Download - ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 113
1
Η κριτική του Άγγελου Σικελιανού στο σύγχρονο
βιοmicroηχανικό και τεχνικό πολιτισmicroό
Φ Κωστάκου Μεταπτυχιακός της Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας του Πανεπιστηmicroίου της Γρανάδας
Περίληψη
Στην εργασία αυτή θα microιλήσουmicroε για την κριτική του Άγγελου Σικελιανού στον σύγχρονο
βιοmicroηχανικό και τεχνικό πολιτισmicroό Πρώτα λοιπόν θα παρουσιαστούν οι απόψεις του ποιητή
σχετικά microε το ζήτηmicroα της παρέκκλισης του ανθρώπινου πολιτισmicroού από τον φυσικό του
προορισmicroό που έχουν εκφραστεί microε ιδιαίτερη σαφήνεια στον Πρόλογο του Λυρικού Βίου
του Στην συνέχεια θα επιχειρήσουmicroε νrsquo αναδείξουmicroε microέσα από τους ίδιους τους ποιητικούς
στίχους την ουσιώδη σχέση του ανθρώπου microε την φύση Οι στόχοι του ποιητή είναι
καθολικοί και συνδέονται microε την κοσmicroοθεωρία του που microεταξύ άλλων προϋποθέτει το
σεβασmicroό στην φύση και κηρύσσει την ανάγκη εναρmicroόνισης microε το περιβάλλον
Ο ανθρώπινος παράγοντας σήmicroερα εξακολουθεί να επιτρέπει την microόλυνση της
ατmicroόσφαιρας και των υδάτων την άλογη εκmicroετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών
καθώς και άλλες προς το περιβάλλον βλαβερές ενέργειες microε αποτέλεσmicroα την επιδείνωση των
οικολογικών προβληmicroάτων όπως την τρύπα του όζοντος και την υπερθέρmicroανση του πλανήτη
(φαινόmicroενου του θερmicroοκηπίου) Τα τελευταία χρόνια όλοι αρχίζουmicroε να συνειδητοποιούmicroε
την κρισιmicroότητα των καιρών microέσα από τη γενικότερη δραmicroατική περιβαλλοντική κατάσταση
και να ζούmicroε τις ολέθριες συνέπειες των καταστροφών κυρίως microέσα από τις κλιmicroατικές
αλλαγές Η αρνητική επέmicroβαση λοιπόν του ανθρώπου στην φύση έχει σοβαρές κι άmicroεσες
επιπτώσεις και επηρεάζει αρνητικά την ζωή του
Με βάση όλα αυτά τα περιβαλλοντικά προβλήmicroατα γίνεται σιγά-σιγά φανερό πόσο
εύθραστη αλλά και πόσο σηmicroαντική είναι για τον άνθρωπο η φύση καθώς ήδη από τα αρχαία χρόνια υπάρχει ένα ιδιαίτερο δέσιmicroο microαζί της Στην εποχή microας λοιπόν καταλαβαίνουmicroε πόσο
επίκαιρο είναι το έργο πολλών ποιητών που ανέδειξαν την αλληλεξάρτηση του ανθρώπου microε
το περιβάλλον Ο Άγγελος Σικελιανός είναι ίσως η πρώτη από τις πνευmicroατικές microορφές του
τόπου που συνειδητά προβάλλει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον την εναρmicroόνιση του
πολιτισmicroού προς την φύση και την ισοτιmicroία ηθικών και φυσικών αξιών Μεγάλο microέρος της
ποίησης του συναρτάται microε ζωτικά προβλήmicroατα κι αιτήmicroατα της σηmicroερινής πραγmicroατικότητας
Έτσι η κριτική του Σικελιανού στο κυρίαρχο πολιτισmicroικό microοντέλο βασίζεται σε θέσεις που
απορρέουν από microία συνολική κοσmicroοθεώρηση η οποία διατυπώνεται ποιητικά όσο και
θεωρητικά όπως θα δούmicroε παρακάτω
Το πρώτο microεγάλο συνθετικό ποίηmicroα του Άγγελου Σικελιανού laquoΑλαφροΐσκιωτοςraquo
αφορά αυτήν ακριβώς την άmicroεση επικοινωνία microε την φύση και προσφέρει ένα πρότυπο αρmicroονικής σχέσης του ανθρώπου microε το περιβάλλον του Συγκεκριmicroένα ο ποιητής στον
Πρόλογο του Λυρικού του Βίου ξεκινά να microιλά αναφερόmicroενος στην πρώτη του εmicroπειρία microε
την φύση laquoΑπό την πρώτη λοιπόν ώρα που προχώρησα το βήmicroα microου στην έκταση της γης κι
από την πρώτη microαύρη έναστρη νύχτα όπου αντίκρυσα παιδί (και που έκτοτε η εικόνα της
υπάρχει αναλλοίωτη και ολόκληρη βαθιά microου) η ιδέα της φύσης δεν υπήρξε ποτέ για microε ένα
πλαίσιο ή περίλαmicroπρο ή microοιραίο της ανθρώπινης ζωής αλλά η αιώνια ωδινόmicroενη στο κέντρο
των πλασmicroάτων όλων κοσmicroογονική αισθαντική Ψυχήraquo1 Και συνεχίζει ο Σικελιανός λέγοντας
πως η επαφή microε την φύση τον οδηγεί στην κατάκτηση της αδιαίρετης βιολογικής αλήθειας
και στην εναρmicroόνιση του microε ολόκληρη τη δηmicroιουργία Ο ποιητής συνειδητοποιεί την
1 Ά Σικελιανός laquo Πρόλογος raquo του Λυρικού Βίου τόmicroος Α΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965 18
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 213
2
διονυσιακή του υπόσταση που βρίσκει το ανάλογο της στον διονυσιακό παλmicroό της φύσης και
καταλήγει έτσι στην ουσιαστική ταύτιση της ψυχής του microε την microεγαλύτερη ψυχή της φύσης
Κι αυτή η ανάγκη του να ενωθεί microε βαθιά βιολογική ευθύτητα microαζί της εκφράζεται ως ένα
απόλυτα ερωτικό βίωmicroα και συνεπάγεται microε το αίσθηmicroα της πληρότητας και ευτυχίας Ακόmicroη
το πρότυπο εναρmicroόνισης του πολιτισmicroού προς την φύση ο Σικελιανός το αναγνωρίζει όπως
παρουσιάζεται στον Αλαφροΐσκιωτο στις αξίες του ντόπιου αγροτικού πολιτισmicroού γεγονός που φαίνεται microέσα από την συmicroβίωση του microε τους απλούς ξωmicroάχους του νησιού του της
Λευκάδας
Στην συνέχεια της λυρικής του πορείας ο Σικελιανός ονοmicroατίζει την φύση θεά-Μάνα
όλων των όντων Η microορφή λοιπόν της microεγάλης θεάς Μάνας (στις ποικίλες ταυτόσηmicroες
εκδοχές της) αποτελεί κατά τον ποιητή το συmicroβολικό αρχέτυπο της αρmicroονικής σχέσης του
Ανθρώπου microε τον Κόσmicroοmiddot πρόκειται για την αρχέγονη παγκόσmicroια θεότητα που σαρκώνει
συmicroβολικά το microυστήριο της ∆ηmicroιουργίας και της αναγέννησης της φύσης Μάλιστα στη
θηλυκή ερωτική της φύση θrsquo αναγνωρίσει ο ποιητής τη microυθικοθρησκευτική έκφραση της
ιδέας σύmicroφωνα microε την οποία ο έρωτας ή το Sexus (κατά την θεωρητική του διατύπωση) είναι
ο κοσmicroογονικός ρυθmicroός που συνέχει κι ενοποιεί το σύmicroπαν
Όπως θα δούmicroε και microέσα από τους ίδιους τους στίχους στην συνέχεια ο ποιητής εναρmicroονίζεται και ταυτίζεται microε τους βαθύτερους ρυθmicroούς της ζωήςmiddot microrsquo αυτή τη στάση
έmicromicroεσα όmicroως όπως αναφέρει στον Πρόλογο του άλλωστε αντιδρά microαχητικά σrsquo ότι η
microοιραία πνευmicroατική και ψυχική αδράνεια των ανθρώπων παρεmicroβάλλει σαν εmicroπόδιο στην
αέναα συνειδητή και συνεργατική ενότητα microαζί της εξαιτίας microιας αυθαίρετης microηχανικής
microνηmicroονικής διαιρετικής και λογοκρατικής ερmicroηνείας και διαρρύθmicroισης της γυραθέ τους
διανόησης και ζωής1 Ο Σικελιανός γράφει ακόmicroα πως laquoοι άνθρωποι ανυψώσανε στην θέση
των οντολογικών κριτηρίων τα αφηρηmicroένα και ανεδαφικά κριτήρια ενός άδειου και
νεόπλουτου ορθολογισmicroού και ιδεαλισmicroού και οι καιροί τους δεν σταmicroατήσανε ποτέ microε όσα
διέθεταν ως microέσα πλέον και ως εξαρτήmicroατα αυτών των κριτηρίων (Τέχνη Εκπαίδευση
Επιστήmicroη) να συντρίβουν σε αναρίθmicroητα κοmicromicroάτια όλα τα σύmicroβολα της αιώνιας συνοχής και
να σκεπάζουν όλα τα ίχνη της υπέρτατης ενότητας του ανθρώπου και του κόσmicroουmiddot
δηmicroιούργησαν έτσι από τον άνθρωπο της εποχής του microε βάση πάντα τα λεγόmicroενα του ποιητή
ένα πλάσmicroα αξιοθρήνητο και ασύmicromicroετρο περιεργότερο κι ολοένα πιο αχόρταγο για τις microικρές
και κατά δύναmicroη τmicroηmicroατικές αβεβαιότητες αντί να θρέφουν microέσα του τη microοναχή
ουσιαστικήν ανθρώπινη ανάγκη την ανάγκη νrsquo αναπτύσσεται ολοένα υπακούοντας στην
απόρρητη ενότητα του νου του του κορmicroιού του της καρδιάς του microε την πνοή και την
έκταση ολόκληρου του κόσmicroου microεταλλάζοντας microrsquo αυτόν τον τρόπο το σηmicroείο όπου τον
microοίρανεν η microοίρα να ζήσει σε παλαίστρα και σε χώρο microιας ζωής αληθινά και ηρωϊκά καθολικής
2 Έτσι σύmicroφωνα microε τις απόψεις του Σικελιανού που συναντούν εκείνες του Νίτσε
καθώς και άλλων φιλοσοφικών κινηmicroάτων3 που επιδίωκαν να ξαναφέρουν τον άνθρωπο στις
κοσmicroικές του διαστάσεις (αντιρασιοναλιστικό κίνηmicroα Lebensphilosophie του LudwigKlages) οι microηχανικές αρχές της εποχής microας προέκταση της φοβερής ασθένειας της
Λογοκρατίας του περασmicroένου αιώνα προχωρούνε σαν ένας τυφλός οδοστρωτήρας microε την
ίδια αναισθησία απάνω από τις πέτρες απrsquo το χώmicroα κι από τα ανθρώπινα κορmicroιά κατάσταση
που οφείλεται για την σηmicroερινή ηθική και ιστορική εξάρθρωση της ∆ύσης4 Κι αυτή η
παρακmicroή του λογοκρατούmicroενου και τεχνοκρατικού πολιτισmicroού οφείλεται στην απώλεια του
οντολογικού και ουσιαστικά θρησκευτικού περιεχόmicroενου του Sexus Η ριζική λοιπόν
ανυπαρξία microιας Κοσmicroικής Σεξουαλικής πυξίδας στον καιρό του είναι απόλυτα ικανή νrsquo
αποκαλύψει κι όλο τον εκτροχιασmicroό κι όλο το βάραθρο όπου φέρνεται εσωτερικά
1 Ά Σικελιανός 1965 142
Ά Σικελιανός 1965 24 73-743 Ά Σικελιανός 1965 644 Ά Σικελιανός 1965 63
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 313
3
ακυβέρνητος ακέριος ο σύγχρονος πολιτισmicroός Η ουσία της παρέκκλισης έγκειται στην
προτεραιότητα της νοητικής λειτουργίας εις βάρος όλων των άλλων ψυχικών λειτουργιών του
ανθρώπου στην διάσπαση της αρχικά σφαιρικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης σε σώmicroα
και ψυχή στην αποξένωση από την φύση στην αποmicroάκρυνση από τα υπόλοιπα όντα στην
microετάθεση της ολοκλήρωσης του ανθρώπου σε περιοχές microεταφυσικές στην microονοmicroερή
ανάπτυξη των ανθρωπίνων δυνατοτήτων1
Κι ο ποιητής συνεχίζει την κριτική του επισηmicroαίνοντας πως οι συνακόλουθες τροmicroαχτικές ιστορικές κοικωνικοπνευmicroατικές
συνέπειες είναι ο Μηχανικός Πολιτισmicroός ο Καπιταλισmicroός2 που αποσυνθέσανε το Sexus σrsquo
αναρίθmicroητα κοmicromicroάτια όχι microόνο ανίκανα να ανασυγκροτηθούνε σε microία έννοια Κοσmicroική κι
αντίστοιχη ουσιαστικά microε εκείνο αλλά π[ού] αφηmicroένα να σαπίζουνε ή κρυφά ή φανερά στον
κόσmicroο επληmicromicroυρίσανε και πληmicromicroυρίζουνε ολοένα πιο πολύ microε την απόπνοια microύριων άταφων
πτωmicroάτων την ατmicroόσφαιρα όλης της γης Αποτέλεσmicroα λοιπόν των παραπάνω ήταν η
υποκατάσταση του φυσικού microε το τεχνητό και η καθιέρωση της ριζικής αντίθεσης του
ανθρώπινου πολιτισmicroού microε την φύση και τις ζωικές αξίες που οδηγούν στην ολοκληρωτική
καταστροφή της ζωής
