Küçükbaş Bilim Alanı
(Hayvan Yetiştirme)
POSTER BİLDİRİLER
Küçükbaş Bilim Alanı (Hayvan Yetiştirme)
Van İli Çoban Eğitimi ve İstihdamı Kadir Karakuş, S. Seçkin Tuncer, Cemal Budağ
Türkiye’nin Coğrafi İşaretli Hayvansal Ürünler Kapasitesi Üzerine Bir Değerlendirme
İrfan Daşkıran, Nazan Darcan
Karya Kuzularında Besi, Kesim ve Karkas Özellikleri Engin Yaralı, Orhan Karaca
Süt Keçisi Yetiştiriciliğinde Sağlık Koruma Programı Mahmut Çınar, Ayhan Ceyhan
Yeni Doğan Kuzu ve Oğlakların Mide Tüpü Uygulamasıyla Beslenmesi Kağan Tan, Turgay Taşkın
Keçi Gen Kaynaklarının Orijini, Dağılımı, Evcilleştirilmesi ve Genetik Çeşitliliği Tehdit Eden Faktörler
Sezen Ocak, Nazan Koluman
Koyunlarda Kimi Üreme Davranışları Vahdettin Sarıyel, Birol Dağ
Koyun ve Keçi Yetiştiriciliği Açısından Anız ve Önemi Murat Yılmaz, Tufan Altın, A. Önder Üstündağ
Norduz Keçisi Oğlaklarında Yaşama Gücü ve Sütten Kesim Ağırlığı Üzerine Analık Davranışı Puanının (MBS) Etkisi Ayhan Yılmaz, Serhat Karaca, Mehmet Bingöl, Aşkın Kor
Yetiştirici Koşullarında Kıl Keçilerin Meme Özellikleri ile Süt Verim Özellikleri Arasındaki İlişkiler Okan Atay, Özdal Gökdal, Ali Kemali Özuğur, Vadullah Eren
Yetiştirici Koşullarında Keçilerde Kızgınlığın Senkronizasyonu ve Döl Verim Sonuçları Özdal Gökdal, Okan Atay, Ali Kemali Özuğur, Vadullah Eren
Norduz Keçilerinde Bazı Tanımlayıcı Verim Özellikleri ve Vücut Ölçüleri Mehmet Bingöl, Özdal Gökdal, Turgut Aygün, Ayhan Yılmaz, İrfan Daşkıran
Çanakkale Koşullarında Yetiştirilen Türk Saanen Oğlaklarına Ait Sağlık Uygulaması Kayıtlarında Aylık Hastalık İnsidansı Değişimi Coşkun Konyalı, Baver Coşkun, Cemil Tölü, Gürbüz Daş, Türker Savaş
Keçi Yetiştiriciliğinde Sağlık Kayıtları: Kayıt ve Değerlendirmede Karşılaşılan Güçlükler
Coşkun Konyalı, Baver Coşkun, Türker Savaş
Yetiştirici Koşullarında Bulunan Norduz ve Karakaş Koçlarının Spermatolojik Özellikleri Kadir Kırk
Karya Kuzularda Büyüme Özellikleri Orhan Karaca, Onur Yılmaz, İbrahim Cemal
Karya Kuzularda Sütten Kesime Kadar Yaşama Gücü
Onur Yılmaz, Murat Yılmaz, İbrahim Cemal, Orhan Karaca, Nezih Ata
Keçilerin Üreme Aktivitesinde Hormonal ve Metabolik Etkileşimler
Dilek Kor, Murat Demirel
Koyunlarda Üremeyi Etkileyen Faktörler
Fatma Tülin Özbaşer
Kıvırcık, Sakız ve Gökçeada Yerli Koyun Irklarımızın Aşım Dönemi Bazı Eşeysel Davranışlarının Belirlenmesi
M. Akif Yüksel, Tamer Sezenler, Mesut Yıldırır, Cemil Tölü
Değişen İhtiyaç ve Teknolojiler İçerisinde Yünün Geleceği S. Seçkin Tuncer, Cemal Budağ, Kadir Karakuş
Gökçeada’da Üretilen Keçi Sütlerinden Yapılan Peynirlerin Bazı Özellikleri Cemil Tölü, Kurban Yaşar, A. Adnan Hayaloğlu, Türker Savaş
Mastif Tipi Yerli Köpeklerde Canlı Ağırlık ve Bazı Vücut Ölçüleri Fatih Atasoy, Bora Özarslan, Banu Yüceer, Afşin Kocakaya
Norduz Keçilerinde Bazı Tanımlayıcı Verim Özellikleri ve Vücut Ölçüleri
Mehmet Bingöl1 , Özdal Gökdal
2,, Turgut Aygün
1 , Ayhan Yılmaz
3 , İrfan Daşkıran
4
1Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, 65080, Van,
2Adnan Menderes Üniversitesi, Çine Meslek Yüksekokulu, 09500, Çine, Aydın,
3 Bitlis Eren Üniversitesi, Hizan Meslek Yüksek Okulu, Bitlis, Turkey
4 FAO, Ankara,
e- posta: [email protected] CSM :0533 6502290 Fax: 0432 2251104
Özet
Bu araştırmada Türkiye yerli koyun ırklarından biri olan Norduz keçilerinin bazı tanımlayıcı verim özellikleri ve
vücut ölçüleri tanımlanmıştır. Araştırma Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Araştırma ve
Uygulama Çiftliği’nde yürütülmüştür.Norduz keçilerinin cidago yüksekliği ,vücut uzunluğu , kürekler arkası
göğüs genişliği ,göğüs derinliği ,göğüs çevresi ve but çevresi ölçülerine ilişkin en küçük kareler ortalamaları
sırasıyla 65.87±1.08, 67.15±1.08, 21.09±0.88, 30.78±0.62, 88.87±1.78 ve 60.40±1.28 cm olarak
bulunmuştur.Doğum sonrası keçilerin canlı ağırlık ortalamasına ilişkin en küçük kareler ortalaması ise
41.32±2.01 kg olarak bulunmuştur Keçilerin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin ortalamalar
sırasıyla 226.4±7.23 gün ve 347.2±40.06 litre olarak bulunmuştur.Döl verim ölçütlerinden ikizlik oranı ,
oğlaklama oranı , teke altı keçi başına doğan oğlak sayısı ,doğuran keçi başına oğlak sayısı ve sütten kesimde
doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri sırasıyla %30, %98, 1.27, 1.30 ve 1.28 olarak bulunmuştur.
