Don Kishoti i Mances

Miguel de Servantes

Miguel de Servantes Saavadera lindi mё 1547 nё Alkala de Henares ,pranё Madritit,nё familjen e njё mjeku-farmacist me prejardhje fisnike kalorёshish.Jeta e Servantesit mund tё cilёsohet pa asnje lloj ngurrimi si jetё endacaku e kaluar nёpёr andrralla fusha,betejash e piratёsh.Ashtu si dhe Shekspiri dhe Servantesi shkroi pjesё pёr teatёr por shumica e tyre nuk arritёn tё vihen nё skenё .Pёr tё mbajtur familjen atij ju desh tё kryente punёn antipatike te targambledhёsit .Nё vijim tё andrrallave ,ai ra dy herё nё burg pa pasur faj.Mё 1605 mё nё fund ai arriti tё gjente njё botues pёr veprёn e tij mё tё madhe Don Kishoti i Mances. Vetёm mё 1613,3 vjet para se tё mbyllte sytё arriti tё botonte tё 12 novelat e tij ”Novelas Exemplares” tё cilat gjetёn entuziastё tё shumtё nga tё cilёt mund tё pёrmendim Valter Skotin dhe Viktor Hygoin (personazhi i Esmeraldёs te “Katedralja e Parisit” ёshtё marrё prej Hygoit nga novela “Gitanilla”e Servantesit).

Miguel de CervantesDy vjet para vdekjes ,mё 1614 Servantesi botoi veprёn poetike “Viage de Parnaso”(Udhetimi i Parnasit ) dhe menjёherё pas saj arriti tё botonte vёllimin e dytё tё Don Kishotit.Njё vit pas vdekjes I botohet” Andrrallat e Persilit dhe Sigismundёs” nga ku mund te shkёpusim:”E kam kembёn nё yzengji/ ankthin e vdekjes e kam nё gji”.Dhe pas vdekjes Servantesi nuk u pёrfill nga aristokracia e kohёs por ai arriti tё njihej shumё nё rrethet intelektuale jashtё Spanjёs.Servantesi vdiq nё mjerim por arriti tё ngelej i pavdekshёm me veprёn e tij.I pari qё e shqipёroi Don Kishotin ishte Fan Noli i cili ne figuren e Don Kishotit deshi te vinte aktualitetin e kohёs nё Shqiperi duke dashur ti kundёrvihej rrymёs Zogiste dhe pёrkrahёsve te saj.

Beteja e Lepantos

Shumё kanё vёnё nё pikёpyetje aftёsinё e Servantesit pёr tё shkruar njё vepёr kaq madhore duke marrё shkas nga njё jetё qё nuk premtonte njё formim tё duhur.Nё fakt Servantesi arriti tё njihej me mendimet e humanistёve mё tё shquar tё epokёs si Ersami I Roterdamit etj pa lёnё mёnjanё moralistёt,veprat e stoikut Seneka ,letёrsine e kohёs ku mund tё pёrmendim Bojardon,Tason,Ariston e kёshtu me rradhё.Njё vёshtirёsi tjetёr e cila nuk mund tё lihet pa pёrmendur ёshtё se vepra ёshtё shkruar nё kohёn e inkuizicionit ku mjaftonte njё fjalё pёr tё marrё damkёn e heretikut.Sipas njё kritiku fjalёt e Servantesit levizin si njё lavjerrёs(ne forme dykuptimesh) ashtu sic levizte vetё shoqёria nё atё periudhё e mjegullt gёrmadhash dhe agimesh.Servantesi si njё njohёs i thellё i realitetit nuk mund tё mos ju beje pa dashur jehone porblemeve mё tё mprehta tё kohёs nёpёrmjet aluzioneve ;nga ana e jashtme duket sikur ёne rregull me pikpamjet zyrtare por me ane te njё shakaje ,njё hiperbole,njё tabloje nuk harron tё na i bёjё simpatike dhe pikpamjet kundёrshtare qё janё nga mё tё guximshmet.)

