سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
1
بسن اهلل الزمحى الزحمي
شمت :جلس (35ب هالك اشرت )ياه عاو : عد ياه اهام يلع
يس » د ل ح ة هى أ عي ل الز ثق
أ
ال يلع ة ال ئي اء ف ه خ ل الز ق ة أ عي ه ف ل
ل ء الب ك اف أ ن ل لل
سأ لح اف أ ل بال ق
د شكزا أ اء ع عط ال
أ بط
عذرا أ
د عع ف ال ضع
با أ د ص ات ع ز هلم ل هى الد ة أ اص ا الخ اد إن يى عم الد
اع ي السلم ج اء العد عد ة لل اه ة هى الع ه كى ال لي ك ف ن صغ يلك ل ه ن ع .«ه
ح اجالغ، 35اص فشاصب٢ ب لج اص پشداخت ث ادا سخب اب ػ٣
ضب٤ست است پ٥شا طج٣ و پ٥طتش ثذا پشداخت ضذ آ ا٥ت ػذب
اضتش دس ظب س٥بس٣ اختبػ٣ اسال فشاصب٣ فشاىب٣ ثد آ ث به
ا٤ طت ٥ض اضبس ضد و ػذب به اضتش داسا٢ آچب غب٢ ػ٣
٥ض اص آ ضفت صد ضذ آ سا داط٣ است و حت٣ دضب ا ث٥ت
پ٥شا ا٤ سئ تحس٥ ٣ وذ. اث اث٣ احذ٤ذ دس ضشح خد ثش ح اجالغ
ث به صب٣ و به اضتش ث ضبدت سس٥ذ ػذب اب ػ٣ » ٣ ٤ذ:
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
2
ثد،ثب د٤ذ سا ضد ؼب٤ ثشدذ. ٥ذ ث ػمج و اص دضب ا ث٥ت
ضفت٣ تؼدت ؼب٤ اص ا٤ ب شاس، ث ؼب٤ پ٥طبد ٣ دذ و ب
)و ا٤ طب ش و٥ ثس٥بس شد آتص ثضذ به سا اص ث٥ ث ث اب
ث سا٤بت حىت ب٢ بة ا٤طب ٥ض و حت٣ ثذخاب اص ا ث٥ت
سح ٣ وذ(. ؼب٤ دس پبسخ ث دسخاست ٥ذ اسا ضبتت ٣ وذ ٣
. سبوت ثبش حشف ت ث٣ پب٤ است. ٥ذ ث ا ٣ ٤ذ : ال سأ٢ ه٤ذ:
ضد ،ثشا٢ ت ثذ ٣ ضد اش شد ثذاذو احبد٤ث ػ٣ ا٤ دسست ٥ست
أ تأش٣ أ -٤حهتست ت اص آب استفبد ٣ و٣. ؼب٤ دس پبسخ فت:
.ا٢ ثش ت اهلل ب سؼت ثؼ أخغ ال أحى -أحشق ػب ث زا
ش حى تش ا٤ ٣ ٣٤ و ا٤ سا آتص ثض دس حب٣ و خبغ تش وب ت
1«وال سا ط٥ذ ا.
اب ثحث ب دس ػذب به اضتش ث ا٤ فشاص سس٥ذ و اب خبؼ سا ث د ش
خاظ ال٥ت ػب اوثش٤ت تمس٥ دذ.خاظ خبؼ وسب٣ ستذ و
س ث٥طتش٢ اص ثشت سفب سا داسا ستذ اش ثخا٣ ثب ص٤بد خا٣ آب
و٣ ثب اتىبء ث ثشت خب٤ب خد دس خبؼ سشغذا وشد شج شج مبث
دسغذ سشب٤ ثشت وطس دس 88ث پب ٣ وذ.ثشا٢ ثب دس خبؼ اش٤ىب
1
22ص6شرح نهج البالغه ابن ابي الحديد ج -
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
3
دسغذ خبؼ اش٤ىبست. ثبثشا٤ ٤ب ثب٤ذ ػب سا ساض٣ داضت و 08دست
٣ وشد ػب دش ث بسضب٤ت٣ خاظ ٣ ضد ٤ب ثب٤ذ خاظ سا ساض
اوثش٤ت سا وبس زاضت.
