ADVANCEDGeneral Certificate of Education
2009
TíreolaíochtAonad Measúnaithe A2 1
ag measúnúModúl 4: Próisis Fhisiciúla agus
Idirghníomhaíochtaí Daonna
[A2G11]
DÉ CÉADAOIN 13 BEALTAINE, IARNÓIN
3972.04
LEABHRÁNÁISEANNA
ÁIS 1A
FAISNÉIS CHÚLRA AR ATHFHORBAIRT NA PROMANÁIDE SACHAISLEÁN NUA, CONTAE AN DÚIN
Foinse: arna chur in oiriúint ó réimse acmhainní ag an Phríomhscrúdaitheoir
3972.04 2 [Turn over
Is ionad saoire gnóthach cois cósta é an Caisleán Nua, Contae an Dúin, ag bun na mBeann Boirche. Tá go leor tarraingtí cois farraige sa bhaile féin: trá ghainimh; Óstán Slieve Donard; Cumann Gailf Ríoga Chontae an Dúin; loch bádóireachta; páirc charbhán; an cuan. Ar feadh na mblianta, áfach, bhí promanáid agus balla farraige taobh leis an bhaile agus d’fhág siad seo nach raibh ach bealach teoranta isteach chun na trá ó na sráideanna gnóthacha agus bhí an trá, mar sin, scoite ón bhaile.
In 2002 scuabadh cuid den bhalla farraige seo chun siúil le linn stoirme fíochmhaire. D’fhág sé seo go bhféadfaí limistéar na promanáide a athdhearadh ar dhóigh chun an baile a chomhtháthú leis an trá arís. Agus í aon mhéadar amháin níos airde, osclaíodh an phromanáid nua in 2007. Tá cosán is leithne ann anois, cuireadh isteach suíocháin faoi choinne cuairteoirí, agus tá bealach isteach chun na trá ó leibhéal na sráide. Tógadh balla farraige cuartha leis an bhaile a chosaint ar stoirmeacha eile amach anseo. Cuireadh armúr carraige feadh na limistéar sin ina raibh cosaint bhreise de dhíth.
3972.04 3 [Tiontaigh an leathanach
ÁIS 1B
TRÁ TAOBH LEIS AN PHROMANÁID UASGRÁDAITHE, AN CAISLEÁN NUA,CONTAE AN DÚIN
Foinse: an Príomhscrúdaitheoir
ÁIS 1C
ARMÚR CARRAIGE OS COMHAIR NA PROMANÁIDE, AN CAISLEÁN NUA,CONTAE AN DÚIN
Foinse: an Príomhscrúdaitheoir
3972.04 4 [Turn over
ÁIS
2
AM
LÍN
E IM
EAC
HTA
Í: TU
ILTE
BO
SCA
STLE
Fais
néis
C
húlr
a
Is sr
áidb
haile
in C
ornw
all é
Bos
cast
le a
tá a
g le
athn
ú ag
us a
thai
tnío
nn le
tura
sóirí
. Tag
ann
an A
bhai
nn V
alen
cy a
gus
a fo
-abh
ainn
, Abh
ainn
Jord
an, l
e ch
éile
ar t
hala
mh
ard
os c
ionn
Bos
cast
le a
gus s
reab
hann
siad
le fá
na tr
í ghl
eann
cr
ocht
a ag
us tr
íd a
n sh
ráid
bhai
le fé
in a
nsin
go
dtí a
n có
sta.
2004
Ar a
n 16
ú lá
de
Lúna
sa, b
hí b
áist
each
thro
m a
r an
tala
mh
ard
os c
ionn
Bos
cast
le. D
’éiri
gh le
ibhé
al n
a ha
bhan
n de
2
mhé
adar
taob
h is
tigh
d’ua
ir an
chl
oig,
agu
s bhí
tuai
rim is
140
cum
ec d
e bh
uaic
dhoi
rtead
h an
n. A
r 4 p
m, b
huai
l ba
lla 3
mhé
adar
d’u
isce
tuile
Bos
cast
le. I
s dóc
ha g
urb
é an
chú
is le
is se
o ná
uis
ce a
g ba
iliú
taob
h th
iar d
e sm
iona
gar
a bh
í gaf
a fa
oin
droi
chea
d ca
ol a
gus a
scao
ilead
h nu
air a
thit
an d
roic
head
. Mea
star
gur
shre
abh
2 m
hilli
ún to
nna
d’ui
sce
tríd
an sh
ráid
bhai
le a
gus l
uas o
s cio
nn 4
m/s
faoi
.