Pamje nga novela e pare e publikuar “Galeta”

Me martesёn e Isabeles dhe Ferdinandos arriti tё bashkojё Spanjen nё vitin 1469.Bota e re u zbulua nga Kolombi nё 1492 dhe mbretёria e Spanjes pati nё kontinentin e ri territore tё gjera (Meksika,Amerika qendrore,Amerika e jugut)sa e kishte tё vёshtire ti kontrollonte.

Spanja po arrinte tё mёkёmbej pas shumё vitesh pushtimi arab.Spanja po bёhej njё superfuqi.

Me qёllim mbrojtjen e besimit nё Spanjё si nё shumё vende tё tjera tё Europёs do tё pёrhapej njё fushatё e gjerё inkuizicioni

Nё mbikqyrje tё mbretёrve te rinj inkuizicioni nё Spanjё mori pёrmasat e nje kasaphane.

 

Historitё mbi kalorёsit legjendare vazhdonin tё ishin ende shume tё lexuar nё periudhёn kur Servantesi shkroi Don Kishotin.

Kёto lloj historish e idealizonin kalorёsin i cili vriste dragonj,monstra dhe ushtri tё pafundme armiqsh.Gjithnjё heroi kishte njё damё e cila betohej pёrjetёsisht pёr dashurinё e tij pasi heroi e kishte shpёtuar nga njё situate e pashpresё. Nё Spanjё kёto romane flisnin pёr komandante qё kishin luftar kundёr hordhive arabe .Pas zbrapjes sё arabёve shumё nga shtresa e mёparshme e fisnikёve ngelёn me kujtimet qe u vinin nga tё tilla romane.Njё pjesё e mirё e fisnikёrisё spanjolle u largua pёr nё kolonitё e pёrtej oqeanit ndёrkohё qё pjesa e ngelur jetonte me kujtimet heroike tё sё shkuares. 

Vlerave ushtarake si nderi,guximi dhe besnikёria.

Te gjithё heronjtё e romacave me kalorёs u qёndronin:

Vlerave ushtarake si nderi,guximi dhe besnikёria.

Pasi ka lexuar njё sёre librash kalorsiake Alonso Quixan arrin tё bindi veten dhe tё tjerёt qё ёshtё njё Don(titull nderi) keshtu ai shkon tё marrё armaturёn e tij qё eshte e gjitha e ndryshkur,si dhe merr per kalё njё gёrdalle.Optika e Personazhit ёshtё krejt e ndryshme nga e tё gjithё lexuesve pasi duket qartё qё ai i sheh nё cdo ndodhi tё jetёs sё tij mundёsine pёr tu bёrё personazh kalorsiak.Kudo qё ai sheh ka sfida dhe beteja .  

Stefan Mart (1933)

Pasi ka lexuar njё sёre librash kalorsiake Alonso Quixan arrin tё bindi veten dhe tё tjerёt qё ёshtё njё Don(titull nderi) keshtu ai shkon tё marrё armaturёn e tij qё eshte e gjitha e ndryshkur,si dhe merr per kalё njё gёrdalle.Optika e Personazhit ёshtё krejt e ndryshme nga e tё gjithё lexuesve pasi duket qartё qё ai i sheh nё cdo ndodhi tё jetёs sё tij mundёsine pёr tu bёrё personazh kalorsiak.Kudo qё ai sheh ka sfida dhe beteja .  

Njё kalorёs i denjё nuk kuptohet pa shoqёruesin e tij besnik kёshtu pranё Don Kishotit na pranёvihet nje personazh tjetёr : Sanco Panco qё sherben pёr tё plotёsuar kuadrin e heroit tonё.Sanco Panco mё tepёr se njё shtojcё ёshtё njё mjet qe e mban vepren te lidhur me realen duke qenё se ai ёshtё pёrfytyrimi i materiales dhe i interesit personal.Ashtu si dhe zotёria i tij dhe Sanco Panco pёrfaqeson njё shtresё shoqёrore tё periudhёs sё feudalizmit.Sanco Panco simbolizon njeruin e thjeshtё qё pranon tё ngelet i paditur dhe i varur pasi nuk beson se sistemi mund ti ofrojё dicka mё tё mirё.

