rregullonin shpërndarjen e

trajtimit të rasteve që nuk i përkasin urgjencës mjekësore. Gjykata pranonte se

detyrimet e ngarkuara mbi gjendjen sa i përket qasjes në kujdesin shëndetësor janë të

varura nga burimet në dispozicion, sipas atyre neneve të Kushtetutës. Për shkak të

burimeve të kufizuara spitali ka miratuar një politikë për të pranuar per trajtim vetëm

ata pacientë të cilët do të mund të shërohen brenda një periudhe të shkurtër dhe ata të

cilët kanë të drejtë te kryejnë transplantim të veshkave. Gjykata deklaroi se nuk mund

të ndërhyjë në vendimet e marra në mirëbesim nga organet politike dhe autoritetet

mjekësore se si të ndajë buxhetet dhe të vendosin për prioritetet.

2.6 Kalimi drejt mbulimit universal

Skema e sigurimit shëndetësor është në zhvillim të vazhdueshëm duke ndjekur

objektivat sociale dhe përmirësimin e standardeve të shëndetit. Tendencat e zhvillimit

të skemës në vitet e fundit janë në përputhje me objektivat e vendosura nga qeveria

shqiptare dhe nga Organizata Botërore e Shëndetësisë ku objektivi më i rëndësishëm

është kalimi drejt mbulimit universal.

Mbulimi universal me kujdes shëndetësor arrihet në shumë mënyra si për shëmbull,

duke rritur numrin e personave që mbulohen nga sigurimet shëndetësore, duke ulur

barrën financiare në mënyrë që të mos krijohen pabarazi në trajtim për shkaqe

ekonomike si dhe nëpërmjet programeve të veçanta kombëtare. Më poshtë po

analizojmë disa prej masave që janë duke u ndërmarrë në këtë drejtim.

2.6.1 Programi i realizimit të kontrollit shëndetësor bazë për shtetasit e moshës

35-70 vjeç (check –up)

146

https://www.escr-net.org/caselaw/2008/soobramoney-v-minister-health-kwazulu-natal


90

Programe të tilla zakonisht bëjnë pjesë në shëndetësinë parandaluese sepse fokusi

kryesor nuk është mjekimi i rasteve të sëmundjeve por disgnostikimi i hershëm dhe

përmiresimi i mënyres së jetesës së popullatës. Përgjithësisht skema e sigurimeve

shëndetësore financon paketa shërbimesh shëndetësore që ekzaminojnë

diagnostikojnë dhe kurojnë sëmundjet duke përmirësuar shëndetin. Mjekësia

parandaluese është një komponent i shëndetit publik i cili financohet nga strukturat e

shtetit nëpërmjet Ministrisë së Shëndetësisë.Nga ana tjetër grupi i përfituesve nga ky

shërbim është zgjeruar duke targetuar popullatën e një fashe moshe të caktuar pa bërë

dallimin nëse janë të siguruar ose jo. Duke vendosur me ligj detyrimin e Fondit të

sigurimit të detyrueshëm të kujdesit shëndetësor të financojë programin e realizimit të

kontrollit shëndetësor bazë për shtetasit e moshës 35-70 vjeç, ligji në të njejtën kohë

ka zgjeruar paketën e shërbimeve që financon sigurimi i detyrueshëm shëndetësor dhe

ka zgjeruar rrethin e personave që përfitojnë nga shërbimet shëndetësore të

financuara. Të dyja këto zgjatime të çojnë drejt zbatimit të parimit të mbulimit

universal.147

Sëmundjet kronike jo të transmetueshme, veçanërisht ato kardio-vaskulare dhe

tumorale, janë shkaktarët më të mëdhenj të vdekshmërisë në Shqipëri. Ato janë

sëmundje që kanë në bazë të tyre një stil jetese jo të shëndetshme, ndaj insistohet që të

mund të parandalohen duke u kapur në kohë dhe duke ndikuar në edukimin

shëndetësor të popullatës për një stil të shëndetshëm jetese.Në masën dërrmuese,

barra e sëmundshmërisë në Shqipëri përcaktohet nga 3 faktorë madhorë të rrezikut:

ushqyerja jo e shëndetshme, presioni i lartë i gjakut dhe konsumi i produkteve të

duhanit. Pesë shkaqet kryesore të viteve të jetuara me paaftësi janë dhimbjet e

poshtme të shpinës, çrregullimet madhore të depresionit, dëmtimet nga rrëzimet,

dhimbjet e qafës dhe çrregullimet e ankthit.

Vitet e jetës të humbura nga vdekja e parakohshme në popullatën shqiptare i

atribuohen sëmundjeve ishemike të zemrës (18.6%), sëmundjeve cerebrovaskulare

(15.2%), infeksioneve respiratore te poshtme (5.6%), kancerit të mushkërisë (4.6%),

aksidenteve rrugore (3.5%)148

.

Individët e grupmoshes 35-70 vjeç kanë rrezik më të lartë për një sërë gjendjesh

shëndetësore jo të favorshme dhe pikërisht këta individë do të kishin përfitimin

maksimal nga zbulimi i hershëm i sëmundjes së tyre.

Historiku i sistemeve shëndetësore në vendet e zhvilluara dhe tek vendet në zhvillim

ka treguar se këto ndërhyrje janë me impakt të madh pozitiv në shëndetin e individit,

komuniteteve, impakt pozitiv në ekonominë e një vendi si dhe janë ndërhyrje kosto-

efektive. Evidenca shkencore botërore ka treguar se përmirësimi i statusit shëndetësor

në një popullatë, ka kontribuar në mënyrë të qenësishme në zhvillimin njerëzor dhe

ekonomik të kësaj popullate.

Kontrolli shëndetësor në popullatë ka avantazhe për përmirësimin e shëndetit publik.

Që kontrolli bazë të sjellë përfitime, semundjet në fjalë duhet të plotësojnë disa

147 Health systems financing: the path to universal coverage, World health report 2010

148

Raporti Kombetar i Shendetit


91

kritere. Kështu, sëmundja duhet të ketë një prevalence apo incidencë të lartë në

popullatë; kjo sëmundje mund të dëmtojë shëndetin e individëve nëse nuk

identifikohet dhe trajtohet në kohë; sëmundja mund të trajtohet apo parandalohet;

testimi duhet të jetë sa më pak invaziv, të kryhet lehtë dhe me kosto të ulët; metodat e

testimit duhet të jenë të studiuara shkencërisht dhe të kenë demonstruar që janë të

sakta, të besueshme dhe të kenë mundësi që rezultatet e tyre të konfirmohen me

metoda të tjera. Gjithashtu, duhet marre miratimi i pacientëve përpara se testi përkatës

të aplikohet.

Vënde te ndryshme kanë krijuar të ashtuquajturat “korniza të depistimit”, bazuar në

parimet e depistimit të hartuara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, me qëllim

për të orientuar vendim-marrësit kur këta të fundit shqyrtojnë çështje që kanë të bëjnë

me programet e depistimit të popullatës.

Projekti kombëtar i kontollit parandalues për popullatën në moshën 35-70 vjeç, ka në

bazë MF/QSH/Kujdesin parësor, nëpërmjet “know how”, praktikave të reja

shëndetësore dhe promovuese, duke sjellë një hop të ri në ofrimin e shërbimeve,

rritjes së cilësisë dhe komunikimit intensiv ndërdisiplinor. Kjo përqasje e re është një

vlerë e shtuar në sistemin tonë shëndetësor, duke synuar në mbrojtjen e popullatës nga

kërcënimet mbi shëndetin, do të ndihmojë që njerëzit të jetojnë cilësisht më gjatë si

dhe do të ndihmojë në mbrojtjen e shtresave vulnerabël të shoqërisë. Kjo përqasje na

ofron mundësinë të fokusohemi tek shëndeti dhe ruajtja e tij dhe jo vetëm tek

sëmundja dhe kurimi i saj.

Paketa e kontrollit mjekësor bazë përfshin këta komponentë:

a) Vlerësim, këshillim, trajtim dhe ndjekje për faktorët e stilit të jetesës:

i) Puna që kryen apo ka kryer; ii) Ushqyerja; iii) Konsumimi i duhanit; iv)

Konsumimi i alkoolit; v) Niveli i stresit dhe depresionit.

b) Matje, vlerësim, këshillim, referim dhe ndjekje e parametrave fiziologjikë:

i) Tensioni arterial; ii) Pesha trupore; iii) Aktiviteti i zemrës.

c) Matje, vlerësim, këshillim, trajtim, referim dhe ndjekje e parametrave biokimikë:

i) Formula e gjakut; ii) Hb, HCT, MCV, MCH, MCHC; iii) Kolesteroli

total, HDL kolesterol, LDL kolesterol, trigliceride; iv) Glicemia; v) Feçe

për gjak okult; vi) Albuminuria, prania e qelizave, cilindrave, kristaleve në

urinë; vii) Bilirubinë totale dhe direkte, transaminaza (SGPT, SGOT).

Fondi i Sigurimeve të Detyrueshme të Kujdesit Shëndetësor lidh kontratën për

financimin e shërbimit të kontrollit mjekësor bazë me operatorë të përzgjedhur sipas

dispozitave të ligjit Nr.125/2013, "Për konçesionet dhe partneritetin publik privat".

Kontratat rregullojnë e përcaktojnë, në mënyrë të hollësishme, formën e dhënies së

këtij shërbimi dhe mënyrën e pagesës së tij.


92

Informacioni i gjeneruar nga programi i kontrollit mjekësor bazë, bazuar në

formularin përkatës, i cili miratohet me urdhër të Ministrit të Shëndetësisë, përbën

Regjistrin Kombëtar të Kontrollit Mjekësor Bazë, të vendosur në Institutin e Shëndetit

Publik. Ky regjistër administrohet në bazë të rregullave të mirëpërcaktuara që lidhen

me mënyrën e grumbullimit, përpunimit, analizës dhe diseminimit, si dhe aksesimit

duke i kushtuar rëndësi ruajtjes së të dhënave personale dhe duke u fokusuar në

përdorimin statistikor të të dhënave të mbledhura.

Proçesi shoqërohet me një program të gjerë informimi publik që përmban mesazhin

për pjesëmarrjen e popullatës në programin e kontrollit mjekësor bazë.

Çdo shtetas me qëndrim të përhershëm në Republikën e Shqipërisë, që i përket

grupmoshes 35-70 vjeç, ka të drejtën e kontrollit mjekësor bazë, pa diskriminim dhe

pa pagesë. Kontrolli ofrohet dhe realizohet nga punonjësit e shëndetësisë në kujdesin

shëndetësor parësor, të kontraktuar nga Fondi i Sigurimeve të Detyrueshme të

Kujdesit Shëndetësor. Të drejtat dhe detyrimet që lidhen me zbatimin e programit të

kontrollit mjekësor bazë 35-70 vjeç janë pjesë e marrëdhënieve kontraktuale mes

ofruesve të shërbimeve dhe Fondit të Sigurimeve të Detyrueshme të Kujdesit

Shëndetësor.

Kontrolli mjekësor bazë realizohet në infrastrukturën e 415 qëndrave shëndetësore, të

shtrira në të gjithë territorin e vendit. Shtetasit gëzojnë të drejtën të japë pëlqimin për

kujdesin shëndetësor që do t’i ofrohet, të drejtën e trajtimit me dinjitet dhe pas

kryerjes së kontrollit mjekësor bazë, gëzojnë të drejtën e këshillimit, trajtimit dhe

referimit sipas kuadrit rregullator në fuqi.

149 Informacioni është marre nga INSTAT

Popullsia mesatare vjetore149

Grupmoshat

2011

2012

2013

MF MF MF

0-4 175,578 175,016 173348

5 - 9 195,373 182,122 171833

10 - 14 243,520 232,150 220582

15-19 281,162 272,082 261669

20-24 252,227 246,546 235615

25-29 201,837 205,289 209075

30-34 168,617 176,207 187077


93

Tabela III. Struktura e popullsisë residente sipas grupmoshës

Sipas kësaj skeme do te funksionojë gjithë sistemi i kontrollit mjekësor bazë duke na

bërë të mundur gjendjen shëndetësore të grupmoshës 35-70 vjeç dhe statistika të tjera

në lidhje me shëndetin. Gjatë vitit 2014 filloi zbatimi i një programi kombëtar për

kontrollin bazë të shëndetit për popullsinë që përfshin në total 900,000 shtetas.

Fillimisht ky kontroll përfshinte çdo shtetas me qëndrim të përhershëm në

Republikën e Shqipërisë, që i përkiste grupmoshës 40-65 vjec, pa diskriminim dhe

pa pagesë. Pas dy viteve të zbatimit të këtij programi u vendos shtrirja e tij me të

njejtat kushte, për nje grup më të madh popullatë duke filluar nga mosha 35 vjeç deri

në moshën 70 vjeç. Theksojmë se kryerja e kësaj pakete realizohet pa dallim midis

personave të siguruar dhe të pasiguruar.

2.6.2 Zgjerimi i rrethit të personave që mbulohen nga skema e sigurimit të

detyrueshëm.

Zgjerimi i mbulimit nga skema rrit numrin e popullatës së mbrojtur. Çdo kategori e

re që përfshihet në skemë gëzon të njejtën mbrojte: përfitojnë sipas nevojave

individuale nga paketat e shërbimeve shëndetësore. Zgjerimi i skemës në mënyrë

uniforme është një hap drejt universialitetit.

Viktimat e trafikimit

Një nga kategoritë e reja të përfshira në skemë është kategoria e viktimave të

trafikimit. Në zbatim të Konventës së Kombeve të Bashkuara kundër Krimit të

Organizuar Ndërkombëtar dhe protokollet e saj plotësuese, si dhe të Konventës së

35-39 171,522 170,893 173587

40-44 190,695 191,529 189,099

Grupmoshat 35-70

45-49 200,695 196,957 197,020

50-54 200,676 205,845 209,575

55-59 166,172 175,383 184,593

60-64 132,762 138,211 141,532

65-69 107,268 106,057 106945

TOTALI 891,000 907,925 921,819

75-79 64,512 68,453 71589

80-84 35,754 36,906 38204

85+ 21,610 22,221 23148

Gjithsej / Total 2,904,780 2,900,489 2,897,366


94

Këshillit të Evropës “Për Masat kundër Trafikimit të Qenieve Njerëzore”, shteti

shqiptar ka detyrimin të mbulojë shpenzimet për shërbimet shëndetësore që merr kjo

kategori. Gjithashtu Plani Kombëtar i Veprimit për Luftën kundër Trafikimit të

Qenieve Njerëzore 2011-2013 parashikonte lehtësimin e sigurimit të shërbimeve

sociale, ku përfshihen edhe shërbimet shëndetësore.

Me herët viktimat e trafikimit janë përkufizuar si individ në nevojë150

, si të tillë kjo

kategori bëhet përfituese e ndihmës ekonomike. Me anë të deduktimit, duke qenë

përfitues i ndihmës ekonomike, këta subjekte janë edhe persona të siguruar pasi

kategoria e përfituesve të ndihmës ekonomike është kategori e siguruar për kujdesin

shëndetësor151

.

Veçoria është se në mënyrë të tërthortë, mbrojtja që krijonte skema për këtë kategori

ofrohej vetëm për periudhën kur viktimat e trafikimit dilnin nga institucionet e

përkujdesit shoqëror e deri në çastin e punësimit të tyre. Periudha e trajtimit në

strehëza nuk kishte rregullim të posaçëm ligjor. Mbetej në diskrecionin e

administratës së institucioneve të përkujdesjes dhe nën varësinë e kushteve financiare

të tyre sigurimi i kujdesit shëndetësor të nevojshëm për to.

Kjo gjëndje krijonte pabarazi në ushtrimin e të drejtës për kujdes shëndetësor për këtë

kategori, pasi për të njejtën gjendje shëndetësore nuk ofrohej aksesi i njejtë krahasuar

me personat e të njejtës kategori jashtë strehëzës ose me persona që u përkasin

kategorive të tjera. Rrethana tjetër shqetësuese ishte se viktimat shfaqin probleme, të

cilat kanë nevojë për një trajtim të specializuar dhe afatgjatë duke përfshirë kujdesin

fizik, mendor, psikologjik. Gjendja traumatike që shoqëron procesin e kthimit dhe të

reabilitimit i bën pjesë e popullatës vulnerabël që ka nevojë për një kujdesje të

veçantë nga shteti.

Ndërhyrjet për zgjidhjen e kësaj problematike u kryen në dy rrafshe. Në rrafshin

instuitucional, Koordinatori Kombëtar Antitrafik propozoi përfshirjen e Ministrisë së

Shëndetësisë në Komitetin Shtetëror Antitrafik, si dhe Autoritetin Përgjegjës për

Mbrojtjen dhe Ndihmën ndaj Viktimave të Trafikimit duke krijuar kushtet në dhënien

e garancive për trajtimin sa më të mirë të viktimave/viktima të mundshme të

trafikimit. Në rrafshin ligjor u proçedua për ndryshime në ligjin që rregullon

sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Shqipëri duke përfshirë në

kategorinë e personave ekonomikisht jo aktivë edhe kategorinë e viktimave të

trafikimit. Në këtë mënyrë kjo kategori do të jetë e mbuluar nga sigurimi i

detyrueshëm shëndetësor, ndërsa kontributet për ta do të paguhen nga buxheti i shtetit.

Ky ndryshim zgjidhi një problem sensitiv dhe krijoi një mbrojtje të plotë ligjore

lidhur me sigurimin e kujdesit shëndetësor për viktimat e trafikimit. Ndryshimi

realizon mbulimin e kësaj kategorie pavarësisht nga fakti i përfitimit të ndihmës

150

Ligjin nr. 9355, datë 10.3.2005 “Për ndihmën dhe shërbimet shoqërorë”, i ndryshuar, neni 4/ pika 28

neni “individ në nevojë” është personi fizik që është: jetim, viktimë e trafikimit, viktimë e dhunës në

marrëdhëniet familjare. 151

Ligji 10383 datë 24.02.2011”Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Republikën e

Shqipërisë


95

ekonomike apo i qëndrimit ose jo në institucione rezidenciale. Nga të dhënat

paraprake të Ministrisë së Brendshme numri i personave që përfshihen në këtë

kategori është rreth 90-100 persona në një vit, duke patur parasysh që faza e

rehabilitimit dhe riintegrimit të tyre, varjon nga 6 muaj - 2 vjet, numri i përgjithshëm i

personave të klasifikuar si të tillë është rreth 200 persona dhe nuk konstatohet trend në

rritje.

Personat e paraburgosur dhe të dënuarit me burgim

Trajtimi me kujdes shëndetësor i kategorisë së personave të paraburgosur dhe e të

dënuarve me burgim me legjislacionin pararendës sigurohej dhe ofrohej nga

institucionet e vuajtjes së dënimit të cilët ishin përgjegjës si për organizimin e

shërbimit ashtu edhe për financimin e tij. Shpenzimet për kujdesin shëndetësor

parashikoheshin në buxhetin e institucionit përgjegjës të fushës që është ministria e

Drejtësisë. Ndër masat organizative të ndërmarra nga ministria e Drejtësise dhe

Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve bënte pjesë sigurimi i personelit mjeksor pranë

institucioneve të ekzekutimit të vendimeve penale, sigurimi i barnave të nevojshme

për kurim pranë këtyre institucioneve si dhe aksesi në një spital të posaçëm si spitali i

burgjeve me lidhjet dhe referencat në Qendrën Spitalore Universitare. Kjo qasje ndaj

shërbimit shëndetësor për këta persona me kalimin e kohës krijoi probleme lidhur me

trajtimin e barabartë. Për shkak të buxheteve të kufizuara152

, të vendodhjeve

gjeografike të institucioneve të vuajtjes së dënimit si dhe për shkak të shpërndarjes së

ndryshme të sëmundshmërise personave që ishin në të njejtat kushte shëndetësore, por

në institucione të ndryshme nuk kishin të njejtin standart trajtimi. Gjithashtu në disa

raste u vunë re standarte të ndryshme në përfitimin nga lista e barnave të

rimbursueshme, ku të burgosurit nuk mund të trajtoheshin me disa barna të shtrenjta

në një kohë kur pjesa tjetër e popullatës kishte akses. Në disa raste kjo pamundësi çoi

në ndryshimin e terapisë dhe përkeqësimin e shëndetit të të dënuarve. Rasti më tipik

është ai i trajtuar edhe nga Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut çështja Grori

kundër Shqipërisë153

.Kjo çështje ka të bëjë me mungesën e trajtimit të duhur mjekësor

të ankuesit që ndodhet në burg nga ana e autoriteteve të brendshme, e cila përbën një

trajtim çnjerëzor në kundërshtim me nenin 3 të KEDNJ. Gjykata Evropiane tërheq

vëmendjen se ankuesi është lënë për një periudhë nga prilli i vitit 2005 deri në janar të

vitit 2008, kur ka ndërhyrë një urdhër i Gjykatës, pa trajtimin mjekësor të

përshtatshëm. Raporti i fundit mjekësor mbi gjëndjen e ankuesit konfirmoi shtimin e

sëmundjes gjatë viteve të shkaktuara si pasojë e moskujdesit mjekësor. Sipas Gjykatës

është alarmues fakti se çështja e ekzaminimeve mjekësore lihet në diskrecion të

prokurorit. Gjykata konstaton se mungesa e një ndihme mjekësore adekuate e

shoqëruar me refuzim nga ana e autoriteteve për t’i ofruar ankuesit një trajtim të

përshtatshëm të rekomanduar nga mjekët, i ka krijuar atij një ndjenjë kaq të fortë

152

Raporti i Komitetit Shqiptar te Helsinkit Mbi situatën e të drejtave të njeriut të personave të privuar

nga liria në drejtoritë dhe komisariatet e policisë dhe institucionet e paraburgimit dhe të ekzekutimit të

vendimeve penale, dhjetor 2014 153

Përmbledhje e vendimeve të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut kundër Shqipërisë, botim i

Qendrës së Publikimeve Zyrtare, qershor 2010


96

pasigurie, që bashkë me vuajtjet fizike të tij përbën një trajtim degradues sipas nenit 3

të Konventës.

Standardet e Komitetit për Parandalimin e Torturës të Këshillit te Europes (KPT)

sanksionojnë se "Personat nën kufizimin e policisë duhet të kenë të drejtën e njohur

zyrtarisht për akses tek një mjek. Me fjalë të tjera, një mjek duhet gjithmonë të thirret

pa vonesë nëse një person kërkon një ekzaminim mjekësor; oficerët e policisë nuk

duhet të filtrojnë kërkesa të tilla. Më tej, e drejta e aksesit tek një mjek duhet të

përfshijë të drejtën e personit për t'u ekzaminuar, nëse ai dëshiron, nga një mjek i

zgjedhur prej tij / saj (përveç ndonjë ekzaminimi mjekësor të nevosjshëm, të kryer nga

një mjek i thirrur nga policia). Të gjitha ekzaminimet mjekësore të personave nën

kufizim policor duhet të kryhet në konfidencialitet, jo në prezencë të zyrtarëve të

zbatimit të ligjit dhe përveç nëse mjeku në fjalë kërkon ndryshe në ndonjë rast të

veçantë, në prezencë të punonjësve të policisë. Është gjithashtu e rëndësishme që

personat të cilët janë liruar nga kufizimi policor, pa dalë përpara një gjykate, kanë të

drejtë të kërkojnë drejtpërdrejt një ekzaminim mjekësor / çertifikatë nga një mjek i

njohur i mjekësisë ligjore”.

Duke u bazuar edhe në rekomandimet e lëna për përmirësimin e të drejtave në lidhje

me kujdesin shëndetësor për personat e dënuar me burgim dhe paraburgim në drejtim

të aksesit dhe barazisë në kujdesin shëndetësor u procedua me ndryshime ligjore të

cilat bënë të mundur kalimin e personave të paraburgosur dhe të dënuarve me burgim

në kategoritë e të siguruarve që mbulohen nga skema e sigurimeve të detyrueshme

shëndetësore154

.