Bhí
éife
acht
ag
an m
haid
hm th
uile
ar t
huai
rim is
100
0 có
naith
eoir
agus
cua
irteo
ir. D
ífhré
amha
íodh
cra
inn,
chu
aigh
os
cio
nn 8
0 ca
rr is
teac
h sa
n fh
arra
ige
agus
scai
pead
h sm
iona
gar a
r lim
isté
ar m
ór. B
hí 5
8 se
alúc
has f
aoi u
isce
agu
s rin
nead
h da
mái
ste
mór
don
Lár
iona
d C
uairt
eoirí
agu
s Iar
smal
ann.
B’é
igea
n 15
0 du
ine
a ae
rthar
lú c
huig
áit
shlá
n cu
id a
cu ó
dhí
onta
, cui
d ei
le ó
chr
ainn
agu
s ó c
harr
anna
tréi
gthe
. B
hí ti
onsc
al n
a tu
rasó
ireac
hta
scrio
sta
agus
m
easa
dh g
o m
bead
h co
stas
£50
0 m
illiú
n an
n ch
un a
n da
mái
ste
stru
chtú
rach
a d
heis
iú.
2005
Crío
chna
íodh
scéi
m c
hosa
nta
tuile
£80
0,00
0 in
a ra
ibh
linté
ar fo
rsce
ite a
d’io
mpr
ódh
a dh
á oi
read
uis
ce tu
ile is
a
d’io
mpa
r an
sean
chea
nn a
r the
ip a
ir in
200
4. A
th-o
scla
íodh
Bos
cast
le g
o ho
ifi gi
úíl a
rís fa
oi c
hoin
ne c
uairt
eoirí
ar
1ú lá
de
Bhe
alta
ine.
[N.B
. Is é
is li
ntéa
r ann
ná
píob
án a
ndí
rítea
r sru
th tr
íd.]
2006
Tosa
íodh
ar o
bair
chun
cai
néal
na
habh
ann
a le
athn
ú ag
us a
dho
imhn
iú le
is a
n to
illea
dh in
ti a
mhé
adú.
Ard
aíod
h le
ibhé
al a
n ch
arrc
hlói
s le
gur l
ú an
bao
l a b
head
h an
n go
rach
adh
carr
anna
iste
ach
san
fhar
raig
e i d
tuile
eile
am
ach
anse
o.
2007
I mí a
n M
heith
imh,
bhí
sé a
g cu
r bái
stí g
o se
asta
in B
osca
stle
ar f
eadh
seac
htai
ne a
gus t
ráth
nóna
am
háin
ina
dhia
idh
sin
bhí b
áist
each
thro
m a
nn in
ar th
it 30
mm
bái
stí t
aobh
istig
h d’
uair
an c
hloi
g. A
r 21ú
lá d
e m
hí a
n M
heith
imh,
sh
reab
h ui
sce
iste
ach
sa sr
áidb
haile
ó p
háirc
eann
a sá
ithith
e, b
locá
ladh
dra
enac
ha le
smio
naga
r agu
s bhí
roin
nt
seal
úcha
s fao
i uis
ce. C
é go
raib
h na
cos
aint
í tui
le n
ua a
g fe
idhm
iú fa
oi lá
nacm
hain
neac
ht, n
í rai
bh tu
ile sa
n ab
hain
n fé
in a
gus n
í dea
rnad
h ac
h da
mái
ste
teor
anta
don
srái
dbha
ile.
Tá p
lé a
r bun
faoi
láth
air m
aidi
r le
baol
tuile
in B
osca
stle
a b
hain
istiú
san
fhad
téar
ma
agus
mai
dir l
ena
indé
anta
atá
sé
go
ndéa
nfar
a th
uille
adh
oibr
e an
n.