Sid Hamete Benengeli -  Njё shkrimtar i trilluar nga autori me qёllim pёr tё cituar dicka tё ngjashme me shkrimtarёt e vёrtetё tё librave kalorsiake.

Dulcina e Tobozes -  Forca e padukshme qё e shtyn Don Kishotin mes shumё aventurash.Dulqina nё vetevete ёshte e panjohur me dashurinё qё ushqen Don Kishoti pёr tё.Pavarёsisht se ajo permendet shpesh nё roman ajo nuk paraqitet asnjehere si personazh fizik.

Duka dhe dukesha – Janё pjesё e romanit tё dytё.Tё dy janё snobё dhe tё mёrzitur nga jeta qё bёjnё kёshtu qё bёjnё sikur janё tё interesuar mbi personazhet tona kryesore.Nё fakt gjithcka ata bёjnё ёshtё ti vёnё nё lojё dhe hargjojnё aq shumё energji dhe para sa duken dhe mё tё cmendur se Don Kishoti dhe Sanco Panco .

Altisidora -  Shёrbetorja e dukeshёs e cila shtiret sikur dashuron Don Kishotin me qsllim qё tё tallё konceptin e tij mbi dashurinё romantike.

Sampson Karrasco -  Njё student nё fshatin e Don Kishotit.Nё fillim ai tallet me Don Kishotin por mё pas mundet nga ai dhe gjithcka ky personazh do mё pas ёshtё hakmarrja.Duke qene se i jep shumё rёndёsi vetes ai nuk arrin tё kuptojё situatat komike qё ofron cmenduria e Don Kishotit.

Prifti –Njё shok i Don Kishotit,ai ёshtё kundёr librave fantastikё pasi sipas tij ato nuk jane tё dobishёm pёr shoqёrine por megjithatё atij i pёlqejnё librat kalorsiakё .Pavarsisht nga pozicioni i tij ai arrin qё ndonjёherё ti shijojё situatat komike qё miku i tij krijon  .

Berberi -  Njё mik tjetёr i Don Kishotit por qё ndёrhyn vetёm pёr ta ndihmuar priftin me planet e tij.Berberi ёshtё totalisht kundёr librave kalorsiake.

Teresa Panza –Gruaja zemёrmirё e  Sancos.Ajo flet sikur tё ketё para njё libёr fjalёsh tё urta popullore duke pёrcuar mencuri mё shumё se shumica e personazheve.Jo amicioze por megjithatё pak lakmitare ajo e shtyn tё shoqin tё ndjekё Don Kishotin.

Kardenio –Njё burrё i ndershёm qё ёshtё cmenur nga tradhёtite e sё shoqes Lusinda dhe mashtrimit tё dukes Ferdinand .

Dorotea – E dashura besnike e Ferdinandit .Ajo hedh poshtё traditёn dhe shkon tё ndjekё Ferdinandin por ai rrefuzon tё martohet me tё. Doreta ёshtё gruaja jokonformiste e epokes sё saj

Kontesha Trifaldi -  Njё shёrbёtore e trilluar qё ёshtё burgosur nga duka .Kjo histori mjafton pёr Don Kishotin tё nisin ekspediten e tyre me kalin e drurit .Kjo cilёsohet si personazhi mё qesharak me pёrjashtim tё Don Kishotit.

Rosinanti –Kali i Don kishotit .I avashtё por besnik si dhe po aq i vjeter sa kalorёsi i tij. 

Dapli -  Gomari I Sanchos.Ky gomar ka njё aftёsi tё mistershme pёr tu zhdukur dhe pёr tu shfaqur disa herё nё subjekt gjё e cila ka ngritur pikёpyetje nё shumё kritikё.

Dulcina e Tobozes -  Forca e padukshme qё e shtyn Don Kishotin mes shumё aventurash.Dulqina nё vetevete ёshte e panjohur me dashurinё qё ushqen Don Kishoti pёr tё.Pavarёsisht se ajo permendet shpesh nё roman ajo nuk paraqitet asnjehere si personazh fizik.