Ο ποιητής υποστηρίζει ότι η microονοmicroέρεια και κανένα γενικά αποmicroονωmicroένο laquoσύστηmicroαraquo ή
σύνθηmicroα ούτε οι υλικοί δογmicroατικοί ιστορισmicroοί microπορούν να λύσουν τα αιώνια ζωτικά προβλήmicroατα του ανθρώπου
3 Αντίθετα πρέπει να γκρεmicroιστούν απrsquo τα θεmicroέλια η Θεολογία
της ∆ύναmicroης η Θεοποίηση της ποσότητας η απολυταρχική αξίωση microές στα πράγmicroατα
του όγκου του Αριθmicroού για να ανακαλυφθούν τα ίδια τα κοσmicroολογικά θεmicroέλια της
ανθρώπινης ελευθερίας4 Ο Άνθρωπος λοιπόν κατά τον Σικελιανό καλείται να
συνειδητοποιήσει την microυστηριακή πρωταρχική καταβολή που είναι το laquoάπειροraquo ο βιολογικός
Θεός βαθιά microας για να αντλήσει όλη τη δύναmicroη που χρειάζεται και να ανυψώσει τα
παγκόσmicroια σύmicroβολα της κοσmicroικής του συνοχής και microε τους όmicroοιους του και microε το Σύmicroπαν
Σύmicroβολα δηλαδή ικανά να σκορπίσουνε τριγύρα από τον άνθρωπο σα νέφη τα πνευmicroατικά
του ηθικά και ιστορικά ψευδοπροβλήmicroατα να τον λυτρώσουν από τους αυθαίρετους
microηχανισmicroούς και τεχνητούς της εποχής microας Μύθους5 Χρειάζεται γι αυτό όλος ο laquoάνθρωποςraquo
όλη σε οmicroόκεντρο εσωτερικό παλmicroόν η Ιστορία η Ψυχή και η Φύση χρειάζεται όλη η microνήmicroη
και όλη ευρύτερη η συνείδηση της ζωής στις κοσmicroικές και αιώνιες της διαστάσεις χρειάζεται
όλο σύγχρονα το πνεύmicroα και το σώmicroα χρειάζετrsquo η ίδια θετική ανάσταση του ζωντανού
εαυτού microας από το βαθύ ιστορικό του τάφο και η ουσιαστική αναγέννηση microας microές στα νέα
ελεύθερα διαστήmicroατα του κόσmicroου6
Το microεγάλο λοιπόν αίτηmicroα του ποιητή είναι η αποκατάσταση της από αιώνες χαmicroένης
ενότητας του ανθρώπου για την αρmicroονική επανασύνδεση του microε τον συνολικό ρυθmicroό της
∆ηmicroιουργίας Για τον Σικελιανό η εξυγίανση του ανθρώπινου πολιτισmicroού θα προκύψει από αυτήν ακριβώς την ουσιώδη σχέση του ανθρώπου microε την φύση που εξασφαλίζει την
ισορροπία microε τα πλάσmicroατα της και αποτρέπει κάθε κίνδυνο φυσικής διαταραχής Πρώτα
λοιπόν θα παρουσιάσουmicroε την οργανική αυτή σχέση καθώς επίσης και το υπαρκτό πρότυπο αρmicroονικής συmicroβίωσης microε την φύση του λαϊκού πολιτισmicroού της υπαίθρου όπως
διαmicroορφώνονται στην ποίηση του laquoΑλαφροΐσκιωτουraquo Στην πορεία θα δούmicroε την
συmicroβολοποίηση της παρακmicroής του ανθρώπινου πολιτισmicroού στην microορφή της Μητέρας Θεάς
της σταυρωmicroένης θηλύτητας Λιλίθ
1 ΕΓ Καψωmicroένος Εισαγωγή στην Κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Άρσενίδης Αθήνα 1990
σ 110-1132 Ά Σικελιανός 1965 473 Ά Σικελιανός 1965 704
Ά Σικελιανός 1965 675 Ά Σικελιανός 1965 806 Ά Σικελιανός 1965 71
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 413
4
Η βιωmicroατική σύλληψη του ανθρώπου microε τη φύση στην ποίηση του Αλαφροΐσκιωτου
πραγmicroατώνεται microέσα από την διονυσιακή ταύτιση του εφήβου ποιητή microε τον πάτριο φυσικό
χώρο και τις αξίες του Από την αρχή κιόλας του έργου το ποιητικό υποκείmicroενο βρίσκεται
στην αισθησιακή αγκαλιά της φύσης1 αντικατροπτίζει τη ζωή της φύσης στην ύπαρξή του την
ίδια και γίνεται ένα microε την υπόσταση της (τόmicroος Αprime στίχοι I7-19 ενότητα Γυρισmicroός )1
Βοή του πελάου πληmicromicroυρίζει
τις φλέβες microουmiddot
απάνω microου τρίζει
σαν microυλολίθαρο ο ήλιος middot
γεmicroάτες χτυπάει τις φτερούγες του ο αγέρας middot
αγκοmicroαχάει το άφαντο αξόνι
∆ε microου ακούγεται η τρίσβαθη ανάσα
Γαληνεύει ως στον άmicromicroο βαθιά microου
και απλώνεται η θάλασσα πάσα
Σε ψηλοθόλωτο κύmicroα την υψώνει το απέραντο χάδιmiddot
ποτίζουν τα σπλάχνα
τα ολόδροσα φύκια
[hellip]
Παρακολουθούmicroε λοιπόν κυριολεκτικά τον διάλογο του Αλαφροΐσκιωτου microε τη φύση
γίνεται ολοφάνερη η οικειότητα η επαφή του microαζί της καθώς και η συγκίνηση που προκαλεί
η ένταση αυτού του συναισθήmicroατος Το ποιητικό υποκείmicroενο θαmicroπώνεται από το θαύmicroα και
την microαγεία της φύσης και φτάνει σrsquo ένα εσωτερικό παραλήρηmicroα που αγγίζει ακόmicroα και τα
όρια microίας σιωπηρής έκστασης (I784-789 ενότητα ∆ύναmicroη I884-897 ενότητα Βουνά)2
Πώς έσκιζαν το διάστηmicroα
τα microάτια microου Τριγύρα οι βλεφαρίδες
απ rsquo τα βαριά microατόκλαδα
microου εφέγγανε ως αχτίδες
Κι όλα στην πλάση τ rsquo άκουγα
να microου microιλούνε τρίσβαθα κι αντάmicroα
Βουβό απ rsquo τα στήθη ανέβαινε ώσmicroε τα χείλη ανάτρεmicroε
και στα βαριά εσταmicroάταγε
microατόκλαδα το
κλάmicroα
diams
hellip Ήτανε δροσιά
για microένα ο ήλιος sdot ήτανε
1 Ά Σικελιανός 1965 I212-9 ενότητα Η πείνα
2 Ά Σικελιανός 1965 IIΙ17-24 ενότητα Ξαπλώmicroατα Ι242-247 ενότητα Η πείνα III 451-459 ενότητα Ο
ασφοδελώνας
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 513
5
σαν παγωmicroένη κρουστάλλη κερήθραsdot
και διάφανα είδα τα αmicroπελόφυλλα
τη ρώγα την κρουστή και microrsquo έσεισαν
τα ρίγη ως ποταmicroίσια ρείθρα
Πώς ήταν ένα ανάνιωσα και αρίθmicroητο
στην τόση ανατριχίλα το κορmicroί microουΤα φύλλα τ rsquo αστερόφυλλα
στον ουρανόν εχύθηκαν απάνου
και σείστη κι αναγάλλιασε
το παγερό στερέωmicroα του πλατάνου
Ο ποιητής-αφηγητής που ο λόγος του microοιάζει microε ξέσπασmicroα της ίδιας της φύσης1
αφοmicroοιώνει κάθε πτυχή της φυσικής ζωής και βρίσκεται σε microια συνεχή βαθιά ανταπόκριση
και συmicroβίωση microε το παν (906-918 ενότητα Βουνά και I656-66 ενότητα Ψηλότερα)
Και microέσα στα λούσmicroατα
στα κρύα βουνίσια ρείθρα σα microες στο πέλαο των σταχυών
που λούζεται η σταρήθρα
κυmicroατιστά διαβαίνοντας
και της φωνής της ρίχνοντας τη στάλα
ωσά να κατεβαίνει την ανάλαφρη
και αραχνούφαντη του ανέmicroου σκάλα
- στα στήθια microου εγλιστρούσανε
τα σύγνεφα - εροβόλησα
microrsquo όλα microαζί τα ρίγη ως καταρράκτης
όπου να ζήσεις ήτανε
κορmicroί microου κι όπου ετάχτης
diams
Όπως στην αλλαξοκαιριάν
a λλάζει τρίσβαθα ο αγέρας χρώmicroα
ξεσπάει ο ήλιος στα νερά
στα πέλαγα στα σύγνεφα στο χώmicroα
τη χλόη γοργά θερίζουνε
microε το φτερό τα χελιδόνια ndash
όλα η ορmicroή microου τ rsquo άγγιξε έψαξε όλο ως αστραψιά
το διάστηmicroα το αγκάλιασε
σε άκρες σιωπές ασυχνογύρισεν
ωσά γεράκι οmicroπρός στα χιόνια
Ο Σικελιανός στον Πρόλογο του Λυρικού Βίου του λέει πως microέσα από την εφηβική
βίωση του microες στη Φύση κέρδιζε την δύναmicroη microιας άmicroεσης συmicroβολοποίησης των πιο αγνών
ζωικών κινήτρων που ανάτελλαν microε πηγαία επιβολή βαθιά του2 Ο ποιητής αναζητά αυτά τα
1
Ά Σικελιανός 1965 I275-288 ενότητα Τα γύρα microου και I587-596 ενότητα Ανατολή2 ΕΓ Καψωmicroένος Ο έρωτας στην νεοελληνική λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη Επιστηmicroονικό
συmicroπόσιο περί έρωτος Καπέσοβο 1999 112
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 613
6
πρωτογενή κίνητρα που αποτελούν την καθαρή βιολογική αλήθεια microε σκοπό την κατάκτηση
microιας ενιαίας και microείζονος συνείδησης της ζωής
Στον Αλαφροΐσκιωτο λοιπόν εντοπίζουmicroε αυτήν την συmicroβολοποίηση των ζωικών
αιτηmicroάτων στους στίχους I383-491 ενότητα Πρώτη νίκη Η σκηνή της microυστηριακής
εmicroφάνισης του κοπαδιού των γιδοπροβάτων και τράγων που συmicroβολοποιούν το πρωτογενές
ερωτικό ένστικτο αποτελεί microία βιωmicroατική διείσδυση στο πνεύmicroα της φύσης1
Χαρακτηριστική εδώ είναι η επικοινωνία και η άmicroεση επαφή του ποιητικού υποκειmicroένου microε
τα laquoζωντανάraquo τα ζώα2 που συλλαmicroβάνει έτσι τον διάχυτο ερωτικό παλmicroό της φύσης
και να ολοένα εκύκλωνε
τριγύρα ως microισοφέγγαρο
ένα κοπάδι αmicroέτρητο
γίδια και αρνιά και τράγοιhellip
Και στάθηmiddot κι ας εκράταγα
την κρύα πνοή στα στήθη
τον άνθρωπο ανάνιωσαν που πάρωρα εκοιmicroήθη
Εβόγκααν τα κουδούνια τους
κάποτεmiddot ανάρια γύρου
βραχνό ακούγονταν βέλασmicroα
τρεmicroουλιαστό σατύρου
Και δεν εφάνη πιστικός
Από ποια τάχα βύθια
ήρταν microε microάγιο αmicroέτρητα
τριγύρα microου και πλήθια
σταλmicroένο βιός δαιmicroονικό
παντού microπροστά από πίσω
για να τους γένω βασιλιάς
και ναν τα κυβερνήσω
Ο Αλαφροΐσκιωτος επικοινωνεί και microε τον γύρα ελληνικό λαό που συγκεντρώνει όλα
εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία φανερώνουν την ιδιαίτερη και αρmicroονική σχέση του
ανθρώπου microε την φύση (ΙΙΙ 39-54 ενότητα Ο γελαδάρης)3
Μα απ rsquo όλους πιο στοχαστικά
ακούαmicroε το
microεσόκοπον
αντρίτη γελαδάρη
Το microέτωπο είχε πιο ψηλό
από τα γελάδια κ rsquo ήξερε
την καθεmicroιά αλλαξοκαιριά
το δρόmicroο από τ rsquo αστέρια
στη φλούδα σα να διάβαζε
1 ΕΓ Καψωmicroένος 1999 113
2 Ά Σικελιανός 1965 I 934-946 ενότητα Βουνά III8-14 ενότητα Το κριάρι και 719-727 ενότητα
Κεραmicroεικός3
Ά Σικελιανός 1965 Ι 485-526 ενότητα Ανάmicroεσα στο λαό Ι 1007-81 ενότητα Η ανυφάντρα
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 713
7
του πεύκου και στο σύγνεφο
και στης βραδιάς τ rsquo αγέρια
και στις διαβατικές σιωπές
του ανέmicroου και στο microούδιασmicroα
του γρύλου που αριοδόνητος
εσίγαε στ rsquo ακρογιάλια που έσκουζαν φεύγοντας microακριά
microια microπόρα τα τσακάλια
Όλα λοιπόν συντελούνται σrsquo ένα κλίmicroα συνεργασίας και οmicroόνοιας Ο Αλαφροΐσκιωτος
και οι άνθρωποι της υπαίθρου σε microία έντονη ψυχική ευφορία πνιγmicroένη από το χαρούmicroενο και
microεθυστικό φως της φυσικής ζωής1 υmicroνούν την γύρα τους ζωή και την χαρmicroόσυνη κίνηση της
(I554-571 ενότητα Η ορmicroή microου I703-711 ενότητα Άνοιξη)
Την αστραψιάν αντάmicroωσα
πριν βγει απ rsquo το σύγνεφο Στον κρότο
του κεραυνού αντιχτύπησε το χτυποκάρδι της χαράς microου πρώτοmiddot
στ rsquo ανάλαφρα ξυπνήmicroατα
σε ξαφνικό ένα θρο των φύλλων
στο ξέχειλο κουδούνισmicroα
στην απονύχτερη ησυχία των γρύλων
στις πρώτες τις microιλιές το θαmicroποχάραmicroα
στο δρόmicroο και στα πρώτα παραθύρια
που ανοίγουν του ψαρά και στ rsquo αναβρύσmicroατα
βαθιά στα δέντρα των πουλιών τα microύριαmiddot
στης χαραυγής την ευωδιά
και στο άξαφνο
της αύρας όπου χτύπαε σηmicroαντήρι
στο Απέραντο στ rsquo ανάβρυσmicroα
γεmicroίζοντας
τ rsquo ολόχρυσο του πόθου microου κροντήρι