Fo
inse
: arn
a ch
ur in
oir
iúin
t ó r
éim
se a
cmha
inní
ag
an P
hrío
mhs
crúd
aith
eoir
3972.04 5 [Tiontaigh an leathanach
ÁIS 3
SAOTHRÚ TEASC AGUS DÓ IN ABHANTRACH NA HAMASÓINE IN EACUADÓR
Foinse: An Príomhscrúdaitheoir
“Is iad na fir Achuar a réitíonn an talamh: a luaithe atá na crainn is mó leagtha le tua acu agus atá na toir a bhíonn fágtha gearrtha siar le machete, iarrann siad ar na mná cibé rud atá fágtha a dhó. Ansin, nuair atá cumhdach tiúbh de luaith ar an ghairdín, cuireann na fir crainn bhanana agus fágann an obair eile faoi na mná. Cuireann siad iliomad cineálacha de ghlasraí agus de bharra fréimhe, pónairí, puimcíní, ionaim, casabhaigh agus anainn. Thart faoi imeall an talaimh réitithe cuireann siad crainn a mbeidh a dtorthaí séasúracha ina gcuidiú le héagsúlacht cothaithe a sholáthar dóibh. Agus é aibí, bíonn an chuma ar an ghairdín gur úllord é atá suite i ngairdín glasraí fiáin. Bíonn craobhacha na gcrann fite fuaite ina chéile agus iad ag cromadh faoi ualach thriopaill ollmhóra na dtorthaí; borrann na puimcíní mar a bheadh balúin iontu ag bun na stumpaí gualaithe; bíonn fás maith faoin chána siúcra agus faoin ararút feadh na stoc mór crainn a fágadh ina luí i ndiaidh a leagain. Is ar bhaint na bhfiailí a chaitear mórchuid an ama sa ghairdín mar nach bhfuil sa tranglam i ndáiríre ach iarracht éigin chun riachtanais gach speicis a chothromú. Cuirtear le saol an ghairdín trí na fiailí a bhaint ach caithfear é a thréigean i ndiaidh a trí nó a ceithre de bhlianta mar bíonn an ithir bhocht ídithe.” As, ‘The Spears of Twilight’, le P. Descola
An stíl mhaireachtála thraidisiúnta inbhuanaithe mar a chaitheann grúpaí dúchasacha amhail pobal Achuar í, tá sí faoi bhagairt. An córas talmhaíochta a chleachtann siad, tá sé ag brath ar limistéir mhóra d’fhoraois phríomhúil neamhshaothraithe nó d’fhoraois thánaisteach sheanbhunaithe a bheith ar fáil. De réir mar atá an dlús daonra sna réigiúin foraoise ag méadú, tá an acmhainn seo ag laghdú. Ag an am céanna, tá éilimh eile ar acmhainní na foraoise ó mhianadóireacht, ó lománaíocht agus ó thalmhaíocht thráchtála agus fágann sé seo go bhfuil dífhoraoisiú ar bun ar mhórscála, agus is cinnte go mbeidh ganntanas talaimh ann dá bharr. Is féidir go mairfidh an córas teasc agus dó go ceann tamaill ach is í an inbhuanaitheacht thraidisiúnta a bheidh thíos leis. Baintear úsáid is faide as na gairdíní, bíonn táirgeacht is lú ach ídiú ithreach is mó ann, bíonn ar na treibheanna filleadh ar an fhoraois thánaisteach agus í a réiteach sula mbíonn seans ag na hocsasail san ithir bheith chomh torthúil céanna is a bhíodh siad.
