Elkarrizketa
Jean van Yzendoorn
143
lean van Yzendoorn hizkuntza erromanikoen irakasle da VAASA-ko unibertsita te finlandiarrean; frantsesa, espanieraeta italiera irakasten ditu: oinarrizkoikastaroak eta merkatal hizkera. VanYzendoorn-ek Frantzian, Italian eta Espainian ikasi zuen eta, bestalde, eskarmentu handiko gizona da merkataritzan,ez bait zen alferrik aritu hogeitabosturtetan makinariaren inportazio-esportazioan. Orduan ere, alabaina, unibertsitatearekin lotuta zegoen, Iparraldeko turra/de haietan ez bait dira asko hizkuntzalatinoak dakizkitenak.
Van Yzendoorn izatez holandarra da,baina badaramatza hogeita hamar urteFinlandian, eta oso erroturik daga herrialde horretan. Esatekoa da, era berean,Suedian ere aritu zela !anean bi urtez, Unehonetan euskara ikasten ari da. Lazkaokoeuskaltegian denboraldi bat eman zuelaaprobetxatuz, berarengana joan ginen,besteak beste, suomieraren gorabeherezhitz egiteko. Suomierarekin gertatutakoaoso interesgarria da elkarren ondoan dauden hizkuntzei dagokienean, hizkuntz politikaz eta hizkuntza minoritarioez arduratzen direnentzat. Jakina da horrelakosolasaldietan gauza asko geratzen dela argitu gabe eta hutsuneak ere ugari izatendirela. Horretarako liburu espezialduetara jo beharko litzateke (sarrera motxbat bada Euskaltzaindiak argitaratutakoEuskararen Liburu Zuriaren 6. kapituluan). Nolanahi ere, gure ustetan, oso jakingarriak dira Yzendoorn irakasleakesandakoak.
ZUTABE17(1988), 143-153orr.
144
GALDERA.-Zer dela eta Euskadi aldean, Yzendoorn jauna?ERANTZUNA.-Euskara ikas
tera etorria naiz. Bereziki maite dut.Sentimendu-kontuak, badakizu. Bestalde, jarrera politikoa ere bada.Hizkuntza minoritarioen defendatzaile naiz oso. Beti arduratu izannaiz euskal minoriaren egoera politikoaz, ez bait zait inoiz batere zuzena iruditu indoeuroparra etorri baino lehenagotik hemen dagoen herribat frantsesen eta espainiarren mendean egotea, aitormen ofizialikgabe. Diodanez, beraz, beti arduratu nau egoera horren alderdi politikoak eta, nola ezin den politikaz etahizkuntzaren egoeraz arduratu berauek ezagutu gabe, euskara ikastenhasi nintzen, herri horren arazo etahistorian sakon eta zabalago sartzeko.
Gi-=Zer moduz doa zure ikaskuntza hori?E.-Euskara oso hizkuntza zaila
da. Hasieran, euskarari hamar baturte ematea pentsatzen nuen. Bainaorain ezingo dudala iruditzen zait.Ni bezalako egoeran dagoenak l Setik20 urtetara behar ditu euskara menderatzeko. Irakurtzen eta idaztenikasiko duzu bai, baina ulertu etahitz egitea besterik da. Jendeak osoazkar hitz egiten du. Baina hizkuntza hori gustatzen zait, oso originalada, oso indoeuroparren aurrekoa.
Gi-+Zer ikusteko dute elkarrekinzure lanak eta euskarak?
E.-Nik gaztelania irakasten dutunibertsitatean. Gaztelaniak duengauza bitxi asko euskaratik datoz,nire ustez. Esate baterako, gaztelania da silaba motzak (bokale motzak) dituen hizkuntza europar ha-
Jean van Yzendoorn
karra. Nik uste euskaran dagoelahorren arrazoia. Era berean, enekiko, gaztelaniak bestek ez ditu bostbokale. Hau ere, ene irudiko, euskaratik dator. Beste hizkuntza indoeuroparrek bost bokale baino gehiagodituzte. Horrela hobeto ulertzen dituzte nire ikasleek problema horiek.Gauza bera gertatzen da gaztelaniazko datibo pleonastikoarekin (Ledije a Pedro). Berehala ulertzen duteeuskarazko aditzaz zertxobait esatendiedanean, zera alegia, bere jokaeranhizkuntz indoeuroparretako datiboaeta akusatiboa sartzen dituela. Beraz, arrotzentzat gaztelanian bitxigertatzen den gauza asko argi daiteke euskararen bitartez. Ezaugarrihoriek, nire ustez, euskaran dute beren jatorria. Badu gaztelaniak argieta garbi euskaratik datorren multzobat. Uste berekoa da Helsinkiko unibertsitateko beste irakasle bat ere.Ezin eman <liragaztelaniazko ikastaro oinarrizkoak hizkuntza horiEuskal Herrian sortu zela eta ziurtasun osoz azal daitekeen euskal sustratu bat baduela esan gabe.
