![Page 1: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/1.jpg)
1912-2012 CENTENARIO DA ANEXIÓN DE SANTA MARÍA DE OZA
Alejandro FerrantVista da Coruña (1891)
Museo de Belas Artes
![Page 2: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/2.jpg)
A anexión de Santa María de Oza
«A todos os que a presente veren e entenderen, sabede: que as Cortes decretaron e Nós sancionado o seguinte:
Artigo 1º. Agrégase ao termo municipal da Coruña (sic) o de Santa María de Oza».
Isto dicía o 13 de xullo de 1912 a Gaceta de Madrid (agora Boletín Oficial do Estado) nun texto datado dous días antes e encabezado por «Don Alfonso XIII pola graza de Deus e a Constitución, Rei de España».
![Page 3: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/3.jpg)
Era a anexión doutra Oza, a de Santa María , engulida hai agora cen anos pola Coruña que entón tiña 8 quilómetros cadrados, tres veces menos que os 24 de Santa María de Oza.
A porcentaxe era notablemente inverso na poboación, con case 50.000 veciños coruñeses fronte a uns 9.000 residentes de Oza.
![Page 4: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/4.jpg)
Censo oficial do ano 1910 Habitantes de dereito
Parroquia de Sta. María de OzaParroquia de S. Vicente de ElviñaParroquia de S. Cristovo das ViñasParroquia de S. Pedro de Visma
Total do concello de Sta. María de Oza
1.9692.9552.8311.639
9.434
Total do concello de A Coruña 49.290
A Coruña pasou o día 1-10-1912 a tersegundo o censo de poboación
58.724Fte. INE
![Page 5: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/5.jpg)
Ata 1912 o barrio de Elviña non pertencía ao concello de A Coruña. Este espazo e a gran maioría do territorio que actualmente ocupa pertenecían ao concello de Oza que comprendía as actuais parroquias de San Pedro de Visma, San Cristovo das Viñas, San Vicente de Elviña e Santa María de Oza.
![Page 6: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/6.jpg)
Croquis ondese pode observar
a extensión e límitesdos dous concellos.No de Oza sinálanse
A súa división en parroquiasFte. Wikipedia
![Page 7: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/7.jpg)
Plano da Coruña 1912momento en que se
producíu a anexión de Oza
![Page 8: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/8.jpg)
A maioría do territoriodo concello de A
Coruña pertencía a Sta. María de Oza
Fte. IGN
![Page 9: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/9.jpg)
Con aquela decisión das Cortes concluía un longo e polémico proceso de fusión de máis de dúas décadas entre un municipio urbano, como o coruñés, e outro rural onde a poboación dedicábase á agricultura e a gandería, é a horta do Concello da Coruña.
![Page 10: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/10.jpg)
Límites aproximadosentre A Coruña e Oza.
fixado en 1890Fte. IGN
![Page 11: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/11.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
A división administrativa do Estado en concellos e provincias nace no século XIX.
Desde mediados dese século apenas houbo variación no número de concellos (97 concellos na provincia coruñesa en 1849 a 94 na actualidade) (ver cadro adxunto)
Aínda que non estaban claros os límites administrativos.
![Page 12: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/12.jpg)
Nº Concellos galegos desde a súa creación ata a actualidadeProvincia Partido xudicial 1821 1834 1849 1994
A Coruña
Melide/Arzúa 17 10 10 10
Betanzos 14 10 10 10
Sísamo/Carballo 9 7 7 7
Vimianzo/Corcubión 14 8 8 8
A Coruña 6 7 7 6
Ferrol 19 8 8 7
Outes/Muros 14 4 4 4
Sar/Negreira 8 5 5 5
Noia 21 7 6 6
Poulo/Ordes 9 8 8 8
Ortigueira 19 8 5 6
Padrón 12 5 5 5
Pontedeume 11 9 9 9
Santiago 7 5 5 3
TOTAL 180 101 97 94
Lugo TOTAL 134 90 64 67
Ourense TOTAL 175 95 95 92
Pontevedra TOTAL 147 63 68 62
Galiza TOTAL 636 349 324 315
Elaboración propia sobre datos de X.R. Barreiro (1992) e B. López Morán (1994)
![Page 13: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/13.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
Houbo que esperar ata o ano 1889 para darlle unha solución.
Ese ano a Rexente, María Cristina (viúva de Afonso XII) na compaña do ministro de gobernación, Venancio González firman, en San Sebastián un Real Decreto por medio do cal establécese a obrigatoriedade de que tódolos concellos españois sinalaran os seus lindeiros.