diams
Και να φουντώνει η άνοιξη
Παντού ο λαός να δράξει την microανία
την ιερή
που
ανάτροmicroη
σκορπάει στα τετραπέρατα αρmicroονία
κι από τον αγώνα του κορmicroιού
του νου του δέντρου
υψώνει αντάmicroα
σε βύθη αιτίσια αθώρητα
το microέγα της χαράς το θάmicroα
1
Ά Σικελιανός 1965 Ι 824-834 Ανέβασmicroα και πόθος
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 213
2
διονυσιακή του υπόσταση που βρίσκει το ανάλογο της στον διονυσιακό παλmicroό της φύσης και
καταλήγει έτσι στην ουσιαστική ταύτιση της ψυχής του microε την microεγαλύτερη ψυχή της φύσης
Κι αυτή η ανάγκη του να ενωθεί microε βαθιά βιολογική ευθύτητα microαζί της εκφράζεται ως ένα
απόλυτα ερωτικό βίωmicroα και συνεπάγεται microε το αίσθηmicroα της πληρότητας και ευτυχίας Ακόmicroη
το πρότυπο εναρmicroόνισης του πολιτισmicroού προς την φύση ο Σικελιανός το αναγνωρίζει όπως
παρουσιάζεται στον Αλαφροΐσκιωτο στις αξίες του ντόπιου αγροτικού πολιτισmicroού γεγονός που φαίνεται microέσα από την συmicroβίωση του microε τους απλούς ξωmicroάχους του νησιού του της
Λευκάδας
Στην συνέχεια της λυρικής του πορείας ο Σικελιανός ονοmicroατίζει την φύση θεά-Μάνα
όλων των όντων Η microορφή λοιπόν της microεγάλης θεάς Μάνας (στις ποικίλες ταυτόσηmicroες
εκδοχές της) αποτελεί κατά τον ποιητή το συmicroβολικό αρχέτυπο της αρmicroονικής σχέσης του
Ανθρώπου microε τον Κόσmicroοmiddot πρόκειται για την αρχέγονη παγκόσmicroια θεότητα που σαρκώνει
συmicroβολικά το microυστήριο της ∆ηmicroιουργίας και της αναγέννησης της φύσης Μάλιστα στη
θηλυκή ερωτική της φύση θrsquo αναγνωρίσει ο ποιητής τη microυθικοθρησκευτική έκφραση της
ιδέας σύmicroφωνα microε την οποία ο έρωτας ή το Sexus (κατά την θεωρητική του διατύπωση) είναι
ο κοσmicroογονικός ρυθmicroός που συνέχει κι ενοποιεί το σύmicroπαν
Όπως θα δούmicroε και microέσα από τους ίδιους τους στίχους στην συνέχεια ο ποιητής εναρmicroονίζεται και ταυτίζεται microε τους βαθύτερους ρυθmicroούς της ζωήςmiddot microrsquo αυτή τη στάση
έmicromicroεσα όmicroως όπως αναφέρει στον Πρόλογο του άλλωστε αντιδρά microαχητικά σrsquo ότι η
microοιραία πνευmicroατική και ψυχική αδράνεια των ανθρώπων παρεmicroβάλλει σαν εmicroπόδιο στην
αέναα συνειδητή και συνεργατική ενότητα microαζί της εξαιτίας microιας αυθαίρετης microηχανικής
microνηmicroονικής διαιρετικής και λογοκρατικής ερmicroηνείας και διαρρύθmicroισης της γυραθέ τους
διανόησης και ζωής1 Ο Σικελιανός γράφει ακόmicroα πως laquoοι άνθρωποι ανυψώσανε στην θέση
των οντολογικών κριτηρίων τα αφηρηmicroένα και ανεδαφικά κριτήρια ενός άδειου και
νεόπλουτου ορθολογισmicroού και ιδεαλισmicroού και οι καιροί τους δεν σταmicroατήσανε ποτέ microε όσα
διέθεταν ως microέσα πλέον και ως εξαρτήmicroατα αυτών των κριτηρίων (Τέχνη Εκπαίδευση
Επιστήmicroη) να συντρίβουν σε αναρίθmicroητα κοmicromicroάτια όλα τα σύmicroβολα της αιώνιας συνοχής και
να σκεπάζουν όλα τα ίχνη της υπέρτατης ενότητας του ανθρώπου και του κόσmicroουmiddot
δηmicroιούργησαν έτσι από τον άνθρωπο της εποχής του microε βάση πάντα τα λεγόmicroενα του ποιητή
ένα πλάσmicroα αξιοθρήνητο και ασύmicromicroετρο περιεργότερο κι ολοένα πιο αχόρταγο για τις microικρές
και κατά δύναmicroη τmicroηmicroατικές αβεβαιότητες αντί να θρέφουν microέσα του τη microοναχή
ουσιαστικήν ανθρώπινη ανάγκη την ανάγκη νrsquo αναπτύσσεται ολοένα υπακούοντας στην
απόρρητη ενότητα του νου του του κορmicroιού του της καρδιάς του microε την πνοή και την
έκταση ολόκληρου του κόσmicroου microεταλλάζοντας microrsquo αυτόν τον τρόπο το σηmicroείο όπου τον
microοίρανεν η microοίρα να ζήσει σε παλαίστρα και σε χώρο microιας ζωής αληθινά και ηρωϊκά καθολικής
2 Έτσι σύmicroφωνα microε τις απόψεις του Σικελιανού που συναντούν εκείνες του Νίτσε
καθώς και άλλων φιλοσοφικών κινηmicroάτων3 που επιδίωκαν να ξαναφέρουν τον άνθρωπο στις
κοσmicroικές του διαστάσεις (αντιρασιοναλιστικό κίνηmicroα Lebensphilosophie του LudwigKlages) οι microηχανικές αρχές της εποχής microας προέκταση της φοβερής ασθένειας της
Λογοκρατίας του περασmicroένου αιώνα προχωρούνε σαν ένας τυφλός οδοστρωτήρας microε την
ίδια αναισθησία απάνω από τις πέτρες απrsquo το χώmicroα κι από τα ανθρώπινα κορmicroιά κατάσταση
που οφείλεται για την σηmicroερινή ηθική και ιστορική εξάρθρωση της ∆ύσης4 Κι αυτή η
παρακmicroή του λογοκρατούmicroενου και τεχνοκρατικού πολιτισmicroού οφείλεται στην απώλεια του
οντολογικού και ουσιαστικά θρησκευτικού περιεχόmicroενου του Sexus Η ριζική λοιπόν
ανυπαρξία microιας Κοσmicroικής Σεξουαλικής πυξίδας στον καιρό του είναι απόλυτα ικανή νrsquo
αποκαλύψει κι όλο τον εκτροχιασmicroό κι όλο το βάραθρο όπου φέρνεται εσωτερικά
1 Ά Σικελιανός 1965 142
Ά Σικελιανός 1965 24 73-743 Ά Σικελιανός 1965 644 Ά Σικελιανός 1965 63
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 313
3
ακυβέρνητος ακέριος ο σύγχρονος πολιτισmicroός Η ουσία της παρέκκλισης έγκειται στην
προτεραιότητα της νοητικής λειτουργίας εις βάρος όλων των άλλων ψυχικών λειτουργιών του
ανθρώπου στην διάσπαση της αρχικά σφαιρικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης σε σώmicroα
και ψυχή στην αποξένωση από την φύση στην αποmicroάκρυνση από τα υπόλοιπα όντα στην
microετάθεση της ολοκλήρωσης του ανθρώπου σε περιοχές microεταφυσικές στην microονοmicroερή
ανάπτυξη των ανθρωπίνων δυνατοτήτων1
Κι ο ποιητής συνεχίζει την κριτική του επισηmicroαίνοντας πως οι συνακόλουθες τροmicroαχτικές ιστορικές κοικωνικοπνευmicroατικές
συνέπειες είναι ο Μηχανικός Πολιτισmicroός ο Καπιταλισmicroός2 που αποσυνθέσανε το Sexus σrsquo
αναρίθmicroητα κοmicromicroάτια όχι microόνο ανίκανα να ανασυγκροτηθούνε σε microία έννοια Κοσmicroική κι
αντίστοιχη ουσιαστικά microε εκείνο αλλά π[ού] αφηmicroένα να σαπίζουνε ή κρυφά ή φανερά στον
κόσmicroο επληmicromicroυρίσανε και πληmicromicroυρίζουνε ολοένα πιο πολύ microε την απόπνοια microύριων άταφων
πτωmicroάτων την ατmicroόσφαιρα όλης της γης Αποτέλεσmicroα λοιπόν των παραπάνω ήταν η
υποκατάσταση του φυσικού microε το τεχνητό και η καθιέρωση της ριζικής αντίθεσης του
ανθρώπινου πολιτισmicroού microε την φύση και τις ζωικές αξίες που οδηγούν στην ολοκληρωτική
καταστροφή της ζωής
Ο ποιητής υποστηρίζει ότι η microονοmicroέρεια και κανένα γενικά αποmicroονωmicroένο laquoσύστηmicroαraquo ή
σύνθηmicroα ούτε οι υλικοί δογmicroατικοί ιστορισmicroοί microπορούν να λύσουν τα αιώνια ζωτικά προβλήmicroατα του ανθρώπου
3 Αντίθετα πρέπει να γκρεmicroιστούν απrsquo τα θεmicroέλια η Θεολογία
της ∆ύναmicroης η Θεοποίηση της ποσότητας η απολυταρχική αξίωση microές στα πράγmicroατα
του όγκου του Αριθmicroού για να ανακαλυφθούν τα ίδια τα κοσmicroολογικά θεmicroέλια της
ανθρώπινης ελευθερίας4 Ο Άνθρωπος λοιπόν κατά τον Σικελιανό καλείται να
συνειδητοποιήσει την microυστηριακή πρωταρχική καταβολή που είναι το laquoάπειροraquo ο βιολογικός
Θεός βαθιά microας για να αντλήσει όλη τη δύναmicroη που χρειάζεται και να ανυψώσει τα
παγκόσmicroια σύmicroβολα της κοσmicroικής του συνοχής και microε τους όmicroοιους του και microε το Σύmicroπαν
Σύmicroβολα δηλαδή ικανά να σκορπίσουνε τριγύρα από τον άνθρωπο σα νέφη τα πνευmicroατικά
του ηθικά και ιστορικά ψευδοπροβλήmicroατα να τον λυτρώσουν από τους αυθαίρετους
microηχανισmicroούς και τεχνητούς της εποχής microας Μύθους5 Χρειάζεται γι αυτό όλος ο laquoάνθρωποςraquo
όλη σε οmicroόκεντρο εσωτερικό παλmicroόν η Ιστορία η Ψυχή και η Φύση χρειάζεται όλη η microνήmicroη
και όλη ευρύτερη η συνείδηση της ζωής στις κοσmicroικές και αιώνιες της διαστάσεις χρειάζεται
όλο σύγχρονα το πνεύmicroα και το σώmicroα χρειάζετrsquo η ίδια θετική ανάσταση του ζωντανού
εαυτού microας από το βαθύ ιστορικό του τάφο και η ουσιαστική αναγέννηση microας microές στα νέα
ελεύθερα διαστήmicroατα του κόσmicroου6
Το microεγάλο λοιπόν αίτηmicroα του ποιητή είναι η αποκατάσταση της από αιώνες χαmicroένης
ενότητας του ανθρώπου για την αρmicroονική επανασύνδεση του microε τον συνολικό ρυθmicroό της
∆ηmicroιουργίας Για τον Σικελιανό η εξυγίανση του ανθρώπινου πολιτισmicroού θα προκύψει από αυτήν ακριβώς την ουσιώδη σχέση του ανθρώπου microε την φύση που εξασφαλίζει την
ισορροπία microε τα πλάσmicroατα της και αποτρέπει κάθε κίνδυνο φυσικής διαταραχής Πρώτα
λοιπόν θα παρουσιάσουmicroε την οργανική αυτή σχέση καθώς επίσης και το υπαρκτό πρότυπο αρmicroονικής συmicroβίωσης microε την φύση του λαϊκού πολιτισmicroού της υπαίθρου όπως
διαmicroορφώνονται στην ποίηση του laquoΑλαφροΐσκιωτουraquo Στην πορεία θα δούmicroε την
συmicroβολοποίηση της παρακmicroής του ανθρώπινου πολιτισmicroού στην microορφή της Μητέρας Θεάς
της σταυρωmicroένης θηλύτητας Λιλίθ
1 ΕΓ Καψωmicroένος Εισαγωγή στην Κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Άρσενίδης Αθήνα 1990
σ 110-1132 Ά Σικελιανός 1965 473 Ά Σικελιανός 1965 704
Ά Σικελιανός 1965 675 Ά Σικελιανός 1965 806 Ά Σικελιανός 1965 71
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 413
4
Η βιωmicroατική σύλληψη του ανθρώπου microε τη φύση στην ποίηση του Αλαφροΐσκιωτου
πραγmicroατώνεται microέσα από την διονυσιακή ταύτιση του εφήβου ποιητή microε τον πάτριο φυσικό
χώρο και τις αξίες του Από την αρχή κιόλας του έργου το ποιητικό υποκείmicroενο βρίσκεται
στην αισθησιακή αγκαλιά της φύσης1 αντικατροπτίζει τη ζωή της φύσης στην ύπαρξή του την
ίδια και γίνεται ένα microε την υπόσταση της (τόmicroος Αprime στίχοι I7-19 ενότητα Γυρισmicroός )1
Βοή του πελάου πληmicromicroυρίζει
τις φλέβες microουmiddot
απάνω microου τρίζει
σαν microυλολίθαρο ο ήλιος middot
γεmicroάτες χτυπάει τις φτερούγες του ο αγέρας middot
αγκοmicroαχάει το άφαντο αξόνι
∆ε microου ακούγεται η τρίσβαθη ανάσα
Γαληνεύει ως στον άmicromicroο βαθιά microου
και απλώνεται η θάλασσα πάσα
Σε ψηλοθόλωτο κύmicroα την υψώνει το απέραντο χάδιmiddot
ποτίζουν τα σπλάχνα
τα ολόδροσα φύκια
[hellip]
Παρακολουθούmicroε λοιπόν κυριολεκτικά τον διάλογο του Αλαφροΐσκιωτου microε τη φύση