G.-Zenbat denbora daramazueuskara ikasten? Zenbat aldiz etorrizara hona horretarako?
E.-Hau laugarren uda da. Etxeanere aritzen naiz ikasten, baina liburuekin bakarrik.
G.-Zein datu dira azpimarragarriak suomieraren garapen historikoan?
E.-Finlandia Errusiaren mendean zegoenean, eta Suediaren mendean egon aurretik, suomierarik ezzen ofizialki. Bazen bai nekazal eskualdeetan, baina ez zen aintzakotzat hartzen. Errusiarren garaiansuediera zen Finlandiako hizkuntzaadministratiboa. Suomieradunek ez
Elkarrizketa
zuten inolako eskubiderik. Askorentzat oso kaltegarria izan zenegoera hau, babesik gabe aurkitzenbait ziren auzitegietan eta. Finlandiak Errusiako iraultzaren garaianlortu zuen bere independentzia, baina ez horretarako gerra eginez, askotan esan ohi den bezala. Izan ere,1917ko abenduaren 6an bere independentzia aldarrikatu zuen Finlandiak eta onartu egin zuten Lenineketa horren behin-behineko gobernuak. Gero etorri zen gorrien (sozialista eta komunistak) eta zurien(kontserbadore eta kapitalistak) arteko gerra. Bi urte iraun zuen guduzibil anker horrek. Zuriak atera ziren garaile. Ondorioz, ErrepublikaDemokratiko Independente bilakatu zen Finlandia. Nazionalistek, garaile izaki, lurralde hartako hizkuntza ofiziala suomiera izatea nahizutenez gero, suedieradun asko suomieradun bihurtu zen. Errepublikagazte baten jabe ziren eta suomieranahi zuten beren nortasun-txarteltzat. Ondorioz, suedieradunen kopurua jaitsi egin zen (gaur egun300.000 edo dira, biztanlegoaren%7).Suedieradunek, gutxi diren arren,
suomieradunen eskubide berberakdituzte. Finlandiarrak, hala ere, lurralde hartako lehen hizkuntza suomiera delakoan <laude. Lurraldehartan, esate baterako, hizkuntzabatean zein bestean babes ditzakeedonork bere eskubideak. Jyvaskylá-n, Tampere-n, hiri suomieradunpeto-petoak, suedieraz hitz egin dezakete auzitegietan eta epai-mahaikoak ulertzera behartuak <laudeedo, bestela, interpretaria edukitzera. Eta, alderantziz, suedieraz bakarrik egiten den lekuetan agintariekin, epaileekin eta abar suomierazmintza zaitezke. Batean zein bes-
145
tean, denek bait dituzte eskubideberdinak.
G.-Beraz, elebakarreko eskualdeetan ere bi hizkuntzetan mintzatzeko aukera daga?E.-Bai. Halaxe da. Administra
zioak hainbat alorretan (justizia, polizia, posta, ogasun publikoa, etab.)bi hizkuntzak jakin behar ditu, baieskualde elebakarrekotan bai elebidunetan, Aland-en ezik.