Araştırma sonuçları Norduz keçilerinin süt verimi , canlı ağırlık ve vücut ölçüleri bakımından yüksek
değerlere sahip olduğunu ortaya koymuştur.
Anahtar kelimeler : Norduz , kıl keçisi, üreme özellikleri, vücut ölçüleri
Abstract
In this research, some productive characteristics and body measurements of Norduz goats, a native gene
resource in Turkey, were definited. The animals studied were brought from natural habitats to the farm of
Animal Science Department of Agricultural Faculty, Yüzüncü Yıl University. Least squares means of height at
withers (HAW), body length (BL), hearth width at back of withers (HWBW), hearth depth (HD), hearth girth
(HG) and leg girth (LG) of Norduz does were found to be 65.87±1.08, 67.15±1.08, 21.09±0.88, 30.78±0.62,
88.87±1.78 and 60.40±1.28 cm, respectively. Least squares means of body weights after parturition of does
were found to be 41.32±2.01 kg. The means of lactation length and lactation milk yield were 226.4±7.23 day
and 347.2±40.06 l, respectively. Twinning rate, fertility, fecundity, litter size and litter size at weaning were
found to be 30%, 98%, 1.27, 1.30 and 1.28, respectively. Means of HAW, BL, HWBW, HD, HG, LG and body
weights of Norduz bucks were found to be 73.86±2.61, 75.60±2.23, 21.36±0.67, 33.94±1.15, 95.00±2.34,
69.80±2.69 cm and 58.70±3.91 kg, respectively.
Keywords: Norduz, hair goat, reproductive traits, body measurements
Giriş
Koyun ve keçi yetiştiriciliği Türkiye’nin gelişmekte olan ve geri kalmış bölgelerinde hayvansal üretimin birbiri
içine geçmiş alanlarıdır.Bu yetiştiricilik biçiminin Doğu Anadolu Bölgesindeki dar gelirli çiftçilerin yaşamlarını
sürdürmelerinde, kültürlerinde, gelirlerinde iş alanı olarak ve de beslenmelerinde çok önemli rol oynadığı
bilinmektedir. (Gökdal, 1998 ). Kıl keçileri Türkiye’de en yaygın yetiştirilen ırktır.Türkiye’de yaklaşık 6.5 milyon
kıl keçisi bulunmakta ve bunlar temelde et ve süt verimi için yetiştirilmektedir. Keçi yetiştiriciliği Doğu Anadolu
Bölgesi’nde geleneksel olarak kırsal bölgelerde koyun sürüleri içinde bazen bir kaç baş bazen de bölgenin
ekolojik koşulları ve bitki örtüsüne bağlı olarak daha fazla sayıda yetiştirilmektedir.
7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.
Norduz keçilerinin kıl keçisinin bir varyetesi olduğu düşünülmektedir. Norduz keçileri isimlerini Norduz
bölgesinden almışlardır. Norduz Bölgesi ise Van ili Gürpınar ilçesinde halk arasında Norduz Bölgesi olarak
isimlendirilen yaklaşık 400.506 hektarlık bir alanı içeren oldukça geniş bir alan olup zengin mera ve yayla
alanlarına sahiptir. Norduz keçileri dış yapıları vücut büyüklüğü ve süt verimi bakımından bölgedeki yetiştiriciler
arasında özellikle tercih edilmektedir. Norduz keçileri genellikle siyah, kahverengi ve gri renge sahiptirler. orduz
bölgesinde küçükbaş hayvan sürülerinde 100 baş koyuna yaklaşık 5 baş keçi olacak şekilde bir yetiştiricilik biçimi
söz konusudur. Norduz keçileri yetiştiricinin et ve süt ihtiyacını karşılamaları ve de koyun sürülerinin mera ve
yaylalardaki hareket kabiliyetini artırmaları ve özelliklede sürüde liderlik yapmaları gibi özellikleri nedeniyle
tercih edilmektedir. Keçilerden elde edilen kıl ; kazak, keçe, heybe, kıl çadır, kışlık çorap ve atkı yapımında
kullanılmaktadır.Doğum sonrası keçiler oğlaklar sütten kesildikten sonra ailelerin süt ihtiyacını karşılamakta,
erkek oğlaklar ise 5.veya 6. aylık yaşta satılmakta veya ailelerin et ihtiyacını karşılamak için kesilmektedir. Dişi
oğlaklar 4-6. laktasyona kadar elde tutulmaktadır.Keçilerden elde edilen sütün büyük bölümü aile bireylerince
tüketilirken geriye kalan kısmı ise bölgenin en çok bilinen otlu peynirinin yapımı için koyun sütü ile
karıştırılmaktadır.