γίνεται ολοφάνερη η οικειότητα η επαφή του microαζί της καθώς και η συγκίνηση που προκαλεί
η ένταση αυτού του συναισθήmicroατος Το ποιητικό υποκείmicroενο θαmicroπώνεται από το θαύmicroα και
την microαγεία της φύσης και φτάνει σrsquo ένα εσωτερικό παραλήρηmicroα που αγγίζει ακόmicroα και τα
όρια microίας σιωπηρής έκστασης (I784-789 ενότητα ∆ύναmicroη I884-897 ενότητα Βουνά)2
Πώς έσκιζαν το διάστηmicroα
τα microάτια microου Τριγύρα οι βλεφαρίδες
απ rsquo τα βαριά microατόκλαδα
microου εφέγγανε ως αχτίδες
Κι όλα στην πλάση τ rsquo άκουγα
να microου microιλούνε τρίσβαθα κι αντάmicroα
Βουβό απ rsquo τα στήθη ανέβαινε ώσmicroε τα χείλη ανάτρεmicroε
και στα βαριά εσταmicroάταγε
microατόκλαδα το
κλάmicroα
diams
hellip Ήτανε δροσιά
για microένα ο ήλιος sdot ήτανε
1 Ά Σικελιανός 1965 I212-9 ενότητα Η πείνα
2 Ά Σικελιανός 1965 IIΙ17-24 ενότητα Ξαπλώmicroατα Ι242-247 ενότητα Η πείνα III 451-459 ενότητα Ο
ασφοδελώνας
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 513
5
σαν παγωmicroένη κρουστάλλη κερήθραsdot
και διάφανα είδα τα αmicroπελόφυλλα
τη ρώγα την κρουστή και microrsquo έσεισαν
τα ρίγη ως ποταmicroίσια ρείθρα
Πώς ήταν ένα ανάνιωσα και αρίθmicroητο
στην τόση ανατριχίλα το κορmicroί microουΤα φύλλα τ rsquo αστερόφυλλα
στον ουρανόν εχύθηκαν απάνου
και σείστη κι αναγάλλιασε
το παγερό στερέωmicroα του πλατάνου
Ο ποιητής-αφηγητής που ο λόγος του microοιάζει microε ξέσπασmicroα της ίδιας της φύσης1
αφοmicroοιώνει κάθε πτυχή της φυσικής ζωής και βρίσκεται σε microια συνεχή βαθιά ανταπόκριση
και συmicroβίωση microε το παν (906-918 ενότητα Βουνά και I656-66 ενότητα Ψηλότερα)
Και microέσα στα λούσmicroατα
στα κρύα βουνίσια ρείθρα σα microες στο πέλαο των σταχυών
που λούζεται η σταρήθρα
κυmicroατιστά διαβαίνοντας
και της φωνής της ρίχνοντας τη στάλα
ωσά να κατεβαίνει την ανάλαφρη
και αραχνούφαντη του ανέmicroου σκάλα
- στα στήθια microου εγλιστρούσανε
τα σύγνεφα - εροβόλησα
microrsquo όλα microαζί τα ρίγη ως καταρράκτης
όπου να ζήσεις ήτανε
κορmicroί microου κι όπου ετάχτης
diams
Όπως στην αλλαξοκαιριάν
a λλάζει τρίσβαθα ο αγέρας χρώmicroα
ξεσπάει ο ήλιος στα νερά
στα πέλαγα στα σύγνεφα στο χώmicroα
τη χλόη γοργά θερίζουνε
microε το φτερό τα χελιδόνια ndash
όλα η ορmicroή microου τ rsquo άγγιξε έψαξε όλο ως αστραψιά
το διάστηmicroα το αγκάλιασε
σε άκρες σιωπές ασυχνογύρισεν
ωσά γεράκι οmicroπρός στα χιόνια
Ο Σικελιανός στον Πρόλογο του Λυρικού Βίου του λέει πως microέσα από την εφηβική
βίωση του microες στη Φύση κέρδιζε την δύναmicroη microιας άmicroεσης συmicroβολοποίησης των πιο αγνών
ζωικών κινήτρων που ανάτελλαν microε πηγαία επιβολή βαθιά του2 Ο ποιητής αναζητά αυτά τα
1
Ά Σικελιανός 1965 I275-288 ενότητα Τα γύρα microου και I587-596 ενότητα Ανατολή2 ΕΓ Καψωmicroένος Ο έρωτας στην νεοελληνική λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη Επιστηmicroονικό
συmicroπόσιο περί έρωτος Καπέσοβο 1999 112
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 613
6
πρωτογενή κίνητρα που αποτελούν την καθαρή βιολογική αλήθεια microε σκοπό την κατάκτηση
microιας ενιαίας και microείζονος συνείδησης της ζωής
Στον Αλαφροΐσκιωτο λοιπόν εντοπίζουmicroε αυτήν την συmicroβολοποίηση των ζωικών
αιτηmicroάτων στους στίχους I383-491 ενότητα Πρώτη νίκη Η σκηνή της microυστηριακής
εmicroφάνισης του κοπαδιού των γιδοπροβάτων και τράγων που συmicroβολοποιούν το πρωτογενές
ερωτικό ένστικτο αποτελεί microία βιωmicroατική διείσδυση στο πνεύmicroα της φύσης1
Χαρακτηριστική εδώ είναι η επικοινωνία και η άmicroεση επαφή του ποιητικού υποκειmicroένου microε
τα laquoζωντανάraquo τα ζώα2 που συλλαmicroβάνει έτσι τον διάχυτο ερωτικό παλmicroό της φύσης
και να ολοένα εκύκλωνε
τριγύρα ως microισοφέγγαρο
ένα κοπάδι αmicroέτρητο
γίδια και αρνιά και τράγοιhellip
Και στάθηmiddot κι ας εκράταγα
την κρύα πνοή στα στήθη
τον άνθρωπο ανάνιωσαν που πάρωρα εκοιmicroήθη
Εβόγκααν τα κουδούνια τους
κάποτεmiddot ανάρια γύρου
βραχνό ακούγονταν βέλασmicroα
τρεmicroουλιαστό σατύρου
Και δεν εφάνη πιστικός
Από ποια τάχα βύθια
ήρταν microε microάγιο αmicroέτρητα
τριγύρα microου και πλήθια
σταλmicroένο βιός δαιmicroονικό
παντού microπροστά από πίσω
για να τους γένω βασιλιάς
και ναν τα κυβερνήσω
Ο Αλαφροΐσκιωτος επικοινωνεί και microε τον γύρα ελληνικό λαό που συγκεντρώνει όλα
εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία φανερώνουν την ιδιαίτερη και αρmicroονική σχέση του
ανθρώπου microε την φύση (ΙΙΙ 39-54 ενότητα Ο γελαδάρης)3
Μα απ rsquo όλους πιο στοχαστικά
ακούαmicroε το
microεσόκοπον
αντρίτη γελαδάρη
Το microέτωπο είχε πιο ψηλό
από τα γελάδια κ rsquo ήξερε
την καθεmicroιά αλλαξοκαιριά
το δρόmicroο από τ rsquo αστέρια
στη φλούδα σα να διάβαζε
1 ΕΓ Καψωmicroένος 1999 113
2 Ά Σικελιανός 1965 I 934-946 ενότητα Βουνά III8-14 ενότητα Το κριάρι και 719-727 ενότητα
Κεραmicroεικός3
Ά Σικελιανός 1965 Ι 485-526 ενότητα Ανάmicroεσα στο λαό Ι 1007-81 ενότητα Η ανυφάντρα
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 713
7
του πεύκου και στο σύγνεφο
και στης βραδιάς τ rsquo αγέρια
και στις διαβατικές σιωπές
του ανέmicroου και στο microούδιασmicroα
του γρύλου που αριοδόνητος
εσίγαε στ rsquo ακρογιάλια που έσκουζαν φεύγοντας microακριά
microια microπόρα τα τσακάλια
Όλα λοιπόν συντελούνται σrsquo ένα κλίmicroα συνεργασίας και οmicroόνοιας Ο Αλαφροΐσκιωτος
και οι άνθρωποι της υπαίθρου σε microία έντονη ψυχική ευφορία πνιγmicroένη από το χαρούmicroενο και
microεθυστικό φως της φυσικής ζωής1 υmicroνούν την γύρα τους ζωή και την χαρmicroόσυνη κίνηση της
(I554-571 ενότητα Η ορmicroή microου I703-711 ενότητα Άνοιξη)
Την αστραψιάν αντάmicroωσα
πριν βγει απ rsquo το σύγνεφο Στον κρότο
του κεραυνού αντιχτύπησε το χτυποκάρδι της χαράς microου πρώτοmiddot
στ rsquo ανάλαφρα ξυπνήmicroατα
σε ξαφνικό ένα θρο των φύλλων
στο ξέχειλο κουδούνισmicroα
στην απονύχτερη ησυχία των γρύλων
στις πρώτες τις microιλιές το θαmicroποχάραmicroα
στο δρόmicroο και στα πρώτα παραθύρια
που ανοίγουν του ψαρά και στ rsquo αναβρύσmicroατα
βαθιά στα δέντρα των πουλιών τα microύριαmiddot
στης χαραυγής την ευωδιά
και στο άξαφνο
της αύρας όπου χτύπαε σηmicroαντήρι
στο Απέραντο στ rsquo ανάβρυσmicroα
γεmicroίζοντας
τ rsquo ολόχρυσο του πόθου microου κροντήρι
diams
Και να φουντώνει η άνοιξη
Παντού ο λαός να δράξει την microανία
την ιερή
που
ανάτροmicroη
σκορπάει στα τετραπέρατα αρmicroονία
κι από τον αγώνα του κορmicroιού
του νου του δέντρου
υψώνει αντάmicroα
σε βύθη αιτίσια αθώρητα
το microέγα της χαράς το θάmicroα
1
Ά Σικελιανός 1965 Ι 824-834 Ανέβασmicroα και πόθος
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 313
3
ακυβέρνητος ακέριος ο σύγχρονος πολιτισmicroός Η ουσία της παρέκκλισης έγκειται στην
προτεραιότητα της νοητικής λειτουργίας εις βάρος όλων των άλλων ψυχικών λειτουργιών του
ανθρώπου στην διάσπαση της αρχικά σφαιρικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης σε σώmicroα
και ψυχή στην αποξένωση από την φύση στην αποmicroάκρυνση από τα υπόλοιπα όντα στην
microετάθεση της ολοκλήρωσης του ανθρώπου σε περιοχές microεταφυσικές στην microονοmicroερή
ανάπτυξη των ανθρωπίνων δυνατοτήτων1
Κι ο ποιητής συνεχίζει την κριτική του επισηmicroαίνοντας πως οι συνακόλουθες τροmicroαχτικές ιστορικές κοικωνικοπνευmicroατικές
συνέπειες είναι ο Μηχανικός Πολιτισmicroός ο Καπιταλισmicroός2 που αποσυνθέσανε το Sexus σrsquo
αναρίθmicroητα κοmicromicroάτια όχι microόνο ανίκανα να ανασυγκροτηθούνε σε microία έννοια Κοσmicroική κι
αντίστοιχη ουσιαστικά microε εκείνο αλλά π[ού] αφηmicroένα να σαπίζουνε ή κρυφά ή φανερά στον
κόσmicroο επληmicromicroυρίσανε και πληmicromicroυρίζουνε ολοένα πιο πολύ microε την απόπνοια microύριων άταφων
πτωmicroάτων την ατmicroόσφαιρα όλης της γης Αποτέλεσmicroα λοιπόν των παραπάνω ήταν η
υποκατάσταση του φυσικού microε το τεχνητό και η καθιέρωση της ριζικής αντίθεσης του
ανθρώπινου πολιτισmicroού microε την φύση και τις ζωικές αξίες που οδηγούν στην ολοκληρωτική
καταστροφή της ζωής
Ο ποιητής υποστηρίζει ότι η microονοmicroέρεια και κανένα γενικά αποmicroονωmicroένο laquoσύστηmicroαraquo ή
σύνθηmicroα ούτε οι υλικοί δογmicroατικοί ιστορισmicroοί microπορούν να λύσουν τα αιώνια ζωτικά προβλήmicroατα του ανθρώπου
3 Αντίθετα πρέπει να γκρεmicroιστούν απrsquo τα θεmicroέλια η Θεολογία
της ∆ύναmicroης η Θεοποίηση της ποσότητας η απολυταρχική αξίωση microές στα πράγmicroατα
του όγκου του Αριθmicroού για να ανακαλυφθούν τα ίδια τα κοσmicroολογικά θεmicroέλια της
ανθρώπινης ελευθερίας4 Ο Άνθρωπος λοιπόν κατά τον Σικελιανό καλείται να
συνειδητοποιήσει την microυστηριακή πρωταρχική καταβολή που είναι το laquoάπειροraquo ο βιολογικός
Θεός βαθιά microας για να αντλήσει όλη τη δύναmicroη που χρειάζεται και να ανυψώσει τα
παγκόσmicroια σύmicroβολα της κοσmicroικής του συνοχής και microε τους όmicroοιους του και microε το Σύmicroπαν
Σύmicroβολα δηλαδή ικανά να σκορπίσουνε τριγύρα από τον άνθρωπο σα νέφη τα πνευmicroατικά
του ηθικά και ιστορικά ψευδοπροβλήmicroατα να τον λυτρώσουν από τους αυθαίρετους
microηχανισmicroούς και τεχνητούς της εποχής microας Μύθους5 Χρειάζεται γι αυτό όλος ο laquoάνθρωποςraquo
όλη σε οmicroόκεντρο εσωτερικό παλmicroόν η Ιστορία η Ψυχή και η Φύση χρειάζεται όλη η microνήmicroη
και όλη ευρύτερη η συνείδηση της ζωής στις κοσmicroικές και αιώνιες της διαστάσεις χρειάζεται
όλο σύγχρονα το πνεύmicroα και το σώmicroα χρειάζετrsquo η ίδια θετική ανάσταση του ζωντανού
εαυτού microας από το βαθύ ιστορικό του τάφο και η ουσιαστική αναγέννηση microας microές στα νέα
ελεύθερα διαστήmicroατα του κόσmicroου6
Το microεγάλο λοιπόν αίτηmicroα του ποιητή είναι η αποκατάσταση της από αιώνες χαmicroένης
ενότητας του ανθρώπου για την αρmicroονική επανασύνδεση του microε τον συνολικό ρυθmicroό της
∆ηmicroιουργίας Για τον Σικελιανό η εξυγίανση του ανθρώπινου πολιτισmicroού θα προκύψει από αυτήν ακριβώς την ουσιώδη σχέση του ανθρώπου microε την φύση που εξασφαλίζει την