3972.04 6 [Turn over
ÁIS 4
AN CRANN BAOBAB
Foinse: arna chur in oiriúint ó shuímh éagsúla idirlín
Is crann trópaiceach é an baobab a bhaineann le réigiúin thirime go háirithe. Tá ocht speiceas de baobab ann, sé cinn acu nach bhfaightear ach ar oileán Madagascar. Tá speiceas eile ann i mánna tirime thuaisceart agus dheisceart na hAfraice. In amanna tugtar an buidéal nó an crann “bun os cionn” ar an baobab, agus tá sé oiriúnaithe go maith dá áit chónaithe breacthuir. Tá a stoc tiúbh bog tinedhíonach agus ní bhíonn duilleoga ar an baobab ach sa séasúr gearr fliuch amháin. Agus na duilleoga seo á gcaitheamh sa séasúr fada tirim, deirtear nach mbíonn aon uisce de dhíth ar an phlanda. Bíonn duilleoga an baobab bailithe le chéile i gcnuasaigh a bhfuil cuma méire bige orthu agus cuireann an mhéid bheag seo teorainn leis an uisce a bhíonn á chailleadh. Is tréith eile dá chuid a bheith ábalta uisce a stóráil ina stoc leathan, rud a fhágann go dtig leis an chrann baobab maireachtáil beo le linn míonna fada triomaigh. Tá adhmad an baobab chomh snáithíneach spúinseach sin nach dtarlóidh, nuair a bhuailtear le tua é, ach go bpreabfaidh an tua ar ais uaidh agus éireoidh sábh slabhrach calctha, fiú, agus rachaidh sé i bhfostú. Ar an dea-uair, na hoiriúnuithe a chuidíonn leis an baobab uisce a chaomhnú, cuidíonn siad leis chomh maith teacht slán as ionsaithe daoine agus ainmhithe ocracha.
3972.04 7 [Tiontaigh an leathanach
ÁIS 5
NA HIARMHAIRTÍ IS DÓCHA A BHEIDH AR THÉAMH DOMHANDA
OILEÁIN NA HÉIREANN AGUS NA BREATAINE
Bíonn cúrsaíocht theirmealaíneach (te, salannach) ag feidhmiú mar a bheadh crios iompair ann san Atlantach Thuaidh agus teas mór á thabhairt aige ó na trópaicí go dtí iarthuaisceart na hEorpa. De réir mar a éiríonn teocht na farraige, tá baol ann go moilleoidh an chúrsaíocht nó go stopfaidh sí, agus go gcuirfidh sí bac le Sruth na Murascaille te (Síobadh Mór an Atlantaigh Thuaidh) a chinntíonn gur geimhreadh cineálta a bhíonn ann in Oileáin na hÉireann agus na Breataine.
AN AFRAIC FHO-SHAHÁRACH
Is é an réigiún seo is mó a bheidh thíos leis mar gheall ar athrú aeráide. Tá eolaithe á thuar go mbeidh laghdú 30% in aghaidh na bliana ar an mhéid uisce a bheidh ar fáil. Fágfaidh triomaigh gur minice a theipfidh ar bharra agus gur mó míchothú a bheidh ann. Nochtfar na deicheanna milliún duine sa bhreis do ghalair thrópaiceacha mharfacha amhail maláire.
AN MONSÚN ÁISEACH
In go leor áiteanna san India is é an monsún a sholáthraíonn idir 75 agus 90 faoin chéad den bháisteach bhliantúil. Creidtear gur déine a bheidh an monsún, gur deacra a bheidh sé é a réamhaisnéisiú, gur mó an baol tuile a bheidh ann dá bharr seo agus go dteipfidh ar an mhonsún féin, fiú, ag an tráth sin den bhliain nuair is riachtanaí é, agus iad seo uile mar gheall ar théamh domhanda.
FORAOIS BHÁISTÍ NA HAMASÓINE
Agus dífhoraoisiú ar bun ar bhonn leanúnach sna foraoisí báistí trópaiceacha, méadaítear ar mhéid na dí-ocsaíde carbóin a bhíonn ag cúrsaíocht san atmaisféar. Agus teochtaí ag ardú i gcónaí, tá eolaithe buartha go dtitfidh an t-éiceachóras foraoise atá fágtha as a chéile ar fad mar gheall ar thriomaigh áitiúla agus chreimeadh na hithreach.
AN ASTRÁIL
Beidh cuid mhór réigiún ar an domhan róthe le barra gráin a fhás. Beidh réimsí ollmhóra den talamh talmhaíochta is torthúla san Astráil mífhóirsteanach le haghaidh feirmeoireachta.
AN ÁISE THEAS AGUS AN AFRAIC
Creidtear gur mó daoine a bheidh ag maireachtáil faoi bhoctaineacht mar gheall ar athrú aeráide. Meastar go mbeidh idir 145 agus 220 milliún duine sa bhreis ag maireachtáil faoi thairseach na bochtaineachta de $2 sa lá agus go bhfaigheadh suas le 250 000 páiste sa bhreis bás gach bliain i gcomparáid le domhan nár tharla aon athrú aeráide ann.
