dourakis article.docx

μερομηνία: 3/3/2008 Μεγέθυνση - Σμίκρυνση - Σχολιασμός

ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΛΥΣΗ ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ;

Η εκδίκηση του John Maynard Keynes

Γ. ΔΟΥΡΑΚΗΣ

Μία από τις σημαντικότερες κατακτήσεις των εργαζομένων στο πλαίσιο του κοινωνικού κράτους της μεταπολεμικής Ευρώπης είναι η δημόσια κοινωνική ασφάλιση και οι εγγυημένες συντάξεις. Το λαμπρό αυτό επίτευγμα του σύγχρονου δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού φαίνεται ότι πνέει τα λοίσθια. Θεωρείται ότι δεν είναι πια βιώσιμο και πρέπει να αλλάξει.

Η επιχειρηματολογία που προβάλλεται για την αιτιολόγηση της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης είναι δημογραφικής έμπνευσης: η υπογεννητικότητα και η αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής των εργαζομένων οδηγούν σε βαθμιαία γήρανση του πληθυσμού και σε συνακόλουθη αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων. Επομένως, το σύστημα είναι θνησιγενές, καθώς οι εισφορές των ασφαλισμένων κάποια στιγμή δεν θα επαρκούν για τις πληρωμές των συντάξεων. Στο επιχείρημα της γήρανσης θα μπορούσε κανείς να αντιτάξει ότι η αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων αντισταθμίζεται από τη μείωση του αριθμού των παιδιών, με αποτέλεσμα να μην αλλάζει ουσιωδώς το ποσοστό των εξαρτημένων ατόμων που πρέπει να συντηρεί ο ενεργός πληθυσμός. Εν πάση περιπτώσει, από τη στιγμή που οι συντάξεις αντιμετωπίζονται ως κόστος που επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητα και όχι ως αγοραστική δύναμη η οποία χρηματοδοτεί την κατανάλωση, όλες οι εναλλακτικές λύσεις οι οποίες προτείνονται είναι επώδυνες (αύξηση εισφορών, αύξηση ηλικίας συνταξιοδότησης, μείωση συντάξεων). Πρόκειται για την ίδια ακριβώς λογική με τις μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, οι οποίες καθιερώνουν ελαστικότερες μορφές απασχόλησης: μείωση των μισθών, αύξηση του χρόνου εργασίας.

* Ρεκόρ ανισότητας

Θα πρέπει ωστόσο να σημειώσουμε ότι στη σημερινή οικονομική συγκυρία η πολιτική της περαιτέρω αφαίμαξης μισθών και συντάξεων αποτελεί τραγικό λάθος.

Και αυτό γιατί οι περισσότερες δυτικές οικονομίες αντιμετωπίζουν ήδη τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες. Στις ΗΠΑ παρατηρείται ρεκόρ εισοδηματικής ανισότητας, παρόμοιο με εκείνο της δεκαετίας του 1920. Στην ΕΕ, πρωταθλήτρια της φτώχειας και της εισοδηματικής ανισότητας είναι η χώρα μας, παρ' όλο που την τελευταία δεκαετία επιτυγχάνει εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης (διπλάσιους και τριπλάσιους από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο). Τα κέρδη βρίσκονται παντού στο απόγειο, ενώ οι μισθοί και οι συντάξεις παραμένουν καθηλωμένοι σε ιστορικά χαμηλά. Τα συνακόλουθα προβλήματα της μειωμένης αγοραστικής δύναμης και της ανεπαρκούς καταναλωτικής ζήτησης αντιμετωπίζονται με έναν πολύ πρωτότυπο τρόπο: με τα πιστωτικά δεκανίκια που στηρίζουν ένα ιδιότυπο μοντέλο δανεικής ευημερίας.

Η σύλληψη είναι πραγματικά αριστουργηματική. Η ευημερία, η οποία έχει αφαιρεθεί με αφαίμαξη των μισθών και των συντάξεων, επιστρέφεται στους μισθωτούς διά της τραπεζικής οδού με τη μορφή πιστωτικών καρτών και καταναλωτικών δανείων πάσης φύσεως. Η λύση αυτή όμως είναι εξ ορισμού εφήμερη. Κάποτε φθάνει η ώρα του λογαριασμού και μοιραία ο δυστυχής δανειολήπτης με το πενιχρό εισόδημα κηρύσσει στάση πληρωμών. Αυτό ακριβώς βιώνουμε σήμερα. Τη χειρότερη πιστωτική κρίση της μεταπολεμικής ιστορίας, η οποία οδηγεί σε πιστωτική ασφυξία. Οπότε, ένα φάντασμα πλανάται πάνω από την υφήλιο. Το φάντασμα της ανεπαρκούς αγοραστικής δύναμης τού καταρρέοντος αμερικανού καταναλωτή, ο οποίος χωρίς τα πιστωτικά δεκανίκια δεν μπορεί πια να καταναλώνει με τους φρενήρεις ρυθμούς των τελευταίων ετών.

Με τον «καταναλωτή εσχάτης καταφυγής» σε καταστολή, η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει το φάσμα της ύφεσης. Αλλά και στην Ευρώπη η αγοραστική δύναμη βρίσκεται στο επίκεντρο. Ο Σαρκοζί την έκανε σημαία της προεκλογικής καμπάνιας και της τρέχουσας διακυβέρνησης, έστω και αν η λύση που προτείνει («δουλέψτε περισσότερο, για να κερδίσετε περισσότερα») αποπνέει άρωμα 19ου αιώνα.

* Το φάντασμα της ύφεσης

Αλλά η εκδίκηση του John Maynard Keynes (Τζον Μέιναρντ Κέινς) δεν έχει τελειωμό! Μπους και Μπερνάνκι αποφασίζουν την άσκηση επιθετικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ύφεσης, με δραστική μείωση των επιτοκίων και δημοσιονομικό πακέτο ενίσχυσης της ιδιωτικής κατανάλωσης ύψους 168 δισ. δολαρίων. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) εγκρίνει (!) την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική των ΗΠΑ, παρά τα τεράστια ελλείμματα και τον υψηλό πληθωρισμό (αυτό και αν είναι είδηση). Ο οικονομικός αρχισυντάκτης του «Business Week» προτείνει δραστική

αύξηση των κρατικών δαπανών στην Υγεία και στην Παιδεία, για να αποφευχθεί η οικονομική ύφεση. Ο εκδότης των «Financial Times» σημειώνει ότι η παγκόσμια οικονομία ζει ιστορικές στιγμές, ότι «αυτό που συμβαίνει σήμερα στις πιστωτικές αγορές συνιστά τεράστιο πλήγμα στην αξιοπιστία του αγγλοσαξονικού μοντέλου του καπιταλισμού των χρηματοοικονομικών αγορών», ενώ δεν διστάζει να συζητά ανοικτά και με άκρα σοβαρότητα σενάρια ολοκληρωτικής κατάρρευσης. Πρόκειται για (προ;)σεισμικές δονήσεις σε επίπεδο θεωρίας και πρακτικής, οι οποίες αποτελούν σαφή ένδειξη ότι επίκειται αλλαγή του βασικού οικονομικού προτύπου. Το πόσο βαθιά θα είναι η αλλαγή αυτή θα εξαρτηθεί από τη σοβαρότητα της διεθνούς πιστωτικής κρίσης. Ενα είναι βέβαιο ωστόσο. Ολοι αντιλαμβάνονται πλέον ότι οι μισθοί και οι συντάξεις δεν είναι μόνο κόστος, αλλά και αγοραστική δύναμη. Σίγουρα, η επιστροφή του Keynes αποτελεί καλή είδηση για τους εργαζομένους και για το Ασφαλιστικό.

* Προτιμότερη η μη λύση

Ετσι, στη σημερινή δυσμενή συγκυρία, ακόμη και η «μη λύση» είναι απείρως προτιμότερη από μεγαλεπήβολες λύσεις μακράς πνοής, οι οποίες αποσκοπούν στην οριστική διευθέτηση του Ασφαλιστικού για πολλές δεκαετίες. Το μόνο το οποίο μπορούν να κάνουν οι λύσεις αυτές είναι να προκαλέσουν βαθύτατα κοινωνικά τραύματα, επιδεινώνοντας ακόμη περισσότερο την τεράστια εισοδηματική ανισότητα. Προτιμότερη είναι μια στρατηγική «βλέποντας και κάνοντας», με αλλεπάλληλες οριακές προσαρμογές, ανάλογα με τις τρέχουσες οικονομικές εξελίξεις. Αλλωστε, το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας μας είναι sui generis (πενιχρές συντάξεις, επιβάρυνση των ασφαλιστικών ταμείων με δαπάνες πρόνοιας κτλ.) και προσφέρεται για τέτοιου είδους εξορθολογισμό. Εν τω μεταξύ, «τα πάντα ρει». Η πραγματικότητα αλλάζει, το ίδιο και οι ιδέες, οι οποίες έχουν τεράστια δύναμη. Πριν από μερικά χρόνια, το έλκος του στομάχου το αντιμετώπιζαν με νυστέρι. Σήμερα αντιμετωπίζεται ακίνδυνα, με απλή αντιβίωση, επειδή μια νέα θεωρία απέδειξε ότι προκαλείται από βακτήριο...

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΛΟΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ;

Η παταγώδης αποτυχία της αυτορρύθμισης


Σκηνή πρώτη: Πέντε εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ έχασαν τους τελευταίους 14 μήνες τα σπίτια τους και φιλοξενούνται σε σπίτια συγγενικών ή φιλικών τους προσώπων είτε ζουν σε τροχόσπιτα. Πολλοί κατέφυγαν σε ιδρύματα για απόρους.

Σκηνή δεύτερη: Τα άδεια σπίτια έχουν κατασχεθεί από τις τράπεζες - οι οποίες άλλες έκλεισαν, άλλες βρίσκονται στα πρόθυρα της πτώχευσης - και κανένας δεν τα αγοράζει ή δεν μπορεί να τα αγοράσει.

Σκηνή τρίτη: Ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους και ο υπουργός των Οικονομικών Χένρι Πόλσον ικετεύουν το Κογκρέσο και τη Γερουσία να τους δώσουν το δικαίωμα να αντλήσουν 700 δισ. δολάρια από τον προϋπολογισμό, δηλαδή τους φορολογουμένους, για να περισώσουν τις τράπεζες που καταρρέουν.

Αυτό δεν είναι το αμερικανικό όνειρο της ελεύθερης οικονομίας, των ίσων ευκαιριών και το μοντέλο του καπιταλισμού που διδάσκονται τα παιδιά μας στα πανεπιστήμια του κόσμου. Είναι ο αμερικανικός εφιάλτης που εξαπλώνεται με μεγάλη ταχύτητα στην Ευρώπη και σε όλες τις - κατά τα άλλα - ελεύθερες οικονομίες.

Η ελεύθερη αγορά, η αγορά χωρίς όρια, αποτελεί έναν μύθο που καταρρέει;

«Δεν υπάρχουν άθεοι στα χαρακώματα ούτε ιδεολόγοι στις οικονομικές κρίσεις.»

Μπεν Μπερνάνκι, διοικητής της Fed

Τον περασμένο Μάρτιο, σε γνωστό επιστημονικό συνέδριο που διεξάγεται κάθε χρόνο προς τιμήν του Μίλτον Φρίντμαν, ο κεντρικός ομιλητής καθηγητής Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ (γιος του αείμνηστου Τζον-Κένεθ), αφού πρώτα δήλωσε απερίφραστα

ότι δεν ήρθε για να πλέξει το εγκώμιο του πατριάρχη του οικονομικού φιλελευθερισμού αλλά για να τον «θάψει», κάλεσε ευθέως τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας κ. Μπερνάνκι να αναγνωρίσει την προφανή ιδεολογική νίκη της τριάδας Κέινς - Γκάλμπρεϊθ - Μίνσκι και να προσχωρήσει στο στρατόπεδο των παρεμβατιστών. Φυσικά ο Μπερνάνκι δεν ανταποκρίθηκε άμεσα στη συμβολική αυτή έκκληση. Ο τρόπος όμως που αντιμετωπίζει τη σημερινή κρίση αποτελεί έμπρακτη και σαφέστατη παραδοχή ότι η οικονομική φιλοσοφία των αυτορρυθμιζόμενων αγορών έχει αποτύχει παταγωδώς. Και εδώ ακριβώς έγκειται το μεγάλο δράμα του οικονομικού φιλελευθερισμού: οι ιθύνοντες που εφαρμόζουν την πρωτοφανή στα χρονικά παρεμβατική οικονομική πολιτική, αυτοί που στην πραγματικότητα κατεδαφίζουν το θεωρητικό οικοδόμημα του Φρίντμαν, δεν είναι οι ιδεολογικοί αντίπαλοί του. Είναι η ίδια η κυβέρνηση Μπους, που συμπεριλαμβάνει στις τάξεις της τους φανατικότερους υπέρμαχους της ιδεολογίας της αγοράς.

* Η «Μεγάλη Διάσωση»

Την περασμένη εβδομάδα, αντιμέτωποι με έναν πιθανό χρηματοοικονομικό Αρμαγεδδώνα και ατενίζοντας κατάματα την άβυσσο, οι πάλαι ποτέ φιλελεύθεροι ιθύνοντες της οικονομικής πολιτικής τρομοκρατήθηκαν τόσο πολύ που αποφάσισαν να πράξουν το αδιανόητο: να εγκαταλείψουν τις αποσπασματικές παρεμβάσεις και να αποτολμήσουν τη «Μεγάλη Διάσωση». Το σχέδιο Πόλσον αποτελεί τη μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση στην ιστορία του καπιταλισμού. Η συναίνεση που συγκέντρωσε μεταξύ των υπευθύνων και των ειδημόνων είναι εντυπωσιακή. Οι πρώην επικεφαλής της Fed, το αφεντικό του ΔΝΤ και η συντριπτική πλειονότητα των μεγάλων οικονομολόγων έσπευσαν να στηρίξουν το παρεμβατικό εγχείρημα. Κανείς πια δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητα της «Μεγάλης Διάσωσης». Οι εντονότατες διαφωνίες που ξέσπασαν έχουν σχέση με τον τρόπο που θα υλοποιηθεί το εγχείρημα και με το ποιος τελικά θα πληρώσει τον λογαριασμό.

Φυσικά όλοι τους έχουν συναίσθηση ότι έτσι διαβαίνουν τον ιδεολογικό Ρουβίκωνα του οικονομικού φιλελευθερισμού. Σε τέτοιες στιγμές όμως αυτό που προέχει είναι ο πραγματισμός και η αποτελεσματικότητα και όχι η ιδεολογική ορθοφροσύνη. Και δείγμα ενός τέτοιου πραγματισμού είναι η ατάκα Μπερνάνκι στην αρχή του άρθρου. Περιττό να τονίσουμε ότι ο Μπερνάνκι δεν είναι κανένας τυχαίος καθηγητής. Εχει πλήρη συναίσθηση του τι ακριβώς διακυβεύεται, αφού όλη του η έρευνα σχετίζεται με τη «Μεγάλη Υφεση» και τα λάθη οικονομικής πολιτικής που οδήγησαν στο κραχ του '29. Οσο για τον Πόλσον, αυτός έχει έναν ακόμη λόγο να πετάξει τις ιδεολογικές παρωπίδες του laissez-faire και να εναποθέσει τις ελπίδες του στον Παντοδύναμο (Κρατικό Παρεμβατισμό). Είναι γέννημα και θρέμμα της Γουόλ Στριτ, αφού μόλις

προ διετίας άφησε το τιμόνι της Goldman Sachs για να γίνει υπουργός Οικονομικών και άρα λογικό είναι να ενδιαφέρεται να σώσει «τα φιλαράκια».

* Επιστροφή του Κέινς;

Αγγελίες στη δυτική περιοχή της βρετανικής πρωτεύουσας. Στο Λονδίνο η κρίση προκαλεί ξεπούλημα ακινήτων

Η εκτενής χρήση παλαιών και η επινόηση νέων εργαλείων παρεμβατικής πολιτικής και το απονενοημένο διάβημα της «Μεγάλης Διάσωσης» έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι επιστρέφει ντε φάκτο ο κρατικός παρεμβατισμός κεϊνσιανού τύπου. Πρόκειται για μια εντελώς επιδερμική και λανθασμένη εκτίμηση. Ο κεϊνσιανισμός δεν προσδιορίζεται μόνο από τα μέσα οικονομικής πολιτικής που χρησιμοποιεί αλλά και από τους στόχους που επιδιώκει. Και δύο από τους βασικότερους στόχους του είναι η πλήρης και ασφαλής απασχόληση και ο δραστικός περιορισμός των εισοδηματικών ανισοτήτων. Με τίποτε από αυτά δεν ασχολείται η σημερινή οικονομική πολιτική. Το δε σχέδιο Πόλσον παραβλέπει εντελώς την πραγματική οικονομία. Δεν αντιλαμβάνεται ότι πρωτογενής αιτία της σημερινής πιστωτικής κρίσης είναι οι τρομακτικές εισοδηματικές ανισότητες και το τερατώδες μοντέλο της «δανεικής ευημερίας». Μάλιστα ο ηθικά και κοινωνικά διάτρητος τρόπος με τον οποίο επιχειρεί να διασώσει το σύστημα ισοδυναμεί με «αντεστραμμένο κεϊνσιανισμό». Από έναν ήδη ελλειμματικό προϋπολογισμό αφαιρεί 700 δισ. δολάρια για να διασώσει τους μετόχους της Γουόλ Στριτ, χωρίς κανένα σοβαρό και χειροπιαστό αντάλλαγμα. Αυτό μοιραία θα επιφέρει δραματική συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών για την Υγεία, την Παιδεία, το περιβάλλον και τις υποδομές. Εν ολίγοις, κράτος πρόνοιας για τους τραπεζίτες και ακόμη πιο άγριος καπιταλισμός για την υπόλοιπη κοινωνία.

* Η χειρότερη δυνατή λύση

Το πιθανότερο είναι το σχέδιο της «Μεγάλης Διάσωσης» να αποδειχθεί αυταπάτη. Φυσικά δεν θα φταίει γι' αυτό ο κρατικός παρεμβατισμός αλλά η ολέθρια φιλοσοφία του οικονομικού φιλελευθερισμού που για τριάντα ολόκληρα χρόνια αποκοίμισε πλήρως τις εποπτικές αρχές και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, που περιέπεσαν σε χειμερία νάρκη. Οταν πριν από λίγο καιρό άρχισαν να ξυπνούν από τον λήθαργο ήταν πλέον αργά. Το κακό είχε γίνει. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι ιθύνοντες θα πρέπει να συνεχίσουν τον ύπνο του δικαίου, όπως υποδεικνύουν οι λίγοι εναπομείναντες σκληροπυρηνικοί ιδεολόγοι του laissez-faire και της «δημιουργικής καταστροφής». Η μη-παρέμβαση είναι η χειρότερη δυνατή λύση. Θα έχει τρομακτικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος, αφού αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο συστημικής κατάρρευσης. Είναι αδιανόητο μπροστά στη μεγαλύτερη χρηματοοικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα τα τελευταία 80 χρόνια οι πολιτικοί ηγέτες και οι ιθύνοντες της οικονομικής πολιτικής να παρακολουθούν τα τεκταινόμενα αδύναμοι, άβουλοι και μοιραίοι και απλώς να προσεύχονται ο Θεός να βάλει το - αόρατο - χέρι του!..


Το ΒΗΜΑ 05/10/2008

ΗΠΑ: ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ;

Θα είναι ο νέος Ρούzβελτ;

Οι πανηγυρισμοί για την εκλογή Ομπάμα καλά κρατούν, αλλά οι οικονομικές εξελίξεις είναι αμείλικτες. Τα τελευταία νέα από το μέτωπο της πραγματικής οικονομίας (κατανάλωση, βιομηχανική δραστηριότητα, ανεργία) δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας και εφησυχασμού. Η πιστωτική κρίση έχει ήδη αρχίσει να μετατρέπεται σε σοβαρή οικονομική ύφεση και να επηρεάζει άμεσα και επώδυνα την καθημερινή ζωή των ανθρώπων όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο.

Προτού καλά καλά εκλεγεί ο Ομπάμα βρίσκεται αντιμέτωπος με μεγάλες προκλήσεις. Το έργο το οποίο καλείται να επιτελέσει είναι τιτάνιο και ευλόγως τίθεται το ερώτημα αν θα τα καταφέρει. Η απάντηση είναι «εξαρτάται». Πρώτον, από την ικανότητα του επιτελείου του να αναλύσει την κρίση και να διαγνώσει τα βαθύτερα αίτια. Δεύτερον, από την πολιτική βούληση να φθάσει ως το τέλος και να εφαρμόσει την απαιτούμενη θεραπεία. Προφανώς η χειρότερη κρίση των τελευταίων 80 ετών δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ημίμετρα και οριακές μεταβολές. Χρειάζονται διαρθρωτικές αλλαγές.

Για να καταπολεμήσει τη Μεγάλη Υφεση του Μεσοπολέμου, ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ ήλθε σε οριστική ρήξη με τον παλαιό οικονομικό φιλελευθερισμό. Το Μεγάλο Κραχ, είπε, απέδειξε ότι ο Ανταμ Σμιθ έπεσε έξω: η οικονομία δεν αποτελεί εξαίρεση, αφού και εκεί τα ιδιωτικά βίτσια δε συνιστούν δημόσιες αρετές. Τουναντίον, η αχαλίνωτη απληστία είναι ελάττωμα που πλήττει ευθέως το γενικό συμφέρον και την κοινωνική πρόοδο. Για την προστασία της κοινωνίας χρειάζεται ενεργός παρέμβαση του κράτους, μιας υπερκείμενης αρχής με αίσθηση συλλογικού συμφέροντος.

Βασικός στόχος της πολιτικής του New Deal ήταν η στήριξη της πραγματικής οικονομίας και του μέσου πολίτη, ο οποίος υφίστατο τις οδυνηρές συνέπειες της κρίσης ως εργαζόμενος και ως καταναλωτής. Από τα περίπου 500 δισ. σημερινά δολάρια που κόστισε το New Deal, πάνω από τα μισά διατέθηκαν για τη βοήθεια των ανέργων, των καταχρεωμένων αγροτών, των ιδιοκτητών που κινδύνευαν να χάσουν τα υποθηκευμένα σπίτια τους και για δημόσια έργα. Ηταν μια προσπάθεια διάσωσης της οικονομίας «από κάτω προς τα πάνω». Γι' αυτό εξασφάλισε ευρεία λαϊκή υποστήριξη, εν αντιθέσει με τις σημερινές παρεμβάσεις διάσωσης των τραπεζών που προκαλούν λαϊκή κατακραυγή.

Μπορεί ο Ομπάμα να εφαρμόσει ένα νέο New Deal, παράλληλα με ένα νέο Bretton Woods για την παγκόσμια οικονομία, όπως απαιτεί(!) ο νεοσυσταθείς άξονας Ευρώπης - Κίνας; Διόλου απίθανο, όχι επειδή αποτελεί προεκλογική δέσμευση (άλλωστε ούτε ο Ρούzβελτ το είχε προγραμματίσει), αλλά επειδή θα αναγκαστεί από τις εξελίξεις. Βασική προϋπόθεση; Να απαλλαγεί από την ολέθρια ιδεολογία του οικονομικού φιλελευθερισμού. Να διαχωρίσει τη θέση του όχι μόνο από τα πεπραγμένα του προκατόχου του, αλλά και από αυτά των κυβερνήσεων Κλίντον. Πάντως η σημερινή σύνθεση του οικονομικού επιτελείου του δεν αφήνει περιθώρια αισιοδοξίας. Οι νεαροί επικεφαλής Φέρμαν - Γκούλσμπι του Ινστιτούτου Brookings είναι προστατευόμενοι του ισχυρού διδύμου της Γουόλ Στριτ στο Δημοκρατικό Κόμμα Ρούμπιν - Σάμερς, οι οποίοι ως υπουργοί Οικονομικών πρωτοστάτησαν στην απελευθέρωση των αγορών τιτλοποιημένων δανείων και πιστωτικών παραγώγων. Ο Ομπάμα οφείλει πάραυτα να χειραφετηθεί από τη Γουόλ Στριτ. Είναι θέμα πολιτικής αξιοπιστίας. Δόξα τω θεώ, το Δημοκρατικό Κόμμα διαθέτει πλειάδα αξιόλογων κεϊνσιανών (Κρούγκμαν, Στίγκλιτς, Ράιχ, Πόλιν, Γκάλμπρεϊθ, Μπερνστάιν, Κάτνερ, Ρόντρικ, Πάλεϊ) που πιστεύουν στην αναγκαιότητα των κρατικών παρεμβάσεων και στην πολιτική του New Deal. Δεν χρειάζεται «πυρομανείς πυροσβέστες».

· Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

Το ΒΗΜΑ, 09/11/2008

Η απρόσωπη δικτατορία των αγορών στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία»

Κανονικό

15 Ιανουαρίου 2012 Χωρίς σχόλια

συνέντευξη του οικονομολόγου Γιώργου Δουράκη στον Γιώργο Κατσαμπέκη και τον Αλέξανδρο Κιουπκιολή

ΟΤΟ ΝΤΙΞ, "ΣΤΗΝ ΟΜΟΡΦΙΑ", 1922

Έχετε υποστηρίξει ότι η κρίση την οποία διέρχεται το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα ξεκινά περίπου το 2008 και έκτοτε εκδηλώνεται σε διαφορετικά επίπεδα και διακριτά στάδια. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για αυτά τα στάδια/επίπεδα;

Η κρίση μπαίνει αισίως στον πέμπτο χρόνο της. Ξεκίνησε επισήμως από τις ΗΠΑ τον Δεκέμβρη του 2007. Στο χρονικό αυτό διάστημα έχει περάσει από διαφορετικές φάσεις. Ξεκινάει ως πιστωτική κρίση των τραπεζών και της Γουόλ Στρητ στις ΗΠΑ, μετεξελίσσεται σε κρίση της πραγματικής οικονομίας, σε οικονομική ύφεση δηλαδή, που σημαίνει άνοδο της ανεργίας και πτώση του ΑΕΠ. Σε μια τρίτη φάση παίρνει τα χαρακτηριστικά της δημοσιονομικής κρίσης των κρατών και, κατά τη γνώμη μου, υπάρχει και μια τέταρτη φάση, η οποία είναι σε λανθάνουσα μορφή αυτή τη στιγμή. Πρόκειται για τη φάση του συναλλαγματικού πολέμου, που είναι και η πιο επικίνδυνη, επειδή μπορεί να μετατρέψει το διεθνές εμπόριο σε συγκρουσιακό και να μετεξελιχτεί σε εμπορικό πόλεμο. Δεν έχει εκδηλωθεί ακόμη ανοιχτά –έχουμε σποραδικά επεισόδια–, αλλά υπάρχει ένα κλίμα γενικότερο. Έστω και αν οι κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών έχουν συναίσθηση του κινδύνου λόγω της επώδυνης ιστορικής εμπειρίας της δεκαετίας του ’30, εγώ δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα μπορέσουν να τον αποφύγουν. Όλες οι δυτικές χώρες πλέον, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, έχουν παραιτηθεί από τα εσωτερικά μέτρα οικονομικής πολιτικής υπό τον φόβο των ελλειμμάτων και των χρεών, και αυτό σημαίνει ότι δεν μένει άλλος δρόμος για να αντιμετωπίσουμε την κρίση παρά μόνο οι εξαγωγές. Αλλά δεν μπορούν όλες οι χώρες να έχουν εμπορικά πλεονάσματα. Για να υπάρχουν εμπορικά πλεονάσματα, πρέπει συγχρόνως να υπάρχουν εμπορικά ελλείμματα.

Για να δούμε πώς η διεθνής αυτή κρίση επηρέασε την Ελλάδα, νομίζω είναι καλό να συζητήσουμε το γεγονός ότι ενώ το ποσοστό του δημόσιου χρέους ήταν περίπου το ίδιο όταν μπήκαμε στην εποπτεία του ΔΝΤ σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, εντούτοις οι αγορές αντιδρούσαν πλέον με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Τι ήταν εκείνο που είχε αλλάξει;

Αυτή η εξέλιξη και η αναβάθμιση των διεθνών χρηματαγορών είναι κάτι που αρχίζει να γίνεται από τη δεκαετία του ’90. Από τη στιγμή που επικράτησε η χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση και αφέθηκαν τα κεφάλαια να διακινούνται ελεύθερα, δημιουργήθηκαν οι διεθνείς πλέον χρηματοοικονομικές αγορές. Και πάρα πολλές χώρες –οι περισσότερες– στρέφονται για τη χρηματοδότηση των αναγκών τους στις διεθνείς αυτές αγορές. Βέβαια, τα ποσοστά εξωτερικού δημόσιου χρέους δεν είναι τα ίδια σε όλες τις χώρες του κόσμου. Άλλες χώρες έχουν αντλήσει κεφάλαια κυρίως από διεθνείς πηγές, ενώ άλλες χώρες εξακολουθούν να αντλούν κεφάλαια κυρίως από την εσωτερική τους αγορά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ιαπωνία, το δημόσιο χρέος της οποίας είναι εξαιρετικά υψηλό (πάνω από 200%), παρ’ όλα αυτά βλέπουμε πως τα spreads της είναι σε ιστορικά χαμηλά. Γιατί; Διότι οι διεθνείς χρηματαγορές δεν έχουν στα χέρια τους ομόλογα του ιαπωνικού δημοσίου, που είναι το μέσο πίεσης για να αυξηθούν τα επιτόκια δανεισμού. Το μεγαλύτερο μέρος του χρέους το κατέχουν Ιάπωνες. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να ασκηθεί μια πολιτική προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση, επηρεάζοντας τους θεσμικούς επενδυτές, τις τράπεζες, τα ασφαλιστικά ταμεία. Αλλά σε συνθήκες χρηματοοικονομικής παγκοσμιοποίησης τα περιθώρια στενεύουν. Δύσκολα μπορούν οι κυβερνήσεις να πάρουν τέτοια μέτρα, που υποχρεώνουν τους πολίτες να αγοράζουν ομόλογα του δημοσίου.

Πώς το εθνικό χρέος έγινε διεθνές

Αυτό που συνέβαινε δηλαδή μέχρι και τη δεκαετία του ’90 στην Ελλάδα;

Το 1993, για παράδειγμα, το 80% του χρέους το αντλούσε η χώρα από την εσωτερική αγορά. Ήταν δηλαδή εθνικό, εσωτερικό χρέος, ενώ τώρα περίπου το 65-70% είναι κεφάλαια που έχουμε αντλήσει από τις διεθνείς αγορές. Αυτός είναι και ο λόγος που κάνει παντοδύναμες τις αγορές αυτές απέναντί μας, αν συνυπολογίσουμε και το γεγονός ότι δεν έχουμε πλέον από πίσω μας μια κεντρική τράπεζα να μας στηρίξει σε περιόδους δημοσιονομικής κρίσης.

Και γιατί συνέβη αυτή η στροφή;

Αυτό έχει να κάνει με την απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων που γενικεύτηκε με την ένταξη στο ευρώ. Με τη χρηματοοικονομική ολοκλήρωση άρχισαν να κινούνται ελεύθερα τα κεφάλαια. Αυτό δεν ήταν μόνο εις βάρος της χώρας, ήταν και υπέρ της, υπό την έννοια ότι εισέρευσαν κεφάλαια κυρίως από το κέντρο της ευρωζώνης. Δημιουργήθηκε ένα περιβάλλον εύκολου και φθηνού χρήματος, στο οποίο και οι κυβερνήσεις και ο ιδιωτικός τομέας μπόρεσαν να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες τους. Αλλά το κακό με αυτά τα κεφάλαια είναι ότι δεν είναι μακροχρόνια. Είναι κεφάλαια ευμετάβλητα, πτητικά, με το παραμικρό που θα συμβεί στις διεθνείς αγορές μπορούν να αποχωρήσουν. Και κάτι τέτοιο έγινε με την κρίση του 2008 και έτσι έμεινε και η χώρα μας –μαζί με άλλες χώρες– εκτεθειμένη στη βραχυχρόνια κίνηση κεφαλαίων. Αυτή την ποιοτική διαφορά νομίζω θα έπρεπε να την έχουν εντοπίσει εγκαίρως οι πολιτικοί ιθύνοντες — εννοώ τη δεύτερη κυβέρνηση Σημίτη και την κυβέρνηση Καραμανλή. Ναι μεν και πιο μπροστά το χρέος ήταν πολύ υψηλό, αλλά δεν υπήρχε κίνδυνος να πέσουμε στα νύχια των κερδοσκόπων και των διεθνών αγορών και να διαμορφωθούν τοκογλυφικά επιτόκια, διότι η διαμόρφωση των επιτοκίων ήταν εσωτερική υπόθεση. Ήταν θέμα εσωτερικής διαβούλευσης.

Δηλαδή η κυβέρνηση θα μπορούσε να πιέσει τους δανειστές της…

Θα έπρεπε να το είχε λάβει σοβαρά υπόψη αυτό και να μην εφησυχάζει με το γεγονός ότι βρίσκει εύκολα πηγές δανεισμού με χαμηλό επιτόκιο περίπου όπως ήταν αυτό της Γερμανίας. Θα έπρεπε να σκεφτεί ότι έχει αλλάξει ποιοτικά ο τρόπος χρηματοδότησης. Οι κυβερνήσεις του ευρώ, από την ένταξη και μετά έπρεπε να καταλάβουν αυτή την ποιοτική διαφορά και να φροντίσουν να μειώσουν τα μεγάλα ελλείμματα και το υψηλό χρέος. Μπορούσαν μάλιστα άνετα να το κάνουν, επειδή η Ελλάδα όλο αυτό το χρονικό διάστημα είχε πολύ υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης· και, όταν έχεις τέτοιους ρυθμούς ανάπτυξης, τα φορολογικά έσοδα του κράτους είναι μεγάλα. Τότε είναι η στιγμή να συρρικνώσει το κράτος τα ελλείμματά του και τα χρέη του. Όταν δεν πας καλά, δεν μπορείς να το κάνεις!

Ο «μπαμπούλας» του ελλείμματος και η κατάρρευση του χρηματοοικονομικού συστήματος εκ των έσω

Δεν είδαν τότε αυτό το πρόβλημα, το ξέρανε, το αφήνανε για την «επόμενη μέρα», τι συνέβη τελικά;

Έχω την εντύπωση, όσον αφορά τουλάχιστον το θέμα του ελλείμματος και τους χρέους, ότι πιο πολύ χρησιμοποιείται ως εργαλείο για να λαμβάνονται μέτρα περιορισμού των δικαιωμάτων των εργαζομένων, περιορισμού του κράτους πρόνοιας κλπ. Είναι ο «μπαμπούλας» πάντοτε στη νεοφιλελεύθερη σκέψη, που τρομοκρατεί τον κόσμο και θα τον κάνει να δέχεται τα σκληρά μέτρα λιτότητας. Δηλαδή, νομίζω ότι οι νεοφιλελεύθεροι θεωρούν χρήσιμη την ύπαρξη ενός υψηλού δημοσίου ελλείμματος και χρέους, ενός «σπάταλου» κράτους. Και υπάρχουν παραδείγματα χωρών στο παρελθόν, όπως η Βραζιλία, που προσέφυγαν για δανεισμό στο ΔΝΤ και δανείστηκαν ποσά που σε καμία περίπτωση δεν έλυναν το πρόβλημά τους, αλλά τα δανείστηκαν για να δεσμευτούν απέναντι στο ΔΝΤ, ούτως ώστε αυτό να γίνει ο «μπαμπούλας» και να επιβληθούν μεταρρυθμίσεις. Θεωρώ, λοιπόν, ότι δεν τους ένοιαζε σε τελική ανάλυση να περιορίσουν πολύ το δημόσιο χρέος ή το έλλειμμα. Τους ένοιαζε πιο πολύ να υπάρχουν, ώστε να μπορούν να παίρνουν σκληρά μέτρα εναντίον των εργαζομένων. Από την άλλη μεριά, δεν νομίζω ότι οι σύγχρονοι τεχνοκράτες κάνουν και τόσο βαθυστόχαστες αναλύσεις, ότι πάντοτε λειτουργούν με γνώμονα το συμφέρον της χώρας και ότι μπορούν να προβλέψουν καταστάσεις σαν κι αυτή που ζούμε τώρα.

Η σημερινή κρίση δεν προέκυψε από κάποιο εξωτερικό σοκ (όπως οι κρίσεις του ’73 ή του ’79) αλλά το χρηματοοικονομικό σύστημα κατέρρευσε από μέσα, από τις εσωτερικές του αντιφάσεις. Είναι μια ιδέα που την βρίσκει κανείς στον Κέινς και στον Μίνσκυ, την οποία έχουν δανειστεί βεβαίως από τον Μαρξ: εσωτερικές αντιφάσεις του συστήματος που οξύνονται και οδηγούν το σύστημα σε κατάρρευση. Νομίζω ότι η κρίση αυτή είναι μια κρίση τέτοιου είδους. Δε θα μπορούσαν εύκολα οι νεοφιλελεύθεροι να την προβλέψουν. Όχι ότι δεν έπαιξε ρόλο το δημοσιονομικό πρόβλημα της Ελλάδας. Αλλά απλώς επιδείνωσε την κρίση. Αν θεωρηθεί ότι αυτό ήταν το εσωτερικό αίτιο για την κρίση που περνάμε, υπάρχουν και άλλα τρία εξωτερικά: α) η εισροή κεφαλαίων από τις πιο ισχυρές χώρες της ευρωζώνης, β) η ίδια η παγκόσμια πιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2008, για την οποία δεν ευθύνεται η Ελλάδα, και γ) η ολέθρια οικονομική πολιτική της ευρωζώνης.

Δηλαδή η ίδια η παραγωγική βάση της Ελλάδας δεν έπαιξε ρόλο; Γιατί λένε ότι η Γερμανία π.χ. δεν είναι μόνο δημοσιονομικά καλύτερα, αλλά έχει και μια πολύ ισχυρή παραγωγική βάση, ενώ στην Ελλάδα δεν παράγουμε πλέον τίποτε εκτός από υπηρεσίες.

Βεβαίως, η Γερμανία έχει μια πολύ ισχυρή βιομηχανία, αλλά η Γερμανία είναι η εξαίρεση του κανόνα. Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης, από το ’80 και μετά, είναι ένα μοντέλο που χαρακτηρίζεται από εντονότατη αποβιομηχάνιση, σε όλες σχεδόν τις δυτικές χώρες του κόσμου. Οι ισχυρότερες χώρες του κόσμου σήμερα είναι οικονομίες εντάσεως υπηρεσιών και αυτή η στροφή εθεωρείτο ένδειξη εκσυγχρονισμού…

Ο κομβικός ρόλος των κεντρικών τραπεζών

Τι συνέβη όμως, τι μεσολάβησε για να φτάσουμε εδώ με τα υψηλά spreads κλπ.;

Όσον αφορά τα spreads, νομίζω πως καθοριστικός παράγοντας είναι η πολιτική της ΕΚΤ η οποία αρνείται να παίξει τον ρόλο του «δανειστή έσχατης ανάγκης»… Αποφάσισε τώρα η ΕΚΤ να δίνει δάνεια με πολύ χαμηλό επιτόκιο στις τράπεζες για να μπορούν να δανείζουν τις χώρες με πολύ υψηλότερα επιτόκια, χωρίς να αναλαμβάνουν στην ουσία κανένα κίνδυνο. Θα μπορεί έτσι μια τράπεζα, στην πραγματικότητα, να στέκεται στα πόδια της, έστω και αν δεν είναι φερέγγυα. Άρα, αυτή τη λειτουργία, του «δανειστή έσχατης ανάγκης», οι κεντρικές τράπεζες και η ΕΚΤ την ασκούν προς τις εμπορικές τράπεζες, ενώ αρνούνται να το κάνουν για τα κράτη! Αλλά εκεί ακριβώς θα άξιζε τον κόπο να γίνουν ακόμη και «δωρητές εσχάτης ανάγκης», γιατί εκεί πλέον πρόκειται για λαούς.

Για ποιο λόγο;

Ο λόγος είναι η ιδεολογία που έχουν. Αφού μπορούν να φορτώσουν τα βάρη στον κόσμο… Με τις τράπεζες, το βάρος θα έπεφτε στους μετόχους και στους ιδιοκτήτες, αλλά αυτούς θέλουν να τους διασώσουν. Στην περίπτωση των κρατών, οι Γερμανοί αρνούνται να αφήσουν την ΕΚΤ να παίξει τον ρόλο του «δανειστή εσχάτης ανάγκης». Οι κεντρικές τράπεζες έχουν απεριόριστη δύναμη πυρός, μπορούν να νικήσουν τις αγορές και δεν θα χρειαστεί καν να ξοδέψουν πολλά, αρκεί να βγουν με αποφασιστικό τρόπο να διακηρύξουν πως θα κάνουν ό,τι μπορούν για να μην ξεπεράσουν τα spreads ένα προκαθορισμένο όριο. Αν το έκαναν αυτό με την Ελλάδα θα ήταν και εύκολη υπόθεση. Δεν το έκαναν, και εξακολουθούν να μην το κάνουν και τώρα. Αλλά τώρα το παιχνίδι έχει χοντρύνει, επειδή μπήκαν στο χορό μεγάλες χώρες…

Ο «παραδειγματισμός» της Ελλάδας

Τελικά όλα είναι καθαρά θέμα μόνο ιδεολογίας;

Εγώ νομίζω ότι είναι θέμα ιδεολογικό υπό την έννοια ότι, αυτή τη στιγμή, βασική προτεραιότητα της Γερμανίας και όλων των συντηρητικών και νεοφιλελεύθερων είναι να τιμωρήσουν τις δημοσιονομικά «απείθαρχες» χώρες. Να τις κάνουν να μην ξανασκεφτούν ποτέ στο μέλλον να ασκήσουν την ίδια «σπάταλη» πολιτική. Και πρώτα απ’ όλα την Ελλάδα, την οποία τιμωρούν σκοπίμως για παραδειγματισμό. Αλλιώς δεν μπορεί να εξηγηθεί η πολιτική που ασκείται αυτή τη στιγμή, η οποία βυθίζει τη χώρα στην ύφεση χωρίς να κατορθώνει κιόλας να πετύχει τους δημοσιονομικούς στόχους. Παρ’ όλα αυτά, συνεχίζουν απτόητοι. Παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν επέκριναν σφοδρότατα τις διεθνείς αγορές, σήμερα οι Γερμανοί έχουν ταυτιστεί πλήρως με μαζί τους και τις χρησιμοποιούν σαν αιχμή του δόρατος για να πετύχουν τον βασικό τους στόχο, που είναι η σκληρή λιτότητα και η δημοσιονομική πειθαρχία. Αυτό φαινόταν από την αρχή. Κάθε φορά που πήγαινε να επιτευχθεί κάποια συμφωνία για να στηριχθεί η Ελλάδα, την ίδια μέρα κάποιος Γερμανός θεσμικός παράγοντας έβγαινε και έλεγε «Ναι μεν, αλλά…». Σαν να έλεγε στις αγορές: «Κοιτάξτε, εμείς δεν είμαστε διατεθειμένοι να στηρίξουμε την Ελλάδα». Και έτσι οι αγορές έπαιρναν το μήνυμα ότι υπάρχει πρόσφορο έδαφος για κερδοσκοπικά παιχνίδια.

Άρα, στην πραγματικότητα, δεν μπορούμε να μιλάμε για «παντοδυναμία των χρηματαγορών» που έχουν οδηγήσει σε αυτή την κρίση την Ελλάδα. Υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική από πίσω.

Οι χρηματαγορές είναι ο καλύτερος χωροφύλακας σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία για να επιβάλει δημοσιονομική πειθαρχία. Είναι δικτάτορες απρόσωποι, στυγνοί, χωρίς ίχνος συναισθηματισμού και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η κερδοσκοπία. Και είναι στο απυρόβλητο. Οι λαοί δεν μπορούν να τις αντιμετωπίσουν, επειδή δεν είναι χειροπιαστός εχθρός. Δεν είναι ο Παπαδόπουλος ούτε ο Πινοσέτ, δεν έχουν φυσική υπόσταση ώστε να πάει ένας Παναγούλης ή κάποιος άλλος να τους βάλει βόμβα. Είναι απόμακρες, ασαφείς, ακαθόριστες και αυτό το όπλο το χρησιμοποιεί συνειδητά και συστηματικά η Γερμανία για να επιβάλει δημοσιονομική πειθαρχία….

Τι νομίζετε ότι πρέπει να γίνει για να αλλάξουν τα πράγματα;

Θα πρέπει να αλλάξει η πολιτική συνολικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρέπει να ασκηθεί επεκτατική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική. Και με αυτά τα θέματα δεν ασχολήθηκε καθόλου η πρόσφατη διάσκεψη κορυφής. Και αυτός βέβαια είναι ο σίγουρος δρόμος προς τον όλεθρο και το ριμέικ της δεκαετίας του ’30, ειδικά μάλιστα αν επικρατήσουν οι Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ στις εκλογές του 2012.

Το ανησυχητικό είναι, πάντως, ότι στον Μεσοπόλεμο η ιστορία έδωσε διαφορετικές απαντήσεις στη μεγάλη κρίση: η πρώτη απάντηση ήταν σοσιαλδημοκρατική με τον Ρούσβελτ, η άλλη ήταν το σοβιετικό New Deal, που ήταν ένα ριζοσπαστικό οικονομικό και κοινωνικό υπόδειγμα, και το άλλο New Deal ήταν του Χίτλερ… Σήμερα, προσωπικά, δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξος. Η σοσιαλδημοκρατία έχει αυτοκτονήσει, έχει αφομοιωθεί από την αγοραία ιδεολογία, άρα new deal σοσιαλδημοκρατικού τύπου δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Έχει καταρρεύσει το κομμουνιστικό μπλοκ, άρα New Deal τέτοιου τύπου είναι εντελώς απίθανο. Αυτό που βλέπω είναι τα ακροδεξιά κόμματα να ανεβαίνουν στην Ευρώπη… Μακάρι να αλλάξουν τα πράγματα, αλλά οι ενδείξεις που υπάρχουν αυτή τη στιγμή είναι ανησυχητικές.

Ο Γιώργος Δουράκης είναι οικονομολόγος και διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Τη συνέντευξη πήραν οι Γιώργος Κατσαμπέκης και Αλέξανδρος Κιουπκιολής στις 16 Δεκεμβρίου 2011

Το δόγμα της αέναης λιτότητας

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 05/02/2012 05:45

8

emailεκτύπωση

Κάποτε όλοι έκαναν λόγο για αειφόρο ανάπτυξη. Τώρα πια όχι. Η μεταστροφή είναι εντυπωσιακή, ιδίως στην Ευρώπη. Μπορεί βέβαια να εξακολουθεί να υπάρχει απόλυτη προσήλωση στην ιδέα της αειφορίας, αλλά η αειφόρος ανάπτυξη μετατράπηκε σε αέναη… λιτότητα! Σιδηρά και συνταγματικά κλειδωμένη δημοσιονομική πειθαρχία, χαμηλότεροι μισθοί, λιγότερες κοινωνικές δαπάνες, σφιχτή νομισματική πολιτική. Μέρκελ και Σόιμπλε τονίζουν με νόημα ότι μπορεί στους σημερινούς χαλεπούς καιρούς της κρίσης ο δρόμος της δημοσιονομικής εξυγίανσης να είναι εξαιρετικά επώδυνος και να απαιτήσει πολύ-πολύ χρόνο (πιθανώς δεκαετίες), είναι όμως αναγκαίος και πρέπει να τον διαβούν αδιαμαρτύρητα όλες οι χώρες. Σαν ιεροκήρυκες του μακρινού παρελθόντος καλούν τους λαούς της Ευρώπης να

ξεχάσουν το παλιό βιοτικό τους επίπεδο και να υιοθετήσουν έναν λιτό και ασκητικό τρόπο ζωής, προσαρμοσμένο στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η ύφεση. Η κρίση θεωρείται θεόσταλτη, διότι υποτίθεται ότι τιμωρεί τους σπάταλους και πολυτελώς διαβιούντες και τους υποχρεώνει να κάνουν μια νέα, υγιέστερη αρχή. Αλλά οι γερμανοί ηθικολόγοι είναι εκδήλως ανήθικοι, αφού ενοχοποιούν τα θύματα, ενώ διατηρούν στο απυρόβλητο τους βεβαιωμένους θύτες της διεθνούς χρηματοοικονομικής ολιγαρχίας.