Servantesi Nё vepёr konceptohet tё jetё pёrkthyesi i veprave tё Benengelit dhe si i tille komentet e tij jane te paraqitshme ne vepёr.Vetё Servantesi nuk e vё veten si njё personazh fizik.Me anё tё ketij mashtrimi te vogel ai na krijon ndjesinё qё Don Kishoti nuk ёshtё njё personazh i krijuar nga ai.

Ngjarjet zhvillohen nё Mancё ,nje territor nё qendёr tё Spanjёs.

Manca eshte njё vend qe dallohet per keshtjella te medha

Subjekti

Vellimi 1(botimi i pare) Vellimi 2(botimi i pare)

Don Kishoti sapo del nga njё botё imagjinare librash vendos qё ta ktheje nё realitet ,sajon armaturat gjen nje kalё dhe i vё nje emer te kumbueshem si Rosinant dhe e detyron hanxhiun qё ta pagёzojё me emrin e nderuar tё kalorёsit tё arratisur.Pёr tё dashurёn e zemrёs siq e donte zakoni zgjedh njё fshatare tё kolme dhe i ve emrin”Dylqina e Tobozёs” ndёrsa pёr shqytar merr Sanco Pancon e si shpёrblim do ta bёnte guvernator nё njё ishull.

Alistair Smyth

Artista Kosta Atanasov

Rrugёs ai ndeshet me mullinjtё e erёs tё cilet i pandeh pёr gjigande keqberes por gjendet i pёrplasur nё toke nga goditja e krahёve tё mullirit.

Artista Denis Ziber

Artista Gustave Doré

Ai ndeshet me bariun i cili e sakaton dhe e dhe e katandis si mos mё keq.Pas kesaj pёrleshjeje kalorёsi mendjeshkulur nuk e mori veten por zuri shtratin

Don Kishoti sёrisht nuk zё mend dhe vendos qё duhet tё vejё drejtёsine.Ai pranon sfidёn e Kalorёsit tё Henёs sё Bardhё qё nuk ishte gje tjetёr vecse njё bashkfshatar.Djaloshi e mund pa shume vёshtiresi dhe i premton qё do ja fale jetёn me kusht qё do tё kthehej nё shtёpi e do tё hiqte dorё nga marrёzite. 

Artista John Brown Ayes

Artista Stan Prokopenko

I dёrrmuar shpirtёrisht ,moralisht dhe fizikisht Don Kishoti bёn pёr tё parёn herё ashtu si i thonё dhe kthehet nё shtёpi dhe zё shtratin pёr tё mos u ngritur mё.Me pikёllim tё madh u flet tё afёrmёve pёr gabimet e veta ,dhe nё atё gjendje pafuqie urdhёron qё i lё trashёgimine mbesёs vetёm nёqoftёse ajo nuk martohet me njё qё ishte i dhёnё pas leximit tё librave kalorsiakё.Kjo kryevepёr mbyllet kёshtu me vdekjen e heroit tonё,kalorёsit Don Kishot i Mancёs

Artista Octavio Ocampo

• Letёrsia qё ngrinte vlerat e mesjetёs ishte konsumuar nё kohёn kur Servantesi shkroi.

• Servantesi na e tregon se si njeriu arrin tё veprojё sipas rregullave zakonore tё njё per ti dhe te shkuar vetem pasi ёshtё ndikuar verbёrisht nga tё lexuarit.

• Pёr tё vёnё nё lojё romacat kalorsiake Servantesi na tregon nё njё fragment mbi bareshen Marselё e cila nuk tundohet aspak nga admirimi i barinjve te tjerё.

Artista Gustave Doré (1832-1883)

• Don Kishoti merr rolin e kalorёsit • pёr tё shtuar njё element interesant nё

jetёn e tij.• Nё vepёr mund te shihet qartё ndikimi i

komedisё sё Greqisё sё lashtё ,njё ide propozohet dhe pjesa tjetёr e veprёs shtjellon se si kjo ide e cmenur vepron nё botёn reale.