G.-Baina elebakarreko eskualdeetan eskubide hori sinboliko hutsaizango da, biztanlego guztiak berenbizitza hizkuntza bakar horretanegingobait du.E.-Bai. Suomieradun gehien
goak ez daki suedierarik. Suomieradun finlandarrek ez lukete Aland-enedo Vaasa-n, esate baterako, berenburua suedieraz defendatuko. Suedieradun askoz gehiagok daki suomiera alderantziz baino. Esan daiteke suomieradunek errusiarren etasuediarren garaian galdutako eremua osorik berreskuratu dutela. Elebakarreko eskualdeetan bizitza administratibo eta kulturala hizkuntzabakar horretan egiten da.Guzti hori gerra zibilaren eta na
zionalismoaren ondorio da. Oso bilakaera mantsoa izan zen. Hogei etahamargarren urteetan, esate baterako, suedierak agintzen zuen beti administrazioan eta merkataritzan.Gaur egun ere enpresa handi askosuedieradunen eskuetan <laude.Baina suomiera oso finkaturik dago,erabat normalizatutako hizkuntzada. Aspaldidanik ditu bere unibertsitateak, suedierak bereak dituen bezalaxe. Aspaldiko kontuak besterikez dira orain dela 30/40 urteko gataska haiek. Eskubideak ongi finkatuak <laude eta legeak aurrikusiakditu kasu guztiak.
146
G.-Horiek horre/a, ez da muntahandikoa izango elebitasunaren arazoa?
E.-Gehienetan arazo horiek ezdute garrantzirik suomieradunentzat, baina bai suedieradunentzat.Suomieradunak kostaldeko leku batzuetan bakarrik dira gutxiengo.Herrialde horietan suomieradunekhonenbesteko kopuru bat osatzenbaldin badute, elebitasun-statusaematen zaie. Arazoak suedieradunekdituzte, hiri handietan, Helsinki,Turku eta horrelakoetan, gutxitzenari bait dira. Badira hiri batzuk garaibatean elebidunak izan, Tampere,Raahe, Rauma, Pori eta Oulu kasu,eta orain, suedieradunak urritu direlako, suomieradun direnak. Betidaude gutxiengo batzuk hiri horietan. Adibidez, Tampere-n eta Oulu-nbadituzte suedierazko eskolak institutu-mailaraino, baina ez daukateudal-zerbitzuak suedieraz edukitzerik, kale-izenak suomieraz bakarrikdaude, informazio guztia suomierazematen da, etab. Ez dakit justu-justuzenbait hiri elebidun dauden, bainahandienak hauek dituzu:Helsinki, Turku, Vaasa, Pietarsaa
ri, Kokkola, Espoo, Kaskinen, Kristiinankaupunki, Uusikarlepyy, Hanko, Tammisaari, Karjaa, Porvoo,Loviisa. Hona hiri horien suedierazko izenak: Helsingfors, Abo, Vaasa,Jakobstad, Karleby, Esbo, Kaskó,Kristinestad, Nykarleby, Rango,Ekenás, Karis, Borga y Lovisa. Etabadira beste asko ere.Zenbait lekutan tratu bereziak di
tuzte. Turku-n, esate baterako, askourritu da suedieradunen kopurua.Hori kontutan edukitzera, suomieradun huts bezala tratatua izan beharko luke, baina, beti suedieradun izandenez gero, hitzarmen berezia egin·da; horregatik, hiri hori beti elebi-
Jean van Yzendoorn
dun izango da. Hantxe daga unibertsitate suedieradunik zaharrena:Abo Akademi. Irtenbide bera emanda Helsinki-n ere; han unibertsitateelebiduna da eta merkatal eskola nagusia, berriz, suedieraduna. Hiri horietan kale-izenak bi hizkuntzetandaude, kalean bi hizkuntzak entzuten dira, nahiz eta gehiengoarena gehiago entzuten den, administrazioanbiak erabil daitezke.Finlandiar guztiak daude hiz
kuntz talde batean ala bestean sailkatuak, eta eskualde elebidunetanberen ama-hizkuntzan zerbitzatendituzte.Dena dela, izaten dira gorabehe
rak ere. Egunkarietan eta azaltzendira funtzionari batzuek bi hizkuntzak menderatzen ez dituztelako salakuntzak (tren-gidariek eta poliziekbiak jakin behar dituzte Finlandiaguztian).