Günümüzde koyun ve keçi sayısı Norduz Bölgesinde hızla azalmaktadır. Ancak yinede bölgede halen saf
hayvanlar bulmak mümkündür. Norduz koyun ve keçisi bölgenin topraksız aileleri için temel geçim kaynağıdır.
Bu nedenle söz konusu bölgede korunmaları gerekmektedir. Koyun ve keçi yetiştiricileri bölgenin ekonomik ve
sosyal problemleri nedeniyle zaman zaman göç etmek zorunda kalmaktadırlar.Son 20 yıldan beri bu durum
devam etmektedir. Bu süreçte yetiştiriciler hayvanlarını satmakta ve bunun sonucu olarak bölgede koyun ve
keçi sayısı ciddi oranda azalmıştır.Ancak günümüzde devletçe yapılan kimi teşviklerden dolayı köye dönüşler
başlamış ve Norduz koyun ve keçi sayısı artma eğilimindedir.
Bu araştırma yarı entansif koşullarda yetiştirilen Norduz keçilerinin bazı verim özellikleri ve vücut
ölçülerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.
Materyal ve yöntem
Bu araştırma Yüzüncü Yıl Üniversitesi Araştırma Uygulama Çiftliği’nde yetiştirilen 44 baş Norduz keçisi ve 5 baş
Norduz tekesi üzerinde yapılmıştır. Hayvanlar kış süresince yonca kuru otu ve saman ile beslenmiş ancak
gebeliğin son döneminde hayvanlara bir miktar kesif yem de verilmiştir. Doğumlar Şubat- Mart ayları içerisinde
gerçekleşmiştir. Doğum sonrası keçi ve oğlakların canlı ağırlıkları belirlenmiştir. Oğlaklar doğum sonrası 15-20
güne kadar sürekli analarıyla birlikte tutulmuş, daha sonra sütten kesime kadar analarından ayrı tutularak
günde 2 kez emiştirilmiştir. Oğlaklar 84 günlük yaşta sütten kesilmiştir. Nisan ortasından sonra keçiler merada
otlatılmıştır. Süt kayıtları 2 haftada bir günde iki kez sabah- akşam olacak şekilde alınmıştır.İlk süt verim
kontrolü oğlaklamanın 7. gününde alınmıştır.
Laktasyon süt verimleri ve laktasyon süresi Kaymakçı ve Sönmez ( 1996 )’nın bildirdiği İsveç yöntemi esas
alınarak belirlenmiştir.
Norduz keçi ve tekelerinin bazı vücut ölçüleri ( cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, göğüs derinliği,
kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs çevresi ve but çevresi ) ölçü bastonu ve ölçü şeridi kullanılarak
belirlenmiştir. ( Cengiz ve ark., 1989). Döl verim özellikleri Kaymakçı ve Sönmez ( 1996 )’nın bildirdiğine göre
elde edilen verilerden belirlenmiştir.Elde edilen veriler SAS ( 1998) paket programına göre analiz edilmiştir.
Ortalamalar arasındaki farkı belirlemek için Duncan çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır.( Duncan, 1955 )
Bulgular ve tartışma
Norduz keçilerinin vücut ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler ve en küçük kareler ortalamaları Çizelge 1’ de
verilmiştir. Göğüs çevresi ölçüsüne dayalı olarak , Norduz keçilerinin yüksek rakımlı Norduz yaylalarındaki düşük
oksijen koşullarına uyum sağlayarak gelişmiş solunum organlarına sahip oldukları söylenebilir. Çizelgede
görüldüğü üzere Norduz keçilerinde vücut ölçüleri yaşa bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.Bir yaşlı
keçilerde vücut ölçüleri nispeten diğer yaş gruplarından daha düşüktür.
Norduz keçilerinin cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs derinliği,
göğüs çevresi ve but çevresine ilişkin en küçük kareler ortalamaları sırasıyla 65.87±1.08, 67.15±1.08,
7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.
21.09±0.88, 30.78±0.62, 88.87±1.78 ve 60.40±1.28 cm olarak bulunmuştur.Bir yaşlı keçilerde vücut uzunluğu ve
göğüs derinliği ölçüleri diğer yaş grubundaki keçilerle karşılaştırıldığında daha düşük
bulunmuştur.(P<0.05).Cidago yüksekliği, kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs çevresi ve but çevresi
bakımından yaş grupları arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır.