• Jesuiti Francez Francois de la Noue – Paralajmёronte se librat kalorsiake janё tё dёmshёm te tё rinjtё po aq sa janё librat e Makiavelit te tё moshuarit.

Artista Aleksander Gorbunov

Ne kete vepёr arrijmё tё perceptojmё se sa ndikim ka informacioni i jashtёm mbi shpirtin dhe karakterin e njeriut .Nga Don Kishoti nxjerrim mёsim se nёqoftёse nuk tregohemi selektive ndaj informacionit qё marrim tё paktёn duhet tё tregohemi kritikё dhe tё mos jemi tё lehtecenueshem nga cdo ngacmim i jashtem.

Realiteti dhe trillimiLiria fetareLiria intelektualeDashuraHumanizmi dhe deshira per te

ndyshuar botenShoqeria dhe struktura e sajSkematizimi i letersise

Don Kishoti ёshtё i pёrbёrё nga tre seksione tё cilat na ofrojnё mundёsi tё mёdha eksplorimi nё narracion.Pjesa e parё e cila flet pёr ekspeditat e Don Kishotit funksionon si njё parodi romantike.Pjesa e dytё ёshtё ndёrtuar nё njё mёnyrё mjaft klasike me ndarjen e kapitujve nё formё episodike duke dokumentuar kёshtu ngjarjet e pёrditshmёrisё sё personazhit.Pjesa e tretё ёshtё mё e ndryshme pasi ёshtё shkruar nё stilin e zakonshёm tё shkrimit tё njё novele e organizuar sipas pёrmbajtjes emocionale dhe tematike dhe ka mё shumё zhvillim nga ana e personazheve.Servantesi raporton mbi historinё vetёm nё seksionin e parё duke pёrdorur njё stilt tё derjtpёrdrejt rrёfimtar.Nё pjesёn e dytё Servantesi dёshiron tё krijojё pёrshtypjen se po pёerkthen disa pjesё nga shkrimtari imagjinar Benengeli dhe shpesh herё e lё rrёfimin pёr tё treguar mangesitё qё ka autori qё ai po pёrkthen.

Nё pjesёn e tretё Servantes afirmon veten e tij si personazh si njё bashkim i zёdhёndesit tё Benengelit dhe tё Servantesit shkrimtar.Shpesh jepet ideja sikur personazhet e dinё qё po shkruhet njё liber pёr ta.Kjo strukturё e ndёrlikuar bёn qё lexuesi tё ngatёrrohet dhe tё mos e kuptojё lidhjet mes realiteit tё ndermjetёm dhe trillimit.Dashje padashje dhe ne vetё humbim lidhjen me realitetin dhe kjo na sjell mё afёr personazhit kryesor.Ne pjesen e tretё Servatesi e shuan llogjikёn tonё dhe thjesht na fton tё behemi pjese e “Don Kishotit nё botёn e cudirave”. Por Servantesi tek ne ka krijuar disa dyshime mbi bazat e narracionit po ashtu siq ka ngritur pyetje Don Kishoti te bashkohёsit e tij mbi stilin e jetesёs dhe principet e saj.

Don Kishoti pёrpiqet tёjete mishёrimi i kalorёseve ne pёrpjekje pёr tё bёrё bashkohёsit e tij tё kuptojnё qё sistemi i tyre ёshtё i dёshtuar dhe qё duhet ti kthehen njё sistemi tё vjetёr. Ky konflikt mes tё shkuares dhe tё tashmes arrin njё vlerё kritike:asnjё nuk e kupton mё Don kishotin dhe ai nuk kupton mё asnjeri.Vetёm njё njeri i thjeshtё si Sanco mund tё jetё mediator mes Don Kishotit dhe pjesёs tjeter tё botёs. Sanco zakonisht ndjek rregullat e moralit tё kohes sё tij por ka raste kur ai huazon vlerat morale tё kavaljerisё.