ισορροπία microε τα πλάσmicroατα της και αποτρέπει κάθε κίνδυνο φυσικής διαταραχής Πρώτα
λοιπόν θα παρουσιάσουmicroε την οργανική αυτή σχέση καθώς επίσης και το υπαρκτό πρότυπο αρmicroονικής συmicroβίωσης microε την φύση του λαϊκού πολιτισmicroού της υπαίθρου όπως
διαmicroορφώνονται στην ποίηση του laquoΑλαφροΐσκιωτουraquo Στην πορεία θα δούmicroε την
συmicroβολοποίηση της παρακmicroής του ανθρώπινου πολιτισmicroού στην microορφή της Μητέρας Θεάς
της σταυρωmicroένης θηλύτητας Λιλίθ
1 ΕΓ Καψωmicroένος Εισαγωγή στην Κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Άρσενίδης Αθήνα 1990
σ 110-1132 Ά Σικελιανός 1965 473 Ά Σικελιανός 1965 704
Ά Σικελιανός 1965 675 Ά Σικελιανός 1965 806 Ά Σικελιανός 1965 71
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 413
4
Η βιωmicroατική σύλληψη του ανθρώπου microε τη φύση στην ποίηση του Αλαφροΐσκιωτου
πραγmicroατώνεται microέσα από την διονυσιακή ταύτιση του εφήβου ποιητή microε τον πάτριο φυσικό
χώρο και τις αξίες του Από την αρχή κιόλας του έργου το ποιητικό υποκείmicroενο βρίσκεται
στην αισθησιακή αγκαλιά της φύσης1 αντικατροπτίζει τη ζωή της φύσης στην ύπαρξή του την
ίδια και γίνεται ένα microε την υπόσταση της (τόmicroος Αprime στίχοι I7-19 ενότητα Γυρισmicroός )1
Βοή του πελάου πληmicromicroυρίζει
τις φλέβες microουmiddot
απάνω microου τρίζει
σαν microυλολίθαρο ο ήλιος middot
γεmicroάτες χτυπάει τις φτερούγες του ο αγέρας middot
αγκοmicroαχάει το άφαντο αξόνι
∆ε microου ακούγεται η τρίσβαθη ανάσα
Γαληνεύει ως στον άmicromicroο βαθιά microου
και απλώνεται η θάλασσα πάσα
Σε ψηλοθόλωτο κύmicroα την υψώνει το απέραντο χάδιmiddot
ποτίζουν τα σπλάχνα
τα ολόδροσα φύκια
[hellip]
Παρακολουθούmicroε λοιπόν κυριολεκτικά τον διάλογο του Αλαφροΐσκιωτου microε τη φύση
γίνεται ολοφάνερη η οικειότητα η επαφή του microαζί της καθώς και η συγκίνηση που προκαλεί
η ένταση αυτού του συναισθήmicroατος Το ποιητικό υποκείmicroενο θαmicroπώνεται από το θαύmicroα και
την microαγεία της φύσης και φτάνει σrsquo ένα εσωτερικό παραλήρηmicroα που αγγίζει ακόmicroα και τα
όρια microίας σιωπηρής έκστασης (I784-789 ενότητα ∆ύναmicroη I884-897 ενότητα Βουνά)2
Πώς έσκιζαν το διάστηmicroα
τα microάτια microου Τριγύρα οι βλεφαρίδες
απ rsquo τα βαριά microατόκλαδα
microου εφέγγανε ως αχτίδες
Κι όλα στην πλάση τ rsquo άκουγα
να microου microιλούνε τρίσβαθα κι αντάmicroα
Βουβό απ rsquo τα στήθη ανέβαινε ώσmicroε τα χείλη ανάτρεmicroε
και στα βαριά εσταmicroάταγε
microατόκλαδα το
κλάmicroα
diams
hellip Ήτανε δροσιά
για microένα ο ήλιος sdot ήτανε
1 Ά Σικελιανός 1965 I212-9 ενότητα Η πείνα
2 Ά Σικελιανός 1965 IIΙ17-24 ενότητα Ξαπλώmicroατα Ι242-247 ενότητα Η πείνα III 451-459 ενότητα Ο
ασφοδελώνας
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 513
5
σαν παγωmicroένη κρουστάλλη κερήθραsdot
και διάφανα είδα τα αmicroπελόφυλλα
τη ρώγα την κρουστή και microrsquo έσεισαν
τα ρίγη ως ποταmicroίσια ρείθρα
Πώς ήταν ένα ανάνιωσα και αρίθmicroητο
στην τόση ανατριχίλα το κορmicroί microουΤα φύλλα τ rsquo αστερόφυλλα
στον ουρανόν εχύθηκαν απάνου
και σείστη κι αναγάλλιασε
το παγερό στερέωmicroα του πλατάνου
Ο ποιητής-αφηγητής που ο λόγος του microοιάζει microε ξέσπασmicroα της ίδιας της φύσης1
αφοmicroοιώνει κάθε πτυχή της φυσικής ζωής και βρίσκεται σε microια συνεχή βαθιά ανταπόκριση
και συmicroβίωση microε το παν (906-918 ενότητα Βουνά και I656-66 ενότητα Ψηλότερα)
Και microέσα στα λούσmicroατα
στα κρύα βουνίσια ρείθρα σα microες στο πέλαο των σταχυών
που λούζεται η σταρήθρα
κυmicroατιστά διαβαίνοντας
και της φωνής της ρίχνοντας τη στάλα
ωσά να κατεβαίνει την ανάλαφρη
και αραχνούφαντη του ανέmicroου σκάλα
- στα στήθια microου εγλιστρούσανε
τα σύγνεφα - εροβόλησα
microrsquo όλα microαζί τα ρίγη ως καταρράκτης
όπου να ζήσεις ήτανε
κορmicroί microου κι όπου ετάχτης
diams
Όπως στην αλλαξοκαιριάν
a λλάζει τρίσβαθα ο αγέρας χρώmicroα
ξεσπάει ο ήλιος στα νερά
στα πέλαγα στα σύγνεφα στο χώmicroα
τη χλόη γοργά θερίζουνε
microε το φτερό τα χελιδόνια ndash
όλα η ορmicroή microου τ rsquo άγγιξε έψαξε όλο ως αστραψιά
το διάστηmicroα το αγκάλιασε
σε άκρες σιωπές ασυχνογύρισεν
ωσά γεράκι οmicroπρός στα χιόνια
Ο Σικελιανός στον Πρόλογο του Λυρικού Βίου του λέει πως microέσα από την εφηβική
βίωση του microες στη Φύση κέρδιζε την δύναmicroη microιας άmicroεσης συmicroβολοποίησης των πιο αγνών
ζωικών κινήτρων που ανάτελλαν microε πηγαία επιβολή βαθιά του2 Ο ποιητής αναζητά αυτά τα
1
Ά Σικελιανός 1965 I275-288 ενότητα Τα γύρα microου και I587-596 ενότητα Ανατολή2 ΕΓ Καψωmicroένος Ο έρωτας στην νεοελληνική λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη Επιστηmicroονικό
συmicroπόσιο περί έρωτος Καπέσοβο 1999 112
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 613
6
πρωτογενή κίνητρα που αποτελούν την καθαρή βιολογική αλήθεια microε σκοπό την κατάκτηση
microιας ενιαίας και microείζονος συνείδησης της ζωής
Στον Αλαφροΐσκιωτο λοιπόν εντοπίζουmicroε αυτήν την συmicroβολοποίηση των ζωικών
αιτηmicroάτων στους στίχους I383-491 ενότητα Πρώτη νίκη Η σκηνή της microυστηριακής
εmicroφάνισης του κοπαδιού των γιδοπροβάτων και τράγων που συmicroβολοποιούν το πρωτογενές
ερωτικό ένστικτο αποτελεί microία βιωmicroατική διείσδυση στο πνεύmicroα της φύσης1
Χαρακτηριστική εδώ είναι η επικοινωνία και η άmicroεση επαφή του ποιητικού υποκειmicroένου microε
τα laquoζωντανάraquo τα ζώα2 που συλλαmicroβάνει έτσι τον διάχυτο ερωτικό παλmicroό της φύσης
και να ολοένα εκύκλωνε
τριγύρα ως microισοφέγγαρο
ένα κοπάδι αmicroέτρητο
γίδια και αρνιά και τράγοιhellip
Και στάθηmiddot κι ας εκράταγα
την κρύα πνοή στα στήθη
τον άνθρωπο ανάνιωσαν που πάρωρα εκοιmicroήθη
Εβόγκααν τα κουδούνια τους
κάποτεmiddot ανάρια γύρου
βραχνό ακούγονταν βέλασmicroα
τρεmicroουλιαστό σατύρου
Και δεν εφάνη πιστικός
Από ποια τάχα βύθια
ήρταν microε microάγιο αmicroέτρητα
τριγύρα microου και πλήθια
σταλmicroένο βιός δαιmicroονικό
παντού microπροστά από πίσω
για να τους γένω βασιλιάς
και ναν τα κυβερνήσω
Ο Αλαφροΐσκιωτος επικοινωνεί και microε τον γύρα ελληνικό λαό που συγκεντρώνει όλα
εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία φανερώνουν την ιδιαίτερη και αρmicroονική σχέση του
ανθρώπου microε την φύση (ΙΙΙ 39-54 ενότητα Ο γελαδάρης)3
Μα απ rsquo όλους πιο στοχαστικά
ακούαmicroε το
microεσόκοπον
αντρίτη γελαδάρη
Το microέτωπο είχε πιο ψηλό
από τα γελάδια κ rsquo ήξερε
την καθεmicroιά αλλαξοκαιριά
το δρόmicroο από τ rsquo αστέρια
στη φλούδα σα να διάβαζε
1 ΕΓ Καψωmicroένος 1999 113
2 Ά Σικελιανός 1965 I 934-946 ενότητα Βουνά III8-14 ενότητα Το κριάρι και 719-727 ενότητα
Κεραmicroεικός3
Ά Σικελιανός 1965 Ι 485-526 ενότητα Ανάmicroεσα στο λαό Ι 1007-81 ενότητα Η ανυφάντρα
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 713
7
του πεύκου και στο σύγνεφο
και στης βραδιάς τ rsquo αγέρια
και στις διαβατικές σιωπές
του ανέmicroου και στο microούδιασmicroα
του γρύλου που αριοδόνητος
εσίγαε στ rsquo ακρογιάλια που έσκουζαν φεύγοντας microακριά
microια microπόρα τα τσακάλια
Όλα λοιπόν συντελούνται σrsquo ένα κλίmicroα συνεργασίας και οmicroόνοιας Ο Αλαφροΐσκιωτος
και οι άνθρωποι της υπαίθρου σε microία έντονη ψυχική ευφορία πνιγmicroένη από το χαρούmicroενο και
microεθυστικό φως της φυσικής ζωής1 υmicroνούν την γύρα τους ζωή και την χαρmicroόσυνη κίνηση της
(I554-571 ενότητα Η ορmicroή microου I703-711 ενότητα Άνοιξη)
Την αστραψιάν αντάmicroωσα
πριν βγει απ rsquo το σύγνεφο Στον κρότο
του κεραυνού αντιχτύπησε το χτυποκάρδι της χαράς microου πρώτοmiddot
στ rsquo ανάλαφρα ξυπνήmicroατα
σε ξαφνικό ένα θρο των φύλλων
στο ξέχειλο κουδούνισmicroα
στην απονύχτερη ησυχία των γρύλων
στις πρώτες τις microιλιές το θαmicroποχάραmicroα
στο δρόmicroο και στα πρώτα παραθύρια
που ανοίγουν του ψαρά και στ rsquo αναβρύσmicroατα
βαθιά στα δέντρα των πουλιών τα microύριαmiddot
στης χαραυγής την ευωδιά
και στο άξαφνο
της αύρας όπου χτύπαε σηmicroαντήρι
στο Απέραντο στ rsquo ανάβρυσmicroα
γεmicroίζοντας
τ rsquo ολόχρυσο του πόθου microου κροντήρι
diams
Και να φουντώνει η άνοιξη
Παντού ο λαός να δράξει την microανία
την ιερή
που
ανάτροmicroη
σκορπάει στα τετραπέρατα αρmicroονία
κι από τον αγώνα του κορmicroιού
του νου του δέντρου
υψώνει αντάmicroα
σε βύθη αιτίσια αθώρητα
το microέγα της χαράς το θάmicroα
1
Ά Σικελιανός 1965 Ι 824-834 Ανέβασmicroα και πόθος
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 413
4
Η βιωmicroατική σύλληψη του ανθρώπου microε τη φύση στην ποίηση του Αλαφροΐσκιωτου
πραγmicroατώνεται microέσα από την διονυσιακή ταύτιση του εφήβου ποιητή microε τον πάτριο φυσικό
χώρο και τις αξίες του Από την αρχή κιόλας του έργου το ποιητικό υποκείmicroενο βρίσκεται
στην αισθησιακή αγκαλιά της φύσης1 αντικατροπτίζει τη ζωή της φύσης στην ύπαρξή του την
ίδια και γίνεται ένα microε την υπόσταση της (τόmicroος Αprime στίχοι I7-19 ενότητα Γυρισmicroός )1
Βοή του πελάου πληmicromicroυρίζει
τις φλέβες microουmiddot
απάνω microου τρίζει
σαν microυλολίθαρο ο ήλιος middot
γεmicroάτες χτυπάει τις φτερούγες του ο αγέρας middot
αγκοmicroαχάει το άφαντο αξόνι
∆ε microου ακούγεται η τρίσβαθη ανάσα
Γαληνεύει ως στον άmicromicroο βαθιά microου
και απλώνεται η θάλασσα πάσα
Σε ψηλοθόλωτο κύmicroα την υψώνει το απέραντο χάδιmiddot
ποτίζουν τα σπλάχνα
τα ολόδροσα φύκια
[hellip]
Παρακολουθούmicroε λοιπόν κυριολεκτικά τον διάλογο του Αλαφροΐσκιωτου microε τη φύση
γίνεται ολοφάνερη η οικειότητα η επαφή του microαζί της καθώς και η συγκίνηση που προκαλεί
η ένταση αυτού του συναισθήmicroατος Το ποιητικό υποκείmicroενο θαmicroπώνεται από το θαύmicroα και
την microαγεία της φύσης και φτάνει σrsquo ένα εσωτερικό παραλήρηmicroα που αγγίζει ακόmicroα και τα
όρια microίας σιωπηρής έκστασης (I784-789 ενότητα ∆ύναmicroη I884-897 ενότητα Βουνά)2
Πώς έσκιζαν το διάστηmicroα
τα microάτια microου Τριγύρα οι βλεφαρίδες
απ rsquo τα βαριά microατόκλαδα
microου εφέγγανε ως αχτίδες