Çizelge 1 Norduz keçilerinin vücut ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler ve en küçük kareler ortalamaları
Özellikler Yaş n Ortalama Min. Max. E.K.K.Ort.
± s.h.
Cidago yüksekliği (cm) 1 3 63.83±1.65 60.50 65.50 63.87±1.42
3 5 66.74±0.67 65.20 68.50 66.77±1.19
4 4 66.58±1.09 65.00 69.80 66.59±1.12
5 7 65.64±0.74 62.50 67.50 65.66±0.86
Genel 19 65.84±0.49 60.50 69.80 65.87±1.08
Vücut uzunluğu (cm) 1 3 62.50±1.25 61.00 65.00 63.63±1.41b
3 5 66.84±1.06 63.80 69.50 67.97±1.18a
4 4 66.53±3.25 61.80 68.80 67.09±1.11a
5 7 67.63±0.48 66.20 70.00 68.11±0.85a
Genel 19 66.38±0.62 61.00 70.00 67.15±1.08
Kürekler arkası göğüs genişliği (cm) 1 3 19.00±0.58 18.00 20.00 19.03±1.15b
3 5 21.18±0.97 19.20 23.50 21.21±0.97ab
4 4 20.38±0.43 19.50 21.50 20.39±0.91ab
5 7 22.34±0.66 20.50 25.50 22.36±0.69a
Genel 19 21.09±0.44 18.00 25.50 21.09±0.88
Göğüs derinliği (cm) 1 3 28.57±0.58 27.50 29.50 28.72±0.80b
3 5 31.08±0.89 29.50 33.00 31.24±0.67a
4 4 30.43±0.83 28.50 32.50 30.50±0.63ab
5 7 31.44±0.27 30.50 32.50 31.51±0.49a
Genel 19 30.68±0.34 27.50 33.00 30.78±0.62
Göğüs çevresi (cm) 1 3 83.33±2.19 79.00 86.00 83.77±2.32b
3 5 90.00±2.30 83.00 96.00 90.43±1.94a
4 4 89.25±1.44 86.00 93.00 89.47±1.83a
5 7 89.43±0.48 88.00 92.00 89.61±1.40a
Genel 19 88.58±0.88 79.00 96.00 88.87±1.78
But çevresi(cm) 1 3 58.00±1.00 57.00 60.00 59.28±1.66
3 5 60.60±1.03 57.00 63.00 61.88±1.39
4 4 59.00±1.08 57.00 62.00 59.64±1.31
5 7 59.71±1.19 55.00 64.00 60.26±1.01
Genel 19 59.53±0.58 55.00 64.00 60.40±1.28
a, b: Bir faktör içinde (aynı sütunda) değişik harf taşıyan ortalamalar arasındaki farklar önemlidir. (P<0.05).
Norduz keçileri vücut ölçüleri bakımından Ankara ve Kilis keçilerine göre daha yüksek değerlere
sahiptir.(Çıtak ve ark., 1998). Ancak Norduz keçilerinin vücut ölçüleri bakımından Kilis keçilerine benzer
değerlere sahip olduğu da bildirilmektedir.(Sönmez ve ark., 1974). Bazı araştırmalarda ise Saanen x Kilis melezi
keçilerin vücut ölçülerinin Norduz keçilerinden daha yüksek olduğu bildirilmektedir ( Eker ve ark., 1976a).
Norduz keçilerinin vücut ölçülerinin Türkiye yerli kıl keçilerinden (Keskin ve ark., 1996), Güney Afrika Boer
keçilerinden (Lusweti, 2000), Hindistan Cangthani Pasmina keçilerinden (Misra ve ark., 1998) ve Tanzanya yerli
keçi ırklarından (Madubi ve ark., 2000) daha yüksek değerlere sahip olduğu bildirilmektedir. Norduz keçilerinin
cidago yüksekliği ölçüleri Hindistan’daki Marwari ve Jamunapari keçilerinden çok az düşük olduğu
7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.
bildirilmektedir.(Rai ve ark., 2000; Rout ve ark., 2000).
Norduz tekelerinin vücut ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler Çizelge 2’de verilmiştir. Norduz
tekelerinin canlı ağırlık ile cidago yüksekliği, vücut uzunluğu, kürekler arkası göğüs genişliği, göğüs derinliği,
göğüs çevresi ve but çevresi ölçülerine ilişkin tanımlayıcı değerler sırasıyla 58.70±3.91 kg ile 73.86±2.61,
75.60±2.23, 21.36±0.67, 33.94±1.15, 95.00±2.34 ve 69.80±2.69 cm olarak bulunmuştur. Norduz tekeleri
Marwari keçileri (Rai ve ark.,2000), Hindistan Changthani Pashmina keçileri (Misra ve ark.,1998), ve Tanzania
yerli keçi ırkları (Madubi ve ark.,2000) tekelerinden daha yüksek canlı ağırlık ve vücut ölçülerine sahip oldukları
bildirilmektedir. Norduz keçilerinin doğum sonrası canlı ağırlık ortalamalarına ilişkin en küçük kareler
ortalamaları Çizelge 3’te verilmiştir.