G.-Aizu, eta zu bizi zaren hirian,Vaasa-n, nola funtzionatzen du elebitasunak?E.-Gehienek bi hizkuntzak da
kizkite. Edozein denda, banku, bulego, zerbitzutan egin daiteke nahizsuedieraz nahiz suomieraz. Beti bezeroa mintzo den hizkuntzan erantzungo diote. Batzuetan hizkuntzazaldatu ere egiten da solasaren barruan.Hitzaldi ofizial guztiak bi hizkun
tzotan egiten dira, baina entzule guztiek bi hizkuntzak dakizkitela jakinez gero, honelako zerbait gertadaiteke: lehenbizi suomieraz eginzati bat, gero suedieraz jarraitu, gerosuomieraz berriz, astera suedierazeta horrela.Iragarkiak bi hizkuntzetan izaten
dira eta era berean enpresen eta denden izenak ere. Esate baterako: Leipomo/bageri, Parturi/raksalong, Pank-
Elkarrizketa
ki/Bank (okindegia, barbería, banketxea).Askotan ikusten <lira lagun-tal
deak batzuetan suedieraz eta bestetan suomieraz hitz egiten, eta orobat gertatzen da etxeetan ere,lagunak biltzen direnean. Zenbaitekin gaur suomieraz arituko zara etabihar suedieraz. Hori ez da aintzakotzat hartu ere egiten.Salbuespen bakarra azoka da.
Han saltzaileak inguruko nekazarisuediera besterik ez dakitenak bait<lira, azokara egunero beren barazkiak eta saltzera etortzen direnak.
G.-Nola daude antolatuak eskolaeta mass-mediak eskualde elebidunetan?E.-Esan ohi da badagoela horre
tan arrazakeri modu bat eta separatismoa eta suedieradunak eta suomieradunak ez direla elkarrekin harremanak eduki zale. Nik, kanpotarnaizen honek, hori gehiegitxo esateadela uste dut.Hizkuntzak berdin banatuak <lau
de eskualde elebidunetan. Mass-mediatan badaude egun suediarrak(suedieradunek hirugarren katea batnahi dute, suediera hutsezkoa). Esate baterako, astearteko programasuedieraz izaten da, baina suomierazko berri-emanaldiak tartekatuko<lira. Egunero <laudeberri- emanaldiak suedieraz. Berri-emanaldi horien tartean suomierazko programak<laude suedierazko itzulpenarekin(azpitituluak). Mendebaldeko eskualde elebidunetan Suediako telebista ikusten da eta, horregatik, eskariak gutxiago izaten <lira eta ezhain beroak, ez bait dute ikusleekberek ordaindu beharko luketen-eta asko ordaindu ere- beste katea baten irrikarik.
147
Egunkariak: eskualde elebidun guztiek dituzte egunkari suedierazkoakzein suomierazkoak. Horrela, Vaasa-n Pohjalainen eta Vasabladet<laude, Helsinki-n Helsingin Sanomat eta Hufvudstadsbladet. Turku-n Turun Sanomat eta Abo Underrattelser. Gehiengoa suedieradunenaden eskualde batzuetan suedierazkoegunkariak bakarrik dituzte.Talde bakoitzak bere eskolak ditu,
beti elebakarrekoak. Ez <lago hemengo hiru ereduekin konparatzerik. Eskolako hezkuntza suedierazzein suomieraz ematen da. Jakina,eskola suedieradunetan lehenengohizkuntza arrotza suomiera da etasuomieradunetan suediera izatenzen; baina, dirudienez, erdialde etaekialdeko leku batzuetan ingelesakordezka dezake suediera. Horrekkalte handia egiten dio suedierarenezagutzari eta eskandinabiartarrenarteko harremanei. Goi-mailako eskolen artean (adib., hotelgintza, erizainak) badira elebidunak, eta hizkuntza batean zein bestean egindaitezke ikasketak.Suomieradun unibertsitateetan,
Vaasa-koan esaterako, ikasleek azterketak suediraz egin ditzakete. Hotsingelesetik edo alemanetik edo itzulpen bat egitekoan, suedierara edosuomierara egin dezakete. Eta galderei ere suedieraz erantzun dakieke.
G.-Aland-go artxipelagoan hizkuntza ofiziala suediera da, % 99akhizkuntza horretan hitz egiten duelako. Ez al du horrek hizkuntz komunitateen arteko gataskarik sortzen?E.-Ez. Ez da gatastarik. Irleetan,
legearen arabera, ez <lagoegoera aldatzerik. Artxipelagoak bere estatutu berezia du. Esate baterako, ezdute soldaduskarik egiten. Artxipelagoko hizkuntza beti suediera
148
izango da. Rango gutxiengo suomieradunak ez du bizitza publikoansuomiera erabiltzeko eskubiderik.
G.-Nola sortu du historiak egoerahori?E.-Errusiako Iraultzakoan ez ze
kiten irla horiek Suediarenak ala Finlandiarenak ziren. Uste dut ONUkerabaki zuela.