Κι όλα στην πλάση τ rsquo άκουγα
να microου microιλούνε τρίσβαθα κι αντάmicroα
Βουβό απ rsquo τα στήθη ανέβαινε ώσmicroε τα χείλη ανάτρεmicroε
και στα βαριά εσταmicroάταγε
microατόκλαδα το
κλάmicroα
diams
hellip Ήτανε δροσιά
για microένα ο ήλιος sdot ήτανε
1 Ά Σικελιανός 1965 I212-9 ενότητα Η πείνα
2 Ά Σικελιανός 1965 IIΙ17-24 ενότητα Ξαπλώmicroατα Ι242-247 ενότητα Η πείνα III 451-459 ενότητα Ο
ασφοδελώνας
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 513
5
σαν παγωmicroένη κρουστάλλη κερήθραsdot
και διάφανα είδα τα αmicroπελόφυλλα
τη ρώγα την κρουστή και microrsquo έσεισαν
τα ρίγη ως ποταmicroίσια ρείθρα
Πώς ήταν ένα ανάνιωσα και αρίθmicroητο
στην τόση ανατριχίλα το κορmicroί microουΤα φύλλα τ rsquo αστερόφυλλα
στον ουρανόν εχύθηκαν απάνου
και σείστη κι αναγάλλιασε
το παγερό στερέωmicroα του πλατάνου
Ο ποιητής-αφηγητής που ο λόγος του microοιάζει microε ξέσπασmicroα της ίδιας της φύσης1
αφοmicroοιώνει κάθε πτυχή της φυσικής ζωής και βρίσκεται σε microια συνεχή βαθιά ανταπόκριση
και συmicroβίωση microε το παν (906-918 ενότητα Βουνά και I656-66 ενότητα Ψηλότερα)
Και microέσα στα λούσmicroατα
στα κρύα βουνίσια ρείθρα σα microες στο πέλαο των σταχυών
που λούζεται η σταρήθρα
κυmicroατιστά διαβαίνοντας
και της φωνής της ρίχνοντας τη στάλα
ωσά να κατεβαίνει την ανάλαφρη
και αραχνούφαντη του ανέmicroου σκάλα
- στα στήθια microου εγλιστρούσανε
τα σύγνεφα - εροβόλησα
microrsquo όλα microαζί τα ρίγη ως καταρράκτης
όπου να ζήσεις ήτανε
κορmicroί microου κι όπου ετάχτης
diams
Όπως στην αλλαξοκαιριάν
a λλάζει τρίσβαθα ο αγέρας χρώmicroα
ξεσπάει ο ήλιος στα νερά
στα πέλαγα στα σύγνεφα στο χώmicroα
τη χλόη γοργά θερίζουνε
microε το φτερό τα χελιδόνια ndash
όλα η ορmicroή microου τ rsquo άγγιξε έψαξε όλο ως αστραψιά
το διάστηmicroα το αγκάλιασε
σε άκρες σιωπές ασυχνογύρισεν
ωσά γεράκι οmicroπρός στα χιόνια
Ο Σικελιανός στον Πρόλογο του Λυρικού Βίου του λέει πως microέσα από την εφηβική
βίωση του microες στη Φύση κέρδιζε την δύναmicroη microιας άmicroεσης συmicroβολοποίησης των πιο αγνών
ζωικών κινήτρων που ανάτελλαν microε πηγαία επιβολή βαθιά του2 Ο ποιητής αναζητά αυτά τα
1
Ά Σικελιανός 1965 I275-288 ενότητα Τα γύρα microου και I587-596 ενότητα Ανατολή2 ΕΓ Καψωmicroένος Ο έρωτας στην νεοελληνική λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη Επιστηmicroονικό
συmicroπόσιο περί έρωτος Καπέσοβο 1999 112
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 613
6
πρωτογενή κίνητρα που αποτελούν την καθαρή βιολογική αλήθεια microε σκοπό την κατάκτηση
microιας ενιαίας και microείζονος συνείδησης της ζωής
Στον Αλαφροΐσκιωτο λοιπόν εντοπίζουmicroε αυτήν την συmicroβολοποίηση των ζωικών
αιτηmicroάτων στους στίχους I383-491 ενότητα Πρώτη νίκη Η σκηνή της microυστηριακής
εmicroφάνισης του κοπαδιού των γιδοπροβάτων και τράγων που συmicroβολοποιούν το πρωτογενές
ερωτικό ένστικτο αποτελεί microία βιωmicroατική διείσδυση στο πνεύmicroα της φύσης1
Χαρακτηριστική εδώ είναι η επικοινωνία και η άmicroεση επαφή του ποιητικού υποκειmicroένου microε
τα laquoζωντανάraquo τα ζώα2 που συλλαmicroβάνει έτσι τον διάχυτο ερωτικό παλmicroό της φύσης
και να ολοένα εκύκλωνε
τριγύρα ως microισοφέγγαρο
ένα κοπάδι αmicroέτρητο
γίδια και αρνιά και τράγοιhellip
Και στάθηmiddot κι ας εκράταγα
την κρύα πνοή στα στήθη
τον άνθρωπο ανάνιωσαν που πάρωρα εκοιmicroήθη
Εβόγκααν τα κουδούνια τους
κάποτεmiddot ανάρια γύρου
βραχνό ακούγονταν βέλασmicroα
τρεmicroουλιαστό σατύρου
Και δεν εφάνη πιστικός
Από ποια τάχα βύθια
ήρταν microε microάγιο αmicroέτρητα
τριγύρα microου και πλήθια
σταλmicroένο βιός δαιmicroονικό
παντού microπροστά από πίσω
για να τους γένω βασιλιάς
και ναν τα κυβερνήσω
Ο Αλαφροΐσκιωτος επικοινωνεί και microε τον γύρα ελληνικό λαό που συγκεντρώνει όλα
εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία φανερώνουν την ιδιαίτερη και αρmicroονική σχέση του
ανθρώπου microε την φύση (ΙΙΙ 39-54 ενότητα Ο γελαδάρης)3
Μα απ rsquo όλους πιο στοχαστικά
ακούαmicroε το
microεσόκοπον
αντρίτη γελαδάρη
Το microέτωπο είχε πιο ψηλό
από τα γελάδια κ rsquo ήξερε
την καθεmicroιά αλλαξοκαιριά
το δρόmicroο από τ rsquo αστέρια
στη φλούδα σα να διάβαζε
1 ΕΓ Καψωmicroένος 1999 113
2 Ά Σικελιανός 1965 I 934-946 ενότητα Βουνά III8-14 ενότητα Το κριάρι και 719-727 ενότητα
Κεραmicroεικός3
Ά Σικελιανός 1965 Ι 485-526 ενότητα Ανάmicroεσα στο λαό Ι 1007-81 ενότητα Η ανυφάντρα
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 713
7
του πεύκου και στο σύγνεφο
και στης βραδιάς τ rsquo αγέρια
και στις διαβατικές σιωπές
του ανέmicroου και στο microούδιασmicroα
του γρύλου που αριοδόνητος
εσίγαε στ rsquo ακρογιάλια που έσκουζαν φεύγοντας microακριά
microια microπόρα τα τσακάλια
Όλα λοιπόν συντελούνται σrsquo ένα κλίmicroα συνεργασίας και οmicroόνοιας Ο Αλαφροΐσκιωτος
και οι άνθρωποι της υπαίθρου σε microία έντονη ψυχική ευφορία πνιγmicroένη από το χαρούmicroενο και
microεθυστικό φως της φυσικής ζωής1 υmicroνούν την γύρα τους ζωή και την χαρmicroόσυνη κίνηση της
(I554-571 ενότητα Η ορmicroή microου I703-711 ενότητα Άνοιξη)
Την αστραψιάν αντάmicroωσα
πριν βγει απ rsquo το σύγνεφο Στον κρότο
του κεραυνού αντιχτύπησε το χτυποκάρδι της χαράς microου πρώτοmiddot
στ rsquo ανάλαφρα ξυπνήmicroατα
σε ξαφνικό ένα θρο των φύλλων
στο ξέχειλο κουδούνισmicroα
στην απονύχτερη ησυχία των γρύλων
στις πρώτες τις microιλιές το θαmicroποχάραmicroα
στο δρόmicroο και στα πρώτα παραθύρια
που ανοίγουν του ψαρά και στ rsquo αναβρύσmicroατα
βαθιά στα δέντρα των πουλιών τα microύριαmiddot
στης χαραυγής την ευωδιά
και στο άξαφνο
της αύρας όπου χτύπαε σηmicroαντήρι
στο Απέραντο στ rsquo ανάβρυσmicroα
γεmicroίζοντας
τ rsquo ολόχρυσο του πόθου microου κροντήρι
diams
Και να φουντώνει η άνοιξη
Παντού ο λαός να δράξει την microανία
την ιερή
που
ανάτροmicroη
σκορπάει στα τετραπέρατα αρmicroονία
κι από τον αγώνα του κορmicroιού
του νου του δέντρου
υψώνει αντάmicroα
σε βύθη αιτίσια αθώρητα
το microέγα της χαράς το θάmicroα
1
Ά Σικελιανός 1965 Ι 824-834 Ανέβασmicroα και πόθος
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 513
5
σαν παγωmicroένη κρουστάλλη κερήθραsdot
και διάφανα είδα τα αmicroπελόφυλλα
τη ρώγα την κρουστή και microrsquo έσεισαν
τα ρίγη ως ποταmicroίσια ρείθρα
Πώς ήταν ένα ανάνιωσα και αρίθmicroητο
στην τόση ανατριχίλα το κορmicroί microουΤα φύλλα τ rsquo αστερόφυλλα
στον ουρανόν εχύθηκαν απάνου
και σείστη κι αναγάλλιασε
το παγερό στερέωmicroα του πλατάνου
Ο ποιητής-αφηγητής που ο λόγος του microοιάζει microε ξέσπασmicroα της ίδιας της φύσης1
αφοmicroοιώνει κάθε πτυχή της φυσικής ζωής και βρίσκεται σε microια συνεχή βαθιά ανταπόκριση
και συmicroβίωση microε το παν (906-918 ενότητα Βουνά και I656-66 ενότητα Ψηλότερα)
Και microέσα στα λούσmicroατα
στα κρύα βουνίσια ρείθρα σα microες στο πέλαο των σταχυών
που λούζεται η σταρήθρα
κυmicroατιστά διαβαίνοντας
και της φωνής της ρίχνοντας τη στάλα
ωσά να κατεβαίνει την ανάλαφρη
και αραχνούφαντη του ανέmicroου σκάλα
- στα στήθια microου εγλιστρούσανε
τα σύγνεφα - εροβόλησα
microrsquo όλα microαζί τα ρίγη ως καταρράκτης
όπου να ζήσεις ήτανε
κορmicroί microου κι όπου ετάχτης
diams
Όπως στην αλλαξοκαιριάν
a λλάζει τρίσβαθα ο αγέρας χρώmicroα
ξεσπάει ο ήλιος στα νερά
στα πέλαγα στα σύγνεφα στο χώmicroα
τη χλόη γοργά θερίζουνε
microε το φτερό τα χελιδόνια ndash
όλα η ορmicroή microου τ rsquo άγγιξε έψαξε όλο ως αστραψιά
το διάστηmicroα το αγκάλιασε
σε άκρες σιωπές ασυχνογύρισεν
ωσά γεράκι οmicroπρός στα χιόνια
Ο Σικελιανός στον Πρόλογο του Λυρικού Βίου του λέει πως microέσα από την εφηβική
βίωση του microες στη Φύση κέρδιζε την δύναmicroη microιας άmicroεσης συmicroβολοποίησης των πιο αγνών
ζωικών κινήτρων που ανάτελλαν microε πηγαία επιβολή βαθιά του2 Ο ποιητής αναζητά αυτά τα
1
Ά Σικελιανός 1965 I275-288 ενότητα Τα γύρα microου και I587-596 ενότητα Ανατολή2 ΕΓ Καψωmicroένος Ο έρωτας στην νεοελληνική λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη Επιστηmicroονικό
συmicroπόσιο περί έρωτος Καπέσοβο 1999 112
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 613
6
πρωτογενή κίνητρα που αποτελούν την καθαρή βιολογική αλήθεια microε σκοπό την κατάκτηση
microιας ενιαίας και microείζονος συνείδησης της ζωής
Στον Αλαφροΐσκιωτο λοιπόν εντοπίζουmicroε αυτήν την συmicroβολοποίηση των ζωικών
αιτηmicroάτων στους στίχους I383-491 ενότητα Πρώτη νίκη Η σκηνή της microυστηριακής
εmicroφάνισης του κοπαδιού των γιδοπροβάτων και τράγων που συmicroβολοποιούν το πρωτογενές
ερωτικό ένστικτο αποτελεί microία βιωmicroατική διείσδυση στο πνεύmicroα της φύσης1
Χαρακτηριστική εδώ είναι η επικοινωνία και η άmicroεση επαφή του ποιητικού υποκειmicroένου microε
τα laquoζωντανάraquo τα ζώα2 που συλλαmicroβάνει έτσι τον διάχυτο ερωτικό παλmicroό της φύσης
και να ολοένα εκύκλωνε
τριγύρα ως microισοφέγγαρο
ένα κοπάδι αmicroέτρητο
γίδια και αρνιά και τράγοιhellip
Και στάθηmiddot κι ας εκράταγα
την κρύα πνοή στα στήθη
τον άνθρωπο ανάνιωσαν που πάρωρα εκοιmicroήθη
Εβόγκααν τα κουδούνια τους
κάποτεmiddot ανάρια γύρου
βραχνό ακούγονταν βέλασmicroα
τρεmicroουλιαστό σατύρου
Και δεν εφάνη πιστικός
Από ποια τάχα βύθια
ήρταν microε microάγιο αmicroέτρητα
τριγύρα microου και πλήθια
σταλmicroένο βιός δαιmicroονικό
παντού microπροστά από πίσω
για να τους γένω βασιλιάς
και ναν τα κυβερνήσω
Ο Αλαφροΐσκιωτος επικοινωνεί και microε τον γύρα ελληνικό λαό που συγκεντρώνει όλα
εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία φανερώνουν την ιδιαίτερη και αρmicroονική σχέση του
ανθρώπου microε την φύση (ΙΙΙ 39-54 ενότητα Ο γελαδάρης)3
Μα απ rsquo όλους πιο στοχαστικά
ακούαmicroε το
microεσόκοπον
αντρίτη γελαδάρη
Το microέτωπο είχε πιο ψηλό
από τα γελάδια κ rsquo ήξερε
την καθεmicroιά αλλαξοκαιριά
το δρόmicroο από τ rsquo αστέρια
στη φλούδα σα να διάβαζε
1 ΕΓ Καψωmicroένος 1999 113
2 Ά Σικελιανός 1965 I 934-946 ενότητα Βουνά III8-14 ενότητα Το κριάρι και 719-727 ενότητα