Αλλά και ως ιδεολόγοι είναι προφανώς ανίδεοι. Η συνταγή λιτότητας εν μέσω ύφεσης οδηγεί και πάλι στα γνωστά: επιδείνωση της ύφεσης, αύξηση της ανεργίας, αύξηση του χρέους. Ζωντανό παράδειγμα η Ελλάδα, που βλέπει να πλανάται απειλητικά στον εναέριο χώρο της το φάντασμα του Ιρβινγκ Φίσερ, του κορυφαίου αμερικανού οικονομολόγου την εποχή της Μεγάλης Υφεσης.

Υστερα από ογδόντα χρόνια, η θεωρία του αποπληθωρισμού χρέους γίνεται και πάλι διάσημη χάρη στην ανεκδιήγητη πολιτική της τρόικας. Ο Φίσερ ήταν εξαιρετικά ευφυής αλλά και πολύ σαφής όταν αποκάλυπτε «το μεγάλο παράδοξο», «το κύριο μυστικό των μεγάλων υφέσεων»: «όσο περισσότερα πληρώνουν οι οφειλέτες, τόσο περισσότερα χρωστούν», «η ίδια η προσπάθεια των ατόμων να ελαφρύνουν το φορτίο του χρέους αυξάνει το φορτίο αυτό». Το ίδιο ακριβώς παράδοξο παρατηρούμε και στην πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης.

Οσο περισσότερο μειώνονται οι μισθοί για να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί, τόσο περισσότερο αυξάνεται το πραγματικό χρέος. Αρα το θέμα δεν είναι ότι δεν εφαρμόζουμε σωστά την πολιτική. Απλώς η πολιτική δεν είναι σωστή. Οσο πιο πιστά την εφαρμόζουμε, τόσο χειρότερα αποτελέσματα έχουμε. Για τους πιστωτές όμως αποτελεί ευτύχημα, επειδή αυξάνει την αξία των χρημάτων τους και τους επιτρέπει να αγοράσουν πολύ φθηνά οτιδήποτε απαξιώνεται (ανθρώπους, επιχειρήσεις, κτίρια, γη).

Ο όρος «λιτός καπιταλισμός» αποτελεί contradictio in adjecto. Μπορεί η προτεσταντική ηθική της λιτότητας και της εγκράτειας να έπαιξε θετικό ρόλο την εποχή του Μαξ Βέμπερ και της Βιομηχανικής Επανάστασης. Με την έλευση όμως του 20ού αιώνα ο καπιταλισμός μετεξελίχθηκε σ' ένα σύστημα μαζικής παραγωγής και μαζικής κατανάλωσης. Η λιτότητα παραχώρησε τη θέση της στον καταναλωτισμό, που έγινε η νέα θρησκεία, ο νέος κινητήριος μοχλός του οικονομικού συστήματος.

Τυχόν επιστροφή σε πρότυπα λιτής κατανάλωσης του 19ου αιώνα συνιστά επικίνδυνο αναχρονισμό που δεν συμβιβάζεται με τη λογική και τις ανάγκες του σύγχρονου

καπιταλισμού. Η λιτότητα μακράς διαρκείας απέδωσε καρπούς στην περίπτωση της Γερμανίας επειδή η χώρα αυτή στηρίζεται στις εξαγωγές και όχι στην εσωτερική αγορά. Αν όμως όλες οι πλούσιες χώρες ακολουθούσαν το παράδειγμά της, τότε θα στέρευε η παγκόσμια ζήτηση και θα υφίστατο τις οδυνηρές συνέπειες και η Γερμανία.

Γιατί λοιπόν εμμένουν στο νέο δόγμα οι Γερμανοί; Δεν βλέπουν ότι είναι καταστροφικό για τις χώρες της περιφέρειας; Προφανώς και το βλέπουν, αλλά αυτός ακριβώς είναι ο στόχος τους. Να μετατρέψουν την ευρωπαϊκή περιφέρεια σε μια ζώνη χαμηλών μισθών που θα αποτελέσει πλατφόρμα εξαγωγών για τις γερμανικές πολυεθνικές. Δεν προσβλέπουν πια στις χώρες αυτές ως πελάτες, επειδή έχουν εξαντληθεί από την ύφεση. Αντίθετα, το ενδιαφέρον τους στρέφεται προς τη δυναμική Ασία, εκεί όπου φαίνεται να μετατοπίζεται το οικονομικό κέντρο βάρους του πλανήτη.

Εδώ και πολύ καιρό η Γερμανία ακολουθεί μια επεκτατική εθνική στρατηγική, μια νέα Οστπολιτίκ (άρρητη μεν, σαφή δε), που προσπαθεί να υποτάξει την περιφέρεια της Ευρώπης για να την καταστήσει ορμητήριο προς τις αγορές της Ασίας. Εχει αναπτύξει προνομιακές σχέσεις με τη Ρωσία για την εξασφάλιση ενέργειας. Εχει μετατρέψει τις ανατολικές χώρες της διεύρυνσης του 2004 σε φθηνό παραγωγικό εργαστήρι για τις επιχειρήσεις της. Και το σπουδαιότερο, εφοδιάζει την Κίνα με κεφαλαιουχικό εξοπλισμό και τους κινέζους νεόπλουτους με αγαθά επιδεικτικής κατανάλωσης (κυρίως πολυτελή αυτοκίνητα). Αν η μισή καρδιά της Γερμανίας βρίσκεται στις Βρυξέλλες, η άλλη μισή στην Κίνα βρίσκεται…

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Finis Europae?

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 19/08/2012 05:45

4


Οταν το 2008 ξέσπασε η πιστωτική κρίση στη Γουόλ Στριτ, η ηγεσία της ηπειρωτικής Ευρώπης απεφάνθη ότι πρόκειται για κρίση του αγγλοσαξονικού καπιταλισμού των χρηματοοικονομικών αγορών. Η Μέρκελ και ο Σαρκοζί διαβεβαίωναν ότι όχι μόνο δεν θα πλήξει την Ευρώπη αλλά τουναντίον αποτελεί ιστορική ευκαιρία για το ευρώ και την ευρωζώνη. Εν τέλει το όνειρο μετατράπηκε σε εφιάλτη. Κατά έναν περίεργο

τρόπο, η τευτονική Ευρώπη κατόρθωσε να μετατρέψει την αμερικανική κρίση σε ευρωπαϊκή. Ετσι όχι μόνο δεν αναδείχθηκε σε νέο παγκόσμιο ηγέτη αλλά έγινε η κύρια πηγή αστάθειας, το μεγάλο βαρίδι που διαρκώς εμποδίζει την παγκόσμια οικονομία να ανακάμψει.

Ηγεμονεύουσα είναι μια χώρα που σε περιόδους κρίσης μπορεί να εγγυηθεί την οικονομική σταθερότητα παρέχοντας μια σειρά συλλογικών αγαθών, όπως απεριόριστη ρευστότητα σε χώρες που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναχρηματοδότησης και απορρόφηση προϊόντων ώστε να ανακάμψουν μέσω εξαγωγών. Η Γερμανία έπραξε ακριβώς το αντίθετο: εμπόδισε την ΕΚΤ να λειτουργήσει ως «δανειστής εσχάτης ανάγκης», ενώ αρνήθηκε να λειτουργήσει ως «αγοραστής εσχάτης ανάγκης» περιφρουρώντας τα εμπορικά της πλεονάσματα. Επομένως, η άποψη ότι στη διάρκεια της κρίσης αναδείχθηκε ο ηγεμονικός ρόλος της Γερμανίας δεν ευσταθεί. Αντίθετα, αυτό που εντυπωσιάζει είναι η παντελής έλλειψη διορατικότητας και ηγετικών ικανοτήτων. Φαίνεται ότι πολιτισμικά χαρακτηριστικά, όπως η εμμονή σε κανόνες και ποινές, η πίστη στην αυστηρή πειθαρχία και η διολίσθηση στον αυταρχισμό, επηρεάζουν την πολιτική οικονομία αυτής της χώρας και την εμποδίζουν να ηγεμονεύσει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Δύο φορές στο παρελθόν αποπειράθηκε να ενοποιήσει την Ευρώπη χρησιμοποιώντας στρατιωτικά μέσα, με τραγικά αποτελέσματα. Αυτή τη φορά χρησιμοποιεί πολιτική οικονομικής πυγμής, αλλά και πάλι θα αποτύχει. Η ενοποίηση της Ευρώπης μπορεί να γίνει μόνο με θετικό πολιτικό όραμα, με το «καρότο» και όχι με το «μαστίγιο».

Το σημερινό αδιέξοδο της ΕΕ δεν είναι πεπρωμένο, είναι έργο ανθρώπων. Είναι το απολύτως αναμενόμενο αποτέλεσμα της ολέθριας οικονομικής πολιτικής που εφαρμόζει η ευρωζώνη, με την οποία δυσανασχετεί ακόμη και το ΔΝΤ. Αντί να διδαχθεί από τις εμπειρίες του παρελθόντος και να εφαρμόσει επεκτατική μακροοικονομική πολιτική για να ενεργοποιήσει τους αδρανείς ανθρώπινους και υλικούς πόρους ώστε να αυξηθεί ο κοινωνικός πλούτος και να απορροφηθούν τα ελλείμματα και τα χρέη, κάνει ακριβώς το αντίθετο: ανέχεται τις ανηλεείς κερδοσκοπικές επιθέσεις των αγορών και εξαπολύει πολέμους άγριας λιτότητας που από κοινού στραγγαλίζουν την οικονομική δραστηριότητα βυθίζοντας τη μία χώρα μετά την άλλη στην ανεργία και στην απόγνωση. Και για να διασφαλίσει τα συμφέροντα των πιστωτών επαναλαμβάνει μονότονα ότι «προέχει η τήρηση των υποχρεώσεων», ξεχνώντας ότι η απάνθρωπη εμμονή στις συμβάσεις προκαλεί επαναστάσεις.

Στην αρχή ήταν εύκολο να αντιμετωπιστεί η δημοσιονομική κρίση της Ελλάδας με ελάχιστο κόστος. Οι ιθύνοντες όμως προτίμησαν να μη σβήσουν τη δημοσιονομική πυρκαγιά για να τιμωρήσουν παραδειγματικά τους παραβάτες του Νότου. Φταίει η Ελλάδα, είπαν, και οφείλει να βάλει τάξη στα του οίκου της. Στη συνέχεια έφταιγε η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Κύπρος, η Σλοβενία και σε λίγο όλη η ευρωζώνη. Εν τω μεταξύ η πυρκαγιά φούντωνε, μαζί και το κόστος διάσωσης. Αλλά και πάλι δεν λείπουν τα χρήματα. Αυτό που λείπει είναι το κατάλληλο πολιτικό κλίμα. Στιγματίζοντας ολόκληρους λαούς με ανυπόστατα πολιτισμικά στερεότυπα

(τεμπέληδες, σπάταλοι, διεφθαρμένοι, απατεώνες), έδωσαν τη χαριστική βολή στην ξεθωριασμένη ευρωπαϊκή ταυτότητα, δίνοντας παντού εκλογική ώθηση στον εθνικισμό και στον αντιευρωπαϊσμό με ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Και τώρα τον έχουν απέναντί τους, αδιάλλακτο υπερασπιστή τού κακώς νοούμενου εθνικού συμφέροντος. Και να θέλει τώρα η Μέρκελ δεν μπορεί να περάσει τα μέτρα που απαιτούνται από τη Βουλή και το Συνταγματικό Δικαστήριο.

Γι' αυτό μπαίνει στον πειρασμό να μαδήσει τη μαργαρίτα της ευρωζώνης, με την ελπίδα ότι αφενός θα απαλλαγεί από μεγάλο μέρος του κόστους διάσωσης και αφετέρου θα αποκομίσει εκλογικά οφέλη για την «εθνική» αυτή στάση της. Το ερώτημα είναι «ποιος» ή «ποιοι» θα μείνουν εκτός νυμφώνος σ' αυτή την προσπάθεια ελεγχόμενης συρρίκνωσης. Η πρώτη και πιθανότερη εκδοχή είναι η Ελλάδα, που θεωρείται χαμένη υπόθεση. Εν τοιαύτη περιπτώσει, η χώρα μας, μετά τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου και του πειραματόζωου, θα παίξει και τον ρόλο της Ιφιγένειας για να πνεύσει ούριος άνεμος στα πανιά του οικονομικού σκοταδισμού και της κοινωνικής αναλγησίας των θερμοκέφαλων Τευτόνων. Η δεύτερη εκδοχή είναι η χειρουργική επέμβαση να επεκταθεί και να συμπεριλάβει όλες τις προβληματικές χώρες, πλην ίσως της Ιταλίας, ώστε να αποφευχθεί το γνωστό ντόμινο, με τις αγορές σε ρόλο κατά συρροήν δολοφόνου. Στην πρώτη περίπτωση το συνολικό κόστος υπολογίζεται σε μερικές εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ, στη δεύτερη ξεπερνά το ένα τρισεκατομμύριο.

Ουσιαστικά όμως πρόκειται για ασκήσεις επί χάρτου και επικίνδυνα παιχνίδια με τη φωτιά. Στο σημερινό μακροοικονομικό περιβάλλον δεν μπορεί να υπάρξει ελεγχόμενη αναδιάρθρωση της ευρωζώνης. Χωρίς την ΕΚΤ σε ρόλο απεριόριστου δανειστή των κυβερνήσεων (και στόχευση αισθητά υψηλότερου πληθωρισμού), χωρίς ενιαίο και κεφαλαιουχικά εύρωστο τραπεζικό σύστημα, χωρίς αναπτυξιακή πολιτική πλήρους απασχόλησης και χωρίς ευρωομόλογα, το εγχείρημα θα αποτύχει συμπαρασύροντας ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η διατήρηση της ευρωζώνης είναι μονόδρομος. Αν για οποιονδήποτε λόγο αρχίσει να φυλλορροεί, υπάρχει κίνδυνος να διαλυθεί και να οδηγήσει σε ένα οδυνηρό ριμέικ της δεκαετίας του '30. Είναι όμως εφικτή; Ιδωμεν.


Η ελληνική τραγωδία και το ευρώ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 25/09/2011 05:45

1


Η χώρα µας βιώνει τη νέα πράξη ενός διαρκώς κλιµακούµενου δράµατος. Με πρόσθετα µέτρα απίστευτης αγριότητας προσπαθεί να πιάσει τους στόχους του Μνηµονίου. Την ίδια στιγµή το ∆ΝΤ αναθεωρεί τις προβλέψεις του και ανεβάζει το ελληνικό δηµόσιο χρέος της επόµενης χρονιάς στο 189%(!) του ΑΕΠ. Με άλλα λόγια, πλήρης δηµοσιονοµικός εκτροχιασµός. Παρά τις αιµατηρές θυσίες, που έφεραν σε δεινή θέση εκατοµµύρια οικογένειες, η δυναµική του χρέους καθίσταται ανεξέλεγκτη.

Ολοι πλέον αντιλαµβάνονται ότι η λιτότητα δεν είναι αναπτυξιακή, ότι επιδεινώνει την ύφεση και αυξάνει το χρέος. Ο κ. Σαµαράς, µάλιστα, στα εγκαίνια της ∆ΕΘ δήλωσε δε θιασώτης µιας διαφορετικής οικονοµικής φιλοσοφίας, η οποία δίνει έµφαση στην ανάπτυξη ως απαραίτητη προϋπόθεση για δηµοσιονοµική εξυγίανση. Μας εκµυστηρεύτηκε ότι την εντυπωσιακή αυτή άποψη την πρωτοάκουσε ως φοιτητής από τον νοµπελίστα οικονοµολόγο του ΜΙΤ Ρόµπερτ Σουόλοου. Ο αρχηγός της Ν∆ επικρίνει το µείγµα οικονοµικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, που δίνει έµφαση στην αύξηση των φόρων, ενώ αυτός ευαγγελίζεται µια δηµοσιονοµική προσαρµογή µε µεγαλύτερη µείωση δαπανών. Ο Σουόλοου όµως σε πρόσφατη συνέντευξή του υποστηρίζει ότι «οι περικοπές σε δηµόσιες δαπάνες και κοινωνικά προγράµµατα σε µια περίοδο οικονοµικής υποχώρησης δεν είναι ο τρόπος για την αντιµετώπιση του δηµοσίου χρέους και των ελλειµµάτων». Προφανώς ο αρχηγός της Ν∆ δεν ανήκει στην ίδια σχολή σκέψης µε τον διαπρεπή αµερικανό οικονοµολόγο, όπως άφησε να εννοηθεί. Η δραστική µείωση των κρατικών δαπανών µε παράλληλη µείωση των φόρων είναι η κλασική συνταγή της νεοφιλελεύθερης σχολής.

Το ερώτηµα που απασχολεί µετ’ επιτάσεως ολοένα και περισσότερο κόσµο είναι αν πιθανή ελεγχόµενη ή ανεξέλεγκτη χρεοκοπία της Ελλάδας µπορεί να οδηγήσει σε διάλυση την ευρωζώνη ή αν οι δηµοσιονοµικά ευάλωτες χώρες πρέπει να εγκαταλείψουν το ευρώ για να σωθούν και να το σώσουν. Το σενάριο της ανεξέλεγκτης πτώχευσης είναι υπαρκτό. Τον τελευταίο καιρό πληθαίνουν οι φωνές θεσµικά ισχυρών παραγόντων που υποστηρίζουν την αποµάκρυνση της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Η λύση αυτή αφενός µεν θα τους απαλλάξει από το βάρος της αέναης χρηµατοδότησης του ελληνικού χρέους, αφετέρου δε θα τροµοκρατήσει τους λαούς της Ιταλίας και της Ισπανίας και θα τους πειθαναγκάσει να αποδεχθούν µέτρα βίαιης δηµοσιονοµικής προσαρµογής. Η πολιτική του µαστιγίου και της παραδειγµατικής τιµωρίας των «αµαρτωλών» που προωθούν οι θιασώτες της Νέας (Γερµανικής) Ευρώπης προκαλεί οργή και αγανάκτηση στους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής ενοποίησης Ντελόρ, Κολ, Σµιτ κτλ., επειδή θέτει σε άµεσο κίνδυνο το ευρωπαϊκό οικοδόµηµα. Η εξώθηση της Ελλάδας σε πτώχευση θα πυροδοτήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και κερδοσκοπικές επιθέσεις που θα απαξιώσουν τα οµόλογα των άλλων δηµοσιονοµικά ευάλωτων χωρών, αλλά και τις τραπεζικές µετοχές του παραπαίοντος ευρωπαϊκού χρηµατοπιστωτικού συστήµατος.

Το δεύτερο και πιθανότερο σενάριο είναι αυτό της ελεγχόµενης πτώχευσης, µε παραµονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Στην περίπτωση αυτή το κρατικό χρέος θα υποστεί «κούρεµα» της τάξεως του 50%-70% για να καταστεί βιώσιµο και να απελευθερώσει πόρους για την ανάπτυξη. Η λύση αυτή θα ήταν ιδανική, αν η ευρωζώνη είχε σωστό µακροοικονοµικό περιβάλλον: ευρωοµόλογο, µείωση επιτοκίων, χρηµατοδότηση κρατικού χρέους από την ΕΚΤ, υψηλότερο πληθωρισµό, αύξηση δηµοσίων δαπανών και µισθών στις χώρες µε εµπορικά πλεονάσµατα κτλ. ∆υστυχώς όµως η πραγµατικότητα είναι εντελώς καταθλιπτική. Ο Τρισέ θεωρεί ικανοποιητική µια ανάπτυξη 2% µε ανεργία 10% και σπεύδει να αυξήσει τα επιτόκια, απαιτεί να τον συγχαρούµε για την άψογη (impeccable) πολιτική του που διατηρεί τον πληθωρισµό κάτω από 2%, ενώ ο Γερµανός Γιούργκεν Σταρκ παραιτείται από την ΕΚΤ, επειδή διαφωνεί µε την αγορά προβληµατικών κρατικών οµολόγων, θεωρώντας τον Τρισέ περίπου ως ανεύθυνο σοσιαλιστή που πυροδοτεί τον (ανύπαρκτο) πληθωρισµό. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίµα υστερίας και µακροοικονοµικού σκοταδισµού η χώρα µας πρέπει να συνεχίσει να υποµένει την ανελέητη διαδικασία της εσωτερικής υποτίµησης ώσπου να γίνει ανταγωνιστική, χωρίς ελλείµµατα και χρέη. Αυτός όµως είναι ο αργός, βασανιστικός δρόµος της Μεγάλης Υφεσης, που οδηγεί στη βαλκανιοποίηση της χώρας. Νοµίζω ότι είναι αδύνατο να τον διαβούµε χωρίς κοινωνικές εκρήξεις και πολιτική αποσταθεροποίηση. Η λύση όµως της επιστροφής στη δραχµή εξακολουθεί να έχει µεγαλύτερο κόστος. Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου θα επέλθει ακαριαία, οδηγώντας σε κοινωνικό χάος και εθνικές περιπέτειες. Παρά ταύτα οφείλουµε να προετοιµαστούµε και γι’ αυτό το ενδεχόµενο, αν µας επιβληθεί. Η επιλογή µας πάντως πρέπει να είναι σαφής: ελεγχόµενη γενναία αναδιάρθρωση και παραµονή στο ευρώ, µε την ελπίδα ότι η νέα φάση της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης θα αποδυναµώσει τους εξτρεµιστές της αγοραίας ιδεολογίας.


Η Διεθνής του οργανωμένου χρήματος

Ο νέος μύθος -ο νέος λαϊκισμός- που κυριαρχεί στον πλανήτη τις τελευταίες δεκαετίες ακούει στο όνομα «απελευθέρωση των αγορών». Προσφέρεται δε ως φάρμακο δια πάσαν νόσο, ιδίως αναπτυξιακή. Υποτίθεται ότι απελευθερώνει τις δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας και του ανταγωνισμού, αυξάνοντας θεαματικά τον παραγόμενο κοινωνικό πλούτο προς όφελος όλων. Αυτά λέει ο μύθος. Στην πραγματικότητα όμως αυτό που βιώσαμε όλα αυτά τα χρόνια ήταν η απελευθέρωση της απληστίας και της βουλιμίας των τραπεζών – το περίφημο «Greedisgood»! Με την τεράστια οικονομική και πολιτική επιρροή που διαθέτουν οι τραπεζίτες επέβαλαν

την «απελευθέρωση» του χρηματοπιστωτικού τομέα με μια σειρά χρηματοοικονομικών μεταρρυθμίσεων κομμένων και ραμμένων στα μέτρα τους.

Δεν είναι τυχαίο ότι η «απελευθέρωση» αυτή συμπίπτει με τη θεαματική εκτόξευση της κερδοφορίας τους, που δεν οφείλεται τόσο στην όποια συμβολή τους στην αύξηση του κοινωνικού προϊόντος, αλλά στη σκανδαλώδη αφαίμαξη του υφιστάμενου κοινωνικού πλούτου, κυρίως με τη μορφή προσόδων. Οι πρωτοφανείς στα ιστορικά χρονικά εισοδηματικές ανισότητες και το τεράστιο άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ πλούτου και φτώχειας, που τεκμηριώνονται πια και από μελέτες των διεθνών οικονομικών οργανισμών, είναι φυσικό επακόλουθο της αθέμιτης και παρασιτικής αυτής μορφής πλουτισμού. Πρόκειται για καθολικό φαινόμενο που αφορά όλες ανεξαιρέτως τις χώρες. Η άποψη μάλιστα ότι η σημερινή κρίση του καπιταλισμού οφείλεται στους δύο αυτούς παράγοντες τείνει να καταστεί κυρίαρχη. Δεν την υιοθετούν πια μόνο κεϊνσιανοί και αριστεροί οικονομολόγοι, αλλά και κορυφαίοι νεοφιλελεύθεροι (Ράτζαν, Ρογκόφ, Τζόνσον και αρκετοί οικονομολόγοι του ΔΝΤ).