![Page 14: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/14.jpg)
Indicador da estradaA Coruña-Morás
situado no Birloque
![Page 15: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/15.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
Os marcos tiñan que ser de pedra labrada e ben chantados na terra. Desde cada un deberá ollarse o seguinte e, todos eles, terán fácil acceso para ás comprobacións en caso de dúbidas.
Os lindeiros do concello de Santa María de Oza foron establecidos de acordo co disposto no anterior Decreto, estaban situados da seguinte maneira:
![Page 16: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/16.jpg)
1930. Ponte da Pasaxe
![Page 17: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/17.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
Pola banda de afora son case os mesmos que hoxe delimitan o actual concello de A Coruña cos seus veciños de Oleiros, Culleredo e Arteixo.
Pola banda de dentro, ou sexa entre Santa María de Oza e A Coruña (véxase plano anterior) foron fixados mediante cuarenta e seis marcos de pedra labrados e chantados na superficie.
A descripción que vén a partir de agora sirve para establecer cales eran os límites entre estes dous concellos veciños.
![Page 18: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/18.jpg)
Exemplo de marco que establece os límites
administrativos ou de propiedade
![Page 19: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/19.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
Para facer esta delimitación o día 21 de xullo de 1890, constituíse enriba da ponte de Monelos unha Comisión formada por membros de ámbalas dúas corporacións municipais e mailos peritos. A Comisión da Coruña estaba encabezada polo Alcalde Marchesi Dalmau e a de Santa María de Oza polo seu que era José Sánchez Seoane. Acordaron escomenzar a partilla por San Roque de Afora e fixeron o itinerario seguinte:
![Page 20: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/20.jpg)
1912. Ponte da Pasaxe
![Page 21: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/21.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
O marco primeiro o colocaron na praia de San Roque de Afora e na mesma desembocadura do regato. Seguiron o regeiro arriba, deixando ó mesmo de fronteira, ata chegar á pontiña da estrada que vai ós fortes de san Pedro. Dende este novo marco a liña divisoria arrinca cara o Monte de Santa Margarida, deixando Peruleiro en A Coruña e A Gramela en Oza. Seguen facendo diferentes currunchos pola Agra do Orzán arriba ata acadar a estrada de A Coruña a Fisterra e cruzan a mesma chantando un marco en cada un dos dous foxos da mesma, deixando o Ventorrillo en Oza e Santa Margarida en A Coruña. Seguen cos marcos cara ó Borrallón deixando no concello de Oza os lugares de Enfesta, Outeiro, Borrallón e Vioño. Adxudicaron ó concello de A Coruña os lugares de Nelle maila Coiramia.
![Page 22: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/22.jpg)
Cala de San Roque de Aforaonde se iniciou o deslinde en 1890
![Page 23: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/23.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
Despois a liña divisoria vai frente a ponte de Monelos, cruzando a estrada de A Coruña ós Baños de Arteixo no lugar do Espiño deixa parte deste lugar en Oza e o resto no territorio, mailas vivendas, no municipio coruñés. Acada o campo da Victoria deixando ás vivendas deste rueiro no territorio coruñés. Seguidamente os marcos forman unha fileira cara as Laxes de Orro ata acadar a muralla da Granxa Agrícola e percorren esta deica chegar a cabeceira que da fronte a Ponte da Pedra. Dende esta esquina xira noventa graos deica chegar ao río Monelos.
![Page 24: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/24.jpg)
Rúa Río Monelospor debaixo vai este
canalizado. Servía de linde entre Oza e A Coruña
na zona da Gaiteira
Areal de San Diegoonde desemboca o río Monelos
Fotografía de Alberto Martí (1950)
![Page 25: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/25.jpg)
Os límites entre Santa María de Oza e A Coruña
Dende este punto o río Monelos fai fronteira entre os dous concellos ata chegar a súa desembocadura na praia de San Diego. Polo tanto a Granxa Agrícola queda dividida unha parta da mesma en cada concello. Deixa no concello de Oza os lugares de Muíños, Monelos, Cubela e A Gaiteira e no da Coruña: Castaños, Campos da Victoria, rúa de Cabaleiros e curralóns de Catro Camiños.
Estes lindeiros municipais tiveron unha vixencia de 22 anos, pois no ano 1912 quedaron anulados pola anexión de Santa María de Oza pola Coruña.