Κεραmicroεικός3
Ά Σικελιανός 1965 Ι 485-526 ενότητα Ανάmicroεσα στο λαό Ι 1007-81 ενότητα Η ανυφάντρα
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 713
7
του πεύκου και στο σύγνεφο
και στης βραδιάς τ rsquo αγέρια
και στις διαβατικές σιωπές
του ανέmicroου και στο microούδιασmicroα
του γρύλου που αριοδόνητος
εσίγαε στ rsquo ακρογιάλια που έσκουζαν φεύγοντας microακριά
microια microπόρα τα τσακάλια
Όλα λοιπόν συντελούνται σrsquo ένα κλίmicroα συνεργασίας και οmicroόνοιας Ο Αλαφροΐσκιωτος
και οι άνθρωποι της υπαίθρου σε microία έντονη ψυχική ευφορία πνιγmicroένη από το χαρούmicroενο και
microεθυστικό φως της φυσικής ζωής1 υmicroνούν την γύρα τους ζωή και την χαρmicroόσυνη κίνηση της
(I554-571 ενότητα Η ορmicroή microου I703-711 ενότητα Άνοιξη)
Την αστραψιάν αντάmicroωσα
πριν βγει απ rsquo το σύγνεφο Στον κρότο
του κεραυνού αντιχτύπησε το χτυποκάρδι της χαράς microου πρώτοmiddot
στ rsquo ανάλαφρα ξυπνήmicroατα
σε ξαφνικό ένα θρο των φύλλων
στο ξέχειλο κουδούνισmicroα
στην απονύχτερη ησυχία των γρύλων
στις πρώτες τις microιλιές το θαmicroποχάραmicroα
στο δρόmicroο και στα πρώτα παραθύρια
που ανοίγουν του ψαρά και στ rsquo αναβρύσmicroατα
βαθιά στα δέντρα των πουλιών τα microύριαmiddot
στης χαραυγής την ευωδιά
και στο άξαφνο
της αύρας όπου χτύπαε σηmicroαντήρι
στο Απέραντο στ rsquo ανάβρυσmicroα
γεmicroίζοντας
τ rsquo ολόχρυσο του πόθου microου κροντήρι
diams
Και να φουντώνει η άνοιξη
Παντού ο λαός να δράξει την microανία
την ιερή
που
ανάτροmicroη
σκορπάει στα τετραπέρατα αρmicroονία
κι από τον αγώνα του κορmicroιού
του νου του δέντρου
υψώνει αντάmicroα
σε βύθη αιτίσια αθώρητα
το microέγα της χαράς το θάmicroα
1
Ά Σικελιανός 1965 Ι 824-834 Ανέβασmicroα και πόθος
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 613
6
πρωτογενή κίνητρα που αποτελούν την καθαρή βιολογική αλήθεια microε σκοπό την κατάκτηση
microιας ενιαίας και microείζονος συνείδησης της ζωής
Στον Αλαφροΐσκιωτο λοιπόν εντοπίζουmicroε αυτήν την συmicroβολοποίηση των ζωικών
αιτηmicroάτων στους στίχους I383-491 ενότητα Πρώτη νίκη Η σκηνή της microυστηριακής
εmicroφάνισης του κοπαδιού των γιδοπροβάτων και τράγων που συmicroβολοποιούν το πρωτογενές
ερωτικό ένστικτο αποτελεί microία βιωmicroατική διείσδυση στο πνεύmicroα της φύσης1
Χαρακτηριστική εδώ είναι η επικοινωνία και η άmicroεση επαφή του ποιητικού υποκειmicroένου microε
τα laquoζωντανάraquo τα ζώα2 που συλλαmicroβάνει έτσι τον διάχυτο ερωτικό παλmicroό της φύσης
και να ολοένα εκύκλωνε
τριγύρα ως microισοφέγγαρο
ένα κοπάδι αmicroέτρητο
γίδια και αρνιά και τράγοιhellip
Και στάθηmiddot κι ας εκράταγα
την κρύα πνοή στα στήθη
τον άνθρωπο ανάνιωσαν που πάρωρα εκοιmicroήθη
Εβόγκααν τα κουδούνια τους
κάποτεmiddot ανάρια γύρου
βραχνό ακούγονταν βέλασmicroα
τρεmicroουλιαστό σατύρου
Και δεν εφάνη πιστικός
Από ποια τάχα βύθια
ήρταν microε microάγιο αmicroέτρητα
τριγύρα microου και πλήθια
σταλmicroένο βιός δαιmicroονικό
παντού microπροστά από πίσω
για να τους γένω βασιλιάς
και ναν τα κυβερνήσω
Ο Αλαφροΐσκιωτος επικοινωνεί και microε τον γύρα ελληνικό λαό που συγκεντρώνει όλα
εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία φανερώνουν την ιδιαίτερη και αρmicroονική σχέση του
ανθρώπου microε την φύση (ΙΙΙ 39-54 ενότητα Ο γελαδάρης)3
Μα απ rsquo όλους πιο στοχαστικά
ακούαmicroε το
microεσόκοπον
αντρίτη γελαδάρη
Το microέτωπο είχε πιο ψηλό
από τα γελάδια κ rsquo ήξερε
την καθεmicroιά αλλαξοκαιριά
το δρόmicroο από τ rsquo αστέρια
στη φλούδα σα να διάβαζε
1 ΕΓ Καψωmicroένος 1999 113
2 Ά Σικελιανός 1965 I 934-946 ενότητα Βουνά III8-14 ενότητα Το κριάρι και 719-727 ενότητα
Κεραmicroεικός3
Ά Σικελιανός 1965 Ι 485-526 ενότητα Ανάmicroεσα στο λαό Ι 1007-81 ενότητα Η ανυφάντρα
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 713
7
του πεύκου και στο σύγνεφο
και στης βραδιάς τ rsquo αγέρια
και στις διαβατικές σιωπές
του ανέmicroου και στο microούδιασmicroα
του γρύλου που αριοδόνητος
εσίγαε στ rsquo ακρογιάλια που έσκουζαν φεύγοντας microακριά
microια microπόρα τα τσακάλια
Όλα λοιπόν συντελούνται σrsquo ένα κλίmicroα συνεργασίας και οmicroόνοιας Ο Αλαφροΐσκιωτος
και οι άνθρωποι της υπαίθρου σε microία έντονη ψυχική ευφορία πνιγmicroένη από το χαρούmicroενο και
microεθυστικό φως της φυσικής ζωής1 υmicroνούν την γύρα τους ζωή και την χαρmicroόσυνη κίνηση της
(I554-571 ενότητα Η ορmicroή microου I703-711 ενότητα Άνοιξη)
Την αστραψιάν αντάmicroωσα
πριν βγει απ rsquo το σύγνεφο Στον κρότο
του κεραυνού αντιχτύπησε το χτυποκάρδι της χαράς microου πρώτοmiddot
στ rsquo ανάλαφρα ξυπνήmicroατα
σε ξαφνικό ένα θρο των φύλλων
στο ξέχειλο κουδούνισmicroα
στην απονύχτερη ησυχία των γρύλων
στις πρώτες τις microιλιές το θαmicroποχάραmicroα
στο δρόmicroο και στα πρώτα παραθύρια
που ανοίγουν του ψαρά και στ rsquo αναβρύσmicroατα
βαθιά στα δέντρα των πουλιών τα microύριαmiddot
στης χαραυγής την ευωδιά
και στο άξαφνο
της αύρας όπου χτύπαε σηmicroαντήρι
στο Απέραντο στ rsquo ανάβρυσmicroα
γεmicroίζοντας
τ rsquo ολόχρυσο του πόθου microου κροντήρι
diams
Και να φουντώνει η άνοιξη
Παντού ο λαός να δράξει την microανία
την ιερή
που
ανάτροmicroη
σκορπάει στα τετραπέρατα αρmicroονία
κι από τον αγώνα του κορmicroιού
του νου του δέντρου
υψώνει αντάmicroα
σε βύθη αιτίσια αθώρητα
το microέγα της χαράς το θάmicroα
1
Ά Σικελιανός 1965 Ι 824-834 Ανέβασmicroα και πόθος
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 713
7
του πεύκου και στο σύγνεφο
και στης βραδιάς τ rsquo αγέρια
και στις διαβατικές σιωπές
του ανέmicroου και στο microούδιασmicroα
του γρύλου που αριοδόνητος
εσίγαε στ rsquo ακρογιάλια που έσκουζαν φεύγοντας microακριά
microια microπόρα τα τσακάλια
Όλα λοιπόν συντελούνται σrsquo ένα κλίmicroα συνεργασίας και οmicroόνοιας Ο Αλαφροΐσκιωτος
και οι άνθρωποι της υπαίθρου σε microία έντονη ψυχική ευφορία πνιγmicroένη από το χαρούmicroενο και
microεθυστικό φως της φυσικής ζωής1 υmicroνούν την γύρα τους ζωή και την χαρmicroόσυνη κίνηση της
(I554-571 ενότητα Η ορmicroή microου I703-711 ενότητα Άνοιξη)
Την αστραψιάν αντάmicroωσα
πριν βγει απ rsquo το σύγνεφο Στον κρότο
του κεραυνού αντιχτύπησε το χτυποκάρδι της χαράς microου πρώτοmiddot
στ rsquo ανάλαφρα ξυπνήmicroατα
σε ξαφνικό ένα θρο των φύλλων
στο ξέχειλο κουδούνισmicroα
στην απονύχτερη ησυχία των γρύλων
στις πρώτες τις microιλιές το θαmicroποχάραmicroα
στο δρόmicroο και στα πρώτα παραθύρια
που ανοίγουν του ψαρά και στ rsquo αναβρύσmicroατα
βαθιά στα δέντρα των πουλιών τα microύριαmiddot
στης χαραυγής την ευωδιά
και στο άξαφνο
της αύρας όπου χτύπαε σηmicroαντήρι
στο Απέραντο στ rsquo ανάβρυσmicroα
γεmicroίζοντας
τ rsquo ολόχρυσο του πόθου microου κροντήρι
diams
Και να φουντώνει η άνοιξη
Παντού ο λαός να δράξει την microανία
την ιερή
που
ανάτροmicroη
σκορπάει στα τετραπέρατα αρmicroονία
κι από τον αγώνα του κορmicroιού
του νου του δέντρου
υψώνει αντάmicroα
σε βύθη αιτίσια αθώρητα
το microέγα της χαράς το θάmicroα
1
Ά Σικελιανός 1965 Ι 824-834 Ανέβασmicroα και πόθος
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 813
8
Το ποιητικό υποκείmicroενο τελικά αρχίζει να διαπλάσσεται από τα στοιχεία που το
περιβάλλουν το φως τον αποπνευmicroατώνει και αλαφρώνει τη σάρκα του Έτσι αισθάνεται να
ανεβαίνει ανάλαφρος στον αιθέρα (III 431-435 ενότητα Μπαίνω στον ασφοδελώνα)
Κι απλώθηκα στα χώmicroατα
Και φάνη microου πως λάmicroπωhellip Μες στο άσπρο φως απλώθηκα
στο ανάλαφρο κυmicroάτισmicroα
που ανάερα δεν ηχούσε
Αυτή η σχέση οmicroολογίας microε τα φυσικά στοιχεία εκφράζεται σαν microία ροπή βαθιάς
ερωτικής επικοινωνίας που φτάνει ως την πλήρη ταύτιση του ποιητή-αφηγητή microε τον
περιβάλλοντα χώρο1 Η φύση λοιπόν εισχωρεί ελεύθερα και αβίαστα microέσα στην ύπαρξη του
(III443-450 Ο ασφοδελώνας)
Βουνά και δέντρα αστράφτανε
νέα ιερά βαθιά microου Η πλάση όλους ανάδινε
τους ίσκιους Ώ το βύθισmicroα
στου αιθέρα τα τετράπλατα
του ίσκιου microου ξάπλωmicroα αλαφρό
σα δέντρινο microπροστά microου
Ο Αλαφροΐσκιωτος λοιπόν δέχεται τη φύση αρχέγονα και συmicroβιώνει microαζί της
οργανικά γεγονός που δηλώνει το οmicroοούσιο ανθρώπου ndash φύσης (III 343-348 Μοιρολόι)
Κι είχα το microέγα πέλαγο
που ανάστραφτεν αγνάντια
Μάτια microου πρώτα αστράψατε
σα δυο κοφτά διαmicroάντια
κι απάνω στην ολόφωτη σας γύmicroνια
όλο το πέλαγο microατιά
κι ο ήλιος πλέει συντρίmicromicroιαhellip
Έτσι καταλήγουmicroε στην ουσιαστική ταύτιση του ποιητή microε την φύση σrsquo ένα βίωmicroα δηλαδή απόλυτης ενότητας που έχει προmicroηνυθεί ήδη από την αρχή του ποιήmicroατος κι από
την οποία απορρέει η ιδέα της αντιστοιχίας ανάmicroεσα στις φυσικές και τις ανθρώπινες αξίες Ο
άνθρωπος λοιπόν αντλεί τις αξίες του από την φύση
2
(Ι 132-136 Ο βαθύς λόγος ΙΙΙ 1001-1007 Η χρυσόφρυδη)
γαληνή άγγιξε όλα η ορmicroή microου
το γεράκι που περνά
το σύννεφο στον αγέρα
το διάστηmicroα
που είχε ζώσει βαθιά το κορmicroί microου
diams
1 ΕΓ Καψωmicroένος Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου Βρεττάκου Η συλλογή
Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά - ∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004 σ 29-412 Ά Σικελιανός 1965 III 146-153 Όmicroηρος ΙΙΙ 957-965 Η χρυσόφρυδη
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 913
9
raquo Εmicroέ αγριοπερίστερον
είνrsquo η αθωότη microουmiddot κι ο αϊτός
την ξέρει και την χαίρεται
Κ rsquo έχω αγναντέψει πάλι
νrsquo αράξω τις φτερούγες microου να γαληνέψω microια βαθιάν
ολόφωτη αβάλη
Σύmicroφωνα microε τον ποιητή ότι ισχύει στην φύση επηρεάζει και το ανθρώπινο πνεύmicroαmiddot οι
αξίες του ανθρώπου έτσι διαmicroορφώνονται microε βάση τις φυσικές Πρόκειται εδώ για ένα τυπικό
γνώρισmicroα της νεοελληνικής κουλτούρας που προσδιορίζεται από τη σχέση ισοδυναmicroίας
αναλογίας ή ταυτότητας της φύσης microε τον πολιτισmicroό1 Έχουmicroε λοιπόν την πνευmicroατική
υπόσταση του υλικού κόσmicroου που αποκαθιστά την ψυχοσωmicroατική ενότητα του ανθρώπου