Nga këndvështrimi organizativ shërbimi mjekësor sigurohet gjatë gjithë kohës së

qëndrimit në institucion, nga Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve dhe mbulohet nga

sigurimi i detyrueshëm i kujdesit shëndetësor, sipas skemës në fuqi pavarësisht nga

kërkesat e të paraburgosurve dhe të dënuarve. Personat e paraburgosur dhe të dënuarit

me burgim përfshihen në kategorinë e personave ekonomikisht joaktivë, në kuptim të

ligjit në fuqi, dhe përfitojnë, pa pagesë, të gjitha shërbimet që ofron skema e sigurimit

shëndetësor, sipas këtij ligji.

Administrata e institucionit siguron kushtet, mjetet dhe personelin për mbrojtjen e

shëndetit të të dënuarve155

. Organizimi dhe realizimi i shërbimit shëndetësor bëhen

nga administrata e institucionit, në bashkëpunim me spitalin e burgjeve dhe me

organet shtetërore përkatëse të shëndetësisë. Të paraburgosurit dhe të dënuarit mund

të kërkojnë që të vizitohen, me shpenzimet e tyre, nga një mjek i zgjedhur prej tyre.

Shërbimi shëndetësor duhet të sigurojë parandalimin, diagnostikimin dhe mjekimin e

sëmundjeve, furnizimin me ilaçe dhe pajisje mjekësore në rastet e emergjencës

shëndetësore ato kur nuk mbulohen nga skema e sigurimit të detyrueshëm të kujdesit

shëndetësor, profilaksinë për sëmundjet, duke bërë kujdes të veçantë për sëmundjet

154

ligji Nr.8328, datë 16.4.1998 ”Për të drejtat dhe trajtimin e të dënuarve me burgim dhe të

paraburgosurve”, i ndryshuar me ligjin nr. 40/2014. 155

Raporti i Komitetit Shqiptar te Helsinkit Mbi situatën e të drejtave të njeriut të personave të privuar

nga liria në drejtoritë dhe komisariatet e policisë dhe institucionet e paraburgimit dhe të ekzekutimit të

vendimeve penale, dhjetor 2014


97

infektive dhe ato ngjitëse, sigurimin e higjienës së mjedisit dhe edukimin sanitar të

paraburgosurve dhe të dënuarve.

Çdo institucion ka shërbim shëndetësor e farmaceutik, që i përgjigjet nevojave për

parandalimin dhe ruajtjen e shëndetit të të paraburgosurve dhe të dënuarve. Të

paraburgosurit dhe të dënuarit, që dyshohen ose kanë sëmundje ngjitëse, izolohen

menjëherë në mjedise të posaçme. Në institucionet ku vuajnë dënimin gratë,

funksionojnë shërbimet speciale në shërbim të grave shtatzëna dhe të atyre me fëmijë

në gji. Personeli mjekësor viziton çdo ditë të paraburgosurit dhe të dënuarit e sëmurë

e ato që bëjnë kërkesë me shkrim ose me gojë drejtuar stafit shëndetësor ose

personelit të sigurisë në regjim dhe kontrollon, periodikisht, të gjithë të paraburgosurit

dhe të dënuarit e tjerë, sipas një grafiku të hartuar nga drejtoria e institucionit.

Personeli mjekësor evidenton dhe njofton menjëherë për sëmundjet që kërkojnë

trajtim të specializuar. Për rastet e sëmundjeve ngjitëse ose të sëmundjeve të tjera,

diagnostikimi dhe mjekimi i të cilave nuk mund të sigurohen në kushtet e

institucionit, të paraburgosurit dhe të dënuarit transferohen në spitalin e burgjeve dhe,

kur është e nevojshme, ata transferohen në Qendrën Spitalore Universitare, Tiranë e

në institucionet spitalore, në rang qarku apo rrethi, në varësi të saj. Diagnostikimi dhe

mjekimi në këto qëndra bëhen sipas një udhëzimi të përbashkët të Ministrit të

Drejtësisë dhe të Ministrit të Shëndetësisë. Në raste urgjence, kur rrezikohet jeta e të

paraburgosurit dhe të dënuarit, ai transferohet për mjekim në spitalin e burgjeve ose

në spitalet rajonale. Institutet rajonale higjieno-sanitare vizitojnë, të paktën dy herë në

vit, institucionet e ekzekutimit të vendimeve penale, për kontrollin e gjendjes

higjieno-sanitare të mjediseve dhe masat e marra nga shërbimi shëndetësor i

institucionit, për parandalimin e sëmundjeve infektive. Të dënuarit dhe të

paraburgosurit që gjenden në institucionet e ekzekutimit të vendimeve penale dhe që

vuajnë nga çrregullime të shëndetit mendor gëzojnë të drejtën për trajtim të veçantë

shëndetësor pranë seksioneve mjekësore të posaçme të institucioneve ose në qendrën

spitalore të burgjeve. Trajtimi shëndetësor i grave të dënuara dhe të paraburgosura

përfshin kontroll të plotë për të përcaktuar nevojat e kujdesit shëndetësor parësor si:

praninë e sëmundjeve seksualisht të transmetueshme ose sëmundjeve të lindura të

gjakut; nevojat për kujdesin shëndetësor mendor, përfshirë trajtimet e çrregullimeve

posttraumatike, të rrezikut të vetëvrasjes ose vetëdëmtimit; historinë e shëndetit

riprodhues; praninë e varësisë të drogës; abuzimin seksual dhe forma të tjera të

dhunës që mund të ketë pësuar përpara pranimit në institucion. Shërbimi shëndetësor

në institucionet e ekzekutimit të vendimeve penale organizohet pa diskriminim, për

shkak të statusit ligjor të personit në institucion ose për ndonjë arsye tjetër që mund të

shërbejë për diskriminim.

2.6.3 Përjashtimi nga pagesat e drejtpërdrejta, bashkëpagesa

Me sipër trajtuam se një nga tiparet e sigurimeve shëndetësore është solidariteti dhe

bashkëpagesa. Nëpërmjet mekanizmit të bashkëpagesës, të siguruarit marrin pjesë në


98

përballimin e një pjese të kostos së shërbimit e cila përgjithësisht është ndjeshëm e

reduktuar në raport me totalin e kostos. Pjesa tjetër paguhet nga sigurimi shëndetësor.

Pagesat e drejtpërdrejta janë pagesa që bëjnë perfituesit e sigurimeve shëndetësore të

detyrueshme për paketat e shërbimeve shëndetësore, pavarësisht nga pagesat e

kontributeve në skemën e sigurimeve shendetesore.

Masa e bashkëpageses zakonisht vendoset nga institucioni që është përgjegjës për

hartimin e politikave në fushën e sigurimeve. Këto institucione në zbatim të politikave

sociale mund të përjashtojnë nga bashkëpagesa kategori të veçanta të individëve,

duke u bazuar në aftësinë e tyre për të paguar. Përjashtimet bëhen si në lidhje me

barnat ashtu edhe për shërbime të tjera që janë pjesë e paketave të shërbimeve të

kujdesit shëndetësor parësor e spitalor, që mbulohen nga skema e sigurimit të

detyrueshem të kujdesit shëndetësor. Në skemën shqiptare të sigurimit të

detyrueshëm janë të përjashtuar nga bashkëpagesa këto kategori:

Femijët,

Invalidët e plotë, përfshirë edhe invalidët paraplegjikë, tetraplegjikë dhe të verbrit e

plotë;

Invalidët e luftës;

Veteranët;

Personat që gëzojnë statusin e ish-të dënuarve dhe të përndjekurve politikë;

Jetimët.

Pensionistët;

Personat e paraburgosur dhe të dënuarit me burgim;

Azilkërkuesit;

Viktimat e trafikimit

Ligji i sigurimit te detyrueshem parashikon që femijët mbulohet nga shteti si kategori

joaktive. Përfitimet nga skema e sigurimeve shëndetesore konkretisht rimbursimi i

barnave, ka qënë pa pagesë për fëmijët 0 deri në 12 muaj në sajë të politikave të

mbrojtjes dhe kujdesit të veçantë për fëmijët e lindur. Shtrirja e moshës fëminore deri

në 18 vjeç156

që u realizua me ligj vjen në përputhje me kërkesat e Konventës mbi

Mbrojtjen e Fëmijëve.

2.6.4 Heqja e tarifës së vizitës te mjeku i familjes për personat e pasiguruar

Në konceptin e zbatuar të një skeme sigurimi zbatohet parimi sipas të cilit personat e

siguruar, përfitojnë nga shërbimet shëndetësore që janë pjesë e skemës nuk paguajnë

156 Konventa Europiane“Mbi ushtrimin e të drejtave të fëmijëve” ratifikuar me ligji 10425 date 2.06.2011


99

koston e plotë të shërbimit shëndetësor. Nëpërmjet mekanizmit të bashkëpagesës, të

siguruarit marrin pjesë në përballimin e një pjese të kostos së shërbimit e cila

përgjithësisht është ndjeshëm e reduktuar në raport me totalin e kostos. Pjesa tjetër

paguhet nga sigurimi shëndetësor. Në shumë raste skema e mbulon plotësisht koston e

shërbimit dhe të siguruarit nuk paguajnë aspak.

Në dallim nga personat e siguruar, të pasiguruarit janë të detyruar të paguajnë koston

e plotë të shërbimeve shëndetësore. Në skemat e detyrueshme, teorikisht duhet të jetë

e siguruar e gjithë popullsia rezidente e një vendi. Por, në kushtet e prezencës së

ekonomisë informale dhe të faktorëve të tjerë socialë, historik etj, edhe pse

legjislacioni krijon mundësinë e përdorimit të sigurimit vullnetar, ka persona të cilët

nuk përfshihen në skemën e sigurimit të detyrueshëm. Duke qënë të pasiguruar ata

kanë detyrimin të paguajnë për vizitën tek mjeku i familjes. Shpesh mekanizmat e

sistemit shëndetësor ekzistues favorizojnë shmangien e kësaj pagese, duke e

zëvendësuar me pagesën nëndorë. Ky fakt konstatohet edhe nga informacioni që vjen

nga evidencat e vizitave tek mjeku i familjes, ku pagesat nga të pasiguruarit rezultojnë

shumë të pakta.

Ndryshimi ligjor lidhet me përmbajtjen e dispozitës mbi shërbimet shëndetësore të

cilat nuk mbulohen nga sigurimet shëndetësore dhe parashikon që Fondi të financojë

për personat e pasiguruar shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor që lidhen me

vizitën e mjekut të familjes, e thënë ndyshe vizitë pa pagesë te mjeku i familjes për të

pasiguruarit.

Kjo situatë është parë si një hap drejt mbulimit universal shëndetësor për të gjithë

shqiptarët rezidentë dhe i lidhur me fillimin e projeksioneve për kalimin drejt

Shërbimit Kombëtar Shëndetësor. Strategjia e qeverisë e parasheh që Shërbimi

Kombëtar Shëndetësor do të jetë paguesi i vetëm i shërbimit të kujdesit shëndetësor,

duke siguruar që askush të mos përballet me pengesa financiare, moshore, gjinore,

gjeografike apo kulturore në marrjen e shërbimit të kujdesit shëndetësor.

Ndërkohë çështja që ngrihet mbi këtë arsyetim është në çfarë marrëdhëniesh duhet të

jenë mbulimi universal shëndetësor, me të drejtën për trajtim të barabartë dhe me

detyrimin për të derdhur kontribute në një skemë sigurimi të detyrueshëm të kujdesit

shëndetësor. Kemi mendimin se masat e marra mund të pranohen vetëm në kushtet e

një procesi tranzitor. Kushtetuta në nenin 55 parashikon që “Kushdo ka të drejtë për

sigurim shëndetësor sipas procedurës të përcaktuar në ligj”. Por kjo e drejtë nuk

zbatohet në mënyrë të drejtpërdrejtë por në bazë të procedurave të përcaktuara nga

ligji. Nëse në respekt të parimit të barazisë që kemi analizuar në fillim të këtij

kapitulli, personat e siguruar kanë të drejtën e barazisë në mbulim me shërbime

shëndetësore pavarësisht nga masa e kontributit individual dhe se nga cili burim vjen

ky kontribut, shtrirja e parimit të barazisë edhe përtej personave të siguruar paraqet

një deformim të skemës. Do jetë më e drejtë që ndërhyrja e shtetit të jetë në

mundësimin ligjor të kthimit në të siguruar të këtij grupi të popullatës. Kjo gjë mund

të arrihet duke shtuar p.sh. rrethin e personave që shteti merr në mbrojtje dhe që u

paguan kontributet. Parimisht sigurimi shëndetësor kërkon dhe mban të ndarë qartas

kategoritë e të siguruarve dhe të pasiguruarve për sa kohë që mbështetet në kontribute.


100

Zbutja e efekteve sociale ose krijimi i mundësive për të përballuar financiarisht

sëmundjen për të pasiguruarit mund të realizohet edhe me mekanizma të tjerë të

shtetit social si ndihma sociale, institucione shëndetësore të financuara nga shteti dhe

jo nga sigurimet shëndetësore si paguesi i vetëm.

Në një sistem që financohet jo nga kontributet por nga taksat e përgjithshme nuk ka

vend të përdoret termi “ i siguruar”, pasi në parim nuk ka më një kontribut ose taksë

specifike për shëndetësinë. Rregullat për mbulimin shëndetësor në këto sisteme mund

të parashikojnë mbulimin e gjithë popullsisë mbi baza rezidenciale, ushtrimit të

aktivitetit etj.

Pra, bëhet fjalë për dy skema te ndryshme në koncept dhe kalimi nga njëra skemë në

tjetrën patjetër që kërkon ndryshime themelore ligjore madje për mendimin tone edhe

një riformulim të dispozitës kushtetuese.


101

KREU III: TIPARET BASHKËKOHORE TË ZHVILLIMIT TË SISTEMEVE

TË KUJDESIT SHËNDETËSOR DHE SIGURIMEVE SHËNDETËSORE

3.1 Tendenca e kalimit drejt Shërbimit Shëndetësor Kombëtar. Modelet e ndryshme

të financimit të shëndetësisë.

Në Evropë pas luftës së dytë Botërore u aplikuan të tre modelet e financimit të

shëndetësisë: modeli i sigurimeve shëndetësore Bismark, i cili vazhdoi të gjente

zbatim në vendet e Europës qëndrore, modeli Semashko, të cilin e përdorën kryesisht

vendet e bllokut të Lindjes, si dhe modeli i shërbimit kombëtar shëndetësor Beverixh

i cili vazhdoi të aplikohej në Angli dhe vendet Skandinave. Ndërkohë, të gjitha

shtetet, kundrejt arsyeve të ndryshme dhe në përputhje me nevojat specifike të

zhvillimit të tyre, kanë ndryshuar tiparet e një skeme ose kanë tentuar të ndryshojnë

modelin e financimit të shëndetësisë. Ndërmjet viteve 1967 dhe 1986 jo më pak se 10

vende braktisën skemat e sigurimeve shëndetësore në favor të modelit të financimit

nga taksat e të shërbimit kombëtar shëndetësor. Në vitet 1990, katër shtete të reja

evropiane braktisën modelin Semashko në favor të sigurimeve shëndetësore. Në

përpjekjet për ndryshimin e modelit të financimit padyshim që rol të rëndësishëm ka

zënë eksperienca e vendeve fqinje të marra si model zhvillimi sic është rasti i

Gjermanisë si vendi origjinë i modelit të sigurimeve (sistemi Bismark) apo rasti i

Britanisë së Madhe dhe Skandinavisë ku modeli i financimit bazuar në taksa -

Beveridge u zhvillua fuqishëm edhe më tej. Vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore,

si dhe të Azisë Qendrore pas shpërbërjes së ish-Bashkimit Sovjetik luftuan fuqishëm

për t’u përshtatur me kërkesat e ekonomisë së tregut. Periudha e tranzicioni për to u

shoqërua me rritjen e shifrës së shpenzimeve në shëndetësi për të njejtin produkt

shëndetësor.

3.1.1 Tranzicioni drejt dhe prej sigurimeve shëndetësore në vendet e OECD

Sipas mënyrës së financimit të shëndetësise, vendet anëtare të organizatës për

bashkëpunimin dhe zhvillimin ekonomik (OECD), duke përjashtuar Shtetet e

Bashkuara, ndahen në katër grupe

Grupi i parë përfshin vëndet që kanë ruajtur skemat e sigurimeve shëndetësore, sic

janë Austria, Belgjika, Franca, Gjermania, Japonia, Korea, Luksemburgu, Meksika,

Hollanda, Zvicra dhe Turqia. Përveçse Meksikës dhe Turqisë, kontributet e sigurimit

shëndetësor përbëjnë shumicën dërrmuese të të ardhurave për shëndetësinë, dhe pjesa

më e madhe e popullsisë është e mbuluar nga sigurimi shëndetësor. Në Meksikë dhe

Turqi, pjesa më e madhe e shpenzimeve shëndetësore vjen nga pagesat e

drejtpërdrejta dhe nga financimi nëpërmjet taksave.

Grupi i dytë përfshin vende të cilët kanë patur kryesisht sisteme të financuara nga

taksat si Australia, Kanadaja, Finlanda, Irlanda, Zelanda e Re dhe Mbretëria e

Bashkuar. Pavarësisht se disa nga këto vende janë bashkuar vonë me këtë metodë

financimi, edhe më parë nuk kanë patur histori me sigurimet shëndetësore.

Grupi i tretë përfshin vendet që mbështeten kryesisht në kontributet e sigurimeve

shëndetësore, por që nga viti 1960 e në vazhdim zgjodhën sistemin universal


102

shëndetësor të financuar nga taksimi i përgjithshëm. Në këtë grup përfshihen

Danimarka, Greqia, Islanda, Italia, Norvegjia, Portugalia, Spanja dhe Suedia.

Grupi i katërt përfshin vendet e Europës Qëndrore që operuan me sistemin e

financimit nga taksat sipas modelit Semashko, dhe pastaj u rikthyen në sistemin e

sigurimeve shëndetësore në vitet 1990. Ky grup përfshin Çekinë, Hungarinë,

Poloninë, Slloveninë dhe Republikën Sllovake.

Dallimi themelor në mes sistemeve të sigurimeve shëndetësore dhe sistemeve të

financuara nga taksat është se sistemet e sigurimeve shëndetësore rritin të ardhurat

kryesisht nga kontributet mbi pagat në sektorin formal ndërsa sistemet e bazuara në

financimin nga taksat i rrisin të ardhurat e tyre nga taksat dhe të ardhurat e

pataksueshme të qeverisë. Të dy sistemet gjithashtu ndryshojnë, në mënyrën se si e

ofrojnë shërbimin e tyre: tradicionalisht sistemet e sigurimeve shëndetësore veprojnë

nëpërmjet kontratave që lidhin me dhënësit e shërbimeve publike dhe private në vend

të menaxhimit të drejtpërdrejtë të shërbimeve shëndetësore sic ndodh në shume

modele të financuara nga taksat. Si rezultat mekanizmat e pagesës së dhënësve të

shërbimeve në sistemet e sigurimeve shëndetësore priren të jenë më efikase se ato në

sistemet e financuar nga taksat. Shumica e sistemeve të financuara nga taksat

veprojnë me mjekun e familjes si portier të sistemit, ndërsa sistemet e bazuara në

sigurimet shëndetësore nuk e kanë gjithmonë si tipar dallues.

Dallimet midis dy mënyrave të financimit në vazhdim i kemi analizuar në raport me:

me shpenzimet për shërbimet shëndetësore në një vend të caktuar;

me produktin shëndetësor ose rezultatin shëndetësor të prodhuar nga sistemi

niveli i punësimit të kuadrove të shëndetësisë.


shpenzimet shëndetësore

Mbledhja e të ardhurave të lidhura me kontributet në sistemet e sigurimeve

shëndetësore bëhet zakonisht brenda sistemit të sigurimeve, ndërsa të ardhurat e

sistemit të financuar nga taksat mblidhen nëpërmjet sistemit të taksave. Pikërisht

mënyra e mbledhjes në vetvete e bëjnë një sistem sigurimesh shëndetësore më të

kushtueshëm. Këto kosto shtesë janë parë shpesh si një çmim që ja vlen të paguhet

sipas mendimit të përkrahësve të sistemit të sigurimeve shëndetësore, sepse ata i

shohin të ardhurat e lidhura me kontributet si më të qëndrueshme dhe më të

besueshme se të ardhurat nga taksat: njerëzit mund të jenë të gatshëm për të

kontribuar më shumë në qoftë se ata e dinë se kontributet e tyre do të sigurojë

mbulimin me sigurim shëndetësor për ata dhe kontribuesit e tjerë. Në rastin e

financimit nëpërmjet taksave paratë përfundojnë në një pishinë të madhe të të

ardhurave tatimore ndarja e të cilave në mes sektorëve të shëndetësisë dhe sektorë të

tjerë është lënë në dëshirën dhe vullnetin e politikëbërësve. Në praktikë, evazioni dhe

shmangia e pagesave të kontributeve të sigurimeve shëndetësore është problem i

madh në shumë vende me sisteme sigurimesh. Në disa raste ministritë e financave

ulin të ardhurat tatimore që do të përdoren në sektorin e shëndetësisë dhe kërkojnë


103

rritjen e të ardhurave nga kontributet në mënyrë që këto të fundit të mos paraqiten si

të ardhura shtesë në sistemin e përgjithshëm të financimit.

Dallimet në shpenzimet shëndetësore në mes të dy sistemeve gjithashtu pasqyrojnë

dallimet në marrëveshjet e shpërndarjes se parave te dhënësit e shërbimeve. Siç u

përmend, tradicionalisht sistemet e sigurimeve shëndetësore kontraktojnë dhënësit

publike ose privatë të shërbimeve shëndetësore në vend që të veprojnë drejtpërdrejt

për menaxhimin e tyre. Kjo mënyrë sjell shpenzime shtesë për sistemin, veçanërisht

kur kryen kontraktime selektive pasi në to do të përfshihen shpenzimet për zgjedhjen

e ofruesit, hartimi dhe zbatimi i kontratave, cështje që kanë të bëjnë me mashtrimin

etj.

Një arsye pse shumë vende kanë eksperimentuar me sistemin e bazuar në financimin

nga taksat është se ndarja midis blerësve dhe ofruesve të shërbimeve mund të ushtrojë

presion mbi shpenzimet shëndetësore, gjithmonë në varësi të metodave të pagesave të

përdorura. Vendet me sisteme sigurimesh shëndetësore i paguajnë ofruesit me

metodën tarifë për shërbimin( fee-for-service), metodë që inkurajon ato shërbime në

të cilat dhënësi i shërbimit mund të përfitojë normën më të lartë të fitimit. Kjo metodë

pagese shoqërohet me nivele të larta shpenzimesh shëndetësore për frymë. Nga ana

tjetër, sistemet e bazuara në financimin nga taksat tradicionalisht (përsëri, ka

përjashtime) janë të prirur për të përdorur stimuj me kosto të ulët që nuk kanë të

ngjarë të çojnë në nivele të larta të shpenzimeve për frymë. Përdorimi i metodës fë for

service në këto raste bëhet vetëm për të paguar tarifat e dhënësve të shërbimeve

shëndetësore parësore për shërbimet shëndetësore parandaluese si psh. vaksinimi.

Kohët e fundit sistemet e bazuara në financimin nga taksat kanë filluar të përdorin

stimuj më të fuqishem për spitalet duke synuar drejt formave të tjera të pagesave sic

është pagesa bazuar në grupe diagnozash ose DRG.

Një faktor tjetër që ndikohet nga ndarja mes blerësi-ofruesit të shërbimeve

shëndetësore, që haset zakonisht në sistemet e bazuar në sigurimet shëndetësore, është

mënyra se si blerësi ndërvepron me dhënësit e shërbimit. Është vëne re se në vendet

që operojnë me të dy sistemet kanë filluar të kontraktojë në mënyrë selektive me

dhënësit e shërbimit konkurrues. Në Belgjikë, Hungari dhe Zvicër fondet e

sëmundjeve kontraktojnë me të gjithë ofruesit e kujdesit shëndetësor ndërsa në

Republikën Çeke, Republikën Sllovake, Gjermani, Holandë kanë filluar kohët e fundit

kontraktimet selektive. Nëse do të merret si shembull rasti i Shteteve të Bashkuara të

Amerikës, kontraktimet selektive pritet të ushtrojnë presion për të ulur shpenzimet.