![Page 26: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/26.jpg)
1907. Corralón da Gaiteira.Festexos da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer
![Page 27: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/27.jpg)
Conflitos entre veciños A desaparición de Santa María de Oza, débese
fundamentalmente á presión da clase dirixente comercial e industrial coruñesa que precisaba de espazo para extender a súa actividade económica. Principalmente na parroquia de Oza e polo lado de Catro Camiños e a Gaiteira onde se desenvolvía a actividade industrial, portuaria e ferroviaria da localidade.
Por outro lado, a expansión demográfica de A Coruña necesitaba de novos ensanches urbanos para extender este crecemento.
![Page 28: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/28.jpg)
DARSENADE
INDIASFábrica Tabacos
Illa de xudeus
San DiegoRefinería de petróleoCorralónGaiteira
Rúa Gaiteira
![Page 29: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/29.jpg)
Límite entre Santa María de Oza
e A Coruña
![Page 30: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/30.jpg)
Conflitos entre veciños Os últimos anos do século XIX e comezos do XX,
no concello de Oza foron un continuo problema co cesamento de cargos e inspeccións administrativas.
En 1884 despois dunha inspección fiscal, o Goberno Civil suspende as actividades do concello por irregularidades. Isto levou ao abandono administrativo, á falta de recadación de tributos entre os veciños e ás débedas con facenda e outros organismos por valor de máis de 54.000 pesetas, moito diñeiro nestas datas.
![Page 31: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/31.jpg)
Fonte no parque de Oza
![Page 32: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/32.jpg)
Conflitos entre veciños Os últimos anos do século XIX e comezos do XX,
no concello de Oza foron un continuo problema co cesamento de cargos e inspeccións administrativas.
En 1884 despois dunha inspección fiscal, o Goberno Civil suspende as actividades do concello por irregularidades. Isto levou ao abandono administrativo, á falta de recadación de tributos entre os veciños e ás débedas con facenda e outros organismos por valor de máis de 54.000 pesetas, moito diñeiro nestas datas.
![Page 33: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/33.jpg)
Conflitos entre veciños En 1887 agrávase a situación. As elección municipais
son declaradas núlas polo gobernador civil. É inhabilitado e destituído o goberno municipal e nomeado un novo alcalde interino. Durante este tempo a casa consitorial cambia de ubicación varias veces, desaparece documentación de bens e aproveitando isto o concello de A Coruña cambia os marcos dos lindes na zona da Palloza, dando lugar a unha posterior denuncia efectuada polo párroco Lino Mª Ferreiro. Foi resolta a favor de A Coruña e a Palloza e os terreos colindantes aparecerán a nome do Sr. Marchesi Dalmau. Aquí instalarase a refinería da que era un dos seus propietarios.
![Page 34: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/34.jpg)
Plano da Granxa Agrícola e imaxe de Monelos
![Page 35: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/35.jpg)
Conflitos entre veciños En 1890, seis anos despois, Oza recupera
a corporación e salda débedas vendendo bens municipais. É, por outro lado, o momento en que se fixa o linde definitivo.
En 1907 trasládase o concello ao lugar da Moura (hoxe Avda. Fisterra). Ante as protestas veciñas alúgase un edificio no Montiño hoxe rúa Montes, para fixar a sé municipal. Este edificio existe aínda en ruínas.
![Page 36: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/36.jpg)
Vista da zona de Monelos
![Page 37: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/37.jpg)
Conflitos entre veciños En 1890, seis anos despois, Oza recupera
a corporación e salda débedas vendendo bens municipais. É, por outro lado, o momento en que se fixa o linde definitivo.
En 1907 trasládase o concello ao lugar da Moura (hoxe Avda. Fisterra). Ante as protestas veciñas alúgase un edificio no Montiño hoxe rúa Montes, para fixar a sé municipal. Este edificio existe aínda en ruínas.
![Page 38: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/38.jpg)
Vista de Eirís
![Page 39: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/39.jpg)
Conflitos entre veciños
Aproveitando o descontento existente polo cambio de ubicación do concello, os industriais promoven e con grande número de firmas solicitan a anexión da parroquia de Sta. María de Oza á Coruña.
Foi desautorizada dende Madrid, xa que das catro parroquias que forman o concello é a única que xeraba ingresos.
![Page 40: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/40.jpg)
Vista de Visma
![Page 41: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/41.jpg)
Conflitos entre veciños En 1909 o movemento pro-anexión de Oza insta
á alcaldía a levalo a cabo. A Coruña toma como exemplo a experiencia da
cidade de Vigo, xa que acababa de anexionar o concello de Bouzas. A corporación solicitou a documentación que tramitara o concello vigués para proceder dun modo semllante. Tamén en Madrid personaxes, como o deputado e editor xornalístico Fernández Latorre, buscaba apoios e influencias no senado e goberno para conseguir o obxectivo de anexión.