Adapted from: A Global Catasrophe of our Own Making by Steve Connor © The Independent, 31 October 2006
3972.04 8 [Turn over
ÁIS 6
EACHTRAÍ TRUAILLITHE DOMHANDA
Co
rnw
all,
19
88
Éillí
od
h a
n s
olá
thar
uis
ce d
o 2
0 00
0 d
uin
e n
uai
r a d
um
pál
adh
20
ton
na
sulfá
ite
alú
man
aim
iste
ach
san
um
ar m
ích
eart
in
oib
reac
ha
cóir
eála
uis
ce in
aic
e le
Cam
elfo
rd,
Co
rnw
all.
Tá
roin
nt
fian
aise
an
n a
th
ug
ann
le
fio
s g
o ra
ibh
an
t-u
isce
tru
ailli
the
dío
bh
álac
h
do
sh
láin
te m
hu
inti
r na
hái
te.
An
tSí
n, 2
00
5
De
dh
easc
a p
léas
cth
a i m
on
arch
a ce
imic
eán
sc
aoile
adh
méi
dea
nn
a m
óra
de
bh
ein
séin
ch
arca
nai
gin
each
(in
a cú
is le
hai
lse)
iste
ach
in
Ab
hai
nn
So
ng
hu
a a
sho
láth
raío
nn
uis
ce d
o
Har
bin
, an
ch
ath
air i
s m
ó in
oir
thu
aisc
eart
na
Sín
e.
Bh
op
al, a
n In
dia
, 19
84
I gca
thai
r Bh
op
al n
a h
Ind
ia fu
air 3
000
du
ine
bás
sn
a ch
éad
ch
úp
la lá
i n
dia
idh
lig
in d
e g
hás
m
arfa
ch ó
mh
on
arch
a ce
imic
eán
. Tam
all i
na
dh
iaid
h s
in a
rís
bh
í fo
-iar
smaí
uaf
ásac
ha
ar n
a m
ílte
du
ine
eile
.
An
Réi
n, 1
98
6
I nd
iaid
h g
o n
dea
chai
gh
mo
nar
cha
ceim
iceá
n
in a
ice
Bas
el n
a h
Eilv
éise
trí
th
ine,
sca
oile
adh
n
a to
nn
aí d
e ch
eim
iceá
in t
ho
csai
nea
cha
talm
haí
och
ta is
teac
h in
Ab
hai
nn
na
Réin
e.
Bh
í co
mh
shao
lait
he
ag s
trea
chai
lt c
hu
n
éife
ach
t an
tru
ailli
the
ar c
hu
id m
hó
r den
Eo
raip
a la
gh
dú
.
Sear
nó
bai
l, a
n Ú
crái
n 1
98
6
Thar
la a
n t
ub
aist
e n
úic
léac
h b
a m
hea
sa a
r d
om
han
mar
gh
eall
ar p
hlé
asca
dh
in im
oib
reo
ir
i gcu
mh
ach
tstá
isiú
n S
earn
ób
ail.
D’é
illig
h
scam
all r
adai
gh
nío
mh
ach
32
fao
in c
héa
d d
en
Bh
eala
rúis
, ag
us
áite
ann
a ei
le s
an E
ora
ip
cho
mh
mai
th.
An
Sp
áin
n, 2
00
2
Ch
uai
gh
tan
caer
ola
go
gri
nn
eall
amac
h ó
ch
óst
a th
uai
scea
rt n
a Sp
áin
ne,
ag
us
tru
aillí
od
h t
uai
rim
is 3
000
km d
en c
hó
sta.
Mar
aío
dh
30
0 00
0 éa
n fa
rrai
ge
agu
s sc
aoile
adh
ábh
air s
hal
aith
e is
teac
h s
a b
hia
shla
bh
ra.