Στους ακαδημαϊκούς κύκλους του αγοραίου εκσυγχρονισμού είναι ιδιαιτέρως δημοφιλής η θεωρία της αναπτυξιακής εμπλοκής που προκαλούν στην οικονομία οργανωμένες κοινωνικές ομάδες, αξιοποιώντας με εκβιαστικό τρόπο την ισχύ που τους δίνει η προνομιακή θέση τους στον καταμερισμό εργασίας, για να μεγιστοποιήσουν τα εισοδήματά τους εις βάρος της υπόλοιπης κοινωνίας. Θα περίμενε κανείς οι αναλυτές που μελετούν επισταμένως φαινόμενα προσοδοθηρίας να έχουν βάλει από καιρό στο στόχαστρο τη μέγιστη συντεχνία της Χρηματοοικονομικής Διεθνούς, που κρατά σε ομηρία κοινωνίες ολόκληρες εκβιάζοντας κεντρικές τράπεζες και εκλεγμένες κυβερνήσεις. Δυστυχώς δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Οι «συντεχνίες» που συστηματικά συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον και τα επικριτικά πυρά των ερευνητών του αγοραίου εκσυγχρονισμού και των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι ήσσονος σημασίας και μικρότερης εμβέλειας (συνδικαλιστές, εφοριακοί, δικαστικοί, συμβολαιογράφοι, εκπαιδευτικοί, ελεύθεροι επαγγελματίες, φορτηγατζήδες, ταξιτζήδες, λιμενεργάτες κτλ.). Αναμφίβολα υπάρχουν στρεβλώσεις σ’ όλες αυτές τις δραστηριότητες και απαιτούνται παρεμβάσεις για να διευθετηθούν. Σε καμία όμως περίπτωση δεν ευθύνονται για τη σημερινή οικονομική κρίση και κακώς μονοπωλούν την πολιτική ατζέντα.

Το γεγονός ότι η κυρίαρχη οικονομική επιστήμη διατηρεί στο απυρόβλητο τα συμφέροντα του οργανωμένου χρήματος και ασχολείται με «συντεχνίες» δεύτερης διαλογής δεν είναι μόνο θέμα ουσίας, αλλά και ηθικής τάξεως. Δεν μπορεί να διυλίζει τον κώνωπα και να καταπίνει την κάμηλο. Ο λόγος αυτής της δυστοκίας είναι απλός. Η χρηματοοικονομική έρευνα δεν είναι ανεξάρτητη. Χρηματοδοτείται, κατευθύνεται και ελέγχεται στενά από μεγάλους τραπεζικούς ομίλους (βλέπε περίπτωση

Ντόιτσεμπανκ και Χούμπολτ). Στα ηλεκτρονικά εργαστήρια χρηματοπιστωτικής μηχανικής της Γουόλ Στριτ εργάζεται η αφρόκρεμα της φαιάς ουσίας των πανεπιστημίων με στόχο την τελειοποίηση της τεχνογνωσίας του χρηματοοικονομικού τζόγου. Τα νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα που δημιουργεί έναντι αδράς αμοιβής (μεταξύ αυτών και τα πιστωτικά παράγωγα, «χρηματοοικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής») είναι αυτά που έφεραν την ανθρωπότητα στο χείλος της αβύσσου. Για να αποδειχθεί για μια ακόμη φορά αυτό που μας διδάσκει επίμονα η ιστορία. Ότι γνώση και αριστεία χωρίς ηθικό έρεισμα, επιστήμη που δεν υπηρετεί την κοινωνία, αλλά δόλια οργανωμένα συμφέροντα, μπορεί να καταστεί ολέθρια. Και ως προς το οργανωμένο χρήμα, δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες. Όπως έλεγε ο αείμνηστος Γκάλμπρεϊθ, φοβού τους καινοτόμους τραπεζίτες, γιατί οι χρηματοοικονομικές καινοτομίες του σήμερα είναι κατά κανόνα οι χρηματοοικονομικές απάτες του αύριο. Γι’ αυτό, απείρως προτιμότερη η παραδοσιακή τραπεζική (π.χ. της Κίνας).

Σήμερα η μάχη για την απασχόληση και την οικονομική ανάπτυξη είναι πρωτίστως μάχη για τη δημοκρατία και τον έλεγχο των χρηματοοικονομικών αγορών. Το ερώτημα του πρώην προέδρου της Γερμανίας Χόρστ Κέλερ «ποιος δημιούργησε αυτό το τέρας και ποιος θα το ξαναβάλει στη θέση του» είναι επίκαιρο όσο ποτέ. Μια χώρα μπορεί να έχει δημοκρατία ή μπορεί να έχει χρηματοοικονομική ολιγαρχία που νέμεται τον κοινωνικό πλούτο. Δεν μπορεί όμως να έχει ταυτόχρονα και τα δύο. Πολύ σύντομα η Ευρώπη θα κληθεί εκ των πραγμάτων να δώσει τη «μητέρα όλων των μαχών», να απαντήσει στην ύβρη και την αλαζονεία του οργανωμένου χρήματος. Αν δεν το κάνει, θα αυτοδιαλυθεί.

Γιώργος Δουράκης - Το Βήμα της Κυριακής 7/8/2011

Ενα άλλο «Σχέδιο Β» για Ευρώπη και Ελλάδα

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 02/07/2011 05:45

4


Το δεινό αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η χώρα αποδεικνύει σαφέστατα αυτό που µας διδάσκει επίµονα η ιστορική εµπειρία: η αντιµετώπιση της οικονοµικής ύφεσης µε περιοριστική δηµοσιονοµική πολιτική αποτελεί ανεπίτρεπτο λάθος. Η βίαιη δηµοσιονοµική προσαρµογή σε µια χώρα που εισέρχεται στην κρίση µε υψηλό δηµόσιο χρέος την οδηγεί αναπόφευκτα σε έναν φαύλο κύκλο ύφεσης, ανεργίας και

χρέους. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρά τις αιµατηρές θυσίες το ΑΕΠ µειώθηκε συνολικά κατά 10%, η ανεργία εκτοξεύθηκε στο 16% και το δηµόσιο χρέοςστο 150% του ΑΕΠ. Αλλά οι εµπνευστές της τραγικής αυτήςπολιτικής δεν φαίνεται να πτοούνται. Αντί να αλλάξουν ρότα, εµµένουνστην ίδια αδιέξοδη πολιτική. Ακόµη µεγαλύτερη µείωση δαπανών, ακόµη µεγαλύτερη αύξηση φόρων. Και όποιος αντέξει.

Οι φωστήρες της τρόικας διατείνονται ότι µόνον έτσι µπορεί να µειωθεί το έλλειµµα και παράλληλα να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των ελληνικών εξαγωγών, από τις οποίες αναµένεται να ξεκινήσει η πολυπόθητη ανάκαµψη. Πρόκειταιγια την επισήµως διακηρυγµένη στρατηγική της «εσωτερικής υποτίµησης», που επιχειρεί να ανακτήσει τη χαµένη ανταγωνιστικότητα µε µείωση µισθών και τιµών (δηλαδή µέσω ύφεσης), µια και η χώρα δενδιαθέτει εθνικό νόµισµα για να το υποτιµήσει. Υπάρχει όµως µια ανυπέρβλητη αντίφαση. Ακόµη και αν «πετύχει» η εν λόγω στρατηγική, αντιβαίνει ευθέως στη στρατηγική µείωσης του χρέους. Εχοντας συνάψει ένα δεδοµένο ονοµαστικό χρέος στο παρελθόν, το κράτος διαπιστώνει ότι οι προκαθορισµένες δόσεις αποπληρωµής του γίνονται ολοένα και πιο δυσβάστακτες, επειδή µειώνονται τα φορολογικά έσοδα. Είναι ο ίδιος γολγοθάς που βιώνει ο κάτοχος ενός στεγαστικού δανείου που µειώνεται το εισόδηµά του. Σε συνθήκες ύφεσης, το πραγµατικό κόστος εξυπηρέτησης του χρέους διογκώνεται.

Στο ζοφερό αυτό δηµοσιονοµικό τοπίο ήρθαν να προστεθούν η πρόσφατη αύξηση επιτοκίου τηςΕΚΤ και η απειλή ότι θα πάψει να αγοράζει ή να δέχεται ως εγγύηση ελληνικά κρατικά οµόλογα. Το ενδεχόµενο αυτό ισοδυναµεί µε καταδίκη της χώρας σε ισόβια ύφεση και αργό θάνατο. Αυξάνει κατακόρυφα το κόστος παραµονής µας στην ευρωζώνη και το καθιστά άµεσα συγκρίσιµο µε το κόστος αποχώρησης. Τις τροµακτικές επιπτώσεις που φοβόµασταν ότιθα υποστούµεαν εγκαταλείψουµε το ευρώ, πιθανόν να τις υποστούµε και παραµένοντας στο ευρώ. Πράγµατι, η πολιτική της ατέρµονης λιτότητας, κατά τα πρότυπα των χωρών της Βαλτικής, διαµορφώνει ήδη και στην Ελλάδα συνθήκες Μεγάλης Υφεσης. ∆ιότι τι άλλο µπορεί να σηµαίνει η δραστική µείωση των εισοδηµάτων τη στιγµή που το ΑΕΠ βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση ή η έναρξη απολύσεων και στον δηµόσιο τοµέα όταν η ανεργία είναι ήδη στο 16%; Πέραν τούτου, τυχόν εφαρµογή ακόµη πιο σφικτής νοµισµατικής πολιτικής χωρίς γενναία δηµοσιονοµικά ανταλλάγµατα (ευρωοµόλογο, διαγραφήµέρους του χρέους, κατάργηση εθνικής συµµετοχής στην απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων, επεκτατική δηµοσιονοµική πολιτική στις πλεονασµατικές χώρες, επενδύσεις σε ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και άλλα έργα υποδοµής µε χρηµατοδότηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων) θα σηµαίνει ότι το Βερολίνο _ εµµέσως, πλην σαφώς _ µας δείχνει την έξοδο. Επειδή η συµµετοχή µας στο κλαµπ του ευρώ δεν εξαρτάται µόνο από εµάς, πρέπει να είµαστε έτοιµοι για κάθε ενδεχόµενο.

Ούτως ή άλλως, η Ευρώπη εµφανίζεται πιο διαιρεµένη από ποτέ και το µέλλον της διαγράφεται δυσοίωνο. Η δε ευρωζώνη µοιάζει µε θεσµική Βαβέλ. Η ΕΚΤ, αντί να συνεργάζεται µε τιςκυβερνήσεις, συγκρούεται µαζί τους και τις απειλεί, λειτουργώντας ως αιχµή του δόρατος των αγορών και πληρεξούσιος της χρηµατοοικονοµικής ολιγαρχίας. Αλλά το χειρότερο απ’ όλα είναι το υφιστάµενο µείγµα µακροοικονοµικής πολιτικής. Μοιάζει µε την αλήστου µνήµης πολιτική που προκάλεσε τη Μεγάλη Υφεση της αµερικανικής οικονοµίας την περίοδο 1929-1933. Κακώς χαρακτηρίζεται νεοφιλελεύθερη. Είναι κάτι πολύ χειρότερο: ένα εκρηκτικό µείγµα οικονοµικής άγνοιας και ηθικών προκαταλήψεων, το οποίο παραπέµπει στην προ διαφωτισµούεποχή και πολύ εύστοχα ο Κρούγκµαν αποκάλεσε «µακροοικονοµικό Μεσαίωνα». Πνευµατικόςπατέρας της, ο ανεκδιήγητος αµερικανός τραπεζίτης Αντριου Μέλον, υπουργός Οικονοµικών της κυβέρνησης Χούβερ.

Από επίδοξος εξολοθρευτής των ελλειµµάτων και τωνχρεών για την ανάκτησητης εµπιστοσύνης των αγορών µετατράπηκε σε εξολοθρευτή τηςαµερικανικής κοινωνίας, αφήνοντας την αγορά ελεύθερη να ρευστοποιήσειτα πάντα(ανθρώπους, γη, πάγιες εγκαταστάσεις, κεφαλαιουχικό εξοπλισµό).

Οι παρωχηµένες ηθικολογικές αντιλήψεις του Μέλον και η πολιτική του πόνου και της καµένης γης δεν ταιριάζουν στην Ευρώπη. Οι πόλεµοι της αέναης λιτότητας είναι εντελώς περιττοί. ∆εν δικαιολογούνται µε βάση την οικονοµική λογική, αφού αυξάνουν την ύφεση, την ανεργία και το χρέος. Αυτό που χρειάζεται επειγόντως η ευρωζώνη είναι µια επεκτατική νοµισµατική και δηµοσιονοµική πολιτική. Ενα µακρόπνοο «Σχέδιο Β», ένα Σύµφωνο Πλήρους Απασχόλησης και Ανάπτυξης που θα δίνει ελπίδα και προοπτική. Σε ένα µακροοικονοµικό περιβάλλον όπου απόλυτη και δεδηλωµένη προτεραιότητα θα είναιη πλήρης απασχόληση, τα χρέη ευκόλως καθίστανται βιώσιµα, µε ή χωρίς αναδιάρθρωση. Αυτό τουλάχιστον δείχνει η ιστορική εµπειρία. Το τεράστιο χρέος δεν εµπόδισε καθόλου τη Γερµανία, τον µεγαλύτερο µπαταχτσή του 20ού αιώνα, να µεταβληθεί στο γνωστό αναπτυξιακό θαύµα της µεταπολεµικής Ευρώπης. Με την κοινωνία σε απόγνωση και τους πολίτες στις πλατείες, η «Νέα Συµφωνία» είναι θέµα χρόνου. ∆ενείναι απλώς εφικτή, αλλά αναπόφευκτη.

Ας ελπίσουµε ότι θα είναι και δηµοκρατική...

Ο κ. Γιώργος ∆ουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονοµίας στο Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του ΑΠΘ.

Ούτε ολέθρια είναι ούτε θα σώσει τη χώρα

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 23/04/2011 05:45

Ούτε ολέθρια είναι ούτε θα σώσει τη χώρα

1


Η παγκόσμια οικονομική κρίση διανύει αισίως τον τέταρτο χρόνο. Η χώρα μας εισήλθε καθυστερημένα στο κλαμπ της ύφεσης, αλλά η κακή δημοσιονομική κατάσταση και μια σειρά ανεύθυνων και εγκληματικά αφελών χειρισμών την έφερε στη δίνη του κυκλώνα. Με την πλάτη στον τοίχο, παραιτήθηκε από κάθε ουσιαστική διαπραγμάτευση όταν υπέγραφε το μνημόνιο, με αποτέλεσμα να βρίσκεται σήμερα σε εξαιρετικά δεινή θέση. Βιώνει τη χειρότερη οικονομική κρίση της μεταπολεμικής ιστορίας και δεν διαθέτει κανένα εργαλείο οικονομικής πολιτικής για να την αντιμετωπίσει.

Στο αρχικό στάδιο της κρίσης, η προσπάθεια των κρατών της Γης να διασώσουν τον καταχρεωμένο ιδιωτικό τομέα (κυρίως τράπεζες) είχε αποτέλεσμα την εκτόξευση των δημοσίων ελλειμμάτων. Με το μαγικό ραβδί και την πολιτική επιρροή της χρηματοοικονομικής ολιγαρχίας, τα ιδιωτικά χρέη μεταμορφώνονται σε δημόσια και η πιστωτική κρίση σε δημοσιονομική. Η παταγώδης αποτυχία των αγορών μετατρέπεται σε αποτυχία των κρατών. Ο δε μακροοικονομικός συντηρητισμός επανέρχεται δριμύτερος, επισπεύδοντας την αποτυχημένη συνταγή των νεοφιλελεύθερων «μεταρρυθμίσεων», που έφερε την παγκόσμια οικονομία στο χείλος της αβύσσου.

Η στρατηγική της βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής εν μέσω κρίσης στραγγαλίζει την εύθραυστη ανάκαμψη και διαιωνίζει την ύφεση. Πρόκειται για ενστικτώδη οικονομική σκέψη χωρίς ίχνος ορθολογισμού. Σηματοδοτεί την αναβίωση ενός ιδιότυπου μακροοικονομικού σκοταδισμού, που προσπαθεί να εξαφανίσει από το ιστορικό κάδρο οτιδήποτε σχετίζεται με τον Κέινς και το «Νιου Ντιλ». Ακόμη και το ΔΝΤ επικρίνει την εσπευσμένη απόσυρση των μέτρων στήριξης, σημειώνοντας ότι η πρόωρη δημοσιονομική εξυγίανση σε συνθήκες κρίσης συνήθως δεν ενισχύει αλλά εξασθενίζει την οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση.

Η χώρα που διεθνώς πρωτοστάτησε στην παλινόρθωση του μακροοικονομικού συντηρητισμού ήταν η Γερμανία. Στο εσωτερικό της ευρωζώνης επέβαλε τις απόψεις

της με σιδερένια πυγμή, ως οικονομικός κατακτητής. Η Ελλάδα βίωσε την πρακτική αυτή με τον πιο επώδυνο τρόπο. Παρ΄ ότι θύμα της παγκόσμιας κρίσης, στιγματίστηκε και μετατράπηκε σε αποδιοπομπαίο τράγο. Ως αντάλλαγμα ο κ. Ακερμαν, πρόεδρος της Ντόιτσεμπανκ και του Ινστιτούτου της Χρηματοοικονομικής Διεθνούς, της απένειμε βραβείο για τις πολύτιμες υπηρεσίες που προσέφερε στους τετραπέρατους τραπεζίτες.

Ο δρόμος της δημοσιονομικής εξυγίανσης που μας υπέδειξαν να ακολουθήσουμε μοιάζει περισσότερο σαν τιμωρία για υποτιθέμενες αμαρτίες του παρελθόντος παρά σαν θεραπεία για οικονομική ανάκαμψη. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη επιστημοσύνη για να καταλάβει κανείς ότι μείωση των κρατικών δαπανών δεν σημαίνει ισόποση μείωση του ελλείμματος. Το έλλειμμα είναι η διαφορά μεταξύ δαπανών και εσόδων. Η μείωση δαπανών όμως μειώνει τα φορολογικά έσοδα, επειδή προκαλεί μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. Το μόνο σίγουρο ήτανόπερ και εγένετο- ότι θα αυξανόταν ταχύτατα το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, καθώς η επιδείνωση της ύφεσης συνεπάγεται μείωση του ΑΕΠ. Ενας στοιχειωδώς ενημερωμένος αρμόδιος όφειλε να γνωρίζει το κλασικό άρθρο του Ιρβινγκ Φίσερ «Αποπληθωρισμός χρέους» (1933), όπου ο διαπρεπής οικονομολόγος εξηγεί γιατί η δημοσιονομική εξυγίανση σε συνθήκες ύφεσης αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα, που απαιτεί αιματηρές θυσίες χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα.

Προφανώς, η αναδιάρθρωση είναι θέμα χρόνου. Πρέπει ωστόσο να πέσουν οι τόνοι και να αποδραματοποιηθεί η συζήτηση. Σε καμία περίπτωση η αναδιάρθρωση δεν έχει το μεγάλο ειδικό βάρος που της αποδίδουν επικριτές και υπέρμαχοι. Ούτε ολέθρια είναι ούτε θα σώσει τη χώρα. Την εμπιστοσύνη των αγορών την έχουμε ήδη χάσει (ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται). Σαφώς και θα απελευθερώσει δυνάμεις, αν γίνει με γνώμονα τα δικά μας συμφέροντα, αλλά οι δυνάμεις αυτές είναι αμελητέες. Η μόνη περίπτωση να εξοικονομηθούν επαρκείς πόροι είναι αν κηρύξουμε μονομερή στάση πληρωμών. Δεν το συνιστώ, επειδή οι πιστωτές δεν είναι «του χεριού μας», έχουν τεράστια οικονομική και πολιτική επιρροή και η Ελλάδα δεν είναι Ισλανδία, Ισημερινός ή Αργεντινή. Βρίσκεται στα Βαλκάνια και έχει ανοιχτά πολλά μέτωπα με τους γείτονές της. Το «δυστυχώς, επτωχεύσαμεν» του Τρικούπη οδήγησε στην ήττα του 1897 και έθεσε σε κίνδυνο την επιβίωση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Αλλά ούτε και με ολοκληρωτικό χρεοστάσιο θα βγαίναμε από το τέλμα.

Η συζήτηση περί αναδιάρθρωσης πάσχει από ένα δομικό σφάλμα. Απομονώνει το δημοσιονομικό πρόβλημα αντί να το εντάξει στο πλαίσιο του ευρύτερου οικονομικού προβλήματος. Οπως τόνιζε χαρακτηριστικά ο Κέινς, «ας φροντίσουμε για την καταπολέμηση της ανεργίας και ο προϋπολογισμός θα φροντίσει ο ίδιος τον εαυτό

του». Αυτό που προέχει είναι να αλλάξει η οικονομική πολιτική της ευρωζώνης. Χρειαζόμαστε επειγόντως ένα Σύμφωνο Πλήρους Απασχόλησης και Ανάπτυξης. Αν κρίνω από το Σύμφωνο του Ευρώ και την τελευταία αύξηση επιτοκίων της ΕΚΤ, είμαι απαισιόδοξος. Ο συνδυασμός περιοριστικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής αποτελεί χαριστική βολή για τις παραπαίουσες οικονομίες της περιφέρειας και οδηγεί στο «Μεγάλο Σχίσμα». Τώρα πια τα δημοσιονομικά γεράκια του Βερολίνου και των Βρυξελλών μεταμορφώθηκαν και σε νομισματικά γεράκια. Μπροστά τους ο πατριάρχης του νεοφιλελευθερισμού Μίλτον Φρίντμαν φαντάζει αριστερός σοσιαλιστής! Προφανώς η γερμανική οικονομική και πολιτική ελίτ έχει ενστερνιστεί υπερσυντηρητικές και άκρως επικίνδυνες απόψεις, που οδηγούν την ευρωζώνη σε διάλυση. Μόνο ένα αντίπαλο κοινωνικό δέος θα μπορούσε να αλλάξει τους συσχετισμούς και να αποτρέψει το μοιραίο. Ως τότε, αισιοδοξία, επειδή πάντα συμβαίνει το απρόσμενο, όχι το αναπόφευκτο...


Το χαμένο πολιτικό όραμα της Ευρώπης

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 31/01/2010 06:52

Το χαμένο πολιτικό όραμα της Ευρώπης


Α πό τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του το ευρώ είχε διαψεύσει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο τους βάρδους του νεοφιλελευθερισμού Φρίντμαν και Φελντστάιν, που προέβλεπαν ότι το εγχείρημα είναι εξ ορισμού ανέφικτο και καταδικασμένο να αποτύχει. Πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε ένα πολύ ισχυρό και αξιόπιστο νόμισμα, μοναδικό εν δυνάμει αντίπαλο δέος του αμερικανικού δολαρίου. Στις αρχές μάλιστα του 2008 πολλοί πίστεψαν ότι ήγγικεν η ώρα της βασιλείας του. Πράγματι, τη στιγμή που ο σπάταλος αγγλοσαξονικός καπιταλισμός στροβιλιζόταν στη δίνη της μεγαλύτερης πιστωτικής κρίσης της μεταπολεμικής περιόδου, η ηπειρωτική Ευρώπη εξακολουθούσε ανεπηρέαστη να σημειώνει φυσιολογικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ιστορική επομένως ευκαιρία για την ευρωζώνη να εκμεταλλευθεί το οικονομικό στραπάτσο των ΗΠΑ καιγιατί όχι- να διεκδικήσει ακόμη και τα πρωτεία. Με έκδηλη αυτοπεποίθηση και αρκετή δόση αλαζονείας Μέρκελ και Σαρκοζί είχαν ήδη αρχίσει να παραδίδουν μαθήματα χρηστής διαχείρισης στους πανικόβλητους Αγγλοσάξονες, με τη βεβαιότητα ότι η κρίση αυτή ήταν αποκλειστικά αμερικανική υπόθεση, που δεν αγγίζει τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό. Γρήγορα όμως συνειδητοποίησαν το λάθος τους, αφού η κρίση έπληξε με ιδιαίτερη

σφοδρότητα και τον σκληρό πυρήνα της ευρωζώνης. Η υποτιθέμενη ιστορική ευκαιρία ήταν όνειρο απατηλό. Αρχισαν μάλιστα να επανέρχονται στο προσκήνιο και να διεκδικούν με αξιώσεις δικαίωση τα ξεχασμένα εσχατολογικά σενάρια των αμερικανών νεοφιλελευθέρων. Αραγε έχουν βάση τέτοιου είδους σενάρια; Και δεν εννοούμε βέβαια τις καλοπροαίρετες ή κακοπροαίρετες- ως επί το πλείστον- ανοησίες που διατύπωσαν ακόμη και σοβαροί ειδήμονες για πιθανή αποπομπή ή εθελουσία έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, με ταυτόχρονη επιστροφή στο παλαιό καθεστώς της δραχμής. Το πρόβλημα της συνοχής της ευρωζώνης και της βιωσιμότητας του ευρώ είναι υπαρκτό, αλλά υπερβαίνει κατά πολύ τα στενά όρια της δημοσιονομικής κρίσης οποιασδήποτε χώρας. Οφείλεται πρωτίστως στην έλλειψη πολιτικού οράματος, που εμποδίζει την ευρωζώνη να λειτουργεί συλλογικά και αλληλέγγυα, με ενιαία και συνεκτική στρατηγική στο κρίσιμο πεδίο της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής.