![Page 42: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/42.jpg)
Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXoán Rodríguez PazXoán Rodríguez Paz
Último alcalde de Oza. Médico de profesión. representante do partido liberal e monárquico. Contrario ao proceso de anexión.
![Page 43: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/43.jpg)
Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXosé Folla YordiXosé Folla Yordi
Alcalde de A Coruña, Elixido tras as eleccións de 1910 é único representatne do partido liberal na corporación e nomeado como consecuencia do enfrontamento entre conservadores e republicanos nesta. dimite en agosto de 1912 xusto cando se produce a anexión de Oza.
![Page 44: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/44.jpg)
Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXosé Martínez FontenlaXosé Martínez Fontenla
Alcalde accidental de A Coruña no momento da anexión. Republicano, primo do alcalde de Oza, preside xunto a este os actos de anexión.
![Page 45: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/45.jpg)
Personaxes durante a anexiónPersonaxes durante a anexiónXoán Fernández LatorreXoán Fernández Latorre
Deputado en Cortes e gran partidario e promotor da anexión de Oza. Fundador de La Voz de Galicia, que funcionaba como unha gaceta a favor da anexión.Fallece ese mesmo ano sen ser protagonista do acontecemento.
![Page 46: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/46.jpg)
Banquete de celebración da fusión-anexión do concello de Santa María de Oza. O acto realizouse no desaparecido teatro Circo Emilia Pardo Bazán
Gravado da Torre de Hércules e selo do Concello de Santa María de Oza
![Page 47: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/47.jpg)
Nas eleccións municipais de 1913, promóvese unha candidatura a favor dos intereses de Oza da que saíra elixido o exalcalde Xoán Rodríguez Paz como concelleiro de A Coruña
![Page 48: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/48.jpg)
As parroquias do antigo concello de Oza: San Vicenzo de Elviña, Santa María de Oza, San Pedro de Visma e San Cristovo das Viñas
MEMORIA FOTOGRÁFICA
![Page 49: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/49.jpg)
Imaxe de A Coruña desde o Montiño. Fotografía Hauser e Manet
![Page 50: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/50.jpg)
Imaxe de A Coruña desde o Montiño. Fotografía de Pedro Ferrer
![Page 51: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/51.jpg)
Imaxe de A Coruña desde o Montiño. 1926-1928
![Page 52: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/52.jpg)
Castelo de San Diego derruído en 1960 para ampliación do porto industrial
![Page 53: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/53.jpg)
Corralón da Gaiteira. 24/08/1907. Partido do Deportivo da Sala Calvet, denominación de entón do equipo coruñés, e o Pontevedra Sporting Club. Un ano despois de constituírse o club. O encontro celebrouse neste corralón (cando Riazor non existía) formou parte do Campeonato de Galiza e Asturias. Gañou o Pontevedra por 1-2. Neste torneo tamén participou o Fortuna de Vigo, xerme do actual Celta.. Fotografía de Pedro Ferrer
![Page 54: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/54.jpg)
1907. Corralón da Gaiteira.Fotografía de Pedro Ferrer
![Page 55: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/55.jpg)
1907. Corralón da Gaiteira.Carreira Ciclista. Festexos da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer
![Page 56: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/56.jpg)
Corralón da Gaiteira. Torneo automobilístico.Festas da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer
![Page 57: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/57.jpg)
1907. Corralón da Gaiteira.Festexos da CoruñaFotografía de Pedro Ferrer
![Page 58: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/58.jpg)
1907. Estación do Norte. Rúa AlcabaleirosFotografía de Pedro Ferrer
![Page 59: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/59.jpg)
1950. Estación do Norte. A Cubela
![Page 60: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/60.jpg)
1970.A Cubela, Foto Blanco
![Page 61: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/61.jpg)
Os Castros. Anos vinte
![Page 62: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/62.jpg)
Unha Quinta nos Castros. Anos vinte
![Page 63: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/63.jpg)
Faro de Oza
![Page 64: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/64.jpg)
Capela de Oza
![Page 65: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/65.jpg)
1912. Sanatorio Marítimo de Oza
![Page 66: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/66.jpg)
Lazareto de Oza, 1918. ARG
![Page 67: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/67.jpg)
Sanatorio de Oza, 1920, Pedro Ferrer
![Page 68: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/68.jpg)
Xardín do Santarorio Marítimo de Oza. 1920
![Page 69: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/69.jpg)
Sanatorio de Oza. 1920
![Page 70: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/70.jpg)
Sanatorio e praia de Oza, 1935, ARG
![Page 71: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/71.jpg)
Praia de Oza, 1957. Foto Blanco
![Page 72: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/72.jpg)
Praia de Oza na actualidade
![Page 73: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/73.jpg)
Escola de Fisioterapia.Antigo sanatorio
![Page 74: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/74.jpg)
Hospital de Oza.Actualidade
![Page 75: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/75.jpg)
Xardíns de OzaActualidade
![Page 76: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/76.jpg)