Nga ana tjetër, sistemet e sigurimeve shëndetësore kanë një traditë në kontraktimin e

dhënësve të shërbimit publik dhe privat ndërsa në sistemet e bazuara në taksat

kontraktimi i dhënësve private vërehet më shumë në kujdesin shëndetësor parësor. Në

këtë kuptim është e vështirë që ky element të identifikohet si faktor i sigurtë për uljen

e shpenzimeve të sistemeve që bazohen në sigurimet shëndetësore.

Një faktor i fundit i rëndësishëm në dallimet në mes të shpenzimeve të dy sistemeve

është mungesa e mjekut të familjes si portier në një sistem tipik të bazuar në sigurimet

shëndetësore. Rasti i Holandës ku mjeku i familjes është edhe portier i sistemit, është i

pazakontë në mesin e sistemeve të bazuara në sigurimet shëndetësore (disa vende të

tjera janë përpjekur por kane dështuar për të futur atë ). Finlanda dhe Islanda bëjnë

përjashtim nga vendet me sisteme të bazuara në taksa, të cilat nuk e kanë portierin e


104

mjekut të familjes. Vendet me mjekun e familjes si portier të sistemit shëndetësor në

mënyrë empirike pranohen si vende që kanë shpenzimet më të ulta për frymë157

.


me produktin shëndetësor

Përgjithësisht besohet se sistemet e sigurimeve shëndetësore shpenzojnë për

shërbimin shëndetësor për frymë më shumë se sa sistemet e bazuara në financimin

nga taksat. Nga kjo mund të arrihet në një përfundim sipas të cilit sistemet e bazuara

në sigurimet shëndetësore veprojnë më mirë se sistemet e financuara nga taksat në

aspektin e produkteve shëndetësore. Ky përfundim nuk është i vërtetuar në cdo rast,

megjithatë, ato faktorë që bëjnë që sistemet e sigurimeve shëndetësore të jenë më të

shtrenjta gjithashtu mund të ndikojnë te produkti shëndetësor i përftuar në një nivel të

caktuar shpenzimesh.

Një faktor që punon kundër sistemeve të sigurimeve shëndetësore është se në këto

sisteme nuk është kusht mbulimi universal sic është zakonisht në një sistem të

financuar nga taksat.

Vendet e jugore evropiane arritën mbulimin universal vetëm pasi realizuan kalimin

nga sigurimet shëndetesore në financimin nga taksat. Disa vende kanë ende shumë për

të bërë për të arritur mbulimin universal. Është rasti tipik ku grupet që nuk mbulohen

nga programet e sigurimeve shëndetësore e që bëjnë pjesë në programet dhe projekte

të varura ose të udhëhequra nga ministritë e shëndetësisë, jane në disavantazh në

aspektin e burimeve financiare: në Meksikë, për shembull, ministria e shëndetësisë

shpenzon 50 % me pak për frymë për grupet që mbulon nga programet e menaxhuara

prej saj, se sa institucionet e sigurimeve shëndetësore po në atë vend.

Për më tepër, sisteme të ndryshme të sigurimeve shëndetësore veprojnë duke zbatuar

disa skema në të njejtën kohë. Ka raste si Austria ku diferenca në shpenzimet për

mbulimin për frymë që ofrohet nga fondi i sëmundjes me mbulim më të lartë në

krahasim me fondin e sëmundjes me mbulim më të ulët, është rreth 63%158

. Në

shumicën e vendeve, mungesat e shërbimeve shëndetësore në paketat e përfitimeve

janë reduktuar, por ka edhe raste që ka mungesa.

Në vendet ku skemat e sigurimeve shëndetësore konkurrojnë me njëri-tjetrin për të

ardhurat e tyre, zakonisht në një sistem që bazohet në banorë (siç është aktualisht rasti

në Republikën Çeke, Gjermaninë, Holandë, Republika Sllovake, dhe Zvicra), është

shqetësim i vazhdueshëm seleksionimi në baze risku, kështu që në varësi të formulës

së rregullimit të riskut disa grupe do të rezultojnë të padëshirueshëm, mund të

shmangen nga siguruesit dhe të rezultojnë pa shërbim159

.

157

Gerdtham, U.G. & Jönsson, B., 2000. International comparisons of health expenditure: theory, data and

econometric analysis. In A. J. Culyer & J. P. Newhouse, eds. Handbook of Health Economics. Amsterdam:

Elsevier, pp. 11-53.

158

Hitiris, T. & Posnett, J., 1992. The determinants and effects of health expenditure in developed

countries. Journal of Health Economics, 11(2), 159

Francesco Paolucci, Health care financing and insurance, Options for design, Springer Heidelberg

2011


105

Boshllëqet dhe pabarazitë në mbulim, në sistemet që bazohen në sigurimet

shëndetësore përkthehen në pabarazi në shpenzimet shëndetësore për frymë. Ky

përkufizim nuk merr parasysh mundësinë që sistemet që financohen nga taksat

gjithashtu mund të jenë të prirura për pabarazi të shpenzimeve në të gjithë popullsinë.

Shumë vende përdorin skema të kombinimit të burimeve ndërmjet fushave të

ndryshme për të pasqyruar numrin e popullsisë në rast kur nuk nevojitet kujdes

shëndetësor për popullatën. Sot, në fakt, nuk është e qartë nëse pabarazitë në

shfrytëzimin e kujdesit janë më të larta në vendet ku sistemet bazohen në sigurimet

shëndetësore apo në vendet ku kemi sistemet që financohen nga taksat160

. Dallimet

ndërmjet sistemeve që bazohen në sigurimet shëndetësore dhe sistemeve që

financohen nga taksat, përsa i përket organizimit dhe pagesës së ofruesit pasqyrohen

në rezultatet shëndetësore për një nivel të caktuar të shpenzimeve shëndetësore.

Përdorimi më i madh i modelit të mjekut të familjes si portier (si rojtar) në sistemet që

financohen nga taksat i shtyn këto të fundit në arritjen e rezultateve më të mira

shëndetësore, pasi sistemi i kujdesit shëndetësor ofron hapësirë për përdorim më të

madh të kujdesit parandalues, administrim më të mirë të problemeve kronike, një

shans më të mirë për zbulimin e hershëm dhe trajtimin e sëmundjes, një qasje më të

koordinuar për t'u kujdesur për të gjithë ofruesit e ndryshëm, dhe kështu me radhë.

Sipas Masseria-s qasje sa më e integruar në sistemet e financuar nga taksat ofron një

shans më të mirë për një marrëdhënie të ngushtë në mes të sistemit të shëndetit publik

dhe sigurimin e kujdesit shëndetësor personal.

Përdorimi më i madh i kontraktimit të dhënësve të shërbimit në sistemet që bazohen

në sigurimet shëndetësore ka gjithashtu gjasa të pasqyrohet në rezultatet shëndetësore

për një nivel të caktuar të shpenzimeve. Metodat tradicionale e pagesës së një sistemi

që financohet nga taksat dhe përqasja e tij tradicionale në një rrjet ofruesish të

menaxhuar në mënyrë të drejtpërdrejtë mund të funksionojë për të kontrolluar nivelet

e përgjithshme e shpenzimeve, por nga ana tjetër nuk bën shumë për të inkurajuar

vëllime të larta të kujdesit.161

Gjithashtu, kontraktimi me të siguruarit ndërmjet

ofruesve që konkurojnë mund të inkurajojë kosto të ulta, nëse do të merret parasysh

përvoja e Shteteve të Bashkuara.(p.sh. Bodenheimer 2005). Në çdo rast, vëllimi shtesë

i kujdesit mund të mos përkthehet domosdoshmërisht dhe automatikisht në rezultate

më të mira shëndetësore. Masa që prodhon volumin shtesë të kujdesit, metoda e

pagesës, apo kontraktimi selektiv mund të ndikojnë negativisht në cilësinë e kujdesit

shëndetësor.

Ofruesit e shërbimit mund të japin shërbime shtesë edhe në rastet kur shërbimet nuk

janë shërbime të domosdoshme mjekësore. Në bazë të sistemit të pagesave të buxhetit

shihet shpesh se sistemet e financuara nga taksat kanë prirjen të përfundojnë duke i

160

Van Doorslaer and Masseria, Income- related inequality in the use of medical care in 21 countries

OECD al. 2004 161


Encyclopedia of Public Health. H. Kris (ed). Oxford, Academic Press


106

nën-shërbyer pacientëve162

. Dëshmitë nga Britania e Madhe sipas të cilave spitalet

publike po inkurajohen për të konkurruar me njëri-tjetrin për kontratat me paguesit

publikë të financuar nga taksat, sugjerojnë se cilësia mund të ketë qenë ndikuar

negativisht nga konkurrenca. Në çdo rast, kjo shikohet si një mundësi, duke pasur

parasysh se as sistemet që bazohen në sigurimet shëndetësore as sistemet që

financohen nga taksat nuk janë mbështetur historikisht mbi konkurrencën ndërmjet

ofruesve.


me rezultatet e tregut të punës.

Në përgjithësi, ndikimet e mundshme në rezultatet shëndetësore të zgjedhjes midis

sistemeve që bazohen në sigurimet shëndetësore dhe sistemeve që financohen nga

taksat, nuk janë krejtësisht të qarta. Kontributet në sistemet që bazohen në sigurimet

shëndetësore janë në fakt një mënyrë tatimi mbi pagën dhe duke iu referuar teorive

mbi trajtimin e tatimit mbi pagën, ndikojnë në reduktimin e niveleve të punësimit dhe

inkurajon punësimin joformal163

. Ky argument ngre pyetjen se cili do të jetë efekti

mbi tregun e punës sikur të përdoret çfarëdolloj takse përveç taksës mbi pagën. Përsa i

përket punësimit, rezulton se, të paktën në vendet e OECD, niveli i pagave, i të

ardhurave dhe konsumit, kanë efekte të gjerë të ngjashëm në punësim (Nickell 2004).

Nga ana tjetër, sistemet që bazohen në sigurimet shëndetësore mund të dekurajojnë

njerëzit të punësohen formalisht, ndërkohë e njëjta gjë nuk vlen për financimin nga të

ardhurat e përgjithëshme.164

Nxitja për punësim është më e madhe në rastet kur

ndërmjet punonjësve të sektorit informal në sistemet që bazohen në sigurimet

shëndetësore rregjistrimi është vullnetar (si në Gjermani), apo është i detyruar por

zbatimi i tij është i dobët (vende si Meksika dhe Turqia). Në një mjedis të tillë,

njerëzit mund të mbështeten në sigurimin privat (në disa vende ato janë të detyruar me

ligj që të kenë një sigurim privat, nëse ata nuk bashkohen me skemën e sigurimeve

shëndetësore), ose ata mund të zgjedhin marrëdhëniet informale të punësimit dhe të

përdorin sistemin e kujdesit shëndetësor publik të ministrisë së shëndetësisë,

megjithëse përballet me pagesat nga xhepi më të larta se në rastin e sistemit të

sigurimit shëndetësor dhe me shumë mundësi, me cilësi më të keqe të kujdesit. Këto

stimuj bëhen akoma më shumë problematikë në rastin kur si i punësuar formal do të

thotë të jesh i përfshirë në sistemin e taksave dhe të japësh kontribute për një skemë

pensioni e cila për shkak të kufizimeve të pritshmërive të jetesës do të mund të

paguajë vetëm për disa vjet, në rastin më të mirë.

162


Encyclopedia of Public Health. H. Kris (ed). Oxford, Academic Press 163

Nickell, Stephen (2004) Employment and taxes.CEPDP. Centre for Economic Performance, London

School of Economics and Political Science, London, UK. 164

Cristian C. Baeza and Truman G. Packard, Beyond Survival , Latin American development forum,

http://eprints.lse.ac.uk/19955/


107

3.1.5 Diskutime mbi rezultatet e krahasimit të dy sistemeve

Kalimi nga sistemet e sigurimeve shëndetësore në sistemet që financohen nga taksat

që kanë ndodhur në vendet e OECD që nga viti 1960, ofrojnë një mundësi për të

vlerësuar ndikimin e gjerë të zgjedhjes së sistemit të sigurimit shëndetësor në vend të

sistemit që financohet nga taksat. Ndërkohë që reformat gjatë viteve 1990 dhe 2000 e

kanë bërë dallimin midis dy modeleve më të paqartë, të dy këto sisteme kanë tipare

dalluese të përcaktuara. Sistemet që bazohen në sigurimet shëndetësore ofrojnë

mbulim në këmbim të kontributeve që kanë lidhje me të ardhurat kryesisht tek

punonjësit e sektorit formal. Nga ana tjetër, sistemi që financohet nga taksat

mbështetet kryesisht në tatimin e përgjithshëm të qeverisë mbi të ardhurat dhe jo nga

taksat. Boshllëqet në mbulim janë të zakonshme në sistemet e sigurimeve

shëndetësore, dhe tradicionalisht kanë ekzistuar dallime në paketat e përfitimeve dhe

në shpenzime për të siguruarit. Sistemet e sigurimeve shëndetësore përgjithësisht nuk

kanë patur mjekun e familjes në funksionin e një portieri lidhur me ofruesit e

shërbimeve të nivelit të dytë, ndërkohë që në sistemet që financohen nga taksat mjeku

i familjes e ka pothuajse gjithmonë këtë rol, pasi këto sisteme e vënë theksin në

kujdesin parësor. Sistemet e sigurimit shëndetësore në shumicën e rasteve nuk e

administrojnë drejtpërdrejtë rrjetin e tyre të ofruesve, por në vend të tij administrojnë

kontratat me ofruesit si me sektorin privat dhe publik; ndërkohë që pagesat për

shërbim kanë qenë kryesisht metoda më e zakonshme e pagesës, edhe pse kjo gjë po

tenton të ndryshojë.

Pyetjet e ngritura nga ky krahasim janë: sistemi i sigurimit shëndetësor në raport me

një sistem që financohet nga taksat ka shpenzime shëndetësore për frymë më të larta

apo më të ulëta, dhe nëse të paturit e njërit sistem apo të tjetrit rezulton në përfundime

më të mira apo më të këqija përsa i përket vdekshmërise, në nivele më të ulëta apo më

të larta punësimi dhe përqindje të lartë apo të ulët të punonjësve të sektorit formal në

punësimin e pergjithshëm?

Rezultatet janë të qarta: Sistemet e sigurimeve shëndetësore rrisin shpenzimin

shëndetësor total për frymë me 3-4%, dhe reduktojne përqindjen e punësimit në

sektorin formal me 8-10%. Përfundimet në këtë studim sugjerojnë se politikbërësit

duhet të marrin seriozisht përfundimin se Sistemet që bazohen në sigurimet

shëndetësore mund të inkurajojnë informalitetin në tregun e punës.

Duke mbajtur parasysh rezultatet e shëndetit, nuk provohet që sistemet e sigurimeve

shëndetësore arrijnë vlera më të ulëta të vdekshmërisë. Në fakt, të dhënat sugjerojnë

se në lidhje me vdekshmërinë e parakohshme te gratë nga kanceri i gjirit, sistemet e

sigurimeve shëndetësore kanë performancë të dobët, me 5-6% të potencialit të

humbjes së jetës. Mungesa e impaktit pozitiv shëndetësor në favor të sistemeve të

sigurimeve shëndetësore shkon nga 3 deri ne 27%; pavarësisht nga kjo shpenzimet

shëndetësore për frymë janë 4% më të larta.

Konkluzionet e arritura nga Savedoff165 janë se sistemet që bazohen në sigurimet

shëndetësore kanë disa karakteristika të cilat i bëjnë ato më të shtrenjta se sistemet që

165

William Savedoff, Tax-Based Financing for Health Systems options and experiences, EIP/FER/DP.04.4, Geneva

2004


108

financohen nga taksat, nuk kanë efekt pozitiv në aspektin e rezultateve shëndetësore

që janë të nevojshme për kujdesin shëndetësor, pavarësisht nga shpenzimet ekstra,

mund të ketë efekt negativ në lidhje me shërbimet shëndetësore që mbulohen nga

programe të shëndetit publik, gjithashtu mund të ketë efekt negativ në kuptimin e

inkurajimit të tregjeve informale të punës dhe të dekurajojë punësimin. Sigurisht, që

jo të gjitha atributet e sistemeve që bazohen në sigurimet shëndetësorë shkojnë në të

njëjtin drejtim. Përkrahësit e sistemeve të sigurimit shëndetësor mbështesin faktin që

modeli i këtij sistemi që ndan blerësin nga ofruesi i shërbimit ka prioritete pasi në të

tilla modele organizatat e blerësve kontraktojnë me ofruesit në vend që ti menaxhojnë

ato në mënyrë të drejtëpërdrejtë; kjo mund të cojë në shpenzime të ulëta dhe rezultate

më të mira shëndetësore.

Një sistem që bazohet në sigurimet shëndetësore mund të rrisë lehtësisht varësinë e tij

nga të ardhurat tatimore. Por a mundet një sistem që financohet nga taksat me një

rrjet të drejtpërdrejtë menaxhimi të ofruesit të ndryshojë në modelin kontraktues

blerës-ofrues pa rrezikuar të humbasë koherencën dhe gjithëpërfshirjen në programin

e tij të kujdesit publik?

Pyetje si këto pa dyshim do të zënë pjesën më të madhe të debatit në projektimin e

sistemit shëndetësor, dhe sistemet që bazohen në sigurimet shëndetësore dhe sistemet

që financohen nga taksat vazhdojnë të huazojnë ide nga njëri-tjetri dhe si dhe të

mbështeten në studimet që lejojnë pro-të dhe kundrat për të përcaktuar aspektet

specifike të secilit sistem.

Shtetet kanë qasje të ndryshme ndaj financimit të sistemeve të tyre shëndetësore dhe

sigurimit të burimeve financiare që nevojiten. Të gjitha qasjet e financimit

shëndetësor synojnë të përmbushin tri parimet themelore të financave publike:

1) Rritjen e mjaftueshme të të ardhurave për t’u ofruar individëve paketat e synuara

të shërbimeve shëndetësore dhe mbrojtje financiare ndaj shpenzimeve të shkaktuara

nga keqësimi i shendetit, në mënyrë të barabartë, efikase dhe financiarisht të

qëndrueshme;

2) Menaxhimin e këtyre të ardhurave për të grumbulluar risqet e shëndetit në mënyrë

të barabartë dhe efikase.

3) Sigurinë që pagesa ose dhënia e shërbimeve shëndetësore është kryer në mënyrë

efektive dhe të mirëshpërndarë.

Mënyra se si financohet një sistem shëndetësor ka ndikim të madh në mënyrën se si

njerëzit kanë mundësi të aksesojnë shërbimet, sa do paguajnë nga xhepat e tyre për

këto shërbime, për cilat shërbime do të paguajnë dhe sa mirë ofrohen ato.

Disa nga mekanizmat per financimin e shëndetësise, mes të tjerash janë:

Të ardhurat e përgjithshme

Sigurimet shëndetësore sociale

Sigurimet shëndetësore private


109

Financimet nga komuniteti

Pagesat nga xhepi

Ndihmat e huaja

Në praktikë sistemet shëndetësore përdorin një ose disa nga këto mekanizma

financimi ose një përzierje të disa prej tipareve të tyre. Për shembull, sigurimi

shëndetësor social, që administrohet nga ofruesit privat të sigurimit shëndetësor,

mund të marrin pa dyshim financime të konsiderueshme për disa grupe të popullsisë

prej të ardhurave të përgjithshme nga qeveria. Mekanizmat e financimit të sistemeve

shëndetësore mund të vlerësohen duke përdorur kritere të ndryshme si:

-Grumbullimi i riskut: për shkak të pasigurisë së ndodhjes së sëmundjes, ka rëndësi

shumë të madhe sociale dhe individuale si bëhet shpërndarja e riskut të sëmundjes

ndërmjet grupeve me risk të lartë dhe të ulët; deri në çfarë mase mekanizma të

ndryshëm grumbullojnë riskun në mënyrë efektive.

-Barazia: drejtësia në shpërndarjen e barrës së pagesave dhe përfitimi i kujdesit

shëndetësor për shembull, në aspektin financiar: cili paguan, çfarë, në sistem dhe cili

merr, çfarë (në vlerë financiare) nga sistemi; Barazia vertikale zakonisht i referohet

shkallës në të cilën barra e pagesës dhe përfitimet janë të shpërndara në mënyrë të

drejtë mes të pasurve dhe të varfërve; barazia horizontale i referohet shkallës në të

cilën barra dhe përfitimet janë shpërndarë në mënyrë të njejtë ndërmjet personave

me të njejtin nivel të ardhurash.

- Efektet ekonomike: Si dhe sa ndikojnë mënyrat mbi të cilat janë ngritur burimet

financiare për kujdesin shëndetësor në frenimin apo inkurajimin e investimeve, të

mundësive të punësimit, të furnizimit të punës, të cilat ndikojnë në aktivitetin

ekonomik.

Krahasimi i dy mënyrave të financimit të shëndetësise në kuptimin e grumbullimit të

riskut, barazisë dhe efektivitetit:

Metoda e

financimit

Grumbullimi i

riskut barazia

efektivitetit

Të ardhurat e

përgjithshme

Grumbullimi i

riskut i gjerë

Më të barabartë Jo efektive

Sigurimi

shëndetësor

Brenda popullsisë

së mbuluar

Mund të

rishpërndahet

ndërmjet popullatës

së mbuluar

E moderuar/ më

efektive


110

Të ardhurat e përgjithshme /Sistemet kombëtare të shërbimit shëndetësor

Të ardhurat e përgjithshme nga taksat jane burim i rëndësishëm i financimit të

kujdesit shëndetësor në vende me nivel të ardhurash të ndryshme sepse kapaciteti i

qeverisë për të rritur të ardhurat e përgjithshme është i lidhur fort me të ardhurat. Të

ardhurat mund të vijnë nga taksa të shumëllojshme – taksa mbi të ardhurat dhe

fitimin, taksa e vlerës së shtuar, taksa mbi shitjen, taksat në importe dhe tatimet mbi

fitimet nga shitja e burimeve natyrore (minerale, nafta, druri - etj). Përzierje e taksave

të përdorura nga vende të ndryshme zakonisht varet nga situatat e tyre individuale dhe

vendet me të ardhura të ulëta kanë tendencë të mbështeten mbi taksat që janë më të

lehta për t’u mbledhur të tilla si të importit dhe eksportit të mallrave. Të ardhurat e

përgjithshme përdoren për të mbështetur një gamë të gjerë të programeve të qeverisë,

duke përfshirë sistemin shëndetësor.

Pro-të dhe Kundër përdorimit të të ardhurave të përgjithshme për të financuar

shërbimet shëndetësore

Pro Kundër

• Sistemet kombëtare të

shërbimit shëndetësor

kombëtar mbulojnë të

gjithë popullsinë dhe

taksimi i përgjithshëm

mund të jetë mënyra më

e drejtë për të gjeneruar

fondet e nevojshme.

• Burimet për shëndetësinë

rriten me rritjen

ekonomike.

• Shkallë të lartë të

përgjegjësisë politike në

sistemet politike

demokratike nëpërmjet

proceseve të rregullta

legjislative buxhetore.

• Sistemet e financuar nga

shteti janë relativisht të

lehta për tu menaxhuar.

• Sistemi shëndetësor duhet të konkurrojë me sektorët

e tjerë për të përfituar fonde.

• Në varësi nga llojet e taksave dhe të kushteve

ekonomike, të ardhurat mund të jenë te

paparashikueshme ose të luhatshme.

• Mund të jetë i padrejtë në varësi të llojit të taksave të

përdorura dhe të nivelit në të cilin janë mbledhur.