Çizelge 2 Norduz tekelerinin vücut ölçüleri ve aşım öncesi canlı ağırlık değerlerine ilişkin tanımlayıcı değerler
(n=5)
Özellikler Ortalama Min. Max.
Canlı ağırlık(kg) 58.70±3.91 52.00 72.00
Cidago yüksekliği (cm) 73.86±2.61 65.50 80.00
Vücut uzunluğu(cm) 75.60±2.23 71.00 81.50
Kürekler arkası göğüs genişliği (cm) 21.36±0.67 19.50 23.20
Göğüs derinliği (cm) 33.94±1.15 31.50 38.00
Göğüs çevresi (cm) 95.00±2.34 90.00 103.00
But çevresi (cm) 69.80±2.69 62.00 77.00
Çizelge 3 Norduz keçilerinin doğum sonrası canlı ağırlık ortalamalarına ilişkin en küçük kareler ortalamaları
Faktörler n Doğum sonrası canlı ağırlık
Ortalaması ± s.h.
Yaş **
1 7 27.30±2.16
2 3 33.62±3.10
3 5 41.60±2.36
4 6 44.10±2.16
5 11 46.64±1.54
6 9 46.30±1.81
Doğum tipi
Tekiz 30 41.25±0.96
İkiz 11 38.60±1.80
Yıl
1 19 40.26±1.45
2 22 39.59±1.28
Genel 41 41.32±2.01
Norduz keçilerinin doğum sonrası canlı ağırlık ortalaması 41.32±2.01 kg olarak bulunmuştur.Bir ve iki
yaşlı keçilerin canlı ağırlıkları diğer yaş grupları ile karşılaştırıldığında daha düşük (P<0.01) olduğu görülmektedir.
Tekiz doğurmuş keçiler ikiz doğurmuş keçilerden canlı ağırlık olarak daha yüksek değerlere sahiptir.Norduz
keçilerinin canlı ağırlıkları, Marwari keçileri (Rai veark.,2000), Boer (Lusweti,2000) ve Tanzania yerli keçi ırkları
(Madubi ve ark.,2000) için bildirilen değerlerden daha yüksektir. Norduz keçilerinin canlı ağırlıkları Türkiye’ de
yetiştirilen Saanen x Kilis melezi (Eker ve ark.,1976a) için bildirilen değerlerden daha düşüktür.
Ergin canlı ağırlık ve cidago yüksekliği değerlerini dikkate alarak, Devendra ve Mcleroy (1982) keçi
ırklarını canlı ağırlık 20-65 kg ve cidago yüksekliği 65 cm nin üzerinde olanları büyük cüsseli olarak
sınıflandırmıştır.Bu değerlere göre Norduz keçileri büyük cüsseli olarak sınıflandırılabilir.
Norduz keçilerinin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin tanımlayıcı değerler ile en küçük
7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.
kareler ortalamaları Çizelge 4’te verilmiştir.
Çizelge 4 . Norduz keçilerinin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin tanımlayıcı değerler ile en
küçük kareler ortalamaları
Faktörler Laktasyon süresi (gün) Laktasyon süt verimi (l)
n Ortalama Min. Max. Ortalama ±
s.h.
Ortalama Min. Max. Ortalama ± s.h.
Yaş *
1 6 233.8±4.56 214.0 242.0 231.7±8.06 241.6±36.56 175.8 412.2 219.1±44.66 b
2 3 230.3±5.56 222.0 239.0 227.4±10.95 332.8±15.47 308.3 361.4 302.9±60.67 ab
3 5 227.2±6.11 203.0 235.0 227.3±8.34 354.3±39.34 258.9 454.7 354.2±46.20 a
4 5 225.6±2.73 220.0 234.0 225.7±8.34 380.7±69.32 225.4 636.3 380.7±46.20 a
5 11 222.2±4.98 202.0 256.0 221.8±5.42 395.4±30.01 290.8 629.7 391.3±30.04 a
6 9 229.4±8.77 183.0 275.0 227.9±6.42 386.0±26.85 284.9 529.8 371.1±35.57 a
Yıl
1 19 225.1±3.13 202.0 242.0 224.7±5.15 341.4±17.42 197.2 467.5 314.2±28.51
2 20 229.5±4.07 183.0 275.0 229.3±4.76 373.0±27.27 175.8 636.3 358.9±26.35
Ortalama 39 227.4±2.67 183.0 275.0 226.4±7.23 357.6±17.01 175.8 636.3 347.2±40.06
Norduz keçilerinin laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin tanımlayıcı değerler sırasıyla
227.4±2.67 gün ve 357.6±17.1 litre olarak belirlenmiştir. Laktasyon süresi ve laktasyon süt verimine ilişkin en
küçük kareler ortalamaları sırasıyla 226.4±7.23 gün ve 347.2±40.06 litre olarak belirlenmiştir. Araştırmada
laktasyon süresi bakımından yaş grupları arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır.(P>0.05). Bu bulgular
Eker ve ark.(1976b) bulgularıyla uyum içindedir.Ancak yaşın laktasyon süresi üzerinde etkili olduğunu bildiren
araştırmalar da vardır.(Tuncel ve ark.,1976; Sönmez ve ark.,1974) Bir ve iki yaşlı keçilerin süt verimleri diğer yaş
gruplarıyla karşılaştırıldığında istatistiksel olarak (P<0.05) daha düşük bulunmuştur.Bu bulgular Mavrogenis ve