ث به تغ٥ ٣ فشب٤ذ و ث دجب ساض٣ داضت ػب شد اب
ثبضذ، چشاو سضب٤ت ػب شد اوثش٤ت خبؼ بسضب٤ت٣ خاظ سا ث٣ اثش
حضشت دس ادا ثشا٢ به ٤ژ٣ ب٢ ش٤ه اص خاظ ػب خاذ د .
سا تطش٤ح ٣ وذ:
: ) ال٥ت(ف . خاظا
. خاظ ثبسضب ثشا٢ اشخبء ف٣ ئ١ اا٣ ػى أثم اشػ١٥ أحذ ٥س . 1
حىت دت ث٥طتش است .آب اىببت ث٥طتش٢ سا طت ٣ وذ ذس ٣
دذ.
تبس٢ ب٢ خبؼ ظ٥ش . دس سخت٣ ب شف اجبء ف٣ ؼ١ أل .0
خ،تحش٤،س٥ ٤ب صض ا وه ىبس٢ ٥ستذ؛ چشاو اسب ب٣٤
خضزسا اذ و ا ا٤ثبس جد تح سخت٣ فطبسب سا ذاسذ.
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
4
. لؼ٣ و ثب آب ث اػبف ػذات سفتبس ضد بساض٣ إػبف أوش .5
٥بت و اص دس٤بفت ٣ شدد، ضب خب٣ ٣ ستذ .ثشا٢ ثب اص داد ب
وذ.
. ثش ص٤بد خا٣ ات٥بص خا٣ خد ػش ستذ اغشاس ٣ ثبإحبف أسأ .4
وذ.
. دس صب ػطب ثخطص ث آب، سجت ث ػب شد اإػطبء ػذ ضىشا أل .3
تذ.وتش ضىشضاس سپبسضاس س
پز٤شذ ػزس اغ. دس مبث ػزسخا٣ د٤شا وتش ػزس ػذ ػزسا أثطأ .6
د٤شا سا لج ٣ وذ.
ش. دس مبث سخت٣ ب طىالت سصبس بت ػذ غجشا أضؼف .7 اذ
غجشضب اص وتش است.
آذ است و : خػغ٥بت خاظ پ٥شا« ف٣ ضال ح اجالغ» دسوتبة
خاظ ستذ و ث ب د٤ ث دجب بفغ خد وست ات٥بص ث٣ ٥
0«ػذات٣ ستذ آ سا ثش حىت ب تح٥ ٣ وذ.
2 72ص 4في ضالل نهج البالغه ج
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
7
ة . ػب)اوثش٤ت(:
ب. 1 . ست ب٢ د٤ ستذ.٤ؼ٣ دس اخشا٢ دستسات د٣٤ دفبع اذ٤ ػبد إ
اص د٤ سجت ث د٤شا وضبتش مذ تشذ. حبفظت
. پطتا دت ب حىت ب تد شد خبؼ ستذ.اس٥ خبع .0
. ٥ش٢ مبث ثب دضب اذ. ثشا٢ دس تبس٤خ طت سب أػذاء اؼذ٠ .5
دذ. دفبع مذس اوثش سصذب ٥ ػب شد ث
پس اص ث٥ب ٤ژ٣ ش د ش ، به سا ث تخ ٥ ث ػب اب
پس .«ؼ ٥ه غغن ف٥ى »اوثش٤ت خبؼ اش سفبسش ٣ ب٤ذ:
«. ثبضذ ا٤طب ث شا٤طت آب، اص پطت٥جب٥ت ثب٤ذ
سػ٥ته أثؼذ ٥ى »»ذ:دس ادا دستسات خد ث به ٣ فشب٤ اب
ػ٥ت ث٥طتش٤ و وس آ ثب٤ذ ... ابس ؼب٤ت أطج ػذن أضأ ه
.«ثبضذ وس بپسذتش٤ دستش٤ ت ضد وذ، شد اص سا خ٤ى
ا٤ دستس اخالل٣ حضشت دستس٢ حػشا فشد٢ ٥ست؛ ثى دستس٢
بؼ ل٣ است و حبو ذ٤ش خبؼ ٣ ثب٤ست تب دس خد ثى دس خاخال
ا٤ طبش آ است و س٥بست اسال٣ ػ٢ ٥ض آ سا طش ستشش دذ.