Εν αντιθέσει με τη Γαλλία, ο βασικός προσανατολισμός της Γερμανίας δεν είναι ευρωπαϊκός, αλλά παγκόσμιος. Οι Γερμανοί είναι παγκόσμιοι πρωταθλητές στις εξαγωγές και γι΄ αυτό πιστεύουν ότι η οικονομική ανάκαμψη της χώρας τους εξαρτάται κυρίως από τις διεθνείς αγορές. Εξίσου υψηλή ανταγωνιστικότητα και εξωστρεφή προσανατολισμό έχουν και μερικές άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, όπως η Ολλανδία, η Αυστρία και η Φινλανδία, που ευθυγραμμίζονται πλήρως με τις από ψεις της Γερμανίας. Το κλαμπ του Βορρά δεν ενδιαφέρεται τόσο για την ουσιαστική ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης και της απασχόλησης μέσω επεκτατικής οικονομικής πολιτικής. Μοναδικό του μέλημα είναι, πάση θυσία, η μακροοικονομική πειθαρχία και το ισχυρό ευρώ, γι΄ αυτό και πρωτοστατεί στη δημοσιονομική υστερία των τελευταίων μηνών. Αντίθετα, η Γαλλία δεν είναι τόσο εξωστρεφής. Ο προσανατολισμός της είναι περισσότερο ευρωπαϊκός. Ενδιαφέρεται άμεσα για μια πιο ενεργό οικονομική πολιτική, που θα επιδιώκει την εσωτερική αναθέρμανση της ευρωπαϊκής οικονομίας, διότι από εκεί κυρίως αντλεί τα δικά της οφέλη. Μαζί της συντάσσονται και οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία), που έχουν παρόμοια μακροοικονομικά χαρακτηριστικά. Αυτός ο δομικός δυϊσμός αντανακλάται και σε επίπεδο οικονομικής πολιτικής. Είναι χαρακτηριστικό το δημοσιονομικό σχίσμα που διαμορφώνεται αυτή τη στιγμή στην ευρωζώνη. Η Γαλλία έκανε σαφές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι δεν προτίθεται να μειώσει το έλλειμμα στο 3% του ΑΕΠ μέχρι το 2012. Αντίθετα η Γερμανία πέρασε προεκλογικά συνταγματική διάταξη που απαγορεύει στην κυβέρνηση να έχει ελλείμματα μεγαλύτερα του... 0,35%! Και όλα αυτά χωρίς καμιά απολύτως διαβούλευση. Οταν όμως οι δύο βασικοί πόλοι της ευρωζώνης κάνουν του κεφαλιού τους και πορεύονται προς εντελώς αντίθετες κατευθύνσεις, το αποτέλεσμα είναι σχιζοφρενικό.

Σε όλες τις αντιπαραθέσεις υποχωρεί τελικά η Γαλλία και έτσι η οικονομική πολιτική που εφαρμόζει η ευρωζώνη είναι εμφανώς συντηρητική. Το αποτέλεσμα; Επιεικώς ανησυχητικό. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΟΣΑ, η ευρωζώνη- συγκριτικά με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία- αναδεικνύεται πρωταθλήτρια της ύφεσης και της ανεργίας, αλλά τα πάει πολύ καλύτερα στα... ελλείμματα! Συνεπώς η επιχειρούμενη ενοχοποίηση των χωρών του Νότου για την οικονομική κρίση της ευρωζώνης δεν είναι μόνον ηθικά απαράδεκτη, αλλά και οικονομικά εσφαλμένη. Αντίθετα, ο μακροοικονομικός συντηρητισμός των χωρών του Βορρά («μακροοικονομικός μεσαίωνας», θα έλεγε ο Κρούγκμαν) είναι εκείνος που σύρει τις δημοσιονομικά ευάλωτες χώρες, αλλά και ολόκληρη την ευρωζώνη, σε μια παρατεταμένη δομική ύφεση με τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό κόστος. Η μοναδική ελπίδα που απομένει είναι να ανακτήσει τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της η Γερμανία, ώστε να συγκροτηθεί επιτέλους ένας ισχυρός γαλλογερμανικός άξονας ικανός να ηγηθεί πολιτικά και, σε ρόλο ατμομηχανής, να βγάλει την ΕΕ από το οικονομικό αδιέξοδο. Μια τέτοια Ευρώπη είναι ικανή να μεγαλουργήσει. Η σημερινή όμως αποτελεί ένα πλαδαρό συνονθύλευμα ανίσχυρων κρατών στο έλεος των κερδοσκόπων, που κινδυνεύει να μετατραπεί σε ουραγό των ΗΠΑ και της Κίνας και να τεθεί οριστικά στο περιθώριο. Το ηχηρό χαστούκι της Κοπεγχάγης είναι ενδεικτικό του μέλλοντός της.

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

Να επικηρυχθούν οι φοροφυγάδες

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 14/02/2010 06:52

Να επικηρυχθούν οι φοροφυγάδες


Κάτω από την αδυσώπητη πίεση των χρηματοοικονομικών αγορών και των Βρυξελλών, η κυβέρνηση υποχρεώνεται να εγκαταλείψει εσπευσμένα τις δειλές προεκλογικές εξαγγελίες και να ακολουθήσει σκληρή δημοσιονομική πολιτική. Πρόκειται για μοιραία επιλογή, αφού η δραστική μείωση των κρατικών δαπανών, με παράλληλη αύξηση των φόρων, οδηγεί εκ του ασφαλούς στη συρρίκνωση της ζήτησης καταναλωτικών και επενδυτικών αγαθών. Αυτό θα έχει εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στη χώρα μας, που αναμένει την οικονομική ανάκαμψη πρωτίστως από την εσωτερική αγορά και ελάχιστα από τις εξαγωγές, που αποτελούν μόλις το 20% του ΑΕΠ. Αυτό βέβαια το ξεχνούν οι φωστήρες των αγορών και των Βρυξελλών, που μας καλούν να μιμηθούμε το παράδειγμα της Ιρλανδίας. Η χώρα αυτή όμως έχει

εντελώς εξωστρεφή οικονομία (με εξαγωγές 80% του ΑΕΠ) και επομένως οι δραστικές περικοπές μισθών πολύ λίγο επηρεάζουν την προοπτική οικονομικής ανάκαμψης, που εξαρτάται αποκλειστικά από τις διεθνείς αγορές.

Τι τραγική ειρωνεία, αλήθεια.

Χρόνια τώρα μας καλούσαν να ακολουθήσουμε το ιρλανδικό μοντέλο ανάπτυξης. Τώρα που κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος, μας καλούν να ακολουθήσουμε το ιρλανδικό μοντέλο ανάκαμψης! Το γεγονός και μόνο ότι η πολιτική των Βρυξελλών ταυτίζεται σήμερα με την πολιτική των χρηματοοικονομικών αγορών αποτελεί κατάντια. Οταν άρχισε να φουντώνει η διεθνής πιστωτική κρίση (αρχές του 2008) και η ναυαρχίδα της ευρωζώνης ένιωθε ότι και αυτή απειλείται, οι γερμανοί ιθύνοντες έσπευσαν πάραυτα να στηλιτεύσουν τον αγγλοσαξονικό καπιταλισμό των χρηματοοικονομικών αγορών και τους διεθνείς κερδοσκόπους, χρησιμοποιώντας μάλιστα σκληρή γλώσσα, βγαλμένη κατευθείαν από τις σελίδες της «Αποκάλυψης» ( «ακρίδες» και «τέρατα» είχαν αποκληθεί από τον πρόεδρο της χώρας και τον προηγούμενο υπουργό Οικονομικών). Σήμερα, μόλις δύο χρόνια μετά, αυτοί που κάποτε πρωτοστατούσαν για την «πολιτική Ευρώπη» δεν διστάζουν να συντονιστούν με τις αγορές και τους κερδοσκόπους, που χρησιμοποιούν τα κρατικά πακέτα διάσωσης για να τιμωρήσουν τις «σπάταλες» χώρες του Νότου.

Τα τελευταία δέκα χρόνια η Ελλάδα σημείωσε εντυπωσιακούς ρυθμούς ανάπτυξης (διπλάσιους και τριπλάσιους από τον μέσον όρο των χωρών της ευρωζώνης), αλλά από την ανάπτυξη αυτή ελάχιστα ωφελήθηκε η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών. Οι μισθοί και οι συ ντάξεις εξακολουθούν να είναι από τους χαμηλότερους της ευρωζώνης και η ψαλίδα μεταξύ πλούτου και φτώχειας εξαιρετικά μεγάλη, αφού η κερδοφορία των τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων εκτοξεύθηκε στα ύψη. Η κερδοφορία αυτή ενισχύθηκε από τη μείωση των φορολογικών συντελεστών, γεγονός που συνέβαλε στη διόγκωση του δημοσίου χρέους που τόσο ακριβά πληρώνουμε σήμερα. Επρόκειτο ουσιαστικά για ευρείας κλίμακας μεταβίβαση εισοδήματος από τους μισθούς στα κέρδη και από τα χαμηλά στα υψηλά εισοδήματα. Η φορολογική αυτή πρακτική ήταν η αιχμή του δόρατος των απανταχού νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και είχε διπλό στόχο. Πρώτον, να στερήσει από το κράτος τα φορολογικά έσοδα που χρειάζεται για τη χρηματοδότηση των πολιτικών του, έτσι ώστε με την πάροδο του χρόνου να περιθωριοποιηθεί. Δεύτερον, να δωρίσει στους «επενδυτές» τα χρήματα που χρειάζονται για την εξαγορά των δημοσίων επιχειρήσεων (δωρεάν ιδιωτικοποιήσεις).

Φορολογικοί παράδεισοι

Οποιαδήποτε προσπάθεια ανασυγκρότησης του φορολογικού συστήματος οφείλει να αποκαταστήσει τις ισορροπίες που ανετράπησαν. Τα χρήματα αυτά πρέπει να επιστρέψουν στα ταμεία του κράτους για να καλυφθούν τα ελλείμματα και να σωθεί η χώρα. Το εγχείρημα δεν είναι καθόλου εύκολο, ακόμη και αν υπάρχει πολιτική βούληση. Ωστόσο η συγκυρία είναι κατάλληλη για να αναληφθεί μια σταυροφορία επαναπατρισμού κεφαλαίων με πιθανότητες επιτυχίας. Τώρα που το αντικρατικό μένος έχει κοπάσειόλοι κατάλαβαν ότι καπιταλισμός χωρίς κράτος είναι καθαρός παραλογισμός- η πρόσφατη διάσκεψη κορυφής του G20 έβαλε ψηλά στην ατζέντα το θέμα του ελέγχου των φορολογικών παραδείσων και εξουσιοδότησε τον ΟΟΣΑ να καταρτίσει «μαύρη λίστα» με τα χρηματοοικονομικά κέντρα που αρνούνται να συνεργαστούν με τις φορολογικές αρχές.

Μαστίγιο και καρότο

Οι μεγάλες χώρες είναι ιδιαίτερα δραστήριες στον τομέα αυτόν. Οι ΗΠΑ υποχρέωσαν τις ελβετικές αρχές να άρουν το τραπεζικό απόρρητο για χιλιάδες αμερικανούς φορολογουμένους. Η Γερμανία χρησιμοποίησε την υπηρεσία πληροφοριών(!) για να κλέψει από τράπεζα του Λιχτενστάιν ηλεκτρονική βάση δεδομένων με τα ονόματα μεγάλων γερμανών φοροφυγάδων, τα οποία και δημοσιοποίησε. Τις τελευταίες ημέρες γερμανοί αξιωματούχοι δηλώνουν ότι πλήρωσαν 2,5 εκατ. δολ. για να αποκτήσουν τα ονόματα χιλιάδων Γερμανών που φοροδιαφεύγουν σε τράπεζες της Ελβετίας. Εκτός από την πολιτική του μαστιγίου υπάρχει και η πολιτική του καρότου. Η Ιταλία έδωσε κίνητρα και κατόρθωσε να επαναπατρίσει 100 δισ. ευρώ, με έσοδα 5 δισ. ευρώ για τα κρατικά ταμεία. Αποτελεί ευχάριστη έκπληξη που ο κ. Παπακωνσταντίνου αποφάσισε να χρησιμοποιήσει και τις δύο μεθόδους στη μάχη για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής.

Πρέπει ωστόσο να πάρει αμέσως και το μαστίγιο. Εξι μήνες είναι πολύ μεγάλος χρόνος στην ιστορική συγκυρία που ζούμε. Ας κάνει εδώ και τώρα αυτό που κάνουν οι Γερμανοί. Να επικηρύξει τους φοροφυγάδες δίνοντας κίνητρα σ΄ όσους κατέχουν στοιχεία να τα παραδώσουν στις ελληνικές αρχές. Ετσι θα αποδώσει καρπούς και η πολιτική του καρότου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για θέμα ζωής ή θανάτου για τη χώρα και άρα ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Τα κεφάλαια αυτά δεν συμβάλλουν με κανέναν τρόπο στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, γι΄ αυτό και το όφελος θα είναι τεράστιο αν συλληφθούν φορολογικά. Αν όχι, η μόνη λύση που απομένει είναι οι φόροι κατανάλωσης (ΦΠΑ, καύσιμα, ποτά, τσιγάρα), που, εκτός του ότι είναι κοινωνικά άδικοι, συρρικνώνουν ακόμη περισσότερο την ισχνή αγοραστική δύναμη των μικρομεσαίων στρωμάτων, οδηγώντας σε ασφυξία την εσωτερική αγορά. Τα ρετιρέ της κοινωνίας δεν είναι οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι. Οι έχοντες και κατέχοντες βρίσκονται εκτός των τειχών, στους διεθνείς φορολογικούς παραδείσους. Από ΄κεί πρέπει ν΄ αρχίσει η προσπάθεια φορολογικής ανασυγκρότησης της χώρας.

Ο κ. Γ. Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

Ημερομηνία: 3/1/2010 Μεγέθυνση - Σμίκρυνση - Σχολιασμός

ΠΟΥ ΠΑΕΙ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

Εχουν μέλλον οι αγορές;

Γ. ΔΟΥΡΑΚΗΣ | Κυριακή 3 Ιανουαρίου 2010

«Ποτέ άλλοτε στη χρηματοοικονομική ιστορία τόσο λίγοιδεν όφειλαν τόσο πολλά χρήματα σε τόσο πολλούς» Μέρβιν Κινγκ, διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Υστερα από 30 ολόκληρα χρόνια ακραίου οικονομικού φιλελευθερισμού η παταγώδης αποτυχία των αυτορρυθμιζόμενων αγορών οδήγησε τον κόσμο στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Για να αποτραπεί το καταστροφικό σενάριο μιας νέας Μεγάλης Υφεσης, τη σκυτάλη πήρε εκόν άκον το πανταχόθεν βαλλόμενο και κατασυκοφαντημένο κράτος. Εδώ και δύο χρόνια οι κυβερνήσεις όλων των χωρών του πλανήτη πραγματοποιούν τη μεγαλύτερη νομισματική και δημοσιονομική παρέμβαση στην ιστορία της ανθρωπότητας για να σώσουν την παγκόσμια οικονομία από τη χειρότερη κρίση των τελευταίων 80 ετών. Μπορεί βέβαια οι κρατικές παρεμβάσεις να μη μας απάλλαξαν από τη χρηματοοικονομική κόπρο του Αυγείου, τουλάχιστον όμως απέτρεψαν το μοιραίο. Διόλου ευκαταφρόνητο ομολογουμένως επίτευγμα.

Αλλά... ουδέν καλόν αμιγές κακού. Η αποτροπή της κατάρρευσης και η διαφαινόμενη οικονομική ανάκαμψη οδήγησαν σε επικίνδυνο εφησυχασμό. Δημιουργήθηκε η εσφαλμένη εντύπωση ότι οι οικονομίες επανέρχονται οσονούπω στους παλιούς καλούς καιρούς, με αποτέλεσμα οι αναγκαίες δομικές αλλαγές να παραπέμπονται στις καλένδες. Κανένα όμως από τα μεγάλα διαρθρωτικά προβλήματα που προκάλεσαν την κρίση δεν έχει επιλυθεί. Η υπερχρέωση ζει και βασιλεύει, η αποδανειοποίηση των οικονομιών διαρκώς αναβάλλεται (με τα ιδιωτικά χρέη να γίνονται δημόσια), η ροή των πιστώσεων παραμένει προβληματική, η ανεργία εκτοξεύεται στα ύψη, οι μισθοί κατρακυλούν, ενώ οι διεθνείς ανισορροπίες μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών δεν φαίνεται να εξαλείφονται. Με τα προβλήματα αυτά ανεπίλυτα η όποια οικονομική ανάκαμψη των τελευταίων μηνών παραμένει ιδιαιτέρως επισφαλής και οφείλεται εν πολλοίς στην κρατική αρωγή. Αν αποσυρθούν

πρόωρα τα νομισματικά και δημοσιονομικά μέτρα, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος υποτροπής.

▅ Χρηματοοικονομική ρύθμιση

Αμερικανοί διαδηλώνουν έξω από ξενοδοχείο όπου γίνεται το συνέδριο της Ενωσης Αμερικανών Τραπεζιτών με πλακάτ και συνθήματα στα οποία κατηγορούν τους τραπεζίτες ότι πλουτίζουν ενώ οι πολίτες χάνουν τα σπίτια και τις συντάξεις τους Αμερικανοί διαδηλώνουν έξω από ξενοδοχείο όπου γίνεται το συνέδριο της Ενωσης Αμερικανών Τραπεζιτών με πλακάτ και συνθήματα στα οποία κατηγορούν τους τραπεζίτες ότι πλουτίζουν ενώ οι πολίτες χάνουν τα σπίτια και τις συντάξεις τους

Δεν είναι μόνο ότι ποτέ άλλοτε τόσο πολλά χρήματα δεν έχουν δοθεί σε τόσο λίγους, όπως τονίζει χαρακτηριστικά ο Μέρβιν Κινγκ παραφράζοντας το γνωστό πολεμικό απόφθεγμα του Τσόρτσιλ. Το χειρότερο είναι, όπως συμπληρώνει, ότι η πρωτοφανής αυτή στήριξη δεν συνοδεύτηκε από οποιαδήποτε ουσιαστική μεταρρύθμιση. Πράγματι εκπλήσσεται κανείς με όσα δεν έγιναν μέχρι στιγμής- όχι με όσα έγιναν- για να αποτραπεί το ενδεχόμενο μιας παρόμοιας μελλοντικής κρίσης. Οι μεγάλοι τραπεζίτες παραμένουν αμετανόητοι. Δεν έμαθαν τίποτα, δεν ξέχασαν τίποτα. Πριν αλέκτορα φωνήσαι επανήλθαν στις ίδιες κερδοσκοπικές πρακτικές και στα ίδια υπέρογκα μπόνους που μας οδήγησαν στην κρίση. Ενθαρρυμένοι από τη θεαματική ανάκαμψη των κερδών τους (χάρη στο κράτος), οι πλανητάρχες της Γουόλ Στριτ προχώρησαν σε μια εντυπωσιακή επίδειξη ισχύος επιβάλλοντας ένα νομοσχέδιο κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους. Σε αυτό δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για περιορισμό του υπερβολικού μεγέθους των τραπεζικών ομίλων - παρά τη σχετική εισήγηση Βόλκερ και Γκρίνσπαν(!)-, για φορολόγηση των χρηματοοικονομικών συναλλαγών και για ουσιαστικό περιορισμό της τιτλοποίησης των δανείων ή των πιστωτικών παραγώγων.

Χωρίς τις αλλαγές όμως αυτές δεν μπορούμε να μιλάμε για μεταρρύθμιση. Ο χρηματοοικονομικός τομέας χρειάζεται επειγόντως λιγότερη καινοτομία και μεγαλύτερη ασφάλεια, λιγότερο επενδυτική και περισσότερο παραδοσιακή τραπεζική. Οι γενικόλογες προτροπές για μεγαλύτερη διαφάνεια, περισσότερα ίδια κεφάλαια και αποτελεσματικότερη εποπτεία είναι έπεα πτερόεντα. Η ιστορία μάς διδάσκει ότι η τεχνογνωσία των τρομερών παιδιών της χρηματοπιστωτικής μηχανικής βρίσκεται πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από την τεχνογνωσία των ελεγκτικών αρχών (κάτι αντίστοιχο με το ντόπινγκ και το αντιντόπινγκ).

Η χρηματοοικονομική μεταρρύθμιση είναι προϋπόθεση-κλειδί και για την επιτυχία της επεκτατικής νομισματικής πολιτικής. Οσο οι τράπεζες δεν ελέγχονται αποτελεσματικά, η φθηνή ρευστότητα που εξασφαλίζουν τροφοδοτεί τις

κερδοσκοπικές φούσκες των χρηματιστηριακών αγορών. Λύση όμως δεν είναι η πρόωρη αύξηση των επιτοκίων ή η άρση των μέτρων πιστωτικής χαλάρωσης (όπως προανήγγειλε ο κ. Τρισέ). Διότι τότε εκτός από τις φούσκες στραγγαλίζουμε και την εύθραυστη οικονομική ανάκαμψη. Για να αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο απαιτείται πολιτικός έλεγχος του τραπεζικού συστήματος, όχι περιοριστική νομισματική πολιτική. Μόνο έτσι θα είμαστε βέβαιοι ότι οι φθηνές πιστώσεις διοχετεύονται στην πραγματική οικονομία. Αν είχε επιλεγεί η λύση της εθνικοποίησης των μεγάλων προβληματικών τραπεζών, η μεταρρύθμιση δεν θα έφθανε στο σημερινό αδιέξοδο. Δυστυχώς χάθηκε μια μεγάλη ιστορική ευκαιρία.

▅ Δημοσιονομική βεντάλια

Στα τέλη του 2008 η πιστωτική κρίση έπληξε και την πραγματική οικονομία και έκτοτε συμβαδίζει με την οικονομική ύφεση. Δεκάδες εκατομμύρια θέσεις εργασίας έχουν χαθεί και θα συνεχίσουν να χάνονται την επόμενη διετία, παρά την οικονομική ανάκαμψη. Πολλές από αυτές δεν πρόκειται ποτέ να ξαναδημιουργηθούν και το φάσμα μιας αέναης κρίσης εργασίας διαγράφεται απειλητικό. Φαίνεται όμως ότι η γενναιοδωρία των κρατικών παρεμβάσεων εξαντλήθηκε στα προγράμματα διάσωσης των τραπεζών. Μόλις έφθασε η ώρα να δαπανηθούν τα αναγκαία χρήματα για τη στήριξη της απασχόλησης και τη συγκράτηση μισθών και συντάξεων άρχισαν οι ενορχηστρωμένες υστερικές κραυγές για τα ελλείμματα. Για τη διάσωση των τραπεζών τα κράτη δεν δίστασαν να μετατραπούν σε «δανειστή εσχάτης ανάγκης» που διοχετεύει ρευστότητα ή σε «επενδυτή εσχάτης ανάγκης» που αγοράζει τοξικά ομόλογα. Αλλά για την αντιμετώπιση της κρίσης εργασίας και τη διάσωση των ανέργων αρνούνται να γίνουν «εργοδότες εσχάτης ανάγκης» κατά το πρότυπο του Νιου Ντιλ.