Santa Cristina Ponte da Pasaxe
As Xubias
A Pasaxe, 1916. ARG
![Page 77: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/77.jpg)
As Xubias, 1936, ARG
![Page 78: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/78.jpg)
1960. Casablanca, As Xubias
![Page 79: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/79.jpg)
1930. As Xubias
![Page 80: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/80.jpg)
As Xubias
![Page 81: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/81.jpg)
As Xubias
![Page 82: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/82.jpg)
1920. Ponte da Pasaxe
![Page 83: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/83.jpg)
Monelos
![Page 84: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/84.jpg)
Avda. de Monelosna actualidade
![Page 85: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/85.jpg)
Avda. de Monelos,1967
![Page 86: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/86.jpg)
Monelos
![Page 87: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/87.jpg)
Monelos
![Page 88: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/88.jpg)
Parque de Oza
![Page 89: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/89.jpg)
Parque de Oza
![Page 90: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/90.jpg)
Parque de Oza
![Page 91: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/91.jpg)
Avda. de Alfonso Molina1960. Atravesando A Granxa
![Page 92: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/92.jpg)
Elviña, 1959
![Page 93: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/93.jpg)
Elviña, 1972
![Page 94: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/94.jpg)
Fábrica de Armas e Palavea, 1966
![Page 95: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/95.jpg)
Campus de Elviña
![Page 96: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/96.jpg)
Campus de Elviña
![Page 97: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/97.jpg)
Palavea, 1920
![Page 98: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/98.jpg)
Palavea
![Page 99: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/99.jpg)
Castro de Elviña
![Page 100: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/100.jpg)
Castro de Elviña
![Page 101: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/101.jpg)
Castro de Elviña
![Page 102: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/102.jpg)
Castro de Elviña
![Page 103: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/103.jpg)
Eirís
![Page 104: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/104.jpg)
A Silva
![Page 105: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/105.jpg)
A Silva
![Page 106: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/106.jpg)
![Page 107: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/107.jpg)
Resto do Muíño da Gramelano parque de Santa Margarida.Foron trasladados en 1983 aoabrír a rúa Alcalde Lens coa intenciónde restauralos
![Page 108: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/108.jpg)
O río Mesoirocanalizado pola zona
de Someso
![Page 109: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/109.jpg)
Someso
![Page 110: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/110.jpg)
Mesoiro
![Page 111: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/111.jpg)
Feáns
![Page 112: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/112.jpg)
San Pedro de Visma
![Page 113: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/113.jpg)
Vista do Monte San Pedrodesde Riazor
![Page 114: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/114.jpg)
Labañou
![Page 115: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/115.jpg)
Eirís
![Page 116: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/116.jpg)
Eirís
![Page 117: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/117.jpg)
A Silva
![Page 118: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/118.jpg)
San Roque, 1929. ARG
![Page 119: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/119.jpg)
Cidade Escolar, 1972
![Page 120: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/120.jpg)
San Roque
![Page 121: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/121.jpg)
San Roque
![Page 122: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/122.jpg)
San Roque
![Page 123: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/123.jpg)
![Page 124: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/124.jpg)
San Roque
![Page 125: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/125.jpg)
Vioño
![Page 126: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/126.jpg)
Vioño
![Page 127: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/127.jpg)
Vioño
![Page 128: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/128.jpg)
Vioño
![Page 129: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/129.jpg)
Vioño
![Page 130: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/130.jpg)
Peruleiro
![Page 131: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/131.jpg)
San Pedro de Visma
![Page 132: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/132.jpg)
San Pedro de Visma
![Page 133: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/133.jpg)
San Pedro de Visma
![Page 134: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/134.jpg)
San Pedro de Visma
![Page 135: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/135.jpg)
O Portiño
![Page 136: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/136.jpg)
O Portiño
![Page 137: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/137.jpg)
Agra do Orzán
![Page 138: 1912-2012 Centenario da anexión do concello de Santa María de Oza](https://reader037.vdocuments.pub/reader037/viewer/2022102709/58f9ac411a28ab745c8b460f/html5/thumbnails/138.jpg)