Gi-=Suomierak, beraz, hiltzea beste biderik ez du alde horretan?E.-Ezin hil, ez bait da inoiz bizi
rik egon. Han hitz egiten den suomiera-apurra kanpotik etorritakoada.
G.-Gaia aldatuz, nola daude banatuak zenbakitan hizkuntza horiekFinlandian?
E.-Suedieradunak 300.000direlaesan daiteke. Hauen artean 20.000-30.000 ez du suomierarik jakingo,batez ere Aland-go artxipelagoan,hango gehiengoak suediera besterikez bait daki. Mendebaldean ere, Botniako kostaldean, badira suomieraez hitz egiten ez ulertzen dutenak(Vóra, Sundom, Solf, Malax), etaberdin artxipelagoan (Replot, Bergó), Suomieradunek normalean ezdute suedieradunekin suedieraz hitzegin nahi izaten, ahal badute behintzat (suedieraz hitz egiteko gauza diren suomieradunez ari naiz, jakina);eta eskualde elebakardunetan diot,zeren besteetan biak nahasian erabiltzen bait dituzte. Baina zenbaitekhitz egiten du suedieraz kanpotarrekin. Nik esango nuke suomieradunen % 28ak badakiela nola edo halasuedieraz ere; dirudienez, askok usteduen baino portzentaia handiagoa.
G.-Zer derizkiozu lurraldeak hizkuntzaren arabera zatitzeari?E.-Kostaldeko suedieradunek
Jean van Yzendoorn
zein eskualde elebidunetako suomieradunek uste dute merezi duela bihizkuntzak mantentzea, hori aberastasun bat delako. Politikari suomieradunentzat suediera jakitea aberasgarri da, horrek Eskandinabia osokoateak zabaltzen bait dizkie. Arrazoipraktikoengatik ikasi nahi dute suediera finlandar askok (Suedian lanegin nahi dutelako, han soldatak hobeak bait <lira).
G.-Nola konpondu dute finlandiarrek beren hizkuntzaren estandarizazioa, hizkuntza hori ez bait da indoeuroparra, baizik eta ugrikoa edofennougrikoa?
E.-Bada Finlandian Hizkuntzaren Institutua, Kieli-Instituutti. Independentzia lortu zutenez geroztiksuomiera estandarizatzen ari da Institutu hori. Suomiera idatziaz hitzegitekotan, derrigorrezkoa da AitaMikael Agrícola aitatzea; honekitzuli bait zuen Biblia suomierara.Alabaina, Agrikolak, bera suedieraizaki, itzulpen eskasa egin zuen, erdarakadaz josia. XVI. mendeko saiohorri ezin emango diogu hizkuntzanormalizatuaren izenik. Baina Keeli-Instituutti-k bai bideratu zuela, etaazkar bideratu ere, suomieraren modernizazioa. Hizkuntzaren berarenbarruko irtenbideak bilatu zituen,bertakoak; ez zituen, beste zenbaithizkuntzak bezala, latinezko edogrekozko hitzak onartu. Bigarrenmundu-gerra hasi baino urte batzuklehenxeago eman zen bukatutzatnormalizazioa. Gaur suomiera erabat normalizatutako hizkuntza da.Guzti hori nazionalismo sutsuarenondorio izan zen, honek bultzatubait zuen horrelako bilakaera.
G.-Dialektoen arteko konpromezua izan al zen?E.-Suomieraren oinarria hegoal-
Elkarrizketa
deko suomiera da. Badira lauzpabost dialekto nagusi: Kareliakoa,zail samarra, Savo, Finlandiakoekialdekoa hau ere, Háme, hegoaldean eta Pohjola, mendebaldean.Desberdintasunik gehienak fonetikoak <lira. Adibidez, mendebaldekoek bokale gehiago tartesartzendute. Dialekto batzuek hiztegi zabalagoa dute --jatorrizko hiztegia,oso antzinakoa->- besteek baino,hauek berriagoak bait <lira,mendebaldekoak, esate baterako. Hauetansuedierazko hitz gehiago daga, suomierara egokituak. Baina dialektoguztiak <lira ulertzeko modukoak.Hegoaldeko suomieradunak, esatebaterako, ulertuko ditu ekialde, iparralde eta mendebaldeko dialektoak.