2000
km
T
3972.04 9 [Tiontaigh an leathanach
Dé Sathairn an 8ú lá de Dheireadh Fómhair 2005 bhí crith talún dar méid 7.6 ar an scála Richter i gCúige na Caismíre, réigiún díospóideach ar an teorainn idir an Phacastáin agus an India. Bhí an t-eipealár 19 km soir ó thuaidh de Muzaffarabad na Pacastáine agus 100 km soir ó thuaidh den phríomhchathair náisiúnta Islamabad. Bhí an fócas ag suíomh dar doimhne 26 km. Ba sa Phacastáin a fuair formhór na ndaoine bás de dheasca an chreatha talún agus ba é 74 698 líon oifigiúil na mbásanna. Toisc gur gnáthlá scoile sa réigiún é an Satharn, bhí cuid mhór páistí sáinnithe faoi fhoirgnimh scoileanna arna dtitim. Bhí daoine eile sáinnithe ina dtithe agus toisc gur mí Ramadan a bhí ann, bhí dreas codlata a dhéanamh ag go leor daoine i ndiaidh an bhéile réamhchamhaoirigh agus ní raibh an t-am acu éalú. Tuairiscíodh gur scriosadh ina n-iomláine bailte móra agus sráidbhailte i dTuaisceart na Pacastáine. Orthu seo bhí an baile turasóireachta Balakot mar a raibh beagnach gach foirgneamh scriosta. Nuair a rinneadh measúnú ar na foirgnimh dhamáistithe in Muzaffarabad fuarthas amach gur as saoirseacht bloc coincréite soladaí neamhthreisithe a tógadh tuairim is 60% acu. Ba é titim na bhfoirgneamh seo ba chúis le formhór an 30 000 bás sa bhaile mhór. Chuir an crith talún tús le sciorrthaí a chumhdaigh ina n-iomláine sráidbhailte agus bóithre i gcuid mhór réigiún i gCúige Teorann an Iarthuaiscirt agus i gCaismír faoi riaradh na Pacastáine. Bhí an mórbhealach Karakoram blocáilte ag go leor áiteanna, rud a chuir isteach go mór ar na hiarrachtaí fóirithinte.
Sna laethanta sin i ndiaidh an chreatha talún, thit sneachta an gheimhridh a dhruid bóithre nach ndearnadh aon damáiste dóibh. D’admhaigh uachtarán na Pacastáine go ndearnadh moill an fhóirithint a chur chuig an réigiún. Dúirt sé gurbh iad na bóithre damáistithe agus cúrsaí cumarsáide a bheith scriosta i réigiún sléibhtiúil an tuaiscirt ba chúis leis. Ba mhó an baol a bhí ann de dheasca na moille seo go mbeadh na daoine sin a tháinig slán sáinnithe gan aon fhóirithint. Bhí tuairim is ceithre mhilliún duine i gceist anseo, agus bhí dídean de dhíth go géar ar 120 000 acu ar a laghad. I ráiteas a bhí thar a bheith géar dó, mhaígh Kofi Annan, Ard-Rúnaí na NA, “....gheobhaidh go leor daoine eile bás mura ngéaraímid ar ár n-iarrachtaí anois.” I ndiaidh don Bhreatain £13 milliún a ghealladh ar dtús, d’fhreagair sé le gealltanas eile de £20 milliún le 3 heileacaptar Chinook, fothain, bia agus fóirithint eile a mhaoiniú.
Mheas na NA nár thángthas sna chéad chúpla seachtain ar 120 000 duine a tháinig slán agus go raibh os cionn 10 000 páiste i mbaol báis le hocras, hipiteirme agus galair de réir mar a bhí an lucht fóirithinte ag éirí iad a shroicheadh. Fuair go leor daoine bás le gortuithe inchóireáilte mar ní fhéadfaí teacht i gcabhair orthu ceal heileacaptar. Bhí saineolaithe idirnáisiúnta sláinte buartha go mbeadh córais sláintíochta phoiblí scriosta. Mhéadaigh stoirmeacha fíochmhara tóirní ar an bhaol go mbeadh sleamhnuithe láibe ann ar leicinn chrochta na sléibhte. D’admhaigh Aire Gnóthaí Eachtracha na Pacastáine go raibh freagairt ábhalmhór ann agus gur sháraigh sé cúrsaí reiligiúin agus polaitíochta. “Tá 20 tír i ndiaidh foirne tarrthála a chur chugainn,” arsa sé. “Is ar éigean a bhfuil tír ar an domhan nár labhair liom.” Orthu seo bhí an India, tír chomharsanach na Pacastáine agus a hiomaitheoir núicléach ar throid sí 3 chogadh ina héadan.