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
6
س٥بس٣ اختبػ٣ سا ثش جب٢ ستشش اخالق حبو٥ت اخالق است ساثط
اسال٣ ضذ. دس ساثط ٥ب د٤ س٥بست،اخالق سو س٥بست اخالق سل ٥
ػ٢ است.
دب و دس اخشا٢ لب تطى٥ حىت چبس ا٢ خض ث وبس٥ش٢ ٥شب آاص
افشاد٢ ثشا٢ ىبس٢ اداس دت حىت ٥ست.ابدسثىبس٥ش٢ خزة
آب ثب٤ذ دلت د ، و چ وسب٣ اتخبة ضذ.
ػ٥ت خ٣٤ ژ٣ ث به ٣ فشب٤ذ: ثب٤ذ وسب٣ سا و داسا٢ ٤ اب
آضىبس د ؼب٤ت شد ستذ سا اص خد دسب٣٤ ث خذت بس٢؛
چشاو ا٤ب خجبت بسضب٤ت٣ خبؼ شد سا فشا خاذ د.
دس ا٤ فشاص ث ؼب٢ اثغض است؛ ٤ؼ٣ اص چ٥ وسب٣ ث٥ضاس ثبش.« أضأ »
٣ اص د٤شا ستذ. ثشا٢ ثب اش ث ثشخ٣ دس خبؼ اس ث دجب ػ٥ت خ٤
وس٣ ضغ ٤ب ػج٣ ثشسذ ثشا٢ ا٤ى ا٤ فشغت سا اص ا ث٥شذ ، دست ث
ػ٥ت خ٣٤ آضىبس د ػ٥ت ب٢ پب ا ٣ وذ.
اال اسبب٢ ثذ ػ٥ت و اذ. ش وس ى است اب ثب٤ذ تخ داضت و
اطالػ٣ ذاضت ثبضذ. ثبثشا٤ ب و ػ٥ث٣ داضت ثبضذ و د٤شا اص آ
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
2
اص ػ٥ت خ٣٤ حضشت ٣ فشب٤ذ ػ٥ت خ٤ب اش ث ػ٥ة خد تخ ب٤ذ
آ. غ٥ش ػ٥ت ػ اضتغ فس ػ٥ت ف٣ ظش »د٤شا دست خاذ وط٥ذ.:
5«شسذ. د٤شا ػ٥ت ث شد خد ػ٥ت دس و
ػ٥ث٣ سا دس خد داسد ثب ا٤ خد ث سشصص د٤شا ث خبطش ب٣ اسب
:»ا٤ خد ثضستش٤ ػ٥ت است ب ػ٥ة ٣ پشداصد و اص ظش اب
خد دس و سا چ٥ضى و آ ػ٥ت تش٤ ثضسي.ث ف٥ه ب تؼ٥ت أ اؼ٥ت أوجش
4« ثطبسى ػ٥ت د٤شا ثش داسى،
ح اجالغ صا٤ب٢ ا٤ ػ بپسذ لج٥ح سا ث٥ب 148دس خطج اب ػ٣
فشد سجت ث ػالت آ طذاس ٣ دذ:
« ب أ ٤شحا أ اسب١ ف٣ إ٥ اػع اؼػ١ أ ٤جغ٣ إ
ثش بذب پبن پبوب و ستا ضب٤ست ثشاستى. اؼػ١٥ ازة
وسبى ػػت ا اص ظس. آسذ سحت خسدب فش٤ت وبسا
و ستذ وسبى ب ثبضذ، ى ب اص خدداسى ى داساى و
ا٤ب.ضذ پ٥شص ابس فس ثش تب است، وشد ٤بسى سا آب خذاذ
3 943 قصار -
4 347قصار -
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
8
سا دس سن حشاف،ا اص سالت ؼت خذاذ و ستذ بب٤ى
ػ بثدى پشتب دس افتبد اص سا آب ثخط٥ذ، آب ث سا خدش
3. است داضت
ؼ٣ ثذ٤ ثبضذ. داضت تشح ؼػ٥ت ا چ٥ وسب٣ ٣ ثب٤ست ث
و اص وسب٣ و دس س٥ش احشاف خسشا ستذ دست٥ش٢ وشد آب
٥ت دبت دذ. سا اص غشق ضذ دس دالة ب ؼػ
از٢ ثبؼبئت فى٥ف ػ احبخض ػ٥ اغبت اطىش ٤ى
صثب ثپشداصذ، اى سپبس ضىش ث ث٥طتش .ثجا ػ٥ش أخب ػبة
سشصص ثشادسا اص خ٤ى ػ٥ت ث سسذ چ تب طب٤ذ آب ثذ٤ى ث
سالت اص احشاف پ٥د سا غح٥ح سا . اب غضضب دس آب
ؼت٣ اص خبت خذاذ ٣ داذ و دس ثشاثش آ ثب٤ذ ضىش د،
ا٤ى ث اسط سالت٣ خد د٤شا سا سد سشصص آصاس لشاس داد
اص آب ػ٥ت خ٣٤ وشد.