Gi-+Estandarizazioa diozunean, idatzizko estandarizazioaz ari zara, ezta?E.-Bai. Halaxe da.
G.-Ba al daga ahozko hizkera estandarrik?E.-Bai horixe. Inor gutxik egiten
du suomieraz idazten den bezala.Beti <laudediferentziak: fonetikoak,hiztegikoak, laburpen gramatikalak.
G.-Eta mass-medietako hizkera?E.-Hizkuntza ofiziala da, ida
tzia.
Gi-+Lehen Finlandiaren independentzia aitatu duzu; nola suspertu zenFinlandia? Badirudi suspertze hori1860an hasi zela, ezta? Nola sortu etano/a garatu da Finlandiak bere independentzia lortu duen arte?
E.-Bada Finlandia suspertzekomugimendu bat, 1864ean hasi zena.Sneilman izeneko suedieradun batekhasi zuen. Nazionalista bihurtu zeneta Finlandiako dirua sortu zuen.Une hartan Finlandia dukerria zen
149
eta Errusiaren mendean zegoen. Susperketa hori Europako beste mugimendu askatzaileen garaikoa da.Italiaren batasuna egin zen garaihartan. Askatasunaren aldeko mugimenduak sortu ziren herrialde askotan: Alemanian, Frantzian ... Norberaren nortasunaren konstzientziaeskuratu zuten askok. 1850ean, adibidez, hizkuntz nazionalismoa sortuzen Frantziako hegoaldean, Mistraleta Provenzako Felibrige-rekin. Identitate finlandiarraren konstzientziaere indartzen hasi zen. Asko lagunduzuten horretan intelektuak suediarrek. Finlandian arte-mugimenduhandia sortu zen. Sibelius, esate baterako, musikan. Literaturan AlexisKivi, gaurko suomieraren arbasoa.Lehenbizi suedieraz idazten zuen,Alexis Stenvall izenarekin, eta gerosuomieraz. Berak ezarri zuen gaurkosuomiera estandarraren oinarria.Zazpi anaiak izeneko liburua idatzizuen, Finlandiako literaturan garrantzi handiko idazlana. Orduantxe eginzen Kalevala ere, Elias Lónnrot-ekbildu zuen epas mitologikoa. Kulturgarapen honek Alexander Il.arenlaguntza handia izan zuen, Finlandiaren oso laguna bait zen eta horregatik oso estimatua. xx. mendearenhasieran finlandarren, Finlandiakodukerriaren, askatasuna mugatzenhasi ziren. Zenbaitetan hirien izenakere aldatu zituzten; esaterako, Nikolajstad jarri zioten izen Vaasa-ri,Izan zen Errusian mugimendu paneslabista bat, Finlandian errusieraezarri nahi zuena. Errusiera garaihartan derrigorrean ikasi behar izaten zen eskoletan. Gutzi korrek elitebat sortzea ekarri zuen -paradoxabada ere, suedieraduna=-, Finlandiaren askatasuna helburutzat hartuzuena. 1915ean lagun batzuk bidalizituzten Alemaniara zientzia militarrak ikastera. Hauetxek izan ziren
150
Errusiako Iraultzakoan Finlandiansartu ziren lehenengoak, beren herria askatzera.
G.-Mende honen hasieran suedierak presentzia zabala zuen hirietan,bai demografiaren aldetik bai gizartearen aldetik, Handizkiak suedieradunak ziren. Zernolako eragina izandu horrek suomieraren normalizazioan?E.- Aberatsak eta handizkiak
beti izan ziren suedieradunak. Hirihandietan bizi ziren: Helsinki-n,Turku-n, Vaasa-n, Tampere-n, garaihaietan hiri horietan ere suedierazegiten bait zen. Baina poliki-polikiindependentziaren aldeko mugimenduan sartu ziren. Oraindik ere badira suediarrak eskualde askotan. Hauherriaren hizkeran eta dialektoanatzematen da. Mendebaldean badiraherriak, lantegi baten inguruan sortuak. Herriska hauetako hizkuntzasuediera da, nagusia suedieradunazelako eta langileak berak inguratzen zituelako. Enpresari hauek kultur erakunde suedierazaleei laguntzen zieten.Beti izan da, oraindik ere bai, sue
dieradunak suomieradunak bainointelektualagoak direla pentsatzekojoera. Suedieradunek hezkuntza hobea izan dute. Gaur errazago da unibertsitate suedieradunetan sartzen,hauetan eskariak besteetan bainourriagoak bait <lira.Taldeak txikiagoak izaten <lira eta zerbitzuak, seguraski, hobeak.