Caismír faoi riaradh na Pacastáine
Caismír faoi riaradh na hIndia
AN
CH
AI S M
Í R
Muzaffarabad
Islamabad
AN PHAC ASTÁIN
AN INDIA
CHINA
Cúige Teorann
an ProvinceIarthuaiscirt
Balakot
teorainn idirnáisiúnta
teorainn Chúige
teorainndhíospóideach
MórbhealachKarakoram
100km
T
ÁIS 7
IARMHAIRTÍ AGUS BAINISTIÚ CHRITH TALÚN NA CAISMÍRE, 2005
Foinse: arna chur in oiriúnt ó fhoinsí éagsúla idirlín.
3972.04 10 [Turn over
ÁIS 8
A BHFUIL I NDÁN DO MHONSÚN SAMHRAIDH NA HINDIA Á RÉAMH-MHEAS
Ná mealladh monsúin na bliana seo in India thú!
An monsún iontach dian a bhuail an Indai in 2005, agus a rinne scrios millteanach in Mumbai, creideann lucht clíomeolaíochta na Gearmáine nach gcaithfidh gur comhartha é ar a bhfuil i ndán don India. Cé go bhfuil sé doiligh a bheith beacht, creideann na heolaithe gur lú, seachas níos mó báistí a bheidh ann san am atá le teacht ach go mbeidh sé chomh scriosach céanna. Bíonn sé á mhaíomh ag lucht taighde in Institiúid Potsdam um Thaighde Tionchar Aeráide (PIK) gur féidir go dteipfidh ar mhonsún samhraidh na hIndia mar gheall ar thruailliú an aeir a bheith ag méadú agus mar gheall ar réiteach foraoisí san Áise Theas.
Bhí tionchar mór ann ar shaol mhuintir na hIndia toisc go raibh báisteach an mhonsúin mall, bhí drochbharra agus ganntanas bia ann, mar shampla, i measc phobal na tuaithe (sin dhá dtrian de dhaonra 1.1 billiún na hIndia).
Dar le taighdeoirí PIK is é truailliú an aeir a bheith ag méadú atá ciontach. Tagann an truailliú seo ó na cáithníní aeriompartha (aerasóil) a tharlaíonn nuair a dhóitear breoslaí iontaise agus nuair a réitítear foraoisí le tine. Fágann an truailliú seo go dtreisítear ar ghile an Domhain, nó ar ‘ailbéideacht phláinéadach’ sa réigiún seo. Ciallaíonn sé seo gur lú solas gréine a shroicheann an dromchla, agus a bhíonn ina chúis le hísliú teochta os cionn an talaimh. Laghdaítear ar an bhrúghrádán agus cuirfear deireadh ina dhiaidh sin, i ndáiríre, le sreabhadh an aeir thais a chothaíonn an bháisteach mhonsúin agus bheadh laghdú suntasach ar an mhéid báistí dá dheasca.
Tá na taighdeoirí aireach agus an tsamhail seo á húsáid acu go dtí go ndéanfar anailís bhreise ar thruailliú an aeir agus ar na hathruithe ar thalamhúsáid san Áise Theas.
Is féidir gur toisc eile é na tiúchain de gháis cheaptha teasa a bheith ag méadú. Is féidir go mbeidh a mhalairt d’éifeacht acu seo ar mhonsún an tsamhraidh mar bíonn siad ina gcúis le teocht is airde os cionn an talaimh agus, mar sin, le báisteach is troime. Gan a thuilleadh taighde a dhéanamh, ní thig le heolaithe a bheith cinnte cé acu ceann de na héifeachtaí ag a mbeidh an tionchar is mó sa deireadh.
Adapted from: European Research Headlines, 26 August 2005 © European Communities, 1995-2009
A2G1S9 3972.02 11 [Turn over
936-009-2 12 [Turn over
Cuireadh isteach ar chead chun an t-ábhar cóipchirt uile a atáirgeadh. I gcásanna áirithe is féidir nár éirigh le CCEA teagmháil a dhéanamh le húinéirí cóipchirt agus beidh sé sásta na hadmhálacha sin a fágadh ar lár a chur ina gceart amach anseo ach é a chur ar an eolas.