• Në shtetet ku qeverisja është e dobët dhe nuk ka

llogaridhënie dhe kontroll për të ardhurat e

përgjithshme mund të çojë në favorizim dhe

korrupsion.


111

Disa lloje të shërbimeve - të shëndetit publik, të shërbimeve parandaluese dhe kujdesi

për të varfërit - shpesh mbështeten në taksat, pavarësisht nga metoda të tjera të

financimit të përdorura, sepse taksat mund të krijohen nga një bazë më e gjerë dhe

mund të rishpërndahen.

Financimi nëpermjet taksimit të përgjithshem është i lidhur shpesh me llojin e

shërbimit shëndetësor kombëtar të ofrimit të kujdesit shëndetësor (qeveria zotëron dhe

operon me institucionet shëndetësore). Sistemet e shërbimit shëndetësor kombëtar

karakterizohen zakonisht nga tri karakteristika: financimi i tyre vjen kryesisht nga të

ardhurat e përgjithshme, ato ofrojnë mbulim mjekësore për të gjithë popullsisë, dhe

zakonisht ofrojnë kujdes shëndetësor përmes një rrjeti të ofruesve publikë. Megjithatë,

të ardhurat nga taksat e përgjithshme mund të mbulojnë kujdes shëndetësor nga

dhënës shërbimi shëndetësor privat ose të përzier privat-publik.

Sigurimi shendetesor

Sigurimi shëndetësor është një mekanizëm financimi që është përdorur në forma të

ndryshme si në vendet me të ardhura të larta, të mesëm apo edhe të ulta. Sigurimi si

një mënyre financimi zakonisht ka të bëjë me një kontribut të përcaktuar që lidhet me

paketa të përcaktuara përfitimesh për një periudhë të caktuar kohe. Rreziqet që kanë

nevojë për shpenzime të kujdesit shëndetësor janë të mbledhura për të gjithë individët

të cilët janë të regjistruar në planet dhe programet e sigurimit.

Tre karakteristika që bëjnë dallimin mes sigurimeve sociale dhe sigurimeve private

janë:

1) Sigurimi shëndetësor është i detyrueshëm - të gjithë personat që bëjnë pjesë në një

grup të caktuar duhet të regjistrohen dhe të paguajnë një kontribut të caktuar. Shpesh

kontributi përbën një përqindje mbi pagën.

2) Primet e sigurimeve shëndetësore zakonisht kanë impakt social. Kontributet dhe

përfitimet janë të përcaktuara me ligj dhe janë të vështira për të ndryshuar.

3) Kontributet e sigurimeve shëndetësore janë të specifikuara dhe të vecuara nga të

ardhurat dhe shpenzimet e tjera. Avantazhi i kësaj është se përfitimet e sigurimit të

kërkuara nga kontribuesit vijnë me një çmim të qartë - në qoftë se duan përfitimim ata

duhet të paguajnë për të.

Fondet e sigurimeve shëndetësore duhet të ruajnë aftesitë e tyre paguese dhe kjo i

shtyn për të patur llogaridhënie dhe transparencë më të lartë. Por sigurimet

shëndetësore mbulojnë vetëm grupe të caktuara të popullatës. Shumë skema mbulojnë

vetëm punonjësit në sektorin formal duke qenë se këto grupe janë më të thjeshta për

t’u identifikuar dhe për të mbledhur kontribute. Ka raste kur në një vend ka disa

sisteme për grupe punonjësish të fushave të ndryshme sipas specifikave historike të


112

brendëshme166

. Qeveritë gjithashtu mund të paguajnë kontribute për përfituesit e

sigurimeve shëndetësore, për shembull përdoren të ardhurat nga taksimi i

përgjithshëm për të subvencionuar pensionistët, të papunët, të varfrit, punonjësit në

tregun informal si dhe disa grupe bujqish ose bisnesesh të vogla.

Programet e sigurimeve shëndetesore mund të administrohen, ndonëse jo

domosdoshmërisht, nga agjenci qeveritare ose jo qeveritare. Në disa vende agjenci të

tilla administrojnë së bashku sigurimet shëndetësore për grupe të ndryshme të

popullatës.

Pro-të dhe kundra te përdorimit të sigurimeve shëndetesore në financimin e sistemeve

shëndetësore

Pro Kundër

• Struktura e kartës sociale

mund të rrisë vullnetin e

qytetarëve për të paguar

pasi ka besim më të

madh për përfitimin e

shërbimeve

• Skemat e sigurimeve

shëndetësore kanë

potencial më të madh për

mbrojtje nga risku,

veçanërisht në vendet me

të ardhura të larta.

• Skemat nuk mbulojnë cdo person; vecanërisht në

vendet me të ardhura të ulta ato mbulojnë vetëm

punonjësit e tregut formal dhe grumbullojnë risqet

shëndetësore për të regjistruarit.

• Kërkojnë së bashku kapacitete të përshtatshme

financiare për qeverinë dhe të jenë të pranueshme

nga popullata.

• Mund të rezultojnë në një kosto reale pune më të

lartë për shkak të kontributeve më të larta.

• Ndonëse kontributet teknikisht nuk janë taksa ato

mund të duken dhe të ndihen si të tilla nga publiku

dhe mund të shoqërohen nga probleme që reduktojnë

efektivitetin e mbledhjes së taksave.

166

Pieters D. dhe Vanstënkiste S, “The thirtënth State. Towards a European Community Social

Insurance Scheme for Intra-Community Migrants, Leuven, Acco, 1993


113

3.2 Organizimi institucional i fondeve të sigurimit të detyrueshëm. Ndarja e fondeve

nga shteti

3.2.1 Metodologjia e krahasimit

Më poshtë po paraqesim një vështrim të përgjithshem të strukturave themelore të

sistemit të sigurimeve shëndetësore në disa vende të përzgjedhura të komunitetit

evropian. Në mënyrë të vecantë do të përqendrohemi në kornizën institucionale të

fondeve të sigurimeve shëndetësore, pozicionin e këtyre fondeve ndaj institucioneve

të tjera përgjegjese për realizimin e kujdesit shëndetësor, mënyrat e financimit të tyre

si dhe çështjeve të pjesëmarrjes e të përfitimeve të mbuluara.

Në mënyrë që të arrihen konkluzione sa më të drejta referuar karakteristikave të

ndryshme të sistemeve të sigurimit shëndetësor, janë zgjedhur 6 vende të ndryshme si

objekt analize. Austria, Franca dhe Gjermania paraqesin tre vende ku sistemet e

sigurimit shëndetësor jane të mirëstabilizuara. Në kontrast, Çekia, Sllovenia dhe

Bullgaria paraqesin tre vende ish-komuniste, me sisteme të sigurimit shëndetësor të

stabilizuar vetëm kohët e fundit.

Për cdo shtet analiza fillon duke marrë në konsideratë sistemet qeverisëse,

organizimin thelbësor si dhe karakteristikat institucionale të sistemeve shëndetësore

përkatëse, strukturën institucionale të sistemit të sigurimit shëndetësor, bazën e tij

ligjore dhe financiare si dhe detyrimet përballe pacientit të siguruar që ka nevojë për

shërbim shëndetësor. Burimet kryesore për këtë analizë janë studimet dhe të dhënat e

marra nga Observatori Evropian i Politikave dhe Sistemeve shëndetësore plotësuar

me të dhëna nga OECD si dhe publikime nga “Health Policy Monitor”. Duke qenë se

politikat shëndetësore janë një fushë shumë dinamike, të gjithë sistemet shëndetësore

të analizuara janë aktualisht subjekt reforme. Rezultatet e përgjithësuara nga studimet

për çdo vend janë përmbledhur në titujt që vijojnë.

3.2.2 Organizimi institucional i fondeve të sigurimit të detyrueshëm

shëndetësor

Të gjitha sistemet shëndetësore të ekzaminuara mbështeten mbi struktura vetë –

qeverisje të cilat konsistojnë në pacientë, ofrues të kujdesit shëndetësor si ambulator

ashtu dhe spitalor si dhe pagues të palës së tretë p.sh. sigurimet. Brenda strukturës

ligjore të përcaktuar nga qeveria, këta lojtarë veprojnë gjerësisht në mënyrë

autonome duke ofruar kujdes shëndetësor si dhe duke gjeneruar dhe shpërndarë

burime shëndetësore.167

Vecanërisht në pacientë që kanë nevojë për kujdes ambulator,

167 Health Care Systems: An International Comparison, Strategic Policy and Research,

Intergovernmental Affairs, May 2001

http://www.pnrec.org/2001papers/DaigneaultLajoie.pdf


114

roli i qeverisë është minimal, ndërsa në pacientët e shtruar ka një qëndrim më të fortë

përsa i përket planifikimit të vendeve dhe financimit. Në të gjithë sistemet

shëndetësore të ekzaminuara, fondi i sigurimit shëndetësor, luan një rol qëndror duke

financuar dhe organizuar kujdesin shëndetësor. Të gjitha fondet e ekzaminuara janë të

organizuara si administrata publike të vetëqeverisura me fuqi ekzekutive. Ato

veprojnë nën ligjin publik dhe janë të karakterit jofitimprures168

.

Në të gjithë vendet e studiuara, anëtarësia në fondet e sigurimit shëndetësor është e

detyrueshme. Megjithëse të gjithë sistemet shëndetësore të ekzaminuara ndjekin një

arsyetim të njejtë, ato paraqesin struktura të përgjithshme të ndryshme njëri nga tjetri

në mënyrën se si është ndërtuar dhe organizuar sigurimi shëndetësor.

Në Gjermani dhe Austri, sigurimi shëndetësor është zhvilluar rreth krahinave dhe

profesioneve në një rrugë spirale të përpjetë, në këtë mënyrë ato paraqesin një numër

fondesh të sigurimeve shëndetësore historikisht në ngritje. Në rastet ekstreme në

Gjermani, ka rreth 140 fonde sigurimesh shëndetësore me masë dhe rëndësi të

ndryshme, të cilët janë konsolidur gradualisht. Në Austri, anëtarësia bazohet në

rezidencën lokale dhe punësimin, ndërsa në Gjermani të siguruarit janë të lirë të

zgjedhin Fondin e tyre.

Në të gjithë vendet e tjera, ekziston një fond i pergjithshëm i sigurimit shëndetësor i

cili luan një rol të spikatur në sigurimin e shumicës së popullsisë dhe vecanërisht të

pjesës së papunësuar.

Në Francë dhe Republikën Ceke, ekzistojnë kompani ose sigurime shëndetësore të

bazuara në punësim, të cilat luajnë një rol më pak të rëndësishëm kur bie fjala për

anëtarësim. Përvec kësaj, shumica e rezidenteve duhet të sigurohen në Fondin e

përgjithshëm.

Në të kaluarën, fondet e sigurimit dhe të kujdesit shëndetësor operonin si burokraci,

ndaj ka ardhur në rritje kërkesa publike për më shumë institucione me shërbime më të

orientuara169

. Eshtë për këtë arsye që shumica e fondeve të sigurimit shëndetësor

kanë zhvilluar një strukture të decentralizuar. Në këtë mënyre ato mund të drejtojnë

menaxhimin dhe pajisjen me shërbime më afër nevojave në vend dhe të jenë më të

gatshëm kundrejt të siguruarve si dhe kundrejt ofruesve të kujdesit shëndetësor.

Gjithsesi, si në shumicën e rasteve strukturat rajonale janë të pajisura thjesht me

detyra administrative dhe u mungon fuqia e vendimmarrjes së pavarur, rritja e

efektivitetit është e kufizuar. Vetëm në Gjermani fondet rajonale mund të zgjedhin të

kontraktojnë me furnizues rajonal.

168

Yvonne Lindenlaub, EU - Health insurance systems in comparison- Differences and Common

Denominators, Berlin 2008

169 Elizabeth Docteur and Howard Oxley. "Health-Care Systems: Lessons from the Reform

Experience". OECD 2007

http://www.oecd.org/dataoecd/5/53/22364122.pdf



115

3.2.3 Rritja e tregut të sigurimeve dhe konkurenca

Në të gjithë vendet e analizuara Fondet e sigurimeve shëndetesore operojnë në rrugë

paralele dhe nuk konkurojnë me njëri tjetrin. E megjithatë disa vende si Gjermania,

Republika Çeke dhe Bullgaria kanë hyrë në një debat akoma më të thellë mbi rritjen e

kokurencës mes FSSH. Në këtë mënyrë ato duan të rrisin presionin e jashtëm dhe

stimujt për FSSH për të operuar me kosto më efektive dhe në rrugë më ekonomike.

Shumica e masave të propozuara kanë për qëllim t’i pajisin Fondet e sigurimeve

shëndetesore me më shumë pavarësi dhe përgjegjësi, vecanërisht përsa i përket

menaxhimit të buxhetit, si dhe të shpërblimit të atyre fondeve të cilat operojne më me

efektivitet.

Në të gjithë vendet e analizuara, ka një konsesus të gjerë që Fondet e sigurimeve

shëndetesore, duke qenë ofrues të kujdesit shoqëror dhe sigurisë shoqërore, nuk duhet

të ketë përfitime. Kjo tashmë e ka kufizuar qëllimin e mjeteve që duan të rrisin

konkurrencën. Për më tepër, duke qenë se Fondet e sigurimeve shëndetesore janë

institucione të sigurisë shoqërore, duhet të zhvillohen mekanizma specifike për t’u

përgjigjur nevojave të grupeve me rrezik të lartë dhe për ndaluar Fondet e sigurimeve

shëndetesore të mbledhë të gjithë të siguruarit e shëndetëshëm. Kështu, një skemë

specifike për barazimin e rrezikut do të rrisë tendencën për të siguruar pacientë me

rrezik të lartë si p.sh. të sëmurët kronike, në mënyrë që të parandalojë Fondet e

sigurimeve shëndetesore të mbledhë personat e shëndetëshem.

Në mënyrë të vecantë, në sisteme të cilat janë të bazuara në një Fond kryesor,

mekanizmat e rritjes së konkurrences janë të aplikueshëm me vështirësi. Në Bullgari

dhe në Republikën Çeke, Fondet e sigurimeve shëndetesore luajnë rol të rëndesishëm

në mbulimin me kujdes shëndetësor të pjesës më të disavantazhuar shoqërore, të cilat

janë më pak tërheqëse për të konkuruar Fondin për mbulimin me kujdes shëndetësor

të tyre. Gjithsesi, debatet aktuale janë të fokusuara mbi sfidën se si të stabilizojnë dhe

të forcojnë ofruesit alternativë në Fondin qëndror të sigurimit të shëndetit në mënyrë

që të kujdesemi për konkurrencën më vonë.170

3.2.4 Ndarja ndërmjet shtetit dhe fondit të sigurimit shëndetësor

Të gjitha sistemet e sigurimit shëndetësor të ekzaminuar janë përcaktuar si autonome

dhe njësi vetëqeverisëse. Megjithatë, në praktikë, marrëdhënia e tyre kundrejt

qeverisë dhe parlamentit është zhvilluar në rrugë të ndryshme.

170

Elizabeth Docteur and Howard Oxley. "Health-Care Systems: Lessons from the Reform

Experience". OECD 2007




116

Në Gjermani dhe Austri, roli i shtetit është minimal. Vecanërisht në Gjermani,

Ministria e shëndetësise (MSH) ka deleguar gjerësisht kompetenca vendimmarrese

tek aktorët jo qeverisës. Parlamenti nuk është i përfshirë në asnjë prej problemeve

proceduriale. Fondet e sigurimit shëndetësor gëzojne liri të gjerë në negocimin e

kontratave me të gjithë ofruesit e kujdesit shëndetësor, duke marrë pjesë në vendim-

marrje të përbashkëta mbi përfitimet dhe mbi përcaktimin e vlerave të kontributeve.

Në të gjithe rastet e tjera, qeveria ka rol të fuqishëm në çështjet operative171

, si p.sh.

përcaktimi i strukturës së përgjithshme, përcaktimi i buxhetit apo fiksimi i një vlere

kontributi. Në shumicën e rasteve, buxheti duhet të kaloje për aprovim në parlament.

Parlamenti në Bullgari ka një influence të madhe, ai përcakton buxhetin, vlerën e

kontributit si dhe më shumë akoma merr pjesë në draft planin vjetor të shëndetit. Në

Francë, influenca e parlamentit është më pak e drejtpërdrejtë: ai përcakton strukturën

e përgjithshme buxhetore duke fiksuar një vlerë tavan vjetor mbi buxhetin total të

kujdesit të shëndetit.

Në Gjermani, Fondet e sigurimeve shëndetesore kanë qenë njësi shumë të pavarura,

të cilat ishin përgjegjëse për përcaktimin e buxheteve të tyre. Megjithatë, në zbatim të

një procesi reformues është vendosur që qeveria (jo parlamenti) do të ushtrojë një

infuencë me të madhe duke vendosur vlerën e kontributit.

Në shumicën e vendeve, qeveria është e përfshirë deri në njëfarë grade në konturimin

e marrëdhënieve kontraktuale midis ofruesve të shërbimit dhe fondeve të sigurimit.

Në Bullgari dhe Slloveni, qeveria merr pjesë në negocime. Në Republikën Çeke,

Ministria e Shëndetësisë është e përfshirë në mënyrë jodirekte në negocimet

vetqeverisëse me anë të pjesëmarrjes së saj në bordin e drejtorëve të Fondit të

Përgjithshëm të Sigurimit Shëndetësor (FPSSH). Megjithatë, tendencat aktuale të

reformës sugjerojnë, që Ministria e Shëndetësise po planifikon të tërhiqet nga çështjet

procedurale të kujdesit shëndetësor dhe të rrise autonomine e Fondeve të Sigurimeve

Shëndetësore. Vetëm në Austri dhe Gjermani, negocimet janë lënë tërësisht në duart e

palëve të treta. Suksesi i një sistemi të tillë varet nga disiplina e shoqatave

profesioniste dhe Fondeve të Sigurimeve Shëndetësore në negociatat e tyre. Në

France p.sh. ky sistem kontraktual vetëqeverisës ndërmjet Fondeve të Sigurimeve

Shëndetësore dhe ofruesve të kujdesit shëndetësor dështoi për shkak të

mosmarrëveshjeve ndërmjet aktorëve, kështu që qeveria ndërmori shumicën e

detyrave.172

Duke konkluduar, në Gjermani dhe në Francë, Fondet e Sigurimeve Shëndetësore

jane organizata autonome me liri të gjerë në fushën e rregullimit dhe të organizimit të

kujdesit shëndetësor.

171

Schoukens, P., “Europe at struggle with social welfare”, European law journal 2007, vol. 13 nr. 3,

424-433 EU publication 172

Yvonne Lindenlaub, Galina Manthei and Ortwin Schulte, EU - Health insurance systems in

comparison- Differences and Common Denominators


117

Në të gjithë sistemet e tjera të ekzaminuara, Fondi i Sigurimit të Shëndetit është një

entitet i pavarur por që mbetet akoma një institucion ekzekutiv i cili ndjek herë me

shumë, herë më pak instruksionet strikte të Ministrive të Shëndetësisë . Në Bullgari

dhe në Slloveni, Komisionet Parlamentare marrin përsipër disa funksione

mbikqyrëse, gjithësesi, si në shumicën e vendeve, supervizioni kryesor ekzekutohet

nga Ministria e Shëndetësise.

Fondi më i dobët është FPSSH i Bullgarisë , i cili ka akoma mungesë në mjete

financiare për të qenë një lojtar i rëndësishëm në sistemin e kujdesit shëndetësor.

autonomia ndikimi i qeverisë

Austria Gjermania Sllovenia

Cekia Franca Bullgaria

Tabela IV. Afërsia institucionale e shtetit me Fondet e sigurimeve shëndetesore

Në tabelën e mësipërme paraqiten në mënyrë skematike tendencat e pozicionimit të

Fondeve sipas shteteve përkatëse në raport me dy skajet e boshtit që janë autonomia


118

dhe ndikimi i qeverisë. Në pjesën e poshtme është paraqitur skematikisht pozicioni që

zënë sot aktualisht këto fonde pas vlerësimit të shkallës së autonomisë që paraqesin.

3.2.5 Lista e shërbimeve shëndetësore të mbuluara nga skema

Detyrimet e përgjithshme të Fondeve të Sigurimeve janë të rregulluara me ligj dhe në

disa raste dhe me Kushtetutë. Me përjashtim të Gjermanisë, është qeveria e cila më

pas vendos mbi çështje specifike të cilat kanë të bëjnë me rimbursimin, si p.sh limiti i

detyrimeve ose përfshirja e teknologjise moderne në listën e përfitimeve. Në

shumicën e vendeve, këto vendime janë subjekt i konsensusit të parlamentit. Bullgaria

ka direktivat më formale për këto proçese, të cilat kërkojnë një rishikim vjetor të listës

së përfitimeve.

Në Gjermani, e gjithë detyra e konturimit të listës aktuale sipas direktivave të

përgjithshme të përcaktuar me ligj është ndërmarrë në një përpjekje të përbashkët të të

gjithë aktorëve vetëqeverisës.

Në shumicën e rasteve, listat e përfitimeve janë gjithëpërfshirëse. Ato zakonisht

mbulojnë të gjithë llojet e kujdesit spitalor dhe ambulator, shtrimin dhe rehabilitimin;

promovimin e shëndetit, depistimin dhe vaksinimin e rekomanduar; përshkrimin e

barnave si dhe produkte të kujdesit të shëndetit; pagesa për sëmundje pas mbarimit të

pagesave që derdh punëdhënësi; kujdesi mëmësor. Kujdesi stomatologjik mbulohet

gjithashtu, në një pjesë të madhe të tij dhe pacientët paguajnë vetëm për protezat.

Përsa i përket barnave, shumica e vendeve tashmë janë kthyer drejt listës pozitive, e

cila përcakton substancat ose formën farmaceutike, të cilat rimbursohen nga FSSH.

Në këtë mënyrë ato drejtojnë aktivisht përfshirjen e barnave të reja dhe inovative në

listën e rimbursueshme ose promovojnë përdorimin e barnave gjenerike. Në shumicën

e rasteve, barnat pa pullë janë të përjashtuara.

3.2.6 Financimi i sigurimit shëndetësor. Probleme të nënfinancimit dhe

kundërmasave

Me përjashtim të Francës, të gjithë FSSH janë të financuara nga kontributet nga pagat.

Në vendet e marra në studim, vlerat e kontributeve lëvizin midis 6% dhe rreth 15% të

pagave të mëdha. Në shumicën e rasteve, kontributet mbi rrogat janë të konceptuara

në mënyrë të drejtë mes punëdhënesit dhe punëmarrësit. Kontributet e të papunëve

janë të mbuluara nga buxheti i shtetit në shumicën e rasteve. Pjesa e individëve të cilët

kanë një rrogë të ulët, ndihmohen ose paguajnë një shumë fikse të reduktuar. Me


119

përjashtim të Republikës Çeke, familjarët – bashkëshortë të papunë apo femije nën

moshë – mund të bashkësigurohen173

.

Shumica e sistemeve u zhvilluan nga sistemet e punësimit. Të vetë punësuarit dhe

fermerët ishin zakonisht të përfshirë në sistem në një shkallë më të gjerë. Duke qenë

se gjendja e tyre ekonomike ndryshonte nga njëri vend në tjetrin, çdo shtet i përdorte

kontributet e të vëtëpunësuarve në mënyra të ndryshme. Në Gjermani, Austri dhe

Francë, ku fitohet relativisht mirë, të vetëpunësuarit e paguajnë të gjithe vlerën e

kontributit vetë, me përjashtim të profesionistëve të lirë dhe të artistëve, kontributet e

të cilëve janë pjesërisht të subvencionuara.