Papachristofou (1990) Damascus keçileri ve Crepaldi ve ark.(1999) Alpin keçileri için bildirdikleri bulgularla
uyum içindedir. Norduz keçilerinin ortalama süt verimi değeri Türkiye’deki bazı keçi ırkları (Sönmez ve
ark.,1974) ve Asya’nın bazı yerli ırkları için bildirilen değerlerden (Bhatnagar ve Chawla, 1984; Rai ve ark.,2000;
Rout ve ark.,2000; Tantia ve ark.,2001) daha yüksektir.Norduz keçilerinin laktasyon süt verimi değerleri Keskin
ve Biçer (2002) Damascus keçileri, Keskin ve ark.(2004) Damascus ve Alman Fawn x Kıl keçisi için bildirilen
değerlerle benzerlik göstermektedir. Norduz keçilerinin laktasyon süt verimi ve laktasyon süresi değerleri
Türkiye kıl keçileri için bildirilen (Şengonca ve ark.,2003) değerlerden oldukça yüksek, ancak İtalya’da yetiştirilen
Alpin keçileri (Crepaldi ve ark.,1999), Türkiye’de yetiştirilen Taurus ve Çukurova keçileri (Güney ve ark.,1992) ile
Saanen x Kilis (Eker ve ark.,1976b) melezi keçiler için bildirilen değerlerden daha düşüktür. Norduz keçilerinin
laktasyon süresi değerleri Asya ve Afrika’da yetiştirilen bazı yerli keçi ırklarından daha yüksek olduğu
bildirilmektedir.(Bhatnagar ve Chawla, 1984; Rai ve ark.,2000; Tantia ve ark.,2001). Norduz keçilerinin üreme
özelliklerine ilişkin veriler Çizelge 5’te verilmiştir.
Çizelge 5 Norduz keçilerinin üreme özellikleri
Özellikler n Değerler
Gebelik oranı (%) 43 / 44 98
Oğlaklama oranı (%) 43 / 44 98
İkizlik oranı (%) 13 / 43 30
Tekealtı keçi başına oğlak sayısı
(Fecundity)
56 / 44 1.27
Doğuran keçi başına oğlak sayısı
(Litter size)
56 / 43 1.30
Yaşama gücü oranı (%) 55 / 56 98
Sütten kesimde doğuran keçi başına
oğlak sayısı
55 / 43 1.28
7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.
Norduz keçilerinde gebelik oranı, oğlaklama oranı, ikizlik oranı, teke altı keçi başına oğlak sayısı ve
doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri sırasıyla %98, %98, %30, 1.27 ve 1.30 olarak bulunmuştur.Oğlaklarda
yaşama gücü ve sütten kesimde doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri ise sırasıyla %98 ve1.28 olarak
bulunmuştur.
Norduz keçilerinin gebelik oranı değerleri Jamunapari keçileri (Rout ve ark.,2000) ve Kilis keçileri (Eker ve
Tuncel 1972) için elde edilen değerlerden yüksektir.Oğlaklama oranı ve ikizlik oranı değerleri de Pastoreno
Creole, Changtangi Pasmina ve Marwari keçileri için bildirilen değerlerden yüksektir.(Sierra ve ark.,1997; Misra
ve ark.,1998; Rai ve ark.,2000). Norduz keçilerinin ikizlik oranı Ankara keçileri için bildirilen değerlerle uyum
içindedir.(Güneş ve ark.,2002) Doğuran keçi başına oğlak sayısı değerleri Taurus ve Çukurova (Güney ve
ark.,1992), Saanen x Kilis melezi (Tuncel ve ark.,1976), Beetal keçisi (Tantia ve ark.,2001), Jamunapari keçiler
(Rout ve ark.,2000), Creole keçileri (Alexandre ve ark.,1999), Kırmızı Sokoto keçisi (Awemu ve ark.,1999), Alpin
keçisi (Crepaldi ve ark.,1999) ve Nubian keçileri (Marai ve ark.,2002) için bildirilen değerlerden düşüktür.
Tekealtı keçi başına oğlak sayısı değeri ise Türkiye kıl keçileri için bildirilen değerlerden yüksektir (Şengonca ve
ark.,2003).
Sütten kesimde doğuran keçi başına oğlak sayısı değeri Creole keçileri (Alexandre ve ark.,1999), Kırmızı
Sokoto keçisi (Awemu ve ark.,1999) ile Nubian keçileri (Marai ve ark.,2002) için bildirilen değerlerden düşüktür.
Norduz oğlaklarının sütten kesim dönemi yaşama gücü değerleri daha önce söz konusu olan yerli ırklar
için bildirilen değerlerle uyum içinde veya biraz daha iyidir. Norduz oğlaklarının sütten kesim öncesi yaşama
gücü oranları ise Creole keçileri (Alexandre ve ark.,1999), Kırmızı Sokoto keçisi (Awemu ve ark.,1999), Nubian
keçileri (Marai ve ark.,2002) ve Kıl keçileri (Şengonca ve ark.,2003).için bildirilen değerlerden yüksektir.