از٢ ازت أػظ ب رث ػ٥ ا ستش ضغ روش ب أ
تش اج ثسى و آسد ى ٤بد ث سا بب اص اى پضى پشد چشاث. ػبث
5 324ص 3جشرح نهج البالغه ابن ميثم -
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
9
اش اسب ث ستبس اؼ٥ث٣ خذاذ سجت ث .ثبضذ د٤شا ب اص
٣ افطبء ػ٥ة مب٤ع ت خ٤ثذبص تخ وذ، د٤ش دست ث ػ٥
٣ صذ. چ ثس٥بس ػ٥ة بب٣ سا اسب شتىت ٣ ضد د٤شا
٣ خذاذ ث اسط طفص آب سا اص د٤ش ثذبص ٣ پضبذ.
٤بدآس٢ ا٤ طت اسب سا اص ػ٥ت خ٣٤ د اص د٤شا ثبص ٣
داسد.
ثؼ٥ ازت ره سوت ٤ى فإ ث سوت لذ ثزت ٤ز و٥ف
بى ثش سا آب چ . أػظ ب سا ف٥ب ا ػػى فمذ
بى دس ٤ب صذ ى پب دست شداة ب دس خد و وذ ىص
خب٤ض ٥ست و د٤شا سا ثشا٢ اسب . است ثضستش ثسى آ اص و د٤ش
ث اسط ب٣ و خد ٥ض شتىت ضذ سشصص ب٤ذ؛ چ سسذ و
ب خد ا ثضستش اص ب د٤ش٢ ثبضذ.
ػى دشاءت اػغ٥ش ف٣ ػػب اىج٥ش ف٣ ػػب ٤ى ئ ا ا٤
ى ثبضذ تش وچه بص اش سذ، خذا ث. أوجش ابس ػ٥ت
.است تش خطشبن اص شد خ٤ى ػ٥ت ثش ا ستبخى
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
11
دس ا٤ فشاص ٣٤ تخ٥ ػذ ا٢ سا خاة ٣ دذ و ث اب
اسط ب وچه خد ث خد اخبص ٣ دذ تب د٤شا سا ػ٥ت
٣ آب اص ب خ٤ خ٣٤ وذ. دس حب٣ و اص ظش حضشت ب ػ٥ت
تش خشة تش است.د٤شا ثضس
ػى تأ ب غفس فؼ ثزج أحذ ػ٥ت ف٣ تؼد ب ا ػجذ ٤ب
ػ٥ت دس خذا، ثذب اى. ػ٥ ؼزة فؼه ؼػ١٥ غغ٥ش فسه
خد ٥شذ؛ لشاس آشصش سد ثسب چ ى٥ذ، ضتبة وبسا خ٤ى
ػزاة ث سا ضب ب ضب٤ذ ج٥٥ذ، اب دس وچه بب اص سا
.وطذدس ادا ثب ا٤ ث٥ب فشاص ب٢ لج سا تج٥ ٣ فشب٤ذ و ب اب
اسب بىبس تث ٣ وذ آشص٤ذ ٣ ضد آ و ث تػس خد
ه ضذ ث اسط ب ب تث ىشد اص آ ث شتىت ب٣ وچ
ػزاة ا٣ دچبس ٣ شدد.