Gs-=Borroka luzea egin ondorensartu zen suomiera eskolan eta unibertsitatean. Adibidez, Helsinkikounibertsitatean suomiera ez zen derrigorrezkoa 1894 arte. Nolakoa izenzen borroka hori hezkuntzan?E.-Suomierak ez zuen izan aitor
men ofizialik independentziara arte.
Jean van Yzendoorn
Finlandia dukerri zenean, ez zensuomierarik eskatzen erakunde ofizialetan. Abertzaleek aurre emanzioten bidegabekeria horri, bainaezin zen gauza handirik egin zarraren administrazioaren aurka edoaurrean. Zarraren esku zegoen eskubideak aitortzeko ahalmena. Leningradon erabakitzen zen guztia. Zarrak ez zuen indar finlandiarrikizaterik nahi. Baina l 890ean, eta lehenago ere bai, bazen suomierazkoeskola, hizkuntza honek unibertsitatean lekurik ez zuen arren.
G.-Zer egin zuen Elizak Finlandiako herriaren borroka horretan?E.-Finlandiako Eliza estatuaren
Eliza da. Elizaren bulegoetan ezkonzaitezke, esate baterako, agintari zibilen aurrean azaldu gabe. Elizakbeti izan du egitekorik asko eta bereerruak ere baditu. Finlandiak Errusiaren aurka sortu edo zuen gerrahartan ere izan zuen Elizak zerikusia. 1939an Errusiako gauza guztiakgorroto zituelako eta Alemaniakogauza guztiak miresten, faszismorako joeragatik, errusiarrak beldur ziren ez ote zieten alemanek erasokofinlandiarren Iurraldeetatik alemanzaletasun horretaz baliaturik. Segurantzia zela eta, Leningrado aldekomuga goragoa egotea nahi zuten.Nazionalista finlandiarrek uko eginzioten asmo horri Elizaren laguntzaz.Esan ohi da Eliza agintean dagoe
naren aldetik jartzen dela. Elizakoartzainek independentziaren aurretik suediarrak izaten ziren eta suedieraren alde jokatu ohi zuten, baitahaurrei suomierazko izenak jartzeadebekatu ere. Ez zegoen, esate baterako, teología suomieraz ikasterik.Esan behar da garai hartan Eliza garaiko egoerarekin konformatu zela.Baina, hala berean, esa behar artzai-
Elkarrízketa
nek antzinatik prestatu zituztelahaurrak Lehenengo Jaunartzerakoherriaren hizkuntzan, hots, suomieran. Horrela suomiera irakurtzenikasi zuten (Biblia) eta artzainak idatzizko suomieraren sorkuntzan partaide izan ziren.
G.-Gaur egun ez al da handia nazioarteko hizkuntzak, ingelesak, egiten duen presioa? Ba al daga hizkuntza hau funtzio formaletatik ezformaletara lerratzeko arriskurik?
E.-Izango <lira agian horrelakoarriskuak frantsesa, aleman, holandera, suediera eta antzeko hizkuntzentzat, horiek familia europarrekoak bait <lira. Baina ez dut ustesuomierari horrelakorik gertatukozaionik. Rain <liradesberdinak, ze ezduen ematen inolako erasorik egondaitekeenik. Suomiera aglutinante-sintetikoa da, eta ondo mantentzenda.Egia da, bai, ingelesaren eragina
gero eta handiagoa dela. Gazteekbeste edozein hizkuntza baino nahiago dute nazio artean komunikatzeko. Suedieradunak <laudeberen hizkuntza ingelesak baztertuko oteduen beldurtuta.
G.-Badu suomierak bere presentzia hizkuntza nazionala den aldetiketa iharduera sozialean. Euskal Herrian berriki egin den ikerketa batekadierazi du funtzio kulturalari dagakionean suedieraren konpetentzia jasaten ari dela suomiera. Zer diozu zukhorretaz?E.-Agian egia izango dela. Kul
tur aldetik maila hobea dute suedieradunek, lehen esan dudan bezala.Kultur elitea denez, errespetua merezi du suedierak. Hori egoerak berakekarri du. Alabaina, nik esango nukesuomierak, azaletik begiratuta behi-
151
nik behin, ez duela inolako kalterikjasan.