Bu sonuçlardan da anlaşılacağı üzere Norduz oğlaklarının yaşama gücü oranları diğer yerli ırklarla
karşılaştırıldığında genellikle yüksektir.Bu durum Norduz keçilerinin hızlı bir şekilde fizyolojik olgunluğa
erişmelerine ve oğlakları için yeterli sütü sağlama kabiliyetine sahip olduklarının göstergesidir.
Sonuç
Araştırmada elde edinilen bulgulara dayanarak Norduz keçilerinin vücut ölçüleri ve canlı ağırlık bakımından
büyük cüsseli keçiler sınıfında yer aldığı söylenebilir.Bulgular Norduz keçilerinin süt verimi ve laktasyon süresi
bakımından diğer yerli kıl keçilerinden daha yüksek değerlere sahip olduğunu göstermektedir.
Norduz keçileri bölgede yaşayan insanların et ve süt ihtiyaçları ile diğer ekonomik ihtiyaçlarının
karşılanmasında oldukça önemli bir yere sahiptir.Günümüzde Norduz bölgesinde yaşayan koyun- keçi
yetiştiricilerinin sosyo -ekonomik sorunlarının yanı sıra gönülsüz olarak köyden kente göç problemleri de söz
konusudur.Tüm bu durumlar dikkate alındığında hükümetlerin ve karar vericilerin bu yerli gen kaynağını
koruma bakımından politika geliştirmeleri gerekmektedir. Norduz keçilerinin yerli bir gen kaynağı olarak
korunması çok önemlidir ve koruma çalışmaları bir bütünlük içinde yürütülmelidir.Bu araştırma ile sınırlı sayıda
olan Norduz keçilerinin verim özellikleri, sosyal işlevleri gibi nedenlerden dolayı bölge için önemli bir genetik
kaynak oldukları açıkça ortaya çıkmıştır.
Sonuç olarak Norduz keçileri gelecek için çok önemli bir genetik kaynak olmanın yanı sıra bir kültürü
tarihsel, sosyal ve ekonomik olarak da temsil etmektedir.
Araştırmada hayvan sayısının az olması verim özellikleri ve vücut ölçülerinin daha güvenilir bir şekilde
belirlenmesini zorlaştırmıştır.Bu nedenle farklı yetiştirici koşullarında daha detaylı ve daha fazla hayvanın yer
aldığı araştırmaların yürütülmesi gerekmektedir.Ayrıca farklı koşullarda ve daha büyük sürülerde Norduz
keçilerinin verim özellikleri ile morfolojik özelliklerinin belirlenmesi daha gelişmiş koruma stratejilerinin
belirlenmesi bakımından son derece yararlı olacaktır.
Kaynaklar
Alexandre, G., Aumont, G., Mainaud, J.C., Fleury, J. & Naves, M., 1999. Productive performances of
Gualeoupean Creole goats during the suckling period. Small Rumin. Res., 34, 155-160.
7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.
Awemu, E.M., Nwakalor, L.N. & Abubakar, B.Y., 1999. Environmental influences on preweaning mortality and
reproductive performance of Red Sokoto does. Small Rumin. Res., 34, 161-165.
Bhatnagar, D.S. & Chawla, D.S., 1984. Performance of Beetal, Alphine and Saanen goats under stall fed
conditions. Indian Journal of Dairy Research, 3, 55-59.
Cengiz, F., Eliçin, A., Ertuğrul, M. ve Arık, İ.Z., 1989. Akkaraman, Ile de France x Akkaraman (F1) melezi, Anadolu
Merinosu ve Ile de France x Anadolu Merinosu (F1) melezi erkek kuzularında besi gücü ve karkas
özellikleri.. Bilimse Araştırmalar ve Çalışmalar Cilt. 632, Yayın. no.1145, Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara
Universitesi.
Çıtak, B., Kesici, T., Eliçin, A. ve Kocabaş, Z., 1998. Keçilerde değişik karakterler bakımından büyüme eğrileri..
Uludağ Univ. II. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 22-25 Eylül 1998, 334-340, Bursa.
Crepaldi, P., Corti, M. & Cicogna, M., 1999. Factors affecting milk production and prolificacy of Alpine goats in
Lombardy (Italy). Small Rumin. Res., 32, 83-88.
Devendra, C.& McLeroy, G.B., 1982. Goat and sheep production in the tropics. Logman group limited, 9-31.
Duncan, D.B., 1955. Multiple range and multiple F-test. Biometrics, 11, 1-42.
Eker, M. ve Tuncel, E., 1972. A. Ü. Ziraat Fakültesi’nde yetiştirilen Kilis ve Saanen x Kilis melezi sütçü keçilerde
döl verimi ve yaşama gücü üzerinde araştırmalar. Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı, 22, 1-2,
140162.