Probleme lindën në disa vende, ku të vetëpunësuarit janë më pak të pasur. Në

Bullgari, ku paguajnë të gjithë vlerën e kontributit prej 6%, shumë prej të

vetëpunësuarve – dhe në mënyrë të veçantë fermerët – nuk mund të përballojnë

sigurimin shëndetësor. Në Slloveni, artizanët dhe fermerët paguajnë më pak. Më tej,

në raste të veçanta psh. thatësirë e zgjatur, vlera e kontributit mund të bjerë. Për të

vetëpunësuarit në republikën Çeke, kontributet bazohen në 50% të përfitimeve të tyre

brenda një korridori të caktuar. Në praktikë, shumica nuk i deklarojnë përfitimet e

tyre dhe në këtë mënyrë paguajnë vlerë minimale.

Në përgjithësi të gjitha vendet në BE vuajnë nga problemi i ruajtes së anëtarësimit në

sigurimet shëndetësore në zonat rurale. Megjithatë, në rastet e Francës dhe të

Gjermanisë, në skemat tarifore rurale janë të përfshira dhe subvencionet publike174

.

Në kundërshtim me taksat, kontributet janë më shumë të pavaruara nga kufizimet e

buxheteve dhe nga vendimmarrjet politike. E megjithate, kontributet dhe në veçanti

masa e të punësuarve konsiderohen si barrë në tregun e punës dhe në kompeticionin

ndërkombëtar të prodhimit, pasi ata ngrenë në mënyre jo të drejtpërdrejtë kostot e

punës. Sfida të tjera janë ndryshimet demografike si dhe rënia e forcës së punës,

rezultatet e të cilave shihen në rënien e bazës së të ardhurave. Si rezultat, qeveria

Franceze i ka zëvendësuar shumicen e kontributeve të të punësuarve me një taksë

shoqërore. Në këtë mënyre rritet baza e të ardhurave duke përfshirë fitimet nga

kapitalet dhe përfitimet.

Kundër origjinës së implementimit të sigurimeve shëndetësore, shembulli i Bullgarisë

paraqet fakte interesante. Në mënyrë që të rrisë pranimin e sigurimit të detyrueshëm

shëndetësor mes të siguruarve, qeveria bullgare vendosi të fillonte me një pjesë

relativisht më të madhe të punonjësve të cilët paguajnë totalin e kontributeve. Gjatë

viteve, pjesa e punëdhënësve dhe punëmarrësve do të përafërsohet gradualisht. Duke

173

Benedicte Zimmermenn: Changes in work and social protection, International Social Security

Review, Vol 59, 2006

174

G20 Health Care: "Health Care Systems and Health Market Reform in the G20 Countries." Prepared

for the World Economic Forum by Ernst & Young. January 3, 2006


120

filluar me një vlerë prej 80:20 (punedhënës : punëmarrës), pjesët në pagesën e

kontributeve u barazuan në 2010.

Kontributet zakonisht grumbullohen në mënyrë rajonale ose lokale. Në Gjermani,

Austri dhe Republikën Çeke, janë strukturat vendore të FSSH–ve të cilat ekzekutojnë

këtë detyrë. Në mënyrë që të merren parasysh pabarazitë rajonale në strukturat e

riskut, 60% deri ne 90% të të gjithë të ardhurave janë subjekt i rishpërndarjes brenda

dhe ndërmjet fondeve të sigurimit shëndetësor.

Në Bullgari dhe në Slloveni, kontributet grumbullohen nga strukturat vendore të

agjencive speciale kombëtare, të cilat grumbullojnë të gjitha të ardhurat dhe i

shpëndajnë ato në FSSH. Kjo bën që të rritet transparenca mbi të ardhurat aktuale dhe

të reduktohet korrupsioni.

Shumica e sistemeve të kujdesit shëndetësor vuajnë nga deficitet e buxhetit.

Treguesit kryesor janë ndryshimet demografike, një forcë pune në rënie si dhe rënia e

bazës së të ardhurave, rritja e besimit publik dhe zhvillimi i teknologjisë. Si të gjithë

Fondet e Sigurimeve Shëndetësore të ekzaminuara të cilat operojnë nën ligjin publik

dhe përmbushin misionin e tyre publik të dhënies së sigurisë shoqërore, ato

praktikisht nuk mund të falimentojnë. Për këtë arsye në fund të ditës, fatura paguhet

nga qeveria.

Përjashtim bën Republika Çeke, ku vetëm Fondi i Përgjithshem funksionon si më

sipër. Fondet e tjera në vend, të cilët bazohen në punësimin alternativ duhet t’i

menaxhojnë vetë financat e tyre dhe ka raste kur disa prej tyre kanë falimentuar.

Shteti përgjigjet vetëm për mbrojtjen e të siguruarve që kanë qenë siguruar pranë

fondeve të falimentuara, duke i pranuar ata në Fondin e Përgjithshëm.

Në përgjithësi, taksat po bëhen gjithnjë e më shumë një burim i rëndësishëm i

financimit të kujdesit shëndetësor175

. Shembulli më i dukshëm është prezantimi i

Fondit të Sigurimeve në Gjermani, një sistem i ri i centralizuar financimi i cili do të

sjellë dhe një rritje shumë të kufizuar të taksave.

Në mënyrë që të reduktohet deficiti dhe të sigurohet një mekanizëm i qëndrueshëm

financiar, shumë vende kanë futur masa specifike për qëndrueshmërinë e kostos dhe

rritjen e efektivitetit. Masat më dominante janë përjashtimi i përfitimeve, futja e

tarifave fikse si dhe bashkëpagesa. Tarifat fikse janë pagesa të cilat pacienti i bën sa

herë ai merr shërbim mjekësor, ndërsa bashkëpagesa ndjek parimin e ndarjes së

kostos së trajtimit. Në pacientët e shtruar, këto pagesa janë më të zakonshme se sa në

pacientët ambulator. Ata zakonisht paraqesin një shifër më të vogël se kosto reale dhe

kufizohen me një numër të caktuar ditësh (zakonisht një muaj).

Në kujdesin ambulator, tarifat fikse janë një fenomen pak a shumë i ri. Deri tani ato

janë prezantuar vetëm në Gjermani, në Republikën Çeke dhe Bullgari. Të gjithë të

175

G20 Health Care: "Health Care Systems and Health Market Reform in the G20 Countries." Prepared

for the World Economic Forum by Ernst & Young. January 3, 2006


121

disavantazhuarit social si dhe të sëmurët kronikë mund të aplikojnë për skema

suplementare dhe zakonisht janë të çliruar nga pagesat e tyre pasi mbulohen nga

sigurimet suplementare.

Në Austri tarifat fikse për pacienët ambulatorë janë anuluar menjëherë pas futjes së

tyre për shkak të presionit të madh publik. Në shumicën e rasteve vendosja e të tilla

pagesave në kujdesin ambulator është bërë në mënyrë të ndërgjegjshme, duke marre

parasysh se vendosja e tyre kufizon parimin e aksesit të lirë në shërbime.

Në vend të tarifave fikse, Franca dhe Slovenia janë drejtuar nga masat e

bashkëpagesës së përgjithshme në mënyrë që të mbajnë kosto të qëndrueshme në

kujdesin ambulator. Në rastin e Sllovenise ato përbëjnë rreth 15 deri në 5% dhe janë

vendosur edhe për shërbime për pacientët e shtruar në spital. Në Francë ato kufizohen

vetëm për shërbime të kujdesit ambulator; megjithatë ato mbeten në mënyrë të

konsiderueshme të larta 30 – 40%. Në shumicën e vendeve të tjera, bashkëpagesa në

kujdesin ambulator limitohet vetëm në kujdesin stomatologjik dhe përfitime të tjera,

të cilat janë të përjashtuara nga lista e shërbimeve të mbuluara176

.

Bashkëpagesa është më e zakonshme kur flasim për barnat. Zakonisht FSSH-të

vendosin një nivel maksimal deri në të cilin rimbursohen barnat. Këto pragje janë të

përcaktuara nga lista pozitive ose nga vlefshmëria e barnave gjenerike. Kështu në

Gjermani, FSSH bashkëpagesa është midis 5 – 10 euro, ndërsa në Francë ajo arrin

deri në 65%. 177

Përsa i përket barnave, shumica e vendeve kanë futur sasi maksimale

të bashkëpagesave dhe në të njejtën kohë kanë aplikuar skema specifike suplementare

për mbulimin e bashkëpagesës për të ndihmuar persona të disavantazhuar nga ana

shoqërore dhe të sëmurët kronike.

Në kundërshtim me rrethanat e rritjes së vlerave të bashkëpagesës, në treg skema të

reja kanë hyrë: skema të sigurimit shendetsor vullnetar, ku i siguruari mund të mbylli

një kontratë me Fondin e Sigurimit Shëndetësor të parashikuar me ligj.

Prirja e pacientëve për të bërë një gjë të tillë varet nga shtrirja e përfitimeve të cilat

mbulohen nga sigurimi shëndetësor dhe nga sasia e bashkëpagesës që pacienti duhet

të paguajë. Në shumicën e vendeve, sigurimi vullnetar ofrohet nga kompani

përfituese të cilat operojnë sipas ligjit privat. Disa vende, si Gjermania p.sh i kanë

përkrahur dhe nxitur Fondet e Sigurimeve në mënyrë që të ofrojnë sigurim vullnetar.

Në përgjithësi, tregu i sigurimit vullnetar është rritur me shkurtimin e përfitimeve.

Aty ku listat e përfitimeve kanë tendencën të jenë bujare, numri i klientëve është

akoma relativisht i vogel.

176

OECD Health Data 2008: Statistics and Indicators for 30 Countries

177



122

Në vende si Gjermania dhe Austria, tregu i sigurimit vullnetar është plotësisht i

fokusuar në protezat dentare dhe trajtim më të mirë hotelerie në spitale. Në shumicën

e vendeve post – komuniste, tregu i sigurimit vullnetar tani ka filluar të marre

zhvillim. Në Francë dhe në Slloveni, sigurimi vullnetar ka filluar të bëhet një

fenomen dominant i cili mbulon shumicën e popullsisë. Duke qenë se të dy këto

vende paraqesin vlera të larta të bashkëpagesës, të siguruarit janë inkurajuar hapur të

zgjedhin sigurimin vullnetar.

3.2.7 Krahasimi mes Kodit Evropian të Mbrojtjes Sociale dhe legjislacionit të

sigurimit të detyrueshëm shëndetësor në Shqipëri.

Ligji shqiptar për sigurimin e detyrueshëm shoqëror (1993) dhe ligji për sigurimin e

detyrueshëm shëndetësor (1994,2011) janë legjislacione relativisht të reja dhe si të

tillë janë ndërtuar në bazë të parimeve të njohura të sigurimeve, aq më tepër që si në

kohën e hartimit dhe të zbatimit të tyre, e në vazhdimësi janë asistuar nga organizma

ndërkombëtarë të fushës. Përgjithësisht legjislacioni në këtë fushë është i orientuar

drejt standarteve evropiane dhe më gjerë. Ndryshimet dhe përmirësimet në

legjislacion kanë synuar zgjerimin e rrethit të personave të mbrojtur, rritjen e nivelit të

përfitimeve, shtimin e llojeve të përfitimeve, afrimin e kushteve ligjore për përfitim

me ato që parashikojnë standardet botërore.

Nga vështrimi krahasues i legjislacionit tonë me Kodin Evropian të Sigurimeve

Sociale, dhe protokollin e tij arrihet në konkluzionin se në tërësi legjislacioni ynë

është në linjë me këto akte178

.

Në legjislacionin shqiptar kemi 8 degë sigurimesh nga 9 degë që

parashikojnë keto instrumenta. Sipas legjislacionit tone degët e mbrojtjes

sociale janë:

Sigurimi shëndetësor179

Dega e sigurimit për sëmundje180

Pagesa për papunësi181

Barrëlindja182

Aksidentet në punë dhe sëmundjet profesionale183

Pensionet (pleqërie, familjare dhe invaliditeti)184

178

Në këtë pjesë të punimit janë mbajtur parasysh, dhe janë cituar, pjesë nga komentet e ekspertëve të

Keshillit të Europes dhe ILO-s, të bëra në kuadrin e një projekti rajonal (Shqipëri, Bullgari, Rumani)

mbi perputhshmerine e legjislacionit shqiptar me Kodin Europian të sigurimeve sociale.

179 Sigurimi shëndetësor është i rregulluar me ligjin nr. 10383, datë 24.02.2011 “Për sigurimin e

detyrueshem te kujdesit shendetesore ne Republiken e Shqiperise” i ndryshuar. 180

Ligji Nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Rep. e Shqipërisë”, i ndryshuar, nenet

20-25 181

Po aty, nenet 53-55 182


Po aty , nenet 43-52


123

Sic shihet në Shqipëri nuk janë të organizuar në degë sigurimesh përfitimet

familjare. Nga ana tjetër, pranimi i 3 prej 9 pjesëve të Kodit , është më se i

mjaftueshem për ratifikim, por këto tre pjesë detyrimisht duhet të jenë: dega e

sigurimit të papunësise, dëmtimet në punë dhe pensionet ( të pleqërisë, e invaliditetit

dhe familjar). Pra instrumentat parashikojnë përjashtime të përkohshme për ato shtete

që nuk kanë një ekonomi të zhvilluar ndërsa në rastin e Shqipërisë, ky është një

kusht i tejkaluar.

Kodi ka dispozita që bëjnë fjalë për financimin e përfitimeve, duke e lënë

fleksibël për cdo shtet mënyrën e financimit por, detyrimisht çdo shtet duhet

të përballojë përfitimin e kostos së përfitimeve si dhe të marrë përgjegjësitë

për një administrim të përshtatshem nga institucionet si dhe përgjegjësi për

shërbimet që kryhen.185

Kushtet që vendos neni 70 i Kodit janë që :

Financimi i mbrojtjes sociale nuk duhet të shkaktojë varfërimin e popullsisë.

Sigurimi social duhet të finacohet në mënyrë kolektive, mes një sistemi

solidariteti.

Barra e pagesës të ndahet në mënyrë jopropocionale dhe të drejtë në një sistem

të mbështetur në kontribute të punëdhënësit dhe punëmarrësit.

Financimi i skemës në Shqiperi bëhet mbështetur në sistemin e kontributeve. Bëhet

fjalë për kontributet e personave të punësuar, të punëdhënësve, të vetpunësuarve, pra

është një mënyrë financimi pay as you go, që garanton vazhdimësinë e skemës si

dhe parimin e solidaritetit, pasi me kontributet e atyre që punojnë paguhen përfitimet

e personave që u lind nevoja për shkak të sëmundjes, pleqërisë, invaliditetit,

papunësisë, dëmtimeve në punë, barrëlindje, humbësit të mbajtësit të familjes etj.

Gjithashtu ka një ndarje të drejtë të kontributit mes punëmarrësve dhe punëdhënësve,

e cila për sigurimin shëndetësor ndahet në mënyrë të barabartë (1.7% me 1.7% të

pagës referencë), ndërsa për sigurimin shoqëror, ndarja e kontributit bëhet në

raportin rreth 1 me 3( rreth 10% të pagës referente paguhet nga punëmarrësi dhe rreth

30 % e saj paguhet nga punëdhënësi). Gjithashtu edhe pjesa e joaktive e shoqërisë

është e mbrojtur nga skema megjithëse nuk detyrohet të paguajë kontribute. Nga

pikpamja financiare kjo kategori mbrohet nga shteti i cili derdh nga buxheti i tij, në

formë kontributi një shumë që teorikisht ka një formulë të caktuar llogaritje bazuar

në konsumin mesatar për frymë , por që faktikisht vjen si diferencë buxheti186

.

Në nenin 71 lidhur me administrimin e sigurimit social, Kodi vendos si

standart pjesëmarrjen e përfaqësuesve të popullsisë së mbrojtur në

administrimin e sistemit të mbrojtjes sociale.

184


Merita (Vaso) Xhumari, Procesi dhe Institucionet e Politikes Sociale, Tirane 2003

186

Fairbank, Alan; Gaumer, GaryBethesda, United States: PHRplus, 2003. - XXII, 70 p.


124

Edhe ky standard rezulton i plotësuar në legjislacionin dhe praktikën shqiptare sepse

të dy institucionet përgjegjëse për të realizuar sigurimin shëndetësor dhe shoqëror ,

kanë si organe më të lartë drejtuese keshillat administrativ, të cilët kanë në përbërjen

e tyre, përfaqësues të personave të mbrojtur, kontribues nga pozitat e punëdhënësve,

punëmarrësve si dhe të shtetit.

Kodi parashikon rastet e ndërprerjes së përfitimeve si dhe të drejtës për apelim

kur refuzohet përfitimi ose apelim për masën apo llojin e përfitimit.

Në ligjin tonë ka dispozita që parashikojnë ndërprerjen e përfitimeve, kur personat

sigurojnë të ardhura nga aktiviteti ekonomik, ose raste të tjera psh: ndërprerja e

pensionit të invaliditetit kur personi refuzon të vizitohet te komisioni i mjekëve

ekspertë, apo refuzon terapitë që reduktojnë paaftësinë e tij për punë. Në sigurimin

shëndetësor, konstatimi i vonesave më shumë se një muaj në derdhjen e

kontributeve, i nderpritet të drejtën për përfitim gjatë periudhës së vonesës, ndërsa

rastet e përfitimeve të padrejta penalizohen me gjobë ose me heqjen e të drejtës për

përfitime për një periudhë të caktuar.187

Ka dispozita që parashikojnë rastet ku

përveç ndërprerjes, kthehen dhe përfitimet e marra në mënyra të padrejta.

Lidhur me të drejtën e ankimit konstatojmë një përputhje me kërkesat e Kodit pasi në

të dy ligjet është parashikuar shprehimisht e drejta për apel kundër vendimit të dhënë

nga organet e sigurimeve shoqërore, si dhe e drejta e ankimit në Fond dhe më tej në

gjykatë, për veprimet e administratorit të skemës së sigurimeve shëndetësore.

Lidhur me metodën e llogaritjes së përfitimeve periodike në të holla nga degët

e ndryshme të sigurimeve , niveli i tyre kondicionohet nga niveli i pagave (i të

ardhurave) në çdo vend palë.

Theksojmë se për të dy sigurimet në Shqipëri (sigurimin shëndetësor dhe shoqëror),

deri në vitin 2014, paga që shërben për llogaritjet e skemës ka qenë e limituar me një

kufi të poshtëm minimal, i cili caktohet nga Këshilli i Ministrave, dhe nga një kufi

maksimal i cili përcaktohej nga ligji si pesëfishi i kufirit minimal. Me zhvillimin e

ligjit për Sigurimet Shëndetësore është vendosur heqja e kufirit të sipërm lidhur me

kontributet e sigurimeve shëndetësore. Duke filluar nga janari i vitit 2014 llogaritja

dhe pagesa e tyre bëhet mbi pagën bruto të punëmarrësit.

Duke mbajtur parasysh klasifikimin e përfitimeve si:

o përfitime që bazohen në ardhurat ( earnings-related),

o përfitime që bazohen në një shumë fikse (flat-rate),

o përfitime të kontrollit të nevojes (mean test),

pranojmë se në legjislacionin shqiptar të mbrojtjes sociale gjejmë kryesisht dy llojet e

para të përfitimeve. Kështu të gjitha degët e sigurimeve shoqërore bazohen në të

ardhurat, në kuptimin që si bazë për llogaritjen e përfitimeve është e ashtuquajtura

bazë e vlerësueshme vjetore, që në shumicën e rasteve i referohet vitit të fundit

kalendarik. Përfitimi llogaritet dhe paguhet si një përqindje e caktuar mbi këtë bazë të

vlerësueshme.

187

Nenet 12 dhe 12/3 të ligjit nr. 7870 datë 13.10.1994


125

Ndërkohë përfitimet nga skema e sigurimeve shëndetësore kanë natyrën e përfitimeve

që bazohen në një shumë fikse dhe nuk ndikohen nga fitimet ose të ardhurat e

mëparshme të të siguruarve.188

Këto përfitime jepen në një masë të njejte për të gjithë

përfituesit që kanë të njejtën nevojë për atë shërbim ose medikament. Në momentin

që një i siguruar ka nevojë për kujdes shëndetësor ai do të përfitojë nga skema aq sa

ka nevojë, brenda hapësirës që i lejon ligji, por pa iu referuar kontributit konkret që

ka derdhur dhe as pagës ose klasifikimit social të mundshëm.

Kodi Evropian për secilën degë përkufizon fushën e zbatimit (kontigjentet e

mbuluara, personat e mbrojtur), nivelin e përfitimeve; kushtet kualifikuese për

përfitim; periudhën e përfitimit; periudhën pritëse deri në fillimin e përfitimit. Në

vijim për secilën prej degëve tona të sigurimit, ka një analizë të elementeve të tillë si:

person i mbrojtur, fushë zbatimi, periudhë kualifikuese për përfitim, periudhë pritëse

e periudhë përfitimi si dhe kufizimet për të eleminuar abuzimet, duke bërë një

krahasim me pjesët respektive të kodit.

Sigurimi shëndetësor është një skemë sigurimi e detyrueshme dhe universale pasi

mbulon të gjithë shtetasit e RSH me banim të përhershëm në Shqipëri si dhe të huajt e

punësuar e të siguruar në Shqipëri. Pjesëmarrja në skemë bazohet në pagesën e

kontributeve. Të gjithë personat që marrin pjesë në skemë quhen të siguruar.

Kontributet e sigurimeve shëndetësore janë personale, pra me to mbulohet vetëm

personi që paguan ose për të cilin paguan shteti dhe jo familjarët e tyre.189

Pagesa e

këtij kontributi ndahet në mënyrë të barabartë ndërmjet punëdhënësit dhe të

punësuarit. E veçanta që paraqet kjo skemë është fakti që në rast se ka vonesa në

pagesën e kontributeve prej më shumë se 1 muaj, personi nuk ka të drejtë të përfitojë

nga skema për atë periudhë që është i pambuluar me kontribute. Skema e sigurimeve

shëndetësore nuk ka periudha kualifikimi ose pritëse. Në këtë kuptim përfitimet nga

skema mund të merren që të nesërmen e ditës që personi ka derdhur kontribute për

herë të parë. Gjithashtu përfitimet nga kjo skemë jepen në mënyrë të barabartë për të

gjithë personat e siguruar që kanë të njëjtën nevojë shëndetësore, pavarësisht nga

masa e kontributit që ka derdhur seicili prej tyre. Karakteristikë e skemës është që i

siguruari i ndjen përfitimet që në momentin e marrjes së shërbimit shëndetësor nga

mjeku i familjes, nga farmacia ose nga spitali në të cilët ai nuk paguan ose paguan

pak. Ndërkohë skema e sigurimeve përdor sistemin e rimbursimeve për të

kompensuar dhënësit e shërbimit shëndetësor për ato që kanë harxhuar për të

siguruarin. Zbatohet parimi i pjesëmarrjes ose i bashkëpagesës190

. Sipas këtij parimi

skema e sigurimeve shëndetësore mbulon një pjesë të çmimit të barit dhe pjesën tjetër

e paguajnë vetë personat e siguruar në farmaci.

188

Prof. Dr.Denny Pieters, Social security system of Albania

189

Agron Belishova, Sigurimi i kujdesit shendetesor në Shqiperi

190 Prof. Dr.Denny Pieters, Social security system of Albania


126

Sipas pjesës II të Kodit, personat e mbrojtur duhet t’u referohen ose të punësuarve, me

jo më pak se 50% e të gjithë të punësuarve, ose popullsisë ekonomikisht aktive, por jo

më pak se 20% e rezidentëve, ose rezidenteve por jo më pak se 50% të tyre.191

Përfitimet duhet të përfshijnë në rast sëmundje kujdesin shëndetësor nga mjeku i

përgjithshëm, duke përfshirë edhe vizitat në shtëpi, shërbimin e specializuar

ambulator e spitalor, barnat dhe materiale mjekimi sipas përshkrimit nga mjeku, si

dhe shtrimin në spital.192

Kodi në mënyrë specifike parshikon mundësinë e ndarjes së

kostos së shërbimeve shëndetësore me përfituesin, pra kemi një përputhje me

konceptin e bashkëpagesës sipas legjislacionit shqiptar. Kodi lejon mundësinë e

vendosjes së një periudhe kualifikuese në atë masë që konsiderohet e arsyeshme për

të parandaluar abuzimet. Sipas shpjegimeve të mësipërme legjislacioni ynë nuk

parashikon periudha pritëse me përjashtim të sigurimit vullnetar i cili ka një periudhë

pritëse 6 mujore nga data e regjistrimit dhe e derdhjes së kontributeve. Pas

përfundimit të periudhës së sigurimit të detyruar, personat kanë të drejtë të

regjistrohen në sigurimin vullnetar brenda 3 muajve, në tejkalim të këtij afati periudha

pritëse për përfitimin e tyre bëhet 1 vit nga data e regjistrimit dhe e derdhjes së

kontributit vjetor. Ndërkohë mbetet e pareflektuar ende nga legjislacioni shqiptar,

kërkesa e nenit 12 të Kodit i cili parashikon mundësinë e zgjatjes së efektit mbrojtës

edhe përtej përfundimit të sigurimit.