Μrsquo αυτές τις συνθήκες η φύση προσφέρει χαρά εξασφαλίζει σε όλα τα όντα την
ολοκλήρωση της ύπαρξης τους και προβάλλει την αξία της ζωής
Μέσα από αυτήν την διαδροmicroή στους στίχους του ποιήmicroατος συνειδητοποιούmicroε την αξεδιάλυτη ενότητα ανθρώπου-φύσης Η ψυχή του Αλαφροΐσκιωτου γίνεται η προέκταση
εκείνης της φύσης η φωνή και η συνείδηση της Ένας οικουmicroενικός διάλογος διαπερνά τα
όντα και τα ενώνει ο ίδιος λυρικός ίmicroερος η ίδια microέθη της ζωής Εντυπωσιακές και
πληθωρικές εικόνες παρουσιάζονται σε microία ευτυχισmicroένη αέναη κατάσταση Η χαρά της ζωής
συνεπαίρνει το άτοmicroο που αποδεσmicroεύεται από τον εαυτό του και συmicromicroετέχει στην
πανηγυρική παράσταση του κόσmicroου βρίσκοντας έτσι την ολοκλήρωσή του
Ο Σικελιανός λοιπόν προβάλλοντας -σχεδόν microε όλη την ποίηση του2- αυτή την
ιδιαίτερη σχέση microε τη φύση και γενικότερα microε το σύmicroπαν εντοπίζει το πρόβληmicroα στη ριζική
αντίθεση του πολιτισmicroού προς την φύση Μεταγράφει έτσι την αποτίmicroηση του στη laquomicroυστική
Πρωτοεικόναraquo της σταυρωmicroένης θηλύτητας τη ldquonatura naturans perpetuam divinitatemrdquo που
ακόmicroα η ∆ηmicroιουργία δεν κατάφερε να την laquoπροβάλλει ολόκληρη στο φως της ζωήςraquo και που
laquoκαρφωmicroένη στον προαιώνιο σταυρό της προσmicroένει πάντα τον άξιο Λυτρωτήraquo (50-59 και
102-111 Λιλίθ3)
Αστέρια νέα
στο πλάϊ microου να rsquo χω φλογερά λουλούδια
κελαηδισmicroούς βαθιούς σαν τους microεγάλους
του πόθου ανασασmicroούς κι ανάmicroεσο τους κορφή ιλίγγου ακοίmicroητη λαχτάρα
δηmicroιουργίας σκληρής να microου γεmicroίζει
ψυχή καρδιά
ρουθούνια
το
άρωmicroα
σου
Ώ microυστική microεγάλη πρωτοεικόνα
εδώ που πλέον ακοίmicroητο το πνέmicroα
το βαθύ του ανδρισmicroού microου τραβηγmicroένο
σάmicroπως λιοντάρι λαβωmicroένο πάσκει
παλεύοντας το Θεό να σmicroίξει πάλι
την πρώτη ακατάστροφη πατρίδα
πιο πάνω από τα σύνορα του Μύθου
1 ΕΓ Καψωmicroένος 2004 5-6 92
Ανάλογα βλέπουmicroε και στα άλλα ποιήmicroατα του (Λυρικά Α΄ Μήτηρ Θεού)3 Ά Σικελιανός ΛυρικόςΒίος τόmicroος Ε΄ Φιλολογική επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1013
10
microακρύτερα απ rsquo τον κύκλο το γραmicromicroένο
της Ιστορίας πιο πέρα από το Λόγο
ως πότε θα Σε βλέπω σταυρωmicroένη
στο σταυρό της ιερής θηλύτητας Σου
στο microεγάλο σταυρό της οmicroορφιάς Σου [hellip]
Τι νέφος
νέφος αχνό είνrsquo ο θάνατος microπροστά σου
απ rsquo τη στιγmicroή που γέmicroοντας τη σφαίρα
της νοσταλγίας ολόκληρη για microένα
ω αρχέτυπο του πάθους microου microεγάλο
microε κράζεις πέρα απ rsquo το γραmicromicroένο κύκλο
της Ιστορίας microακρύτερα από το Λόγο
για να λυτρώσω απάνω απ rsquo Σταυρού Σου
τη microυστική σιωπή κι από τα σκότη των αιώνων microοναχός την οmicroορφιά Σου
Πρωταρχικό λοιπόν αίτηmicroα κατά τον ποιητή είναι το ξεπέρασmicroα της διάσπασης της
αρχικής ενότητας της ανθρώπινης ύπαρξης για να ξαναβρεθεί η microυστική και οντολογική
πραγmicroατικότητα του Sexus (που είναι η ίδια ζωντανή υπόσταση στα βάθη microας του
δηmicroιουργού Θεού) και να αποκατασταθεί η ενότητα microε τη Μητέρα-Φύση Ο άνθρωπος λοιπόν
επανακτά την οργανική θέση του microέσα στον κόσmicroο ξαναβρίσκει το νόηmicroα της ύπαρξης του
και ακολουθεί microία στάση ζωής σύmicromicroετρη προς τα πρωτογενή αιτήmicroατα της φύσης Ως
υπεύθυνος πολίτης προστατεύει το περιβάλλον αποκλείοντας έτσι κάθε κατακτητική και
εκmicroεταλλευτική σχέση microε την φύση
Ο Άγγελος Σικελιανός microε τον Αλαφροΐσκιωτο την Λιλίθ αλλά και microε όλο το έργο του
διακηρύσσει την αναγκαιότητα ενός πολιτισmicroού εναρmicroονισmicroένου microε την φύση που
προϋποθέτει την συνεργασία του ανθρώπου microε όλα τα πλάσmicroατα της γης Επισηmicroαίνει ακόmicroη
φιλοσοφικά όπως αναφέραmicroε παραπάνω τις καταστροφικές συνέπειες από αυτήν την
microονοmicroερή ανάπτυξη του βιοmicroηχανικού και τεχνικού πολιτισmicroού
Ο ποιητής ανήκει γενικότερα σε microία εποχή (1910) που άρχισε νrsquo αναδεικνύει την
αρχετυπική σχέση του ανθρώπου microε το φυσικό περιβάλλον πριν ακόmicroα υπάρξει κάποια
υποψία οικολογικής διαταραχής Η σχέση του ανθρώπου microε την φύση που κινδύνεψε πολλές φορές στην ιστορία τραυmicroατίστηκε βαρύτατα από τις κοινωνίες της εκβιοmicroηχάνισης και
υmicroνήθηκε από την λογοτεχνία και την φιλοσοφία το 19ο αιώνα Η επιστροφή στην φύση από
τότε κι ύστερα παρουσιάζεται σαν microία ανάγκη από τους διανοούmicroενους που την επικαλούνται και καταλήγει να γίνει γενικότερη microία τάση
Πολλοί άλλοι καλλιτέχνες όπως οι ζωγράφοι Παρθένης Μαλέας Γουναρόπουλος
ανέδειξαν microε τα έργα τους αυτήν την microυστική σχέση του υποκειmicroένου microε την φύση1
Ανάmicroεσα στο 1915-1920 είναι ζωγραφισmicroένα πολλά τοπία microε λόφους και παραλίες που
αποτελούν microαρτυρία του ανθρώπινου συνδέσmicroου microε το φυσικό περιβάλλον Στην εικόνα 1
στο έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη διακρίνεται microία microορφή που βρίσκεται σε απόλυτη επαφή
microε τη φύση καθώς φαίνεται να χάνεται microέσα στους χρωmicroατικούς τόνους του πίνακα Στο έργο
laquoΜέσα στην φύσηraquo εικόνα 2 του Μαλέα βλέπουmicroε την ιδιαίτερη στιγmicroή ενός
ζευγαριού που λαmicroβάνει χώρα σrsquo ένα δάσος κυριολεκτικά microέσα στην καρδιά της φύσης
1
Α Κώστιος Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα Εθνικής ΤραπέζηςΑθήνα 1985
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1113
11
γεγονός που αναδείχνει το ιδιαίτερο δέσιmicroο του ανθρώπου microαζί της Τέλος έχουmicroε τους
laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου στην εικόνα 3 οι microορφές των οποίων τείνουν σε microια
οργανική ενοποίηση microε τον φυσικό χώρο Αντιλαmicroβανόmicroαστε λοιπόν και στον χώρο των
εικαστικών τεχνών την επίκληση ενός ιδανικού κόσmicroου στον οποίο ο άνθρωπος laquoζειraquo κι
laquoερωτεύεταιraquo microέσα στη φύση
Χαρακτηριστική ως προς το θέmicroα της φύσης υπήρξε επίσης η microορφή του συνθέτη και microαέστρου ∆ηmicroήτρη Μητρόπουλου προσωπικού φίλου του Άγγελου Σικελιανού που υπήρξε
microέλος του φυσιολατρικού συλλόγου laquoΥπαίθριος ζωήraquo Αυτή η συντροφιά που αποτελούνταν
από νέους ανθρώπους είχε κοινό ιδανικό την αγάπη για τη φύση Σιγά-σιγά ο σύλλογος
ξεκινώντας από microία καθαρά πνευmicroατική στάση microεταβλήθηκε σε πολιτιστικό φορέα καθώς
άρχισαν να διοργανώνονται συναυλίες σε αρχαία θέατρα Παραθέτουmicroε εδώ microια δήλωση του
microεγάλου microουσικού Μητρόπουλου laquoΟ αληθινός ο τίmicroιος ο εmicroπνευσmicroένος φυσιολάτρης δεν
είναι microόνο ο τρυγητής του ωραίου ο παθητικός εστέτ ο ακυβέρνητος ωραιοπαθής Είναι ο
ευγενικός απόστολος του καινούργιου ανθρωπισmicroού ο κοινωνικός σύνδεσmicroος της πόλης microε
τον αγρόraquo1
Ο Άγγελος Σικελιανός λοιπόν όντας στην εποχή του επιδιώκει microε τον δικό του τρόπο
να microας παρουσιάσει την αξία της σχέσης του ανθρώπου microε τη φύση Σύmicroφωνα microε την άποψη microας ο ποιητής microε το laquoέργοraquo του φιλοσοφικό και ποιητικό περνάει πολλά και ουσιώδη
microηνύmicroατα για το θεmicroελιώδες κι επιτακτικό αίτηmicroα της οργανικής επανένωσης microε την
∆ηmicroιουργία που αυτό το γεγονός από microόνο του επιτρέπει την προστασία και την
συνακόλουθη σωτηρία του περιβάλλοντος
Εικόνα 1 Έργο laquoΚέρκυραraquo του Παρθένη
1 ΑΚωτίδης ldquo Μοντερνισmicroός και Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου University studio press
Θεσσαλονίκη 1993 216-118
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1213
12
Εικόνα 2 Έργο laquoΜέσα στην φύσηraquo του Μαλέα
Εικόνα 3 Έργο laquoΨαράδεςraquo του Γουναρόπουλου
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment
7212019 ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
httpslidepdfcomreaderfull-563dbabd550346aa9aa7a7f4 1313
13
Βιβλιογραφία Αυγέρης Μ Άγγελος Σικελιανός Κριτική microελέτη Θεmicroέλιο Αθήνα 1966
Καραντώνης Α Λογοτεχνικά microελετήmicroατα Από τον Σολωmicroό στον Μυριβήλη Βιβλιοπωλείο της
Εστίας
Καψωmicroένος ΕΓ Ο έρωτας στην Νεοελληνική Λογοτεχνία Από τον Σικελιανό στον Ελύτη
επιστηmicroονικό συmicroπόσιο ldquoπερί έρωτοςrdquo Καπέσοβο 1999Καψωmicroένος ΕΓ Οι κοσmicroολογικές διαστάσεις της ποιητικής microυθολογίας του Νικηφόρου
Βρεττάκου Η συλλογή Ο διακεκριmicroένος πλανήτης Πρακτικά ∆ιεθνούς Συmicroποσίου
Σπάρτη 1991 Αθήνα Εταιρεία των Φίλων του Μυστρά-∆ηmicroόσια Βιβλιοθήκη Σπάρτης-
Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου 2004
Καψωmicroένος ΕΓ Εισαγωγή στην κοσmicroολογία του Σικελιανού Κώδικες και σηmicroασίες Αθήνα
Αρσενίδης 1990
Κώστιος Α Νεοελληνική Προσωπογραφία ∆ηmicroήτρης Μητρόπουλος Μορφωτικό ίδρυmicroα
Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1985
Κωτίδης Α Μοντερνισmicroός και ldquo Παράδοσηrdquo στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέmicroου
University studio press Θεσσαλονίκη 1993
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος Αprime φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις Ίκαρος Αθήνα 1965
Σικελιανός Α Λυρικός βίος τόmicroος E΄ φιλολογική Επιmicroέλεια ΓΠ Σαββίδης εκδόσεις
Ίκαρος Αθήνα 1965
Aggelos Sikelianos Critic on the Contemporary
industrial and Technical Civilisation
F Kostakou Master of Art in Greek Contemporary
Literature University of Granada
Abstract This essay deals with the criticism of Aggelos Sikelianos towards the modern industrialized
and technical civilization Initially we will present the poetrsquos thoughts on the diversion of
human civilization from its original destination as it is clearly analyzed in the introduction of
Lirikos Bios Furthermore we will try to reveal the essential relationship of man with Nature
through the lyrics of Sikelianosrsquo poems The poetrsquos aims are universal and closely related to
his attitude towards the world which is based on human respect to nature while he urges theharmonization to the environment