Αρα οι σημερινές κρατικές παρεμβάσεις δεν είναι κεϊνσιανές. Ο Κέινς ξεκινούσε από τη βασική υπόθεση ότι ο καπιταλισμός δεν είναι συμβατός με την υψηλή ανεργία και τις εκρηκτικές εισοδηματικές ανισότητες που προκαλεί το σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Για να επιβιώσει πίστευε ότι χρειάζεται κρατική παρέμβαση που θα έχει ως στόχο την πλήρη και ασφαλή απασχόληση σε μια ελεύθερη κοινωνία και την αναδιανομή του εισοδήματος- με ενίσχυση του κράτους πρόνοιας- ώστε η ψαλίδα μεταξύ πλούτου και φτώχειας να διατηρείται σε ανεκτά επίπεδα. Αντίθετα, οι νεοφιλελεύθεροι πιστεύουν ότι η πλήρης απασχόληση και το ισχυρό κράτος πρόνοιας δεν συμβιβάζονται με τη φύση του καπιταλισμού επειδή ενισχύουν υπέρμετρα τη δύναμη της εργασίας και αποτελούν προθάλαμο του σοσιαλισμού. Ο σημερινός κρατικός καπιταλισμός των τραπεζιτών δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τον κρατικό καπιταλισμό κεϊνσιανού τύπου. Είναι νεοφιλελεύθερος. Αποτελεί μια προσωρινή λύση ανάγκης που δεν εξυπηρετεί το γενικό συμφέρον της κοινωνίας

αλλά τα ίδια ακριβώς ειδικά συμφέροντα που εξυπηρετούσε και το σύστημα της ελεύθερης αγοράς προτού καταρρεύσει.

▅ Μεικτή οικονομία

Η μόνη προοπτική που απομένει μετά τη χρεοκοπία του κεντρικού σχεδιασμού σοβιετικού τύπου και της άναρχης αγοράς νεοφιλελεύθερου τύπου είναι ένα ενδιάμεσο μοντέλο μεικτής οικονομίας που θα συνδυάζει στοιχεία και από τα δύο αυτά ακραία συστήματα. Μια κεϊνσιανή μεικτή οικονομία νέου τύπου που δεν θα στηρίζεται στην αδιέξοδη ατομική κατανάλωση υλικών αγαθών αλλά στη συλλογική κατανάλωση μιας διαρκώς αυξανόμενης γκάμας δημόσιων αγαθών με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ο καταχρεωμένος και ξεζουμισμένος homo consumens δεν μπορεί να επιστρέψει στην καταναλωτική κραιπάλη με συρρικνωμένο εισόδημα και χωρίς πιστωτικά δεκανίκια. Το οριστικό κενό στην ενεργό ζήτηση μπορεί να καλύψει μόνο το κράτος με μόνιμες δαπάνες στην παιδεία, στην υγεία, στην πρόνοια, στις συγκοινωνίες και ιδίως στο περιβάλλον, που αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση του 21ου αιώνα. Φυσικά, με την ανάλογη προοδευτική φορολογική μεταρρύθμιση, για να μην επιβαρύνονται τα ελλείμματα.

Ενα τέτοιο σύστημα προϋποθέτει τιθάσευση των αγορών για να ενισχυθεί η αυτονομία των εθνικών πολιτικών. Ούτως ή άλλως, με την τροπή που πήραν τα πράγματα, η Δύση φαίνεται να αναθεωρεί τις απόψεις της για την παγκοσμιοποίηση. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και των εξελίξεων η αμφιλεγόμενη Κίνα, ο μοναδικός μέχρι πρότινος (ιδιότυπος) κρατικός καπιταλισμός. Από Λευκός Ιππότης της Ανατολής που θα έσωζε- υποτίθεται- τις παραπαίουσες δυτικές τράπεζες από την καταστροφή έγινε ξαφνικά ο Δαίμονας του Μερκαντιλισμού, που με αθέμιτη συναλλαγματική πολιτική προσπαθεί να φορτώσει τα βάρη της κρίσης στους αντιπάλους. Η εμμονή της στο μοντέλο της αχαλίνωτης εξωστρέφειας πυροδοτεί ήδη μεγάλες εντάσεις, που δεν αποκλείεται τα επόμενα χρόνια να οδηγήσουν στο τέλος της παγκοσμιοποίησης, έτσι όπως την ξέραμε. Πιθανότερο σενάριο, η ανάδυση ενός πιο ισορροπημένου πολυπολικού κόσμου με σχετικά προστατευμένα περιφερειακά μπλοκ. Η άποψη ότι το λυκαυγές της Ανατολής σηματοδοτεί το λυκόφως της Δύσης είναι μάλλον υπερβολική.


Πράσινα βλαστάρια ή απατηλή αυγή;

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 07/06/2009 06:48

Πράσινα βλαστάρια ή απατηλή αυγή;

1


Χαράς ευαγγέλια για όσους υποστηρίζουν ότι η σημερινή οικονομική κρίση είναι δημιούργημα των media. Εδώ και αρκετό καιρό οι ειδήσεις που ακούμε είναι μονίμως ευχάριστες, με αποκορύφωμα την εντυπωσιακή μεταστροφή του κλίματος στα διεθνή χρηματιστήρια. Από τις αρχές Μαρτίου οι χρηματιστηριακοί δείκτες σημειώνουν παντού ραγδαία άνοδο. Και επειδή σύμφωνα με τους ειδήμονες τα χρηματιστήρια προεξοφλούν τις μελλοντικές εξελίξεις, δεν μπορεί παρά η πολυπόθητη ανάκαμψη να βρίσκεται προ των πυλών. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ασφαλώς όχι. Οι χρηματιστηριακοί δείκτες εμφανίζουν έντονες διακυμάνσεις και σε περιόδους ύφεσης. Η άνοδος των τελευταίων μηνών, παρ΄ ότι εντυπωσιακή, δεν αποκλείεται να αποδειχθεί πρόσκαιρη και να ακολουθηθεί από μια ακόμη εντονότερη διόρθωση. Δεν θα πρόκειται για ιστορική πρωτοτυπία. Κάτι ανάλογο συνέβη και κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης. Εν τοιαύτη περιπτώσει τα ανοιξιάτικα «πράσινα βλαστάρια της ανάκαμψης» για τα οποία μίλησε πρόσφατα ο Ομπάμα δεν πρόκειται να ευδοκιμήσουν και θα αποδειχθεί ότι ήταν μία ακόμη «απατηλή αυγή».

▅ Ελεύθερη πτώση

Για να δούμε αν ευσταθεί η άποψη ότι τα χειρότερα πέρασαν και η οικονομική ανάκαμψη καταφθάνει οσονούπω, οφείλουμε να εξετάσουμε όλα τα πραγματικά δεδομένα πάνω στα οποία στηρίζεται η σημερινή χρηματιστηριακή έκρηξη. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη το πρώτο τρίμηνο του 2009 ήταν χειρότερα από τα αντίστοιχα του τελευταίου τριμήνου του 2008, τα οποία είχαν επισήμως χαρακτηριστεί «εφιαλτικά». Η πιστωτική κρίση έχει μετεξελιχθεί στη χειρότερη παγκόσμια οικονομική ύφεση των τελευταίων ογδόντα ετών. Τα στοιχεία είναι συντριπτικά: δραστική περιστολή των καταναλωτικών και επενδυτικών δαπανών, κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου, δραματική συρρίκνωση της βιομηχανικής παραγωγής και του ΑΕΠ, απογείωση της ανεργίας και της μερικής απασχόλησης. Ιδιαίτερα η Ιαπωνία, η Γερμανία, οι ΗΠΑ και τα πολυδιαφημισμένα «θαύματα» της Ιρλανδίας και της Ανατολικής Ευρώπης καταποντίζονται με ρυθμούς Μεγάλης Υφεσης. Βρίσκονται σε ελεύθερη πτώση και αγωνιούν αν θα ανοίξει εγκαίρως το αλεξίπτωτο της κρατικής αρωγής για να αποτραπεί η ανώμαλη προσγείωση.

▅ Μαγική εικόνα

Εν τω μεταξύ όμως κάποια πράγματα άρχισαν να αλλάζουν προς το καλύτερο, αρχής γενομένης από το διαλυμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ. Το πρώτο τρίμηνο αρκετές τράπεζες παρουσίασαν απρόσμενα θετικά αποτελέσματα χρήσεως (ακόμη και κέρδη ρεκόρ). Υπάρχει όμως μια λεπτομέρεια που πέρασε σχεδόν απαρατήρητη έξω από τους κύκλους των ειδικών. Οι ελεγκτικές αρχές ανέστειλαν προς το παρόν τα λογιστικά πρότυπα του 2006, που προβλέπουν αποτίμηση των στοιχείων ενεργητικού σε τιμές αγοράς και όχι σε τιμές κτήσης. Ξαφνικά και ως διά μαγείας τα απαξιωμένα τοξικά ομόλογα που λιμνάζουν αζήτητα στα χαρτοφυλάκια των τραπεζών εμφανίζονται στους ισολογισμούς με μια έμφυτη «φυσιολογική» αξία, πολύ μεγαλύτερη από την τιμή που διαμορφώνεται στην αγορά. Κλασικό παράδειγμα μαγειρέματος και δημιουργικής λογιστικής. Χωρίς το λογιστικό αυτό τέχνασμα, οι περισσότερες τράπεζες θα είχαν παθητικό μεγαλύτερο του ενεργητικού, δηλαδή θα ήταν τεχνικά αφερέγγυες.

Κάτι ανάλογο συνέβη και με το «τεστ κοπώσεως» στο οποίο υποβλήθηκαν υποχρεωτικά οι 19 μεγαλύτερες αμερικανικές τράπεζες. Στόχος ήταν να διαπιστωθεί αν έχουν επαρκή κεφάλαια για να αντιμετωπίσουν το χειρότερο δυνατό σενάριο κρίσης. Το αποτέλεσμα έδειξε ότι το τραπεζικό σύστημα δεν ήταν σε τόσο κακή κατάσταση. Δέκα από τις τράπεζες αυτές είχαν συνολικό έλλειμμα 75 δισ. δολαρίων, ποσό διόλου ευκαταφρόνητο, αλλά απολύτως εφικτό να αναπληρωθεί. Μόνο που και σε αυτή την περίπτωση η διαδικασία της δοκιμασίας εγείρει σοβαρές επιφυλάξεις. Τα αποτελέσματα ανακοινώθηκαν ύστερα από αλλεπάλληλους γύρους σκληρών διαπραγματεύσεων με στόχο να συναινέσουν οι ελεγχόμενες τράπεζες! Για παράδειγμα, ο αρχικός έλεγχος είχε διαπιστώσει έλλειμμα 35 δισ. δολαρίων στη Citigroup, αλλά το νούμερο που ανακοινώθηκε τελικά ήταν 5,5 δισ. δολάρια. Οπως αντιλαμβάνεστε, δεν μπορεί να γίνει λόγος για αρκούντως σκληρή και αξιόπιστη δοκιμασία.

▅ Η πραγματική ανάκαμψη

Είναι σίγουρο ότι η οικονομία επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την ψυχολογία. Δεν είναι όμως μόνο ψυχολογία. Αισιοδοξία που δεν στηρίζεται σε πραγματικά οικονομικά δεδομένα είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, επειδή προκαλεί φούσκες που μοιραία κάποια στιγμή σκάζουν. Αναμφίβολα είναι πολύ θετικό που η πτώση αρχίζει να επιβραδύνεται. Αυτό πρέπει να μας κάνει λιγότερο απαισιόδοξους. Δεν αποκλείεται μετά το καλοκαίρι να πιάσουμε επιτέλους πάτο και να αρχίσει η σταθεροποίηση. Αυτό όμως προϋποθέτει ότι η επιθετική οικονομική πολιτική θα συνεχίσει να ασκείται με αμείωτη ένταση σε όλα τα μέτωπα, πράγμα καθόλου βέβαιο. Ως γνωστόν, η ΕΕ δεν συναινεί και έχει μετατραπεί σε μαύρο πρόβατο της παγκόσμιας οικονομίας, σε επίδοξο λαθρεπιβάτη και ασήκωτο βαρίδι που καθυστερεί την παγκόσμια ανάκαμψη.

Αλλά ακόμη και αν στο δεύτερο εξάμηνο αρχίσει δειλά δειλά κάποια ισχνή βελτίωση, δεν θα την αισθανθούμε στην καθημερινή μας ζωή. Για μεγάλο διάστημα θα συνεχίσουμε να τη βιώνουμε ως σοβαρή ύφεση, τουλάχιστον από πλευράς απασχόλησης και ανεργίας. Η μεγάλη κοινωνική μάχη για την πραγματική ανάκαμψη θα ξεκινήσει μετά τη σταθεροποίηση. Η ανάκαμψη όμως αυτή προϋποθέτει πολιτική υποταγή των αγορών και αποκατάσταση της δημόσιας εξουσίας. Προϋποθέτει ένα κράτος που θα περιορίσει τον υπερτροφικό τραπεζικό τομέα και την ολέθρια «τιτλοποίηση» των σύγχρονων οικονομιών. Ενα κράτος που θα ενισχύσει τον κόσμο της εργασίας ώστε να περιοριστούν δραστικά οι εκρηκτικές εισοδηματικές ανισότητες. Και μια διακρατική συνεργασία ικανή να αποκαταστήσει την ασυμμετρία που χαρακτηρίζει το διεθνές εμπόριο (πόλωση μεταξύ ελλειμματικών-πλεονασματικών χωρών) και να χαλιναγωγήσει τις συνακόλουθες διεθνείς ροές κερδοσκοπικών κεφαλαίων, που μονίμως αποσταθεροποιούν την παγκόσμια οικονομία. Με άλλα λόγια, ένα κράτος οικονομικά ισχυρό και αποτελεσματικό, που θα οικοδομήσει τη σύγχρονη μεικτή οικονομία του 21ου αιώνα πάνω στα συντρίμμια του υπαρκτού σοσιαλισμού και του υπαρκτού καπιταλισμού...


Οι ΗΠΑ παρεμβαίνουν, η Ευρώπη συσκέπτεται...

Μένει κανείς πραγματικά άναυδος με την ταχύτητα, τη σφοδρότητα και την εμβέλειακλαδική και γεωγραφική- της σημερινής οικονομικής κρίσης. Πρόκειται για ολοκληρωτική κρίση. Δεν υπάρχει χώρα ή κλάδος που να μην έχει πληγεί. Πρόκειται για την πρώτη μεγάλη κρίση της σύγχρονης παγκοσμιοποίησης, την κρίση των Πέντε Ηπείρων και των Επτά Θαλασσών. Η δημοφιλής μέχρι πρότινος θεωρία της «αποσύνδεσης» (decoupling), σύμφωνα με την οποία Ευρώπη και Ασία θα διαδέχονταν τις ΗΠΑ στον ρόλο της ατμομηχανής της παγκόσμιας οικονομίας, αποδεικνύεται ευσεβής πόθος, χωρίς σοβαρό επιστημονικό υπόβαθρο. Καμία χώρα δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής. Η κρίση μαίνεται σε ολοένα περισσότερα μέτωπα, με ολοένα μεγαλύτερη ένταση. Τα στατιστικά στοιχεία του τελευταίου τριμήνου του 2008 είναι εφιαλτικά.

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτής της πρωτοφανούς οικονομικής κρίσης η άμεσα ενδιαφερομένη αμερικανική κυβέρνηση υιοθέτησε μια άκρως επιθετική οικονομική πολιτική δραστικής μείωσης των επιτοκίων και αύξησης των κρατικών δαπανών, με την οποία φάνηκε να ευθυγραμμίζονται όλοι. Ολοι, πλην Λακεδαιμονίων (Γερμανών).

▅ Το τίμημα της εξωστρέφειας

Οπλισμένοι με μια αλαζονική αυτοπεποίθηση, που πηγάζει από τα μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα και συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας τους, οι Γερμανοί πίστεψαν ότι η κρίση αυτή δεν τους αφορά, ότι είναι μια κρίση του αγγλοσαξονικού καπιταλισμού των χρηματοοικονομικών αγορών και όχι του δικού τους χρηστού μοντέλου της κοινωνικής αγοράς. Γι΄ αυτό και ευθύς εξ αρχής τήρησαν μια εντελώς παθητική στάση. «Μπόρα είναι θα περάσει, δεν χρειάζεται να καταξοδευόμαστε». Γρήγορα όμως ήρθαν αντιμέτωποι με μιαν απρόσμενα δυσάρεστη πραγματικότητα. Οι εξαγωγές τους παρουσίασαν κατακόρυφη πτώση και η βιομηχανική παραγωγή τους συρρικνώθηκε δραματικά, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να αποσπάσουν τα πρωτεία της ύφεσης από τον μεγάλο «Αγγλο ασθενή», τον οποίο- διά στόματος υπουργού Οικονομικών- επικρίνουν με δριμύτητα για «χονδροειδή κεϊνσιανισμό».

Διαπίστωσαν έτσι έντρομοι ότι η κρίση αυτή είναι καθολική και δεν κάνει διακρίσεις. Δεν τιμωρεί μόνο τους σπάταλους και καταχρεωμένους Αγγλοσάξονες, αλλά και τους σώφρονες λαούς, που ακολούθησαν πιστά τους κανόνες της χρηστής διαχείρισης αποταμιεύοντας, επενδύοντας, εξάγοντας και συσσωρεύοντας μεγάλα πλεονάσματα (Γερμανία, Ιαπωνία, Κίνα). Οπότε, δεν έχει και κανένα ιδιαίτερο νόημα να κλείνουν τα πλεονάσματά τους στο σεντούκι, αφού έτσι κι αλλιώς υφίστανται τις οδυνηρές συνέπειες. Πρέπει επομένως να ανταποκριθούν στην προχθεσινή έκκληση Ομπάμα- Μπράουν και να αρχίσουν επιτέλους να δαπανούν. Αν δεν το κάνουν όσοι έχουν μεγάλα πλεονάσματα, τότε ποιος θα το κάνει; Η φειδώ και η εγκράτεια δεν είναι αρετές παντός καιρού. Δεν έχουν καμία απολύτως θέση στη σημερινή κρίση, που απαιτεί εντελώς αντίθετη συμπεριφορά.

▅ Το Στάλινγκραντ της ευρωζώνης;

Από αριστερά, οι πρωθυπουργοί της Ολλανδίας Γιαν Μπαλκενέντε, της Τσεχίας Μίρεκ Τοπολάνεκ, της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν, η καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ, ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί και ο ιταλός πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι σε συνέντευξη Τύπου μετά τη συνάντησή τους στις 22 Φεβρουαρίου στο Βερολίνο Από αριστερά, οι πρωθυπουργοί της Ολλανδίας Γιαν Μπαλκενέντε, της Τσεχίας Μίρεκ Τοπολάνεκ, της Βρετανίας Γκόρντον Μπράουν, η καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ, ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί και ο ιταλός πρωθυπουργός Σίλβιο Μπερλουσκόνι σε συνέντευξη Τύπου μετά τη συνάντησή τους στις 22 Φεβρουαρίου στο Βερολίνο

Βέβαια, αν το καλοσκεφθεί κανείς, οι Ευρωπαίοι δεν είναι και τόσο άμοιροι ευθυνών. Μπορεί οι τράπεζές τους να μη δημιούργησαν τα τοξικά στεγαστικά δάνεια που οδήγησαν στο χρηματοοικονομικό Περλ Χάρμπορ της Γουόλ Στριτ, ευθύνονται ωστόσο για τα δικά τους κακά δάνεια στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, που δεν αποκλείεται να εξελιχθούν σε χρηματοοικονομικό Στάλινγκραντ της ευρωζώνης. Η οικονομική ανάπτυξη των χωρών αυτών πραγματοποιήθηκε με δάνεια σε συνάλλαγμα, κυρίως από τράπεζες της ευρωζώνης (συνολικά 1,3 τρισ. δολάρια). Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο τα δάνεια από τράπεζες της Αυστρίας ανέρχονται σε 270 δισ. δολάρια, ποσό που ισοδυναμεί με το 80% του αυστριακού ΑΕΠ! Αντιλαμβάνεστε το μέγεθος της αλληλεξάρτησης. Υπολογίζεται ότι για να εξυπηρετήσουν το χρέος τους οι χώρες αυτές μόνο για εφέτος θα χρειαστούν 400 δισ. δολάρια. Πού να τα βρουν όμως; Οι στρόφιγγες των χρηματαγορών έκλεισαν, ενώ ταυτόχρονα καταρρέουν και οι εξαγωγές, που σε χώρες όπως η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία αντιπροσωπεύουν το 80%-90% του ΑΕΠ (απίστευτος βαθμός εξωστρέφειας). Φυσικό ήταν να στραφούν στις Βρυξέλλες για βοήθεια. Αλλωστε η αλληλεγγύη στις δύσκολες στιγμές χρειάζεται. Φαίνεται όμως ότι αυτό δεν ισχύει στην περίπτωση της ΕΕ, που αποδεικνύεται ότι είναι μια ιδιότυπη (μη)ένωση. Για μία ακόμη φορά οι Γερμανοί αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων. Η Μέρκελ επέπληξε τον ούγγρο ηγέτη που τόλμησε να προτείνει την ίδρυση κοινού ταμείου αρωγής για τις ανατολικές χώρες, ύψους τουλάχιστον 180 δισ. ευρώ. Πιστεύει ότι το πρόβλημα των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης δεν την αφορά. Πρόκειται για επικίνδυνη πλάνη που μπορεί ανά πάσα στιγμή να πυροδοτήσει διαλυτικές τάσεις μέσα στην ΕΕ. ▅ Εθνικός προστατευτισμός

Ενα από τα πιο κωμικοτραγικά φαινόμενα της σημερινής παγκόσμιας κρίσης είναι η καταδίκη του προστατευτισμού στα λόγια και η συστηματική εφαρμογή προστατευτικών μέτρων στην πράξη. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα δημοφιλές σπορ, στο οποίο επιδίδονται σχεδόν όλες οι χώρες του κόσμου. Είναι ηλίου φαεινότερον ότι άνεμος προστατευτισμού πνέει σε ολόκληρη την υφήλιο. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να γίνει κι αλλιώς. Οι φορολογούμενοι δεν είναι Κοσμο-πολίτες, αλλά πολίτες συγκεκριμένων χωρών. Οι εκλογές είναι εθνικές εκλογές. Ο,τι και αν λένε στα λόγια, οι κυβερνήσεις θα κάνουν το παν για να διασφαλίσουν ότι τα χρήματα των φορολογουμένων θα διατεθούν για την ενίσχυση της εθνικής τους οικονομίας. Η ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι ο προστατευτισμός είναι υπεύθυνος για τα δεινά της Μεγάλης Υφεσης του Μεσοπολέμου είναι λανθασμένη. Η Μεγάλη Υφεση ήταν εκείνη που μείωσε το διεθνές εμπόριο, όχι ο προστατευτισμός. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα. Πριν καν ληφθούν προστατευτικά μέτρα μεγάλης κλίμακας, το διεθνές εμπόριο βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι για πρώτη φορά μετά το 1982 θα έχουμε εφέτος συρρίκνωση του διεθνούς εμπορίου κατά 2,8%.

Η κρίση είναι περίοδος περισυλλογής. Σήμερα που πληρώνουμε ακριβά την αχαλίνωτη εξωστρέφεια της τελευταίας εικοσαετίας, πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά το ενδεχόμενο της εναλλακτικής επιλογής. Μήπως είναι καιρός η ΕΕ να επιδιώξει την

οικονομική ολοκλήρωση εντός των ορίων της; Γι΄ αυτό άλλωστε δεν ιδρύθηκε; Εν τοιαύτη περιπτώσει ένας λογικός βαθμός επιλεκτικού προστατευτισμού είναι απολύτως απαραίτητος, ώστε να μπορέσει να πετύχει την πλήρη και ασφαλή απασχόληση των πολιτών της, τη βελτίωση του βιοτικού επίπεδου τους και την ποιοτική αναβάθμιση της δημοκρατίας.


Ημερομηνία: 29/5/2009 Μεγέθυνση - Σμίκρυνση - Σχολιασμός

Ο καπιταλισμός που φεύγει και αυτό(ς) που έρχεται...

Του Γ. ΔΟΥΡΑΚΗ

ΚΑΤΑ κοινή ομολογία, η σημερινή κρίση του υπαρκτού καπιταλισμού είναι συστημική. Το κυρίαρχο μοντέλο των αυτορρυθμιζόμενων χρηματοοικονομικών αγορών τελεί υπό κατάρρευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η δεύτερη φορά που η Ιστορία αντιμετωπίζει αμείλικτα τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς. Το κραχ του ΄29 σήμανε το τέλος του παλαιού οικονομικού φιλελευθερισμού, ενώ η σημερινή κρίση σηματοδοτεί το τέλος του νέου οικονομικού φιλελευθερισμού. Πρόκειται για δομική κρίση που έχει τις ρίζες της στην πραγματική οικονομία. Η υπερχρέωση και ο υπερτροφικός τραπεζικός τομέας είναι η κορυφή του παγόβουνου. Το γενεσιουργό όμως αίτιο είναι οι τεράστιες εισοδηματικές ανισότητες και η πρωτοφανής πόλωση στο διεθνές εμπόριο μεταξύ πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών. Φυσικά, η αντιμετώπιση μιας τόσο σοβαρής κρίσης δεν μπορεί να γίνει με οριακές αλλαγές. Χρειάζεται δομική ανασυγκρότηση του τραπεζικού συστήματος και ριζικός μετασχηματισμός της οικονομίας.