Nё pjesёn e parё tё novelёs shohim se si qёndron Don Kishoti me tё tjerёt.Don Kishoti pёr shembull nuk mund tё pajtohet me kёndvёshtrimin racional dhe objektiv tё priftit.Nё pjesen e dyte Servantesi mundёson qё realiteti dhe imagjinata e Don Kishotit te krijojne pika takimi nga dora e Dukes dhe Dukeshes.Kur keto dy bote perzihen ne arrijmё tё shohim avantazhet dhe disavantazhet e secilёs.

Sisteme te ndryshme te sjelljes morale

Pozita shoqёrore dhe vlera e njё personi ishin tё lidhura nё njё mёnyre tё pashkёputshme nё kohen e Servantesit por pikёrisht nё vepren e tij mё tё madhe Servatesi deshmoi te kundёrtёn.Duka dhe Dukesha duken si dy qenje mizore ndёrkohe qё shume nga barinjt dhe fshataret na japin pёrshtypjen e filozofёve.Pikёrisht kjo ёshtё njё nga ato pika qё e bёn kёtё vepёr revolucionare pёr kohen.

Dallimi ndёrmjet klasёs shoqerore dhe vlerёs

Disa nga personazhet e vepres I japin shume rendesi nderit personal ndersa disa te tjere jo dhe aq.Servantesi thote qe ted y ekstremitetet mund te qojne ne rrethana fatale.. Anselmo, per shembull eshte aq xheloz pas te shoqes gje qe ben qe ajo ta tradhtoje cka shkakton vdekjen e Ansalmos.Don Kishoti gjate gjithe kohes lufton per nder cka e ben ate te krijoje tension me njerez apo grupe te cilet nuk kishin asnje lloj qellimi ta preknin ne nder.Ne anen tjeter Doreta ndonese nuk martohet me Ferdinandin ajo e realizon dashurine e saj dhe ndihet e lumtur pasi nuk zgjodhi te ruante nderin e saj prej nje zonjushe te vetepermbajtur. Megjithate Servantesi shtron dhe idene se nderi personal mund te jete nje force positive motivuese.

Dashuria Romantike

Shume nga personazhet e vepres duket sikur kane hequr dore nga endrra e tyre per dashuri romantike Don Kishoti ende nuk ka hequr dore nga ideali I tij.Dashuria e Don Luisit per Klaren apo dasma e Kamacos si dhe historia e Zoraides jane pjeset ku duket qarte fryma romantike. Ironikisht Don Kishoti ndryshe nga gjithe personazhet e tjere idealizon nje zonje qe nuk e ka pare kurre me pare.

Simbole Librat dhe dorёshkrimet simbolizojnё rёndёsinё

dhe influencёn e letёrsisё nё jetёn e pёrditshme.Librat instruktojnё dhe e informojnё Don Kishotin duke i dhёnё imagjinatё e cila e bёn jeten e tij mё me shumё kuptim. Horses

Kuajt pёrvecse lёvizje, simbolizojnё shtresёn shoqёrore.Peligrinёt jashtё Barcelonёs nuk kanё kuaj,njerzit e pasur mbajne karroca me kuaj ndёrsa hajdudёd u japin vetё kuajve tё tyre tё shpejtё.Pёr DonK prezenca e kuajve nё horizont do tё thotё aventuraNё fakt Rosinanti dhe Dapli nё vepёr mё tepёr se mjete transporti janё bashkёudhetare.

Hanet janё vende takimi pёr njerzit e tё gjitha klaseve.Hanet ne veper janё i vetmi vend ku ndahen historitё mes personazheve.Hanet simbolizojnё pushimin dhe ushqimin por njёkohesisht lakminё dhe pёrfitimin. Njё nga pikat e mospёrputhjes sё Sancos me kalorёsin ёshtё se i pari dёshiron shumё tё pushoje nё njё han tё zakonshёm se sa tё rrije si Don Kishoti duke vёshtruar yjet.

Don Kishoti si pjese e rendesishme e kultures Spanjolle