3.3 Sistemi i BE për Fondet e Sigurimit Shëndetësor dhe Marrëveshjet për Mbrojtjen

Sociale

3.3.1 Sistemi i BE për fondet e sigurimit shëndetësor

Sistemet e mirëqenies shoqërore në Bashkimin Europian paraqesin karakteristika

shumë të ndryshme. Disa prej tyre – Gjermania, Franca, Begjika, Austria dhe një

numër i shteteve të reja anëtare – janë ndërtuar sipas parimit Bismark të

vetëqeverisjes autonome. Të tjerë, Skandinavia, Spanja ose Portugalia – udhëhiqen

nga modeli Britanik i sistemit të mirëqenies të udhehequr nga shteti193

.

Në ndryshim nga politikat ekonomike, poltikat shoqërore janë më pak të

harmonizuara në nivelin europian. Në të njejtën kohe, sistemet shëndetësore kane një

impakt makro – ekonomik, veçanërisht në mënyrën se si shpenzimet për kujdes

shëndetësor janë të lidhura me GDP dhe me shpenzimet publike. Për më tepër, ato

përballen me sfida të njejta si qëndrueshmëria financiare. Kështu që ka patur – dhe

ka akoma – debate të kuptueshme mbi të ardhmen e sistemeve të mirëqenies

shoqërore në kuadër të hijes së një Tregu të Vetëm Europian.

191

Neni 9 i Kodit 192

Neni 10 i Kodit 193

World Health Report 2000 - Health systems: improving performance (WHO, 2000)


127

Megjithatë, ka një konsensus në nivel Europian se llogjika e një politike të

përbashkët shëndetësore – përfshirë këtu vendimet e përgjithshme dhe specifike mbi

fondet e sigurimit shëndetësor – mund dhe nuk do të bazohet në harmonizimin e

këtyre strukturave të cilat janë thellësisht të ndryshme. Sipas nenit 152 të Konventës,

shëndeti është dhe do të mbetet subjekt i legjislacionit kombëtar.

Për këtë arsye, edhe në një të ardhme të largët nuk do të ketë sistem të përbashkët të

mirëqenies shoqërore Europiane, analog i Tregut të Përbashkët ose Politika

Mjedisore të përbashkëta. Ndryshimet në sisteme – dhe gjithashtu në listën e

përfitimeve dhe në dhënien e shërbimit – do të vazhdojnë.

Për të gjithë keto ndryshime, ka një marrëveshje të përgjithshme ndërmjet anëtarëve

të BE se ka disa elemente njehësues për sigurimet shoqërore në BE, të cilat i japin

formë perceptimit që ka bota për BE194

. Ka vlera dhe parime të përbashkëta të

politikave shoqërore në BE të cilave iu referohet shpesh si “Modeli shoqëror

europian”. Elementët më të rëndësishëm janë: universaliteti, solidariteti, barazia dhe

akses në kujdes shëndetësor të cilësisë së lartë. Universaliteti përshkruan llogjikën e

sistemit të sigurimeve shëndetësore të detyrueshme, i cili mbulon të gjithë popullsinë,

dmth të gjithë rezidentët. Solidariteti do të thotë se të gjithë qytetarët kanë të drejtën e

aksesit për trajtim mjekësor sipas nevojave të tyre kundrejt të ardhurave ose

mirëqënies. Në këtë mënyrë, edhe të siguruarit e ashtuquajtur me rrezik të lartë, të

cilët në një sistem privat do të ishin siguruar vetëm me kosto të lartë, mund të

përfitojnë sigurim sipas kushteve të zakonshme195

. Kjo bashkësi solidariteti reciprok

manifestohet ndërmjet të moshuarve, të cilët kanë nevojë për më shumë trajtim

mjekesor, dhe tek të rinjte; ndërmjet të pasurit dhe të varfrit; ashtu si dhe ndërmjet të

sëmurëve dhe të shëndetshmëve.

Barazia manifestohet në faktin se sasia e kontributeve që duhen paguar varet nga të

ardhurat individuale, deri në një vlerë të caktuar tavan.

Parimi i katërt, aksesi në kujdes të cilësisë së lartë është i lidhur me shtrirjen e

shërbimeve mjekësore të vlefshme ashtu si dhe shpërndarje në kohë duke evituar listë-

pritje të gjata. Në BE prej 27 shtetesh anëtare, të cilët paraqesin nivele të ndryshme

mirëqenie196

, ky parim është kthyer në një nga më sfiduesit për tu përmbushur.

Diskutimet mbi Modelin shoqëror Europian udhëhiqen veçanërisht nga shqetësimi

për të dalluar modelin social europian nga ai amerikan, i cili bazohet më shumë në

konceptin e përgjegjshmërisë personale. Ky ekuiliber i solidaritetit dhe i

përgjegjshmërisë personale është njësoj siç është diskutuar në BE. Megjithatë, në

194

Dr. Paul Schoukens, Europian Union competencies in the field of social security, EU publication

195 Vanstënkiste Steven, Schoukens Paul “How the European Union këps the social welfare debate on

track”, A layer`s view of the EU instruments aimed at combating social exclusion”, European Journal

of Social Security, 2002, volumi 4/2

196 Health Care Systems: An International Comparison, Strategic Policy and Research,




128

ndryshim me shtetet anëtare të BE, në Shtetet e Bashkuara, nuk ka mekanizma

solidariteti e sigurie në nivel kombëtar.

Jashtë këtyre vlerave, ka probleme praktike përsa i përket të drejtës për kujdes

shëndetësor në nivel kombëtar, të cilat lindën si pasojë e fenomenit të lëvizjes së

njerëzve përtej kufijve në BE.

Në kundërshti me nivele të ndryshme të cilësisë së kujdesit shëndetësor ndërmjet

shteteve, transferimi i të drejtës kombëtare për pajisje me kujdes shëndetësor, kur

qytetari kërkon kujdes shëndetësor në vende të tjera të BE, ka qenë dhe mbetet

akoma një çështje e diskutueshme.

Kohët e fundit, Komisioni Evropian ka publikuar një draft me direktiva mbi lëvizjen

e pacientëve, i cili është akoma subjekt diskutimesh dhe negocimesh.

Megjithate ka akoma konsensus për sa i përket të drejtave të pacientit, të cilët

aplikojnë përmes vendeve të BE. Sipas rregullores se KE 883/2004, qytetarët e BE

kanë të drejtën të marrin trajtim falas në vendet e huaja të BE në situata emergjence

pasi të kenë marrë aprovimin nga Fondi i tyre i Sigurimeve Shëndetësore. Megjithatë

problemi i kujdesit shëndetësor përtej kufirit, vazhdon të ketë objeksione lidhur me

disa papërshtatshmëri ndërmjet sovranitetit të shteteve anëtare të BE gjatë konturimit

të sistemeve të tyre të kujdesit shëndetësor dhe lirisë për të lëvizur në Tregun e

Vetëm Evropian.

3.3.2 Marrëveshjet ndërkombëtare në fushën e mbrojtjes sociale dhe parimet e

tyre.

Në këtë punim kemi marrë përsipër të analizojmë të drejtën për kujdes shëndetësor

dhe sigurimi shëndetësor; të dyja të drejta kushtetuese të cilat së bashku me sistemin e

ngritur për realizimin e tyre, bëjnë pjesë në një sistem më të gjërë të quajtur skema e

mbrojtjes sociale.

Modeli shqiptar i mbrojtjes sociale e ka realizuar këtë të drejtë duke preferuar të

mbajë të veçuar si legjislacionin që lidhet me elementë përbërës të mbrojtjes sociale,

ashtu edhe institucionet përgjegjëse për organizimin dhe përmbushjen e saj. Kjo

zgjidhje është kushtëzuar nga zhvillimi i brëndshëm historik i këtyre të drejtave.

Mjafton të marrim si shembull se e drejta për pension në pleqëri ka filluar të

rregullohet nga legjslacioni shqiptar që nga viti 1947 kur kemi hyrjen në fuqi të ligjit

të parë për sigurimet shoqërore197

, ndërkohë që sigurimet shëndetësore janë

prezantuar për herë të parë në vitin 1995.

Nga ana tjetër, instrumentat e rëndësishëm ndërkombëtarë nuk kushtëzojnë zbatimin e

parimeve që proklamojnë, me një model të caktuar institucional. Kështu që çdo shtet,

pavarësisht nga fakti që ka ratifikuar instrumentin ose pjesë të veçanta të tij, ka

hapsirën e tij organizative dhe proçedurale për të realizuar, në fund të fundit,

mbrojtjen sociale.

Të drejtat sociale kanë luajtur një rol shumë të rëndësishëm në zhvillimin Evropian

gjatë shekullit të fundit, por megjithë progresin në shumë fusha, jo të gjithë evropianët

i gëzojnë ato. Këshilli i Evropës filloi punën me projekte në vitin 1999 për të gjetur

zgjidhje për shumë probleme me të cilat përballen qytetarë individualë kur përpiqen të

197

Prof. Kudret Çela “E drejta e punës”, Tiranë, 2003, shtypshkronja “Ilar”


129

kërkojnë të drejtat për mbrojtje sociale, strehim, shëndet dhe arsim. Instrumentet

ligjore të Këshillit për këtë qëllim përfshijnë Kartën Sociale Evropiane dhe Kodin

Evropian të Sigurimit Social.

Sistemet e sigurimeve shoqërore e shëndetësore në thelb përcaktohen nga legjislacioni

kombëtar. Megjithatë, legjislacioni kombëtar mund të ndikohet fuqimisht nga

legjislacioni ndërkombëtar. Ligjet ndërkombëtare në fushën e mbrojtjes sociale mund

të ndahen në dy kategori : instrumentet harmonizues dhe instrumentet koordinues.198

Instrumentet harmonizues i detyrojnë shtetet të ndryshojnë përmbajtjen e

legjislacionit të tyre të sigurimeve shoqërore e shëndetësore. Harmonizimi mund të

marrë formën e një “unifikimi” apo të një “harmonizimi minimal”. Unifikimi, i

quajtur shpesh “standartizim” nënkupton që tërë skemat kombëtare miratojnë të

njëjtat rregulla, as më shumë e as më pak. Harmonizimi minimal realizohet nëpërmjet

përcaktimit të normave minimale, duke u dhënë shteteve mundësi, nëse dëshirojnë, të

vendosin dispozita më të favorshme.

Instrumentet koordinues kanë të bëjnë vetëm me emigrantët. Këto instrumenta u

sigurojnë migruesve një trajtim të drejtë. Nëse sigurimet shoqërore e shëndetësore

varen nga legjislacioni kombëtar, koordinimi varet nga legjislacioni ndërkombëtar dhe

mbështetet fuqimisht mbi bashkëpunimin midis shteteve.

Instrumentat ndërkombëtare më të fuqishëm harmonizues në fushën e mbrojtjes

sociale janë:

Konventa 102 e ILO për sigurimet shoqërore

Karta sociale evropiane

Kodi social evropian

Këto instrumente të mbrojtjes shoqërore përbëjnë komponentin themelor të mbrojtjes

së të drejtave të njeriut nga Këshilli i Evropës.

E drejta për sigurime sociale është një nga të drejtat themelore bazë të njeriut, të cilat

specifikohen në Kartën Sociale Evropiane, neni 12. Shtetet e Këshillit të Evropës të

cilët kanë pranuar nenin 12 të Kartës Evropiane Sociale të Rishikuar, janë të detyruar

ta mbajnë sistemin e mbrojtjes shoqërore në një nivel të kënaqshëm e të njëjtë së paku

me Kodin Evropian të Mbrojtjes Sociale. Ndaj edhe promovimi i Kodit Evropian

shihet si një detyrë e rëndësishme e Këshillit të Evropës me qëllim arritjen e vlerave

të ngjashme në fushën e kohezionit social të vendeve anëtare të saj.

Por, lidhur me standardet e Këshillit të Evropës në fushën e mbrojtjes shoqërore, siç

është përmendur ato janë ngushtësisht të lidhura me konventën nr. 102, të ILO-s, e

vitit 1952, e që kanë shërbyer si model për të elaboruar Kodin Evropian të Mbrojtjes

Sociale.199

198

Jason Nickless dhe Helmut Siedl, Koordinimi I sigurimeve shoqërore në Këshillin e Evropës, botim

i KE 199

Gabriella Battaini-Dragoni-Director General of Social Cohesion, April 2002, European Code of

Social Security, Short Guide, Council of Europe Publishing, F-67075 Stasbourg Cedex, ISBN 92-871-

4885-6, Council of Europe, Mars 2003, faqe 6


130

Kodi përfaqëson një set standardesh minimale. Kodi nuk kërkon standardizim ose

unifikim të sistemeve nacionale të sigurimeve sociale, por harmonizim të tyre, duke

vendosur standarde minimale për garantimin e një niveli minimal të mbrojtjes sociale.

Sigurisht, shtetet janë të lira të ofrojnë më shumë standarde. Kodi respekton

diversitetin dhe individualitetin e sistemeve nacionale të sigurisë sociale, të cilat janë

produkt i traditave sociale, politike dhe ekonomike të çdo shteti. Kodi është dizenjuar

në një mënyrë të tillë që të mund të zbatohet nga të gjitha tipet e sistemeve të sigurisë

sociale.

Instrumentet e koordinimit200

të sigurimeve shoqërore që bëjnë koordinimin e

skemave të sigurimeve shoqërore, përmes ligjit ndërkombëtar, i cili mund të jetë

marrëveshje, traktat, konventë etj, janë si vijon:

Marrëveshje bilaterale dhe multilaterale. Këto janë marrëveshje të nënshkruara nga

dy apo më shumë shtete, dhe në to gjenden të mishëruara parimet e koordinimit për të

cilat u fol më lart, (një, dy ose të gjitha), me qëllim koordinimin e skemave për një ose

më shumë rrisqe sociale si pleqëria, invaliditeti, sëmundja, barrëlindja, kujdesi

shëndetësor, etj. Marrëveshjet bilaterale për mbrojtjen me sigurime, të emigrantëve

janë të hershme në Evropë. Kështu, marrëveshja e parë është e vitit 1827, midis

Francës dhe Dukatit të Parmës, sipas të cilës garantohej pagesa e pensioneve të

emigrantëve nga vendet pritëse. Por, marrëveshjet e para, traktatet e para për

mbrojtjen e punëtorëve emigrantë, kanë qenë për garantimin e mbrojtjes në rast

aksidenti në punë.

Marrëveshjet multilaterale, konventat. Këto përmbajnë një ose më shumë nga parimet

e koordinimit të sigurimeve shoqërore, të përmendura më sipër. Këto instrumente

përgatiten nga organizata ndërkombëtare, janë instrumente të hapura për nënshkrim

nga shtetet anëtare në organizatë. Instrumentet multilaterale synojnë përshtatjen e

tipave të ndryshme të sistemeve të sigurimeve shoqërore, për rrjedhojë janë më pak të

detajuara se sa marrëveshjet bilaterale mes shtetesh.

Ligji mbinacional. Ligji mbinacional hartohet nga organizma supernacionale dhe i

imponohet të gjithë vendeve anëtare. Kur një shtet futet në një organizatë

supernacionale, ai efektivisht bie dakord për të zbatuar legjislacionin parësor dhe

dytësor të atij organizmi. Vendeve anëtare nuk i ofrohet mundësia e zgjedhjes për të

ratifikuar një instrument apo jo. Në rast të një konflikti të legjislacionit ndërkombëtar

me legjislacionin vendas, atëherë ky i fundit nuk merret parasysh. Ligji i organizmave

mbikombëtarë është mbi ligjin nacional.

Ligji mbikombëtarë mund të përfshijë një ose më shumë, nga katër parimet e

koordinimit të sigurimeve shoqërore.

200

Shënim: Më shumë detaje jepen për instrumentat që Shqipëria ka nënshkruar e ratifikuar, të cilat

janë: Konventa e ILO-s nr. 102/1952, Karta Sociale Evropiane e Rishikuar, Marrëveshja Shqipëri-

Turqi e Mbrojtjes Shoqërore etj.


131

Parimi i trajtimit të njëjtë

Ky parim i ndalon shtetet që t’i trajtojnë shtetasit e huaj ndryshe nga vendasit.

Diskriminimi mund të jetë direkt ose indirekt. Diskriminimi direkt është kur një

normë e brendshme i trajton ndryshe shtetasit e huaj në krahasim me ata vendas, për

shembull në një skemë të veçantë sigurimesh shoqërore të një vendi, kanë të drejtë të

përfshihen vetëm vendasit e këtij vendi.

Diskriminimi indirekt është kur norma kombëtare në vështrimin e parë duket si

neutrale, por, në fakt sjell efekte të ndryshme mbi shtetasit e huaj krahasuar me ata

vendas. Për shembull, kërkesa sipas të cilës përfitimet familjare nga sigurimet

shoqërore u jepen vetëm fëmijëve të cilët lindin brenda territorit të atij shteti. Kjo do

të thotë se nëqoftëse një shtetas i atij shteti ka një fëmijë të lindur në një shtet tjetër ai

ose ajo, nuk marrin përfitim, ndaj ky rregull duket sikur zbatohet njëlloj për vendasit

dhe të huajt. Në fakt, në realitet një shtetas i huaj ka më shumë të ngjarë, të ketë një

fëmijë të lindur jashtë shtetit dhe kështu pasojat e këtij ligji, bien më shumë mbi

shtetasit e huaj se sa mbi vendasit, e duke e bërë ketë normë diskriminuese, në mënyrë

indirekte.

Parimi i përcaktimit të legjislacionit të zbatuar

Problemet që shkaktojnë konfliktet pozitive ose negative të ligjit, mund të shmangen

duke përcaktuar ligjin që do të zbatohet në çdo kohë. Në momentin që përcaktohet

ligji i zbatueshëm emigrantët, do të paguajnë kontribute dhe do të marrin përfitime

nga sigurimet shoqërore, sipas atij ligji. Ligji i zbatueshëm mund të përcaktohet në

disa mënyra. Mënyra e zakonshme është ajo e zbatimit të ligjit të shtetit ku emigranti

është i punësuar (lex loci laboris), megjithatë mund të zbatohet dhe ligji i shtetit ku

emigranti është rezident.

Rregulla të veçanta ka për të punësuarit në sektorin e transportit, për ata që punojnë në

disa shtete, në këtë rast, ligji që aplikohet është ligji i atij shteti në të cilën kompania

ka qëndrën. Marinarët shpesh mbulohen nga ligji i flamurit. Rregulla të veçanta

kërkohen gjithashtu edhe kur dikush punon në më shumë se një shtet ose është i

vetëpunësuar në një shtet dhe i punësuar në një shtet tjetër.

Rregullat për të përcaktuar zbatimin e legjislacionit mund të variojnë nga një tip

përfitimi në një tjetër, por në përgjithësi vetëm një legjislacion mund të zbatohet për

të njëjtin punësim apo të njëjtin aktivitet ekonomik.

Parimi i ruajtjes së të drejtave të fituara

Parimi bazë i ruajtjes së të drejtave të fituara parashikon se periudhat e vendbanimit,

periudhat e punësimit dhe periudhat e aktiviteteve të tjera ekonomike, të kryera në një

shtet, duhet të njihen nga shteti tjetër. Për shembull, shteti A kërkon 20 vjet rezidencë

përpara se të paguhet pensioni i pleqërisë, ndërsa shteti B kërkon 15 vjet punësim dhe

shteti C kërkon 10 vjet aktivitet ekonomik. Nëse dikush ka jetuar dhe punuar në

shtetin A për 10 vjet, në shtetin B për 8 vjet dhe në shtetin C për 3 vjet, nuk përfiton të

drejtën e pensionit në asnjë nga këto shtete. Megjithatë, nëse zbatohet parimi i

mbledhjes, i bashkimit të periudhave, ruajtjes së të drejtave të fituara, personi ka në


132

total 21 vjet punësim/rezidencë, të cilat janë të mjaftueshme për të plotësuar rregullat

e çdo shteti. Ky parim është i rëndësishëm jo vetëm për caktimin e të drejtës por edhe

për masën e përfitimit.

Sistemet e sigurimeve shoqërore paguajnë përfitime me kontributet e grumbulluara.

Nëse do të aplikohej ky parim direkt në llogaritje, do të krijonte probleme të vogla për

përfitimet afat-shkurtra, por mund të kthehet në një problem shumë serioz për

përfitime afatgjata siç janë pensioni i pleqërisë dhe pensioni i invaliditetit. Ndaj kjo

shmanget me zbatimin e “rregullit të proporcionalitetit”, që do të thotë se çdo shtet jep

pension në bazë të periudhës, për të cilën personi ka paguar kontribute/taksa në atë

shtet. Kështu, në shembullin më lart, shteti A do të paguante një pension i cili

reflekton 15 vjet residence dhe shteti B një pension që reflekton 10 vite punësim. Në

këtë mënyrë, personi do të merrte dy pensione, një nga njëri shtet dhe një nga shteti

tjetër.

Parimi i eksportimi i përfitimeve

Ky parim bën të mundur që edhe pse, personi ndryshon vendbanim, përfitimi

(pensioni) të vazhdojë të paguhet nga shteti i vjetër. Masa e përfitimit nuk do të

reduktohet si rezultat i kësaj lëvizje. Parimi i eksportimit të përfitimeve mund të

aplikohet edhe për përfitime afatshkurtra si përfitimi i papunësisë me anë të së cilës

personat që kërkojnë punë në një shtet tjetër, do të vazhdojnë të marrin përfitimin nga

shteti i tyre i origjinës. Edhe përfitimet në natyrë mund të eksportohen. Për shembull,

kujdesi shëndetësor mund të sigurohet në një shtet tjetër me të njëjtën kosto si të

shtetit të origjinës së pacientit. Kjo mund të ndodhë, kur një person sëmuret ndërkohë

që është me pushime, por mund të aplikohet edhe kur dikush kërkon një operacion të

veçantë, i cili nuk mund të kryhet në vendin e origjinës.

3.3.3 E drejta e përfitimeve në natyre në marrëveshjet e mbrojtjes sociale

Parimet e koordinimit jepen përmes instrumentit koordinues të BE-së, që është

Rregullorja 883/2004.

Përfitimet në natyrë që rrjedhin nga këto marrëveshje, mbulohen nga skema e

sigurimeve shëndetësore dhe kanë të bëjnë me dhënien e përfitimeve për punonjësit

që banojnë, transferojnë vendqëndrimin e tyre , kthehen apo shkojnë për trajtim

mjekësor në territorin e një pale kontraktuese të ndryshme nga shteti kompetent.