G.-Badira suomieradunen taldeakFinlandiatik kanpo. Ba al daga ta/dehorien eta Finlandiarren artean harremanik?
E.-Karelian (Ita-Karjala, Ekialdeko Karelia) suomiera garbia hitzegiten da. Sobietar Batasuneko Iparraldean ere (Leningradotik Murmansk-eraino) Kareliako dialektoanmintzo <lira. Leningrado aldean erebazen beste talde bat (Inkerinmaa).Horiek suomiera garbiagoa zutenoraindik, Finlandiako suomiera estandarraren parekoa. GerrakoanURSS-eko bazter guztietara sakabanu zituzten. Baina poliki-poliki beren lurraldera bildu ziren berriro etaorain asko <lira suomieradunak eskualde batzuetan.«Inkerinmaalaiset» gazte askok
gaizki egiten du suomieraz, baina eliza luterotarrak (duela hamar urteelizak herriari itzuli zizkioten) suomieraz egiten du berriro ere, eta kristau ez diren asko joaten <lira berenama-hizkuntza entzun eta askatasunosoz erabiltzera.Finlandia eta Kareliaren artean
badira lotura kulturalak. Badira harremanak Petroskoi eta Finlandiaren artean teatroan, musikan, dantza folklorikotan eta abar. Badiratalde finlandiarrak beren antzerkiakegitera Petroskoi-ra joaten direnak.Badira Karelian suomieraz idaztenduten idazleak. Egia esan, literaturahori ez da asko azaltzen Finlandian,baina bada. Biztanlegoren % 40kbaino gehiagok suomieraz egiten duoraindik ere. Besteak errusoak <lira,komunistek ekarriak, batez ere mundu-gerraren ostean, errusiera berrezartzeko.
152 Jean van Yzendoorn
Bada Petroskoi-n egunkari batsuomieraz, Punainen Lippu (Banderagorria), oso herrikoia. Eskuetatikkentzen ornen dizkiete saltzaileei kalera atera bezain laster.
G.-Baina ez da zaila luzarorasuomierari Errusian datorkion geroari antzematea, ezta?E.-Errusian orain lan egiten da
errusieraren hizkuntz inperialismoaren mendean bizi diren hizkuntzaminoritarioak mantentzeko. Badaekoizpen literarioa, hiztegiak, iruzkin kritikoak ... Baina oso gutxi.Dena den, suomiera irakasten da
Petroskoi eta Leningradoko unibertsitateetan eta baita Moskukoan ere.Estonian ere bai. Unibertsitate horietan goreneko azterketa egin daiteke, doktoradutza barne.
G.-Eta Suediarekiko harremankulturalak?E.-Gutxi. Nik esango nuke Sue
diaren arduragabekeriarengatik. Suediarrei ez zaie batere axola Finlandiako gutxiengo suedieraduna. Finlandian badago Suediako telebistaikusterik, eta hori pribilegio handiada suedieradunentzat. Suediarrek,ordea, uste dute Finlandian deneksuomieraz aritzen direla. Hala ere,Umea eta Vaasa-ko unibertsitateakaritzen <liraelkar-lanean, eta horrekegoera hobetzen ari dela esan nahidu, azterketen balioa elkarri aitortzen bait diote. Bestalde, Vaasa-koeskualdean turista suediar asko izaten da.
G.-Besterik ezer?E.-Agian beste hirugarren hiz-
Elkarrizketa
kuntza bat ahaztu zaizula, Finlandiako hirugarren hizkuntz taldea,laponiarrak alegia. 4.000-5.000 lagunek hitz egiten dute hizkuntza horretan Enontekió, Utsjoki, Sodankyliieta abarretan. Oinarrizko hezkuntzarako badituzte beren hizkuntzakoeskolak. Laponierak, ordea, zoritxarrez, ez du status ofizialik errepublikan.
153
G.-Bukatzeko, zer erizten dioeuskararen egoerari zu bezala kanpoan bizi den batek?
E.-Finlandiarrak jeneralean ezdakite ezer askorik Euskal Herriazeta hemengo arazoez, Horren berridakitenak euskaldunen alde <laude,bai bait dute elkarren antza hemengo eta beraiek bizitutako egoera historikoek. Oso begi onez begiratzendiote Euskadiri.