2. Lektion2. Lektion
24 25
Quickinfo: Familie und Sklaven
An der Spitze der römischen Familie stand der Vater (pater familias*), gefolgt von der Mutter (mater familias*). Neben den Kindern (liberi; eigtl. „die Freien“) gab es auch „Unfreie“, nämlich Sklaven. Jede Familie, die etwas auf sich hielt und über ausreichend finanzielle Mittel verfügte, besaß Sklaven, wobei der Begriff „besitzen“ richtig gewählt ist: Sklaven galten als Eigentum und konnten ge- und verkauft werden, was sogar so weit führte, dass z. B. das Verletzen eines Sklaven nicht als Körperverletzung, sondern als Sachbeschädigung behandelt wurde.Die Härte der Behandlung hing zum einen vom Herrn selbst ab, zum anderen auch von der Art der Betätigung. So hatten die Sklaven auf den Feldern härtere Arbeit zu verrichten als Haussklaven, welche z. B. einkaufen, kochen oder die Kinder beaufsichtigen mussten.Eine Besonderheit stellen griechischen Sklaven dar, welche häufig eine lehrende Funktion als Pädagogen oder Schreiber übernahmen. In der Regel erhielten Sklaven von ihren Herren ein kleines Taschengeld, ab und zu auch Belohnungen. Auch konnten Sklaven von ihren Herren nach einiger Zeit in die Freiheit entlassen werden.
* familias ist ein altlateinischer Genitiv; die klassische Form ist familiae.
Römisches Mädchen beim Spielen
Junge, leicht bekleidete Damen bei Spiel- und Sportübungen.
Text 3: De domino et servisDavus servus dominum Aurelium videt. Et Syra serva dominum videt. Davus et
Syra Aurelium dominum vident. Dominus Aurelius servos et servas habet. Estne
Aurelius dominus? Ita est. Estne Davus quoque dominus? Davus non dominus, sed
servus est. Servus domini Aurelii et dominae Corneliae est. Cornelia domina est.
Estne Iulia domina? Sic non est. Iulia non domina, sed filia et puella Romana est.
Aemilia amica Iuliae est. Sextus et Publius amici Marci sunt. Amici veniunt. Sextus
et Publius amici ad villam currunt.
Et Aemilia ad amicam properat. Marcus Sextum videt. Marcus et Quintus Sextum
vident. Et Publium vident. Marcus et Quintus amicos vident. Estne Marcus amicus
bonus? Ita est. Marcus amicus bonus est. Marcus et Sextus amici boni sunt. Iulia
et Aemilia amicae bonae sunt. Nunc amici veniunt. Venitne Sextus? Sic est. Sextus
venit. Sextus cum amico suo venit. Quem Cornelia clamare audit? Cornelia Iuliam
clamare audit. Quis clamat? Iulia clamat.
Nonne Cornelia mater est? Ita est. Cornelia mater familiae est. Num Iulia mater est?
Ita non est. Iulia non mater, sed filia est. Iulia filiane est an domina? Iulia filia est.
Davus dominusne est an servus? Servus Davus est. Nonne Davus servus est? Sic est.
Davus servus est. Utrum Aurelius est dominus bonus an malus? Aurelius dominus
bonus est. Num Cornelia serva est? Cornelia non serva, sed domina est. Nonne
Marcus et Quintus fratres sunt? Ita est. Marcus et Quintus fratres sunt.
6. Lektion6. Lektion
54 55
u-Deklination
exercitus, -ūs m. - das Heer
Singular Plural
Nominativ exercit-us (das Heer) exercit-ūs (die Heere)
Genitiv exercit-ūs (des Heeres) exercit-uum (der Heere)
Dativ exercit-uī (dem Heer) exercit-ibus (den Heeren)
Akkusativ exercit-um (das Heer) exercit-ūs (die Heere)
Ablativ (ab) exercit-ū ((vom) Heer) (ab) exercit-ibus ((von) den Heeren)
cornū, -ūs n. - das Horn
Singular Plural
Nominativ corn-ū (das Horn) corn-ua (die Hörner)
Genitiv corn-ūs (des Horns) corn-uum (der Hörner)
Dativ corn-ū (dem Horn) corn-ibus (den Hörnern)
Akkusativ corn-ū (das Horn) corn-ua (die Hörner)
Ablativ (a) corn-ū ((vom) Horn) (a) corn-ibus ((von) den Hörnern)
Lernwörterantiquus, -a, -umcivitas, -atis f.clarus, -a, -umconsul, -ulis m.contendere, -o, -i, -entumcontra (Präp. m. Akk.)hodieillustris, -eimperare, -o, -avi, -atumlegere, -o, -i, lectummiles, militis m.odium, -ii n.oratio, -onis f.orator, -oris m.orbis, -is m. (terrarum)plerumqueproelium, -ii n.saepetempus, -oris n.terra, -ae f.totus, -a, -umvincere, -o, vici, victumvirtus, virtutis f.
altStaat, Stammberühmt; hellKonsulkämpfengegenheuteberühmtbefehlen, -herrschenlesenSoldatHassRedeRedner(Erd-)KreismeistensKampfoft, häufigZeitErde, LandganzbesiegenTapferkeit, Tugend
„antik“
„klar”„Konsul“
„kontra“
illusterImperativ (Befehlsform)LektionMilitär
Orbit
Tempus; temporär
total
Text 10: De viris illustribusAntiquis temporibus Romani paene toti orbi terrarum imperabant. Milites Romani
cum multis civitatibus bella gerebant et plerumque vincebant. Itaque Hannibali,
imperatori Carthaginiensi, magno odio erat. Qua de causa iste vir magnae virtutis
saepe cum Romanis proeliis contendebat.
Et Gaius Iulius Caesar atque Marcus Tullius Cicero viri magni ingenii erant. C. Iulius
Caesar, qui consul erat, bellum contra Gallos gerebat. Eo de bello commentarios
scribebat: De bello Gallico.
M. Tullius Cicero orator clarissimus erat, cuius orationes in Verrem atque Catilinam
etiam hodie discipuli discipulaeque legunt.
CiceroCaesar Hannibal
Hilfen: in = gegen; paene = fast; ingenium = Talent; commentarius = Kommentar; Gallicus = gallisch
Pronominaladjektive
Vielleicht, sofern es dir überhaupt aufgefallen ist, wunderst du dich über die Dativ-Form toti (statt toto zu totus, -a, -um). Bei totus, -a, -um handelt es sich um ein sog. Pronominaladjektiv (also von der Begrifflichkeit her eine Kombination aus Pronomen und Adjektiv). Von den Pronomina is/ea/id z. B. kennst du die Dat. Sg.-Endung -i (ei, aber auch cui zu qui/quae/quod). Pronominaladjektive endigen im Gen. Sg. auf -ius (z. B. totius) und im Dat. Sg. auf -i (toti), ansonsten werden sie wie »normale« Adjektive der a-/o-Deklination flektiert/gebeugt (z. B. bonus).Zur Gruppe der Pronominaladjektive gehören:unus, -a, -um (unius, uni = eine/r), ullus, -a, -um (irgendeine/r), solus, -a, -um (allein), totus, -a, -um (ganz), alter, -era, -erum (ein/e andere/r), alius, -a, -ud (ein/e andere/r), uter?, -tra, -trum (wer von beiden?), uter-, utra-, utrumque (jeder von beiden), neuter, -tra, -trum (keine/r von beiden; daher das Neutrum).