حضشت دس اتب٢ ا٤ خطج ثبس د٤ش ظ٥ف ب دس لجب بىبسا سا ث٥ب ٣
فشب٤ذ:
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
11
:ث اسط تخ ث ػ٥ة خد پضبذ ػ٥ت د٤شا .1 و آ فس. پس ػ٥ت ٤ؼ ب غ٥ش ػ٥ت ى ػ ف٥ىفف
ثپضبذ. خد ػ٥ت اغالح ث پشداخت ثب سا آ ثب٤ذ داذ، د٤شى اص ػ٥جى
.ضىش ضاس٢ :0
خدسبصى ثب٤ذ . غ٥ش ث اثت٣ ب ؼبفبت ػى ضبغب اطىش ٥ى
سبصد د٤شا بب افطبى اص بغ بب اص سا خد فس پبال٤ص
ضب غجح است وشد شفتبس سا د٤شا و ببى اص خد پبوى ثش
. ثبضذ ضبوش
ىت د٤ش٢ و ثب٤ذ ثذا تخ د ا٤ است و ػ٥ت خ٣٤ دش ث س٤خت
٣ ضذ است. آآثش٢ د٤شا ٣ ضد. ػ٣ و دس اسال ث ضذت اص
٥ب اشث ؼشف ٣ اص ىش ػ٥ت خ٣٤ است. ثشخ٣ دس ىت س تفبت
تخ٥ ػ ػ٥ت خ٣٤ خد آ سا ٣ اص ىش ٤ب اش ث ؼشف ٣ خاذ.
دسحب٣ و ا٤ د ثب تفبت داسذ. چشاو دس اش ث ؼشف ٣ اص ىش دس
مب اغالح ست٥ ٣ دس ػ٥ت خ٣٤ دس مب ضشث صد آصاس داد.
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
12
ث دجب ػ٥ت خ٣٤ ىت چبس ػ ص٥ ب٢ ػ٥ت خ٣٤ است. چشا ثشخ٣
تش٤ دال٤ ػ٥ت خ٣٤، ٤ى٣ اص ػذ د٤شا ستذ؟ دس پبسخ ثب٤ذ فت واص
د٤ذ پ٥طشفت د٤شا احسبس خث٣ ذاسذ اص وسب٣ و حسبدت است.
بخطد ستذ دس غذد افطبء ػ٥ة پب مب٤ع افشاد ستذ.
ىت پد ا٤ى ػ٥ت خ٣٤ اسب سا شفتبس دالة ب٣ ػظ٥ ث ب غ٥جت
٤ؼ٣ دس سد « روشن اخبن ثب ٤ىش» ٣ وذ. دس تؼش٤ف غ٥جت فت اذ:
د٤شا چ٥ض٢ ث٣٤ و دست ذاسذ.
ذ٣ دس خبؼ ا٢ خد داضت ثبضذ، ىت آخش ا٤ى اشػ٥ت خ٣٤
سست٣ ٣ دذ خت صا خبؼ ٣ ٥ تص٢ حذت خب٢ خد سا ث و
شدد.
ستشب أحك اا٣ ػ٥ثب ابس ف٣ فإ »اب دس ادا ب ث به ٣ فشب٤ذ:
ب ب ػه غبة ػب تىطف فب ػى ٤حى ا ه ظش ب تط٥ش ػ٥ه فإ
. سػ٥ته ستش تحت ب ه ا ٤ستش استطؼت ب اؼس٠ فبستش ػه غبة ب
دس د٤ش وس ش اص ث٥ص ثب٤ذ صبذاس و ستذ ػ٥جب٤ى داساى اجت شد ص٤شا
است بذ ب ت ثش و ب٤ىػ٥ج وطف ث ا٤ ثش ثب ثىضذ، ػ٥جب آ پضى پشد
سد دس اى ضذ آب آب اص و است ػ٥جب٤ى صدد تب ت ظ٥ف ص٤شا پشداص،
سلسله درسهاي تفسير نهج البالغه
13
ػ٥ة تاى ى تب پس. وشد خاذ داسى خذا تب است بذ پب ت اص آچ
ثشاى ثبذ، پض٥ذ شد اص داسى دست ت سا آچ ٥ض خذا تب ثپضب سا شد
. پضبذ فش ت
ثبثشا٤ ظ٥ف حبو خبؼ اسال٣ دس٢ اص افشاد٢ است و ث دجب ػ٥ت
. ارا دس اخ ثب چ٥ اضخبغ٣ ٣ ثب٤ست خ٣٤ ثشد آثش٢ د٤شا ستذ
سجت ث آب ث٣ اػتب ثد ث وال آب تشت٥ت اثش ذاد. حبو ظ٥ف داسد ػ٥ة
تدش جبضذ. خذاذ سجت ث جت ث آب خسشد سا خف٣ داسد س
آچ اص حبو غب٤ت است حى ٣ وذ.