Eker, M., Aşkın, Y., Tuncel, E. ve Yener, S.M., 1976a. Saanen x Kilis melezi keçilerde canlı ağırlık ve vücut
gelişmesi üzerinde araştırmalar. Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı, 26, 1, 164-175.
Eker, M., Tuncel, E., Aşkın, Y. ve Yener, S.M., 1976b. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde yetiştirilen Saanen
x Kilis melezi sütçü keçilerde süt verimi ile ilgili özellikler, Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı. 26,
2, 451-462.
Gökdal Ö., 1998. Karakaş koyunlarının süt ve döl verimleri ile dışyapı ve büyüme-gelişme özellikleri). Yüzüncü Yıl
Üniv., Fen Bil. Enst., Doktora tezi, 107 s, Van., Turkey.
Güneş, H., Horst, P., Evrim, M. ve Valle-Zarate, A., 2002. Studies on improvement of the productivity of Turkish
Angora goats by crossing with South African Angora goats. Small Rumin. Res., 45, 115-122.
Güney, O., Biçer, O. ve Torun, O., 1992. Fertility, prolificacy and milk production in Çukurova and Taurus dairy
goats under subtropical conditions in Turkey. Small Rumin. Res., 7, 265-269.
Kaymakçı, M. ve Sönmez, R., 1996. Koyun Yetiştiriciliği. Hasad Yayıncılık, Hayvancılık serisi:3, İstanbul.
Keskin, M., Kaya, Ş., Özcan, L. ve Biçer, O., 1996. Hatay bölgesinde yetiştirilen keçilerin bazı morfolojik ve
fizyolojik özellikleri üzerine bir araştırma. Mustafa Kemal Universitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1, 1, 69-84.
Keskin, M. & Biçer, O., 2002. Effects of milk replacer on kid growth and farm profitability in the Shami goat.
Turk. J. Vet. Anim. Sci., 26, 1133-1136.
Keskin, M., Avşar, Y.K., Biçer, O. & Güler, M.B., 2004. A comparative study on the milk yield and milk
composition of two different goat genotypes under the climate of the Eastern Mediterranean. Turk. J.
Vet. Anim. Sci., 28, 531-536.
Lusweti, E.C., 2000. A survey of goat production in the developing areas of the North West province of South
Africa (Short Communication) .South African Journal of Animal Science 2000, 30, 1, 34-35.
Madubi, M.A., Kifaro, G.C. & Petersen, P.H., 2000. Phenotypic characterization of three strains of indigenous
goats in Tanzania. Animal Genetic Resources Information (AGRI), 28, 43-51.
Marai, I.F.M., Abou-Fandoud, E.I., Daader, A.H. & Abu-Ella, A.A., 2002. Reproductive doe traits of the Nubian
(Zaraibi) goats in Egypt. Small Rumin. Res., 46, 201-205.
Mavrogenis, A.P. & Papachristoforou, C., 1990. Use of part lactation records for selection in Chios sheep and
Damascus goats. Agris.Res.Inst.Ministry of Agriculture and Natural Resources, Technical Bulletin 122,
Nicosia, 7pp.
Misra, R.K., Singh, B. & Jain, V.K., 1998. Breed characteristics of Changthangi pasmina goat. Small Rumin. Res.,
27, 97-102.
Rai, B., Khan, B.U. & Rout, P.K., 2000. Marwari goat of Indian desert. Animal Genetic Resources Information, 28,
35-42.
7. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi M. Bingöl ve ark.
Rout, P.K., Saxena, V.K., Khan, B.U., Roy, R., Mandal, A., Singh, S.K. & Singh, L.B., 2000. Characterisation of
Jamunapari goats in their home tract. Animal Genetic Resources Information, 27, 43-52.
SAS, 1998. PC SAS user’s Guide. Statistics SAS Inst. Carry. N.C. USA..
Sierra, A., Molina, A., Delgado, J., Hernandez, J. & Rivera, M., 1997. Zootechnical description of the Creole goat
of the Oaxaca region (Mexico). Animal Genetic Resources Information, 21, 61-70.
Sönmez, R., Şengonca, M. ve Alpbaz, A.G., 1974. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nde yetiştirilen Kilis keçilerinin
verimleri üzerinde bir araştırma. . Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No. 239, 20s, Bornova, İzmir.
Şengonca, M., Taşkın, T. ve Koşum, N., 2003. Saanen x Kıl keçi melezlerinin ve saf Kıl keçilerinin kimi verim
özelliklerinin belirlenmesi üzerine eş zamanlı bir araştırma. Türk. Veterinerlik ve Hayvancılık Dergisi., 27,
1319-1325.
Tantia, M.S., Vij, P.K., Sahana, G., Jain, A. & Prasad, S.K., 2001. Beetal goats in their native tract. Animal Genetic
Resources Information. 31, 65-74.
Tuncel, E., Eliçin, A. ve Koca, A.R., 1976. Saanen x Kilis melezi sütçü keçilerin Antalya Bölge Zirai Araştırma
Enstitüsü koşullarına adaptasyonu üzerinde araştırmalar. I. Döl verimi, yaşama gücü ve süt verimi.
Ankara üniversitesi. Ziraat Fakültesi Yıllığı. 26, 1, 93-106.