Konventa Evropiane e Sigurimeve Shoqërore dallon tre kategori personash :

a) ata që banojnë përkohësisht në një palë kontraktuese të ndryshme nga shteti

kompetent,

b) ata që janë të autorizuar nga shteti kompetent të kthehen në një palë tjetër

kontraktuese (kthim në vendbanimin e tyre) apo të transferojnë vendbanimin në një

palë tjetër kontraktuese (edhe pse nuk kanë banuar aty asnjëherë më parë). Ky

transferim s’ka përse të jetë domosdoshmërisht i përkohshëm, mund të jetë gjithashtu

edhe i përhershëm. Autorizimi jepet nga autoritetet kompetente të shtetit kompetent. E


133

vetmja arsye kundërshtimi e pranueshme është se personi në fjalë mund të jetë tepër i

sëmurë për të ndërmarrë një udhëtim, apo që një udhëtim i tillë mund të dëmtojë

trajnimin mjekësor.

c) personat e autorizuar nga shteti kompetent për të shkuar përkohesisht në një palë

tjetër kontraktuese për të ndjekur aty nje trajtim mjekësor. Ky autorizim nuk mund të

kundërshtohet kur trajtimi në fjalë nuk bëhet në territorin e palës kontraktuese.

Këto tre kategori personash mund të marrin përfitime në natyrë, në bazë të dispozitave

në fuqi në shtetin e vendbanimit, që do t’i rimbursohen më pas nga ana e shtetit

kompetent. Megjithatë shteti kompetent ka të drejtë të kufizojë kohëzgjatjen e

përfitimeve në natyrë. Këto grupe kanë, nga ana tjetër, të drejtë për përfitime në të

holla të derdhura në bazë të dispozitave në fuqi në shtetin kompetent dhe të financuara

nga ky i fundit.

Protezat, aparate mjekësore dhe përfitime të tjera në natyrë të një rëndësie të veçantë:

sikurse u shpjegua më lart, përfitimet në natyre mund t’u jepen personave që banojnë

në një palë kontraktuese të ndryshme nga shteti kompetent; këto përfitime financohen

nga shteti kompetent, por shërbehen në bazë të rregullave në fuqi në shtetin e banimit.

Ky sistem ul mjaft kontrollin që ushtron shteti kompetent mbi koston e përfitimeve.

Për të përforcuar mundësitë kontrolluese të shtetit kompetent, palët kontraktuese janë

të lira të arrijnë marrëveshie me anë të te cilave dhënia e përfitimeve në natyrë me

kosto të lartë në shtetin e banimit të bëhet me autorizimin e shtetit kompetent.

Rimbursimi i shpenzimeve për përfitimet në natyrë midis palëve kontraktuese: kur një

person merr përfitime në natyrë, ndërkohë që banon në mënyrë të përhershme apo të

përkohshme në një palë kontraktuese të ndryshme nga shteti kompetent, shteti

kompetent ka për detyrë të mbulojë shpenzimet. Megjithatë palët kontraktuese mund

të përfitojnë mes tyre marrëveshje sipas të cilave ato heqin dorë nga mbulimi i këtyre

shpenzimeve. Kjo gjë ndodh shpesh tek palët kontraktuese që kanë kufi të përbashkët

apo kur midis tyre ndodhin flukse migrimi të shpeshta. Në këtë rast shumat që tërheq

një shtet mund të jenë afërsisht të barabarta me ato që do t’i duhet të paguante dhe

fakti është që më tepër hiqet dorë sesa procedohet për faturimin e shumave që duhen

shlyer, apo për trasnsferimin e fondeve, një mjet ky që ul shpenzimet administrative.

Mbi bazën e këtij instrumenti qeveria e Shqipërisë ka hyrë në negociata me qeveri të

tjera të BE më qëllim hartimin e marrëveshjeve për mbrojtjen sociale. Aktualisht janë

miratuar dhe ratifikuar nga parlamenti marrëveshja me qeveritë e Republikës së

Turqisë, Mbretërisë së Belgjikës, Republikës Çeke, me Republikën Federale të

Gjermanisë, Dukatin e Madh të Luksemburgut, Hungarinë, Republiken e Rumanisë

dhe Republikën e Maqedonisë.


134

KREU IV. PËRFUNDIME DHE SUGJERIME

1. Ekzistojnë disa ndryshime në mënyrën se si konceptohen dhe se si kërkohet zbatimi

i të drejtës së shëndetit nga pushteti në çdo vend. Kështu e drejta e shëndetit nuk është

e njëjtë me të drejtën për të qënë i shëndetshëm. E drejta e shëndetit i referohet të

drejtës për të gëzuar një sërë mallra, facilitete dhe kushte të nevojshme për realizimin

e saj. Për këtë arsye është më e përshtatshme ta përshkruajmë atë si e drejta për

standarte më të larta të mundshme të shëndetit mendor dhe fizik sesa si një e drejtë e

pakushtëzuar për të qënë i shëndetshëm.

Shteti duhet të garantojë përmbushjen e kësaj të drejte. Standardet më të larta të

shëndetit influencohen nga faktorë të ndryshëm një pjesë e të cilëve janë jashtë

kontrollit të drejtpërdrejtë të shtetit, siç janë faktorët biologjikë individuale. Shteti

mban përgjegjësi dhe luan një rol aktiv ndikues në faktorët e tjerë ekonomiko-sociale

që ndikojnë shëndetin si dhe në krijimin e infrastruktures materiale dhe njerëzore për

diagnostikimin dhe luftimin e sëmundjeve si dhe përmirësimin e cilësisë së jetës dhe

shëndetit.

2. Qëllimi kryesor për të arritur një akses të barabartë në kujdesin shëndetësor të të

gjitha grupeve shoqërore, është për të reduktuar, pabarazitë shëndetësore ekzistuese.

Për të kuptuar konceptin e barazisë në aksesin në shërbimet e kujdesit shëndetësor,

është e nevojshme për tu bazuar në konceptin e “nevojës për shërbime të kujdesit

shëndetësor”. Njerëzit e varfër shpesh kanë nevoja dhe kërkesa më të shprehura për të

patur shërbimet e kujdesit shëndetësor që ju duhen. Barazi në aksesin në kujdesin

shëndetësor, mund të arrihet vetëm në qoftë se ka akses të barabartë, për nevoja të

barabarta. Në trajtimin teorik të konceptit të ”barazisë në kujdesin shëndetësor” duhet

të bëhet kujdes në dallimin e tre momenteve kryesore:

së pari, dallimi mes barazisë dhe drejtësisë;

së dyti, dallimi mes barazisë në nivelet e shëndetit apo të kujdesit shëndetësor

dhe të kapitalit në financim;

së treti, dallimi mes koncepteve të dobëta dhe të forta të barazisë.

Përdorimi i shërbimeve të kujdesit shëndetësor, nuk mund dhe nuk duhet të jetë i

barabartë midis individëve. Njerëzit të cilët janë të sëmurë duhet të marrin më shumë

shërbime të kujdesit shëndetësor, se sa ata që janë dhe gëzojnë shëndet të mirë. Në

këtë këndvështrim, barazia ngre çështjen e drejtësisë shoqërore.

Kur flasim për barazinë në kujdesin shëndetësor, fokusi ka të bëjë vetëm me barazinë

në arritjen e nivelit të shëndetit, si dhe në marrjen e shërbimeve të kujdesit

shëndetësor dhe jo barazinë nga pikëpamja e financimit e cila lidhet me dallimin në

shpërndarjen e shpenzimeve mes atyre që aktualisht marrin shërbime shëndetësore

dhe grupit më të madh të të gjithë atyre që paguajnë për ta.

Koncepti i dobët i barazisë presupozon që të gjithë kanë të drejtë për kujdesin

shëndetësor, dhe përqëndrohet në bazë të kërkesës së një minimumi bazë të

shërbimeve të kujdesit shëndetësor. Koncepti i fortë i barazisë, presupozon që në

lidhje me gjendjen shëndetësore, individët e pozicionuar në shoqëri në mënyrë të

barabartë, duhet të trajtohen në mënyrë të barabartë (barazi horizontale), si dhe

individët të pozicionuar në shoqëri në mënyrë të pabarabartë, duhet të trajtohen në


135

mënyrë të barabartë, ku në këtë rast kemi (barazi vertikale). Gjithashtu, koncepti i

barazisë “së fortë”, sugjeron se duhet të ketë akses të barabartë në shërbimet e

kujdesit shëndetësor, dmth se mënyra në të cilën pacientët ndryshojnë vendbanimin e

tyre gjeografik, ose statusin socio-ekonomik, nuk duhet të çojë në ndryshime

sistematike në përdorimin nga ana e tyre të shërbimeve ose trajtimit shëndetësor.

Barazia në kujdesin shëndetësor është një koncept relativ i cili duhet parë dhe

vlerësuar në këto drejtime kryesore: qasja e barabartë për nevoja të barabarta;

shfrytëzimi i barabartë për nevoja të barabarta; dhe rezultatet shëndetësore të

barabarta.

3. Si zbatohet parimi i mosdiskriminimit në të drejtën e shëndetit? Mosdiskriminimi

dhe barazia kërkojnë që shtetet duhet të njohin dhe të sigurojnë ndihmë për diferencat

dhe nevojat specifike të grupeve që përballen me sfida të veçanta shëndetësore, si psh.

shkalla e lartë e vdekshmërisë, ose janë më të prekshëm ndaj sëmundjeve specifike.

Detyrimi për të siguruar mosdiskriminimin kërkon zbatimin e standarteve specifike

shëndetësore ndaj grupeve të veçanta të popullsisë si gratë, fëmijët ose personat me

paaftësi. Masat pozitive të mbrojtjes janë veçanërisht të nevojshme në rastet kur grupe

personash janë diskriminuar në mënyrë të vazhdueshme në praktikë nga organe

shteterore ose ente private.

4. Monitorimi i të drejtës së shëndetit dhe përgjegjësia e shteteve. Mekanizmat e

përgjegjësisë janë thelbësore për të siguruar se janë respektuar detyrimet e shtetit që

rrjedhin nga zbatimi i të drejtës së shëndetit. Monitorimi dhe vënia para përgjegjësisë

i shteteve bëhet në planin kombëtar, rajonal dhe ndërkombëtar nëpërmjet

mekanizmave administrative, politike, mekanizmave gjyqësore dhe përfshin një sërë

aktorësh siç është vetë shteti, OJQ, institucionet kombëtare ose organizmat e

traktateve ndërkombëtare të të drejtave të njeriut.

5. Në legjislacionin shqiptar që rregullon kujdesin shëndetësor kanë gjetur zbatim

përgjithësisht parimet e të drejtës për kujdes shëndetësor por shkalla e zbatimit të tyre

është relative:

Në lidhje me respektimin dhe moscënimin e të drejtave dhe lirive të njeriut

legjislacioni që trajton psh, sëmundjet ngjitëse ose shëndetin mendor , vendos

deri diku një masë mbrojtëse në favor të lirive personale kur parashikon se

ndërhyrja në çdo kohë në banesë bëhet “vetëm për të shmangur një rrezik të

atypëratyshëm për jetën dhe shëndetin e njerëzve”. Ndërkohë nuk gjejmë

rregullim më të hollësishëm lidhur me procedurat dhe kriteret që duhet të

zbatohen ose disa parakushte pas të cilëve punonjësit e shëndetësisë të

ndihmuar edhe nga forcat e rendit mund të marrin vendime për izolimin e

personit. Pavarësisht se bëhet fjalë për shkëputjen e kontaktit nga mjedisi dhe

njerëzit e tjerë me qëllim parandalimin e përhapjes së sëmundjes ngjitëse,


136

përsëri në një këndvështrim të caktuar ky veprim është kufizim i të drejtës për

të lëvizuar lirisht. Në këto kushte kemi mendimin se ligji duhet të përcaktojë

më me hollësi që nga përkufizimi i termit “izolim’’ e deri në rastet dhe

procedurën se si realizohet. Me vend do të ishte edhe përshkrimi i saktë i të

drejtave që lidhen me personin e sëmurë siç mund të jetë e drejta për t’u

informuar për sëmundjen, ndoshta për të vendosur për institucionin

shëndetësor ku ai kërkon të ndiqet nga ana shëndetësore etj.

E drejta për të pranuar ose refuzuar procedura të kujdesit shëndetësor, e njohur

ndryshe dhe e drejta e konsentit, nuk është përpunuar mjaftueshëm nga

legjislacioni në shërbimin shëndetësor shqiptar dhe paraqet problematika të

konsiderueshme.

Harta e shpërndarjes së qendrave shëndetësore në të gjithë vendin ka vend për

tu rishikuar pasi jo në të gjitha pozicionet mund të sigurohet aksesi fizik për

kujdes shëndetësor institucional.

Normat e ngarkesës me banorë për grupe të vecanta të mjekëve të familjes

janë shumë të vjetra dhe nuk i përgjigjen realitetit në raport me shpërndarjen e

qëndrave shëndetësore. Ministri i Shëndetësisë, me urdhër, miraton normat

dhe standardet e shërbimeve të kujdesit shëndetësor; në këtë drejtim deri më

sot ka disa akte të vecanta që referojnë standartet e disa shërbimeve, të cilat

janë plotësuar në përmbushje të objektivave te vecanta por jo si një strategji e

orientuar drejt standartizimit.

6. Në krahasim me shkaqet e diskriminimit që parashikon kushtetuta në nenin 18,

mund të themi se ligji në mënyrë literale parashikon një numër më të vogël shkaqesh

të cilët mund të çojnë në diskriminim psh, nuk ka asnjë parashikim për diskriminimet

lidhur me ndryshimet në racë ose ndryshimet etnike. Për këto elemente kemi

konstatuar një vakum në përgjithësi në legjislacionin shëndetësor gjë që ka sjellë me

raste edhe probleme në raportimin ndaj organizmave të Bashkimit Evropian. Ligji për

kujdesin shëndetësor, nuk ka asnjë parashikim për ndalimin e diskriminimit bazuar në

racë ose ndryshimet etnike. Në pritje të daljes së akteve të duhura ligjore, ky standard

mund të zbatohet drejtpërdrejt nga Kushtetuta dhe nga legjislacioni për mbrojtjen nga

diskriminimi.

7. Kontakti i shtetasit me ofruesin e shërbimit të kujdesit shëndetësor parësor ose me

mjekun e familjes përbën pikën fillestare të proçesit të ofrimit të shërbimit të kujdesit

shëndetësor dhe zhvillohet mbi bazën e sistemit të referimit pra të përcjelljes drejt

niveleve të tjera të kujdesit shëndetësor. Mënyra e funksionimit të sistemit të

referimit ose të përcjelljes së pacientëve përcaktohet nga Ministri i Shëndetësisë.

Sistemi i referimit në vetevete është tregues i barazisë në trajtim. Ai vendos të njejtat

rregulla që duhet të ndiqen nga të gjithë personat që kanë nevojë për kujdes

shëndetësor. Moszbatimi i tij sjell “ndëshkime” në mënyrë dhe në masë të njejtë për të

gjitha ata që i shkelin këto rregulla. Pyetja që shtrohet është nësë ky sistem është

funksional dhe lehtësisht i përdorshëm nga popullata apo krijon pengesa

administrative që pengojnë artificialisht aksesin në shërbime shëndetësore? Rastet

praktike flasin për tendencën për ta anashkaluar sistemin e referimit. Prova më


137

madhore e këtij fenomeni është kërkesa shumë e madhe për shërbime nëper spitale e

sidomos në Qëndrën Spitalore Universitare që vjen drejtpërdrejtë nga pacientët dhe pa

zbatuar rekomandimin e mjekut të familjes ose të specialistëve të spitaleve rajonale.

8. Evidentohet në tërësi mungesa e dispozitave që trajtojnë mbrojtjen e të dhënave

personale. Në disa pjesë të legjislacionit që rregullon fusha në të cilat parashikohen

shkëmbime të dhënash ose raportime sic është psh. epidemiologjia dhe sistemi mujor i

raportimit. Ajo që në konstatojmë si problematikë në tërë këtë sistem dhe mekanizëm

raportimi, është mungesa e dispozitave të qarta që të mbrojnë të dhënat personale të

personave të sëmurë. Raportimi në formën e statistikave është i domosdoshëm, por

mbetet për t’u parë se sa ndërhyjnë statistikat në të dhënat sensitive të personit që

merren në mbrojtje në mënyrë të posaçme në kuadrin e të drejtave të njeriut. Po ashtu

në pjesën e legjislacionit që rregullon informacionin në kujdesin shëndetësor janë

vendosur detyrimet dhe përgjegjësia për ruajtjen e fshehtësisë ndërkohë që nuk

specifikohen qartë detyrimet për mbrojtjen e të dhënave personale të cdo pacienti.

9. Parashikimi në dispozita i një trajtimi të ndryshëm sic është rasti i përjashtimit nga

bashkëpagesa për kategori personash për shkak të veçorive sociale ose shëndetësore,

të përcaktuara nga Këshilli i Ministrave mund të sjellë problemin e mungesës së

transparencës së mjaftueshme në vendosjen e kritereve për kategoritë që nuk do të

paguajnë për shërbimet shëndetësore. Moszbatimi i drejtë i tyre mund të çojë në

diskriminim në përfitime, për më tepër mund të përdoren nga qeveritë si mjet për të

rritur kredibilitetin e saj ndaj grupeve të ndryshme shoqërore.Këto kategori janë

pensionistët, femijët deri në një vjeç, invalidët e luftës, të sëmurët me disa diagnoza si

Ca, SIDA dhe TBC, etj.

10. Në kushtet kur kushtetuta parashikon të drejtën për sigurim shëndetësor sipas

kushteve të përcaktuara me ligj, shqetësim potencial mbetet rasti kur personi mbetet

debitor ndaj Fondit, pasi nuk ka të ardhura të mjaftueshme. A do të privohet ai nga

përfitimi i të drejtës për kujdes shëndetësor të barabartë nga shteti edhe pa paguar

kontributet? Sigurimi shëndetësor në Republikën e Shqipërisë është sigurim i

detyrueshëm. Nga ana tjetër qëllimi i shpallur i mbulimit universal për të gjithë

popullatën është një premisë që do të çojë në dhënien e shërbimit shëndetësor edhe

për grupet jokontributive të popullatës. Vendosja e një ekuilibri midis zbatimit të

parimit të mbulimit universal, i cili kërkon dhënien e shërbimit shëndetësor për të

gjithë ose të paktën dhënien e një niveli bazë shërbimesh shëndetësore për të gjithë, si

dhe parimit të sigurimit të detyrueshëm, është një proçes delikat i cili rrezikon të të

krijojë trajtim të pabarabartë referuar “diskriminimit” të personave që derdhin

kontribute. Ka disa mënyra sesi mund të harmonizohen këto dy parime: një variant

është përfshirja e burimeve alternative të mbrojtjes sociale si detyrim i shtetit për

kujdes shëndetësor bazë për të gjithë. Kjo zgjidhje nuk bazohet në konceptin e

sigurimit shëndetësor si financues të vetëm të shërbimeve shëndetësore. Variant tjetër


138

do të ishte kalimi drejt modelit të financimit të shërbimeve shëndetësore nga taksat e

përgjithshme i cili nuk kërkon kontributet specifike për fushën e shëndetësisë .

11. Parashikimi i sigurimit vullnetar në legjislacionin e sigurimit të detyrueshëm të

kujdesit shëndetësor me të drejtë ngre shumë pyetje por edhe arrin të marrë përgjigjet

dhe vëmendjen e duhur. Çështjeve te ngritura si, a kemi të bëjmë me një të drejtë për

sigurim shëndetësor apo me një detyrim për sigurim shëndetësor dhe a ka vend të

flitet për sigurim vullnetar në kushtet e një skeme të detyrueshme, u jepet përgjigja:

sigurimi vullnetar mund të konsiderohet një zhvillim dhe mbrojtje e mëtejshme e të

drejtës kushtetuese për sigurim shëndetësor por që për rrethanat specifike nuk na

paraqet tiparet e një detyrimi, por të një të drejte në kuptimin që është në zgjedhjen e

lirë të personit që të bashkohet me skemën.

12. Është e nevojshme që zhvillimi i skemës së sigurimit shëndetësor krahas

sanksionimit të Fondit si financuesi i vetëm i shërbimeve shëndetësore publike, të

krijojë hapsirën e nevojshme dhe legjislacionin e duhur për vendosjen dhe zhvillimin e

skemave private të sigurimit. Vetëm në këtë mënyrë do arrihet të shmangen monopolet

dhe të hapet rruga e konkurrencës. Me stabilizimin e tregut të dhënësve privatë të

shërbimit shëndetësor mendojmë se janë krijuar kushtet objektive për rregullimin e këtij

tregu i cili, duke rritur konkurrencën do të çojë në rritjen e cilësisë së shërbimeve

shëndetësore dhe të plotësimit të nevojave të publikut.

13. Që të mund të bësh krahasimin midis modelit të financimit nga skema e sigurimit të

detyrueshëm dhe financimit nga taksimi i përgjithshëm i referohemi krahasimit të bërë

në të dhënat e shteteve që ndjekin modele të ndryshme financimi referuar:

shpenzime shëndetësore për frymë

rezultatat e vdekshmërisë

niveli i punësimit

Pyetjet e ngritura nga ky krahasim janë: sistemi i sigurimit shëndetësor në raport me

një sistem që financohet nga taksat ka shpenzime shëndetësore për frymë më të larta

apo më të ulëta, dhe nëse të paturit e njërit sistem apo të tjetrit rezulton në përfundime

më të mira apo më të këqija përsa i përket vdekshmërisë, në nivele më të ulëta apo më

të larta punësimi dhe përqindje të lartë apo të ulët të punonjësve të sektorit formal në

punësimin e përgjithshëm?

Rezultatet janë të qarta: Sistemet e sigurimeve shëndetësore rrisin shpenzimin

shëndetësor total për frymë me 3-4%, dhe reduktojne përqindjen e punësimit në

sektorin formal me 8-10%. Përfundimet në këtë studim sugjerojnë sistemet që

bazohen në sigurimet shëndetësore mund të inkurajojnë informalitetin në tregun e

punës. Një studim i fundit i Bankës Botërore nënvizon që informaliteti në ekonominë

shqiptare është rreth 34% (me nivel më të lartë në disa sektorë). Informaliteti i tregut

të punës është 39%. Punonjësit informale kanë rroga dhe të ardhura më të vogla, nuk


139

kanë fare mbrojtje sociale ose shëndetësore, nivel të ulët të organizimit në organizata

profesionale, mungesë të përfitimeve sociale, kushte të vështira pune dhe sigurie në

punë.

Duke mbajtur parasysh rezultatet në shëndet, nuk provohet që sistemet e sigurimeve

shëndetësore arrijnë vlera më të ulëta të vdekshmërisë. Konkluzionet e arritura nga

Savedoff201

janë se sistemet që bazohen në sigurimet shëndetësore kanë disa

karakteristika të cilat i bëjnë ato më të shtrenjta se sistemet që financohen nga taksat,

nuk kanë efekt pozitiv në aspektin e rezultateve shëndetësore që janë të përshtatshme

për kujdesin shëndetësor, pavarësisht nga shpenzimet ekstra, mund të ketë efekt

negativ në lidhje me shërbimet shëndetësore që mbulohen nga programe të shëndetit

publik, gjithashtu mund të ketë efekt negativ në kuptimin e inkurajimit të tregjeve

informale të punës dhe të dekurajojë punësimin.

Modeli i sistemit të sigurimeve shëndetësore ndan blerësin nga ofruesi i shërbimit ka

prioritete pasi në të tilla modele organizatat e blerësve kontraktojnë me ofruesit në

vend që ti menaxhojnë ato në mënyrë të drejtëpërdrejtë mund të çojë në shpenzime të

ulëta dhe rezultate më të mira shëndetësore.

Një sistem që bazohet në sigurimet shëndetësore mund të rrisë lehtësisht varësinë e tij

nga të ardhurat tatimore. Por a mundet që, një sistem që financohet nga taksat me një

rrjet të drejtpërdrejtë menaxhimi të ofruesit, të ndryshojë në modelin kontraktues

blerës-ofrues pa rrezikuar të humbasë koherencën dhe gjithëpërfshirjen në programin

e tij të kujdesit publik?