▅Η διαφωνία ΗΠΑ- ΕΕ

Την άποψη όμως αυτή δεν συμμερίζονται οι ηγέτες των χωρών του G20, οι οποίοι συναντήθηκαν πρόσφατα στο Λονδίνο. Παρά την κρίση, καμία από τις χώρες αυτές δεν φαίνεται να αμφισβητεί τον καπιταλισμό. Η διάσταση απόψεων που παρατηρήθηκε μεταξύ ΗΠΑ- ΕΕ- Κίνας δεν είναι ιδεολογική. Το βασικό ερώτημα που ετέθη ήταν εάν η αντιμετώπιση της κρίσης πρέπει να γίνει με περισσότερες

κρατικές δαπάνες (ΗΠΑ) ή με αυστηρότερη ρύθμιση του διεθνούς τραπεζικού συστήματος (Γερμανία - Γαλλία). Το δίλημμα είναι παραπλανητικό. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για εναλλακτικές στρατηγικές. Θα μπορούσαν να εφαρμοστούν συγχρόνως. Μοιραία η ουσιαστική αυτή διαφωνία έστρεψε το ενδιαφέρον της διάσκεψης στην κεφαλαιακή ενίσχυση του ΔΝΤ, που προικίζεται με περισσότερο από 1 τρισ. δολάρια. Πρόκειται για θετική εξέλιξη, που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την Ανατολική Ευρώπη και - εμμέσως- το ελληνικό τραπεζικό σύστημα.

Από την αρχή φάνηκε ότι το αρραγές αγγλοσαξονικό μέτωπο Ομπάμα- Μπράουν καθιστούσε ανέφικτη οποιαδήποτε διαρθρωτική μεταρρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα έθετε σε κίνδυνο την προνομιακή δυνατότητα της Γουόλ Στριτ και του Σίτι να νέμονται την παγκόσμια αποταμίευση. Ορθώς ο γαλλογερμανικός άξονας διεκδίκησε- και εν μέρει πέτυχε- αυστηρότερες ρυθμίσεις, αλλά αυτό δεν αρκεί. Το ζητούμενο είναι να περιοριστεί δραστικά η διακίνηση των εξαιρετικά πτητικών κερδοσκοπικών κεφαλαίων, που διακινούνται παντού on line χωρίς κανένα κόστος. Τα κεφάλαια αυτά, με τις αλλεπάλληλες χρηματοοικονομικές κρίσεις που προκάλεσαν τα τελευταία τριάντα χρόνια, αποτελούν μόνιμη πηγή αστάθειας. Παρά ταύτα, το ενδεχόμενο φορολόγησης των διασυνοριακών χρηματοοικονομικών συναλλαγών (φόρος Τόμπιν) δεν συζητήθηκε καν. Αλλά η απροθυμία της Ουάσιγκτον να θίξει το χρηματοπιστωτικό σύστημα ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Κορυφαίοι νομπελίστες (Κρούγκμαν, Στίγκλιτς, Ακερλοφ) και ο πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Σάιμον Τζόνσον καλούν τον Ομπάμα να χειραφετηθεί από την «αρπακτική ολιγαρχία του χρήματος»(!) και να εθνικοποιήσει προσωρινά τις προβληματικές τράπεζες.

Η διάσταση απόψεων ΗΠΑ - ΕΕ δεν περιορίζεται μόνο στη χρηματοοικονομική αναδιάρθρωση. Είναι ακόμη εντονότερη στο πεδίο της μακροοικονομικής πολιτικής. Στην Ευρώπη έχουν επικρατήσει τα δημοσιονομικά γεράκια, που εκμεταλλεύονται στο έπακρο τα θεσμικά κενά της ευρωζώνης και με αιχμή του δόρατος την ΕΚΤ δίνουν μια κατ΄ εξοχήν ιδεολογική μάχη οπισθοφυλακής. Στόχος; Να κρατηθεί η δημοσιονομική παρέμβαση στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα και η λύση να προέλθει κατά βάση από την αγορά, οποιοδήποτε κοινωνικοοικονομικό κόστος κι αν αυτό συνεπάγεται. Αντιθέτως, η αμερικανική κυβέρνηση επιδεικνύει έναν πολυδιάστατο δημοσιονομικό ακτιβισμό, που δεν εξαντλείται στη διάσωση των τραπεζών. Ο προϋπολογισμός ύψους 3,6 τρισ. δολαρίων προβλέπει σημαντικές δαπάνες για εκσυγχρονισμό των υποδομών (Παιδεία, Υγεία, συγκοινωνίες, ενέργεια, περιβάλλον) και αύξηση της φορολογίας των πλουσίων. Ολα αυτά δημιουργούν βάσιμες ελπίδες για αναχαίτιση της ανεργίας, μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων και στροφή της οικονομίας προς οικολογικότερες κατευθύνσεις.

▅Ο οικονομικός φιλελευθερισμός

Τίποτα όμως δεν προκύπτει αφ΄ εαυτού. Η υπέρβαση του οικονομικού φιλελευθερισμού και η μετάβαση σ΄ ένα νέο μοντέλο κοινωνικά δίκαιης και βιώσιμης ανάπτυξης, που τοποθετεί στην καρδιά της κοινωνίας τον άνθρωπο και τη φύση και όχι την αγορά και το κέρδος, προϋποθέτουν μια ευρεία κοινωνική και πολιτική συμμαχία, ικανή να ανατρέψει την πολιτική κυριαρχία των αγορών. Το μήνυμα του φιλελεύθερου ουμανισμού των Κέινς- Γκάλμπρεϊθ, αλλά και του δημοκρατικού σοσιαλισμού των Γκράμσι- Πολάνυι αποκτά εξαιρετική επικαιρότητα: για να σωθεί η πολιτισμένη και δημοκρατική κοινωνία πρέπει να τελειώνουμε μια για πάντα με την εφιαλτική ουτοπία του οικονομικού φιλελευθερισμού. Με την ανιστόρητη και εξαιρετικά επικίνδυνη ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να οικοδομήσουμε μια οικονομία απαλλαγμένη από θεσμούς κοινωνικού ελέγχου, μια κοινωνία στηριγμένη στις αξίες της αγοράς. Οσο για το πανταχού παρόν και τα πάντα πληρούν ερώτημα «καπιταλισμός ή σοσιαλισμός», ας αφήσουμε επιτέλους ήσυχες τις πολύπαθες αυτές λέξεις και ας ασχοληθούμε με τα «πράγματα», έχοντας κατά νου ότι το κραχ του ΄29 δεν γέννησε μόνο το νιου ντιλ του Ρούζβελτ, αλλά και το νιου ντιλ του Χίτλερ...

Ο κ. Γιώργος Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.

Ιδανικοί αυτόχειρες

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 01/11/2009 07:00

Ιδανικοί αυτόχειρες

1


Ενα φάντασμα εξακολουθεί να πλανάται πάνω από τη χώρα. Το φάντασμα της «απογραφής». Μόνο που καμία ιερή συμμαχία δεν συγκροτήθηκε για να διώξει αυτό το φάντασμα. Το αντίθετο μάλιστα. Χαίρει μιας ιδιότυπης και ακατανόητης ασυλίας. Οι κυβερνήσεις έρχονται και παρέρχονται, αλλά το φάντασμα μένει. Φαίνεται εντέλει ότι αποτελεί μια κάποια λύση για τους εκάστοτε κυβερνώντες.

Το αλήστου μνήμης εγχείρημα του πρώην τσάρου της οικονομίας είναι πανταχού παρόν και μας καταδιώκει. Οι ολέθριες επιπτώσεις του δεν περιορίζονται μόνο στον οικονομικό τομέα, αλλά είναι πολύ ευρύτερες. Για να τις κατανοήσουμε καλύτερα, πρέπει να θυμηθούμε την ιστορική συγκυρία της περιβόητης «απογραφής». Μόλις είχαν λήξει οι εξαιρετικοί Ολυμπιακοί Αγώνες και οι Ελληνες δεν χόρταιναν να

εισπράττουν εύσημα και διθυραμβικά σχόλια από ολόκληρο τον πλανήτη. Περιττό να πούμε ότι εχθροί και φίλοι δεν εντυπωσιάστηκαν τόσο από τη φαντασμαγορία του ολυμπιακού θεάματος, ούτε καν από την έκδηλη οικονομική γενναιοδωρία μας. Εκείνο που τους εξέπληξε ήταν η απρόσμενη οργανωτική και τεχνοκρατική επάρκεια του ανθρώπινου δυναμικού καιπάνω απ΄ όλα- η αισθητική και πολιτισμική αρτιότητα μιας αυθεντικά ελληνικής εκδοχής του πανανθρώπινου ολυμπιακού ιδεώδους. Η τελετή έναρξης είχε χαρακτήρα πολιτισμικής κοσμογονίας και ανάτασης, πραγματικό βάλσαμο για την εθνική μας υπερηφάνεια. Εστειλε ηχηρό μήνυμα στα πέρατα της οικουμένης ότι ο λαός αυτός έχει παρελθόν, παρόν και μέλλον.

▅ «Απογραφών» ανάγνωσμα

Αλλά αμέσως μετά ήρθε η ψυχρολουσία της «απογραφής» για να μας προσγειώσει ανώμαλα στην οδυνηρή πραγματικότητα μιας άλλης Ελλάδας. Εμοιαζε με συλλογικό αυτομαστίγωμα της ελληνικής κοινωνίας στην πλατεία Συντάγματος και δη αυτοβούλως, χωρίς την προτροπή οιουδήποτε πολιτικού αρχηγού. Ο τότε υπουργός Οικονομικών κατήγγειλε στις αρμόδιες ευρωπαϊκές αρχές ότι η προηγούμενη κυβέρνηση του ΠαΣοΚ παραποίησε σκοπίμως τα στατιστικά στοιχεία για να εμφανίσει έλλειμμα κάτω του 3%, αφήνοντας έτσι αιχμές για την ένταξη της χώρας μας στην ΟΝΕ. Η αυτοκαταγγελία(!) μιας χώρας σε προϊσταμένη αρχή για απάτη δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Σε οποιαδήποτε πολιτισμένη ή απολίτιστη χώρα με στοιχειωδώς νοήμονες πολιτικούς ο τρόπος εφαρμογής των διεθνών λογιστικών προτύπων αποτελεί εσωτερική υπόθεση και λύνεται με συμφωνία κυρίων. Οχι όμως και στην Ελλάδα. Εδώ ενεργοποιήθηκαν τα ολέθρια αντανακλαστικά του εθνικού μας DΝΑ, που θέλουν τα πολιτικά κόμματα να αναζητούν εξωτερικούς συμμάχους και επιδιαιτητές για να πλήξουν τον εσωτερικό τους αντίπαλο. Με τον τρόπο όμως αυτόν καταφέραμε καίριο πλήγμα στο διεθνές κύρος της χώρας.

Και εκεί που είχαμε πιστέψει ότι το πάθημα έγινε μάθημα, να ΄μαστε και πάλι στο ίδιο έργο θεατές. Με τους ίδιους πρωταγωνιστές, σε διαφορετικούς ρόλους. Η νέα κυβέρνηση γνωστοποίησε στις Βρυξέλλες ότι το δημόσιο έλλειμμα του 2009 δεν θα είναι 6%, όπως προσφάτως είχε ανακοινώσει ο προηγούμενος υπουργός, αλλά... 12,5%! Η κυβέρνηση νίπτει τας χείρας της και δηλώνει ότι δεν προέβη σε καμία απολύτως απογραφή. Λειτούργησε ως άδολος κομιστής των στοιχείων που εξέδωσε η Τράπεζα της Ελλάδος. Αυτό όμως δεν αλλάζει την ουσία του πράγματος. Για δεύτερη φορά η χώρα μας βρίσκεται ανεπανόρθωτα εκτεθειμένη λόγω της πλήρους αναξιοπιστίας των στατιστικών στοιχείων. Και το δις εξαμαρτείν...

▅ Δημιουργική λογιστική

Δεν είναι όμως τόσο το γεγονός ότι είμαστε υπότροποι. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι η πολιτική ελίτ της χώρας δεν έχει συνειδητοποιήσει τις δραματικές αλλαγές που προκάλεσε στο διεθνές περιβάλλον η «κρίση του αιώνα». Σε μια εποχή όπου το χρηματοπιστωτικό σύστημα και η παγκόσμια οικονομία στέκονται στα πόδια τους χάρη στη δημιουργική λογιστική, εμείς ως ιδανικοί αυτόχειρες κάψαμε οριστικά και αμετάκλητα το χαρτί της δημιουργικής λογιστικής. Στερήσαμε από τον εαυτό μας το ζωτικό δικαίωμα να εμφανίζουμε προς τα έξω- πάντα μέσα στο πλαίσιο της νομιμότητας- την καλύτερη δυνατή δημοσιονομική εικόνα. Είναι τραγικά αφελείς όσοι πιστεύουν ότι τα θέματα λογιστικής αποτίμησης των δημοσιονομικών μεγεθών προσεγγίζονται με βάση τα δίπολα «άσπρο - μαύρο», «σωστό- λάθος», «αλήθεια - ψέμα», «εντιμότητα- απάτη». Διαφορετικές μέθοδοι λογιστικής αποτίμησης οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσματα.

Αρα είναι πολύ σημαντικό για μια χώρα-μέλος να μπορεί να αίρει τις οποιεσδήποτε επιφυλάξεις της Εurostat για να επιτυγχάνει την ευνοϊκότερη δυνατή αποτίμηση των δημοσιονομικών μεγεθών. Εμείς όμως με την παιδαριώδη συμπεριφορά μας την κάναμε εχθρό και θα το πληρώσουμε ακριβά. Σημειωτέον ότι με βάση τους δημοσιονομικούς δείκτες της Εurostat κάνουν τη δουλειά τους οι οίκοι αξιολόγησης και οι χρηματαγορές. Με το δημόσιο έλλειμμα να εκτοξεύεται στο 12,5% και το δημόσιο χρέος να διαμορφώνεται στο 110% του ΑΕΠ, αναμένεται δραστική υποβάθμιση της πιστοληπτικής μας ικανότητας και σημαντική αύξηση του κόστους δανεισμού. Εκτός από την επιτήρηση των Βρυξελλών έχουμε και την επιτήρηση των αγορών. Πραγματικές συμπληγάδες.

▅ Επιστροφή της πολιτικής

Γιανα ανακτήσουμε την εθνική μας αυτοπεποίθηση και το χαμένο κύρος της χώρας, πρέπει να ξαναπιστέψουμε στη δύναμη της πολιτικής. Από τη στιγμή που ο αυτόματος πιλότος της ελεύθερης αγοράς έφερε τον κόσμο στο χείλος του γκρεμού, η πολιτική επιστρέφει de facto στο προσκήνιο.

Υπάρχουν αμείλικτα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Γιατί επλήγησαν με ιδιαίτερη σφοδρότητα οι χώρες-πρότυπα των «μεταρρυθμίσεων» ΗΠΑ, Βρετανία, Ιρλανδία, Ισλανδία κτλ.; Τι είδους δημοσιονομική πολιτική εξυπηρετεί τα συμφέροντα της χώρας; Στο ευδιάκριτο δημοσιονομικό σχίσμα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην ευρωζώνη, η Ελλάδα θα ενταχθεί στο μπλοκ της Γαλλίας ή της Γερμανίας; Πώς πρέπει να ρυθμίσουμε το χρηματοπιστωτικό σύστημα για να μην επανέλθει η κρίση; Πώς μπορεί να συμβάλει η πράσινη ανάπτυξη στην υπέρβαση της κρίσης; Και πάνω απ΄ όλα, πώς θα λυθεί το καυτό πρόβλημα της ανεργίας;

Αςαντιμετωπίσουμε την κρίση ως ευκαιρία για να ασχοληθούμε επιτέλους με την ουσία της πολιτικής. Φυσικά χρειάζεται ταλέντο, φαιά ουσία και στρατηγική σκέψη. Ολα αυτά υπάρχουν λίγο- πολύ σε όλο το πολιτικό φάσμα. Το κακό είναι ότι σπαταλώνται σε θέματα ήσσονος σημασίας. Αλλά αν θέλουμε να πάψουν αδαείς και ατάλαντοι ευρωπαίοι γραφειοκράτες να αντιμετωπίζουν την Ελλάδα σαν σάκο του μποξ, πρέπει κατεπειγόντως να μπει ένα τέλος στο αλλόκοτο αυτό βίτσιο να αυτοπυρπολούμαστε ως χώρα, άνευ λόγου και αιτίας, στις αίθουσες των Βρυξελλών, κάθε φορά που αλλάζει κυβέρνηση...


Μπορεί να χρεοκοπήσει η Ελλάδα;

Βοήθεια, οι αγορές!

Γιώργος Δουράκης | Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2009

Η διόγκωση των ελλειμμάτων και η κάλυψή τους με δανεικά φέρνουν στο προσκήνιο το ζήτημα της φερεγγυότητας της χώρας. Είναι σε θέση η Ελλάδα να εγγυηθεί τα ομόλογα που εκδίδει; Ή θα σταματήσουν οι πιστωτές της να την εμπιστεύονται και θα οδηγηθεί στη χρεοκοπία; Από την έναρξη της κρίσης ως σήμερα, η πιστοληπτική ικανότητα της χώρας έχει επιδεινωθεί σημαντικά. Αυτό αποτυπώνεται στη διεύρυνση της διαφοράς μεταξύ των ελληνικών και των γερμανικών δεκαετών ομολόγων, που είναι η μεγαλύτερηστην ευρωζώνη και από 0,3 ποσοστιαίες μονάδες έχει εκτιναχθεί στις 3 ποσοστιαίες μονάδες, δηλαδή έχει δεκαπλασιαστεί. Αυτό βεβαίως δεν

είναι ελληνικό φαινόμενο. Ακριβότερα δανείζονται και άλλες χώρες που έχουν παρόμοια προβλήματα με την Ελλάδα, δηλαδή μεγάλο έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και υψηλό δημόσιο χρέος. Αλλά οι επιδόσεις της είναι μοναδικές και είναι αποτέλεσμα των πολιτικών που ακολουθήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Η χώρα έχει το μεγαλύτερο στην ευρωζώνη έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ, δημόσιο χρέος που πλησιάζει το 100% του ΑΕΠ και επιπλέον αυξανόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα. Η κατάσταση δηλαδή προσομοιάζειμε εκείνη χωρών οι οποίες στο παρελθόν έχουν χρεοκοπήσει.

Το πρόσφατο πιστωτικό όργιο των τραπεζών είχε εντέλει τραγική κατάληξη. Υστερα από μία δεκαετία πρωτοφανούς πιστωτικής επέκτασης, κατά την οποία όλοι οι συμμετέχοντες στη χρηματοπιστωτική αλυσίδα δάνειζαν δανειζόμενοι εντελώς ανεξέλεγκτα (leveraging), δημιουργήθηκε μια μεγάλη πιστωτική φούσκα που έσκασε με πάταγο, αφήνοντας πίσω της ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία βουτηγμένη στα χρέη. Χρέη τεράστια εν συγκρίσει όχι μόνο προς το ύψος του μετοχικού κεφαλαίου των τραπεζών, αλλά και προς το μέγεθος του πλούτου των εθνών (ΑΕΠ). Μάλιστα για πρώτη φορά στην ιστορία του καπιταλισμού η πρωτοφανής αυτή υπερχρέωση δεν πλήττει μόνο τον δημόσιο τομέα και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, αλλά πρωτίστως τα νοικοκυριά (καταναλωτικά δάνεια). Από τα μέσα όμως του 2007 έχει αρχίσει μια αντίστροφη και ιδιαιτέρως επώδυνη διαδικασία δραστικού περιορισμού των πιστώσεων (deleveraging). Μοιραία οι χρηματαγορές στέρεψαν και η αγορά διατραπεζικού δανεισμού έπαθε εμπλοκή. Χρήματα υπάρχουν, κανένας όμως δεν είναι διατεθειμένος να τα δανείσει· και όταν το κάνει, απαιτεί ιδιαίτερα υψηλό τόκο.

? Η φερεγγυότητα των κρατών

Τα πρώτα θύματα της πιστωτικής αυτής ασφυξίας ήταν οι δανειολήπτες του ιδιωτικού τομέα (τράπεζες, επιχειρήσεις, καταναλωτές), που είδαν την πιστοληπτική τους ικανότητα να επαναξιολογείται αυστηρά από τις αγορές και το κόστος δανεισμού να εκτινάσσεται στα ύψη. Αντίθετα, στην αρχική αυτή φάση το κόστος δανεισμού των κρατών μειώθηκε επειδή η κατάρρευση των μετοχών, των ιδιωτικών ομολόγων και των εμπορευμάτων έκανε τους επενδυτές να στραφούν στα σχετικά ασφαλέστερα κρατικά χρεόγραφα των προηγμένων χωρών.

Αυτό όμως δεν κράτησε πολύ. Από τη στιγμή που αποδείχθηκε ότι η παγκόσμια οικονομία βιώνει τη χειρότερη κρίση από την εποχή του Μεσοπολέμου, οι περισσότερες κυβερνήσεις έσπευσαν να εξαγγείλουν μεγάλα προγράμματα δημοσιονομικής παρέμβασης με δεδηλωμένο στόχο τη διάσωση των τραπεζών και την ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας. Τα προγράμματα αυτά αύξησαν δραματικά τις δανειακές ανάγκες των περισσότερων χωρών. Για παράδειγμα, το αμερικανικό Δημόσιο θα διαθέσει εφέτος στις διεθνείς αγορές χρεόγραφα ύψους 2 τρισ. δολ. (ποσό υπερδιπλάσιο από πέρυσι), ενώ τα αντίστοιχα χρεόγραφα των χωρών της ΕΕ προβλέπεται να υπερβούν το 1 τρισ. δολ. Πρόκειται για τεράστια ποσά, που, όπως είναι ευνόητο, δυσχεραίνουν το έργο των κρατών και ευνοούν τους πιστωτές, οι οποίοι στο εξής έχουν τη δυνατότητα επιλογής.

Στη νέα αυτή συγκυρία της έκρηξης των ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους ήταν καθαρά θέμα χρόνου να τεθεί στο μικροσκόπιο και η φερεγγυότητα των επίδοξων εγγυητών. Γι΄ αυτό και δεν πρέπει να μας εκπλήσσει που οι αγορές άρχισαν εσχάτως να επαναξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα των κρατών με βάση τα νέα δημοσιονομικά δεδομένα.

? Η δυσχερής θέση της χώρας μας

Από δημοσιονομική άποψη η Ελλάδα είναι ο «αδύναμος κρίκος» της ευρωζώνης και έχει εξαιρετικά επαχθές κόστος δανεισμού. Και αυτό γιατί δεν έχει μόνο πολύ υψηλό δημόσιο χρέος (93% του ΑΕΠ), αλλά και ένα τρομακτικό έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (14% του ΑΕΠ). Αυτή η κρίση δανεισμού προσγείωσε ανώμαλα όσους υποστήριζαν ότι με την ομπρέλα του ευρώ η χώρα μας μπορεί να αισθάνεται ασφαλής έναντι των αγορών. Διότι ναι μεν δεν κινδυνεύει από κρίσεις συναλλαγματικής ισοτιμίας, αντιμετωπίζει όμως την εξίσου σοβαρή κρίση αναχρηματοδότησης των χρεών της.