Pyetje si këto pa dyshim vazhdojnë të zënë pjesën më të madhe të debatit në

projektimin e sistemit shëndetësor, dhe sistemet që bazohen në sigurimet shëndetësore

dhe sistemet që financohen nga taksat vazhdojnë të huazojnë ide nga njëri-tjetri dhe si

dhe të mbështeten në studimet që lejojnë pro-të dhe kundrat për të përcaktuar aspektet

specifike të secilit sistem. Kemi mendimin se zgjedhja e cilës mënyrë financimi të

shëndetësisë duhet të bëhet në një konteks të caktuar ekonomik, social dhe veçorish të

zhvillimit historik të çdo vendi. Konteksti shqiptar të shtyn në mënyrë realiste drejt

financimit nga taksimi i përgjithshëm.

201

William Savedoff, Tax-Based Financing for Health Systems options and experiences, EIP/FER/DP.04.4, Geneva

2004


140

BIBLIOGRAFIA

EU Treaties, Official Journal of the European Communities, C 325

EUR - Lex – 31971R1408 –EN, Official Journal L 149, 5/7/1971 Regulation no.

1408/71& Regulation no. 883/2004

European Convention on Social Security, European Treaty Series/78

European Convention on Social and Medical Assistance, Euopean Treaty Series/79

European Social Charter, European Treaty Series, No. 163, 1998

European Code of Social Security, European Treaty Series/48

Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women,

Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination,

Convention on the Rights of the Child,

International Conference on Primary Health Care (1978). Declaration of Alma-Ata.

Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut,1948,

Konventa 102/1955 “Mbi standartet minimale të Sigurimeve Sociale”

Ligji nr. 9442, datë 16.11.2005 “Për ratifikimin e Konventës së ILO-s “Mbi standartet

Minimale të Sigurimeve Shoqërore” nr. 102”

Ligji nr. 8960, datë 24.10.2002 “Për ratifikimin e Kartës Sociale Evropiane, të ndryshuar”

Konventa nr. 183/2000, e ILO-s "Për mbrojtjen e amësisë", ratifikuar nga Kuvendi i

Republikës së Shqipërisë, në datë 24.07.2004

Konventa Kuadër e Organizatës Botërore të Shëndetësisë “Për kontrollin e duhanit”,

Konventa Ndërkombëtare e të drejtave Ekonomike, sociale e Kulturore,1966, neni 12

Komenti i Përgjithshëm nr.14 mbi të drejtën e Shëndetit, Kombet e Bashkuara , 2000

Kodi Evropian i Mbrojtjes Sociale

The American Heritage® Medical Dictionary Copyright © 2007, Published

by Houghton Mifflin Company.

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/e1cedaw.htm

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/d_icerd.htm

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/k2crc.htm



141

Oxford Dictionary, 2015 Oxford University press

Cambridge Advanced Learner’s Dictionary & Thesaurus© Cambridge University

Press

Elaine Fultz, Martin Tracy, “Praktikat më të mira në shpërndarjen e shërbimeve sociale në

Europën Juglindore”, ILO Budapest, 2004

The right to health, published by Office of the United Nations High Commissioner for

Human Rights, Geneva

Judge.K, S. Platt, (2005). Health inequalities: a challenge for Europe. Report prepared

for the UK Presidency of the EU.

Bryce A. Jensen, From Tobacco to Health Care and beyond—A Critique of Lawsuits

Targeting Unpopular Industries, 86 Cornell L. Rev. 1334 (2001)

Hart, J. T. (1971). “The inverse care law”. The Lancet 1(7696).

Healy, J. & M. McKeeds. (2004). Accessing health care: responding to diversity.

Oxford, Oxford University Press

Wagstaff, A., E. van Doorslaer., (1991). "On the Measurement of Horizontal Inequity

in the Delivery of Health Care." Journal of Health Economics 10.

Braveman, P. & S. Gruskin (2003). “Defining Equity in Health”. Journal of

Epidemiology and Community Health.

Robert B & Leanna S, The Measurement of Equity in School Finance (Baltimore: The

Johns Hopkins University Press, 1984).

President's Commission, op. cit. note 6, Vol. 1, p. 4.

Oliver, A. & E. Mossialos (2004). “Equity of access to health care: outlining the

foundation for action”. Journal of Epidemiology and Community Health 58(8).

Donabedian, A. "Models for Organizing the Delivery of Health Services and Criteria

for Evaluating Them", October 1972

Birch dhe Abelson, 1993, “Is reasonable access what we want? Implications of, and

challenges to, current Canadian policy on equity in health care”.

D. Feldman, Civil Liberties and Human Rights in England and Wales (Oxford:

Oxford University Press, 2nd, 2002)

http://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/




142

The right to health, fact shët nr.31, Printed at United Nations, Geneva

D. Feldman, Civil Liberties and Human Rights in England and Wales (Oxford:

Oxford University Press, 2nd, 2002),

Glucksberg, 521 U.S. at 746 (Stevens, J. Concurring).

American University Law Review, Vol. 53 [2011], Iss. 5, Art. 1 ,

The Right to Die: The Law of End-Of-Life Decisionmaking - Alan Meisel, Kathy L.

Cerminara.

Kufizime të vdekjes me dinjitet - Donald R. Steinberg - Revista Juridike e Harvardit

për Ligjin dhe Teknologjinë - Volume 1, Botim i verës, 1988. fq.137

Marmot M. Social determinants of health inequalities. Lancet. 2005;

Whitehead M. The concepts and principles of equity and health. International Journal

of Health Service. 1992

Braveman PA. Monitoring equity in health and healthcare: A conceptual framework.

Journal Health Population Nutration. 2003

Jason Nickless dhe Helmut Siedl, Koordinimi I sigurimeve shoqërore në Këshillin e

Evropës, botim i KE

Gabriella Battaini-Dragoni-Director General of Social Cohesion, April 2002,

European Code of Social Security, Short Guide, Council of Europe Publishing, F-

67075 Strasbourg Cedex, ISBN 92-871-4885-6, Council of Europe, Mars 2003,

European Observatory on Health Care Systems, WHO, 2002. – VIII

Prof.dr. Paul Schoukens, A General Principle of Social Security Law in Europe,

Europa Law Publishing, Groningen, 2010.

Substantive Issues Arising in the Implementation of the International Covenant on

Economic, Social and Cultural Rights. General Comment No. 14 2000

Stefan Grezd ,Regulated competition in social health insurance, International Social

Security Reviw, Vol.59/2006

Alan Fairbank, Note on Healthcare Financing Opitions for the Government of

Albania, Ëorld Bank, ADPL, 2007

Jens Holst, Infosure –Evaluation - Health Policy Consultancy on Albanian Health

Insurance, Berlin , 2008


143

Steve Keen, Reforming hospital payment in Albania, World Bank Report , Tirana

2012

Francesko Galgano, “Diritto privato, Cedam, 2012 ,

Alain Fairbank, Report on Healthcare Financing Options for the Government of

Albania, Albania development Policy Loan (P096205)

Gerdtham, U.G. & Jönsson, B., 2000. International comparisons of health

expenditure: theory, data and econometric analysis. In A. J. Culyer & J. P. Newhouse,

eds. Handbook of Health Economics. Amsterdam: Elsevier

Hitiris, T. & Posnett, J., 1992. The determinants and effects of health expenditure in

developed countries. Journal of Health Economics, 11(2),

Francesco Paolucci, Health care financing and insurance, Options for design,

Springer Heidelberg 2011

Van Doorslaer and Masseria, Income- related inequality in the use of medical care

in 21 countries OECD al. 2004).

Ellis, R. P. and M. M. Miller (2008). Provider Payment Methods and Incentives. In:

International Encyclopedia of Public Health. H. Kris (ed). Oxford, Academic Press

Nickell, Stephen (2004) Employment and taxes.CEPDP. Centre for Economic

Performance, London School of Economics and Political Science, London, UK. ISBN

0753017601

Cristian C. Baeza and Truman G. Packard, Beyond Survival , Latin American

development forum, ISBN:9780804756754

Health Care Systems: An International Comparison, Strategic Policy and Research,


Yvonne Lindenlaub, EU - Health insurance systems in comparison- Differences and

Common Denominators, Berlin 2008

Elizabeth Docteur and Howard Oxley. "Health-Care Systems: Lessons from the

Reform Experience". OECD 2007

William Savedoff, Tax-Based Financing for Health Systems options and experiences,

EIP/FER/DP.04.4, Geneva 2004

Benedicte Zimmermenn: Changes in work and social protection, International Social

Security Review, Vol 59, 2006

http://eprints.lse.ac.uk/19955/





144

G20 Health Care: "Health Care Systems and Health Market Reform in the G20

Countries."

Prepared for the World Economic Forum by Ernst & Young. January 3, 2006


World Health Report 2000 - Health systems: improving performance (WHO, 2000)

Schoukens, P, “Europe at struggle with social welfare”, European law journal 2007,

vol. 13 nr. 3, 424-433 EU publication

Pieters Danny, “Introduction into the basic principles of social security”, Deventer-

Boston, Kluwer, 1993

Pieters D. dhe Vanstënkiste S, “The thirtënth State. Towards a European Community

Social Insurance Scheme for Intra-Community Migrants, Leuven, Acco, 1993

Vanstënkiste S and Schoukens P, “European Community competences in the field of

social security”, Instituut Sociaal Recht, Leuven, 2003

Nickless J, “Equal treatment of men and women in social security”, Instituut Sociaal

Recht, Leuven, 2000

Ahonen P, “Partnership in policy and evaluation”, Maastricht, 2000

Ode Arend “Integration requirements and integration policy”, Regioplan,

Netherlands, EISS

Coference 2007 “Immigration from outside the EU and Social Security

Schmähl, Winfried, 2008: Immigration from Outside Europe. Chance or Challenge

for Social Security? Dimensions of a Complex Topic, Arbeitspapiere des Zentrums

für Sozialpolitik/5/2008, Bremen: Zentrum für Sozialpolitik

Pieters, Danny “Recent Trends in Social Security in Europe, difficulties and answers,

Instituut Sociaal Recht, Leuven, 2005

Pieters Danny, “Towards a radical simplification of the social security co-ordination”.

Schoukens Paul, “Introduction to social security co-ordination in the EU”, Instituut

Socaal Recht, Leuven, 2004

http://www.socium.uni-bremen.de/ueber-das-socium/organisation/mitglieder/winfried-schmaehl/publikationen/?publ=417

http://www.socium.uni-bremen.de/ueber-das-socium/organisation/mitglieder/winfried-schmaehl/publikationen/?publ=417


145

Vanstënkiste Steven, Schoukens Paul “How the European Union këps the social

welfare debate on track”, A layer`s view of the EU instruments aimed at combating

social exclusion”, European Journal of Social Security, 2002, volumi 4/2

Jason Nickless dhe Helmut Siedl “Koordinimi i sigurimeve shoqërore në Këshillin e

Evropës”, Udhëzues, Botim i Këshillit të Evropës, Qershor 2004

Tomash, Igor E drejta e sigurimit Social, Tiranë, 1997

Prof. Dr. Aurela Anastasi, “E drejta kushtetuese”, Tiranë, 2004, Shtëpia Botuese

“Pegi”, ISBN 99927-941-1-9

The Parliamentary Ombudsman of Finland, Decision no. 3721/4/2014 , summary of

the 2014 annual report

Health- related issues in the case-law of the European Court of Human Rights,

Thematic Report, June 2015, www.echr.coe.int

Prof. Dr. Xhezair Zaganjori - Dr. Arta Vorpsi - MA. Denar Biba “Parime kushtetuese

dhe të drejta themelore në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese”, Botim i Konrad

Adenauer Siftung, Tiranë 2012

Prof. Asoc. Dr. Zhaklina Peto, “ Sistemet e mbrojtjes shoqërore” , Tirane, 2007, ISBN

978-99956-07-06-7

Ledi Bianku, Të drejtat e njeriut, Tiranë, bot.1998

Prof. Aurela Anastasi, Dr. Eralda Methasani, Analizë e çështjeve kushtetuese dhe të

administrimit publik sipas projektligjit “Për Sigurimet Shëndetësore të Detyrueshme”,

në Republikën e Shqipërisë, Tirane, 2009

Prof. Aurela Anastasi, Të drejtat e gruas në legjislacionin shqiptar, botim i OSCE,

Tiranë 2010

Prof. Aurela Anastasi dhe prof.dr.Eralda Met’hasani , Analizë e kornizës ligjore e

kushtetuese të organeve të administratës publike në Shqipëri, Tirane, 2008.

Sokol Sadushi. E drejta administrative ,Vol. 2, Tiranë bot.2012

Astrit Beci, Agron Belishova, Etiola Kola, Kush paguan? Financimi i shërbimeve

shëndetësore në Shqipëri, Tiranë 2015

Statistikat e FSDKSH për vitin 2014

ACHO 2003: Shikimi i shëndetësisë në nivel vendor: rezultatet e një vlerësimi cilësor

me palët e interesuara në Shqipëri. Raporti përfundimtar

http://www.echr.coe.int/


146

Prof. Kudret Çela “E drejta e punës”, Tiranë, 2003, shtypshkronja “Ilar”, ISBN

99927-855-3-

Revista juridike shkencore “Jeta Juridike”, nr. 2/2004, artikull i Prof. As. Dr.Xh.

Zaganjori

Besim Nuri, “Sistemet e Kujdesit Shëndetësor në Tranzicion”, 2002

Enkeleda Kapedani, Olgert Rumnici, Aida Cakaj, Arben Dosti, “Masat mjekesore dhe

edukuese sipas legjislacionit tone, veshtrim krahasues me legjislacionin evropian”, “

Jeta Juridike”, shtator 2013.

Anesti Vako, prof.Sokrat Meksi “ Kequshtrimi profesional mjekësor dhe përgjegjësia

penale e personelit shëndetësor”, Jeta Juridike , shtator 2011.

Eralda Methasani “Enti publik, organ i administratës publike si risi në legjislacionin

shqiptar dhe doktrinën juridike, Jeta Juridike, mars 2003

Albana Adhami, Vlerësimi i shpërndarjes gjeografike të mjekëve të familjes dhe

personelit tjetër shëndetësor në kujdesin parësor në Shqipëri , Universiteti Mjeksisë,

Tiranë, 2014

Aktet Ligjore në Shqipëri

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë

Kodi i Procedurave Administrative

Marrëveshja e Stabilizim Asociimit dhe Progres Raportet e Komisionit Evropian për

Shqipërinë mbi ecurinë e zbatimit të MSA-së

Plani Kombëtar për Zbatimin e MSA-së

Ligji nr. 10383 ,datë 24.02.2011” Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në

Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar me ligjet nr. 126/2013, datë 25.4.2013, nr.

184/2013, nr. 141/2014, datë 23.10.2014, nr. 145/2015, datë 17.12.2015.

Ligji nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, i

ndryshuar nga ligjet nr. 7932, datë 17.05.1995; nr. 8286, datë 16.02.1998; nr. 8392, datë

02.09.1998, nr. 8575, datë 03.02.2000; nr. 8776, datë 26.04.2001; nr. 8852, datë

27.12.2001; nr. 8889, datë 25.04.2002; nr. 9058, datë 20.03.2003, nr. 9114, datë

24.07.2003, nr. 9377, datë 21.04.2005, nr. 9498, datë 03.04.2006; nr. 9600, datë

27.07.2006; nr. 9708, datë 05.04.2007, nr. 9768, datë 09.07.2007, nr. 10070, datë

05.02.2009, nr. 10447, datë 14.07.2011

Ligji nr. 9136, datë 01.09.2003 “Për mbledhjen e kontributeve të sigurimeve shoqërore e

shëndetsore”, i ndryshuar


147

Ligji nr. 10 107, datë 30.3.2009, “Për kujdesin shëndetësor në Republikën e

Shqipërisë”, i ndryshuar;

Ligji nr. 7975, datë 26.7.1995, “Për barnat narkotike dhe lëndët psikotrope”, i

ndryshuar;

Ligji nr. 8045, datë 7.12.1995, “Për ndërprerjen e shtatëzënisë”, i ndryshuar;

Ligji nr. 147/2014 “Për shërbimin e urgjencës mjeksore”

Ligji nr. 9066, datë 15.5.2003, “Për ratifikimin e ‘Marrëveshjes ndërmjet Qeverisë së

Republikës të Shqipërisë dhe Qeverisë së Republikës të Turqisë për mbrojtjen

shoqërore’”;

Ligji nr. 9106, datë 17.7.2003, “Për shërbimin spitalor në Republikën e Shqipërisë”, i

ndryshuar;

Ligji nr. 9150, datë 30.10.2003, “Për Urdhrin e Farmacistëve në Republikën e


Ligji nr. 9718, datë 19.4.2007, “Për Urdhrin e Infermierit në Republikën e


Ligji nr. 10 237, datë 18.2.2010, “Për sigurinë dhe shëndetin në punë”;

Ligji nr. 35/2014, datë 3.4.2014, “Për ratifikimin e marrëveshjes ndërmjet Republikës së

Shqipërisë dhe Mbretërisë së Belgjikës për mbrojtjen shoqërore”;

Ligji nr. 105/2014, datë 31.7.2014, “Për barnat dhe shërbimin farmaceutik”, i ndryshuar;

Ligji nr. 123/2014, datë 25.9.2014, “Për Urdhrin e Mjekëve në Republikën e

Shqipërisë”;

Ligj nr. 138/2014, datë 16.10.2014, “Për kujdesin paliativ në Republikën e Shqipërisë”;

Ligj nr. 42/2015, datë 16.04.2015, “Për ratifikimin e marrëveshjes ndërmjet Këshillit

të Ministrave të Republikës së Shqipërisë dhe Dukatit të Madh të Luksemburgut për

mbrojtjen shoqërore”;

Ligj nr. 80/2015, datë 22.7.2015, “Për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor në

institucionet e arsimit të lartë në Republikën e Shqipërisë”;

Ligj nr. 123/2015, datë 12.11.2015, “Për ratifikimin e marrëveshjes ndërmjet

Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Maqedonisë për mbrojtjen shoqërore”;


148


Republikës së Shqipërisë dhe Hungarisë për mbrojtjen shoqërore”;


Republikës së Shqipërisë dhe Republikës Federale të Gjermanisë për mbrojtjen

shoqërore”;


Republiksë së Shqipërisë dhe Republikës Çeke për mbrojtjen shoqërore”.

VKM nr. 124, datë 5.3.2014, “Për miratimin e statutit të Fondit të Sigurimit të

Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”;

VKM nr. 447, datë 9.7.2004, “Për përcaktimin e gjendjes së të sëmurit që ka nevojë

për ndihmë urgjente, si dhe dokumentacioni i nevojshëm për mbulimin e shpenzimeve

të bëra”;

VKM nr. 144, datë 11.2.2009, “Për miratimin e formularëve të vetëdeklarimit, për të

ushtruar veprimtarinë e tregtimit me shumicë të barnave, të tregtimit në farmaci dhe

agjenci farmaceutike, si dhe të import-eksportit të tyre”;

VKM nr. 185, datë 2.4.2014, “Për përcaktimin e mënyrës së realizimit të kontrollit

mjekësor bazë për shtetasit e moshës 40-65 vjeç”;

VKM nr. 307, datë 21.5.2014, “Për regjistrimin dhe identifikimin e personave të

siguruar nga sigurimi i detyrueshëm shëndetësor”;

VKM nr. 308, datë 21.5.2014, “Për miratimin e paketave të shërbimeve shëndetësore

që do të financohen nga Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor në

shërbimin spitalor”;

VKM nr. 645, datë 1.10.2014, “Për ngritjen dhe mënyrën e funksionimit të

Komisionit të Çmimit të Barnave”;

VKM nr. 737, datë 5.11.2014, “Për financimin e shërbimeve shëndetësore publike të

kujdesit shëndetësor parësor nga skema e detyrueshme e sigurimeve të kujdesit

shëndetësor”;

VKM nr. 955, datë 29.12.2014, “Për përcaktimin e kategorive të individëve të

siguruar që përjashtohen nga pagesat e drejtpërdrejta të shërbimeve shëndetësore”;

VKM nr. 101, datë 4.2.2015, “Për miratimin e paketës së shërbimeve shëndetësore, në

kujdesin shëndetësor parësor publik, që financohet nga Fondi i Sigurimit të

Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor”;


149

VKM nr. 202, datë 4.3.2015, “Për miratimin e listës së barnave që rimbursohen nga

Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor dhe të masës së mbulimit të

çmimit të tyre”, i ndryshuar;

VKM nr. 33, datë 20.1.2016, “Për financimin e shërbimeve shëndetësore spitalore nga

skema e detyrueshme e sigurimeve të kujdesit shëndetësor për vitin 2016”;

VKM nr. 202, datë 4.03.2015, “Për miratimin e listës së barnave që rimbursohen nga

Fondi i Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor dhe të masës së mbulimit të

çmimit të tyre”.

Protokolli kombëtar I planifikimit familjar

VENDIME TË GJYKATAVE

Vendimi i Gjykates Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë Nr 60, datë 16.09.2016

Supreme Court of Justice, Argentina, Asociación Benghalensis y otros v. Ministerio

de Salud y Acción Social, case 323:1339, 1 June 2000.

Supreme Court of Justice, Argentina, Etcheverry, Roberto E. v. Omint Sociedad

Anónimay Servicios, General Attorney’s brief of 17 December 1999, Court decision

of 13 March

2001.

Poucet vs. Assurances générales de France (AGF) et Caisse mutuelle régionale de

Languedoc-Rousillon (Camulrac), Pistre vs, Caisse autonome nationale de

compensation de l’assurance viellesse des artisans (Cancava), Rasti C-159/91dhe C-

160/91, [1993] ECR 637

Superintendent of Belchertown State School & Another vs. Joseph Saikewicz,

373mass. US Supreme Court,1977

Schleondorff v. New York Hospital, 211 N.Y. 125, 129-30, 105 N.E. 92, 93 (1914).

Compassion in Dying v. Washington, 49 F.3d 586, 596 (9th Cir. 1995) (Wright, J.,

dissenting)

Natanson v. Kline, 186 Kan. 393, 406-407, 350 P.2d 1093, 1104 (1960).

Snyder v. Massachusetts, 291 U.S. 97, 105 (1934). 5 [497 U.S. 261, 306].

VENDIME TË GJEDNJ

Dybeku v. Albania , no.41153/06, 18 December 2007

Kaciu and Kotorri v. Albania, no . 33192/07 and 33194/07, 25 June 2013


150

Airey v. Ireland, no. 6289/73, 9 October 1979

Dodov v. Bulgaria, no. 59548/00, 17 January 2008

Codarcea v. Romania.no. 31675/04, 2 June 2009

Csoma v. Romania, no. 8759/05, 15 January 2013

Cyprus v. Turkey (GC), no.25781/94. 10 May 2001

Glass v. United Kingdom , no. 61827/00, 9 March 2004

Gafgenv. Germany (GC), no. 22978/05, 1 June 2010

I.B. v. Greece, no.552/10, 3 October 2013

Ilhan v. Turkey (GC) no. 22277/93, 27 June 2000

Kiyutin v. Russia, no. 2700/10, 15 March 2011

McGinley and Egan v. the United Kingdom, no. 50390/99, 29 April 2003

Nitecki v. Poland, no.65653/01, 21 March 2002

Oyal v. Turkey, no. 4864/05, 23 March 2010

Pentiacova and others v. Moldova, no.14462/03, 4 January 2005

Roche v. the United Kingdom, no. 23800/06, 4 January 2008

R.R v. Polonia, no.27617/04, Section IV-nr.105

Šilih v. Slovenia, no. 71463/01, 9 April 2009

Sentges v. the Netherlands, no.27677/02, 8 July 2003

Stanev v. Bulgaria, no. 36760/06, 17 January 2013

Timergaliyev v. Russia, no. 40631/01, 14 October 2008

Trocellier v. France, no.75725/01, 5 October 2006

Tysiac v. Poland, no. 5410/03, 20 March 2007

Vo v. France [GC], no. 53924/00, 8 July 2004

V.C. v. Slovakia no. 18968/07, 16 June 2009


151

doktoraturË e drejta pËr kujdes ...doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2017/03/...1.4.3 e...

Documents