Τι σκοπεύει να κάνει για αυτό η ΕΕ; Αν πιστέψουμε τον κ. Τρισέ, τίποτε απολύτως. Δεν πρόκειται να αναληφθεί καμία κοινή δράση. Ισχύει η γενική στρατηγική «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Μάλιστα ο κεντρικός τραπεζίτης φαίνεται κατά βάθος να επιχαίρει που την «επιτήρηση» αναλαμβάνουν ντε φάκτο οι αδυσώπητες αγορές, για να τιμωρηθούν επιτέλους οι δημοσιονομικά άσωτοι. Προφανώς, αν τα πράγματα φθάσουν στο απροχώρητο, κάτι πρέπει να γίνει. Η σύσταση ενιαίου φορέα διαχείρισης χρέους με σκοπό την έκδοση κοινού ευρω-ομολόγου είναι μια ιδέα προς τη σωστή κατεύθυνση, έστω και αν προς το παρόν προσκρούει στην άρνηση Γερμανίας- Γαλλίας. Το γεγονός ότι οι υπεύθυνοι των εθνικών υπηρεσιών διαχείρισης κρατικού χρέους θα συναντηθούν την ερχόμενη Τετάρτη στις Βρυξέλλες για να συζητήσουν το θέμα δείχνει ότι υπάρχουν ελπίδες για τη διαμόρφωση ενός κοινού σχεδίου δράσης σε περίπτωση εσχάτης ανάγκης.

? Η πολιτική οικονομία της ύφεσης

Οι εξελίξεις αυτές αναζωπύρωσαν τις συζητήσεις για το αν κινδυνεύει ή όχι η συνοχή της ευρωζώνης. Τυπικά, η απάντηση είναι όχι. Πουθενά δεν προβλέπεται ποινή αποβολής, ενώ το κόστος της οικειοθελούς αποχώρησης είναι επιεικώς απαγορευτικό. Ουσιαστικά όμως ο σοβαρότερος κίνδυνος που ελλοχεύει σήμερα και θα μπορούσε να θέσει σε δοκιμασία τη συνοχή της ευρωζώνης είναι η υπέρμετρη δημοσιονομική εγκράτεια, όχι η δημοσιονομική υπερβολή. Το καίριο μήνυμα που στέλνει σήμερα η πολιτική οικονομία της ύφεσης στα πέρατα της οικουμένης είναι απλό και ηχηρό: «Δαπανάτε γιατί χανόμαστε». Μπορεί υπό φυσιολογικές συνθήκες η δημοσιονομική πειθαρχία να είναι συνετή επιλογή, αλλά σε περιόδους ύφεσης συνιστά θανάσιμο

αμάρτημα. Καλύτερα να δαπανήσουν τα κράτη περισσότερα από όσα πρέπει παρά λιγότερα.

Υπό την αφόρητη πίεση μιας απίστευτα ζοφερής οικονομικής πραγματικότητας, ο ένας ηγέτης μετά τον άλλον ασπάζονται εκόντες άκοντες τη νέα οικονομική ορθοδοξία. Τελευταίο παράδειγμα η Ανγκελα Μέρκελ, που από «Frau-Νein» (κυρία Οχι) μετατράπηκε εν μια νυκτί σε «Frau-Ja» (κυρία Ναι). Κάλλιο αργά, παρά αργότερα. Φυσικά οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την εξαιρετική δυσκολία του ελληνικού εγχειρήματος. Δεν έχουμε όμως άλλη επιλογή. Η λύση είναι μονόδρομος(!). Πρέπει πάση θυσία να δαπανήσουμε όσο περισσότερα γίνεται, έστω και αν χρειαστεί να αυξήσουμε σημαντικά το δημόσιο χρέος (στην Ιαπωνία υπερβαίνει το 184% του ΑΕΠ). Και όχι να προσποιούμαστε ότι δαπανούμε, βαφτίζοντας κουτοπόνηρα το πρόγραμμα διάσωσης των τραπεζών «πρόγραμμα ενίσχυσης της πραγματικής οικονομίας» (συσκευασία «δύο σε ένα»).


Το Βατερλό του χρηματοοικονομικού φιλελευθερισμού


Η πιστωτική κρίση που ξεκίνησε το προηγούμενο καλοκαίρι από την αμερικανική αγορά ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου τείνει να προσλάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Ολοι αντιλαμβάνονται πλέον ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια πρόσκαιρη κρίση πανικού των επενδυτών, αλλά με μια βαθιά και επώδυνη αναδιάρθρωση του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος. Αμεση συνέπεια της σοβαρής αυτής πιστωτικής κρίσης είναι η προδιαγραφόμενη ανατροπή του οικονομικού προτύπου που κυριάρχησε ανά την υφήλιο τα τελευταία τριάντα χρόνια.

Το άστρο που ανατέλλει σε επίπεδο βασικής οικονομικής θεωρίας είναι αυτό του αμερικανού οικονομολόγου Hyman Minsky (έγινε πρόσφατα πρωτοσέλιδο και στη «Wall Street Journal»). Ολοένα περισσότεροι ακαδημαϊκοί, αλλά και ειδικοί των αγορών, γοητεύονται από τη «θεωρία της χρηματοοικονομικής αστάθειας», που υποστηρίζει ότι οι αγορές δεν είναι αποτελεσματικές, αλλά εγγενώς ασταθείς. Αντίθετα η κυρίαρχη οικονομική θεωρία παραμένει εκκωφαντικά βουβή και

αμήχανη. Εξακολουθεί να ομνύει στην ιερή υπόθεση της αποτελεσματικότητας των χρηματοοικονομικών αγορών, αποκλείοντας τη δυνατότητα εκδήλωσης κερδοσκοπικών κρίσεων, επειδή «οι επενδυτές συμπεριφέρονται πάντοτε ορθολογικά». Αν παρά ταύτα ξεσπάσει κρίση, τότε φυσικά φταίει το κράτος. Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση το τετριμμένο επιχείρημα του «κακού κράτους» δεν ευσταθεί. Αυτή τη φορά η κρίση έχει πλήξει τις ΗΠΑ, την καρδιά του χρηματοοικονομικού φιλελευθερισμού, τη χώρα-μοντέλο που επινοεί και εφαρμόζει όλες τις αναγκαίες «μεταρρυθμίσεις» και άρα δεν μπορεί να κατηγορηθεί για έλλειψη μεταρρυθμίσεων.

* Πλήρης ανατροπή

Η αλλαγή οικονομικού προτύπου είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή και απτή στον τομέα της οικονομικής πολιτικής. Η κλασική περιοριστική συνταγή που επέβαλλαν παλαιότερα σε άλλες χώρες το ΔΝΤ και οι ΗΠΑ για την αντιμετώπιση ανάλογων χρηματοπιστωτικών κρίσεων έχει αντιστραφεί πλήρως. Εδώ και έναν χρόνο η τρόικα Bernanke - Paulson - Geithner, που διαχειρίζεται τη σημερινή κρίση, ακολουθεί μια άκρως επεκτατική νομισματική και δημοσιονομική πολιτική (δραστική μείωση των επιτοκίων, ενίσχυση της ρευστότητας των πιστωτικών αγορών με εκατοντάδες δισ. δολάρια, κρατικοποίηση ή διάσωση των προβληματικών τραπεζών, δημοσιονομικά μέτρα ενίσχυσης της ιδιωτικής κατανάλωσης). Είναι προφανές ότι η πολιτική αυτή δεν ήταν - και ούτε θα μπορούσε να είναι - αποτελεσματική. Για να είχε αποφευχθεί το κακό, οι εποπτικές αρχές θα έπρεπε να είχαν ενεργοποιήσει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς πολύ πιο μπροστά, την εποχή της χρηματοοικονομικής ευφορίας και της εκδήλωσης των υπερβολών. Αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ. Εστω και καθυστερημένα, η πολιτική αυτή είναι απείρως προτιμότερη από μια παθητική πολιτική μη παρέμβασης, με την ελπίδα ότι οι αγορές θα δώσουν μόνες τους την ενδεδειγμένη λύση. Πώς μπορεί, άλλωστε, να έχει κανείς εμπιστοσύνη στις αγορές, όταν οι ίδιες οι αγορές δεν έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, παρά μόνο στο κράτος;

* Το τέλος της Wall Street

Ενα είναι βέβαιο. Οι επενδυτικές τράπεζες ως ανεξάρτητες επιχειρηματικές οντότητες δέχονται τη χαριστική βολή. Αυτό σημαίνει ότι το αμέσως επόμενο διάστημα ο υπερτροφικός χρηματοοικονομικός τομέας θα συρρικνωθεί σημαντικά. Η εξέλιξη αυτή είναι αναπόφευκτη, αλλά και επιθυμητή. Είναι αδιανόητο ένας κλάδος που «παράγει» το 16% της συνολικής εταιρικής προστιθέμενης αξίας στην αμερικανική οικονομία να πραγματοποιεί κέρδη που ανέρχονται στο 40% των συνολικών εταιρικών κερδών (στοιχεία 2007), τη στιγμή που πριν από 25 χρόνια τα κέρδη αυτά

ήταν μόλις 5%. Προφανώς τα υπέρμετρα αυτά κέρδη πραγματοποιούνται εις βάρος της βιομηχανίας και του εμπορίου. Το ζητούμενο είναι η επώδυνη αυτή αναδιάρθρωση να γίνει χωρίς κίνδυνο συστημικής κατάρρευσης, πράγμα που δεν είναι καθόλου βέβαιο. Μπορεί πολλοί ευλόγως να υποστηρίζουν ότι είναι υπερβολή να συγκρίνουμε τη σημερινή κατάσταση με τη Μεγάλη Υφεση, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το σημερινό διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα είναι πολύ μεγαλύτερο, πολύ πιο περίπλοκο κα άρα δυσκολότερα ελέγξιμο από εκείνο της δεκαετίας του '30. Με κομμένη την ανάσα οι ανά την υφήλιο ειδικοί παρακολουθούν σήμερα τις πιθανές επιπτώσεις των εξελίξεων στην αγορά των πιστωτικών παραγώγων (συνολικού ύψους 45 τρισ. δολαρίων). Πρόκειται για τα παράγωγα που οι κορυφαίοι κερδοσκόποι του πλανήτη Soros και Buffett χαρακτήρισαν «πιθανά χρηματοοικονομικά όπλα μαζικής καταστροφής». Terra incognita...


Η σύγχρονη χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση αγγλοσαξονικού τύπου, που ξεκίνησε στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, εισήγαγε έναν νέο θεσμό, που άλλαξε εκ βάθρων τη διεθνή πιστωτική πρακτική. Πρόκειται για την καινοτομία του «έντιτλου δανεισμού», που δίνει τη δυνατότητα στις τράπεζες να τιτλοποιούν τα δάνεια και να πωλούν τους σχετικούς τίτλους σε ενδιαφερόμενους επενδυτές. Αυτό σημαίνει ότι η χρηματοδότηση των δανείων δεν γίνεται πια με τις καταθέσεις των τραπεζών, αλλά με τα χρήματα των επενδυτών, που αναλαμβάνουν και το σχετικό ρίσκο.

Μετά την αλλαγή αυτή οι αγορές άρχισαν να κατακλύζονται από κάθε είδους πιστωτικούς τίτλους, που σχεδιάζονται από τους ανθρώπους μιας περιζήτητης ειδικότητας, της «χρηματοπιστωτικής μηχανικής». Στα ψηφιακά εργαστήρια της σύγχρονης χρηματοπιστωτικής Ερευνας & Ανάπτυξης εργάζεται το πιο ταλαντούχο και δημιουργικό ανθρώπινο δυναμικό, η πολυτιμότερη φαιά ουσία του πλανήτη. Τα πολυμήχανα αυτά στελέχη εργάζονται ασταμάτητα, αντί αδράς αμοιβής, για να σχεδιάζουν νέα πιστωτικά προϊόντα υψηλής απόδοσης και υψηλής ρευστότητας.

Φορείς ενός υπέρτατου- υποτίθεται- ορθολογισμού, έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι ο χρηματοοικονομικός τομέας είναι ανώτερος από τη βιομηχανία και το εμπόριο, ότι μπορεί να αποφέρει κέρδη ακόμη και όταν η πραγματική οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Οι χρηματοοικονομικές δραστηριότητες έχουν προ πολλού πάψει να αποβλέπουν αποκλειστικά και μόνο στη χρηματοδότηση των συναλλαγών της πραγματικής οικονομίας. Εχουν, εν πολλοίς, αυτονομηθεί και λειτουργούν με ιδιότυπους κανόνες , που συχνά βρίσκονται σε πλήρη διάσταση με τη λογική της

βιομηχανίας και του εμπορίου. Στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο της χρηματοοικονομικής αλχημείας πηγή του πλούτου των εθνών δεν είναι πια η γεωργία, όπως υποστήριζαν οι Φυσιοκράτες, ούτε η βιομηχανία, όπως υποστήριζε ο Ανταμ Σμιθ. Πηγή του πλούτου των εθνών για τους σημερινούς μάγους της «χρηματοπιστωτικής μηχανικής» είναι πρωτίστως τα χρηματιστήρια και οι «αγορές».

Μήπως, όμως, οι μάγοι των αγορών έχουν δίκιο; Οι αλλεπάλληλες πιστωτικές κρίσεις της τελευταίας εικοσαετίας αποδεικνύουν έμπρακτα ότι έχουν άδικο. Αρα ματαιοπονούν. Ο αείμνηστος Γκάλμπρεϊθ υποστήριζε ότι δεν υπάρχουν καινοτομίες ικανές να αποσυνδέσουν τη χρηματοοικονομική σφαίρα από τις διακυμάνσεις της πραγματικής οικονομίας. Κάθε χρηματοπιστωτικός νεωτερισμός προϋποθέτει τη δημιουργία ενός χρέους, που καλύπτεται από κάποιο πραγματικό περιουσιακό στοιχείο. Αν ο δανειολήπτης αδυνατεί να εξοφλήσει το χρέος και η τιμή του περιουσιακού στοιχείου που το εγγυάται καταρρεύσει, τότε αποσταθεροποιείται η σαθρή πυραμίδα της παράγωγης πιστωτικής αλυσίδας.

Φυσικά, οι μάγοι της Γουόλ Στριτ δεν είναι αφελείς. Το γνωρίζουν. Απλώς κάνουν το παν για να συγκαλύψουν μια εξαιρετικά προκλητική κοινωνική πραγματικότητα: το γεγονός ότι για τα πιστωτικά ιδρύματα, η θεσμική καινοτομία του έντιτλου δανεισμού αποτελεί πανίσχυρο εργαλείο ασφαλούς, εύκολου και, ενίοτε, αρπακτικού πλουτισμού...

Ο κ. Γ. Δουράκης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΛΟΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ;

Η παταγώδης αποτυχία της αυτορρύθμισης


Σκηνή πρώτη: Πέντε εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ έχασαν τους τελευταίους 14 μήνες τα σπίτια τους και φιλοξενούνται σε σπίτια συγγενικών ή φιλικών τους προσώπων είτε ζουν σε τροχόσπιτα. Πολλοί κατέφυγαν σε ιδρύματα για απόρους.

Σκηνή δεύτερη: Τα άδεια σπίτια έχουν κατασχεθεί από τις τράπεζες - οι οποίες άλλες έκλεισαν, άλλες βρίσκονται στα πρόθυρα της πτώχευσης - και κανένας δεν τα αγοράζει ή δεν μπορεί να τα αγοράσει.

Σκηνή τρίτη: Ο απερχόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους και ο υπουργός των Οικονομικών Χένρι Πόλσον ικετεύουν το Κογκρέσο και τη Γερουσία να τους δώσουν το δικαίωμα να αντλήσουν 700 δισ. δολάρια από τον προϋπολογισμό, δηλαδή τους φορολογουμένους, για να περισώσουν τις τράπεζες που καταρρέουν.

Αυτό δεν είναι το αμερικανικό όνειρο της ελεύθερης οικονομίας, των ίσων ευκαιριών και το μοντέλο του καπιταλισμού που διδάσκονται τα παιδιά μας στα πανεπιστήμια του κόσμου. Είναι ο αμερικανικός εφιάλτης που εξαπλώνεται με μεγάλη ταχύτητα στην Ευρώπη και σε όλες τις - κατά τα άλλα - ελεύθερες οικονομίες.

Η ελεύθερη αγορά, η αγορά χωρίς όρια, αποτελεί έναν μύθο που καταρρέει;

«Δεν υπάρχουν άθεοι στα χαρακώματα ούτε ιδεολόγοι στις οικονομικές κρίσεις.»

Μπεν Μπερνάνκι, διοικητής της Fed

Τον περασμένο Μάρτιο, σε γνωστό επιστημονικό συνέδριο που διεξάγεται κάθε χρόνο προς τιμήν του Μίλτον Φρίντμαν, ο κεντρικός ομιλητής καθηγητής Τζέιμς Γκάλμπρεϊθ (γιος του αείμνηστου Τζον-Κένεθ), αφού πρώτα δήλωσε απερίφραστα ότι δεν ήρθε για να πλέξει το εγκώμιο του πατριάρχη του οικονομικού φιλελευθερισμού αλλά για να τον «θάψει», κάλεσε ευθέως τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας κ. Μπερνάνκι να αναγνωρίσει την προφανή ιδεολογική νίκη της τριάδας Κέινς - Γκάλμπρεϊθ - Μίνσκι και να προσχωρήσει στο στρατόπεδο των παρεμβατιστών. Φυσικά ο Μπερνάνκι δεν ανταποκρίθηκε άμεσα στη συμβολική αυτή έκκληση. Ο τρόπος όμως που αντιμετωπίζει τη σημερινή κρίση αποτελεί έμπρακτη και σαφέστατη παραδοχή ότι η οικονομική φιλοσοφία των αυτορρυθμιζόμενων αγορών έχει αποτύχει παταγωδώς. Και εδώ ακριβώς έγκειται το μεγάλο δράμα του

οικονομικού φιλελευθερισμού: οι ιθύνοντες που εφαρμόζουν την πρωτοφανή στα χρονικά παρεμβατική οικονομική πολιτική, αυτοί που στην πραγματικότητα κατεδαφίζουν το θεωρητικό οικοδόμημα του Φρίντμαν, δεν είναι οι ιδεολογικοί αντίπαλοί του. Είναι η ίδια η κυβέρνηση Μπους, που συμπεριλαμβάνει στις τάξεις της τους φανατικότερους υπέρμαχους της ιδεολογίας της αγοράς.

* Η «Μεγάλη Διάσωση»

Την περασμένη εβδομάδα, αντιμέτωποι με έναν πιθανό χρηματοοικονομικό Αρμαγεδδώνα και ατενίζοντας κατάματα την άβυσσο, οι πάλαι ποτέ φιλελεύθεροι ιθύνοντες της οικονομικής πολιτικής τρομοκρατήθηκαν τόσο πολύ που αποφάσισαν να πράξουν το αδιανόητο: να εγκαταλείψουν τις αποσπασματικές παρεμβάσεις και να αποτολμήσουν τη «Μεγάλη Διάσωση». Το σχέδιο Πόλσον αποτελεί τη μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση στην ιστορία του καπιταλισμού. Η συναίνεση που συγκέντρωσε μεταξύ των υπευθύνων και των ειδημόνων είναι εντυπωσιακή. Οι πρώην επικεφαλής της Fed, το αφεντικό του ΔΝΤ και η συντριπτική πλειονότητα των μεγάλων οικονομολόγων έσπευσαν να στηρίξουν το παρεμβατικό εγχείρημα. Κανείς πια δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητα της «Μεγάλης Διάσωσης». Οι εντονότατες διαφωνίες που ξέσπασαν έχουν σχέση με τον τρόπο που θα υλοποιηθεί το εγχείρημα και με το ποιος τελικά θα πληρώσει τον λογαριασμό.

Φυσικά όλοι τους έχουν συναίσθηση ότι έτσι διαβαίνουν τον ιδεολογικό Ρουβίκωνα του οικονομικού φιλελευθερισμού. Σε τέτοιες στιγμές όμως αυτό που προέχει είναι ο πραγματισμός και η αποτελεσματικότητα και όχι η ιδεολογική ορθοφροσύνη. Και δείγμα ενός τέτοιου πραγματισμού είναι η ατάκα Μπερνάνκι στην αρχή του άρθρου. Περιττό να τονίσουμε ότι ο Μπερνάνκι δεν είναι κανένας τυχαίος καθηγητής. Εχει πλήρη συναίσθηση του τι ακριβώς διακυβεύεται, αφού όλη του η έρευνα σχετίζεται με τη «Μεγάλη Υφεση» και τα λάθη οικονομικής πολιτικής που οδήγησαν στο κραχ του '29. Οσο για τον Πόλσον, αυτός έχει έναν ακόμη λόγο να πετάξει τις ιδεολογικές παρωπίδες του laissez-faire και να εναποθέσει τις ελπίδες του στον Παντοδύναμο (Κρατικό Παρεμβατισμό). Είναι γέννημα και θρέμμα της Γουόλ Στριτ, αφού μόλις προ διετίας άφησε το τιμόνι της Goldman Sachs για να γίνει υπουργός Οικονομικών και άρα λογικό είναι να ενδιαφέρεται να σώσει «τα φιλαράκια».

* Επιστροφή του Κέινς;

Αγγελίες στη δυτική περιοχή της βρετανικής πρωτεύουσας. Στο Λονδίνο η κρίση προκαλεί ξεπούλημα ακινήτων

Η εκτενής χρήση παλαιών και η επινόηση νέων εργαλείων παρεμβατικής πολιτικής και το απονενοημένο διάβημα της «Μεγάλης Διάσωσης» έκαναν πολλούς να πιστέψουν ότι επιστρέφει ντε φάκτο ο κρατικός παρεμβατισμός κεϊνσιανού τύπου. Πρόκειται για μια εντελώς επιδερμική και λανθασμένη εκτίμηση. Ο κεϊνσιανισμός δεν προσδιορίζεται μόνο από τα μέσα οικονομικής πολιτικής που χρησιμοποιεί αλλά και από τους στόχους που επιδιώκει. Και δύο από τους βασικότερους στόχους του είναι η πλήρης και ασφαλής απασχόληση και ο δραστικός περιορισμός των εισοδηματικών ανισοτήτων. Με τίποτε από αυτά δεν ασχολείται η σημερινή οικονομική πολιτική. Το δε σχέδιο Πόλσον παραβλέπει εντελώς την πραγματική οικονομία. Δεν αντιλαμβάνεται ότι πρωτογενής αιτία της σημερινής πιστωτικής κρίσης είναι οι τρομακτικές εισοδηματικές ανισότητες και το τερατώδες μοντέλο της «δανεικής ευημερίας». Μάλιστα ο ηθικά και κοινωνικά διάτρητος τρόπος με τον οποίο επιχειρεί να διασώσει το σύστημα ισοδυναμεί με «αντεστραμμένο κεϊνσιανισμό». Από έναν ήδη ελλειμματικό προϋπολογισμό αφαιρεί 700 δισ. δολάρια για να διασώσει τους μετόχους της Γουόλ Στριτ, χωρίς κανένα σοβαρό και χειροπιαστό αντάλλαγμα. Αυτό μοιραία θα επιφέρει δραματική συρρίκνωση των δημοσίων δαπανών για την Υγεία, την Παιδεία, το περιβάλλον και τις υποδομές. Εν ολίγοις, κράτος πρόνοιας για τους τραπεζίτες και ακόμη πιο άγριος καπιταλισμός για την υπόλοιπη κοινωνία.

* Η χειρότερη δυνατή λύση

Το πιθανότερο είναι το σχέδιο της «Μεγάλης Διάσωσης» να αποδειχθεί αυταπάτη. Φυσικά δεν θα φταίει γι' αυτό ο κρατικός παρεμβατισμός αλλά η ολέθρια φιλοσοφία του οικονομικού φιλελευθερισμού που για τριάντα ολόκληρα χρόνια αποκοίμισε πλήρως τις εποπτικές αρχές και τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, που περιέπεσαν σε χειμερία νάρκη. Οταν πριν από λίγο καιρό άρχισαν να ξυπνούν από τον λήθαργο ήταν πλέον αργά. Το κακό είχε γίνει. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι ιθύνοντες θα πρέπει να συνεχίσουν τον ύπνο του δικαίου, όπως υποδεικνύουν οι λίγοι εναπομείναντες σκληροπυρηνικοί ιδεολόγοι του laissez-faire και της «δημιουργικής καταστροφής». Η μη-παρέμβαση είναι η χειρότερη δυνατή λύση. Θα έχει τρομακτικό οικονομικό και κοινωνικό κόστος, αφού αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο συστημικής κατάρρευσης.

Είναι αδιανόητο μπροστά στη μεγαλύτερη χρηματοοικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα τα τελευταία 80 χρόνια οι πολιτικοί ηγέτες και οι ιθύνοντες της οικονομικής πολιτικής να παρακολουθούν τα τεκταινόμενα αδύναμοι, άβουλοι και μοιραίοι και απλώς να προσεύχονται ο Θεός να βάλει το - αόρατο - χέρι του!..


dourakis article.docx

Documents